Sturen op aanpak van seksueel misbruik...7 Sturen op aanpak van seksueel misbruik 3 Managers...

32
Sturen op aanpak van seksueel misbruik

Transcript of Sturen op aanpak van seksueel misbruik...7 Sturen op aanpak van seksueel misbruik 3 Managers...

Page 1: Sturen op aanpak van seksueel misbruik...7 Sturen op aanpak van seksueel misbruik 3 Managers gebruiken een protocol seksueel misbruik in de organisatie. Als dit protocol er niet is,

Sturen op aanpak van seksueel misbruik

Page 2: Sturen op aanpak van seksueel misbruik...7 Sturen op aanpak van seksueel misbruik 3 Managers gebruiken een protocol seksueel misbruik in de organisatie. Als dit protocol er niet is,
Page 3: Sturen op aanpak van seksueel misbruik...7 Sturen op aanpak van seksueel misbruik 3 Managers gebruiken een protocol seksueel misbruik in de organisatie. Als dit protocol er niet is,

Inhoudsopgave

4.1 Inleiding 5 4.1.1Watmaakthetsturenopaanpakvanseksueelmisbruikcomplex? 6

4.1.2.Takenenverantwoordelijkhedenvanmanagers 6

4.1.3Kaders 7

4.2 Wat moet er gemeld worden? Definities van seksueel misbruik 8 4.2.1.Seksueelmisbruikvolgenshetstrafrecht 8

4.2.2.Seksueelmisbruikindehulpverlening 9

4.3 Meldplicht in de organisatie 10 4.3.1Hoekunjemedewerkersmotiverenaandemeldplichttevoldoen? 10

4.4 Er is een melding. En wat nu? 12

4.5 Aandachtspunten in de organisatie 14 4.5.1Hetgebruikvaneenprotocolseksueelmisbruik 14

4.5.2.Hetinstellenvaneenmultidisciplinairteam 14

4.5.3Actiesvanhetmultidisciplinaireteam 15

4.5.4Evaluatievandemelding 18

4.6 Wet- en regelgeving 20 4.6.1Beroepsgeheimenverschoningsrecht 20

4.6.2Dossiervormingenwettelijkeregelingen 20

4.6.3Meldingen/ofaangiftedoenbijpolitie 20

4.7 Contact met de pers: enkele tips 22

4.8 Personeelsbeleid 23 4.8.1.Uitgangspuntenbijaannamepersoneel 23

4.8.2.Deskundigheidsbevordering 23

4.8.3Teamondersteuningbijseksueelmisbruik 23

Geraadpleegdeliteratuur 24

Bronnenvoorverdereoriëntatie 25

Bijlagen 26

Bijlage7:Wattedoenenwattelatenbijeenvermoeden 26

Bijlage8:Verantwoordelijkhedenentakenvanverschillendefunctiesineen

organisatiebijeenmeldingvanseksueelmisbruik 27

Bijlage9:Convenantpreventievanseksueelmisbruik 29

Page 4: Sturen op aanpak van seksueel misbruik...7 Sturen op aanpak van seksueel misbruik 3 Managers gebruiken een protocol seksueel misbruik in de organisatie. Als dit protocol er niet is,

4 Sturenopaanpakvanseksueelmisbruik

Page 5: Sturen op aanpak van seksueel misbruik...7 Sturen op aanpak van seksueel misbruik 3 Managers gebruiken een protocol seksueel misbruik in de organisatie. Als dit protocol er niet is,

5 Sturenopaanpakvanseksueelmisbruik

4 Sturen op aanpak van seksueel misbruik

4.1 Inleiding

Veiligheid van cliënten is iets dat iedere medewerker als basis van behandeling en/of ondersteuning beschouwt, ongeacht zijn of haar functie. Mishande-ling en seksueel misbruik worden niet getolereerd in de organisatie. Ook de Inspectie voor de Gezond-heidszorg (IGZ) vindt het van belang dat elke organi-satie een goed beleid ontwikkelt om risico’s op seksueel misbruik te beperken.

Hetontwikkelenvaneenvisieopseksueelmis-bruikeneendaaruitvoortvloeiendhelderbeleid,isdetaakvanhetmanagementineenorganisatie.Ookdeimplementatievanhetbeleidiseenverantwoordelijkheidvanhetmanagement.Seksueelmisbruikkomthelaasvoorinallesoortenorganisatiesvoormensenmeteenverstandelijkebeperking.Hetmisbruikkanplaatsvindentussencliëntenonderling,tussenhulpverlenersencliëntenentussencliëntenenderden.Ookkomtmisbruikvankinderenmeteenverstandelijkebeperkingineengezinvoor.

Cijfers Inhetbuitenlandisonderzoekgedaannaardeprevalentievanseksueelmisbruikvanmensenmeteenverstandelijkebeperking.Deprevalentie-cijfersindediverseonderzoekenvariërenvan8tot58%(VanderSleenenHeestermansinVanKoppene.a.,2010).Dezegrotevariatiekanver-klaardwordendoordemanierwaaropdedoel-groepenhetbegripseksueelmisbruikgedefini-eerdzijn.Ookdediversiteitvandeorganisatieswaarhetonderzoekheeftplaatsgevondenkaneenverklaringzijn.Injuni2011komtRutgersWPF(voorheenRutgersNissoGroep)insamenwerking

metMOVISIEmetdeuitkomstenvaneenprevalen-tieonderzoekinNederlandoverseksueelmisbruikbijondermeermensenmeteenverstandelijkebeperking.

Afhankelijkheid en machtsongelijkheidIndemeesteonderzoekenwordenmensenmeteenverstandelijkebeperkingalskwetsbaarvoorseksueelmisbruikbeschreven.Mensenmeteenverstandelijkebeperkingbevindenzichvaakineenafhankelijkheidspositiedoorhunbeperktezelfred-zaamheid.Machtsongelijkheidkangemakkelijkleidentotseksueelmisbruik.Maarzezijnnietalleenkwetsbaardoorhuneigenbeperking,maarookwanneerhunomgevinggeenhelderevisie,beleidenattitudeverwachtingenheeft.Eendergelijkeomgevingiseengevaarlijkevoedingsbodemvoorhetontstaaneninstandhou-denvanseksueelmisbruik.NancyFitzsimons(2009)wijstopdieomgevings-factoreninhaar‘sociaalmodelvanbeperkingen’enadviseertdieomgevingsfactorenaantepakken.Kwetsbaarheidisgeeneigenschapdievoortkomtuitdeverstandelijkebeperking,maarhetzijnanderendiedemensenmeteenverstandelijkebeperkingkwetsbaarvoorseksueelmisbruikmaken.

Beleidsinstrument MOVISIEIn2005schrevenMarijkeLammersenAnnemiekGoes(Transact,nuMOVISIE)hetbeleidsinstru-mentVan incident naar fundamentoverondermeerdeaanpakvanseksueelmisbruikindeorganisa-tiesvoorgehandicaptenzorg.Ditinstrumentbiedthouvastineencomplexedynamiekvanseksueelmisbruikwaarbijemoties,loyaliteiten,individuelebelevingen,beschuldigingen,waarheidsvindingenveiligheidvancliënteneenrolspelen.Dezecomplexedynamiekvraagtnietalleeneenhelderevisieenbeleid,maarookomkrachtigmanage-ment.Meernogdandeinhoudelijkekantdiebegeleidersengedragswetenschapperskunnen

Page 6: Sturen op aanpak van seksueel misbruik...7 Sturen op aanpak van seksueel misbruik 3 Managers gebruiken een protocol seksueel misbruik in de organisatie. Als dit protocol er niet is,

6 Sturenopaanpakvanseksueelmisbruik

Advies: Wees u direct bewust van de kans op splijting en ken uw mogelijkheden om dit te voorkomen.

Splijtinggeeftfrictiesindeorganisatie.Frictietussencliëntenonderling,tussenoudersvanhetvermoedelijkeslachtofferendevermoedelijkeplegeroftussenteamledenonderling.Ookindesamenlevingzienwedesplijtingterug.Wiegelooftwieineenzaakvanseksueelmisbruikdiemoeilijkbewezenkanworden?Vermoedelijkeslachtofferswordensomsnietgeloofd,vermoedelijkeplegerswordensomsonterechttotplegergestigmatiseerd.Ofdaadwer-kelijkeplegerswordenjuistnietalszodanigherkend.Dezecomplexedynamiekmaaktorganisatiessomsangstigomoptetreden.Wanneermede-werkersnietgoedwetentehandelen,wordenspontaneonthullingenvancliëntenofsignaleningedragsomsnietserieusgenomen,verkeerdgeïnterpreteerdofverkeerdaangepakt.

DepublicatievanErikdeBeliekanhierhelderheidingeven.DeBelieschrijftinSeksueel misbruik van mensen met een verstandelijke handicap(2000)datsignalenofuitsprakenvancliëntenmeteenverstandelijkebeperkingnietlangermeergene-geerdmogenworden.Datbetekentdateraltijdgehandeldmoetworden,ookalsjenietzekerweetofhetwaariswatdecliëntzegt.

4.1.2 Taken en verantwoordelijkheden van managers Inhetlichtvandebelangrijkerolvandemanager,gevenwehierondereenoverzichtvandienstakenenverantwoordelijkhedenrondvisieenbeleidopseksualiteitenseksueelmisbruik.

1 Managerszijnbelangrijkefunctionarissenin hetsturenoppreventievanseksueelmisbruik endragenzorgvoordetotstandkomingvan visieenbeleidopseksueelmisbruik.

2 DewijzigingindeKwaliteitswetZorginstel- lingenvanjuni2005schrijftvoordatvermoe- densvanseksueelmisbruikgemeldmoeten wordenaanInspectievoordeGezondheidszorg (IGZ).

bieden,blijktineensituatievanseksueelmisbruikbetergereageerdtekunnenwordenwanneerdemanagerdezakengoedregeltenderegiehoudtoverdecommunicatie.

Wie doet wat?Gedragswetenschapperskunnennameldingvanseksueelmisbruikeenbelangrijkebijdrageleverenaanhettevolgentraject.Zijkunnenhierechternietdeverantwoordelijkheidvoornemen.Dezeverantwoordelijkheidligtbijdemanager.Dezewaaktoverdeveiligheidvancliëntendoorindepreventievesfeertezorgenvoorvisieenbeleidopseksualiteit,zoalsbesprokeninvoorgaandehoofdstukkenvandezehandreiking.Ookalsersprakeisvanseksueelmisbruikisdemanagerverantwoordelijkvooreenjuisteafhandelingvandemelding.Hetmanagementwordtinverschillendeorganisa-tiesopverschillendemaniereningevuld.Ingevalvanseksueelmisbruikkandeaansturingvanhetteamhetbestdoormanagersingevuldwordendiegeendirecterelatiehebbenmetdecliëntenofhetteam.Hetwerkenophetsnijvlakvanhulpverle-ningenstrafbarefeiten,vraagtweliswaarombetrokkenheid,maarookomafstandenuitdeemotieencommotieblijven.

4.1.1 Wat maakt het sturen op aanpak van seksueel misbruik complex?

Juistbijseksueelmisbruikspelenemoties,loyaliteiteneninterpretatieseenrolomdatmaarzeldenhardebewijzenaantevoerenzijn.Dekansisgrootdatersplijtingoptreedtineenteamofinbredermaatschappelijkverband.Splijtingbete-kentdatmensenpartijkiezenwaardooreront-wrichtingplaatsvindt.Seksueelmisbruikiseensplijtendfenomeenenonderscheidtzichindiezinvananderetraumatischegebeurtenissen.Bijanderegebeurtenissenzijnervaakbewijzenzoalssporenvanbraakofgetuigendieietsgezienhebben.Maarbijseksueelmisbruikisdatlangnietaltijdhetgeval.Desplijtingkanzichvoordoennadateenvermoe-delijkslachtoffereenonthullingheeftgedaan.Deonthullingwordtdoordeéénwelgeloofdendoordeanderniet.Ditkanleidentotspanningeninteamsvanbegeleiders.Ookbinnendeorganisatieofindesamenlevingkandesplijtingdoorgaan.

Page 7: Sturen op aanpak van seksueel misbruik...7 Sturen op aanpak van seksueel misbruik 3 Managers gebruiken een protocol seksueel misbruik in de organisatie. Als dit protocol er niet is,

7 Sturenopaanpakvanseksueelmisbruik

3 Managersgebruikeneenprotocolseksueel misbruikindeorganisatie.Alsditprotocoler nietis,ishetzaakeenprotocoloptestellenen teimplementeren.4 Demanagerzalzichbewustmoetenzijnvan dekansopsplijtingenvoortdurendalert moetenzijnofrechtgedaanwordtaan eventueelslachtoffereneventueledader.Het protocolbiedthouvastvoorallepartijen.

5 Demanagerkanmeteentransparante houding,zonderpositieintenemen,splijting voorkomenenhetgoedevoorbeeldgeven.

6 Demanagerzorgtdatiederenieuwemede- werkergeïnformeerdwordtoverhetprotocol seksueelmisbruikenzorgtervoordathet onderdeaandachtgehoudenwordtbijalle medewerkers.

7 Demanagerwijstmedewerkersophunmeld- plichtvaneenvermoedenvanseksueel misbruikaandemanager.

8 Demanagerstelteenmultidisciplinairteam samenomeenvermoedenvanmisbruikte besprekenenbelegtbijeenkomstenalsereen vermoedenisgemeld.

9 Demanagerisverantwoordelijkvoorschrifte- lijkerapportagevanhettedoorlopentraject nameldingvaneenvermoedenvanseksueel misbruik.

10 Demanagerisverantwoordelijkvooreen evaluatievandemeldingenhetgevoerde beleid.Dezeevaluatiekantotverbeteringen indeorganisatieleiden.

11 Demanagersteltvertrouwenspersonenvoor zowelcliëntenalsmedewerkersaan.De vertrouwenspersonenhebbeneengeheim- houdingsplichtenkunnenderhalvenooitlid zijnvanhetmultidisciplinaireteam(zie LammersenGoes,2005).12 Demanagerdraagtzorgvoordeaanwezig- heidvanaandachtsfunctionarissenofcase- managersseksueelmisbruikdiebijeen

voorvalvanseksueelmisbruikkunnen adviserenaanhetmultidisciplinairteam. Sommigeinstellingenhebbeneenmeldpunt seksueelmisbruik.

13 Demanagerstelttrainersseksualiteitaandie teamskunnentraineninseksueleeducatieen ondersteuning,maarookinhoetehandelen bijseksueelmisbruik.

14 Demanagerzorgtvooreenregulieroverleg meteenfunctionarisvandezedenpolitie.Dit overlegkantoteengoedesamenwerking tussenhulpverleningenpolitieleiden.

15 Demanagerregistreertdemeldingenen evalueertjaarlijksdemeldingen,diedanweer totverbeteringenindeorganisatiekunnen leiden.

4.1.3 Kaders

Inhetkwaliteitsbeleid(HKZenISO)wordtaan-dachtbesteedaanveiligheidvancliënteneninhetbijzonderaanveiligheidophetgebiedvanseksua-liteit.HKZenISOschrijvenvoordatereenproto-colseksueelmisbruikindeorganisatieaanwezigis.OokdeInspectievoordeGezondheidszorgsteltinHet mag niet, het mag nooit(2004)hetvolgenvanhetprotocolseksueelmisbruikverplichtbijvermoedensvanseksueelmisbruik.Hetprotocolseksueelmisbruikdraagtertoebijdat:• medewerkerseenvermoedennietontkennen uitonzekerheid,collegialegevoelens,ofangst voorconsequenties;• erniet(louterenalleen)opbasisvaneigen inzichtwordtgeoordeeldofgehandeld;• ergeenonnodigeruchtbaarheidwordtgegeven aaneenvermoeden,zodatdeprivacyvanhet slachtofferende(vermeende)plegerworden beschermd;• erminderhandelingsverlegenheidontstaat, omdathetprotocolhouvastbiedtincomplexe situaties;• eventueelpolitieonderzoekofonderzoekdoor justitienietwordtbelemmerd.

Page 8: Sturen op aanpak van seksueel misbruik...7 Sturen op aanpak van seksueel misbruik 3 Managers gebruiken een protocol seksueel misbruik in de organisatie. Als dit protocol er niet is,

8 Sturenopaanpakvanseksueelmisbruik

4.2 Wat moet er gemeld worden? Definities van seksueel misbruik

Inhetbeleidoverseksueelmisbruikisnietalleeneenvisieopeneendefinitievanseksualiteitbelangrijk,maarookeendefinitievanseksueelmisbruik.Ineendergelijkevisieendefinitiezijnuiteraardwettelijkeomschrijvingenrichtingge-vend,maarookgewensteomgangsvormenengedragscodeszijnvanbelang.HiervoorverwijzenwijnaarVan incident naar fundament(MOVISIE,2005).DeBeliee.a.(2000)wijzenophetonderscheidtussendefinitiesinhetstrafrechtendefinitiesdieindehulpverleningwordengehanteerd.Indehulpverleningwordtgewerktmetbelevingenvaneencliënt.Strafrechtelijkedefinitiesbeschrijvenfeitelijkenobjectiveerbaargedrag.ZieookhetFactsheetSeksueelgeweld(MOVISIE,2009).

4.2.1 Seksueel misbruik volgens het strafrecht

Hetwetboekvanstrafrechtkentverschillendeartikelenoverseksueelmisbruik.1 Onderaanrandingwordtverstaan:“iemand metgeweld,ofeenanderefeitelijkheiddwingen tothetplegenofduldenvanontuchtigehande- lingen”(artikel246).

2 Volgensdewetisersprakevanverkrachting “wanneeriemandmetgeweld,chantage, bedreigingmetgeweld,ofeenanderefeitelijk- heid,gedwongenwordttothetondergaanvan handelingendie(mede)bestaanuithetsek- sueelbinnendringen van het lichaam(in vagina,anus,mond,neus,oor)meteenpenis, vinger,tong,ofeenvoorwerp”(artikel242).

3 Sinds1991geldtgedwongen seks binnen een relatieofhethuwelijkookalsaanrandingof verkrachting.Eenpersoonmagopelkmoment aangevendathijhetseksueelcontactniet (meer)wilenditmoetgerespecteerdworden, zoniet,danisersprakevandwang.

4 Vanseksueelmisbruikisvolgensdewettevens sprakewanneererseksuelehandelingen plaatsvindenbinneneenafhankelijkheids- relatie.

Vaneendergelijkerelatieissprakewanneerer seksuelehandelingenplaatsvindentusseneen oudereneenkind,tusseneenvolwasseneen eenminderjarigeen/oftusseneenhulpverlener eneencliënt(artikel249).Onderseksuele handelingenwordtverstaan:onnodige aan- rakingen(aanofindenabijheidvandeborsten ofgeslachtsdelen),aanrandingenverkrachting. Ookhetingaan van een volwassene op het seksuele gedrag/initiatief van een cliëntisbij dewetverboden. Eenhulpverlenerhandeltonderalleboven- genoemdeomstandighedeninstrijdmetdewet, namelijkmetdeWGBOenmetdeWetBIG.

5 Volgenshetwetboekvanstrafrechtzijnalle seksuelecontactenmeteenpersoonjongerdan 16jaarstrafbaar.Ditgeldtookvoorgewenst seksueelcontacttussenbijvoorbeeldtwee vijftienjarigen.Echter,indepraktijkwordt (vrijwillig)seksueelcontacttussenjeugdige leeftijdsgenotennietvervolgddoorpolitie,maar beschouwdalsseksueel experimenteer- gedrag.Politieenjustitiezijnterughoudendbij seksueelexperimenteergedrag.Seksueel contactvaneenvolwassenemeteenjeugdige onderde16jaarwordtwelonderalleomstan- dighedenvervolgd.Hiervoorisstriktgenomen geenaangiftenodigvandebetreffendejeugdige ofzijn/haarouders.Anderenkunnendepolitie inlichtenovereenvermoedenvanmisbruik dooreenvolwassenevaneenminderjarige.Ook wanneerdecliënt(<16jaar)hetseksueel contactmeteenvolwassenenietalsseksueel misbruikervaart.Ditwilechternietzeggendat seksuelecontactentusseneen18-jarigeeneen 16-jarigeonderalleomstandighedenworden vervolgd.

6 Hetwetboekvanstrafrechtkent(daarnaast) eenbijzonderartikelvoorgemeenschapmet eenwilsonbekwame(art243strafrecht).Bij eendeelvandemensenmeteenverstandelijke beperkingkansprakezijnvanwilsonbekwaam- heidenkanergeensprakezijnvan toestemming in een seksueel contact.De wilsbekwaamheidwordtdanmultidisciplinair envolgensinstellingsprotocolvastgesteld.

Page 9: Sturen op aanpak van seksueel misbruik...7 Sturen op aanpak van seksueel misbruik 3 Managers gebruiken een protocol seksueel misbruik in de organisatie. Als dit protocol er niet is,

9 Sturenopaanpakvanseksueelmisbruik

Of dat hij een medewerker, waarover een cliënt een spontane onthulling heeft gedaan, hangende het onderzoek, al op non-actief moet zetten.

7 Tenslotteishetinbezit hebben van kinderpor nostrafbaar(artikel240b),evenalshetdwingen vaneenpersoontotprostitutie,hetgebruik makenvanminderjarigeprostituees(artikel 273)enseksuelehandelingenverrichtenmet eendier(sinds2010,artikel250).

4.2.2 Seksueel misbruik in de hulpverlening

IndewijzigingvandeKwaliteitswetZorginstellin-gen(2005)wordtinartikel4aonderseksueelmisbruikverstaan:“Grensoverschrijdend seksueel gedrag, waarbij sprake is van lichamelijk, relationeel of geestelijk overwicht en waarbij een patiënt of cliënt dan wel een hulpverlener is betrokken, uitgezonderd hulp-verleners onderling. In een hulpverlener-cliënt relatie is altijd sprake van overwicht en dus van misbruik, in een relatie tussen twee cliënten is dat natuurlijk lang niet altijd het geval.”

Eenanderedefinitiekanzijn:“elke vorm van seksueel gedrag of seksuele toenadering in verbale, non-verbale of fysieke zin, bewust of onbewust, die door de persoon die het ondergaat als ongewenst, of als gedwongen wordt ervaren.“ (DeBeliee.a.,2000)

Integenstellingtotdewettelijkebetekenisvanseksueelmisbruik,waarbijwordtuitgegaanvandeobjectievefeiten,vormtindehulpverleningdesubjectievebelevingvandecliënthetuitgangs-puntvoormeldenenhandelen.Vanuit‘goedhulpverlenerschap’neemteenmedewerkerdebelevingvanzijncliëntaltijdserieus,ookwanneerhetomeenvermoedenvanseksueelmisbruikgaat.Dewaarheidkandehulpverlenernieteerderkennenvoordatderechteruitsprakenheeftgedaan.Dehulpverleningisechterverantwoorde-lijkomoptetredenbijhetvermoedelijkemis-bruik,ookalkandewaarheidnietaltijdwordenvastgesteld.

Mogelijk dilemmaDe manager kan in dergelijke situaties voor een dilemma geplaatst worden: soms is hij/zij genoodzaakt te handelen, zonder dat er juridisch bewezen is dat er ook daadwerkelijk seksueel misbruik heeft plaatsgevonden. Dit betekent dat hij bijvoorbeeld al iemand tijdelijk elders moet laten wonen zonder bewezen seksueel misbruik.

Page 10: Sturen op aanpak van seksueel misbruik...7 Sturen op aanpak van seksueel misbruik 3 Managers gebruiken een protocol seksueel misbruik in de organisatie. Als dit protocol er niet is,

10 Sturenopaanpakvanseksueelmisbruik

4.3 Meldplicht in de organisatie

Meldenindeorganisatieisniethetzelfdealsbeschuldigen.Meldenvoorkomtdaterindividueleafwegingenwordengemaaktengaatgeruchtenindewandelgangentegen.Hetvoorkomtookdateventueleverkeerdepraktijkendoorgaan.Meld-plichtbetekenttevensdatvermoedensvanseksueelmisbruikwatgemakkelijkerbovenwaterkomen.

Medewerkersrichtenzichnaeenonthullingofeensignaalprimairopdebelevingvandecliënt.Ookallijkenuitsprakenofsignalenvaneencliëntnietopwaarheidteberusten,tochwordtdecliëntaltijdserieusgenomendoorzijnverhaaltehorenenteontvangen.Medewerkersgaandecliëntnietondervragenwantdatishetwerkvandepolitie(waarheidsvinding).Seksueelmisbruikkandoordecliëntonthuldwor-dendooreen(ogenschijnlijk)kleineuitspraakofeenkleinsignaal,waareengrovevormvanmisbruikachterschuilgaat.Somsheefthetlanggeledenplaatsgevondenenheeftnooitiemandernaargevraagdofwasdeschaamtezogroot,dathetlangetijdwasafgedekt.Omtevoorkomendatsignalenvanseksueelmisbruikdooreenindividuelemedewerkerwordengeïnterpreteerdennaareigeninzichtwordtafgehandeld,isereenmeldplichtbinnendeeigenorganisatieingesteld(ziebijlage9:Convenantpreventievanseksueelmisbruik).Viademeldplichtkaneventueeleenmatchgemaaktwordenmeteventuelemeldingendooranderen.Inallegevallendatereen‘niet-pluisgevoel’ontstaat,iseenmedewerkerverplichtdattemeldenaandemanager.

Advies: wijs als manager elke medewerker op de meldplicht en geef uitleg over het waarom van de meldplicht.

Vaakervarenmedewerkersdemeldplichttochnogalseenbeschuldiging.Vooraldeuitlegoverdiemeldplicht,kandedrempelomtemeldenverlagen.

4.3.1 Hoe kun je medewerkers motiveren aan de meldplicht te voldoen?

Eenmanagerkanzijnofhaarmedewerkermetdiverseargumentenmotiverenengeruststellendatmeldplichtzinvolennodigis.

• Eenmeldingisaltijdgoed;jedeeltjezorgen.• Elkemeldingvoorkomtruisindeorganisatie; cliëntenenmedewerkerswordendoordeze ruisvaakonterechtgestigmatiseerd.• Doortemeldenwordterineenkleinegroep gesprokenoverdemelding.• Elkemeldingwordtindezorgvuldigheidvanhet protocolafgehandeld.• Meldingenvoorkomendatiemandzomaar, zondereensystematischonderzoek,wordt beschuldigd.• Meldingenkunnenwijzenopseksueelmisbruik, maardeuitkomstvaneenonderzoekhoeftniet altijdtebetekenendáterooksprakeisvan seksueelmisbruik.Ookindatgevalheeftde meldergoedgehandeld.• Meldingenvoorkomeninterpretatiesensplij- ting.• Doordemeldplichtkaneenvermoedenvan seksueelmisbruik,datvaakinhetgeheim plaatsvindtennietsnelbovenwaterkomt,wat gemakkelijkeropeentransparantewijze afgehandeldworden. Belangrijke uitgangspunten bij meldingen in de organisatie• Medewerkerslerenadequaattereagerenop spontaneonthullingenvancliënten.Zijworden ondersteundinhetsignalerenvanindirecte signalen,lerensignalenteregistrerenen kunnenprofessioneelreagerenopheterdaad- situaties(ziebijlage7:Wattedoenenwatte latenbijeenvermoedenvanseksueelmis- bruik).• Medewerkerszijndoordrongenvanhetfeitdat zijnooitopeigeninitiatiefmeteenvermoeden vanseksueelmisbruikaandeslagmogengaan, maarditvermoedenaltijdeerstmeldenbijhun manager.• Politiedoetonderzoeknaardewaarheideneen rechterbepaaltoferuitdatonderzoekgenoeg bewijzenzijnomiemandtebeschuldigenvan seksueelmisbruik.Demedewerkersineen

Page 11: Sturen op aanpak van seksueel misbruik...7 Sturen op aanpak van seksueel misbruik 3 Managers gebruiken een protocol seksueel misbruik in de organisatie. Als dit protocol er niet is,

11 Sturenopaanpakvanseksueelmisbruik

organisatiebeschuldigennooit,ookalvoelen sommigemensenzichwelbeschuldigddoordehandelwijzevanmedewerkersineenorganisatie.Waarheidsvindingisgeentaakvandemedewer-kerofdemanager!

Enkele voorbeelden van vermoedens van seksueel misbruik die gemeld kunnen worden

• Een cliënte heeft inslaapproblemen en angst voor aanraken (indirecte signalen).• Een cliënt vertelt dat het weekend niet leuk was, omdat er `s nachts een man op haar kamer is geweest die zijn broek uit deed (spontane onthulling). • Een begeleider ziet dat een cliënt een mede- bewoonster regelmatig op de borsten aanraakt. Zij wil dat niet en duwt hem weg (waarneming door derden).• Een cliënte vertelt dat ze een bepaalde medewerker niet leuk vindt, omdat hij tijdens gesprekken met haar de ruimte waarin zij verblijven op slot doet en met haar praat over bloot (spontane onthulling).• Op de vraag waar de cliënt gewerkt heeft in het verleden zegt hij: ‘bij een kweker maar daar kweken ze homo s’ (vage spontane onthulling).

Page 12: Sturen op aanpak van seksueel misbruik...7 Sturen op aanpak van seksueel misbruik 3 Managers gebruiken een protocol seksueel misbruik in de organisatie. Als dit protocol er niet is,

12 Sturenopaanpakvanseksueelmisbruik

4.4. Er is een melding. En wat nu?

Gedragsveranderingopzichzelfkaneeneersteaanwijzingzijnvoorseksueelmisbruik.Somsookishetgedragzelfaanleidingtotalertheid.Erkanooksprakezijnvaneenrechtstreekseonthulling.Eenvermoedenofsignaalvanseksueelmisbruikkanopverschillendemanierennaarvorenkomen.Elkemaniervraagtzijneigenspecifiekereactie-wijzevandemanager.Hierondervindtudrieverschillendemanierenendeaanbevolenwijzeomdaaroptereageren.

1 (in)directe signalen van seksueel misbruik: diagnostisch onderzoek

Uvraagteengedragswetenschapperomeendiagnostischonderzoek.

Vanindirectegedrags-,omgevings-oflichame-lijkesignalenisvaaksprakealseencliëntnietinstaatoftebangisomhetmisbruikletterlijkkenbaartemaken.Dezesignalenkunnenooktezienzijnwanneereencliëntzichzelfgeenslacht-offervoelt,maarvolgensdeomgevingwelslacht-offerlijkttezijnvanseksueelmisbruik.

Eendiagnostischonderzoekiseenmiddelom(signaal)gedraggoedtekunnenonderkennenenomtezoekennaarverklaringenvoorditgedrag.Vaakzijnermeerverklaringenmogelijkvoorbepaaldgedrag.Hethypothesetoetsendmodeliseenmiddelomdezeverklaringentevinden.Eendiagnostischonderzoekvereistnamelijkhettoetsenvanmeerderehypothesen(NIP/NVO-richtlijnen).Tunnelvisieen(voor)interpretatiesmoetenwordenvoorkomen.

Eénvandeinstrumentendieingezetkunnenwordenvooreenuitgebreiderdiagnostischonderzoekishetdiagnostischgesprekofinter-view.Hetdiagnostischgesprekisnadrukkelijkietsandersdaneentaxatiegesprek(ziepunt2).Hetdiagnostischgesprekofinterviewkanalsonder-zoeksmiddeldienenbijeenuitgebreideronder-zoek.Daarbijmoetwelaangemerktwordendathetdiagnostischinterviewalleenonvoldoendeisomeenseksueeltraumavasttestellen.Eenhypothesemoetgetoetstwordenaandehandvanmeerdanéénonderzoeksmiddel.

Hetdiagnostischinterviewkantraumatischebelevingenvaneencliëntverhelderen.Hetkannooiteenfeitalsmisbruikvaststellen.Zolangeencliëntnietskanzeggenovereenvermoedelijkstrafbaarfeit,iseenverslagvaneendiagnostischgespreknietvanbelangvoordepolitie.Overlegmetpolitiekanwelaltijdraadzaamzijn.Mochthetdiagnostischgesprekleidentoteenspontaneonthulling,dankanhetinterviewterplekkeovergaanineentaxatiegesprek(ziepunt2).

Tip: Voor meer informatie over onderscheid en inzet van een diagnostisch gesprek en een taxatiegesprek, zie de Methodiek Baas van het gesprek.

2 een spontane maar vage onthulling: een taxatiegesprek

Udoeteenberoepopgetraindegedragsweten-schappersdieeentaxatiegesprekkunnenvoeren.Uoverlegtmethetmultidisciplinaireteam.

Hettaxatiegesprekkanalleenwordengehoudenmetcliëntendieenigverbaalbegriphebbenendiekunnenpraten.Opgrondvanhettaxatiegesprekvindtereenwegingplaats:isersprakevaneenbegeleidingsvraagstukofblijft het vermoeden van een strafbaar feit bestaan?Inhetlaatstegevalmeldtdemanagerditbijdeinspectieenoverlegtmetdepolitie.Inheteerstegevalwordtbegelei-dinggestart.Ondereenspontaneonthullingverstaanwedateencliëntverteltletterlijkmisbruikttezijn/teworden.Ditkaneencompleteonthullingzijnmetbijvoorbeeldeenconcretebeschrijvingvandegebeurtenis,denaamvandepleger,eentijdsindi-catieendelocatievanhetvermoedelijkemis-bruik.Maarhetkanookeengedeeltelijkeofonduidelijkeonthullingzijn.Medewerkersnemenelkespontaneonthullingdirectserieus.Deuitsprakenvaneencliëntwordenletterlijkopge-schrevenineenmeldformulier,evenalsdeeven-tueelgesteldeopenvragenvandemedewerker(ziebijlage7:Wattedoenenwattelatenbijeenvermoedenvanmisbruik).

Eentaxatiegesprekwordtalleengevoerdalseencliëntietsheeftgezegd,datmogelijkwijstopeen

Page 13: Sturen op aanpak van seksueel misbruik...7 Sturen op aanpak van seksueel misbruik 3 Managers gebruiken een protocol seksueel misbruik in de organisatie. Als dit protocol er niet is,

13 Sturenopaanpakvanseksueelmisbruik

strafbaarfeitofalsvervolgstapopeendiagnos-tischinterview.Sommigeuitsprakenvanverstan-delijkbeperktecliëntenzijnzovaagdatereerstdooreenspecifiekdaarvooropgeleidegedrags-wetenschappereendiagnostischgesprekmoetwordengevoerd(ziepunt1).Hettaxatiegesprekverheldertdeuitspraakvandecliëntenisdaar-dooreengoedestartvoordehulpverlening.Hettaxatiegesprekanticipeerttevensopeenverhoor;hetmageenverhoornietbelemmeren.Hetisgoedomeentaxatiegesprektelatenuitvoerendooriemanddiegeenbehandelverant-woordelijkheidvooreencliëntdraagt.Eentaxatie-gesprekmoetwordengestoptzodraduidelijkisdátersprakeisvaneenstrafbaarfeit.Ermoetdusnietwordendoorgevraagdophetstrafbarefeit.Deinterviewermaggeenconclusiestrekken.Deinterviewermoetweleenaantalzakentoetsenenbeschrijven(bijv.hettijdsbesefvandecliënt).Hettaxatiegesprekisookeenpogingomeenheldereonthullingvaneencliëntteverkrijgen.Eenonthullinguitdeeerstehandennietmetdeinterpretatievanhulpverlener.Nahettaxatiegesprekweegthetmultidisciplinaireteamofersprakeisvaneenbegeleidingsvraag-stukofvaneenvermoedenvaneenstrafbaarfeit.

3 een spontane, duidelijke onthulling over seksueel misbruik of waarneming van seksueel misbruik door derden (heterdaad): politie inschakelen

Umeldtbijinspectieenoverlegtmetdezeden-politiewanneerdeonthullingofdewaarnemingduidelijkverwijstnaareenstrafbaarfeit.

Bijeenspontaneduidelijkeonthullinghoeftergeentaxatiegesprekplaatstevinden.Demanagerkandirectoverleggenmetdezedenpolitie.Dezedenpolitiekanadviesgevenoverhetdoenvanmeldingbijdepolitieofhetdoenvanaangifte(zievoorhetonderscheidparagraaf4.6.3.).N.B:hetstaateencliëntofzijn/haarwettelijkevertegenwoordigersvrijomzelfmeldingofaangiftetedoenbijdepolitie.Ookdeorganisatiekan,namensdecliënt,meldingofaangiftedoenbijpolitie.Wanneerereenwaarnemingvanseksueelmis-bruikvaneencliëntisdoorderden,overlegtde

managermetdezedenpolitie.Sporenvaneenaanrandingofverkrachtingwordenveiliggesteld,bijvoorbeeldkledingbewaren,beddengoedbewaren,nietlatendouchen.Lethierbijophetinachtnemenvandewensenvandecliënt.

Page 14: Sturen op aanpak van seksueel misbruik...7 Sturen op aanpak van seksueel misbruik 3 Managers gebruiken een protocol seksueel misbruik in de organisatie. Als dit protocol er niet is,

14 Sturenopaanpakvanseksueelmisbruik

4.5. Aandachtspunten in de organisatie

Demanagerhandeltnaeenmeldingindeorganisatienietalleen.Hijofzijzalnaeenmeldingeenmultidisciplinairteaminrichten,dathetprotocolvandeorganisatievolgt.Demanagerisvoorzittervanhetmulti-disciplinaireteam.

4.5.1 Het gebruik van het protocol seksueel misbruik

Hetprotocolbeschrijftdehandelwijzevaneenorganisatiebijeenvermoeden5vanseksueelmisbruik.Eenprotocoliseromhouvasttebiedenvoorhethandelen.Bijcliënten,wettelijkeverte-genwoordigersenmedewerkersmoetditprotocolookaltijdbekendzijn.

Toepassingvanhetprotocolvermindertdekansopsplijting.Zozaleenmanagereencliënt,medewerkerofderdenooitbeschuldigen,maarheefthijofzijbijeenvermoedenvanseksueelmisbruikeenprotocollairehandelswijzealshouvast.Daarnaastishetvanbelangdatdemanager(netalsalleanderemedewerkers)zichaltijdopsteltvanuitdehulpverlenersrol:‘Ik was er niet bij, ik weet niet precies wat er is gebeurd, maar wij hebben een bepaalde handelswijze, waardoor we de onthul-lingen en signalen op een systematische en transpa-rante manier onderzoeken. De waarheid kennen wij niet.’

Demeldplichtenhetprotocolhelpendemanageromsystematischtewerktegaaneninternonder-zoektedoen.DepublicatieVan incident tot funda-ment (LammersenGoes,2005)geeftdeelemen-tendieineenprotocolvoormoetenkomen.Aanvullendeaandachtpuntenkunnenzijn:

• Bijhethandelennaeenmeldingvanseksueel misbruikiseenmultidisciplinaireaanpakvan belang.• Hetmultidisciplinaireteamstelteenplanvan aanpakop.Demanager,dievoorzitterisvandit team,isverantwoordelijkvoordecommunicatie

metcliënt,ouders,wettelijkevertegenwoor- digersenlegthettevolgentrajectschriftelijk vast.• Achterdebelevingvandecliëntkaneenstraf- baarfeitschuilgaan,maardathoeftnietaltijd zotezijn.Alshetinterneonderzoekeen vermoedenopeenstrafbaarfeitbevestigt, meldtdemanagerbijdeinspectieenoverlegt metdezedenpolitie.• Hetoverlegmetdezedenpolitiekanleidentot meldingbijdepolitie,aangiftedoenofin gezamenlijkoverlegbesluitenomindehulp- verleningdecliëntveiligtestellen.Depolitie moetindatlaatstegevalaltijdoverleggehad hebbenmetdeofficiervanjustitie.• Alshetoverlegmetdezedenpolitieleidttothet doenvanaangifteofmeldingbijdepolitie,dan doetdathetvermoedelijkeslachtofferof wettelijkevertegenwoordiger(s).Somskande organisatienamensdecliëntaangifteof meldingbijdepolitiedoen.Ditkaneen afwegingzijnalsdecliëntofwettelijk vertegenwoordigerzelfgeenaangiftewildoen, maarergevaarisvoorherhalingbijdezelfde cliëntofbijanderen.Ookkaneenorganisatie aangifteofmeldingdoenalshetvermoedelijk misbruikeenwilsonbekwamecliëntbetreftdie geenwettelijkvertegenwoordigersheeft.• Aangiftedoenisdepolitievragenomopsporing vandevermoedelijkedader;meldingdoenbij politiebetekentdatdevermoedelijkedader geregistreerdwordt;ervolgtgeenopsporing.• Alseraangiftewordtgedaan,beginthetonder zoekvaakmeteenverhoorvanhetvermoede- lijkeslachtoffer.Depolitiebesluit(onder andere)ofhetwenselijkiseenstudioverhooruit tevoerenmetdecliënt.

4.5.2 Het instellen van een multidisciplinair team

Vermoedensvanseksueelmisbruikzijnvrijwelaltijdcomplexenvragenomuiterstezorgvuldig-heid.Hetisdaaromaantebevelenomnademeldingeenmultidisciplinairteamaantestellen.Hetmultidisciplinaireteamvoorkomtdathulpver-lenersinhuneentjeeenafwegingmoetenmaken.

5 We spreken van een vermoeden van seksueel misbruik zolang de rechtbank geen uitspraak heeft gedaan.

Page 15: Sturen op aanpak van seksueel misbruik...7 Sturen op aanpak van seksueel misbruik 3 Managers gebruiken een protocol seksueel misbruik in de organisatie. Als dit protocol er niet is,

15 Sturenopaanpakvanseksueelmisbruik

Ditteamkan,percasus,wisselenvansamenstel-ling.Eenmanagerdienietdirectbetrokkenisbijhetprimaireproces,kanfungerenalsvoorzitter.Verderkunneneengedragswetenschapper,eenmanagerdiedichtbijhetprimaireproceswerktenmogelijkookeenartsenmaatschappelijkwerker,onderdeeluitmakenvanditteam.Hetkanzijndatereentaakisweggelegdvoorpolitie,bijvoorbeeldwanneereraangiftegedaanmoetworden.Hetwerkvandehulpverleningmagdanhetpolitieonderzoeknietdoorkruisen.Omge-keerdkandepolitienietverwachtendateenorganisatiegeenhulpverleninginzetvanwegehetpolitieonderzoek.Nauwoverlegtussendeorgani-satieenpolitieisdanooknoodzakelijk.Demanageralsvoorzittervanhetmultidiscipli-naireteamonderhoudtdecontactenmetdepolitie.

4.5.3 Acties van het multidisciplinaire team

Bijuitsprakendieeencliëntovereenmedewerkerdoet,iseenanderehandelwijzenodigdanbijmeldingenovermedecliëntenenderden.Deorganisatiedientimmersdecliëntenenhunbelevingenserieustenemen,maarmoetookeengoedewerkgeverzijn.Dezedubbelroliseenlastige;splijtingligtopdeloer.Demeldingenovermisbruikvaneencliëntineengezinheeftweereeneigendynamiek.Elkehandelwijzeverschiltpercasus,maartransparantieoverhettevolgentrajectisbelang-rijkvooriedereen:slachtoffer,dewettelijkevertegenwoordigersvanhetslachtofferenhetteamvanbegeleidersvanhetslachtoffer.Ermoetzorgvuldigwordenafgewogenwelkeinformatievoorwieopwelktijdstiprelevantis.

We beschrijven hier dan ook vier verschillende trajecten: 1 Meldingovermedecliëntenalsvermoedelijke pleger.2 Meldingovereenmedewerkeralsvermoede- lijkepleger.3 Meldingoverminderjarigeenmeerderjarige cliëntenbinnenhetgezin.4 Meldingoverderdenalsvermoedelijkepleger.

Advies: houd er rekening mee dat met name familie of vertegenwoordigers van het mogelijke slachtoffer zich in een andere positie bevinden. Zij kunnen zich vanwege de grotere afstand slechter geïnformeerd voelen. Terwijl u juist druk doende bent zorgvuldig de (interne) procedure te doorlopen, kunnen zij het idee krijgen dat infor-matie wordt achtergehouden. Extra informeren is in dat geval het devies. Wanneer u om terechte redenen niet op de inhoud in kunt gaan, kunt u wel volledig informeren over het proces en de voortgang.

Ad 1 Overzicht actiepunten voor de managers bij een vermoeden van seksueel misbruik door een medecliënt

1 Demeldingwordtgeregistreerddoorde manager.

2 Demanagerstelteenmultidisciplinairteamin.

3 Opgrondvandemeldingindeorganisatieen eventueelnaderdiagnostischonderzoekofeen taxatiegesprek,weegtdemanageralsvoorzit- tervanhetmultidisciplinairteamafofhet vermoedenvanmisbruikovereindblijft.Zoniet, danwordtdemeldingalseenbegeleidings- vraagstukbeschouwdenkunnendegedrags- wetenschapperendebegeleidersditverwerken inhetzorgplan/behandelplan.Vermoedelijk misbruikvancliëntenonderling,zoblijktsoms uithettaxatiegesprek,kanookgewenste seksualiteitzijn.

4 Indienhetvermoedenvanseksueelmisbruik blijftbestaan,maaktdemanagereentijdslijn: opwelkmomentmoetwiewordengeïnfor- meerd.Dezetijdslijnmaakthetgemakkelijker omoverzichttekrijgenwiemetwieopwelk tijdstipkancommuniceren,zodatdeorganisatie deregiehoudtoverdecommunicatie.

5 Devolgordevandeactieskanpercasus verschillen,maarermagnooitmeteenver- moedelijkeplegeroverdeinhoudhetincident wordengecommuniceerd,alsernoggeen aangifteisgedaan.Aangiftedoenisvragenom opsporingvandevermoedelijkepleger.Dat betekentdatnietalleinhoudelijkeinformatieal

Page 16: Sturen op aanpak van seksueel misbruik...7 Sturen op aanpak van seksueel misbruik 3 Managers gebruiken een protocol seksueel misbruik in de organisatie. Als dit protocol er niet is,

16 Sturenopaanpakvanseksueelmisbruik

gedeeldmagwordenmetdevermoedelijke pleger.Hetiswelmogelijkomdevermoedelijke plegerenzijnwettelijkevertegenwoordigersop dehoogtetestellenvanhetfeitdatereen klachtisbinnengekomenoverhem.Hetisaan teradenomvermoedelijkeplegerenzijn wettelijkevertegenwoordigersniettebeschul- digen(‘Wij waren er niet bij, we weten ook niet wat waar is en wat niet, maar wij moeten zo handelen zoals we nu doen, volgens het protocol’). Demanagerisalertophetveiligstellenvanhet slachtoffer,maarookopeenrespectvolle bejegeningvandecliëntdiedevermoedelijke plegerisenzijnwettelijkevertegenwoordigers. Ookvoordevermoedelijkeplegerblijftde hulpverleninggoedzorgen.Demanagerkanin samenspraakmetdegedragswetenschapper uitleggevendiekanvoorkomendathulpver- lenerseenveroordelendehoudingaannemen. Overplaatsingvaneenvermoedelijkeplegeris somsnoodzakelijk,hangendeeenonderzoek. Ookzonderbewijzendoorjustitiekandie overplaatsingplaatsvindeninhetbelangvan hetslachtoffer,maarookinhetbelangvande vermoedelijkepleger;hijlooptimmersook spanningenopdoormetheteventueleslachtof- ferineengroepteblijvenwonen.

6 Devolgendeactieskomenonderdeaandacht vanhetmultidisciplinaireteam.Demanager bewaakthetcommunicatieproces. a.Overlegmetpolitie. b.Informerenvan: •aandachtsfunctionarisofcasemanager seksueelmisbruik; •dedirecteur/regiomanager; •oudersvanbeidecliënten; •wettelijkvertegenwoordigers(gezins) voogd; •leerkracht/werkleider(alleenindiennodig enrelevant); •directebegeleidingvandegroep(en)waar hetslachtofferendevermoedelijkepleger wonen; •therapeuten(alleenindiennodigen relevant); •demelder; •lastbutnotleast:decliënten(informeren doorgedragswetenschapperinsamenwer- kingmetdebegeleiders),ermaggeen

verliesvancontroleophettevolgentraject bijeenvermoedelijkslachtofferenpleger ontstaan.

Onvoldoendeinformatieoverdetevolgenstappenmaakthetvermoedelijkeslachtofferendever-moedelijkeplegeronzekerenonveilig.Heteven-tueelopgelopentraumawordthierdoorverergerd.

c. Invullenformatinspectie(viahetdigitale meldingenformulieropwww.igz.nl).Beschrijf hettypemelding:heterdaad,spontane onthulling,indirectesignalen.

7 Beschrijfhoedeveiligheidvoorhetslachtoffer wordtgerealiseerd.Ingevaldeplegereen medecliëntis,heeftdeorganisatieookeen zorgplichttenaanzienvandeverstandelijk beperktepleger.Hangendeeenonderzoek mogenvermoedelijkslachtofferenplegergeen contactmetelkaarhebben.Ditgegevenleidt vaaktotproblemen:erisnognietbewezendat ermisbruikheeftplaatsgevondenenvermoe- delijkslachtofferenvermoedelijkpleger wordendesondankstochuitelkaargehouden.

8 Aangiftewordtbijvoorkeurdoorhetslachtoffer zelfofouders/wettelijkevertegenwoordigers gedaan.Inbijzonderegevallendoetdemanager vandeorganisatieaangifte,namensde stichting.9 Beschrijfdespecifiekebegeleidingvan: •Slachtoffer:inoverlegmethetslachtoffer wordteenbegeleideruitgekozendiehet slachtofferdekomendedriemaandenextra begeleidt.Doel:gevoelvanveiligheidver- groten.Therapiewordtindiennodigdoor gedragswetenschappergeïndiceerd. •Pleger:eenmedewerkerwordtuitgekozen voordebegeleidingvandevermoedelijke pleger.Doel:accepterenvangestelde grenzen.N.B.slachtofferenplegerworden nietdoordezelfdebegeleiderbegeleid. Therapiewordtdoorgedragswetenschapper geïndiceerd,indiennodig. •Ouders,indevormvanouderbegeleiding. •Melder:ontvangtdesgewenstnazorgvanhet nazorgteam,ofzijnmanager.

Page 17: Sturen op aanpak van seksueel misbruik...7 Sturen op aanpak van seksueel misbruik 3 Managers gebruiken een protocol seksueel misbruik in de organisatie. Als dit protocol er niet is,

17 Sturenopaanpakvanseksueelmisbruik

•Team(s)vandebetrokkencliënt(en):krijgen begeleidingvandegedragswetenschapper metbetrekkingtotdebegeleidingvande cliëntenhetteamproces.Teamopvangisvaak gewenst. •Voorlopigezwijgplichtaandemedewerkers instellen.Zorgvooreenopvangmogelijkheid. •Betrokkengroepsgenoten:erwordtzonodig begeleidinggebodendoorbegeleiderssamen metdegedragswetenschapper. •Anderebetrokkenmedewerkersontvangen destriktnoodzakelijkeinformatie.

Ad.2 Overzicht van de actiepunten van de manager bij een vermoeden van seksueel misbruik van een cliënt door een medewerker van de organisatie

Wanneerereenspontane onthullingvaneencliëntovereenmedewerkeris,staatdemanagervooreencomplexetaak:• Deorganisatiekanenmagdeuitspraakvaneen cliëntnietnaastzichneerleggen.Cliënten wordennietaltijdgeloofd;deuitspraakvande cliënt(indiennietechtduidelijk)dientonder- zochttewordenmiddelseentaxatiegesprek.• Deorganisatieisgebodengoedwerkgeverte zijn.Dezecomplexedynamiekbrengtgemakkelijksplijtingteweegendekansdaterineendergelijkesituatieoployaliteitengehandeldwordtisnietdenkbeeldig.Omuitdiesplijting,loyaliteitenemotiesteblijven,iseenvantevorenbekendgemaaktehandelwijzevolgenshetprotocoleenhouvastvoorallepar-tijen.Hetdilemmawaarmeedemanageralseerstetemakenkrijgtis‘hoorenwederhoor’.Ditweder-hoormagnietplaatsvindenvoordateroverlegisgeweestmetdepolitie.

Handelwijze:a.Demeldingwordtgeregistreerd.

b.Erwordteenmultidisciplinairteamingesteldwaarvandedirectieofhogermanagementvoor-zitteris.Directecollega’svandemedewerkerwordenbuitenhetmultidisciplinaireteamgehou-den.Deemotiesbelemmereneenrationeeltraject

enbovendienmoetdemeldingindiscretiewordenbehandeld.

c.Erwordteencommunicatie-tijdslijngemaakt;wiewordtwanneergeïnformeerdendoorwie.Daarbijzullendeouders/wettelijkevertegenwoor-digersvanhetslachtofferalseerstewordengeïnformeerd.

d.Indiennahettaxatiegesprekhetvermoedenvanmisbruikdooreenmedewerkerblijftbestaan,wordterdoordemanagerincontactgetredenmetdepolitie.

e.Ervindtgeenwederhoormetdemedewerkerplaatsvoordaterinhetmultidisciplinaireteambeslotenisomoverlegtehebbenmetpolitie.

f. Inoverlegmetdecliëntenouders/wettelijkevertegenwoordigerswordtbijpolitieaangiftegedaan.

g.Indiendeorganisatieofhetvermoedelijkeslachtofferaangiftedoettegeneenmedewerker,moetdemedewerkeropdehoogtegesteldwordenvanhetfeitdatereenklachttegenhemisingediendendaterhangendehetonderzoekpassendemaatregelenwordengenomen.Ermagaandemedewerkergeenslachtofferinformatieofinformatieoverdemeldinggegevenworden.Vraagalvorensumetdemedewerkerspreektaandepolitiewaterwelgezegdmagwordenaandemedewerker.Demanagertreftinsamenspraakmetpersoneelszakenmaatregelenomhetcontacttussenhetslachtofferendevermoedelijkeplegerperdirecttevoorkomen,doormiddelvaneennon-actiefstelling,eentijdelijkeschorsingofoverplaatsingvandemedewerker.Voordeduurvanhetonderzoekvanpolitie(enjustitie)kandemedewerkerookbetaaldverlofkrijgen:hijwordtimmersnietbeschuldigddoordeorganisatie.Deorganisatiebiedtdemedewerkerondersteuningaanvanbijvoorbeeldmaatschappelijkwerkofper-soneelszaken.

h.Dedirectiekannamensdecliënt(naoverlegmetcliëntenouders/wettelijkevertegenwoordi-gers)aangiftedoen.

i. Dedirectiebeschuldigtnietenkanzelfnooitdebewijzenvergaren.

Page 18: Sturen op aanpak van seksueel misbruik...7 Sturen op aanpak van seksueel misbruik 3 Managers gebruiken een protocol seksueel misbruik in de organisatie. Als dit protocol er niet is,

18 Sturenopaanpakvanseksueelmisbruik

vanhetmultidisciplinaireteam.SamenwerkingmetAMKvoorkomtfoutebeslissingen.Indienereenvoogdaanwezigis,isookdieonderdeelvanhetmultidisciplinaireteam.Erwordtaltijd met de zedenpolitie overlegd hoetehandelen,alvorensingesprektegaanmetdeouders.Hettrajectdienteropgerichttezijnhetkindzosnelmogelijkveiligtestellen.Maarlieverzorgvul-digenwatlangzamerhandelendantesnel.Snelleactieskunnenleidentotcommotie,waarbijderegieophettrajectverlorenkangaanenhetkindgeschaadkanworden.

Bijmeerderjarigecliënten(ambulantofintramu-raal)dieeenonthullingdoenoverseksueelmisbruikinhetgezin,isergeenandereinstantiedandezedenpolitiewaarmencontactmeeheeft.Gaeerstinoverlegalvorenstotmeldingofaan-giftebijdepolitieovertegaan.ad. 4 Overzicht van de actiepunten bij seksueel misbruik door derden van buiten de organisatie

Bijeenvermoedenvanmisbruikdooronbekendeofbekendederdenvanbuitendeorganisatie,ishetzaakomaltijddepolitieinteschakelen.Daarbijisuiteraarddemeningvanhetvermoede-lijkeslachtofferenofdewettelijkevertegenwoor-digersmaatgevend.

4.5.4 Evaluatie van de melding

Demanagerisverantwoordelijkvoorhetopstellenvaneenevaluatievandemelding.

Inhetdossiervanzowelslachtofferalsvermoede-lijkeplegerkomtalleenhetevaluatieverslagvaneenmelding.Hetisvangrootbelangdatnietalleverslagleggingnademeldinginhetcliëntdossierkomt.Hetvermoedenkannamelijkopwaarheidberusten,maarhetvermoedenkanooknietwaarzijn.Deafloopvaneenzaak(inclusiefhetpolitie-onderzoekenrechterlijkeuitspraken)moetdanookgoedbeschrevenwordenineenevaluatiever-slag.

j. DedirectiemeldthetvermoedenbijIGZ.

k.Alsjustitiegeenzaakbeginttegendemedewer-ker(sepot)kandemedewerkernietontslagenworden.Inoverlegmetdeafdelingpersoneelsza-kenendeleidinggevendevandemedewerkerwordtbekekenofenhoehijterugkankomeninzijnwerk.Eenbelangrijkcriteriumisdanofdemedewerkernogmetdecliënt,dieeenonthullingoverhemdeed,kanwerkenenomgekeerd.Ookterugkomeninhetoudeteamlevertmedewerkersvaakgrotespanningenop.

l. Indiendeaangiftenietleidttoteenjustitiëlezaak,maarernaarhetoordeelvandedirectiewelsprakeisvaneengeobjectiveerdgebrekaanvertrouwen,kaneenberispingofontslagvandemedewerkervolgen.

m. Alsdezaakwelvoorderechtbankwordtgebracht,kanvrijspraakuitgesprokenwordenopgrondvangebrekaanbewijsofdoorbewezenonschuld.Alleeninhetlaatstegevalkanerrehabilitatiedoordewerkgeverplaatsvinden.Dedirectiekandeinhoudvandeuitspraakopvragen.Bijvrijspraakdoorgebrekaanbewijs,kandemedewerkernietontslagenworden,maarhoeftergeenrehabilitatietevolgen.N.B:Alleeneenrechterkanbeoordelenofervoldoendewettigenovertuigendbewijsisgele-verd.

n.Bijhetopheterdaadbetrappenvanseksueelcontacttusseneenmedewerkereneencliënt,wordtdemedewerkeropstaandevoetontslagenenwordteraltijdaangiftegedaan.

o.VoorverdereinformatieverwijzenwijnaarVan incident tot fundament (LammersenGoes,2005).

Ad. 3 Overzicht van de actiepunten bij een ver-moeden van misbruik van een minderjarige of meerderjarige cliënt binnen het gezin

Bijeenvermoedenvanmisbruikvaneenminder-jarigkind(jongerdan16jaar)inhetgezin(bijambulanteofintramuralezorg),ishetraadzaamomAMK(Advies-enMeldpuntKindermishande-ling)alsgesprekspartnerdeeluittelatenmaken

Page 19: Sturen op aanpak van seksueel misbruik...7 Sturen op aanpak van seksueel misbruik 3 Managers gebruiken een protocol seksueel misbruik in de organisatie. Als dit protocol er niet is,

19 Sturenopaanpakvanseksueelmisbruik

Een jaarlijkse evaluatie van de meldingen op organisatieniveau is noodzakelijk:• Welkeverbeterpuntenvoordeorganisatie kunnenuitdeanalysevanallemeldingen wordenbeschreven?• Welkeverbeteractieswordeninhetjaarplan beschreven?• Wordendezeverbeteractiesookallemaal uitgevoerd?• Hoeorganiserenweterugkerendeevaluatie vandeverbeteracties?

Demanagerkanbeoordeleninhoeverrehijofzijzelfactiesinzetofookadviesuitbrengtaandirectieofraadvanbestuur.

Het evaluatieverslag bij melding seksueel mis-bruik bevat de volgende onderdelen (Bron:protocolZonnehuizen):

• Personaliavandecliënt/hetslachtofferende pleger.NB.Vermeldinhetslachtofferdossier alleendeinitialenvanplegereninhetdossier vandeplegeralleendeinitialenvanhetslacht- offer.• Demelding:letterlijketekstbijeenspontane onthullingofbeschrijvingvandeindirecte signalen.• Welkonderzoekiserverrichtopdemelding?• Welkeafsprakenzijnergemaaktopgebiedvan begeleidingvandeseksueleontwikkelingende weerbaarheidvandecliënt(en)?• Bestaaterrisicoopherhaling?• Welkemaatregelenzijnergetroffenom herhalingtevoorkomen?• Isdecliënteerderbetrokkengeweestbij seksueelmisbruik?• Waarbestondhetmisbruik(demelding)uit?• Datum,tijdstipenplaatsvanhetincident.• Datum,tijdstipenplaatsvandeontdekkingvan hetincident.• Iseraangiftegedaanbijpolitie?• Waarheeftdeaangiftetoegeleid?Sepotdoor officiervanjustitie,rechtszaak?Vrijspraakvan deplegerdoorgebrekaanbewijsofdoor bewezenonschuld?Veroordeling?Ditkande manageropvragenbijjustitie.• Totwelkeaanpassingvandebegeleidingvande cliëntheefthetincidentgeleid?• Warenerbijzondereomstandighedendie wellichtmedevaninvloedzijngeweestophet seksueelmisbruik?• Zijneropmerkingen/verbeterpuntenten aanzienvanhetprotocolvandeorganisatie?

DemanagerstelthetevaluatieverslagopvolgenshetformatvandeInspectieenslaathetopinhetdossiervandebetrokkencliënt(en)entevensinhetdossiervanhetmultidisciplinaireteam.

Page 20: Sturen op aanpak van seksueel misbruik...7 Sturen op aanpak van seksueel misbruik 3 Managers gebruiken een protocol seksueel misbruik in de organisatie. Als dit protocol er niet is,

20 Sturenopaanpakvanseksueelmisbruik

4.6 Wet- en regelgeving

Omdaterbijmeldingvanseksueelmisbruikindeorganisatiegewerktzalgaanwordenophetsnijvlakvanhulpverleningenmogelijkpolitieenjustitie,ishetvoordemanagerextravanbelangomtehandelenvolgenshetkadervanwet-enregelgeving.Dewet-enregelgevingdiehierbijvanbelangis,wordthieronderbeschreven.

4.6.1 Beroepsgeheim en verschoningsrecht

Beroepsgeheimenverschoningsrechtzijnzeercomplexeonderwerpendievragenomeenzeerzorgvuldigeweergave.Hetvoertopdezeplekteveromhiernaderopintegaan.DebenodigdeinformatieoverdezetweeonderwerpenistevindenindeNotitie Medisch beroepsgeheim en verschoningsrecht in de gehandicaptenzorg(VGN,2011).

4.6.2 Dossiervorming en de wettelijke regelingen

Netalsbijbovenstaandeonderwerpenberoeps-geheimenverschoningsrechtwillenweopdezeplekverwijzennaardeVGN-notitieuit2011.Hierondergaanwenogwatnaderinopeenaantalaanvullendezaken.

Demanagerisverantwoordelijkvoordossier-vormingvanzowelplegeralsslachtoffer.- Hetmeldingsformulierkomtinhetdossier vanhetvermoedelijkeslachtoffer.Ditdient zorgvuldigtegebeuren,zonderdatde vermoedelijkeplegerdirectherkenbaarisin hetmeldformulier.- Deverslagleggingoverhettevoerenbeleid nademelding,komtineendossiervanhet multidisciplinaireteam.- Hetevaluatieverslagkomtinhetdossiervan vermoedelijkeslachtofferenvermoedelijke pleger(bijcliëntenenmedewerkers).

Medewerkerszijnverplichtalleinformatiedievanbelangisvoordebehandelingvandecliëntvastteleggeninzijnofhaardossier.Inhethulpverle-ningsdossiervanhetslachtofferenookindatvandevermoedelijkepleger(wanneerdezecliëntis),

wordendeargumentenvastgelegddiegeleidhebbentoteenmeldingofeenaangifte.Verslagenoverseksueleincidentenvallenondervertrouwe-lijkeinformatie(Wet op de bescherming van de persoonsgegevens).

Vanuithetoogpuntvanprivacyishetniettoege-staanomdenaamvanhetslachtofferinhetdossiervandeplegertevermeldenenomge-keerd.Eendilemmadaarbijisdat,zekeralshetgaatommedewerkersencliëntendiedevermoe-delijkeplegerzijn,namenindevergetelheidraken.Zokanhetgebeurendateencliëntnadiverseverhuizingenkomttewonenbijeenvroegerepleger,hetgeennatuurlijknietwenselijkis.DeInspectievoordeGezondheidszorgverplichtorganisatiesombijvermoedensvanseksueelmisbruikaltijdbijhenmeldingtedoen.SindsdewijzigingindeKwaliteitswetZorginstellingenvanjuni2005ishetmeldenbijdeInspectievoordeGezondheidszorgwettelijkverplicht.

Alleincidentenvanseksueelmisbruikwordendoordemanageraandeinspectiegemeldmetbehulpvanhetleidraadenformatmeldingen(digitaalmeldingenformulieropwww.igz.nl).

Deinspectiewilaandehandvanditingevuldeformathetinterneonderzoekvandeorganisatiebeoordeleneneenbijdrageleverenaandekwali-teitsverbeteringvanhetinterneonderzoek.

4.6.3 Melding en/of aangifte doen bij politie

Hetisaltijdeenafwegingvandecliëntzelfofvanzijn/haarwettelijkevertegenwoordigersommeldingofaangiftevanseksueelmisbruiktedoenbijdepolitie.Demanagerheeftdeplichtdecliëntendewettelijkevertegenwoordigersdaaroptewijzen.Indienhetslachtofferofdewettelijkevertegenwoordigersgeenaangifteofmeldingwillendoen,heeftdeorganisatiealssprakeisvaneenernstigmisdrijfookeeneigenplichtomdatweltedoen.Deorganisatie(demanager)kanooknamenseencliëntaangiftedoenalshetslachtof-ferhetnietkanofwildoenenerisgevaaropherhaling.Hetverdientaanbevelingominnauwoverlegmet

Page 21: Sturen op aanpak van seksueel misbruik...7 Sturen op aanpak van seksueel misbruik 3 Managers gebruiken een protocol seksueel misbruik in de organisatie. Als dit protocol er niet is,

21 Sturenopaanpakvanseksueelmisbruik

hetvermoedelijkeslachtofferenwettelijkevertegenwoordigersenpolitieeenafwegingtemakenomwelofgeenaangiftetedoen.

Daarbijiseenaantalzakenvanbelang:• Slachtofferswordtvaakgeadviseerdomgeen aangiftetedoen,omdatgevreesdwordtdathet verhoorophetpolitiebureaueentegrote belastingzouzijn.Depraktijkwijstuitdathet horenvanmensenmeteenverstandelijke beperkingvaakhetbeginisvanhetverwer- kingsprocesbijdecliënten,mitsditverhoor goedwordtuitgevoerddoorspeciaalgetrainde politieagenten.Zeldenervarencliëntenhet verhooralseenextrabelasting.

• Aangiftedoenbetekenteenvraagnaarop- sporingvandedader;erdientgoedafgewogen tewordenofditaltijdinhetbelangvanhet vermoedelijkeslachtofferis.

• Dewaarheidkannietdoorhulpverleners wordenvastgesteld,ooknietdoorpolitie.Zij kunnenwelbewijzenvoorhetgepleegdefeit proberenteverzamelen,tebeginnenmeteen getuigenverklaringvanhetvermoedelijke slachtoffer.Eenafgelegdeverklaringisnog geenbewijs.Naderonderzoekopgrondvandie verklaringzalbewijsvoeringmoetenleveren. Datisvaakeenlangdurigekwestieenalseral eenrechtszaakkomt,iserbijzedenzakenvaak vrijspraakopgrondvangebrekaanbewijs.

• Demanagerkanhiermeerekeninghoudenen dezeinformatieaancliëntenen/ofwettelijke vertegenwoordigersaanreiken.

• Somsvindenmanagersdaterzonderbewijs vanhetseksueelmisbruikdoorhulpverleners nietsgedaankanworden.Hetfeitdaterniets bewezenkanworden,betekentechternietdat dehulpverlenershunwerknietkunnendoen. Belevingenvanvermoedelijkeslachtoffersen gedragvanvermoedelijkeplegerskanook begeleid/behandeldwordenzonderbewijs- voering.Demanagerkanhieraandachtvoor vragen.

Wat is het verschil tussen aangifte doen en melden bij de politie?

Aangifte doen bij politie betekent een vraag om opsporing van de dader. Melden bij politie betekent het vermoeden van het strafbaar feit bekend maken bij politie. In het laatste geval vindt er geen opsporing plaats.

Zonder informatie van cliënt of wettelijke verte-genwoordigers mag er geen informatie aan derden worden gegeven, ook niet aan de politie. Slachtoffers en hun wettelijke vertegenwoordi-gers zullen hier meestal geen bezwaar tegen hebben. Een vermoedelijke pleger of zijn wettelijk vertegenwoordiger kan er echter wel degelijk een probleem mee hebben en dan mag er geen informatie aan de politie gegeven worden. Wel is het mogelijk om informatie te geven die het horen van een vermoedelijke pleger gemakkelijker maakt. (VGN, 2011).

Alle schriftelijke informatie die naar politie gaat, hoort bij een justitieel dossier en is ter inzage voor advocaten, openbaar ministerie en rechters.De politie adviseert onder andere over het wel of niet doen van aangifte of een melding. Na aan-gifte, indien er een verhoor gaat plaatsvinden, bereidt de politie de cliënt en diens ouders/wettelijke vertegenwoordiger voor op het doen van aangifte en eventueel op een studioverhoor. Dit verhoor door politie vindt plaats in een audio-visuele studio op het politiebureau.

Page 22: Sturen op aanpak van seksueel misbruik...7 Sturen op aanpak van seksueel misbruik 3 Managers gebruiken een protocol seksueel misbruik in de organisatie. Als dit protocol er niet is,

22 Sturenopaanpakvanseksueelmisbruik

4.7 Contact met de pers: enkele tips

Bijeenvermoedenvanseksueelmisbruikineenorganisatiekanerplotselingmedia-aandachtontstaan.Inhetalgemeenisopenheidentranspa-rantieeengoeduitgangspunt,maardatbetekentnietdatdeorganisatieopelktelefoontjevandepersinhoefttegaan.Eenhelderpersberichtschrijvenisvaakeveneffectief.Voorkomenmoetwordendatelkemedewerkergebeldgaatworden.Hetaanstellenvanéénwoordvoerderisbelangrijk.Allemede-werkersmoetendenaamvandiewoordvoerderwetenzodatzealsiemandvandepersbeltnaardezepersoonkunnenverwijzen.VooranderetipsentricksverwijzenwijnaarVan incident tot funda-ment(LammersenGoes2005).Ookishetbelangrijkaandachtteschenkenaandecommunicatiebinnendeeigenorganisatie.Transparantie,zonderindetailstetreden,isbelangrijk.

Page 23: Sturen op aanpak van seksueel misbruik...7 Sturen op aanpak van seksueel misbruik 3 Managers gebruiken een protocol seksueel misbruik in de organisatie. Als dit protocol er niet is,

23 Sturenopaanpakvanseksueelmisbruik

4.8 Personeelsbeleid

Totslotnogenkelehandvattendievanpaskunnenkomeninpersonelezaken.

4.8.1 Uitgangspunten bij aanname van personeel

1 Allemedewerkerskrijgenbijaanstellingde visieenhetprotocolseksueelmisbruikaan- gereikt.2 Elkemedewerkervraagtbijdegemeenteeen VOG(verklaringomtrentgedrag)aan.Ookbij functiewijzigingofinhetkadervaneenperio- diekeactualisatiekandewerkgevereenVOG verlangen.3 Elkemedewerkertekenteenverklaringdathij nieteerderinopspraakisgeweestmet betrekkingtotseksueelmisbruik.4 Inhetsollicitatiegesprekwordtnaarboven- staandeookgevraagd.

Bijdeaannamevannieuwpersoneelkandemanagerexplicietaandachtbestedenaanhetthemaseksualiteit,onderanderedoortetoetsenofeensollicitantdevisievandeorganisatieopseksualiteitkanonderschrijvenenernaarkanhandelen.Eenverklaringomtrentgedragisgeengarantiedaterinhetverledennietslaakbaarsheeftplaatsgevonden,maarhetisopz’nminsteenkleinegroepdiehierdoorbelemmeringenervaart.Wanneereronduidelijkhedenzijnoverhetvertrekbijeenvorigewerkgeverkunnenerreferentieswordenopgevraagd.

4.8.2 Deskundigheidsbevordering

Deskundigheidsbevorderingisnieteenmalig.Hetisteadvisereneenscholingsplantemakenwaarinseksualiteiteenjaarlijksterugkerendonderwerpis.Voornieuwemedewerkersomextrakennisoptedoenenvooranderemedewerkersomkennisteonderhoudenenbestaandekennisteverdiepen.DemanagergeefthiertoeeenopdrachtaanP&O.

Voor begeleiders zal de nascholing betrekking hebben op de seksuele ontwikkeling, gespreksvoe-ring over seksualiteit, leren herkennen van signalen van seksueel misbruik, leren wat te doen en wat te laten bij een vermoeden van misbruik.

Voorgedragswetenschapperszalna-enbijscho-lingmethetthemaseksualiteitbetrekkingkunnenhebbenop:diagnostiek(inclusiefhetlerenvoerenvantaxatiegesprekken)enbehandelmethodiekenvoorslachtoffersenplegers.

Managersenmedewerkerspersoneelszakenkunnengeschooldwordenindekennisvandaderprofielenindehulpverlening.

4.8.3 Teamondersteuning bij seksueel misbruik

Wanneerereenvermoedenvanseksueelmis-bruikis,isdeschokvaakgroot.Nietalleendecliëntendeouders/wettelijkevertegenwoordigerszijngeschokt,maarookhetbegeleiderteamvandecliëntendaarkunnenzeondersteuningbijnodighebben.Hetisvanbelangdatdeteamondersteuninguitgevoerdwordtdooriemandvanbuitendeafdelingenmetkennisvanzakenoverseksueelmisbruik.Demanagerneemtdaarinhetinitiatief.

Inveelsituatieskanhetwenselijkzijnomeenonafhankelijkepersoonvanbuitendebetrokkenafdelinginteschakelenenmetkennisoverseksueelmisbruik.Demanagerneemtdaarinhetinitiatief.

Page 24: Sturen op aanpak van seksueel misbruik...7 Sturen op aanpak van seksueel misbruik 3 Managers gebruiken een protocol seksueel misbruik in de organisatie. Als dit protocol er niet is,

24 Sturenopaanpakvanseksueelmisbruik

Geraadpleegde literatuur

Belie,E.de,Ivens,C.,Lesseliers,J.enG.vanHove(red.)(2000).Seksueel misbruik van mensen met een verstandelijke handicap: handboek preventie en hulpverlening.Leuven:Acco.

Douma,J.,VandenBergh,P.enJ.Hoekman(red.)(1998).Verstandelijke handicap en seksueel mis-bruik.Rotterdam:Lemniscaat.

Fitzsimons,N.(2009).Combating violence and abuse of people with disabilities, a call to action. Baltimore:BrookesPublishing.

Heestermans,MarianneenExpertisegroepseksualiteitenseksueelmisbruikCaranteGroep(2009).De baas over het gesprek, een methodiek voor het voeren van gesprekken met slachtoffers en daders van seksueel misbruik. (metInstructiedvd).CaranteGroep.

InspectievoordeVolksgezondheid(2004).Het mag niet, het mag nooit: seksuele intimidatie door hulpverleners in de gezondheidszorg.Uitgave:DenHaag,igz.nl

Jelles,J.i.s.m.werkgroepseksualiteit,Zonnehui-zenkindenjeugdZeist(2010).Protocol bij vermoe-dens van seksueel misbruik van-en-door cliënten.

Kwaliteitswet Zorginstellingen (2005).Ziewww.wetten.overheid.nl

Lammers,M.enA.Goes(2005).Van incident tot fundament. Vormgeving en implementatie van beleid rond bejegening, seksualiteit en seksueel misbruik.Utrecht:MOVISIE.

MOVISIE(2009).Factsheet seksueel geweld: feiten en cijfers.Utrecht:MOVISIE.

Sleen,J.vanderenM.Heestermans(2010).Verstandelijkebeperkingenverhoor.In:P.vanKoppen,H.L.G.J.MerckelbachenM.Jelicic(red.).Reizen met mijn rechter. Psychologie van het recht. Deventer:Kluwer.(pp.605-621).

VGN(2011).Medisch beroepsgeheim en verscho-ningsrecht in de gehandicaptenzorg.Utrecht,VGN.

Page 25: Sturen op aanpak van seksueel misbruik...7 Sturen op aanpak van seksueel misbruik 3 Managers gebruiken een protocol seksueel misbruik in de organisatie. Als dit protocol er niet is,

25 Sturenopaanpakvanseksueelmisbruik

Lammers,M.(2005).Preventie van seksueel misbruik bij vrouwen en mannen met een handicap. Noodzaak, doel en effectiviteit van preventieactivitei-ten: overzicht programma’s en materialen. Utrecht:Transact.

Lammers,M.enA.Gort(2010).Adequaat leren handelen bij seksueel misbruik. In:Katern bij Markant3(pp.12-14).

Websites• www.begrensdeliefde.nliseendatabankmet instrumentenenmaterialenoverseksualiteit endepreventie,signaleringenbehandelingvan seksueelgeweldbijmensenmeteen beperking.• www.seksueelgeweld.infobiedtinformatievoor professionalsdiezichbezighoudenmethet beleidendeaanpakvanseksueelgeweld.

Cursussen/methodieken• MOVISIETrainingenadvies(2008).Brand- oefening Cursus voor managers werkzaam in de verstandelijk gehandicaptenzorg over het omgaan met incidenten van seksuele intimidatie. (in companymaatwerktraining).• OudeEgberink,Anne,Mulder,Margreeten JeffKortum(2008).Samen misbruik de baas, een methodiek voor het begeleiden van een lot- genotengroep van vrouwelijke slachtoffers van seksueel misbruik, met een verstandelijke beperking.Utrecht:MOVISIE.

Bronnen voor nadere oriëntatie

Page 26: Sturen op aanpak van seksueel misbruik...7 Sturen op aanpak van seksueel misbruik 3 Managers gebruiken een protocol seksueel misbruik in de organisatie. Als dit protocol er niet is,

26 Sturenopaanpakvanseksueelmisbruik

Bijlage 7 Wat te doen en wat te laten bij een vermoeden van seksueel misbruik?

dooropwatdecliëntnodigheeftvanjouopdit moment.Jemagwelpratenoverdelastdieeen cliëntervaart.(‘Wil je het licht aan of uit op je kamer vannacht’bijvoorbeeld).j Zegaanjecliëntdatjeooknietzogoedweet hoeditallemaalverdergaat,maardatjebelooft daternietsachterderugvandecliëntgebeurt. (houdjedaarookaan).kOokalsjenietsgelooftvaneendergelijke onthulling,laatdatnietmerkenaandecliënt. Ofhetmisbruikwelofnietwaaris,maggeen afwegingzijnvanéénpersoon.l Blijfrustigendoenietsvoordatjeeenmanager enbehandelaarhebtgesproken.

2 Als een cliënt in zijn of haar gedrag signalen laat zien, of als er medische of omgevings/ gezinssignalen zijn die een vermoeden van seksueel misbruik doen ontstaan:

a Melddesignalenaandemanagerenaande behandelaar.bGanietinterpreterenofvragenstellenaande cliënt.c Demanagervulteenmeldformulierin.dDebehandelaarstarteenpsycho-diagnostisch onderzoek.

3 Als de cliënt met een recente spontane onthulling komt of iemand heeft iets gezien dat wijst op seksueel misbruik:

a Reageeralsbij1.b Belonmiddellijkdemanagerendebehande- laar,alszijnietaanwezigzijn,beleenver- vanger.c Laatcliëntnietdouchen,metinachtnemingvan dewensenvandecliënt.dBewaarkledingenondergoed,mochthet douchentochhebbenplaatsgevonden.e Bewaareventueelbeddengoed.

(Bron:WerkgroepseksualiteitZonnehuizen)Bestemdvoormedewerkersdiedirectmetdecliëntenwerken.

Iederemedewerkerheeftmeldplicht(aanmana-gerengedragswetenschapper/behandelaar)bijeenvermoedenvaneenstrafbaarfeit,ookalishetsignaalnogzokleinengeloofjedeonthullingniet.Meldenaanjemanagerenbehandelaarisniethetzelfdealsbeschuldigen;hetbetekentalleen:‘Ik hoor iets wat mij zorgen baart, kijk met mij mee.’ Ookalsdeonthullinglatereenmisverstandblijkttezijn,dannogheeftdemeldergoedgehandelddoortemeldenindeorganisatie.

1 Als een cliënt met een spontane onthulling komt (de cliënt zegt dat hij/zij misbruikt wordt):

a Luistergoednaardecliëntenschrijfletterlijk opwathij/zijzegt.bOordeelniet:ofietswaarofnietwaaris,weten weniet.Wewarenerimmersnietbij.c Luistergoednaarcliënt,laatcliëntzelf vertellen.dZegaancliëntdatjeallesgoedopschrijftendit moetmeldenaanmanagerenbehandelaar. Laatjenooitindegeheimhoudingtrekken.eChecksamenmetcliëntofjeallesgoedhebt opgeschreven.f Motivatievoormeldenaanmanagerenbehan- delaar:‘dan kunnen we samen bedenken hoe dit moet stoppen. Goed dat je het mij vertelt.’ gStelgeenvragen:suggestievevragenkunnen eeneventueellaterjuridischtrajectbelemme- ren.hMeldhetvermoedelijkemisbruikmeteenaan managerenbehandelaarbinnen24uur;inhet weekendbeljedebereikbaredienst.i Praatnietmeeroverhetincident,maarvraag

Page 27: Sturen op aanpak van seksueel misbruik...7 Sturen op aanpak van seksueel misbruik 3 Managers gebruiken een protocol seksueel misbruik in de organisatie. Als dit protocol er niet is,

27 Sturenopaanpakvanseksueelmisbruik

Bijlage 8 Verantwoordelijkheden en taken van verschillende functies in een organisatie bij een melding van seksueel misbruik.

Bijdeafhandelingvanmeldingen,geldteenvolgendetaakverdeling:

Directie

• Isinhoudelijkenorganisatorischeindverant- woordelijk.• Isverantwoordelijkvoorcontactenmetde media.• Biedtberoepsmogelijkheidvooroudersen medewerkers.• Faciliteertjuridischebijstand.• Faciliteerthetraadplegenvandeethische commissie.• Meldtallegeredevermoedensvanseksueel misbruikbijdeInspectievoordeGezond- heidszorg(viahetdigitaalmeldingen- formulieropwww.igz.nl).

Manager

• Zorgtdaterperdirecteenkopievanhet meldingenformulierbijdeledenvanhet begeleidingsteamenbijhetinternmeldpunt komt.• Coördineerthettotaletrajectronddemel- ding.• Isvoorzittervanhetbegeleidingsteam.• Creëertrandvoorwaardenvoorhetmulti- disciplinaireteam.• Houdtallebetrokkenenopdehoogte.• Draagtzorgvoorherstelvandeveiligheidvan hetslachtoffer,c.q.depleger(mitscliënt)in degroep.• Informeertenadviseerthetgroepshoofd/ teamleider• Zorgtvoorgoedebegeleidingvanhetteam, zonodigmetexternehulp.• Coördineertinhetvoorkomendegevalde organisatievanhettaxatiegesprek.Regelt dateropzeerkortetermijneentaxatie- gesprekkanplaatsvinden.Hetdoeldaarvan isomdefeitenconcreettekunnenbenoemen

(wat,wanneerenwie).Deuitvoeringvanhet taxatiegesprekisinhandenvaneenonafhan- kelijkpersoon,dievoldoendeveiligheidkan bieden.Debeschikbaarheidvaneenruimte envideoapparatuurisgeregeld.• Iscontactpersoonvoorpolitie.• Wijsteenbegeleider(extrauren)aandiehet slachtoffer,c.q.depleger,extrabegeleidt.• Isverantwoordelijkvoordeverslaglegging, dossiervorming.• Informeertderegiomanager.• Onderhoudtcontactmetdeaandachts- functionarisseksualiteit(zieookgedrags- wetenschapper).• Coördineertderapportagevoordeinspectie.• Neemtmaatregelingenomherhalingvan seksueelmisbruiktevoorkomen.

Gedragswetenschapper

• Isverantwoordelijkvoordediagnostiek, advisering,begeleiding(zorgplan)en behandeling/therapievandecliëntenhet cliëntsysteem.• Onderhoudtcontactenmetdetaxateur.• Draagtzorgvoorde(mondelinge)toestem- mingsverklaringvanouders/wettelijk vertegenwoordigersmetbetrekkingtothet taxatiegesprek.• Draagtzorgvoordevoorbereidingvaneen cliëntophettaxatiegesprek.• Draagtzorgvoordenazorgvandecliënt(na afloopvanhettaxatiegesprek).• Isverantwoordelijkvoordeinhoudvande teamondersteuning.• Voertoverlegmetdearts.• Onderhoudtcontactenmetdeouders/de wettelijkvertegenwoordiger/(gezins)voogd, insamenspraakmetdemanager.• Onderhoudtcontactenmetdeouderbege- leider,indienaanwezig.

Page 28: Sturen op aanpak van seksueel misbruik...7 Sturen op aanpak van seksueel misbruik 3 Managers gebruiken een protocol seksueel misbruik in de organisatie. Als dit protocol er niet is,

28 Sturenopaanpakvanseksueelmisbruik

• Adviseertoudersenhetslachtofferomtrent hetdoenvanaangifte.N.B.Politieinformeert cliëntengraagzelf.• Ismedeverantwoordelijkvoordeinhoudvan heteindverslagvandecliëntenvoorhet dossier.• Ismedeverantwoordelijkvoorderapportage aaninspectie.

Taxateur

• Voertvolgensdedaarvoorgeldendecriteria hettaxatiegesprekuitmethetslachtoffer. Maakthierbijvideo/opnamedieopeenveilige plaatsbewaardwordenalsbewijs.• Isverantwoordelijkvoordeverslaglegging tenbehoevevanhetbegeleidingsteamenhet dossier.• Onderhoudtcontactmetdegedragsweten- schapperenmanager.• Isverantwoordelijkvoorhetonderhoudenvan zijnvakmanschapmetbetrekkingtothet taxeren.

Arts

• Verzorgtmedischebegeleidingvandaderen slachtoffer(morning-afterpil,SOA,HIVenz.).• Verzorgtingevalvaneenverkrachtingof aanrandingmetgeweldvooroverdrachtvan decliëntoppolitie(inverbandmetsporen- onderzoek).• Indiceerttherapiedoorvaktherapeuten.• Levertzonodigeenbijdrageaangesprekken metouders.

Groepshoofd/teamleider

• Isverantwoordelijkvoordeuitvoeringvan veiligheidsmaatregelenvanuithetbege- leidingsteamvoordeleefgroep.• Bespreektdevoortgangvandemeldingmet hetteamvanbegeleiders.• Draagtzorgvoorextrabegeleidingvanhet slachtoffer,deplegerdoorvastebegeleiders uithetteam.• Begeleidingvangroepsgenoten.• Ondersteuningvanouders.

Medewerker personeel en organisatie

• Steltnieuwemedewerkersopdehoogtevan hetseksualiteitsbeleid.

• Verzorgtbijindiensttredingvaneenmede- werkerdeverklaringomtrentgedrag(VOG).• Begeleidtbijvermoedensvanmisbruikdoor eenmedewerker,debetrokkenmedewerker.• Regeltinsamenspraakmetdedirectie arbeidsrechterlijkemaatregelen.• Regeltbijniet-bewezenschuldbegeleiding vandemedewerker.• Regeltontslagnaveroordelingvanmede- werker.• Adviseertdedirectieingevalvan rehabilitatievaneenmedewerker.

Page 29: Sturen op aanpak van seksueel misbruik...7 Sturen op aanpak van seksueel misbruik 3 Managers gebruiken een protocol seksueel misbruik in de organisatie. Als dit protocol er niet is,

29 Sturenopaanpakvanseksueelmisbruik

Bijlage 9 Convenant preventie seksueel misbruik

Convenant tussen Cliëntorganisaties, MEE Ne-derland, Werknemersorganisaties en Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland over de preventie van seksueel misbruik van cliënten door mede-werkers van de zorgaanbieders in de gehandi-captenzorg.

1. Achtergrond

Seksueelmisbruikenseksueleintimidatiezijnverschijnselendieinallegeledingenvandemaatschappijvoorkomen,inhetbijzonderdaarwaarsprakeisvangrotemachtsverschillen.Extrakwetsbaarwordtdesituatiewanneereenvandepartijenafhankelijkisvanzorgofonder-steuningenkanwordengeconfronteerdmetongelijkwaardigesituaties.Derelatietussendemensmeteenhandicapendiensverzorger/begeleider/ondersteuneriszo’nsituatiewaarindeonontkoombaarbestaandeafhankelijkheidextraruimtebiedtvooreventueelmachtsmisbruikendusookvoorseksueelmisbruik.Hetrechtsgevoelwordtextrageschoktwanneermensenmeteenhandicaphetslachtofferwordenvanseksueelmisbruikdoorjuistdiegenendiegeachtwordenhentebeschermenenteverzorgenofteonder-steunen.Extrapreventieveinspanningvanmaat-schappelijkepartnersindezorgverleningenondersteuningishieropzijnplaats.Ditisvoordeondertekenaarsvanditconvenantaanleidinggeweestomtekomentoteengemeen-schappelijkestellingnameoverdegewenstemaatregelentervoorkomingdanwelvroegtijdigesignaleringvanseksueelmisbruikvancliëntendoormedewerkersofvrijwilligersvanzorgenondersteuningaanbiedendeorganisatiesindegehandicaptenzorg.Metditconvenantwordtdeintentiebekrachtigdominnaderperiodiekoverlegtussendepartijen

totovereenstemmingtekomenovereenconcreteinvullingvanbeleidenmaatregelenteruitwerkingvandezegemeenschappelijkestellingname.

2. Uitgangspunten

2.1 Preventieensignaleringzijnalleenmogelijktegendeachtergrondvaneenhelderbeleidmetbetrek-kingtotseksualiteit.Hetbeleidtenaanzienvanmisbruikpreventieiseenonderdeelvanhetalgemenebeleidmetbetrekkingtothetbejegenenvandecliëntenhetomgaanmetseksualiteit.Omeenadequatepreventietegennormoverschrijdingenmisstan-denmogelijktemaken,ishetnoodzakelijkdatiedereenbinnendezorgofondersteuningaanbie-dendeorganisatieweetwatwelenwatnietistoegestaanophetgebiedvanrelaties,seksualiteitenbejegening.Vanelkezorg-endienstenaanbie-dendeorganisatiemagderhalvewordengevraagddatdezedenormaleomgangsregelsopditgebiedheeftvastgelegd.Uitgangspuntdaarbijisdegeaccepteerdewijzevanomgaanmetdecliënt,wanneerseksualiteitaandeordeis.Ditbeleiddientbekendtezijnbijcliënten,medewerkersenvrijwilligers.Ookdienthetbeleidactueeltewordengehouden.Deaanbieder6dientdaaraaninzijnopleidings-enbijscholingsbeleidvoormede-werkersenvrijwilligersconcreteaandachttebesteden.Indeindividuelezorgplannenvoorcliënten-zoalsdezorgaanbiedendeorganisatiesdiehanteren-dienthetonderwerpseksualiteits-belevingstructureeleenplaatstehebben.Waarnodigwordtdaarbijaanhetalgemenebeleidvandeaanbiedergerefereerd.

6 Waar in de navolgende tekst wordt gesproken over “aanbieder”, dan wel “werkgever”, wordt gedoeld op de statutaire bestuurder van de rechtspersoon van de zorgaanbiedende organisatie of MEE-organisatie.

Page 30: Sturen op aanpak van seksueel misbruik...7 Sturen op aanpak van seksueel misbruik 3 Managers gebruiken een protocol seksueel misbruik in de organisatie. Als dit protocol er niet is,

30 Sturenopaanpakvanseksueelmisbruik

2.2 Deovereenstemmingoverdenavolgendestand-puntenenmaatregelengeldthetvoorkomenensignalerenvanfeitendiestrafrechtelijkvervolgdkunnenworden.Deconvenantpartijenhechtendaarbijaaneenevenwichtiggeheelvanpreventievemaatregelendieongewenstegedragingenvoorkomen,dieinhetuiterstegevalhandelingenbetreffendievolgenshetwetboekvanstrafrechtalsmisdrijfgelden.(I.c.artikel239-250WetboekvanStraf-recht).

3. Standpunten

3.1Overwegendedatmensenmeteenhandicapextrakwetsbaarkunnenzijnendusinsommigesitua-tiesookextrabeschermingnodighebben,waarhetgaatommogelijkseksueelmisbruik,dringendeconvenantpartijenaanopeensystematischeaandachtvandewerkgeversindegehandicapten-zorgvoordepreventievanseksueelmisbruikvancliëntendoorwerknemersenvrijwilligers.Ookwordtaangedrongenopsystematischeaandachtvoordehandelwijzebijvermoedensvanseksueelmisbruikendebegeleidingentherapievanslacht-offersendaders.

3.2 Eendergelijkepreventievraagtomeenhelderbeleidrondhetomgaanmetseksualiteit.Preven-tiekandaarnaastwordenversterktdoormiddelvaneenaantalmaatregelenbinnendeorganisatievandeaanbiedersendooronderlingesamenwer-kingtussendezeaanbieders,alsmedetussenaanbieders,cliënten,werknemersenvrijwilligers.

3.3 Maatregelenkunnenbetrekkinghebbenop:aHetversterkenvandesignaleringsmogelijk- hedenvan(vermoedensvan)seksueel misbruik.bSollicitatieprocedures.c Proceduresmetbetrekkingtothetbeherenen inwinnenvaninformatieovereen(toekomstige) werknemerofvrijwilliger.dHandelingsprotocollenvoorsituatieswaarin seksueelmisbruikwordtgemeld.

eCertificatieschemavoordeGehandicaptenzorg.f Informatievoorzieningnaarcliënten,cliënt- vertegenwoordigers,medewerkersen vrijwilligers.

3.4 Bijdevormgevingentoepassingvanmaatregelentervoorkomingvanseksueelmisbruikhechtendeconvenantpartijenaaneenzogrootmogelijketransparantievanproceduresenaanhetwaarnodigverankerenvanderechtenvanallebetrok-kenen.

4. Maatregelen

4.1 Laagdrempelige VertrouwensregelingOmdesignaleringsmogelijkheidvanseksueelmisbruikzogrootmogelijktemaken,dringenconvenantpartijenaanopeenlaagdrempeligevertrouwensregelingbijalleaanbieders.Dezeregelingheeftalsdoelomdecliënt,diensfamilieofvertegenwoordiger,demedewerkerendevrijwilligerindegelegenheidtestellenomproblemenronddebejegeningvandecliëntineersteinstantieineenvertrouwelijkesfeerbijeendaartoeaangewezenpersoonaandeordetestellen.Inoverlegmetdezepersoonbepaaltbetrokkenehoeverdermetdemeldingzalwordenomgegaan.Devormgevingaandevertrouwensregelingoporganisatieniveauvindtplaatsingoedoverlegtussenwerkgever,werknemersvertegenwoordi-gingendecliëntenvertegenwoordiging.Convenantpartijenzullenhetbelangvanzo’nvertrouwensregelingineigenkringuitdragenenbekendheidgevenaandeinhoudervan.

4.2 MeldplichtOverwegendedatdemeldingsdrempelbijver-moedensvanseksueelmisbruikdikwijlshoogis,eninaanmerkingnemendedeernstvandemogelijkeschadedieaandecliëntkanwordentoegebracht,dringenconvenantpartijenaanopeenplichttothetmeldenvanvermoedensvooreeniederdieonderverantwoordelijkheidvandeaanbiederzorg,dienstenofondersteuningaandecliëntaanbiedt.

Page 31: Sturen op aanpak van seksueel misbruik...7 Sturen op aanpak van seksueel misbruik 3 Managers gebruiken een protocol seksueel misbruik in de organisatie. Als dit protocol er niet is,

31 Sturenopaanpakvanseksueelmisbruik

4.3 Maatregelen te nemen in het kader van de sollicitatieprocedureConvenantpartijenzijnvanmeningdatindegehandicaptenzorghetbelangvan’personeelsse-lectieaandepoort’extragrootis.Eenaantalkenmerkenvantoekomstigepersoneelsleden,waaronderhetgedraginsituatiesvanmachtson-gelijkheid,verdientspecifiekeaandachtineensollicitatieprocedure.Inditkadervraagtdewerkgeverbijeen(voortge-schreden)sollicitatieaanbetrokkeneomeen“VerklaringOmtrentHetGedrag”voorhetwerkenindegehandicaptenzorgteoverleggen.Bijhetbekendmakenvaneenvacaturevermeldtdewerkgeveraltijddatsollicitantengeachtwordenaandezevoorwaardetekunnenvoldoen.

4.4 Aangifte doen in geval van redelijk vermoedenConvenantpartijenconstaterendatdeVerklaringOmtrentHetGedraggeheelisgebaseerdopbestaandepolitie-enjustitiedossiersendatdemaatregelinartikel4.3.alleendaneffectiefisalsdezedossierszocompleetmogelijkzijn.Daaromzullenredelijkevermoedensvanseksueelmisbruikofseksueleintimidatiealtijdleidentotaangiftebijdepolitie.Dewerkgeververleentmaximalemedewerkingaanhetonderzoek.

4.5 Incidenten opnemen in personeelsdossierBijhethoudenvanfunctioneringsgesprekkenmetwerknemerszalalsregeleenaandachtpuntzijn:hetomgaanvandewerknemermetdeseksuelegrenzenvancollega-werknemersencliënten.Vaneventueleincidentenopditterreinwordtmeldinggemaaktinhetpersoneelsdossier.Waarnodigisditdebasisvoorextraaandachtvoorenbegelei-dingvandebetreffendewerknemer.

Utrecht,maart2007.

Page 32: Sturen op aanpak van seksueel misbruik...7 Sturen op aanpak van seksueel misbruik 3 Managers gebruiken een protocol seksueel misbruik in de organisatie. Als dit protocol er niet is,

32 Sturenopaanpakvanseksueelmisbruik