Zie ook: Zie ook: www.metasus.nl/missiewww.metasus.nl/missie

Handelsmissie duurzame energie Handelsmissie duurzame energie naar Panama, Costa Rica en naar Panama, Costa Rica en Colombia – 2 t/m 10 sep 2010Colombia – 2 t/m 10 sep 2010

Inschrijven: Inschrijven: www.evd.nlwww.evd.nl//cpacpa//colpanduurzaamcolpanduurzaam

Inhoud presentatieInhoud presentatie

• Planning van de missie (slide 3-7)

• Kansen duurzame energie in Panama (slide 8-17)

• Kansen duurzame energie in Costa Rica (slide 18-27)

• Kansen duurzame energie in Colombia (slide 28-38)

• Stimuleringsprogramma’s (slide 39-41)

NL EVD Internationaal financiert deze activiteitin het kader van het CPA-programma

Planning van de missiePlanning van de missie

Zie ook: Zie ook: www.metasus.nl/missiewww.metasus.nl/missie

ReisprogrammaReisprogramma

2-3 sep Panama Stad

Intro energiesituatie, individuele matchmaking, presentatie duurzame energie cases aan overheid, netwerkbijeenkomst consulaat

4-5 sep Panama of Costa Rica

Informeel evenement met lokale zakenmensen

6-7 sep Costa Rica Intro energiesituatie, individuele matchmaking, netwerkbijeenkomst ambassade

8 sep Medellín, Colombia

Matchmaking en cocktail / netwerkdiner bij Nederlandse consul

9-10 sep Bogotá, Colombia

(loopt parallel met Milieucongres ANDI)

Intro energiesituatie, individuele matchmaking, cocktail met ca 150 deelnemers milieucongres ANDI

Lokale partnerorganisatiesLokale partnerorganisaties

• Panama: Camara de Comercio, Industrias y agricultura de Panamá (Kamer van Koophandel, Industrie en Landbouw van Panama)

• Costa Rica: Cámara de Industrias de Costa Rica (Kamer van Industriële bedrijven in Costa Rica)

• Costa Rica: Fundación BUN-CA Red de Energía (Stichting ter bevordering van duurzame energie in Midden-Amerika)

• Colombia: Asociación Nacional de Empresarios de Colombia (Nationale Ondernemers Associatie van Colombia)

• Ambasade San José, Consulaat Panamá, Consulaat Medellín, Ambassade Bogotá

Lokale matchmakersLokale matchmakers

Anne Brunia(Nederlander)Adviesbureau 3EExpert windenergie, energie efficiency,mini hydro

Panama Costa Rica Colombia

Guillermo Velásquez(Costa Ricaan)Business developer bij deCámara de Industrias de Costa Rica

Eduardo Uribe(Colombiaan)Adviesbureau OPTIMVoormalige Vice-Minister van Milieu

Deelname en inschrijvijngDeelname en inschrijvijng

• Deelname van ca 12 bedrijven uit Nederland, Aruba en Curaçao• Thema’s: biomassa, biobrandstoffen, windenergie, zonne-energie,

energie uit afval, energie efficiency in de gebouwde omgeving en de industrie

• Deelnamekosten EUR 500 per bedrijf plus reis- en verblijfskosten• Bedrijven die in elk van de drie landen meedoen krijgen voorrang• Inschrijftermijn tot vrijdag 11 juni• Inschrijven bij NL EVD Internationaal op het adres:

www.evd.nl/cpa/colpanduurzaam• Meer informatie over de missie en marktrapporten:

www.metasus.nl/missie en info@metasus.nl

Marktkansen duurzame Marktkansen duurzame energie Panamaenergie Panama

Profiel PanamaProfiel Panama

• Republiek Panama• Hoofdstad: Panama Stad• Grenst aan: Costa Rica en Colombia• Oppervlakte: 1,8x Nederland• Inwoners: 3,36 miljoen• Voertaal: Spaans • BNP per hoofd: EUR 7923 per jaar• Belangrijkste sector: diensten (bijvoorbeeld

transport en logistiek meto.a. Panama kanaal, financiële dienstverlening, toerisme)

• Nieuwe President Ricardo Martinelli sinds juli 2009

Energiesector PanamaEnergiesector Panama• Geïnstalleerd elektrisch vermogen: 1500 MW• Uitbreiding met 1000 MW in periode 2009 - 2012• Soort opwekking: ca 80% waterkracht, rest fossiel• Projecten grootschalige waterkracht via Power Purchase

Agreements (PPA's); duurzame energie wordt verhandeld tegen variabele prijzen

• Duurzame energie projecten krijgen prijsvoordeel van 5% bij evaluatie projecten, betalen geen importbelasting op apparatuur en krijgen belastingvoordeel van 25% op investeringskosten

• Nationaal Energie Plan: inzetten op energie efficiency en elektrificatie van niet-aangesloten gebieden

• Uitbreiding Panama Kanaal brengt mogelijkheden met zich mee• SIEPAC: Verbinding van elektriciteitsnetten van

Midden-Amerika en Colombia

Uitbreiding Panama kanaalUitbreiding Panama kanaal

• O.a. nieuwe set sluizen, projectkosten US$ 5 miljard

• Afronding binnen vijf jaar• Nederlandse IV Groep en Heerema Fabrication

Group gaan sluisdeuren ontwerpen en leveren• Masterplan uitbreiding: streven naar energie

efficiency, beperking van emissies naar de lucht, ontwikkeling standaarden luchtkwaliteit, ontwikkeling procedures om luchtkwaliteit te monitoren

• Verantwoordelijke organisatie: Panama Canal Authority

• Tenders: www.pancanal.com

Kansen waterkracht PanamaKansen waterkracht Panama

• Komende 15 jaar meer dan 650 MW grootschalige waterkracht erbij

• Per april 2009 15 waterkrachtcentrales in ontwikkeling - investering van bijna EUR 1 miljard

• CDM projecten in Panama betreffen meestal kleinschalige waterkracht, range 2 tot 10 MW

Kansen windenergie PanamaKansen windenergie Panama

• Windlocaties van 6,5 m/s• Wind seizoengebonden• 28 licenties voor ontwikkeling windparken

uitgegeven• Verscheidene netgebonden windparken in

ontwikkeling (Toabre 225 MW, Antón 105 MW, Unión Eólica Panameña 400 MW)

• 1 CDM windproject Santa Fé 81 MW• Nederlander Anne Brunia sterk betrokken

bij windenergie in Panama

Kansen zonne-energie PanamaKansen zonne-energie Panama

• 4,5 uur per dag zonneschijn met intensiteit van 4,8 kWh/m2/dag

• EU project Soledusa: off-grid PV systemen in 380 scholen en 230 gezondheidsposten

• Telecom bedrijven Cable & Wireless en Digicel Panama hebben telecom stations op wind- en zonne-energie

• Specifieke kansen: cold chain op zon-PV, fabricage zonnepanelen voor markt VS, zon-PV op utiliteitsgebouw in Panama Stad

Kansen biomassa / biobrandstoffen PanamaKansen biomassa / biobrandstoffen Panama

• Panama gaat US$ 6 miljoen investeren in herstart fabriek voor biodiesel en US$ 10 miljoen in een ethanol fabriek

• Panama is een zeer geschikt logistiek knooppunt voor handel in biomassa en biobrandstoffen

• Specifieke kans: vergassing van fruitafval oliepalmen (EFB)

• Specifieke kans: 6 MW CDM project stortgasonttrekking op Cerro Patacón

Kansen energie efficiency PanamaKansen energie efficiency Panama

• Bewustmakingscampagnes energiebesparing

• Efficiënte verlichting in overheidsgebouwen

• Operación Bombillo: 3 miljoen spaarlampen geïntroduceerd

• Specifieke kansen voor energie efficiency programma's in de agro-industrie, voedselverwerkende bedrijven en de toeristische sector

Kansen duurzaam bouwen PanamaKansen duurzaam bouwen Panama

• Intensieve vastgoed ontwikkeling in Panama (steden en resorts)

• Interesse in duurzaam bouwen groeit sterk

• Verschillende voorbeelden van toepassing duurzaam bouwen

• Specifieke kansen bij ontwikkeling duurzame resorts inclusief toepassing duurzame energie

• Introductieprogramma LED verlichting kansrijk

Kansen duurzame energie Costa RicaKansen duurzame energie Costa Rica

Profiel Costa RicaProfiel Costa Rica

• Republiek Costa Rica• Hoofdstad: San José• Grenst aan: Nicaragua en Panama• Oppervlakte: 1,23x Nederland• Inwoners: 4,6 miljoen• Voertaal: Spaans • BNP per hoofd: EUR 8240 per jaar• Belangrijkste sectoren: toerisme, traditionele exportproducten als

koffie en bananen, tegenwoordig ook bloemen en planten• Nieuwe President Laura Chinchilla sinds mei 2010• Sterke gerichtheid op duurzaamheid• Ambitie om als land CO2 neutraal te zijn per 2021

Energievoorziening in Costa RicaEnergievoorziening in Costa Rica

• ICE heeft monopolie grootschalige energieopwekking

• Energiemarkt binnenkort geliberaliseerd• Duurzame energie projecten tot 20 MW

mogelijk• Duurzame energie projecten tot 50 MW

mogelijk op BOT basis• Waterkracht is de dominante bron van

elektrische energie• Staatsoliebedrijf RECOPE zorgt voor

fossiele brandstoffen• Costa Rica wil per 2021 als land CO2

neutraal zijn

Kansen waterkracht Costa RicaKansen waterkracht Costa Rica

• Huidig geïnstalleerd vermogen 1600 MW

• Volop ruimte voor uitbreiding• Patstelling vanwege te lage

feed-in tarieven (3 projecten on hold)

• Kansen kleinschalige waterkracht (tot 50 MW) via CDM project

• Lokale Corporación SARET is goede partner

Kansen windenergie Costa RicaKansen windenergie Costa Rica

• Zeer goede windlocaties met gemiddelde windsnelheid van 9 á 11 m/s

• 124 MW aan grootschalige windparken geïnstalleerd

• Essent windpark Tejona van 19,5 MW gerealiseerd op BOT basis

• Voorbeelden andere netgebonden parken: JUWI 49,5 MW, Mesoamérica Groep 23 MW

• Veel particuliere interesse in windenergie

Kansen biomassa Costa RicaKansen biomassa Costa Rica

• Grote variëteit aan biomassa stromen in Costa Rica: rijstkaf, bagasse van suikerriet, ananasplantages, oliepalmplantages, houtzagerijen, bananenplantages, vee-, kippen- en varkenshouderijen, koffie-industrie, brandhout

• Navenante verscheidenheid aan activiteiten• Kansen op het gebied van vergisting en

vergassing van biomassa en WKK op suikerverwerkende bedrijven

Kansen biobrandstoffen Costa RicaKansen biobrandstoffen Costa Rica

• Staatsbedrijf RECOPE is verantwoordelijk voor ontwikkeling biobrandstoffen, behalve waar het gaat om biobrandstoffen uit reststromen

• Costa Rica heeft suikerriet, cassave en sorghun voor ethanol

• ... en oliepalmen, jatropha en higuerrilla voor biodiesel

• Specifieke kansen ism het staatsbedrijf RECOPE

• Ook kansen voor de winning van biodiesel op basis van bagasse bij suikerverwerkers

Kansen biogas Costa RicaKansen biogas Costa Rica

• Kansen voor vergisting afvalwaterstromen in voedselverwerkende industrie met hergebruik van biogas

• Specifieke kans anaërobe behandeling afvalwater bierbrouwerij

• Biogasinstallaties tot 30 kW voor varkenshouderijen

• Eventueel stortgasprojecten

Kansen energie efficiency Costa RicaKansen energie efficiency Costa Rica

• Interesse in energie efficiency én verlagen van de piekvraag

• Grote bedrijven (o.a. supermarktketens) investeren in energie efficiency

• Associatie van Grootverbruikers van Energie is goede ingang

• Specifieke kans: energiebesparing project met staatsoliebedrijf RECOPE

• Bewezen markt voor energie efficiency in hotel sector

• Kans energie efficiënte straatverlichting met CNFL

• Duurzaam Bouwen: Costa Rica Green Building Council opgericht in 2009

Kansen zonne-energie Costa RicaKansen zonne-energie Costa Rica

• Beste locatie: Provincie Guanacaste met instraling groter dan 218 W/m2

• Nieuwe Presidente Laura Chinchilla wil 15000 m2 zonnepanelen installeren op huizen en scholen

• Costa Rica wil productiecapaciteit zonnepanelen voor markt VS

• Specifieke kansen zon-PV systeem bij zuivelbedrijf Dos Pinos en toepassing zonne-energie e.d. in woonproject Aqua Esfera

Kansen duurzame energie ColombiaKansen duurzame energie Colombia

Profiel ColombiaProfiel Colombia• Republiek Colombia• Hoofdstad: Bogotá• Grenst aan: Panama, Venezuela, Brazilie,

Peru en Ecuador• Oppervlakte: Meer dan 27x Nederland• Inwoners: 45,6 miljoen• Voertaal: Spaans • BNP per hoofd: EUR 5830 per jaar• Belangrijkste sectoren: diensten 52,9%; industrie: 38.1%; landbouw 9%• Deze zomer een nieuwe President• Colombia is de laatste jaren onder President Uribe veel veiliger

geworden• In andere landen van Latijns Amerika staat Colombia

bekend om zijn industriële dynamiek

Energiesituatie ColombiaEnergiesituatie Colombia

• Zelfvoorzienend in energie (o.a. kolen, olie, gas, waterkracht)• Regionale energieleverancier voor naburige landen• Geïnstalleerd elektrisch vermogen 13,5 GW• Waterkracht 63%, rest o.a. gas, kolen, thermisch, WKK, wind• Opwekking, transmissie, distributie elektriciteit gescheiden• Overheid mengt zich niet in aanbodkant van energie, ondersteunt

consumenten wel• Uitzondering: Biodiesel en ethanol wel gestimuleerd• 66% van het land is niet aangesloten op elektriciteit (7%

bevolking)

Kansen rurale elektriciteitsvoorzieningKansen rurale elektriciteitsvoorziening

• 2,3 miljoen Colombianen niet aangesloten op het lichtnet

• Elektriciteit in niet-aangesloten gebieden 10x zo duur

• Instituut voor Energie-oplossingen in Niet-netgebonden Gebieden (IPSE)

• Andere fondsen rurale elektrificatie: FAZNI, FAER, PRONE

• Specifieke kansen: Elektrificatie van provincies San Andrés, Vaupés en Amazonas

• Elektrificatie 60000 huishoudens via MFE programma (deels door NL gefinancierd)

• Programma "Verlicht Antioquia": aansluiting of DE in 42000 huishoudens

Kansen waterkracht ColombiaKansen waterkracht Colombia

• Grootschalige waterkrachtcentrales (orde van 1 GW en meer)

• Totaal geïnstalleerd vermogen ca 8,5 GW• Potentieel om capaciteit uit te breiden is

enorm• Geplande projecten onder meer

Pescadero Ituango 2,4 GW• Kleinschalige waterkracht: 146 MW in

bedrijf (2008)• Ca 80 kleinschalige waterkrachtprojecten

in de pijplijn• Mogelijk steun CDM programma

Kansen windenergie ColombiaKansen windenergie Colombia

• Beste windlocaties noordelijke regio La Guajira en eiland San Andrés (5 á 10 m/s)

• Planning Unit UPME heeft windkaart voor Colombia opgesteld

• Momenteel één netgebonden windpark Jepirachi 19,5 MW

• Kans: Nutsbedrijf ISAGEN wil 32 MW windpark in La Guajira realiseren met Nederlandse ORIO steun

• Ook mogelijkheden voor urbane toepassingen windenergie

Kansen biomassa ColombiaKansen biomassa Colombia

• Colombia heeft significant potentieel aan energie uit biomassa

• Soorten biomassa: bagasse van suikerriet en panela, rijstkaf, afval van kokospalmen, koffiepulp en palmolie, en reststromen zoals oogstafval van bonen

• Veel potentieel voor bosbouw en benutting van het hout (oppervlak 4x Nederland)

• Grote variëteit aan lopende projecten en kansen rond benutting biomassa, zowel groot- als kleinschalig

Kansen energie uit afvalKansen energie uit afval

• Afvalproductie in Colombia ca 30000 ton per dag

• 65% organische fractie, 35% anorganische fractie

• Veel lopende en geplande stortgasprojecten in en rond de grote steden Bogotá, Calí, Barranquilla

• Beheer stortplaats Doña Juana Bogotá wordt deze zomer aanbesteed

• Kansen voor CDM ondersteuning• Ook kansen voor vergistingsinstallaties

Kansen energie efficiency ColombiaKansen energie efficiency Colombia

• Colombiaanse overheid neemt energie efficiency serieus

• Voorbeeld: vanaf 01/01/11 mogen in Colombia geen gloeilampen meer worden verkocht

• Energie efficiency programma's bijv. in overheidsgebouwen

• Industriële bedrijven stappen over op gas, WKK en efficiënte boilers

• WKK potentieel geschat op 423 MW (vooral suikerverwerkende industrie)

• Kans: efficiënte verlichting overheidsgebouwen• Ook kansrijk: Energie efficiency programma’s in

de industrie ism ANDI

Kansen duurzaam bouwen ColombiaKansen duurzaam bouwen Colombia

• Groeiende interesse voor Duurzaam Bouwen in Colombia

• 2007: Colombiaanse Raad voor Duurzaam Bouwen opgericht (ca 100 leden)

• Gericht op LEED certificatie én eigen systeem

• Verscheidene duurzaam bouwen projecten gerealiseerd én gepland

Financieel centrum OXO67

Kansen zonne-energie ColombiaKansen zonne-energie Colombia

• Gemiddelde dagelijkse instraling is 4,5 kWh/m2

• Beste locatie is noordelijke regio La Guajira• Zon-PV vooral in niet-aangesloten

gebieden• Bijv. voor telecom, boeien, meetstations,

militaire toepassingen• Totaal 4MW zon-PV en 50000 m2

thermische collectoren• 15000 PV systemen voor elektrificatie

geïsoleerde gemeenschappen• Kans: zon-PV systemen voor nationale

parken

Stimuleringsprogramma’sStimuleringsprogramma’s

Zie ook: Zie ook: www.metasus.nl/missiewww.metasus.nl/missie

Nederlandse instrumentenNederlandse instrumenten• PSI - Private Sector Investeringsprogramma: tenderregeling van NL EVD

Int’l voor innovatieve co-investeringsprojecten in opkomende markten, w.o. Colombia. Subsidie 50%; projectomvang EUR 0,25 tot 1,5 miljoen

• ORIO – Tenderregeling voor publieke infrastructuurprojecten in ontwikkelingslanden, w.o. Colombia. ORIO bijdrage in ontwikkelingsfase tot 50%, in realisatie tot 30%. Projectbudget EUR 2 tot 60 miljoen

• FMO Access to Energy Fonds - Equity investeringen (tot EUR 10 m) of leningen (tot EUR 20 m) in duurzame energie in ontwikkelingslanden

• FMO Fonds Opkomende Markten - Termijnfinancieringen tot EUR 5 miljoen van lokale dochters of joint ventures van Nederlandse bedrijven

• Agentschap NL - Duurzame Biomassa Import Fonds; Ondersteuning projecten gericht op verduurzaming geïmporteerde biomassa

Internationale instrumentenInternationale instrumenten

• Duurzame energie projecten van Wereldbank, UNEP, Europese Unie, Inter-Amerikaanse Ontwikkelingsbank

• Clean Development Mechanism (CDM) projecten

• Nederlands Trust Fund van US$ 500000 bij IFC ten behoeve van Cleaner Production Audits in de sectoren constructiematerialen en agribusiness in Latijns Amerika (gericht op Mexico, Colombia, Peru en Brazilië). Uit te voeren door Nederlandse partijen (o.a. adviesbureaus)