Misbruik van vennootschapsgoederen Wanneer belangenconflicten tussen de bestuurders en de vennootschap exorbitante vormen aannemen zodanig dat de persoonlijke belangen van de individuele bestuurders de bovenhand krijgen op het vennootschapsbelang, moet repressief kunnen worden opgetreden. Vroeger konden de te vervolgen feiten niet altijd onder de kwalificatie van oplichting of misbruik van vertrouwen worden gebracht. Sinds enkele jaren kan een beroep worden gedaan op een in 1997 in het Strafwetboek ingevoegd misdrijf, dat van misbruik van vennootschapsgoederen. De nieuwe faillissementswet van 8 augustus 1997 (BS 28 oktober 1997), die toepassing kent vanaf 1 januari 1998, voert in het Belgische strafrecht onder artikel 492bis van het Strafwetboek (Sw.) het nieuwe misdrijf van misbruik van vennootschapsgoederen in. Alhoewel geïntroduceerd naar aanleiding van de nieuwe faillissementswetgeving, is het de bedoeling dat dit misdrijf ook buiten dit kader tot vervolging aanleiding kan geven. Het misdrijf werd ook in onze wetgeving ingevoerd om repressief te kunnen optreden wanneer de vennootschap het slachtoffer wordt van mogelijke misbruiken door haar bestuurders. Dit gebeurt wanneer bij het beheer van het vennootschapsvermogen het persoonlijk belang wordt nagestreefd eerder dan het vennootschapsbelang. Bestuurders moeten als lasthebbers van de vennootschap namelijk slechts het vennootschapsbelang voor ogen houden en dit alleszins laten primeren. In het verleden konden niet alle gepleegde feiten worden gevat door de omschrijving van oplichting of misbruik van vertrouwen. Misbruik van vertrouwen bijvoorbeeld houdt een verduistering of een verspilling in. De rechtsleer (oa. A. de Nauw en Ph. Ernst) is van mening dat een misbruik in het loutere gebruik van goederen zelfs niet onder deze omschrijvingen valt. Ook het zich onthouden van handelingen kan niet worden bestraft onder deze kwalificaties. Artikel 492bis Sw. straft de bestuurders, in feite of in rechte, van burgerlijke of handelsvennootschappen, alsook van verenigingen zonder winstoogmerk, die met bedrieglijk opzet en voor persoonlijke rechtstreekse of indirecte doeleinden gebruik hebben gemaakt van de goederen of van het krediet van de rechtspersoon, hoewel zij wisten dat zulks op betekenisvolle wijze in het nadeel was van de vermogensbelangen van de rechtspersoon en van die van zijn schuldeisers of vennoten. Het Belgische artikel werd geschreven naar Frans model. Toch werd dit model niet helemaal gevolgd. Waar het ontwerp van artikel 492bis Sw. eerst een letterlijke kopie van het Franse artikel was, heeft de Belgische wetgever uiteindelijk toch geoordeeld dat strengere voorwaarden voor de toepassing van deze bepaling noodzakelijk waren. Aangezien het Franse artikel van veel vroeger dateert, heeft het ook reeds aanleiding gegeven tot heel wat rechtspraak. Zo werd de voorzitter van een onderneming veroordeeld omdat hij persoonlijke verkeersboeten had betaald met vennootschapsgelden. Ook het betalen van andere privé-kosten met vennootschapsfondsen werd reeds als misbruik van vennootschapsgoederen bestraft. De bedrijfsleider die een optie tot aankoop op een onroerend goed van de vennootschap aan een derde verstrekt in ruil voor de benoeming in bepaalde functies of de bestuurder die een huurovereenkomst op een onroerend goed van de vennootschap verleent tegen een bespottelijke prijs, werden eveneens geacht zich aan hetzelfde misdrijf te hebben schuldig gemaakt. Deze rechtspraak kan in zekere mate indicaties geven ter interpretatie van de Belgische wet.

1

Bestanddelen Het artikel bevat vijf constitutieve bestanddelen:

1. Hoedanigheid van de dader Volgens de letter van de wet is het delict geldig op de bestuurders in feite en in rechte van burgerlijke en handelsvennootschappen. Wanneer de bestuurder in rechte blijkt uit de publicatie van benoemingen, zal aan de hand van de feitelijke omstandigheden moeten worden nagegaan wie de feitelijke leiding van een vennootschap op zich heeft genomen zonder formeel te zijn benoemd. Een werknemer die het dagelijks bestuur waarneemt, zou aldus als feitelijke bestuurder kunnen worden aangemerkt. Dit artikel is ook van toepassing op zaakvoerders van vennootschappen met rechtspersoonlijkheid of beheerders van een VZW. Wanneer het om een collegiale beslissing (raad van bestuur, college van zaakvoerders) gaat, moet nagegaan worden welke individuele bestuurder persoonlijke belangen nastreefde. Dit zal diegene zijn die door zijn machtspositie de beslissingsmacht van de andere leden van het orgaan op beslissende wijze kan beïnvloeden. De geviseerde daden van beheer moeten worden gesteld binnen burgerlijke en handelsvennootschappen met rechtspersoonlijkheid (NV, BVBA, gewone commanditaire vennootschap, commanditaire vennootschap op aandelen, VOF, CVBA en CVOHA) of binnen verenigingen zonder winstoogmerk. Artikel 492bis Sw. zou niet gelden voor een maatschap, de handelsvereniging bij wijze van deelneming of de tijdelijke vereniging.

2. Gebruik van de goederen of van het krediet van de vennootschap Met gebruik van goederen van de vennootschap wordt het volgende bedoeld: • alle daden van beschikking of beheer met betrekking tot alle mogelijke goederen (roerende,

onroerende, onlichamelijke goederen) • die al dan niet eigendom zijn van de vennootschap. • Daarnaast wordt ook het gebruik van het krediet van de vennootschap geviseerd.

In de parlementaire voorbereiding werden enkele voorbeelden opgegeven: • het inschakelen van personeel van de vennootschap voor persoonlijke doeleinden of • de vennootschap een zekerheid of borg laten stellen voor een privé-schuld van de bedrijfsleider. • Uit de Franse rechtspraak kunnen de volgende omstandigheden worden gedistilleerd: de

vennootschap overmatige bezoldigingen laten uitkeren; • van een derde vennootschap waarin de bedrijfsleider een belang heeft, geen betaling van

geleverde goederen eisen; • het in bepaalde omstandigheden verstrekken van een lening of krediet aan een bestuurder.

3. Het nadeel van de rechtspersoon en die van zijn schuldeisers of vennoten In Frankrijk wordt dit nadeel ruim omschreven als alle handelingen die de vennootschap nadeel kunnen toebrengen of die het vermogen van de vennootschap in gevaar hebben gebracht. Een abnormaal risico voor het vermogen van de vennootschap is hierbij voldoende.

2

De Belgische wetgever ging echter niet zo ver en eist dat • een werkelijk nadeel voor de rechtspersoon en • een effectief geleden schade bestaat. De betrokken bestuurders moeten weten dat hun handelingen op betekenisvolle wijze in het nadeel van de vermogensbelangen van de rechtspersoon én van die van zijn schuldeisers of vennoten waren. Het is bijgevolg niet voldoende te worden blootgesteld aan een gevaar of hoog risico, zoals bij onze zuiderburen, maar het nadeel of het risico moet zich effectief hebben voorgedaan. Beperkend is echter dat het niet volstaat dat de vermogensbelangen van de rechtspersoon nadeel werd berokkend. Terzelfder tijd moeten ook de vermogensbelangen van de schuldeisers of de vennoten van de rechtspersoon nadeel hebben geleden. Deze vereiste heeft tot doel bij elke casus steeds de concrete gevolgen te laten beoordelen, eerder dan ze te toetsen aan het abstract criterium van het vennootschapsbelang. In de rechtsleer wordt opgemerkt dat de bestuurder die de vennootschap belangrijke verliezen toebrengt zonder echter de solvabiliteit van de vennootschap op het spel te zetten, moeilijk kan worden bestraft onder de kwalificatie van misbruik van vennootschapsgoederen. Onder het nadeel dat schuldeisers kunnen lijden, wordt verwezen naar de solvabiliteit van de vennootschap en de mogelijkheid dat de recuperatie van hun schuldvordering in het gedrang komt. Er wordt opgemerkt dat ook de werknemers van de vennootschap als schuldeisers in de zin van artikel 492bis Sw. worden aangemerkt. Het nadeel van de aandeelhouders of vennoten kan erin bestaan dat een daling van de waarde van hun aandelen plaatsvindt of de verwachting op een dividend de kop wordt ingedrukt of zij hun inbreng verliezen. Belangrijk is dat de bestuurder kennis moet hebben van het feit dat het gebruik op betekenisvolle wijze in het nadeel was. De invoeging van het woord betekenisvol heeft tot doel kleinere inbreuken uit te sluiten.

4. Voor persoonlijke rechtstreekse of indirecte doeleinden Het gebruik moet voor persoonlijke rechtstreekse of indirecte doeleinden zijn gebeurd. Deze voorwaarde lijnt de omvang van het delict scherper af. Het voordeel van de bestuurder of bedrijfsleider moet niet noodzakelijk rechtstreeks zijn. • Dit is wel het geval wanneer bijvoorbeeld privé-kosten worden afgewenteld op de rechtspersoon. • Het voordeel is indirect wanneer het bijvoorbeeld wordt verstrekt aan een andere vennootschap

waarin dezelfde bestuurder op een of andere wijze (bestuurder, aandeelhouder, schuldeiser, ) is betrokken.

• Ook handelingen ten voordele van familie of vrienden kunnen in aanmerking komen. Bij een collegiale beslissing zal opnieuw tot beoordeling moeten worden overgegaan aan de hand van de mogelijke invloed van de individuele bestuurder op het college.

5. Het bedrieglijk opzet Artikel 492bis Sw. stelt ten slotte voorop dat in hoofde van de bestuurder een bedrieglijk opzet aanwezig moet zijn, een bijzonder opzet. Zonder dit bijzonder opzet zou immers elke handelstransactie die een bepaald voordeel voor de bestuurder heeft opgeleverd strafbaar kunnen worden gesteld. Dit kan niet de bedoeling zijn. Ook kan het niet de bedoeling zijn een vergissing of onachtzaamheid van de bedrijfsleider zonder bedrieglijke intenties op dezelfde wijze te bestraffen. De bestuurder moet bijgevolg de bedoeling hebben gehad de vennootschap te benadelen en dit moet bewezen worden.

3

Bestraffing De straffen zijn een gevangenisstraf van een maand tot vijf jaar en een geldboete van honderd frank tot vijfhonderdduizend frank. Ontzetting uit zijn rechten wordt eveneens opgenomen. Er kan nog worden opgemerkt dat zowel de vennootschap als de aandeelhouders, de schuldeisers en de vennoten zich burgerlijke partij zouden kunnen stellen op het strafproces voor de door hen geleden schade. In de toekomst zal de bedrijfsleider, bestuurder of zaakvoerder bij het voeren van zijn beleid dus steeds het vennootschapsbelang moeten laten primeren en dit op straffe van strafrechtelijke veroordeling. De strafrechtelijke dreiging zal menig minderheidsaandeelhouder of schuldeiser kunnen aanzetten om nauwkeurig alle handelingen van het bestuur na te trekken. Het begrip corporate governance wordt er wat meer door ingevuld.

Wantoestanden Er kan echter worden toegejuicht dat de wetgever slechts manifeste wantoestanden wil bestraffen en niet naar Frans voorbeeld reeds een abnormaal risico voor de rechtspersoon als voldoende acht. In ons rechtsbestel bestaan reeds voldoende vangnetbepalingen. Alle vragen zijn echter nog niet opgelost. Denken we maar aan de vraag hoe de werknemer-schuldeiser, die zich op een of andere wijze benadeeld voelt door een handeling van de bedrijfsleider, een strafrechtelijk onderzoek op gang kan brengen. Opgemaakt te Gent Pieter Devloo Erkend Accountant & Belastingconsulent

4