1

Misericordiae Vultus – Het gelaat van barmhartigheid –

Bul ter afkondiging van het buitengewoon Jubeljaar van Barmhartigheid

Franciscus, Bisschop van Rome, dienaar der dienaren Gods

Genade, barmhartigheid en vrede aan allen die deze brief lezen

1. Jezus Christus is het gelaat van de barmhartigheid van de Vader. Deze woorden

vormen nagenoeg een samenvatting van het mysterie van het christelijk geloof.

Barmhartigheid werd levend en zichtbaar in Jezus van Nazaret, en bereikte in Hem

haar hoogtepunt. De Vader, die “rijk is aan barmhartigheid” (Ef. 2,4), en die zijn

naam aan Mozes heeft geopenbaard als “een barmhartige en genadige God,

geduldig, groot in liefde en trouw” (Ex. 34,6), is sindsdien nimmer opgehouden om

in de loop van de geschiedenis op verschillende manieren zijn goddelijke aard te

tonen. In de “volheid van de tijd” (Gal. 4,4), toen alles geordend was volgens zijn

heilsplan, heeft Hij zijn enige Zoon in de wereld gezonden, geboren uit de Maagd

Maria, om zijn liefde voor ons op een beslissende manier te openbaren. Wie Jezus

ziet, ziet de Vader (vgl. Joh. 14,9). Door zijn woorden, zijn daden, en zijn totale

persoon1 openbaart Jezus van Nazaret de barmhartigheid van God.

2. Het mysterie van barmhartigheid vraagt om voortdurende contemplatie. Het is

een bron van blijdschap, sereniteit en vrede. Ons heil is ervan afhankelijk.

Barmhartigheid: het woord openbaart het wezenlijk mysterie van de allerheiligste

Drie–eenheid. Barmhartigheid: de ultieme en opperste daad waardoor God ons

tegemoet komt. Barmhartigheid: de fundamentele wet die zich bevindt in het hart

van elke persoon, die oprecht kijkt in de ogen van zijn broeders en zusters op hun

1 Vgl. Tweede Vaticaans Concilie, Dogmatische Constitutie over de Goddelijke Openbaring, Dei Verbum, nr. 4.

2

levensweg. Barmhartigheid: de brug die God en mens verbindt, onze harten

openstelt voor de hoop om eeuwig bemind te worden ondanks onze zondigheid.

3. Op bepaalde momenten worden wij gevraagd om aandachtiger onze blik te

werpen op barmhartigheid, opdat wij krachtiger tekenen worden van de

werkzaamheid van de Vader in ons leven. Om deze reden heb ik een buitengewoon

Jubeljaar van Barmhartigheid uitgeroepen als een bijzondere tijd voor de Kerk; een

tijd waarin de getuigenis van de gelovigen sterker en krachtiger mag groeien.

Het heilig jaar zal op 8 december 2015 geopend worden, op het hoogfeest van de

Onbevlekte Ontvangenis. Deze liturgische feestdag brengt in herinnering Gods

werk vanaf het begin van de geschiedenis van de mensheid. Na de zonde van Adam

en Eva wilde God de mensheid, die worstelde met het kwaad, niet in de steek laten.

Daarom richtte Hij zijn blik op Maria, heilig en onbevlekt in liefde (vgl. Ef. 1,4), en

verkoos haar om de Moeder te worden van de Verlosser der mensen. In de

confrontatie met de ernst van de zonde antwoordt God met de volheid van

barmhartigheid. Barmhartigheid zal altijd groter zijn dan elke zonde, en niemand

kan grenzen opleggen aan de liefde van God, die altijd gereed staat om te vergeven.

Ik zal met vreugde de Heilige Deur openen op het hoogfeest van de Onbevlekte

Ontvangenis. Op die dag wordt deze Heilige Deur een deur van barmhartigheid en

eenieder die er binnentreedt zal de liefde ervaren van God die troost, vergeeft, en

hoop inboezemt.

Op de daaropvolgende zondag, de derde zondag van de Advent, zal de Heilige Deur

van de kathedraal van Rome – d.i. de basiliek van Sint Jan in Lateranen – geopend

worden. In de daaropvolgende weken zullen de heilige deuren van de andere

pauselijke basilieken worden geopend. Op dezelfde zondag zal ik aankondigen dat

in elke lokale kerk, in de kathedraal – de moederkerk van de gelovigen in een

bepaald gebied – of, bij wijze van alternatief, in de co–kathedraal of een andere

kerk die een bijzondere betekenis heeft, een deur van barmhartigheid geopend zal

worden voor de duur van het heilig jaar. Naar goeddunken van de lokale

ordinarius kan een soortgelijke deur geopend worden bij elk heiligdom, die vaker

door grote groepen pelgrims wordt bezocht, aangezien dergelijke bezoeken aan

3

deze heilige plekken zo vaak genadevolle momenten zijn waar mensen het pad tot

bekering ontdekken. Elke particuliere kerk is aldus rechtstreeks betrokken in het

beleven van dit heilig jaar als een buitengewoon moment van genade en geestelijke

vernieuwing. Zo zal het Jubeljaar zowel in Rome als in de particuliere kerken

gevierd worden als een zichtbaar teken van universele gemeenzaamheid van de

Kerk.

4. Ik heb de datum van 8 december uitgekozen omdat het rijk is aan betekenis in

de recente geschiedenis van de Kerk. In feite zal ik de Heilige Deur openen op de

vijftigste verjaardag van de sluiting van het Tweede Vaticaans Oecumenisch

Concilie. De Kerk voelt een grote behoefte om deze gebeurtenis levend te houden.

Met het Concilie betrad de Kerk een nieuwe fase in haar geschiedenis. Als een ware

adem van de heilige Geest hadden de concilievaders nadrukkelijk de behoefte

gevoeld om tot de mannen en vrouwen van hun tijd op een meer begrijpelijke

wijze te spreken over God. De muren die de Kerk te lang hadden gemaakt tot een

fort werden neergehaald en de tijd was aangebroken om het Evangelie op een

nieuwe manier te verkondigen. Het was een nieuwe fase in dezelfde evangelisatie

die er vanaf het begin had bestaan. Het werd een frisse onderneming voor alle

christenen om met grotere enthousiasme en overtuiging te getuigen van hun

geloof. De Kerk werd zich bewust van een verantwoordelijkheid om een levend

teken te zijn van de liefde van de Vader in de wereld.

Wij herinneren ons de doordringende woorden van Sint Johannes XXIII, toen hij bij

het openen van het Concilie de weg aanwees die gevolgd moest worden: “Nu wenst

de Bruid van Christus het medicijn van barmhartigheid te gebruiken in plaats van

naar de wapens van gestrengheid te grijpen ... De katholieke Kerk, die de toorts van

de katholieke waarheid hoog houdt bij dit Oecumenisch Concilie, wil haarzelf tonen

als een liefdevolle moeder voor allen; geduldig, zachtmoedig, bewogen door

medelijden en goedheid tot haar afgedwaalde kinderen.”2 De zalige Paulus VI sprak

op gelijke toon bij de afsluiting van het Concilie: “Wij geven er de voorkeur aan om

te tonen hoe liefdadigheid het voornaamste religieuze aspect is geweest van dit

2 Openingstoespraak bij het Tweede Vaticaanse Concilie, Gaudet Mater Ecclesia, 11 oktober 1962, nrs. 2 en 3.

4

Concilie ... het oude verhaal van de Barmhartige Samaritaan heeft model gestaan

voor de spiritualiteit van het Concilie ... een golf van genegenheid en bewondering

vloeide vanuit het Concilie over de moderne wereld van de mensheid. Dwalingen

werden inderdaad veroordeeld, omdat het evenzeer een vereiste was van

liefdadigheid als van waarheid, maar voor de personen zelf was er slechts vermaning,

respect en liefde. In plaats van deprimerende diagnoses waren er bemoedigende

remedieën; in plaats van afschrikwekkende voorspellingen, boodschappen van

vertrouwen die vanuit het Concilie werden uitgevaardigd aan de hedendaagse

wereld. De waarden van de moderne wereld werden niet alleen gerespecteerd maar

ook geëerd, diens pogingen goedgekeurd, en diens verlangens gezuiverd en gezegend

... Een ander punt dat wij willen benadrukken is dit: al deze rijke leerstellingen

worden gestuurd in één richting, de dienstbaarheid aan de mensheid van elke

toestand, in elke zwakheid en behoefte.”3

Met deze gevoelens van dankbaarheid voor alles wat de Kerk heeft ontvangen, en

met een besef van verantwoordelijkheid voor de taak die voor ons ligt, zullen wij

de drempel van de Heilige Deur betreden, in de volledige overtuiging dat de kracht

van de verrezen Heer, die ons ononderbroken bijstaat op onze pelgrimstocht, ons

in stand zal houden. Moge de heilige Geest, die de schreden van de gelovigen leidt

in hun deelname in het verlossingwerk door Christus bewerkstelligd, de weg

wijzen en het volk Gods bijstaan opdat zij zich mogen bezinnen op het gelaat van

barmhartigheid.4

5. Het Jubeljaar zal worden afgesloten met het liturgisch hoogfeest van Christus

Koning op 20 november 2016. Op die dag, wanneer wij de Heilige Deur verzegelen,

zullen wij bovenal vervuld zijn met een gevoel van dankbaarheid en dankzegging

aan de allerheiligste Drie–eenheid, dat die ons een buitengewone tijd van genade

heeft geschonken. Wij zullen het leven van de Kerk, heel de mensheid en heel het

heelal toevertrouwen aan de heerschappij van Christus, en Hem vragen zijn

barmhartigheid over ons uit te storten als de ochtenddauw, opdat iedereen mag

samenwerken aan de bouw van een lichtende toekomst. Hoezeer verlang ik ernaar 3 Toespraak bij de openbare slotsessie van het Tweede Vaticaans Concilie, 7 december 1965. 4 Vgl. Tweede Vaticaans Concilie, Dogmatische Constitutie over de Kerk, Lumen Gentium, nr. 16; Pastorale Constitutie over de Kerk in de Moderne Wereld, Gaudium et Spes, nr. 15.

5

dat het aankomend jaar doordrenkt zal zijn van barmhartigheid, opdat wij erop uit

kunnen gaan naar elke man en vrouw om de goedheid en de tederheid van God te

bezorgen! Moge het balsem van barmhartigheid eenieder bereiken, zowel

gelovigen als hen die ver weg zijn, als een teken dat het koninkrijk van God reeds

aanwezig is in ons midden.

6. “Het is eigen aan God om barmhartigheid te beoefenen, en Hij openbaart zijn

almacht bij uitstek op deze manier.”5 De woorden van Sint Thomas van Aquino

tonen aan dat Gods barmhartigheid niet zozeer een teken van zwakheid is, maar

het kenmerk van zijn almacht. Om deze reden laat de liturgie, in een van zijn

oudste collectagebeden, ons bidden: “O God, die uw macht bovenal openbaart in uw

barmhartigheid en vergeving.”6 Doorheen de geschiedenis van de mensheid zal God

altijd Degene zijn die aanwezig is, dichtbij, vooruitziend, heilig en barmhartig.

“Geduldig en barmhartig.” Deze woorden gaan vaak samen in het Oude Testament

wanneer Gods aard beschreven wordt. Zijn barmhartig–zijn wordt concreet

gedemonstreerd in zijn vele handelingen door heel de heilsgeschiedenis heen,

waar zijn goedheid het overwint van straf en vernietiging. Op een bijzondere

manier plaatsen de Psalmen de grootsheid van zijn barmhartig handelen op de

voorgrond: “Hij vergeeft al je misgrepen, Hij geneest al het leed dat je lijdt; je leven

koopt Hij vrij van het graf, en kroont je met liefde en erbarmen” (Ps. 103,3–4). Een

andere psalm getuigt op een meer nadrukkelijke wijze van de concrete tekenen

van zijn barmhartigheid: “Voor het recht van de onderdrukten komt Hij op, Hij geeft

de hongerigen brood, de Heer maakt gevangenen vrij, de Heer opent blinden de ogen,

de Heer richt verslagenen op, de Heer heeft de rechtvaardigen lief; de Heer neemt de

vreemdeling in bescherming, wees en weduwe staat Hij bij; maar de bozen zet Hij op

een dwaalspoor” (Ps. 146,7–9). Hier zijn enkele andere uitdrukkingen van de

psalmist: “Hij heelt hun hart, dat gebroken is, Hij verbindt hun wonden. De Heer is

een steun voor de armen, maar de hoogmoedigen laat Hij in het zand buigen” (Ps.

147,3.6). Kortgezegd, Gods barmhartigheid is geen abstract begrip, maar een

5 Sint Thomas van Aquino, Summa Theologiae, II–II, q. 30, a. 4. 6 Zesentwintigste zondag in de tijd door het jaar. Dit collectagebed verschijnt reeds in de achtste eeuw onder de euchologische teksten (teksten uit de Byzantijnse liturgie) van het Gelasiaanse Sacramentarium (1198).

6

concrete werkelijkheid waardoor Hij zijn liefde openbaart als die van een vader of

een moeder, tot het diepste uit liefde bewogen voor hun kind. Het is nauwelijks een

overdrijving om te zeggen dat dit een ‘inwendige’ liefde is. Het gutst

natuurlijkerwijs voort uit de diepte, vol van tederheid en mededogen, bevrediging

en barmhartigheid.

7. “Zijn barmhartigheid kent geen grenzen.” Dit is het refrein dat na elke vers in

Psalm 136 wordt herhaald terwijl het de geschiedenis van Gods openbaring

vertelt. Op grond van barmhartigheid zijn alle gebeurtenissen van het Oude

Testament vol van diepgaande heilsbetekenis. Barmhartigheid vertolkt Gods

geschiedenis met Israël tot een heilsgeschiedenis. Het aldoor herhalen van “zijn

barmhartigheid kent geen grenzen,” zoals de psalm dat doet, lijkt de dimensies van

ruimte en tijd te doorbreken, en voegt daarbij alles in het eeuwige mysterie van

liefde. Het is alsof er gezegd wordt dat niet alleen in de geschiedenis, maar voor

alle eeuwigheid de mens zal vallen onder de barmhartige blik van de Vader. Het is

niet toevallig dat het volk van Israël deze psalm – het ‘Grote Hallel’ zoals het

genoemd wordt – wilde opnemen in zijn belangrijkste liturgische feestdagen.

Vóór zijn lijden bad Jezus met deze psalm van barmhartigheid. Matteüs getuigt

hiervan in zijn Evangelie wanneer hij zegt dat “na het zingen van de psalmen”

(26,30) Jezus en zijn discipelen naar de Olijfberg gingen. Toen Hij de Eucharistie

instelde als een eeuwigdurende gedachtenis van zichzelf en zijn paasoffer, plaatste

Hij deze opperste daad van openbaring symbolisch in het licht van zijn

barmhartigheid. Tegen dezelfde achtergrond van barmhartigheid trad Jezus zijn

lijden en dood tegemoet, zich bewust van het grote mysterie van de liefde dat Hij

aan het kruis zou vervolmaken. De wetenschap dat Jezus zelf deze psalm had

gebeden maakt het zelfs nog belangrijker voor ons als christenen, en het daagt ons

uit om het refrein op te nemen in ons dagelijks leven door deze woorden van

lofprijzing te bidden: “zijn barmhartigheid kent geen grenzen.”

8. Met onze ogen gericht op Jezus en zijn barmhartige blik ervaren wij de liefde van

de allerheiligste Drie–eenheid. De zending die Jezus had gekregen van de Vader

was het openbaren van het mysterie van goddelijke liefde in al zijn volheid. “God is

7

liefde” (1 Joh. 4,8.16), bevestigt Johannes voor de eerste en de enige keer in heel de

heilige Schrift. Deze liefde is thans zichtbaar en tastbaar gemaakt in het totale

leven van Jezus. Zijn persoon is niets anders dan liefde, een liefde die onverdiend

wordt geschonken. De relaties die Hij aangaat met de mensen die Hem benaderen

openbaren iets dat compleet uniek en niet voor herhaling vatbaar is. De tekenen

die Hij verrichtte, in het bijzonder ten overstaan van zondaren, de armen, de

gemarginaliseerden, de zieken en de lijdenden, zijn allen bedoeld om

barmhartigheid te tonen. Alles in Hem spreekt van barmhartigheid. Niets in Hem is

verstoken van mededogen.

Bij het zien van de menigte mensen die Hem volgde realiseerde Jezus zich dat zij

moe en uitgeput waren, verdwaald en zonder leidsman, en Hij voelde een diep

medelijden voor hen (vgl. Mt. 9,36). Op basis van deze mededogende liefde genas

Hij de zieken die Hem werden voorgedragen (vgl. Mt. 14,14), en met slechts enkele

broden en vissen verzadigde Hij de enorme menigte (vgl. Mt. 15,37). Wat Jezus in

al deze situaties raakte was niets anders dan barmhartigheid, waarmee Hij de

harten van hen, die Hij ontmoette, kon doorgronden en beantwoorden aan hun

diepste noden. Toen Hij de weduwe van Naïn, die haar zoon ten grave droeg,

tegenkwam voelde Hij een groot medelijden voor het immense lijden van deze

bedroefde moeder, en Hij gaf haar haar zoon terug door hem uit de doden te doen

opstaan (vgl. Lc. 7,15). Nadat Hij de bezetene in het land van de Gerasenen had

bevrijd, vertrouwde Jezus hem deze zending toe: “Ga naar huis, naar uw familie, en

vertel hun wat de Heer voor u gedaan heeft en hoe Hij zich over u heeft ontfermd”

(Mc. 5,19). De roeping van Matteüs wordt ook gepresenteerd tegen de achtergrond

van barmhartigheid. Toen Hij langs het loket van de tollenaar liep keek Jezus heel

vastberaden naar Matteüs. Het was een blik vol van barmhartigheid die de zonden

vergaf van die man, een zondaar en tollenaar, die door Jezus werd verkozen –

strijdig met de aarzeling van de discipelen – om een van de Twaalf te worden. De

heilige Beda Venerabilis, die een commentaar schreef op deze passage uit het

Evangelie, schreef dat Jezus met een barmhartige liefde naar Matteüs keek en hem

8

verkoos: ‘miserando atque eligendo.’7 Deze uitdrukking heeft zoveel indruk op mij

gemaakt dat ik het koos als bisschoppelijke spreuk.

9. In de parabels die aan barmhartigheid zijn gewijd openbaart Jezus de aard van

God als die van een vader, die nooit opgeeft totdat hij het onrecht heeft vergeven

en afwijzing heeft overwonnen met mededogen en barmhartigheid. Wij kennen

deze parabels heel goed, in het bijzonder drie daarvan: het verloren schaap, het

verloren muntstuk, en de vader met twee zonen (vgl. Lc. 15,1–32). In deze parabels

wordt God steeds voorgehouden als te zijn vol van blijdschap, vooral wanneer Hij

vergeeft. Daarin vinden wij de kern van het Evangelie en van ons geloof, omdat

barmhartigheid wordt gepresenteerd als een kracht die alles overwint, het hart

vervult met liefde en troost biedt door vergeving.

Uit een andere parabel plukken wij een belangrijke leerstelling voor ons christelijk

leven. In antwoord op de vraag van Petrus over hoeveel keren het nodig is te

vergeven, zegt Jezus: “Niet tot zeven keer toe, zeg Ik je, maar tot zeventig maal zeven

keer toe” (Mt. 18,22). Hij vervolgt met het vertellen van de parabel van de

‘onbarmhartige dienaar,’ die op zijn knieën valt en smeekt om barmhartigheid

wanneer zijn meester hem oproept om een groot bedrag terug te betalen. Zijn

meester scheldt hem zijn schuld kwijt. Maar dan ontmoet hij een mededienaar die

hem een paar centen schuldig is en die op zijn beurt op zijn knieën smeekt om

barmhartigheid; maar de eerste dienaar wijst dit verzoek af en gooit hem de

gevangenis in. Wanneer de meester hierover hoort wordt hij woedend en

sommeert de eerste dienaar om terug te komen en zegt tot hem: “Had juist jij geen

medelijden moeten hebben met je mededienaar, zoals ik medelijden heb gehad met

jou?” (18,33). Jezus beëindigt met: “Zo zal ook mijn hemelse Vader met jullie doen,

als niet ieder van jullie zijn broeder van ganser harte vergeeft” (18,35).

Deze parabel bevat een diepe boodschap voor ons allen. Jezus bevestigt dat

barmhartigheid niet slechts een daad is van de Vader, maar het wordt een

criterium om zich ervan te verzekeren wie zijn ware kinderen zijn. Kortgezegd, wij

zijn geroepen om barmhartigheid te tonen, omdat barmhartigheid eerst aan ons is 7 Vgl. Preek 22: CCL, 122, 149–151.

9

betoond. Het vergeven van vergrijpen wordt de duidelijkste uiting van

barmhartige liefde, en voor ons christenen is het een gebod waar wij onszelf niet

aan kunnen onttrekken. Hoe moeilijk lijkt het soms niet om te vergeven! En toch is

vergeving het instrument dat in onze broze handen is gelegd om sereniteit in het

hart te bereiken. Het loslaten van woede, toorn, geweld en wraak zijn

noodzakelijke voorwaarden om een blij leven te leiden. Laat ons daarom gehoor

geven aan de oproep van de Apostel: “De zon mag over uw boosheid niet

ondergaan” (Ef. 4,26). Bovenal, laat ons luisteren naar de woorden van Jezus die

barmhartigheid stelt als ideaal voor het leven en een voorwaarde voor de

geloofwaardigheid van ons geloof: “Gelukkig die barmhartig zijn, want zij zullen

barmhartigheid ondervinden” (Mt. 5,7): de zaligspreking waarnaar wij in dit heilig

jaar bijzonder moeten streven.

Zoals we hebben gezien in de heilige Schrift is barmhartigheid een sleutelwoord

dat wijst op Gods handelen naar ons toe. Hij beperkt zichzelf niet tot slechts het

bevestigen van zijn liefde, maar Hij maakt het zichtbaar en tastbaar. Uiteindelijk

kan de liefde nooit slechts een abstract begrip zijn. Door zijn eigen aard wijst het

op iets concreet: intenties, attitudes en gedrag die vertoond worden in het

dagelijks leven. Gods barmhartigheid is zijn liefdevolle zorg voor elk van ons. Hij

voelt zich verantwoordelijk; d.i. Hij verlangt ons welzijn en Hij wil ons gelukkig en

vredig zien. Dit is de weg die de barmhartige liefde van christenen ook moet gaan.

Zoals de Vader liefheeft, zo ook zijn kinderen. Zoals Hij barmhartig is, zo zijn wij

geroepen om barmhartig te zijn tegenover elkaar.

10. Barmhartigheid is in feite het fundament van het kerkelijk leven. Al haar

pastorale activiteit moet bevangen zijn in de tederheid die zij tegenwoordig maakt

voor de gelovigen; niets van haar verkondiging en getuigenis tot de wereld mag

een gebrek aan barmhartigheid hebben. De wezenlijke geloofwaardigheid van de

Kerk wordt zichtbaar in de wijze waarop zij barmhartige en mededogende liefde

toont.8 Misschien zijn we reeds lang vergeten hoe wij de weg van barmhartigheid

moeten tonen en leven. De verleiding, aan de ene kant, om ons geheel en al te

richten op gerechtigheid, heeft ons doen vergeten dat dit slechts een eerste stap is, 8 Apostolische Exhortatie Evangelii Gaudium, nr. 24.

10

ofschoon het noodzakelijk en onontbeerlijk is. Maar de Kerk moet verder gaan en

streven naar een hoger en belangrijker doel. Aan de andere kant moeten wij

jammergenoeg toegeven dat de beoefening van barmhartigheid in de wijdere

gemeenschap aan het afnemen is. In sommige gevallen lijkt het woord in onbruik

te zijn geraakt. Echter, zonder een getuigenis van barmhartigheid wordt het leven

vruchteloos en steriel, als afgezonderd in een dorre woestijn. De tijd is

aangebroken dat de Kerk de blijde oproep tot barmhartigheid wederom doet

klinken. Het is tijd om terug te keren naar de basis en de zwakheden en

worstelingen van onze broeders en zusters te dragen. Barmhartigheid is de kracht

die ons opnieuw opwekt tot nieuw leven en ons de moed inboezemt om hoopvol

naar de toekomst uit te zien.

11. Laat ons niet vergeten welk een geweldige leer ons is geboden door Sint

Johannes Paulus II in zijn tweede encycliek, Dives in Misericordia, die toen

onverwachts uitkwam en wiens thema velen verraste. Er zijn twee passages in het

bijzonder waarvoor ik de aandacht wil vragen. Ten eerste, Sint Johannes Paulus II

benadrukte het feit dat wij het thema van barmhartigheid waren vergeten in het

hedendaagse culturele milieu: “De hedendaagse mentaliteit, misschien meer dan dat

van mensen in het verleden, lijkt gekant te zijn tegen een God van barmhartigheid, en

heeft in feite de neiging om het idee van barmhartigheid zelf te verbannen uit het

leven en te verwijderen uit het menselijk hart. Het woord en het begrip van

‘barmhartigheid’ lijken een onbehaaglijkheid te veroorzaken in de mens, die, dankzij

de enorme ontwikkelingen van wetenschap en technologie, ongekend in de

geschiedenis, meester der aarde is geworden en haar heeft onderworpen en

overheerst (vgl. Gen. 1,28). Dit heersen over de aarde, wat soms op een eenzijdige en

oppervlakkige manier begrepen wordt, lijkt geen ruimte te hebben voor

barmhartigheid. ... En dit is waarom, in de toestand van de Kerk en de wereld van

vandaag, vele personen en groepen die geleid worden door een levendig besef van het

geloof zich, bijna spontaan zou ik zeggen, keren tot Gods barmhartigheid.”9

Verder dringt Sint Johannes Paulus II aan op een dringender verkondiging en

getuigenis van barmhartigheid in de hedendaagse wereld: “Want hiertoe word ik 9 Idem, nr. 2.

11

gedwongen door de liefde voor de mens en voor alles wat menselijk is en wat, naar de

mening van de meeste mensen van onze tijd, aan een geweldig gevaar wordt

blootgesteld. Het mysterie van Christus ... verplicht mij ook de barmhartigheid te

verkondigen als de mededogende liefde van God die in dit mysterie van Christus

belicht wordt. Op dezelfde wijze nodigt dit mysterie uit mij tot deze barmhartigheid

te wenden en ze in dit moeilijke en beslissende historische uur van de Kerk en de

wereld af te smeken.”10 Deze leer is nu meer dan ooit relevant en verdient het om

wederom te worden aangehaald in dit heilig jaar. Laat ons nogmaals naar zijn

woorden luisteren: “De Kerk leeft echt als zij de barmhartigheid belijdt en

verkondigt – die hoogst wonderbaarlijke eigenschap van de Schepper en Verlosser –

en als zij de mensen voert tot de bronnen van de barmhartigheid van de Verlosser, die

zij in haar schoot bewaart en uitdeelt.”11

12. De Kerk is gezonden om Gods barmhartigheid, het kloppend hart van het

Evangelie, aan te kondigen, die op zijn eigen manier het hart en de ziel van elke

persoon moet doordringen. De Bruid van Christus moet haar gedrag vormen naar

de Zoon van God die uitging naar iedereen, zonder uitzondering. Heden ten dage,

waar de Kerk belast is met de opdracht van de nieuwe evangelisatie, behoort het

thema van barmhartigheid steeds weer voorgelegd te worden met nieuw

enthousiasme en vernieuwde pastorale actie. Het is absoluut essentieel voor de

Kerk en voor de geloofwaardigheid van haar boodschap dat zij zelf de

barmhartigheid leeft en daarvan getuigt. Haar taal en haar gebaren moeten

barmhartigheid overdragen, opdat de harten van alle mensen geraakt worden en

zij wederom geïnspireerd worden om het pad te vinden dat leidt naar de Vader.

De eerste waarheid van de Kerk is de liefde van Christus. De Kerk maakt haarzelf

tot dienaar van deze liefde en brengt het over naar alle mensen: een liefde die

vergeeft en tot uiting komt in het wegschenken van zichzelf. Dientengevolge moet

overal waar de Kerk aanwezig is de barmhartigheid van de Vader zichtbaar zijn. In

onze parochies, communiteiten, verenigingen en bewegingen, in één woord, waar

er christenen zijn daar moet iedereen een oase van barmhartigheid aantreffen.

10 Sint Johannes Paulus II, Encycliek Dives in Misericordia, nr. 15. 11 Idem, nr. 13.

12

13. Wij willen dit Jubeljaar beleven in het licht van de woorden van de Heer:

barmhartig als de Vader. De evangelist herinnert ons aan de leer van Jezus die zegt:

“Wees barmhartig, zoals jullie Vader barmhartig is” (Lc. 6,36). Het is een

levensprogram dat even veeleisend is als het rijk is aan vreugde en vrede. Het

gebod van Jezus is gericht aan eenieder die bereid is te luisteren naar zijn stem

(vgl. Lc. 6,27). Om in staat te zijn tot barmhartigheid moeten wij daarom eerst en

vooral onszelf schikken tot het luisteren naar Gods Woord. Dit houdt in het

herontdekken van de waarde van stilte om te kunnen mediteren op het Woord dat

tot ons komt. Om deze manier zal het mogelijk zijn om te bezinnen op Gods

barmhartigheid en het als onze levensstijl aannemen.

14. De traditie van de bedevaart heeft een speciale plek in het heilig jaar, omdat het

een weergave is van de reis die elk van ons onderneemt in dit leven. Het leven zelf

is een bedevaart, en de mens is een reiziger, een pelgrim die op reis is, op weg naar

de verlangde bestemming. Net als het bereiken van de Heilige Deur in Rome of in

elke andere plaats in de wereld, zal eenieder overeenkomstig zijn of haar

mogelijkheden, een bedevaart moeten afleggen. Dit zal een teken zijn dat

barmhartigheid ook een doel is om te bereiken en het vraagt om toewijding en

opoffering. Moge de bedevaart een prikkel zijn tot bekering: door het betreden van

de drempel van de Heilige Deur zullen wij de kracht vinden om Gods

barmhartigheid te omarmen en onszelf te wijden aan barmhartig zijn met anderen

zoals de Vader met ons is geweest.

De Heer Jezus toont ons de stappen van de bedevaart om ons doel te bereiken:

“Werp je niet op als rechter, dan zullen jullie niet berecht worden. Veroordeel niet,

dan zullen jullie niet veroordeeld worden. Spreek vrij, dan zullen jullie vrijgesproken

worden. Geef, dan zal jullie gegeven worden. Een mooie maat, stevig aangedrukt,

goed geschud en overvol zal je in de schoot geworpen worden. Want met de maat

waarmee jullie meten, zul je gemeten worden” (Lc. 6,37–38). De Heer vraagt ons

bovenal om niet te oordelen en niet te veroordelen. Als iemand wenst te ontkomen

aan Gods oordeel moet hij zichzelf niet tot rechter maken van zijn broeder of

zuster. Wanneer mensen oordelen kijken zij niet verder dan de oppervlakte, terwijl

13

de Vader tot diep in de ziel kijkt. Hoeveel schade richten woorden niet aan

wanneer zij gedreven zijn door gevoelens van jaloezie en afgunst! Kwaad spreken

over anderen plaatst hen in een kwaad daglicht, ondermijnt hun reputatie en

maakt hen tot prooi van de grillen van roddel. Zich onthouden van oordelen en

veroordelen betekent, in positieve zin, weten hoe het goede in elke persoon te

aanvaarden en hem elk lijden te besparen dat veroorzaakt kan worden door ons

vooringenomen oordeel en onze veronderstelling alles over hem te weten. Maar dit

is nog niet voldoende om barmhartigheid te tonen. Jezus vraagt ons ook om te

vergeven en te geven, om instrumenten van barmhartigheid te zijn, omdat wij

vooreerst barmhartigheid van God hebben ontvangen. Grootmoedig zijn tegenover

anderen, wetende dat God zijn goedheid over ons uitstort met immense

grootmoedigheid.

Barmhartig zoals de Vader is daarom het ‘motto’ van dit heilig jaar. In

barmhartigheid vinden wij het bewijs van hoe God ons bemint. Hij schenkt zijn

volledige zelf, altijd, vrijelijk, en vraagt niets ervoor terug. Hij komt ons te hulp

wanneer wij Hem ook maar aanroepen. Hoe mooi is het dat de Kerk haar dagelijks

gebed begint met de woorden “O God, red mij, kom spoedig, Heer, en help mij toch”

(Ps. 70,2). De hulp waar wij om vragen is reeds de eerste stap van Gods

barmhartigheid naar ons toe. Hij komt ons bijstaan in onze zwakheid. En zijn hulp

is door ons te helpen zijn aanwezigheid en nabijheid aanvaarden. Dag na dag,

geraakt door zijn mededogendheid kunnen ook wij mededogend worden naar

anderen toe.

15. In dit heilig jaar zien wij uit naar de ervaring van het openen van ons hart voor

hen die leven aan de uiterste rand van de maatschappij: de randgebieden die de

moderne maatschappij zelf creëert. Hoeveel onzekere en pijnlijke situaties bestaan

er niet in onze hedendaagse wereld! Hoeveel zijn de wonden niet die gedragen

worden door het vlees van hen die geen stem hebben omdat hun roepstem wordt

gedempt en verdrongen door de onverschilligheid van de rijken! Gedurende dit

Jubeljaar zal de Kerk meer dan ooit geroepen zijn om deze wonden te helen, om ze

te verzachten met de olie van troost, om ze te verbinden met barmhartigheid en ze

te genezen met solidariteit en waakzame zorg. Laat ons niet vervallen in

14

vernederende onverschilligheid of een monotone routine die ons verhindert om te

ontdekken wat nieuw is! Laat ons afbrekend cynisme afweren! Laat ons de ogen

openen en de ellende van de wereld zien, de wonden van onze broeders en zusters

wiens waardigheid wordt ontkend, en laat ons erkennen dat wij gedwongen zijn

acht te slaan op hun hulpgeroep! Mogen wij de hand naar hen uitstrekken en hen

ondersteunen opdat zij de warmte kunnen voelen van onze aanwezigheid, onze

vriendschap, onze broederschap! Moge hun hulpgeroep de onze worden, en mogen

wij tezamen de barrières van onverschilligheid neerhalen, die te vaak overheersen

en onze hypcrisie en egoïsme verhullen.

Het is mijn brandend verlangen dat gedurende dit Jubeljaar het christenvolk zich

zal bezinnen op de fysieke en geestelijke werken van barmhartigheid. Het zal een

manier zijn om ons geweten, dat te vaak afgestompt raakt tegenover armoede,

weer op te wekken. En laat ons dieper binnengaan in het hart van het Evangelie

waar de armen een bijzondere ervaring hebben van Gods barmhartigheid. Jezus

laat ons in zijn verkondiging kennis maken met deze werken van barmhartigheid

opdat wij kunnen weten of wij nou wel of niet leven als zijn leerlingen. Laat ons

deze fysieke werken van barmhartigheid herontdekken: de hongerigen voeden, de

dorstigen laven, de naakten kleden, de vreemdeling herbergen, de zieken

bezoeken, de gevangenen bezoeken, en de doden begraven. En laat ons de

geestelijke werken van barmhartigheid niet vergeten: de zondaars vermanen, de

onwetenden beleren, de bedroefden troosten, in moeilijkheden goede raad geven,

het onrecht geduldig lijden, beledigingen vergeven, en bidden voor de levenden en

overledenen.

We kunnen de woorden van de Heer tot ons niet ontlopen, en zij zullen dienen als

de criteria waarop wij beoordeeld zullen worden: of wij hongerigen hebben

gevoed en de dorstigen te drinken hebben gegeven, de vreemdeling hebben

ontvangen en de naakten gekleed, of tijd doorgebracht met de zieken en hen in de

gevangenis (vgl. Mt. 25,31–45). Bovendien zullen wij gevraagd worden of wij

anderen geholpen hebben om te ontkomen aan de twijfel die hen doet vervallen in

wanhoop en die vaak de oorzaak is van eenzaamheid; als wij hebben bijgedragen

aan het te boven komen van de onwetendheid, waarin miljoenen mensen leven, in

15

het bijzonder kinderen beroofd zijn van de noodzakelijke middelen die hen kunnen

bevrijden van de ketens van armoede; als wij de eenzamen en diepbedroefden

nabij zijn geweest; als wij vergiffenis hebben geschonken aan degenen die ons

hebben gegriefd en alle vormen van woede en haat, die leiden tot geweld, hebben

afgewezen; als wij het soort geduld hebben opgebracht welke God toont, die zo

geduldig met ons is; als wij onze broeders en zusters in gebed hebben opgedragen

aan de Heer. In elk van deze ‘minsten’ is Christus zelf aanwezig. Zijn lichaam wordt

zichtbaar in het lichaam van de gemartelden, de vertrapten, de gegeselden, de

ondervoeden, en de verbannelingen ... die door ons moeten worden erkend,

geraakt en verzorgd. Laat ons de woorden van Sint Johannes van het Kruis niet

vergeten: “Als wij ons erop voorbereiden om dit leven te verlaten, zullen wij

beoordeeld worden op basis van liefde.”12

16. In het Evangelie van Lucas vinden wij een ander belangrijk element dat ons zal

helpen om het Jubeljaar met geloof te beleven. Lucas schrijft dat Jezus op de Sabbat

terugging naar Nazaret en, zoals de gewoonte was, betrad Hij de synagoge. Ze

nodigden Hem uit om de Schrift te lezen en die toe te lichten. De tekst was uit het

boek van Jesaja, waar staat geschreven: “De geest van de Heer God rust op mij, want

de Heer heeft mij gezalfd. Hij heeft mij gezonden om de armen het blijde nieuws te

brengen, om gebroken harten te verbinden, om de gevangenen vrijlating te melden,

en de geketenden de terugkeer naar het licht; om het genadejaar van de Heer te

melden” (Jes. 61,1–2). Een “genadejaar van de Heer”: dat is wat de Heer verkondigd

had en dit is wat wij nu willen beleven. Het heilig jaar zal de rijkdom van Jezus’

missie, die weerklinkt in de woorden van de profeet, op de voorgrond plaatsen: om

een woord en gebaar van troost te brengen tot de armen, om bevrijding aan te

kondigen aan hen die geketend zijn door nieuwe vormen van slavernij in de

moderne maatschappij, om het zicht te herstellen bij hen die niet langer kunnen

zien omdat ze in zichzelf gevangen zijn, om de waardigheid te herstellen van allen

die ervan beroofd zijn. De verkondiging van Jezus wordt wederom zichtbaar

gemaakt door het antwoord van geloof dat christenen geroepen zijn te geven door

hun getuigenis. Moge de woorden van de Apostel ons daarbij vergezellen: Hij die

12 St. Johannes van het Kruis, Woorden van Licht en Liefde, 57.

16

werken van barmhartigheid verricht, laat hem dat doen met blijmoedigheid (vgl.

Rom. 12,8).

17. Het jaargetijde van de Veertigdagentijd tijdens dit Jubeljaar zal ook veel

intenser beleefd moeten worden als een uitgelezen moment om Gods

barmhartigheid te vieren en te ervaren. Hoeveel pagina’s van de heilige Schrift zijn

niet geschikt voor meditatie tijdens de weken van de Veertigdagentijd om ons te

helpen het barmhartig gelaat van de Vader te herontdekken! Wij kunnen de

woorden van de profeet Micha herhalen en tot de onze maken: U, o Heer, bent een

die de ongerechtigheid vergeeft, die voorbijgaat aan de zonde, die zijn toorn niet

altijd laat duren, maar zijn vreugde vindt in goedheid. U, Heer, zal U opnieuw over

ons ontfermen. U zal onze schuld onder uw voeten verpletteren en al onze zonden

verwijzen naar de bodem van de zee (vgl. Mi. 7,18–19).

De bladzijden van de profeet Jesaja kunnen ook concreet gebruikt worden voor

meditatie gedurende dit seizoen van gebed, vasten, en werken van naastenliefde:

“Is dít niet het vasten zoals Ik het verkies: boosaardige boeien losmaken, de banden

van het juk losmaken, de onderdrukten hun vrijheid hergeven, en alle jukken

doorbreken? Is vasten niet dit: uw brood delen met wie honger heeft; arme zwervers

opnemen in uw huis; een naakte kleden die u ziet en u niet onttrekken aan de zorg

voor uw broeder? Dan breekt uw licht als de dageraad door en groeien uw wonden

spoedig dicht; dan gaat uw gerechtigheid voor u uit, en sluit de heerlijkheid van de

Heer uw stoet. Als u dan roept, geeft de Heer u antwoord, en smeekt u om hulp, dan

zal Hij zeggen: ‘Hier ben ik!’ Als u het juk uit uw midden verwijdert, geen vinger

bedreigend meer uitsteekt en geen valse aanklachten indient; de hongerige aanbiedt

wat u voor uzelf verlangt en de onderdrukte met voedsel verzadigt, dan zal uw licht

in de duisternis opgaan, uw nacht als de heldere middag zijn. Dan zal de Heer u

steeds blijven leiden, in verschroeide oorden uw honger stillen. Hij zal uw krachten

sterken en u zult als een rijk besproeide tuin zijn, als een bron die nooit teleurstelt als

men om water komt” (Jes. 58,6–11).

Het initiatief van ’24 Uren voor de Heer,’ dat gevierd wordt op de vrijdag en

zaterdag voorafgaand aan de vierde week van de Veertigdagentijd, zou in elk

17

bisdom geïntroduceerd moeten worden. Zoveel mensen, waaronder ook jongeren,

keren terug naar het sacrament van verzoening; door deze ervaring ontdekken zij

opnieuw het pad terug naar de Heer, beleven een moment van intens gebed en

vinden betekenis in hun leven. Laat ons het sacrament van verzoening wederom

op de voorgrond plaatsen, zodanig dat het de mensen in staat stelt om de

grootsheid van Gods barmhartigheid met hun eigen handen te raken. Voor elke

boeteling zal het een bron zijn van ware innerlijke vrede.

Ik zal niet moe worden om te benadrukken dat biechtvaders authentieke tekenen

zijn van de barmhartigheid van de Vader. Wij worden niet automatisch goede

biechtvaders. Bovenal worden wij goede biechtvaders wanneer wij toegeven dat

wij zelf boetelingen zijn op zoek naar zijn barmhartigheid. Laat ons nimmer

vergeten dat biechtvader zijn betekent deelnemen in de feitelijke missie van Jezus

om een concreet teken te zijn van de standvastigheid van de goddelijke liefde die

vergeeft en redt. Wij als priesters hebben de gave van de heilige Geest ontvangen

voor de vergeving van zonden en daarvoor zijn wij verantwoordelijk. Geen van ons

bezit macht over dit sacrament; wij zijn veeleer Gods trouwe dienaren door dit

sacrament. Elke biechtvader moet de gelovige ontvangen zoals de vader in de

parabel van de verloren zoon: een vader die rent om zijn zoon te ontmoeten,

ondanks dat hij zijn erfdeel heeft verkwanseld. Biechtvaders zijn geroepen de

boetvaardige zoon die naar huis terugkeert te omarmen en uiting te geven aan de

blijdschap dat hij weer in ons midden is. Laat ons nooit moe worden om ook uit te

gaan naar de andere zoon, die buiten blijft en niet in staat is zich te verheugen, om

aan hem uit te leggen dat zijn oordeel streng, onrechtvaardig en zinloos is in het

licht van de grenzeloze barmhartigheid van de vader. Mogen biechtvaders geen

nutteloze vragen stellen, maar zoals de vader in de parabel, het verhaal dat de

verloren zoon vooraf had voorbereid, onderbreken, opdat biechtvaders de

smeekbede om hulp en barmhartigheid, die gutst uit het hart van elke boeteling,

leren aanvaarden. Kortgezegd: biechtvaders zijn geroepen om een teken te zijn van

het primaatschap van barmhartigheid, altijd, overal en in elke situatie, hoe dan

ook.

18

18. Tijdens de Veertigdagentijd van dit heilig jaar wil ik missionarissen van

barmhartigheid erop uit sturen. Zij zullen een teken zijn van de moederlijke zorg

van de Kerk voor het volk Gods, om hen in staat te stellen binnen te treden in de

diepe rijkdom van dit mysterie, dat zo fundamenteel is voor het geloof. Het zullen

priesters zijn aan wie ik het gezag zal verlenen om vergeving te schenken, zelfs

voor die zonden die zijn voorbehouden aan de Heilige Stoel, opdat de reikwijdte

van hun mandaat als biechtvaders nog duidelijker zal zijn. Zij zullen bovenal

levende tekens zijn van de bereidheid van de Vader om hen die zoeken naar zijn

vergeving te verwelkomen. Zij zullen missionarissen van barmhartigheid zijn

omdat zij katalysators zullen zijn van een waarlijke menselijke ontmoeting, welke

een bron van bevrijding is, rijk aan verantwoordelijkheid om obstakels te

overwinnen en het nieuwe leven van het doopsel te hervatten. Zij zullen op hun

missie geleid worden door de woorden van de Apostel: “Zo heeft God allen in hun

ongehoorzaamheid opgesloten, om allen in te sluiten in zijn ontferming” (Rom.

11,32). In feite is eenieder, zonder uitzondering, geroepen om de oproep tot

barmhartigheid in zich op te nemen. Mogen deze missionarissen deze roep beleven

met de zekerheid dat zij hun ogen kunnen vestigen op Jezus, “de barmhartige en

getrouwe hogepriester bij God” (Heb. 4,16).

Ik vraag mijn broeder bisschoppen om deze missionarissen uit te nodigen en te

verwelkomen opdat zijn bovenal overtuigende verkondigers van barmhartigheid

kunnen zijn. Mogen de individuele bisdommen ‘missies tot het volk’ organiseren

op een manier waarop deze missionarissen boodschappers van vreugde en

vergeving kunnen zijn. De bisschoppen worden gevraagd om het sacrament van

verzoening te vieren met hun volk zodat de tijd van genade, die het Jubeljaar biedt,

het mogelijk zal maken voor veel van Gods zonen en dochters om wederom de reis

te ondernemen naar het huis van de Vader. Mogen pastores, vooral gedurende het

liturgisch seizoen van de Veertigdagentijd, toegewijd zijn aan het terugroepen van

de gelovigen “tot de troon van Gods genade, om barmhartigheid en genade te

vinden” (Heb. 4,16).

19. Moge de boodschap van barmhartigheid eenieder bereiken, en moge niemand

onverschillig staan tegenover de roep om barmhartigheid te ervaren. Ik richt deze

19

uitnodiging tot bekering nog vuriger aan hen wiens gedrag hen verwijdert van

Gods genade. Ik denk in het bijzonder aan mannen en vrouwen die behoren tot

misdaadorganisaties van elke soort. Voor hun eigen bestwil smeek ik hen om hun

levens te veranderen. Ik vraag hen dit in de naam van de Zoon van God die, hoewel

Hij de zonde afwees, nooit de zondaar heeft afgewezen. Trap niet in die vreselijke

val door te denken dat het leven van geld afhankelijk is en dat in vergelijking met

geld al het andere verstoken is van waarde of waardigheid. Dit is niets anders dan

een illusie! Wij kunnen geld niet meenemen naar het leven in het hiernamaals. Geld

brengt ons geen geluk. Geweld dat wordt aangedaan ten behoeve van het

accumuleren van rijkdom dat in bloed is gedrenkt, maakt niet machtig noch

onsterfelijk. Eenieder zal, vroeg of laat, Gods oordeel ondergaan, waaraan er geen

ontkomen is.

Dezelfde uitnodiging wordt gericht aan hen die corruptie plegen of eraan

deelnemen. Deze etterende zweer is een ernstige zonde die ten hemel schreit om

wraak, omdat het een bedreiging vormt voor de fundamenten van persoonlijk en

maatschappelijk leven. Corruptie weerhoudt ons ervan om hoopvol naar de

toekomst te kijken, omdat zijn tyrannieke gierigheid de plannen van zwakken

vergruizeld en de armsten der armen vertrapt. Het is een kwaad dat zich verankert

in de handelingen van het dagelijks leven en zich verspreidt, en groot

maatschappelijk schandaal veroorzaakt. Corruptie is de zondige verharding van

het hart, die God vervangt met de illusie dat geld een vorm van macht is. Het is een

werk van de duisternis, gevoed door achterdocht en samenzwering. “Corruptio

optimi pessima,” heeft de heilige Gregorius de Grote met goede reden gezegd, en

daarmee bevestigd dat niemand zichzelf kan beschouwen als immuun voor deze

verleiding. Als wij het willen verjagen uit persoonlijk en maatschappelijk leven

hebben we wijsheid, waakzaamheid, trouw en transparantie nodig, tezamen met

de moed om elke overtreding aan te klagen. Als het niet openlijk wordt bestreden

zal vroeg of laat iedereen daaraan medeplichtig worden, en zal het uiteindelijk ons

heel bestaan vernietigen.

Dit is het geschikte moment om ons leven te veranderen! Dit is de tijd om ons hart

geraakt te laten worden. Wanneer wij geconfronteerd worden met kwade daden,

20

zelfs tegenover ernstige misdaden, is het de tijd om te luisteren naar de roep van

onschuldige mensen die beroofd zijn van hun eigendom, hun waardigheid, hun

gevoelens, en zelfs hun leven. Blijven vasthouden aan het pad van het kwaad leidt

tot een dwaalspoor en verdriet. Het ware leven is iets heel anders. God wordt nooit

moe om zijn hand naar ons te reiken. Hij is altijd bereid te luisteren, zoals ook ik,

samen met mijn broeder bisschoppen en priesters. Het enige dat men moet doen is

de uitnodiging tot bekering aanvaarden en zich onderwerpen aan het recht

gedurende deze bijzondere tijd van barmhartigheid die de Kerk biedt.

20. Het is niet misplaatst om op dit punt te verwijzen naar de relatie tussen

gerechtigheid en barmhartigheid. Dit zijn niet twee tegenovergestelde realiteiten,

maar twee dimensies van een enkele realiteit die zich voortschrijdend ontvouwt

totdat het culmineert in de volheid van liefde. Gerechtigheid is een fundamenteel

concept voor de burgermaatschappij, die door het recht dient te worden geleid.

Gerechtigheid wordt ook opgevat als datgene dat elk individu rechtmatig toekomt.

In de Bijbel zijn er vele verwijzingen naar de goddelijke gerechtigheid en naar God

als ‘rechter.’ In deze passages wordt gerechtigheid gezien als de volledige naleving

van de Wet en het gedrag van elke goede Israëliet in overeenstemming met Gods

geboden. Een dergelijke visie heeft echter niet zelden geleid tot legalisme door de

vervorming van de oorspronkelijke betekenis van gerechtigheid en het

verdoezelen van diens diepgaande waarde. Om over deze legalistische zienswijze

heen te komen moeten wij in herinnering brengen dat in de heilige Schrift

gerechtigheid in wezen wordt opgevat als de gelovige overgave van zichzelf aan

Gods wil.

Op zijn beurt spreekt Jezus verschillende keren over het belang van geloof boven

de naleving van de wet. In deze zin moeten wij zijn woorden opvatten wanneer Hij,

liggend aan tafel met Matteüs en andere tollenaars en zondaren, zegt tot de

Farizeëen die daar bezwaren tegen maken: “Ga heen, u moet maar eens leren wat

dit zeggen wil: ‘Barmhartigheid wil Ik en geen offer. Want Ik ben niet gekomen om

rechtvaardigen te roepen, maar zondaars’” (Mt. 9,13). Tegenover een opvatting van

gerechtigheid als niets anders dan enkel de naleving van de wet die mensen

beoordeelt door hen simpelweg te verdelen in twee groepen – de rechtvaardigen

21

en de zondaren – is Jezus gericht op het openbaren van het grote geschenk van

barmhartigheid die zondaren opzoekt en hen vergeving en verlossing biedt. Men

kan begrijpen waarop Jezus op basis van een dergelijke bevrijdende visie op

barmhartigheid, als bron van nieuw leven, werd afgewezen door de Farizeëen en

de andere wetsgeleerden. In een poging trouw te blijven aan de wet legden zij

slechts lasten op de schouders van anderen en ondermijnden zo de

barmhartigheid van de Vader. Het appelleren aan een trouwe naleving van de wet

mag niet verhinderen dat aandacht wordt geschonken aan zaken die de

waardigheid van de persoon raken.

De verwijzing die Jezus maakt naar de tekst uit het boek van de profeet Hosea –

“Want barmhartigheid wil Ik, en geen offer” (Hos. 6,6) – is in dit geval belangrijk.

Jezus bevestigt dat vanaf dat moment de levensregel voor zijn leerlingen

barmhartigheid in het centrum plaatst, zoals Jezus zelf had getoond door

maaltijden te delen met zondaren. Barmhartigheid wordt nogmaals geopenbaard

als een fundamenteel aspect van de missie van Jezus. Dit is een ware uitdaging

voor zijn toehoorders, die paal en perk stelden aan een formeel respect voor de

wet. Daartegenover gaat Jezus verder dan de wet; de omgang die Hij heeft met hen

die door de wet als zondaren worden beschouwd doet ons beseffen hoe diep zijn

barmhartigheid ging.

De apostel Paulus gaat een soortgelijke weg. Vooraf aan de ontmoeting met Jezus

op de weg naar Damascus had hij zijn leven toegewijd aan het ijverig nastreven

van de gerechtigheid van de wet (vgl. Fil. 3,6). Zijn bekering tot Christus leidde

hem ertoe om die opvatting ondersteboven te keren, tot het punt waarop hij aan de

Galaten zou schrijven: “Ook wij zijn in Christus Jezus gaan geloven, om

gerechtvaardigd te worden door het geloof in Christus en niet door de werken van de

wet, want door de werken van de wet zal geen mens gerechtvaardigd worden” (Gal.

2,16).

De opvatting van Paulus over gerechtigheid verandert radicaal. Hij plaatst nu

geloof voorop, niet gerechtigheid. Verlossing wordt niet verkregen door het

naleven van de wet, maar door geloof in Jezus Christus, die in zijn dood en

22

verrijzenis verlossing schenkt samen met een barmhartigheid die rechtvaardigt.

Gods gerechtigheid wordt nu de bevrijdende kracht voor hen die gebukt gaan

onder de verslaving aan de zonde en de gevolgen ervan. Gods gerechtigheid is zijn

barmhartigheid (vgl. Ps. 51,11–16).

21. Barmhartigheid is niet tegenovergesteld aan gerechtigheid maar is veeleer een

uiting van Gods manier van een hand uitsteken naar de zondaar, en hem een

nieuwe kans bieden om naar zichzelf te kijken, te bekeren en te geloven. De

ervaring van de profeet Hosea kan ons helpen inzien op welke manier

barmhartigheid gerechtigheid overtreft. Het tijdperk waarin de profeet leefde was

een van de meest dramatische in de geschiedenis van het joodse volk. Het

koninkrijk wankelde en stond aan de rand van instorting; het volk was niet trouw

gebleven aan het verbond; zij waren van God afgedwaald en het geloof van hun

voorvaderen waren ze kwijtgeraakt. Volgens de menselijke logica lijkt het redelijk

dat God eraan dacht om een ontrouw volk af te wijzen; zij hadden zich niet

gehouden aan hun pact met God en verdienden daarom gerechtvaardigde straf.

Met andere woorden: verbanning. De woorden van de profeet getuigen hiervan:

“Moet hij dan niet terugkeren naar Egypte en zal Assur niet zijn koning worden, nu

zij weigeren zich te bekeren?” (Hos. 11,5). En toch, na dit beroep op gerechtigheid,

verandert de profeet radicaal zijn woorden en openbaart het ware gelaat van God:

“Hoe zou Ik u echter kunnen opgeven, Efraïm, u kunnen uitleveren, Israël? Hoe zou Ik

u kunnen opgeven, alsof u Adma bent, of met u kunnen doen zoals met Seboïm? Mijn

hart slaat over, heel mijn binnenste wordt week. Nee, Ik zal mijn vlammende woede

toch niet koelen, Efraïm niet opnieuw te gronde richten, want Ik ben God, Ik ben geen

mens, Ik ben de Heilige in uw midden. Ik laat mij niet gaan in mijn toorn” (Hos. 11,8–

9). Sint Augustinus, die bijna een toelichting lijkt te geven op deze woorden van de

profeet, zegt: “Het is voor God gemakkelijker om zich te weerhouden van boosheid

dan van barmhartigheid.”13 En zo geschiedt het. Gods boosheid is slechts van

kortstondige duur, zijn barmhartigheid is voor eeuwig.

Indien God zich slechts zou beperken tot gerechtigheid, zou Hij ophouden God te

zijn, en zou in plaats daarvan als de mens zijn, die slechts vraagt dat de wet wordt 13 Sint Augustinus, Preken over de Psalmen, 76, 11.

23

nageleefd. Maar enkel gerechtigheid is niet voldoende. De ervaring leert dat het

zich beroepen op enkel de wet zal resulteren in diens vernietiging. Dat is waarom

God verder gaat dan gerechtigheid, met zijn barmhartigheid en vergeving. Dit

betekent echter niet dat gerechtigheid gedevalueerd moet worden of als overbodig

moet worden beschouwd. Integendeel, eenieder die een fout begaat moet daarvoor

de prijs betalen. Het is echter slechts het begin van bekering, niet het einde, want

men begint de tederheid en barmhartigheid van God te voelen. God ontkent

gerechtigheid niet. Hij omhult het echter en gaat het te boven met een nog grotere

gebeurtenis waarin wij liefde ervaren als het fundament van ware gerechtigheid.

Wij moeten aandachtig luisteren naar wat Sint Paulus zegt als wij willen

voorkomen dezelfde fouten te maken waarvan hij de joden van zijn tijd verwijt:

“Met hun miskenning van Gods gerechtigheid en hun pogen een eigen gerechtigheid

op te richten, hebben zij zich niet aan de gerechtigheid van God onderworpen. Want

Christus is het doel van de wet tot gerechtigheid voor ieder die gelooft” (Rom. 10,3–

4). Gods gerechtigheid is zijn barmhartigheid die aan eenieder geschonken wordt

als een genade die voortvloeit uit de dood en verrijzenis van Jezus Christus. Aldus

is het kruis van Christus Gods oordeel over ons allen en de hele wereld, want door

het kruis biedt Hij ons de zekerheid van liefde en nieuw leven.

22. Een Jubeljaar houdt ook in het toekennen van aflaten. Dit gebruik zal een nog

belangrijkere betekenis aannemen in het heilig jaar van barmhartigheid. Gods

vergeving kent geen grenzen. In de dood en verrijzenis van Jezus Christus maakt

God zijn liefde en diens macht om alle menselijke zonde te vernietigen nog meer

zichtbaar. Verzoening met God wordt mogelijk gemaakt door het paasmysterie en

de tussenkomst van de Kerk. Alzo is God altijd bereid tot vergeving, en Hij wordt

nooit moe van vergeven, op manieren die aldoor nieuw en verrassend zijn.

Desalniettemin, wij kennen allen heel goed de ervaring van de zonde. We weten

dat wij geroepen zijn tot volmaaktheid (vgl. Mt. 5,48), en toch voelen wij de zware

last van de zonde. Hoewel wij de transformerende kracht van genade voelen,

voelen wij ook de effecten van de zonde, wat typerend is voor onze gevallen staat.

Ondanks vergeven te zijn blijven de conflicterende gevolgen van onze zonden. In

het sacrament van verzoening vergeeft God onze zonden, die Hij ook werkelijk

uitwist; en toch laat zonde een negatief effect achter op de manier waarop wij

24

denken en handelen. Maar Gods barmhartigheid is zelfs sterker dan dat. Het wordt

een aflaat voor de Vader die, door de Bruid van Christus, zijn Kerk, de vergeven

zondaar bereikt en hem bevrijdt van elk restant dat door de gevolgen van zonde is

achtergebeleven, en stelt hem in staat om te handelen met liefde, om te groeien in

liefde in plaats van terug te vallen in zonde.

De Kerk leeft binnen de gemeenschap der heiligen. In de Eucharistie wordt deze

gemeenschap, die een gave van God is, een spirituele eenwording die ons verbindt

met de heiligen en zaligen, wiens aantal ontelbaar is (vgl. Apok. 7,4). Hun

heiligheid komt onze zwakheid te hulp op een manier die de Kerk, met haar

moederlijke gebeden en haar manier van leven, in staat stelt om de zwakheid van

sommigen te versterken met de kracht van anderen. Derhalve is het beleven van de

aflaat in het heilig jaar het benaderen van de barmhartigheid van de Vader met de

zekerheid dat zijn vergeving zich uitstrekt over het totale leven van de gelovige.

Een aflaat verkrijgen is het ervaren van de heiligheid van de Kerk, die aan allen de

vruchten van Christus’ verlossing schenkt, opdat Gods liefde en vergeving zich

overal mogen uitstrekken. Laat ons dit Jubeljaar intens beleven, en de Vader

smeken dat Hij onze zonden vergeeft en ons wast in zijn barmhartige ‘aflaat.’

23. Er is een aspect van barmhartigheid dat verder gaat dan de grenzen van de

Kerk. Het brengt ons in verband met het jodendom en de islam, die beiden

barmhartigheid beschouwen als een van Gods belangrijkste attributen. Israël

ontving als eerste deze openbaring en door heel de geschiedenis is dit gebleven als

een bron van onuitputtelijke rijkdom die met heel de mensheid gedeeld moest

worden. Zoals we gezien hebben zijn de bladzijden van het Oude Testament

doordrenkt van barmhartigheid, omdat zij de werken verhalen die de Heer

verrichte ten gunste van zijn volk op de momenten van de grootste beproevingen

in hun geschiedenis. Onder de eervolle namen die de islam toekent aan de

Schepper zijn ‘Barmhartig en Mild.’ Deze aanroeping ligt vaak op de lippen van

gelovige moslims, die zich in hun dagelijkse zwakheden vergezeld en gesteund

voelen door barmhartigheid. Ook zij geloven dat niemand een beperking kan

opleggen aan de goddelijke barmhartigheid omdat diens poorten altijd open staan.

25

Ik heb het vertrouwen dat dit Jubeljaar waarin wij Gods barmhartigheid vieren een

aanmoediging zal zijn tot een ontmoeting met deze religies en met andere nobele

religieuze tradities; moge het ons open stellen tot een meer hartstochtelijke

dialoog opdat wij elkaar beter kennen en begrijpen; moge het elke vorm van

bekrompenheid en oneerbiedigheid uitbannen, en elke vorm van geweld en

discriminatie verdrijven.

24. Mijn gedachten wenden zich nu tot de Moeder van Barmhartigheid. Moge de

beminnelijkheid van haar gelaat over ons waken in dit heilige jaar, opdat wij allen

de vreugde van Gods tederheid mogen herontdekken. Niemand is zo diep

doorgedrongen tot het diepzinnig mysterie van de menswording als Maria. Haar

totale leven was gevormd naar de aanwezigheid van de mensgeworden

barmhartigheid. De Moeder van de Gekruisigde en Verrezene is binnengetreden in

het heiligdom van goddelijke barmhartigheid omdat zij op intieme wijze deel heeft

gehad in het mysterie van zijn liefde.

Uitverkoren om de Moeder van de Zoon van God te zijn, was Maria vanaf het begin

door Gods liefde voorbereid om het Ark des Verbond te zijn tussen God en mens.

Zij koesterde goddelijke barmhartigheid in haar hart in perfecte harmonie met

haar Zoon Jezus. Haar loflied, dat zij zong op de drempel van het huis van Elizabet,

was toegewijd aan Gods barmhartigheid die zich uitstrekt van “generatie op

generatie” (Lc. 1,50). Ook wij zijn opgenomen in die profetische woorden van de

Maagd Maria. Dit zal een bron van troost en kracht voor ons zijn wanneer wij de

drempel van het heilig jaar betreden om de vruchten van goddelijke

barmhartigheid te ervaren.

Aan de voet van het kruis was Maria, tezamen met Johannes, de discipel van liefde,

getuige van de woorden van vergeving die Jezus uitsprak. Deze opperste uiting van

barmhartigheid aan degenen die Hem hadden gekruisigd tonen ons hoe ver Gods

barmhartigheid kan reiken. Maria getuigt dat de barmhartigheid van de Zoon van

God geen grenzen kent en zich tot eenieder uitstrekt, zonder uitzondering. Laat

ons haar aanroepen met de woorden van het Salve Regina, een gebed dat zowel

oeroud als nieuw is, opdat zij er nimmer genoeg van krijgt om haar barmhartige

26

ogen naar ons te richten en ons waardig te maken om te bezinnen op het gelaat van

barmhartigheid, haar Zoon Jezus.

Ons gebed reikt ook tot de heiligen en zaligen die de goddelijke barmhartigheid tot

hun levensmissie hadden gemaakt. Ik denk heel bijzonder aan de grote apostel van

barmhartigheid, Sint Faustina Kowalska. Moge zij, die geroepen was om de diepten

van de goddelijke barmhartigheid te betreden, voor ons bidden en voor ons de

genade verkrijgen om altijd te leven en te wandelen volgens Gods barmhartigheid

en met een onwankelbaar vertrouwen in zijn liefde.

25. Daarom presenteer ik dit buitengewoon Jubeljaar, dat toegewijd is aan het in

ons dagelijks leven uitdragen van de barmhartigheid die de Vader onophoudelijk

ons allen aanreikt. Laat ons God toelaten om ons in dit Jubeljaar te verrassen. Hij

wordt er nooit moe van om de poorten van zijn hart open te gooien en Hij herhaalt

dat Hij ons bemint en zijn liefde met ons wilt delen. De Kerk voelt de dringende

behoefte om Gods barmhartigheid te verkondigen. Haar leven is slechts authentiek

en geloofwaardig wanneer zij een overtuigende boodschapper wordt van

barmhartigheid. Zij weet wat haar primaire taak is, vooral op een moment dat vol

is van grote hoop en tekenen van tegenstrijdigheid: het leiden van iedereen tot het

grote mysterie van Gods barmhartigheid door te bezinnen op het gelaat van

Christus. De Kerk is bovenal geroepen om een geloofwaardige getuige te zijn van

barmhartigheid, door het te belijden en te beleven als de kern van de openbaring

van Jezus Christus. Vanuit het hart van de Drie–eenheid, vanuit de diepte van het

mysterie van God, zwelt de grote rivier van barmhartigheid aan en loopt

onafgebroken over. Het is een bron die nooit droog zal raken, ongeacht hoeveel

mensen het ook benaderen. Iedere keer wanneer iemand in nood is kan hij of zij

het benaderen, omdat Gods barmhartigheid nimmer ophoudt. De diepte van het

mysterie eromheen is even ontuitputtelijk als de rijkdom die eruit opwelt.

Moge de Kerk in dit Jubeljaar Gods woord doen weerklinken, dat luid en duidelijk

weergalmt als een boodschap en teken van vergeving, kracht, hulp en liefde. Moge

zij nimmer afgemat raken van het verstrekken van barmhartigheid, en immer

geduldig zijn in het bieden van mededogen en troost. Moge de Kerk de stem

27

worden van elke man en vrouw en vol vertrouwen zonder einde herhalen: “Heer,

denk aan uw barmhartigheid en uw liefde van eeuwen geleden” (Ps. 25,6).

Gegeven te Rome in de Sint Pieter op 11 april, de vigilie van de tweede zondag van

Pasen, of de zondag van de Goddelijke Barmhartigheid, in het jaar des Heren 2015,

het derde van mijn pontificaat.

FRANCISCUS