Jaarverslag

2018

Met vertrouwen de toekomst in

Kringlooplandbouw, het Klimaatakkoord, maatschappelijke discussies, een veelheid aan concepten, nieuwe technologieën en onverwachtse weersomstandigheden vormen een spannend speelveld. Dit vraagt flexibiliteit én daadkracht van u als ondernemer. In 2018 zagen we veel ondernemers met een duidelijke visie gedurfde keuzes maken. Met de blik vooruit en de juiste stappen op het juiste moment werken we samen met u aan een duurzame sector, zodat ook de jonge ondernemers vol vertrouwen een mooie agrarische toekomst tegemoet gaan.

In het verslag komt u zes jonge ondernemers tegen. Zij vertellen hoe zij, soms voorzien van een flinke portie lef, hun eigen keuzes maken in een roerige sector.

22

3

Fruitteler Remco Vernooij, 29 jaar:“Met ons fruitteeltbedrijf gaan we mee met nieuwe trends en ontwikkelingen. Dit betekent dat we verantwoord en milieubewust telen, kwaliteit voorop zetten en zorgen voor balans in de boomgaard. Dit heeft ons het duurzaamheidskeurmerk PlanetProof opgeleverd.”

P. 45

Paardenhouders Martien en Heleen Willig, beiden 40 jaar: “We zijn graag onder­scheidend bezig. Zo hebben we een app ont­wikkeld voor pensionstallen. Verder willen we graag onze fokkerij verder op de kaart zetten en spannen we ons in voor jonge ruiters zodat ze verder komen in de sport.”

P. 32

Akkerbouwer Koen van Gendt, 26 jaar:“Kwaliteit staat bij ons voorop. Daarnaast proberen we zoveel mogelijk zelf af te zetten en de lijnen kort te houden. Dit doen we bijvoorbeeld door onze aardappelen via boerderijwinkels en onze eigen aardappel­automaat te verkopen.”

P. 43

Melkveehouder Wouter Dijkman, 36 jaar:“In de toekomst wil ik het bedrijf graag voortzetten, samen met mijn vriendin. We werken toe naar 1 miljoen liter melk. Hierbij staan gezonde en duurzame koeien voorop. Ik vraag me soms wel af wat na de fosfaatrechten de volgende eisen zijn. Biodiversiteit? CO2?”

P. 35

Varkenshouder Bart Holleman, 25 jaar:“In onze bedrijfsvoering zijn rust, reinheid en regelmaat het belangrijkste. We werken met een meerwekensysteem. Dit geeft ons veel structuur en de dieren brengt het rust en regelmaat. Dit vertaalt zich naar mooie resultaten in de stal.”

P. 29

Pluimveehouder Gertjan van Dam, 33 jaar:“Het gaat erom dat je voorop blijft lopen en dan gaat het niet om de groei in aantallen hennen, maar om de keuzes die je maakt om interessant te blijven voor je afnemers. Wij doen dat door te produceren volgens het sterrensysteem en door onze boerderijautomaten.”

P. 24

3

Inhoud

VERSLAG VAN HET BESTUUR 6

VERSLAG VAN DE DIRECTIE 12

VOER 22 Pluimveehouderij 25Rundveehouderij 26Varkenshouderij 28Biologisch 30Coproducten 31Paardenhouderij 33

BEDRIJFSONTWIKKELING 34

OPERATIONELE ACTIVITEITEN 36

PLANT 40

CAF 44

OP- EN OVERSLAG 46

WINKELS 48

HOLDING 50

SAMENVATTING RESULTATEN 52

BLIK OP 2019 54

FINANCIEEL VERSLAG 2018 59

Het jaarverslag in twee minuten.

In dit jaarverslag geven bestuur en directie een toelichting op het afgelopen jaar; een jaar met bijzonder veel dynamiek in de agrarische sector. De gang van zaken binnen de coöperatieve vereniging komt aan de orde en er wordt ingegaan op het reilen en zeilen van de verschillende bedrijfsonderdelen. In de Blik op 2019 geeft de directie haar visie op het komende jaar. Aansluitend treft u het financieel verslag van 2018.

44

UITSTEKEND RESULTAAT 2018AR heeft met de vier pijlers, voer, plant, op­ en overslag en winkels, mooie resultaten geboekt in 2018. De afnemers konden hierdoor vroeger dan normaal profiteren van het Extra AR voordeel en de prijsreductie.

00:00:33VEELHEID AAN CONCEPTENDe wensen van de consument ­ vertaald naar de eisen van de supermarkten ­ vragen veel veerkracht van de ondernemers in de veehouderijsectoren. Zij moeten keuzes maken waarvan de uitkomst vaak onzeker is.

00:01:35

DROOG, DROGER, DROOGSTAlle sectoren hadden ermee te maken: de langdurige droogte in de zomer en het najaar. Deze was van invloed op de beschikbaarheid van ruwvoer, de resultaten in de plantaardige sectoren en de grondstoffenmarkt.

00:00:56BEREGENEN ALS SUCCESFACTORVoor telers hing de opbrengst voor een groot deel af van het al dan niet kunnen beregenen. Om deze reden waren de opbrengsten in Midden­Nederland veelal goed en vielen deze in Zuid­Nederland tegen.

00:01:48

FOSFAATRECHTEN BEPALEN KOERSVoor veel rundveehouders waren de fosfaatrechten bepalend voor de keuzes die zij maakten. De hoeveelheid jongvee liep terug en de focus werd verlegd van veel melk naar hogere gehaltes.

00:01:20WINKELS DRAAIDEN UITSTEKENDVoor de Welkoopwinkels van AR was 2018 het beste jaar ooit. Verbinding met de klant was een belangrijk thema. In de warme en droge zomer werden enorm veel zwembad­ en beregeningsartikelen verkocht.

00:02:00

00 :00 :33

00 :00 :5600

:01:20

00:01

:35

00:01

:48

00:02

:00

55

Samen bereik je meer

We kijken terug op een jaar waarin de agrarische sector voor de nodige uitdagingen kwam te staan, zoals langdurige droogte en nieuwe ontwikkelingen in de wet­ en regelgeving. Als coöperatie hebben we u proberen bij te staan met passende producten, een goed advies en in het najaar het Extra AR voordeel en de prijsreductie op gewasbeschermingsmiddelen. We willen ook laten zien dat we voor de nieuwe generatie agrarische ondernemers klaarstaan. In 2018 hebben we een gezellig en goed bezocht AR Jongerenevenement gehouden. In 2019 geven we daar een vervolg aan. Binnen het bestuur is in 2018 gesproken over de steeds complexere eisen aan het voer. Samen met de directie is gekeken hoe we hier in de toekomst met de productie op in kunnen spelen. Verder heeft het bestuur in 2018 veel aandacht besteed aan de pensioenen van de medewerkers, de wijziging van de statuten en de benoeming van een nieuwe accountant.

Bestuur coöperatie AR

Van links naar rechts: Alex Reinders, Zelhem - algemeen plaatsvervanger / Melanda Bouw-Mulderij, Voorthuizen - lid / Jacco Wisserhof, Achterberg - lid / Menso Tijssen, Altforst - voorzitter / Koen Dorresteijn, Werkhoven - lid / Herry Kok, Stoutenburg Noord - lid / Harold van Velzen, IJsselstein - adviseur / André Wikkerink, Sinderen - secretaris / Hans Schuil, Rijsoord - adviseur.

Verslag van het bestuur

6

Bestuurlijke organisatie Binnen de structuur van AR vinden de verenigings activiteiten binnen de coöperatie plaats en de bedrijfs-activiteiten binnen de holding. Het bestuur van de coöperatie en de raad van commissarissen van de holding vormen een zogenaamde personele unie. In het bestuur zijn alle sectoren en districten vertegenwoordigd waarin AR actief is. Het bestuur zet zich in voor de versterking van de coöperatie. Door dichtbij en betrokken te opereren wil het bestuur een bijdrage leveren aan de continuïteit van de bedrijven van de leden van AR.

ALGEMENE VERGADERINGEN Tijdens de Algemene Vergadering op 4 april 2018 in Van der Valk Hotel Duiven keurden de leden de jaarrekening 2017 goed en stemden zij in met de resultaatsbestemming. Aan het bestuur werd decharge verleend voor het gevoerde bestuur. Secretaris van het bestuur André Wikkerink uit Sinderen en voorzitter Menso Tijssen uit Altforst werden voor een nieuwe zittingsperiode herkozen. Op passende wijze werd afscheid genomen van Frans Fredrix uit Aarle­Rixtel, adviseur van het bestuur. Als zijn opvolger werd Hans Schuil uit Rijsoord benoemd.

Op 29 augustus 2018 werd een tweede Algemene Vergadering gehouden, nu in Hotel Van der Valk Veenendaal. De leden benoemden in deze vergadering BDO Accountants als accountant van Land­ en tuinbouwcoöperatie AgruniekRijnvallei U.A. Ook stemde de Algemene Vergadering unaniem in met het voorstel tot wijziging van de statuten van Land­ en tuinbouwcoöperatie AgruniekRijnvallei U.A. die als gevolg van wetswijzigingen om actualisering vroegen. Ook de districtsraad heeft goedkeuring verleend voor de wijziging van de statuten. In de vergadering werden de leden eveneens geïnformeerd over de samenwerking Bio­NL, waarin AR samen met coöperatie De Valk Wekerom biologische voeders produceert.

Van links naar rechts: Alex Reinders, Zelhem - algemeen plaatsvervanger / Melanda Bouw-Mulderij, Voorthuizen - lid / Jacco Wisserhof, Achterberg - lid / Menso Tijssen, Altforst - voorzitter / Koen Dorresteijn, Werkhoven - lid / Herry Kok, Stoutenburg Noord - lid / Harold van Velzen, IJsselstein - adviseur / André Wikkerink, Sinderen - secretaris / Hans Schuil, Rijsoord - adviseur.

7

Districtsraad en districten Binnen coöperatie AR vormt de districtsraad een belangrijke schakel tussen de leden en het bestuur. De in totaal dertig leden van de vijf districtsbesturen vormen samen de districtsraad. De samenstelling van de districtsbesturen hangt af van het aantal leden binnen het district en de binnen het district gerealiseerde geldomzet bij AR. De voorzitter van het bestuur van de coöperatie is ook de voorzitter van de districtsraad.

Met de districtsraad worden belangrijke bestuursbesluiten besproken, zoals de samenwerking binnen Bio­NL en de voorgenomen statuten wijziging. Ook adviseert de districtsraad over kandidaten voor het bestuur en geeft de raad het bestuur instructies hoe te handelen als Algemene Vergadering van Aandeelhouders van AR Holding. Dan gaat het bijvoorbeeld om de goedkeuring van de jaarrekening. In totaal kwam de districtsraad in 2018 vijf keer bijeen. Ook bezocht de raad begin juli een aantal AR­locaties.

Voorafgaand aan de Algemene Vergadering werden in maart districts­vergaderingen gehouden. In 2018 waren dat voor het eerst lunchbijeenkomsten. De leden konden kennisnemen van de jaarcijfers van 2017 en zij werden bijgepraat over de ontwikkelingen binnen de vier pijlers van AR.

Tijdens de districtsvergaderingen werden de nieuwe districtsbestuursleden benoemd. Aftredend en niet­herkiesbaar waren Marcel te Bogt uit Beltrum (district Achterhoek­Liemers), Bert Selman uit Aalten (district Achterhoek­Liemers) en Albert van Hell uit Putten (district Veluwe). Als hun opvolgers werden benoemd Richard Withag uit Beltrum (district Achterhoek­Liemers), Bart Holleman uit Babberich (district Achterhoek­Liemers) en Cor van den Hazel uit Putten (district Veluwe). Sven Wiggelo uit Dodewaard (district Betuco), Cees­Jan Nell uit Langbroek (district Rijn en Heuvelrug) en Aart­Jan Nummerdor uit Ermelo (district Veluwe) waren aftredend en herkiesbaar. Zij werden voor een tweede zittingsperiode herkozen.

SECTORCOMMISSIES

De sectorcommissies van AR ­ akkerbouw, fruitteelt, pluimveehouderij, rundveehouderij en varkens­houderij ­ vormen een klankbord voor de directie, zowel op commercieel als op kwaliteits gebied. De sectorcommissies komen gemiddeld twee keer per jaar bijeen. Het technisch voorzitterschap van de sectorcommissies is in handen van een bestuurslid van AR dat actief is in een andere sector. De bijeenkomsten worden door deelnemers, het bestuur en de directie van AR erg gewaardeerd. In 2018 kwam elke commissie twee keer bijeen om actuele onderwerpen te bespreken.

GEDREVEN ONDERNEMERSFONDS

Leden die een project of initiatief op de kaart willen zetten kunnen een beroep doen op het Gedreven Ondernemersfonds. Doel van dit fonds is het bevorderen van kennisverbreding en ­uitwisseling tussen de leden van AR en het verstevigen van de onderlinge contacten. Vanaf 2019 kunnen ook projecten in het kader van MVO en kringlooplandbouw worden ingediend. Aanvragen voor ondersteuning kunnen aan de districtsvoorzitter worden voorgelegd, waarna het districtsbestuur besluit over het indienen van een voorstel aan het bestuur van AR. Per district is een budget van e 5.000 per jaar beschikbaar. De voorwaarden van het Gedreven Ondernemersfonds zijn terug te vinden op de website van AR.

Verslag van het bestuur

8

Succesvol jaar voor ARAls AR kijken we tevreden terug op

2018. Onze coöperatie heeft een mooi

resultaat behaald. Zoals het een echte

coöperatie betaamd willen we scherp

zakendoen met onze afnemers via het

Extra AR voordeel en de prijsreductie.

Namens het bestuur bedank ik u voor

het vertrouwen dat u het afgelopen

jaar in AR hebt gesteld.

Menso Tijssen, voorzitter

99

Achterhoek-Liemers (v.l.n.r.)

Eugène Krabbenborg, Zieuwent (voorzitter)Bennie Lendering, Wehl

Henri van Beek, Doesburg Angelo Tiggeloven, Vragender

Els Hendriksen-Gasseling, WehlBart Holleman, BabberichRichard Withag, Beltrum

Jan Schieven, BaakJos Siebes, Laag-Keppel

Betuco (v.l.n.r.)

Arnold Dorrestijn, TielChris Noordam, Ophemert (voorzitter)

Sven Wiggelo, DodewaardGert-Jan van Weelden, Hellouw

Hans van Leeuwen, Dreumel

Rijn en Heuvelrug (v.l.n.r.)

Ton van den Brink, Wijk bij DuurstedeCees-Jan Nell, Langbroek (voorzitter)

Peter van Rooijen, Cothen

Samenstelling districtsraad

10

Vallei-Zuid (v.l.n.r.)

Jan Oskam, Leusden (voorzitter)Ria van Ingen-Van Ginkel, De GlindAnton van Steenbergen, Bennekom

Leanna Kooloos-Lagerweij, De GlindPaul Schouten, Doorwerth

Veluwe (v.l.n.r.)

Cor van den Hazel, Putten Ditske van de Vis-Van Wincoop, Nijkerk

Evert Jan Lagerweij, Lunteren Anton Davelaar, Kootwijkerbroek (voorzitter)

Klaas Mijnheer, RouveenAart-Jan Nummerdor, Ermelo

Johan Zijderveld, ZeewoldeJeannet Pater-Van de Langemeen, Barneveld

Samenstelling districtsraad

11

Van links naar rechts: Martin Grift (algemeen directeur), Albert Getkate (operationeel directeur) en Johan Schuttert (commercieel directeur).

Verslag van de directie

12

DE AGRARISCHE SECTOR IN 2018In 2018 is de Nederlandse veestapel flink gekrompen. Er werd 5% minder rundvee (190 duizend) gehouden (bron: CBS). Het aantal leghennen daalde in 2018 met 1,3 miljoen (bron: CBS). Als de sanering van de varkenshouderij doorzet kan dit in 2019 zomaar 8% minder varkens betekenen in Nederland. De opbrengsten in de plantaardige sectoren hingen vooral af van het al dan niet kunnen beregenen. Zo waren de droogte en de introductie van fosfaatrechten belangrijke rand voorwaarden waarbinnen agrarische onder nemers moesten opereren. Daarnaast verscheen de nieuwe land bouwvisie van LNV en is kort voor kerst het Klimaatakkoord verschenen. Voor de agrarische sector liggen er voor 2019 en de jaren erna enorme uitdagingen op het gebied van kringlooplandbouw.

Ondanks afnemende dieraantallen en complexe omstandig heden zoals de droogte, kijkt AR terug op een goed jaar. De strategie van AR, gebaseerd op de pijlers voer, plant, op- en overslag en winkels heeft in 2018 geresulteerd in een positief resultaat van bijna € 1 miljoen na belasting. De mengvoeromzet laat een kleine plus zien. Rijnzate, het op- en overslagbedrijf, had een goede omzetontwikkeling en de omzet van AR Plant is fors toegenomen. De winkels van AR boekten in 2018 een recordomzet.

Volle krachtvooruit

13

Verslag van de directie

INVULLEN MARKTWENSENIn 2018 heeft AR geïnvesteerd in het optimaliseren van de fabrieken en het invullen van de marktwensen. De ambitie om landelijk te opereren hoort bij de keuze om niet op de winkel te willen passen, maar om te ondernemen. AR gaat hierbij uit van een marktbenadering op basis van kennis, kwaliteit, kostprijs en, het onderscheidende onderdeel, kunde. We combineren onze positionering ‘AR realiseert’ met dicht bij de agrarische ondernemers staan en sterk betrokken zijn bij hun uitdagingen. Op basis van wederzijds voordeel hebben we ook in 2018 op deelterreinen samengewerkt met diverse organisaties (zie pagina 18).

SAMEN WERKEN AAN DE TOEKOMSTAR houdt de coöperatieve doelstelling in ere en zet alles op alles om haar agrarische leden en afnemers in een dynamische markt te ondersteunen. We doen dit met producten passend bij uw situatie, ondersteunende diensten en scherp zakendoen. We kijken vooruit, weten wat er in de verschillende sectoren speelt, blijven up­to­date met de juiste kennis en kunde en werken zo samen met u aan de toekomst en continuïteit van uw onderneming.

EXTRA AR VOORDEELHet Extra AR voordeel van € 5 per ton AR­mengvoeders kon al in september worden ingezet en liep door tot en met eind januari 2019. De plantaardige sectoren profiteerden eveneens doordat al in september een prijsreductie is uitgekeerd van 1,5% over de tot dan toe in 2018 afgenomen gewasbeschermingsmiddelen. De marktontwikkelingen in combinatie met een strikt uitgevoerd debiteurenbeleid, hebben ertoe geleid dat de debiteurenachterstand in 2018 opnieuw fors is gedaald.

14

MARKTONTWIKKELINGENTerugkijkend op 2018 zien we een markt vol uitdagingen. De droogte en achterblijvende geldopbrengsten waren in veel sectoren bepalend voor het bedrijfsresultaat.

• Als na­effect van de fipronil­crisis begon het jaar voor de pluimvee­houders met extreem hoge eierprijzen. In de loop van het jaar normaliseerden de prijzen. Door de stijging van de zelfvoorzienings­graad in Duitsland kwam de export van eieren onder druk te staan. Door stoppende pluimveehouders daalde het aantal hennen in Nederland.

• In de varkenshouderij bleef de prijsvorming voor biggen en vlees­varkens achter. Met name het aantal vleesvarkensbedrijven is sterk afgenomen. De publieke opinie werpt een donkere schaduw over de varkenssector. Als tegengeluid benadrukt AR vanaf 2019 haar waardering voor de sector met de slogan: Trots op de Nederlandse varkenshouderij!

• De invoering van de fosfaatrechten, een dalende melkprijs en een extreem droge zomer domineerden de stemming en de omzet in de melkveehouderij. Het aantal melkkoeien daalde fors. Er is sprake van krapte in het aanbod jongvee. De eis dat 65% van het eiwit in het rantsoen van eigen land moet komen, kan behoorlijke consequenties hebben voor de sector.

• Voor fruittelers was de prijsvorming begin 2018 nog zeer goed. De droogte legde veel druk op de fruitsector. In de Betuwe kon goed beregend worden en hier waren de oogsten redelijk tot goed. Het wordt steeds lastiger om voldoende buitenlandse plukkers aan te trekken. Hierdoor kon het fruit niet overal op tijd geplukt worden.

• Ook in de akkerbouwsector speelde de droogte van 2018 een grote rol in het bedrijfsresultaat. Met uien en aardappelen konden goede resultaten behaald worden. De suikerprijs was laag. De graanopbrengst en ­prijzen waren redelijk wat leidde tot een beter financieel resultaat dan in 2017.

• Op­ en overslagbedrijf Rijnzate profiteerde in 2018 van de strategische locatie in Wageningen. Ondanks de lage waterstanden bleef deze locatie goed bereikbaar. Door een brand in een loods, veroorzaakt door een Bobcat, kon deze ruimte een tijd lang niet gebruikt worden. Desondanks heeft Rijnzate een goede omzet kunnen realiseren. De productie van Sodagrain en Maxammon grain in Doetinchem is flink uitgebreid.

• De weersomstandigheden en persoonlijke aandacht voor de klant hebben in 2018 de basis gelegd voor een uitstekend financieel resultaat voor de winkels.

Kijk op pagina 22 t/m 51 voor een terugblik per bedrijfsonderdeel.

15

Verslag van de directie

Duurzaamheid voor mens, dier en milieu

Bij AR zetten we ons in om op een verantwoorde manier om te gaan met de leefomgeving van mens en dier. We willen bijdragen aan een gezonde wereld voor toekomstige generaties. We doen dit via de productie van verantwoorde voeders, de levering van groene gewasbeschermingsmiddelen, deskundig advies en goede arbeidsomstandigheden. Dit alles vindt uiteraard plaats binnen de geldende wet- en regelgeving.

TOENEMENDE COMPLEXITEITHet belang van een duurzame productie neemt alleen maar toe. Hoewel er veel definities van het begrip duurzaamheid bestaan is de rode draad duidelijk: met oog voor de belangen van mens, dier en milieu zet AR een product in de markt dat voldoet aan de eisen die de markt stelt. De veelheid aan markten en daarmee eisen brengt een groeiende complexiteit met zich mee voor de agrarische sector en daarmee voor AR. Het is niet voor niets dat wij het beheersen van de groeiende complexiteit als grootste uitdaging zien voor 2019 en de jaren erna.

Zo werkt AR aan duurzaamheid:• AR streeft naar een efficiënte productie en afzet van diervoeders met

minimale emissies. Zo worden bodem, water en lucht zo min mogelijk belast.

• AR onderzoekt wat de effecten zijn van het Klimaatakkoord op de bedrijfsvoering en hoe AR hieraan een positieve bijdrage kan leveren.

• Om het milieu zo min mogelijk te belasten maakt AR gebruik van innovatieve technieken. De opgewekte energie van de ruim 2.000 zonnepanelen op de productielocaties in Wageningen, Didam en Barneveld wordt direct voor het eigen productieproces ingezet. Om de uitstoot te verlagen wordt bij het vervangen van bulkauto’s gekozen voor de meest moderne motortechniek.

16

DUURZAAM -HEIDSVERSLAG

ONLINE

Duurzaamheid is een belangrijk thema voor AR.

We willen bijdragen aan een gezonde wereld voor toekomstige generaties.

We doen dit via de productie van verantwoorde voeders,

de levering van groene gewasbeschermingsmiddelen,

deskundig advies en goede arbeidsomstandigheden. In ons Duurzaamheidsverslag kunt u hierover meer lezen. Via onze website kunt u dit

verslag downloaden.

• Indien mogelijk gebruikt AR grondstoffen uit Nederland en de omringende landen. We kopen duurzame soja in volgens de gemaakte afspraken in het Nevedi­sojaconvenant en we verwerken alleen verantwoorde palmolie. Om te beantwoorden aan de groeiende vraag naar non­GMO­grondstoffen voor VLOG­voeders heeft AR de faciliteiten gerealiseerd om deze grondstoffen op te slaan en te verwerken.

• Voor de rundvee­ en varkenshouderij was fosfaatreductie via het voerspoor opnieuw een belangrijk thema in 2018. Via onderzoek en proeven zetten we in op het terugdringen van fosfor via het voer. Door aanpassingen in het mengvoer heeft de Nederlandse mengvoersector haar ambitie tot fosfaatreductie meer dan waargemaakt. AR heeft daar actief aan bijgedragen.

• AR werkt aan duurzame inzetbaarheid van medewerkers: hoe kunnen medewerkers plezier en gedrevenheid in hun werk behouden en zo toegevoegde waarde blijven leveren aan onze organisatie en daarbij ook zelf meerwaarde ervaren?

• Naast de snelgroeiende omzet in biologische voeders levert AR ook producten voor de biologische fruitteelt. De groei in biologische voeders heeft in 2018 geleid tot de samenwerking met coöperatie De Valk Wekerom in de vorm van de productieactiviteit Bio­NL. AR en De Valk Wekerom gaan elkaars productie faciliteiten benutten voor hun eigen assortiment en marktbenadering. Beide coöperaties behouden hun eigen identiteit en werken samen waar dit tot een win­winsituatie leidt. De Valk Wekerom investeert in een productielocatie in Meppel.

• AR Plant en CAF zetten steeds meer in op het gebruik van plantversterkers en groene gewasbeschermingsmiddelen en het vergroten van de bodemweerbaarheid.

17

Verslag van de directie

Vergroting van inkoopkracht, verbreding van kennis en efficiency- en kwaliteits voordelen zijn belangrijke redenen voor samenwerking. Samen-werking gebeurt alleen met bedrijven die passen bij de cultuur en ambitie van AR. De kernwaarden betrokken, eerlijk, gedreven en solide zijn daarbij de leidraad.

• Productie-uitwisseling voeders. Zowel in het biologische als in het reguliere segment kent AR diverse partners. De productie van rundveevoeders voor CZAV en Vitelia is een voorbeeld van een uitstekende samenwerking. Daar is in 2018 de samenwerking met De Valk Wekerom op het gebied van biologische voeders bijgekomen. AR is trots en zuinig op de relatie met deze drie regionale coöperaties.

• Voor AR Plant en CAF was het samenwerkingsverband CropSolutions in 2018 wederom een succes. Gewerkt werd aan de verbreding van kennis en kunde op het gebied van akkerbouw, ruwvoerteelt, fruitteelt en boomkwekerij, evenals het gezamenlijk scherp inkopen van producten zoals gewasbeschermingsmiddelen en meststoffen.

• Op het gebied van akkerbouw en fruitteelt bestaat er een jarenlange goede relatie tussen AR en CZAV. CZAV is als akkerbouwcoöperatie niet alleen actief in Zuid­Nederland, maar ook in de rest van Nederland en in België.

• De samenwerking met mengvoerbedrijven binnen Nevedi, de Nederlandse Vereniging Diervoederindustrie, levert meerwaarde voor de leden en voor AR. Nevedi behartigt de belangen richting ketenpartners en relevante stakeholders zoals overheden en maatschappelijke organisaties. In 2018 waren de grondgebondenheid in de rundveehouderij, het Klimaatakkoord, de Vitalisering Varkenshouderij en het mestvraagstuk belangrijke onderwerpen op de Nevedi­agenda.

• AR onderkent het grote belang van mestverwerking en is daarom een van de deelnemers van het MestInvesteringsFonds (MIF). Het doel van het fonds is het ondersteunen dan wel mogelijk maken van financiering voor kansrijke initiatieven voor mestverwerking. Het fonds participeert niet zelf maar voorziet in achtergesteld vermogen zodat financiering mogelijk wordt. Inmiddels zijn verschillende initiatieven van individuele ondernemers of groepen van ondernemers vanuit het MIF ondersteund.

• AR heeft negen Welkoopwinkels in eigen beheer. In Didam verhuurt AR een winkel aan een franchisenemer van de Welkoopformule. Binnen de winkelactiviteiten zijn korte lijnen met franchisegever Welkoop Retail in Ede belangrijk. Zo kunnen we in samenspraak invulling geven aan de Welkoopformule.

• De samenwerking met Schothorst Feed Research op het gebied van veevoedkundige kennisontwikkeling is erg waardevol voor AR. Het onderzoeksinstituut levert kennis op het gebied van diervoeding voor de moderne pluimvee­, rundvee­ en varkenshouderij.

• Via SecureFeed en VoederWaarde.nl werkt AR samen met andere voerleveranciers aan de borging van veilige grondstoffen en een gegarandeerde voederwaarde. Hoge eisen aan voedselveiligheid en transparante samenstellingen zijn belangrijke thema’s.

• Als partner binnen Coöperatief Varen realiseert AR samen met collega­mengvoer­producenten voordeel door het inzetten van een gezamenlijke huurvloot van binnenvaartschepen voor mengvoergrondstoffen. Kostenvoordeel, transparantie, vervoerszekerheid en kwaliteit zijn belangrijke redenen om hieraan deel te nemen.

Samenwerkingsverbanden

18

19

Ondernemen brengt financiële, operationele en strategische risico’s met zich mee. Het accepteren van bepaalde risico’s is een voorwaarde voor het realiseren van de doelstellingen van AR. Er zijn ook onvoorspelbare externe factoren van invloed zoals marktontwikkelingen, prijsschommelingen, dierziektes, calamiteiten, menselijk handelen en economische factoren als gevolg van wet- en regelgeving. AR baseert haar ondernemingsplannen per businessunit op een gedegen visie op de marktontwikkelingen en een heldere missie en strategie.

RISICOBEREIDHEIDDe zogenaamde risicobereidheid van AR is het beste te omschrijven als conservatief. Dat wil zeggen dat AR de risico’s goed in beeld heeft en deze zo goed mogelijk beheerst en beperkt. Martin Grift is als bestuurder van AgruniekRijnvallei Holding B.V. eindverantwoordelijk voor het risico­management en de hieruit voortvloeiende maatregelen binnen de gehele onderneming.

INVLOED EN ACCEPTATIEBinnen het risicomanagement van AR ligt de focus op de risico’s waarop we invloed kunnen uitoefenen.

Strategische risico’sSamen met de raad van commissarissen bepaalt de directie van AR de strategie van de organisatie. De strategie van AR is gebaseerd op de vier pijlers voer, plant, op­ en overslag en winkels. Door bewust te kiezen voor een goede solvabiliteit en liquiditeit heeft AR een financiële positie gecreëerd waarbij de belangrijkste financiële risico’s normaal gesproken op te vangen zijn. Daar waar nodig wordt dit aangevuld met een goede verzekeringspolis.

RisicomanagementOperationele risico’s• De vraag is hoe de visie van het ministerie van LNV, ‘Nederland als koploper

in de kringlooplandbouw’ en het Klimaatakkoord gaan uitpakken voor de Nederlandse agrarische sector. Mogen er minder dieren gehouden worden en is daardoor minder mengvoer nodig? Wordt het gebruik van kunstmest verminderd en zo ja hoeveel dan? Worden gewasbeschermingsmiddelen in de ban gedaan? Deze ontwikkelingen zullen een enorme impact hebben op de positie van agrarisch Nederland en daarmee op AR en andere toeleveranciers voor de agrarische sector.

• Speerpunt voor AR is een hoge leverbetrouwbaarheid in combinatie met scherpe prijzen. De belangrijke operationele risico’s zijn een tekort aan grondstoffen, hoge grondstoffenprijzen en onvoldoende kwaliteit of verontreiniging van de grondstoffen. Daar komt bij dat grondstoffen die gekocht zijn met het predicaat biologisch of VLOG een hogere waarde kennen dan reguliere grondstoffen. Het risico van fraude bij toeleveranciers, waarbij niet geleverd wordt wat afgesproken is, neemt daardoor toe.

• Volatiele grondstoffenmarkten brengen forse financiële risico’s met zich mee. AR beperkt deze risico’s door een afgewogen inkoopboek op te bouwen en door het aangaan van (aflopende) termijnposities. AR werkt met een ijzeren voorraad van biologische en andere kritische grondstoffen. De grondstoffenmarkt wordt nauwgezet gevolgd, leveranciers gescreend en er wordt actief deelgenomen aan SecureFeed, het voedselveiligheids­programma van de Nederlandse diervoederindustrie. Het door de directie vastgestelde beleid en bijhorende strikte protocollen, vormen de basis voor het aangaan van verplichtingen. Ook wordt geïnvesteerd in specifieke opleiding en techniek om de inkooppositie zo goed mogelijk vast te leggen. Er wordt gestreefd naar een afgepaste voorraadvorming voor alle producten en grondstoffen, een goede leverbetrouwbaarheid en voldoende ruimte voor separate opslag van mengvoergrondstoffen.

19

20

Verslag van de directie

• De constante veranderingen in de wereldmarkt en in de wet­ en regelgeving vragen voortdurend om alertheid. Door het borgen van de kwaliteit van grondstoffen, het monitoren van processen, het opstellen van calamiteitenplannen en het intensief begeleiden van agrarische ondernemers probeert AR de risico’s te minimaliseren. Het systeem voor het borgen van de voedselveiligheid is gebaseerd op de schema’s van GMP+ International. Aanvullend wordt de beoordeling van risico’s, leveranciers en grondstoffen geborgd door de actieve deelname van AR in SecureFeed en VoederWaarde.nl.

• Mocht zich een calamiteit voordoen, bijvoorbeeld de uitbraak van een dierziekte, dan kan AR overschakelen op de protocollen en zo het risico voor AR reduceren. Via calamiteitenplannen kan AR snel beschikken over uitwijkfaciliteiten voor mengvoerproductie en daardoor de continuïteit in het leveren van producten waarborgen. Daartoe zijn afspraken gemaakt met collega­mengvoerbedrijven. Door deze maatregelen schat AR in dat deze risico’s te beheersen zijn.

• Verder is de beschikbaarheid van veilige informatie­ en communicatie­technologie belangrijk. Het computercentrum van AR is ondergebracht in een gespecialiseerde beveiligde omgeving buiten de gebouwen van AR. Bij de keuze voor computerprogramma’s en instrumenten worden de risico’s zorgvuldig afgewogen. In 2018 is een project gestart dat een volledige back­up in de cloud mogelijk maakt. Hierdoor is de afhankelijkheid van onze hardware fors verlaagd en is een sneller herstel van onze systemen mogelijk.

• In het kader van de privacywetgeving is er binnen de organisatie vorm en inhoud gegeven aan het organisatorisch beheer hiervan. Hiermee wordt voldaan aan de huidige wetgeving.

• De bereidheid om risico’s te nemen bij de inkoop van gewasbeschermings middelen en meststoffen is laag. Via het samenwerkings verband CropSolutions wordt de inkooppositie zekergesteld. Via strikte protocollen en veiligheidsplannen wordt binnen de wettelijke eisen en kaders gewerkt en worden mogelijke calamiteiten tot een minimum beperkt.

RISICOBEHEERSENDE MAATREGELENDe risico’s worden op afdelingsniveau geïnventari­seerd en besproken. AR zet onder andere de volgende maatregelen in voor de beheersing van haar bedrijfsprocessen:

• Het bewaken van de kwaliteit van grondstoffen via de Risicoclassificatie Diervoeders van SecureFeed.

• Het minimaliseren van valutarisico’s door geen inkoopposities in vreemde valuta in te nemen.

• Het aanhouden van voldoende posities en voorraden van grondstoffen. De ijzeren voorraad van biologische grondstoffen krijgt bijzondere aandacht.

• Het outsourcen van automatisering. • Het werken met een professioneel krediet­

management systeem. • Het opstellen van calamiteitenplannen.• Het anticiperen op de impact van wet­ en regel­

geving via vertegenwoordigingen in verschillende overlegorganen en/of besturen.

• Het opleiden van medewerkers, onder andere via de AR Academy.

• Een heldere scheiding van taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden in de administratieve organisatie.

20

21

“ Werken aan continuïteit is ook trots zijn op de agrarische sector.” Namens de directie,Martin Grift, algemeen directeur

Financiële risico’sWisselende opbrengst­ en inkoopprijzen, dierziekten en veranderende wetgeving kunnen de liquiditeit van de afnemers van AR onder druk zetten en betalingsrisico’s met zich meebrengen. Het risico van een debiteurenachterstand wordt voor AR sterk bepaald door de opbrengstniveaus van agrarische producten. De afdeling debiteuren volgt het betalingsgedrag van de afnemers via een kredietmanagementsysteem. Bij een achterstand zoekt AR in samenspraak met ondernemers, banken en voorlichters naar oplossingen waarbij het van belang is dat er openheid van zaken is. Het debiteurenbeleid van AR, vastgesteld door de directie en de raad van commissarissen, is hierbij de leidraad. Ondanks het fors gedaalde achterstandsniveau in 2018, blijft het met hoge prioriteit op de directieagenda staan.

Compliancerisico’sMet compliancerisico’s worden de risico’s bedoeld die ontstaan wanneer er niet aan de wet­ en regelgeving wordt voldaan. AR ziet dit als een beheersbaar risico. De medewerkers worden erop gewezen de wettelijke regel­geving na te leven. Dit wordt gemanaged via bewustwording, gedragscodes en toezicht. Binnen de organisatie zijn geen gevallen van fraude bekend. Dit neemt niet weg dat er zo veel mogelijk borging toegepast wordt, bijvoorbeeld bij het betalingsverkeer.

21

22

Keuzes makenin een complex

speelveld

Voer

22

!

!

GEREALISEERD

• Veel nieuwe klanten mogen verwelkomen.

• Samenwerking met De Valk Wekerom voor de biologische voerproductie.

• Samen met Alltech en coöperatie De Eendracht Maxammon grain in de markt gezet.

• Nieuwe zeefinstallatie fabriek Barneveld voor verder verbeteren structuur.

• Online partnerschappen succesvol ingezet als informatiekanalen (Pluimveeweb.nl, Pigbusiness.nl en Melkvee.nl).

• Voermeesters op de kaart gezet.

Complexiteit dwingt veehouders keuzes te maken.

Klantgericht produceren, regionale betrokkenheid en inspelen op nieuwe ontwikkelingen.

2018

2019

DE KERN

2018 bracht de nodige complexiteit met zich mee voor de veehouders. Aanvullende eisen vanuit de supermarkten, nieuwe mestwetgeving, een veelheid aan concepten, de langdurige droogte en de introductie van de visie van het ministerie van LNV zijn slechts enkele voor beelden die turbulentie veroorzaakten in de sector. De een ziet voornamelijk de bedreigingen, de ander omarmt de kansen die de nieuwe ontwikkelingen met zich meebrengen.

Ondanks afnemende dieraantallen en complexe omstandigheden heeft AR een jaar achter de rug met veel nieuwe klanten. De meng voeromzet is net boven het niveau van 2017 uitgekomen. De klant gerichte aanpak, de gespecialiseerde productie en de regionale betrokkenheid werden goed ontvangen. Daarnaast is AR tijdig ingesprongen op nieuwe ontwikkelingen, zoals onbehandelde hennen, VLOG, biologisch en Bief Select.

AR heeft de voerfilosofie ‘Zuiver Voer’ onverminderd voortgezet. Deze manier van werken werpt haar vruchten af: het aantal klanten groeit en de resultaten in de stal zijn goed. Daarnaast draagt Zuiver Voer bij aan een transparante en verantwoorde voedselketen. De fabrieken van AR zijn verder geoptimaliseerd om de grondstoffen nog beter individueel te kunnen bewerken.

Om in te spelen op de groeiende vraag naar biologische voeders is AR een samenwerking aangegaan met coöperatie De Valk Wekerom. Met een gezamenlijke biologische productieactiviteit blijven AR en De Valk Wekerom in staat om alle voeders uit eigen productie te leveren. Beide partijen blijven zelfstandig de markt bedienen.

In de markt van paardenvoeders heeft het merk Voermeesters haar plek veroverd. Het gebruik van alleen natuurlijke grondstoffen, de unieke bewerking en de focus op gezondheid spreken veel paardenhouders aan.

23

“Het management van het hele bedrijf vind ik het mooiste wat er is,

van inkoop tot verkoop weten wat er speelt en de best mogelijke resultaten behalen.”

Gertjan van Dam, 33 jaar

Pluimveebedrijf in Opheusden met 50.000 vrije­uitloophennen en 17.000 scharrel plus hennen. Bij het bedrijf staat een eier­automaat, in Beuningen en Wijchen staan boerderij auto­maten (Appeltje Eitje). Gertjan runt het bedrijf in maatschap met zijn ouders.

Doelstelling: Voorop blijven lopen en interessant blijven voor afnemers. Waar mogelijk de tussenhandel eruit halen, zoals bij de boerderijautomaten.

i

Pluimveebedrijf Van Dam

24

Pluimveehouderij

!

!

GEREALISEERD

• Veel nieuwe klanten verwelkomd.

• Managementprogramma Lay Insight succesvol in gebruik genomen.

• Voerproeven uitgevoerd bij Aeres in Barneveld met sojavrij voer voor bruine 1­ster­leghennen.

• Structomix verder verbeterd met de inzet van nieuwe zeven in de fabriek.

• In een veranderende markt de ondernemers bijgestaan met als focus een goede voerwinst voor de pluimveebedrijven.

Veel marktontwikkelingen waardoor pluimvee houders keuzes moesten maken.

Samen met de ondernemer ondernemen voor zijn toekomst. Kennis en voer leveren passend bij de marktvraag.

2019

DE KERN

Voor de pluimveehouders begon 2018 met zeer hoge eierprijzen als na-effect van de fipronilcrisis. Er werden veel koppels hennen opgezet, waarna de prijzen normaliseerden. AH besloot in 2018 alleen nog huismerkeieren te verkopen met minimaal 1 ster van het Beter Leven Keurmerk. Daarnaast kozen veel Duitse supermarkten ervoor om alleen nog Duitse eieren te verkopen. Dit veroorzaakte druk op de prijzen voor Nederlandse eieren.

Het aantal pluimveebedrijven, en daarmee het aantal leghennen in Nederland, is in 2018 afgenomen. De ontwikkelingen in de markt dwongen de pluimveehouders keuzes te maken voor de toekomst. Voor de vleespluimveehouders die volgens 2 of 3 sterren van het Beter Leven Keurmerk produceerden, lagen de opbrengsten in 2018 op een goed niveau. Door het aanbod kip(producten) uit Polen en Oekraïne kwamen de prijzen voor reguliere vleeskuikens later in het jaar onder druk te staan.

AR heeft in 2018 veel nieuwe pluimveehouders mogen verwelkomen, met name doordat Zuiver Voer en in het bijzonder Structomix naadloos aansluiten bij de behoeftes van hennen met een hele snavel. Ook de combinatie ‘voer + kennis’ spreekt veel pluimveehouders aan. De omzet in pluimveevoeders laat een mooie plus zien. Sinds 2018 zet AR een nieuw managementprogramma in. Hiermee kan de ondernemer gemakkelijk gegevens verzamelen en samen met AR inzicht krijgen in de resultaten. Dit maakt het mogelijk de resultaten beter voorspelbaar te maken.

De juiste keuzes maken in een snel ontwikkelende markt 2018

25

Focus op gezondheiden gehaltes

DE KERN

Melkveehouders kijken terug op een zeer turbulent jaar. Met de introductie van de fosfaatrechten is het aantal koeien en de hoeveelheid jongvee in Nederland flink teruggelopen. Door de komst van fosfaatrechten is de focus van de veehouders meer komen te liggen op gezonde koeien en hoge gehaltes.

Een andere bepalende factor in 2018 was de droogte in de zomer en het najaar. Dit had zijn invloed op de hoeveelheid en de kwaliteit van het ruwvoer. De vraag was vooral hoe de tekorten aangevuld konden worden. Daarnaast gingen de melkfabrieken steeds meer eisen stellen aan de melk (weidegang, biologisch, VLOG en natuurinclusieve landbouw).

AR heeft met haar kennis en producten de melkveehouders ondersteund bij alle ontwikkelingen. Met haar kennis over jongveeopfok wil AR melkveehouders helpen het maximale uit hun jongvee te halen. Daarnaast zijn er voersoorten ontwikkeld om de gehaltes in de melk te verhogen en om de ruwvoertekorten aan te vullen. Ook levert AR voor iedere eis van de melkfabriek een passend voer. Ondanks het dalende aantal koeien heeft AR de omzet op peil kunnen houden door veel nieuwe klanten te verwelkomen. Hierdoor is het marktaandeel van AR gestegen. AR heeft bewezen kennis te hebben van wat er in het veld gebeurt en speelde hier actief op in.

2626

!

!

GEREALISEERD

• Veel nieuwe klanten mogen verwelkomen.

• Inzet Sodagrain en Maxammon grain om ruwvoertekorten op te vangen.

• Gezond hARd melken met Zuiver Voer.

• Meer nadruk op onbeperkt voeren met Kalvermelk AR Compleet.

• Constructieve samenwerking met AR Plant (grasland­kruidenmengsels) en AR Bedrijfsontwikkeling (AR Mineralen Inzicht).

• Uitbreiding buitendienst met specialist geiten.

• Verdere ontwikkeling vleesveevoeders 2 sterren Beter Leven Keurmerk.

Door fosfaatrechten, droogte en eisen afnemers was het een turbulent jaar voor rundveehouders.

Met Zuiver Voer de beschik-bare dieren zo goed mogelijk laten presteren met focus op gezondheid en gehaltes.

2018

2019

Prijs geitenmelk redelijkIn steeds meer provincies geldt er een stop op uitbreiding in de geiten houderij. De bestaande geitenhouders kregen in 2018 redelijke prijzen voor hun melk. Ook in de geitenhouderij is VLOG steeds vaker een eis. AR heeft hierop ingespeeld met de ontwikkeling van VLOG­geitenvoeders. Ook de biologische geitenvoeders van AR worden goed ontvangen door de markt.

Verschillen groot in vleesveehouderijDe resultaten van de bedrijven in de vleesveehouderij verschilden sterk. Dit was afhankelijk van de ruwvoerpositie en het al dan niet produceren voor een concept. De onduidelijkheid rondom fosfaatrechten veroorzaakte onrust in de vleesveesector. Met name door de verdere ontwikkeling van voeders voor vleesvee met 2 sterren van het Beter Leven Keurmerk en het meewerken aan Bief Select heeft AR goede resultaten geboekt.

Rundveehouderij

27

28

Varkenshouderij

!

!

GEREALISEERD

• Voor ieder concept een passend voer ontwikkeld.

• AR Explora Biggenmuesli ontwikkeld. Dit voer in combinatie met de manier van verstrekken is goedgekeurd als verrijkingsmateriaal voor het Beter Leven Keurmerk.

• Bijgedragen aan een betere bigvitaliteit op de bedrijven.

Een jaar vol uitdagingen voor de varkenshouders.

Met aanvullend voer verder inzetten op circulariteit.

2019

DE KERN

De prijzen stonden onder druk, de mestafzetkosten waren hoog, de dreiging van Afrikaanse varkenspest gaf onrust en ook de warme sanering gaf de nodige spanningen. Kortom, 2018 was voor de varkenshouderij geen makkelijk jaar en leidde tot veel stoppers. Toch bracht het jaar ook mooie kansen met zich mee.

De varkenshouders die volgens 1 ster van het Beter Leven Keurmerk produceerden konden zeer goede resultaten behalen. Veel varkens­houders kozen voor het produceren voor een concept, zoals Frievar, Star of KDV (Keten Duurzaam Varkensvlees) en speelden daarmee in op de wensen van de consument.

Door het flinke aantal stoppers liet de omzet van varkensmengvoer in 2018 een daling zien. De dierenwelzijnseisen van het Beter Leven Keurmerk vragen specifieke kennis over houderij en voer. AR heeft aangetoond deze kennis in huis te hebben. Ook heeft AR bedrijfseigen samenstellingen gemaakt voor de bedrijven die grote hoeveelheden nevenstromen uit de levensmiddelenindustrie voeren. In 2018 heeft AR veel aandacht besteed aan bigvitaliteit. Met het vernieuwde assortiment en bijpassende tools is de uitval van biggen bij AR­klanten gedaald. AR wil zich hard maken voor de varkenshouderij en laten zien dat het een sector is waar we met z’n allen trots op mogen zijn.

Trots op de Nederlandse varkenshouderij!

2018

28

“Rust, reinheid en regelmaat, dat werkt voor ons.”

Bart Holleman, 25 jaar

Gesloten bedrijf met in Babberich 750 opfokzeugen.Bart ondersteunt zijn ouders bij alle werkzaamheden in het bedrijf.

Doelstelling: Ook in de toekomst voldoende rendement behalen met het varkensbedrijf. Onder de streep moet het goed zijn. i

Varkensbedrijf Holleman

29

!

!

DE KERN

De populariteit van biologische voeding in Nederland neemt nog steeds toe. Wel is in 2018 de productie van vlees, melk en eieren in het bio-segment harder gegroeid dan de consumptie. Hierdoor is het aantal biologische ondernemers tijdelijk gestabiliseerd. Doordat de consumptie een groeiende lijn laat zien zal er op termijn weer ruimte zijn voor nieuwe onder nemers in de biologische sector.

Doordat in 2018 het aanbod groter was dan de vraag stonden de prijzen voor de biologische producten onder druk. Bestaande ondernemers konden hun producten wel afzetten.

AR Biologisch heeft in 2018 alle verwachtingen overtroffen en ver boven begroting geproduceerd. Veel ondernemers kozen voor AR Biologisch door de kennis die zij in huis heeft, gecombineerd met gespecialiseerde productie locaties. Procentueel is de omzet rundveevoeders het hardst gestegen; in tonnen was dit de omzet pluimveevoeders. De samenwerking met partner­voerleveranciers heeft ook de nodige omzet met zich mee­gebracht. Dit vroeg het nodige van het productieapparaat. AR Biologisch heeft daarom op het gebied van biologische mengvoer productie de handen ineengeslagen met coöperatie De Valk Wekerom. De Valk Wekerom brengt de productielocatie in Meppel in gereedheid om biologische voeders te produceren voor alle sectoren. De verkrijgbaarheid van biologische grond­stoffen was ondanks de droogte beter dan in 2017. Dit kwam met name door de goede oogsten in Zuidoost­Europa.

GEREALISEERD

• Forse positie in de markt.

• AR Biologisch verder op de kaart gezet als dé specialist in biologisch voer.

• Productieapparaat verder geoptimaliseerd.

• Samenwerking met De Valk Wekerom van start.

• Specialist biologische rundveevoeders aangenomen.

Zeer grote groei in afzet van biologische voeders.

Kennis op hoog niveau houden in combinatie met een gespecialiseerde productie.

2018

2019

Ondanks verzadigde markt flinke groei biologische voeromzet

Biologisch

30

31

!

!

DE KERN

De markt voor natte en droge speciaalvoeders voor rundvee en varkens werd - met name in de tweede helft van 2018 - bepaald door de droogte. Daarnaast moesten de rundveehouders dealen met het fosfaatrechtensysteem. In de varkenshouderij daalde het aantal varkens door stoppers. Deze ontwikkelingen waren medebepalend voor de vraag naar speciaalvoeders en bijproducten.

In voorgaande jaren handelde AR Coproducten veel in CCM, maar door de droogte in 2018 was er nauwelijks mais beschikbaar en was die handel zodoende een stuk minder. Wel was er voldoende CCM beschikbaar om te verwerken in onder andere Agrubrij. De afzet van Sodagrain naar de rundveehouders is aanzienlijk gestegen. De gunstige prijs en de hoge melkopbrengsten die Sodagrain met zich meebrengt, droegen bij aan deze sterke groei in afzet. In samenwerking met Alltech en coöperatie De Eendracht is Maxammon grain ­ voorheen Aminograin ­ verder op de kaart gezet. AR Coproducten kijkt terug op een goed jaar.

GEREALISEERD

• Sterk groeiende afzet van Sodagrain.

• Aantrekkende vraag naar Agrubrij.

• Maxammon grain nader op de kaart gezet.

• Mooie samenwerking met AR Voer en externe partners.

Vanwege droogte minder handel in CCM. Flinke groei in Sodagrain.

Kringlooplandbouw benutten als kans voor bijproducten.

2018

2019

Handel bepaald door

‘weermarkt’

Coproducten

31

“De vrijheid, de mooie omgeving en de mensen die we ontmoeten, maken het harde

werken meer dan goed.”Martien en Heleen Willig, beiden 40 jaar

Pensionstal in Abcoude met eigen trainings­ en fokkerij­faciliteiten. Het bedrijf telt 90 paarden. Het is tevens een vergaderlocatie. Martien en Heleen hebben een app ontwikkeld voor pensionstallen (Horse Info).

Doelstelling: Samenwerken, jonge mensen een kans geven en onderscheidend bezig zijn. i

Stal Willig

32

33

Paardenhouderij

!

!

GEREALISEERD

• Voermeesters als volwaardige organisatie neergezet.

• Goede positionering van de drie merken.

• Dealerovereenkomsten gesloten met actieve dealers.

• Lancering Voermeesters Elektro lytenslobber als mineralen boost bij zware arbeid.

• Lancering muesli’s onder het merk Voermeesters.

• Nominatie Horses Product van het Jaar en deze titel begin 2019 in de wacht gesleept met Elektrolytenslobber.

• Introductie webshop Paardenvoer.nl.

Organisatie Voermeesters stevig neergezet.

Voermeesters op volle kracht vooruit via retail, dealers en webshop.

2019

DE KERN

In 2018 was de algemene stemming in de paardenhouderij positief. Het aantal dekkingen en de handel in luxere paarden trokken verder aan. Ook de paardenhouders werden geconfronteerd met de extreme droogte waardoor er minder ruwvoer beschikbaar was.

Voor Voermeesters stond 2018 in het teken van het stevig neerzetten van de organisatie. Dit is gelukt met een deskundige klantenservice die eerstelijns vragen beantwoordt, voedingsadvies geeft, sponsor­verzoeken verwerkt en exportverzoeken behandelt. Daarnaast vormt de product manager een efficiënte schakel tussen nutritie en communicatie. De verkooporganisatie is in heel Nederland actief.

In 2018 zijn de drie merken ­ Voermeesters, Subli en Masters ­ goed gepositioneerd waardoor Voermeesters als bv een breed assortiment kan leveren met voor iedere paardenhouder het juiste voer. Via een multi channel strategie zijn de producten in de markt gezet, dat wil zeggen via ‘business­to­business’ (oftewel, directe verkoop aan de professionele paardenhouders), via dealers, via retail en via de webshop. De afzet in tonnen liet in 2018 een kleine min zien, maar door een goede bedrijfsvoering waarbij scherp op de kosten is gelet, was het bedrijfsresultaat positief.

Met de merken Voermeesters, Subli en Masters een

breed assortiment in huis2018

33

DE KERN

Voor veel landbouwbedrijven vielen de inkomens in 2018 lager uit dan in 2017. De daling was het grootst in de varkenshouderij. In de pluimveehouderij waren redelijke inkomens te behalen. In de melkveehouderij leidde de droogte tot grote verschillen tussen de bedrijven.

Melkveehouders werden onderworpen aan een nieuw quoterings­systeem: de fosfaatrechten. Door het fosfaatreductieplan was de veestapel al aardig gekrompen en deze werd nu afgestemd op de fosfaatrechten. Voor veel rundveehouders heeft AR een bezwaar ingediend of een verzoek gedaan vanwege bijzondere omstandigheden. Hoe dit uitpakte verschilde per geval. Veel veehouders hebben fosfaatrechten gekocht of verkocht via de bemiddeling van AR. Later in het jaar kwam ook de lease op gang. Ook ondersteunde het team van AR Bedrijfsontwikkeling diverse veehouders met een financiële onderbouwing voor het omgaan met fosfaatrechten en het wel of niet investeren daarin. In de varkenshouderij zijn de hoge mestkosten een groot probleem. In de bedrijfsvoering worden verbeteringen aangebracht en er zijn ook positieve uitschieters met nieuwe stallen. De legpluimveehouder lijkt zich steeds meer aan te passen aan de marktvraag. Er werden meer overdekte uitlopen gebouwd om te produceren volgens het Beter Leven Keurmerk.

!

!

GEREALISEERD

• Veel bemiddeld in fosfaatrechten, tevens financieel advies gegeven en ondersteund bij bezwaarprocedures.

• Begeleiding mest­administratie van afnemers uitgebreid en verbeterd.

• Advisering op het gebied van financiën, vergunningen en bouwen is onverminderd voortgezet.

Fosfaatrechten waren sterk bepalend in de rundveehouderij. Marktconcepten zijn een trend in alle sectoren.

AR Bedrijfsontwikkeling ondersteunt ondernemers bij het maken van keuzes: als sparring-partner en als adviseur.

2018

2019

Produceren binnen nieuwe kaders

Bedrijfsontwikkeling

34

“Het mooiste aan dit werk? Alles. Buiten werken, mooie glanzende koeien die goed

melk geven, op het land bezig zijn. Prachtige afwisseling.”

Wouter Dijkman, 36 jaar

Melkveehouderij in Sinderen met 93 melkkoeien, 30­35 stuks jongvee <1 jaar en 30 stuks jong­vee >1 jaar bij jongvee opfokker. Het bedrijf telt 38 ha grasland en 9 ha maisland. Wouter runt het bedrijf in maatschap met zijn ouders.

Doelstelling: Goed melken, een goede gezondheid van de dieren en zoveel mogelijk voer van eigen land. i

Melkveebedrijf Dijkman

35

KwaliteitszorgDe drie pijlers van Zuiver Voer vormen de basis voor de hoogstaande kwaliteit van het voer. Om te controleren of AR voldoet aan de wettelijke eisen en aan de normen van certificatieschema’s zoals SecureFeed, GMP+, VoederWaarde.nl, VLOG, KAT, BFA en ketenconcepten worden interne en externe audits uitgevoerd. De NVWA bemonstert grondstoffen en eindproducten en analyseert deze op de aanwezigheid van ongewenste stoffen. Daarnaast controleert de NVWA regelmatig de locaties van AR. AR analyseert zelf ook grondstoffen en eindproducten op nutritionele en microbiologische eigenschappen en op de aanwezigheid van ongewenste stoffen. AR beschikt over een programma voor de communicatie met laboratoria. Dit programma wordt ook gevuld met de in eigen beheer uitgevoerde NIR-analyses (Nabij InfraRood). Via VoederWaarde.nl geeft AR, aan de afnemers die dat willen, inzicht in de exacte samen stelling van de geleverde diervoeders. AR beschikt over een systeem waarmee voer leveringen automatisch in de KAT-database worden ingelezen. AR is gecertificeerd volgens de eisen voor productie en levering van VLOG-rundvee- en VLOG-pluimveevoeders. Er gebeurt veel in de markt op het gebied van nieuwe ketenconcepten. AR volgt deze ontwikkelingen op de voet en speelt daar proactief op in.

36

Operationele activiteiten

ProductieAR zet in op het efficiënt produceren van diervoeders in alle diercategorieën. Om te voldoen aan de eisen van gescheiden productie wordt de productie verdeeld over de productielocaties. Voor een optimale invulling van de Zuiver Voer­filosofie zijn diverse aanpassingen in de fabrieken doorgevoerd. Het thema ‘bottom­line’ is uitgerold voor de categorieën waarin de prijs per 100 kg het meest belangrijk is. Ook dit vraagt in een aantal gevallen om investeringen.

• In Barneveld is de productie van biologische voeders in 2018 verder opgeschroefd. Zo is er een nieuwe schudzeef geplaatst in de biologische lijn. Tevens zijn voorbereidingen getroffen voor de plaatsing van een nieuwe microdoseerinstallatie voor klein­componenten. Hierdoor wordt het aandeel handbijstort verminderd. Ook is er een project opgestart om GMO­grondstoffen separaat te kunnen innemen en vermalen. In 2018 zijn voorbereidingen getroffen voor de volledige vervanging van de procesbesturing in Barneveld. Dit is een grote operatie in een draaiende fabriek en zal twee jaar in beslag nemen.

• In 2018 zijn in Didam de laatste fases van de vervanging van de procesautomatisering doorlopen. Om voor elke diercategorie de gewenste maalfijnheid te bereiken zijn de hamermolens voorzien van automatische zeefwisseling. In Didam wordt gewerkt aan de uitbreiding van het tankpark. Het verwerken van meer (verwarmde) vloeistoffen leidt tot een kostprijsvoordeel (bottom­line) en past bij het ontwikkelen van nieuwe en betere producten.

• Om stofvorming in de fabriek in Wageningen tegen te gaan zijn nieuwe beladingsbanden gemonteerd. Voor het borgen van de continuïteit is de hardware van de procesbesturing vervangen. Tegelijk is het netwerk in de bedienings­ en PLC­ruimte opgeschoond en geordend.

36

• In 2018 is in Lienden een nieuwe regelkamer ingericht. Dit heeft een verbetering van de werkomstandigheden voor de operators én extra ruimte in de fabriek met zich meegebracht. De nieuwe hamermolen is in 2018 voorzien van automatische zeefwisseling. Het aantal cellen voor gereedproduct werd een beperkende factor. In 2018 zijn bestaande productcellen daarom opgedeeld in meerdere silo’s en is het transportsysteem naar de productcellen uitgebreid. Ook zijn voorbereidingen getroffen voor de productie van VLOG­voeders voor herkauwers. De zakgoedloods is voorzien van nieuwe geïsoleerde daken.

• De locatie in Winterswijk is VLOG­gecertificeerd. De productie van VLOG­voeders voor herkauwers neemt op deze locatie geleidelijk toe. In Wichmond worden biologische voeders geproduceerd. Op deze locatie is een koeler vervangen.

Krapte arbeidsmarktIn de huidige arbeidsmarkt is het een uitdaging om goede medewerkers te vinden. Zeker als het gaat om (proces)technisch personeel. Daarom is in samenwerking met personeelszaken het project AR Academy gestart. Dit initiatief richt zich op het werven en opleiden van stagiairs, schoolverlaters en zij­instromers en het verder opleiden van de huidige medewerkers. Op de locaties Barneveld, Wageningen en Didam zijn de eerste ervaringen opgedaan met inloopavonden voor nieuwe medewerkers.

Onderzoek en ontwikkelingHet nutritieteam van AR zet zich in om het beste voer nog beter te maken. In 2018 heeft AR de Zuiver Voer­filosofie verder verfijnd. De focus lag op gezonde dieren waarbij het voer de gezondheid maximaal ondersteunt. Ook de inzet van duurzame en circulaire grondstoffen heeft volop de aandacht gehad. Veel onderzoek dat wordt uitgevoerd komt in aanmerking voor WBSO­subsidie (Wet Bevordering Speur­ en Ontwikkelingswerk, red.). AR beschikt over eigen proeflocaties en is daarnaast lid van Schothorst Feed Research (SFR). SFR ondersteunt bij het ontwikkelen en implementeren van nutritionele kennis in innovatieve diervoederconcepten die ook maatschappelijk acceptabel zijn. Ook maakt AR gebruik van de kennis van toeleveranciers van grondstoffen en premixen.

ZUIVER VOERDE DRIE PIJLERS VAN ZUIVER VOER:

• Zuivere grondstoffen: gezonde grondstoffen die optimale prestaties in de stal mogelijk maken.

• Elke grondstof zijn bewerking: de eigenschappen van de grondstoffen worden hierdoor maximaal benut.

• Gegarandeerde voedingswaarde: door deelname aan

VoederWaarde.nl.

37

!

GEREALISEERD

• Zuiver Voer als grondslag onverminderd voortgezet.

• Geïnvesteerd in productie­apparaat om het voer nog beter te maken en om te kunnen beantwoorden aan de eisen vanuit verschillende marktconcepten.

• Voldaan aan alle kwaliteitseisen.

• Drie bulktrekkers van drie merken aangeschaft ter vergelijking.

Zuiver Voer verder verfijnd en succesvol ingezet voor alle diersectoren.

Verder optimaliseren productieapparaat om te leveren wat complexe markt vraagt.

2018

2019

!

Grondstoffenmarkt 2018Het jaar 2018 begon met relatief gunstige grondstoffen­prijzen. Als gevolg van droogte ontstonden in Argentinië grote verliezen in de sojaoogst, waardoor de sojaprijzen in de eerste maanden van 2018 stevig begonnen op te lopen. 2018 was tevens het jaar van de handelsoorlog tussen de VS en China. Als reactie op de invoerheffingen die de VS instelde voor Chinese goederen, introduceerde China een forse invoerheffing op sojabonen uit de VS. Er ontstond een verschuiving van goederenstromen over de wereld, met alle gevolgen voor prijsverhoudingen van dien. De droogte in Europa leidde tot opbrengstverliezen in de granen, waardoor graanprijzen naar hogere niveaus wisten te klimmen. De extreem lage waterstanden trokken gedurende een lange periode een sterke wissel op de grondstoffenmarkt en de logistiek binnen Noordwest­Europa.

LOGISTIEKOok in 2018 is het bulkvervoer voor het overgrote deel uitgevoerd met eigen chauffeurs en eigen bulkauto’s. Een klein deel van het bulkvervoer is uitbesteed aan erkende vervoerders om zo de leverbetrouwbaarheid te kunnen blijven garanderen. Tijdens de opleiding van de chauffeurs werd veel aandacht besteed aan het klantcontact. Op de jaarlijkse chauffeursdag was veiligheid op nat en glad wegdek een belangrijk aandachtspunt. Er is geïnvesteerd in de aanschaf van drie bulktrekkers. De bezorging van stukgoed vanuit het distributiecentrum in Lunteren was succesvol met een hoge leverbetrouwbaarheid. Vanwege de groei van het assortiment en de omzet in zakgoed wordt onderzocht of het distributiecentrum kan worden uitgebreid.

Operationele activiteiten

38

3939

Droogte van grote invloed op alle teelten

40

Plant

40

AKKERBOUWDe akkerbouwers in Midden­Nederland hebben het afgelopen seizoen goede resultaten behaald, mits ze konden beregenen. Zowel aardappelen, uien als granen leverden goede prijzen op. De bietenprijs lag fors lager door de lage suikerprijs.

RUWVOERTEELTMet name in Oost­Nederland hadden mais en gras het door de droogte zwaar te verduren. Doordat de droogte in het najaar doorzette mislukte op veel plekken ook de herinzaai van gras. Er komt steeds meer aandacht voor ’eiwit van eigen land’. In samenwerking met de CropSolutions­partners werd in 2018 proefsgewijs ervaring opgedaan met de teelt van veldbonen en luzerne. Ook hier werd het succes bepaald door het al dan niet kunnen beregenen. Voederbieten veroveren steeds meer hun plek in de ruwvoerteelt vanwege de goede voederwaarde en de hoge opbrengst.

GROENVOORZIENING EN BOOMKWEKERIJIn de groenvoorziening is het gebruik van gewasbeschermings­middelen inmiddels bijna geheel verboden. Voor de boomkwekers was 2018 een goed jaar. Vooral de boomkwekers die jaarrond leveren vanuit pot of zak, konden goed zakendoen. Het sentiment in de markt is weer positiever.

DE KERN

Het zal niemand verbazen dat de droogte een grote stempel heeft gedrukt op de resultaten van de plantaardige sectoren in 2018. Het wel of niet kunnen beregenen bepaalde of de teler kon terugkijken op een goede opbrengst of niet.

FruitteeltDe fruittelers in het midden van het land konden veelal beregenen. Hiermee hebben ze de oogst veiliggesteld en het fruit beschermd tegen zonnebrand. De snelle rijping van het fruit maakte het wel lastig om alles op tijd geplukt te krijgen. De fruittelers in Zeeland en Limburg hadden nauwelijks mogelijkheden tot beregenen en hadden hierdoor meer moeite om een goede opbrengst te realiseren. Degenen die op het hout hebben verkocht, kregen een goede prijs. Daarna daalden de prijzen snel. Het was voor fruittelers een uitdaging om voldoende personeel aan te trekken.

41

!

GEREALISEERD

• Forse omzetstijging ruwvoerzaden via CropSolutions­partners.

• Hoog niveau kennis en kunde bij buitendienst, mede via CAF en CropSolutions.

• Veel nieuwe klanten mogen verwelkomen, met name in de akkerbouw.

• Omzet Fysium fors gestegen.

De mogelijkheid tot beregenen was bij alle sectoren bepalend voor het resultaat.

Bodemgezondheid wordt een steeds belangrijkere basis voor alle teelten. Precisielandbouw kan hierin een sleutelrol vervullen.

2018

2019

!

GOED JAAR VOOR AR PLANTAR Plant kijkt terug op een jaar met een zeer goede omzet, zowel in de gewasbeschermingsmiddelen als in de fruitteeltbenodigd heden. Mede door de droogte is er zeer veel graszaad verkocht. De afzet van meststoffen was door de droogte juist minder doordat er niet gestrooid kon worden. In de fruitteelt is de inzet van Fysium verder uitgebouwd. Binnen de akkerbouw mocht AR Plant veel nieuwe klanten verwelkomen. Zij kiezen voor AR Plant voor het totaalpakket van een goed advies, een product tegen een goede prijs en een kundig team in het veld. Voor de boomkwekerij verliep de samenwerking met Van Tuijl Haaften zeer goed en constructief. Een tijdig transport wordt een steeds grotere uitdaging voor AR Plant. Dit komt mede doordat de behoefte aan transporteurs harder groeit dan het aanbod.

Plant

42

“Als akkerbouwer is geen dag hetzelfde, de ene dag ben je tractorchauffeur, de andere dag regel je de inkoop of juist de verkoop en weer een dag later ben je monteur.”

Koen van Gendt, 26 jaar

Akkerbouwbedrijf in Bemmel met 80 ha grond in gebruik. Gewassen: consumptie­aardappelen, uien, granen en suikerbieten.Koen heeft een vof met zijn ouders.

Doelstelling: Op een zo duur zaam mogelijke manier producten telen en afzetten en daarmee een goed saldo behalen.

Akkerbouwbedrijf Van Gendt

i

43

!

!

DE KERN

Normale jaren bestaan niet binnen de fruitteelt. Na twee relatief late winterprikkels volgde een voorjaar dat behoorde tot het ideaal van de fruitteler: goed berijdbare percelen, geen nachtvorsten en een snelle bloei als opmaat naar een goede oogst. Onder aanhoudende zomerse en droge condities was de gewasbescherming goed beheersbaar. Ook voor CAF was het een mooi jaar met zeer veel projecten en een groeiende adviesvraag, zowel vanuit de fruittelers als vanuit de CropSolutions-partners.

In 2018 heeft CAF de samenwerking met Agrea in Limburg en Heyboer in Flevoland en Noord­Nederland verstevigd en zo de landelijke dekking van haar adviezen verder verbeterd. CAF zag een flinke groei in het aantal projecten, dit zijn bijvoorbeeld demoproeven, opleiding en advies, maar ook duurzaamheidsprojecten. Vooral op het vlak van plantversterking en bodemweerbaarheid heeft CAF haar kennis uitgebreid. Dit past bij de trend waarbij het gebruik van chemische middelen het slotstuk wordt van Integrated Crop Management (ICM). Van 2015 tot 2018 heeft CAF samen met Fruitconsult, NFO en WUR de Proeftuin Randwijk op de kaart gezet. Proeftuin Randwijk is het enige platform in Nederland waar kennis over fruitteelt sectorbreed wordt ontwikkeld. CAF werkt aan het bestendigen van deze samenwerking. Fruitregistratiewijzer.nl is in 2018 stevig gepositioneerd en wordt door nagenoeg alle fruittelers gebruikt.

GEREALISEERD

• Structurele begeleiding van CropSolutions­partners Agrea en Heyboer door CAF.

• Marktleider in onderzoek naar groene gewas­beschermings middelen.

• Plantversterking en bodemweerbaarheid verder in beeld gebracht.

• Fysieke aansturing Houtig Kleinfruit Centrum Randwijk opgestart.

Marktpositie versterkt via CropSolutions-partners en rechtstreeks in de markt. CAF beschermt teelt en telers.

Taken en werkzaamheden inrichten vanuit vier modules: advies, projecten, opleiding en onderzoek.

2018

2019

Vooruitlopen op de fruitteelt praktijk over 5 jaar

CAF

44

“Het mooiste vind ik dat je ieder jaar opnieuw begint. Na de oogst begin je direct met de voorbereidingen voor

het komende seizoen en kijk je wat er anders of beter kan.”

Remco Vernooij, 29 jaar

Appel­ en perenteeltbedrijf in Doornenburg met 10 ha peren (Conference, Lucas en stoofperen) en 15 ha Kanzi­appels onder hagelnetten. Eigen koelruimte en transport. Remco heeft een vof met zijn vader.

Doelstelling: Verantwoord en milieubewust telen, zorgen voor balans in de boomgaard waarbij het inkomen gedekt is.

i

Fruitteeltbedrijf Vernooij

45

Meer aanvoer via Rijnzate

door droogte in West-Europa

46

Op- en overslag

46

!

!

GEREALISEERD

• Renovatie kade Grebbedijk.

• Vervolg renovatie sleufsilo’s Doetinchem.

• Uitbreiding productie Maxammon grain, Sodagrain en Agrubrij in Doetinchem.

• Flinke omzetgroei in tonnen.

Enerverend jaar met lage waterstanden, tegenvallende graanoogst en brand in opslagloods Wageningen.

Aanpassing opslag-locaties voor VLOG-grondstoffen. Uitbreiding productiemogelijkheden in Doetinchem.

2018

2019

DE KERN

De droogte in de zomer van 2018 was van grote invloed op de aanvoer van mengvoergrondstoffen. De langdurige droogte veroorzaakte laag water in de grote rivieren en in het bijzonder in de Gelderse IJssel. Hierdoor waren op- en overslaglocaties in Oost-Nederland slecht of zelfs helemaal niet bereikbaar voor de binnenvaart.

De op­ en overslaglocatie van Rijnzate in Wageningen is al die tijd goed bereikbaar gebleven. De locatie in Doetinchem ondervond wel hinder van het lage water. Schepen konden maar een deel van hun normale vracht vervoeren, waardoor de kosten per ton flink opliepen.

Een ander effect van de droogte was de tegenvallende graanoogst in West­Europa. Hierdoor werden minder granen aangevoerd vanuit de gebruikelijke graangebieden zoals Duitsland en Frankrijk en moesten ze voornamelijk uit Oekraïne, Rusland en Zuid­Amerika komen. Dit betekent dat er in 2018 veel meer granen over water werden aangevoerd. Door deze twee gevolgen van de droogte ­ laag vaarwater én minder graan in West­Europa ­ kon Rijnzate 30.000 ton meer grondstoffen op­ en overslaan dan in 2017. Door de tegenvallende maisoogst in 2018 was er ook veel minder korrelmais beschikbaar voor de productie van CCM. Rijnzate heeft daarom een proces ontwikkeld om van maiskorrels met een hoog drogestofgehalte CCM te kunnen maken.

47

Persoonlijke benadering spreekt aan

48

Winkels

48

!

!

GEREALISEERD

• Uitbreiding klantenpas met verjaardagscadeau, dierenprofiel en persoonlijke aanbiedingen.

• Toegenomen aantal transacties in de winkels.

• Titels ‘Beste Winkelketen van Nederland’ en ‘Beste Webshop’ in de categorieën Tuin en Dierenspeciaalzaken behaald.

• Vakprijs Dutch Pet Awards gewonnen.

• Nieuwe franchise­overeenkomst AR en Welkoop.

• Introductie kennis­app voor winkelmedewerkers.

Buitengewone groei van het rendement van de winkels.

Blijven investeren in winkels voor een optimale klant beleving, bijvoor-beeld door educatief dierenverblijf De Hooibergh.

2018

2019

DE KERN

2018 was voor de Welkoopwinkels van AR het beste jaar in de geschiedenis. Door een toename van het aantal klanten is de omzet verder gestegen. Daarmee wisten de winkels een uitstekend rendement te realiseren.

Door de late start van het voorjaar ­ vier weken later dan normaal ­ kende 2018 een moeizame start voor de winkels. Echter, in de vier weken daarna is de achterstand compleet ingelopen. De warme en droge zomer bracht een verkoop van zomer­, zwembad­ en beregeningsartikelen met zich mee die alle verwachtingen overtrof. Gedurende het hele jaar heeft de verkoop van producten voor dieren om het huis een mooie omzetplus laten zien. Een belangrijk thema in 2018 was het meer verbonden zijn met de klant door een persoonlijker benadering. Dit vertaalde zich naar een toename van het aantal klanten en een hogere bezoekfrequentie. Het rendement van de winkels maakte het mogelijk om het Extra AR voordeel eerder uit te kunnen keren aan de afnemers.

49

Betrokken medewerkers

MEDEWERKERSTEVREDENHEID

Motivaction heeft in 2018 een onderzoek uitgevoerd naar tevredenheid, motivatie en betrokkenheid van de medewerkers bij AR. In 2018 was het deelnamepercentage 70%. Gemiddeld zijn de medewerkers tevreden over hun werk bij AR en zullen zij AR aanbevelen als werkgever. De medewerkers zijn goed gemotiveerd en omschrijven AR als sociaal, goed en betrouwbaar. De verbeterpunten die uit het onderzoek naar voren kwamen zijn in 2018 opgepakt.

ARBO en veiligheid

De bedrijfshulpverleners (bhv’ers) van AR zijn getraind in het verlenen van eerste hulp en het evacueren van de werkplekken. In 2018 hebben alle bhv’ers voor het eerst ‘gemixt’ getraind. Dat wil zeggen dat collega’s van verschillende locaties en bv’s samen trainden. Zo leerden ze elkaars taken kennen en het zorgde voor een betere samenwerking bij het verlenen van hulp. De preventiemedewerkers hebben de Risico Inventarisatie en Evaluatie (RIE) uitgevoerd. Dit gaf een goed beeld van de verbeterpunten die werknemers dagelijks ervaren. Na de brand in de opslagloods in Wageningen in het voorjaar van 2018, is de veiligheid geëvalueerd en worden de actiepunten opgepakt.

MILIEU

Voor de locatie in Lienden is een nieuwe omgevingsvergunning aangevraagd. Voor de Welkoopwinkels in Zaltbommel en Putten zijn vergunningen voor uitbreiding aangevraagd. Bij de productielocatie in Barneveld is een traject gestart om verschillende grondstofstromen (GMO en non­GMO) gescheiden in te nemen. Door het inpandig maken van een aantal transporten wordt een geluidsreductie gerealiseerd. De nieuw aangeschafte bulkwagens zijn uitgerust met Euro 6­motoren die het milieu aanmerkelijk minder belasten. In Wageningen en Barneveld zijn opslagtanks met AdBlue geplaatst. Dit wordt aan de motoren toegevoegd waardoor ze milieuvriendelijker worden.

Personeel & Organisatie Tot groot verdriet overleed in 2018 een van de werknemers van AR, Jan Willem Riezebosch, bedrijfsleider van Welkoop Veenendaal. In het boekjaar 2018 had AR gemiddeld 298 fte in dienst. Het ziekteverzuim bedroeg in 2018 4,25%. Twee werknemers waren twee jaar arbeidsongeschikt en stroomden de WIA in. Acht werknemers vierden in 2018 hun dienstjubileum. Vier werknemers gingen met pensioen. Er zijn voorbereidingen getroffen voor de nieuwe pensioenregeling die per 1 januari 2019 is ingegaan. Hierin is nauw samengewerkt met de ondernemingsraad. In 2018 is een nieuwe tweejarige cao gesloten voor Graanbe- en verwerkende bedrijven. Veel medewerkers maakten in het boekjaar gebruik van het Periodiek Medisch Onderzoek en de griepprik. In 2018 was er extra aandacht voor het binden en boeien van de groep ‘millennials’: jonge talentvolle medewerkers. Via AR on Tour konden nieuwe werknemers een kijkje nemen bij een ondernemer in de agrarische sector. Medewerkers productie en logistiek kunnen via AR Academy, die in 2018 is opgericht, zich verder ontwikkelen in hun vakgebied.

Holding

50

BIJEENKOMSTEN IN DE REGIO

Gedurende het jaar heeft AR diverse bijeenkomsten georganiseerd in de regio. Van mais­ en gbm­avonden tot vleesvee­ondernemersdagen en van de akkerbouwdemo tot de dealerbijeenkomst van Voermeesters. Daarnaast heeft AR deelgenomen aan diverse vakbeurzen.

Webshops Begin 2018 heeft AR de webshop voor de jongveeopfok geïntroduceerd. In deze webshop worden alle zakgoedartikelen voor jongveeopfok aangeboden: van kalvermelk en kalverbrok tot mineralen en ruwvoeders. In het najaar is Paardenvoer.nl live gegaan. In deze webshop worden paardenvoeders van de merken Voermeesters, Subli en Masters in zakgoed aangeboden.

Jongere leden in de hoofdrol In 2018 heeft AR het eerste AR Jongerenevenement georganiseerd. Zo’n 120 agrarische jongeren bezochten het evenement dat AR op 20 juni hield in het beroemde schip de ‘ss Rotterdam’. De reacties waren ronduit positief: interessante sprekers, een mooie rondvaart en een gezellig samenzijn.

MULTICHANNEL-COMMUNICATIE

De communicatie van AR richtte zich in 2018 op een heldere en een duidige communicatie, intern en extern. Wat promotie betreft koos AR voor multi­channel­communicatie met een focus op online communicatie. Op de verschillende platforms zijn diverse advertorials en banners geplaatst. Daar­naast heeft AR in 2018 goede ervaringen opgedaan met contentmarketing. Zo zijn er regelmatig kennisartikelen geplaatst op de kennispartnerpagina’s van Agrio waarin actuele onderwerpen werden behandeld.

51

AR kijkt terug op een goed jaar met positieve resultaten van de bv’s. Het boekjaar 2018 wordt afgesloten met een positief resultaat na belasting van € 973.600. Het boekjaar 2018 bestond, net zoals het vergelijkingsboekjaar 2017, uit 52 weken. De geldomzet van AR steeg in 2018 van € 239.132.000 naar € 252.274.000.

De mengvoeromzet steeg met 0,1% en de totale veevoeromzet in tonnen daalde licht ten opzichte van 2017 met 0,5%. De omzet pluimveevoer steeg (+11,6%), de omzet varkensvoer daalde met 6,8% en de omzet rundvee en overige voeders daalde met 0,9%. De omzet enkelvoudige voeders daalde met 5,6%.

De omzet in meststoffen daalde met name door de bijzonder droge weersomstandigheden. De omzet gewasbeschermingsmiddelen boekte een mooie plus van 3,6% mede veroorzaakt door extra omzet in Fysium. De hoeveelheid ingenomen granen was vrijwel hetzelfde als in 2017. De droogte had onder andere een grote impact op de maisopbrengst. Er werd 1.700 ton CCM ingenomen, fors minder dan in 2017.

Op de overslaglocaties van Rijnzate in Wageningen, Doetinchem en Lienden werden in totaal iets meer tonnen grondstoffen op­ en overgeslagen dan in 2017. Extra op­ en overslagactiviteiten, als gevolg van de lage waterstanden, zorgden voor een positief resultaat van Rijnzate.

Samenvatting resultaten

Door een groeiend aantal klanten en voor de Welkoopwinkels meewerkende weersomstandigheden steeg de omzet van de winkels ten opzichte van 2017 met 6,8%. Daarmee werd 2018 voor de Welkoopwinkels van AR het beste jaar in de geschiedenis.

Per saldo realiseerde AR een nettoresultaat na belasting van € 973.600. Hierin zijn inbegrepen de prijsreductievoorstellen, het Extra AR voordeel en de bonus­, betalings­ en ledenkorting met een totaalbedrag van € 9.603.000 (2017: € 9.347.000). In het resultaat is rekening gehouden met een nog uit te keren prijsreductie aan afnemers van circa € 3 miljoen, bestaande uit € 6,00 per ton over de in 2018 afgenomen mengvoeders en 2,5% over de afgenomen gewasbeschermingsmiddelen.

De geconsolideerde kasstroom bedraagt ­€ 2.682.000 wegens de afname van de operationele schulden, wat is terug te zien in een afname van het banksaldo. In de jaarrekening is hiervan een specificatie te vinden. De solvabiliteit van de coöperatie bedraagt bijna 64%. Door de afname van het balanstotaal is deze gestegen. Zowel de liquiditeit als de solvabiliteit van AR zijn goed.

AR maakt geen gebruik van financiële instrumenten voor afdekking van prijs­, krediet­, liquiditeits­ en kasstroomrisico’s. Liquiditeits­ en kasstroomrisico’s zijn zeer beperkt aanwezig en met de huidige manier van bedrijfsvoering worden prijs­ en kredietrisico’s beheerst. Operationele risico’s, grondstofrisico’s en debiteurenrisico’s worden gemitigeerd in de operationele activiteiten.

52

AR IN CIJFERS

2018 2017 mutatie in %OMZETTEN VEEVOEDERS(x 1.000 kg, vergelijkbare periodes)

Pluimveevoeders 175.203 157.047 11,6 Varkensvoeders 217.215 233.087 ­6,8 Rundvee­ en overige voeders 172.875 174.531 ­0,9 Enkelvoudige voeders (incl. Sodagrain en Maxammon grain) 68.098 72.166 ­5,6 Totaal 633.391 636.831 ­0,5

OMZETTEN(x € 1.000, vergelijkbare periodes)

Veevoeders 205.394 195.791 4,9 Bedrijfsontwikkeling 559 488 14,5 Plant 27.421 24.432 12,2 CAF 673 612 10,0 Winkels 19.257 18.027 6,8 Rijnzate 4.548 4.502 1,0

257.852 243.852 5,7Af: interne omzet 5.578 4.720Geconsolideerd 252.274 239.132 5,5

Aantal leden 2.032 1.992Gemiddeld aantal medewerkers (fte's) 298 291

53

De toekomstvisie van het ministerie van LNV en het Klimaatakkoord zullen in 2019 de agenda bepalen voor de agrarische sector. In de visie staat dat agrarische ondernemers een boterham moeten kunnen blijven verdienen. Maar de echte uitdaging zit volgens ons in het kunnen nalaten van het bedrijf aan de volgende generatie. AR wil voor de agrarische ondernemers een solide partner zijn en zo een bijdrage leveren aan de toekomst van hun bedrijven.

De investeringen over 2019 bedragen naar verwachting bijna € 9,6 miljoen. Door de goede liquiditeit hoeft AR voor de begrote investeringen geen beroep te doen op het bankkrediet. De personele bezetting van AR blijft naar verwachting rond hetzelfde niveau liggen.

54

Blik op 2019

54

AR VoerOm in te spelen op het groeiende aantal afzetmarkten wordt er in de meng voermarkt een grote diversiteit aan voersoorten aangeboden. De toenemende eisen vanuit concepten vormen hierbij dé uitdaging. AR wil voer voor alle mogelijke concepten leveren. Het produceren voor duurzame concepten is immers een must voor het voort bestaan van de agrarische sector. AR Voer zet hierbij in op een gestage omzetgroei via scherp geprijsde innovatieve producten, geproduceerd volgens de Zuiver Voer-filosofie. Naast mengvoer zijn dit bijvoorbeeld geplette granen, Sodagrain, Maxammon grain en CCM. AR Voer wil hiernaast zowel produceren voor derden als samenwerken met collega-bedrijven. Voor het optimaliseren van de productie-processen staan in 2019 forse onder-houds- en vervangings investeringen op het programma.

AR Biologisch De markt van de biologische producten ontwikkelt zich in 2019 naar verwachting minder snel dan in de voorgaande jaren. Van alle producten is er precies genoeg of er is sprake van een licht overschot. Dit zorgt voor druk op de nog steeds goede prijzen en leveringsvoorwaarden voor de biologische ondernemers. In 2019 wordt de samenwerking met coöperatie De Valk Wekerom verder uitgewerkt in de productie activiteit Bio­NL. AR en De Valk Wekerom houden ieder hun eigen assortiment en marktbenadering, maar daar waar het voordeel oplevert, gebeurt dit vanuit een slimme samenwerking. AR Biologisch beoogt groei in 2019. De reputatie van AR Biologisch is sterk en daardoor zien wij een toename van het aantal relaties als een reële ontwikkeling.

AR COPRODUCTEN Omdat er in 2018 in sommige gebieden bijzonder weinig ruwvoer is gewonnen zal er meer vraag zijn naar bijproducten voor de rundveehouderij. De vraag naar enkelvoudige grondstoffen wordt sterk bepaald door de dagprijs van grondstoffen. Voor AR Coproducten blijft de focus liggen op de handel in Kröner­zetmeel, Agrubrij, Sodagrain, Maxammon grain, CCM en volle vrachten enkelvoudige grondstoffen.

VoermeestersDe mengvoermarkt in de paardenhouderij blijft in 2019 naar verwachting stabiel. Dierenwelzijn en gezondheid staan centraal. Voermeesters speelt hierop in met een pakket passende, kwalitatief hoogwaardige voeders. Door de drie­merken­strategie (Subli, Masters en Voermeesters) verwacht Voermeesters een groter marktaandeel te kunnen realiseren. Hierbij vormen de aanwezige kennis en kunde in combinatie met onze gespecialiseerde fabriek in Lienden een belangrijke factor.

55

Blik op 2019

55

Blik op 2019

AR WINKELS

AR Plant en CAFOok in 2019 is AR Plant totaalleverancier voor

de plantaardige sector. Met een uitgebreid

pakket producten én kennis en kunde tegen een

scherpe prijs zet AR Plant in op omzetgroei en

uitbreiding van het marktaandeel. Ook speelt

AR Plant in op de groeiende biologische teelt.

Groene gewasbeschermingsmiddelen gaan

een steeds grotere rol spelen. Reguliere en

biologische gewasbeschermingsmiddelen zullen

steeds meer naar elkaar toe groeien. Bestaande

samenwerkingsverbanden met CropSolutions,

CZAV en Vitelia Agrocultuur blijven in 2019

belangrijk voor AR Plant en CAF. De samenwerking

binnen PPO Randwijk wordt in 2019 uitgebreid. Zo

wordt geïnvesteerd in kennisontwikkeling voor de

Nederlandse fruitsector.

De Welkoopformule ontwikkelt zich steeds verder vanuit het middensegment naar het hogere kwaliteitssegment. De Welkoopwinkels van AR beogen verdere omzetgroei voor 2019. Met het recordjaar 2018 in het achterhoofd is dit een geweldige uitdaging. Er wordt doorgewerkt aan de verbetering van de formule en vernieuwing van winkellocaties. Ook wordt gestreefd naar nog meer verbondenheid met klanten via de combinatie van lokale winkels, een uitstekende webshop en het optimaal benutten van de klantenkaart.

Rijnzate De vraag naar grondstoffen voor VLOG­productie neemt toe. Grondstoffen moeten meer gescheiden worden opgeslagen. Hierdoor daalt de bezettingsgraad van de opslagfaciliteiten. In 2019 wordt geïnvesteerd in een overkapping van de opslag van Sodagrain en Maxammon grain. Tevens wordt er in Doetinchem een pletinstallatie gerealiseerd.

AR BEDRIJFSONTWIKKELINGAdvisering over strategie, vergunningen, financiën en stallenbouw blijven de thema’s. Het advieswerk verschuift van advies naar coaching van agrarische ondernemers op diverse terreinen. Ondernemers kunnen bij AR Bedrijfsontwikkeling terecht voor goede en eerlijke bedrijfsplannen. De begeleiding van bedrijven bij het correct invullen van de mestboekhouding blijft een belangrijke dienst van AR Bedrijfsontwikkeling. De actualiteiten in het hedendaagse mestbeleid worden hiervoor op de voet gevolgd.

56

5757

5858

Financieel verslag 2018van Land- en tuinbouwcoöperatie AgruniekRijnvallei U.A.

5959

GECONSOLIDEERDE BALANS PER 29 DECEMBER 2018(voor winstbestemming door de Algemene Vergadering; x € 1.000)

29-12-2018 30-12-2017ACTIVA

Vaste activa1. Materiële vaste activa 22.909 22.926 2. Financiële vaste activa 231 231

23.140 23.157

Vlottende activa3. Voorraden 18.348 16.449 4. Vorderingen 19.231 18.983 5. Liquide middelen 21.801 24.483

59.380 59.915

Totaal activa 82.520 83.072

PASSIVA

6a. Eigen vermogen 51.501 49.849 6b. Onverdeeld resultaat 974 1.652 6. Totaal 52.475 51.501

7. Voorzieningen 9.488 9.259

8. Ledenrekening 509 562 9. Schulden op korte termijn 20.048 21.750

20.557 22.312

Totaal passiva 82.520 83.072

Land- en tuinbouwcoöperatie AgruniekRijnvallei U.A.

Financieel verslag

60

GECONSOLIDEERDE EXPLOITATIEREKENING OVER 2018(x € 1.000)

2018 2017OMZET 252.274 239.132 Ledenkorting 490 493 Prijsreductie 2.936 3.054 Bonuskorting 2.907 2.859 Extra AR voordeel 962 755 Betalingskorting 2.308 2.186

9.603 9.347 Netto­omzet 242.671 229.785 Inkoopwaarde 199.921 186.960

42.750 42.825 Overige bedrijfsopbrengsten 618 563

43.368 43.388

Salarissen 15.635 15.268 Sociale lasten 2.450 2.627 Pensioenen 1.229 1.287 Afschrijvingen 4.074 3.832 Overige bedrijfskosten 18.758 18.685 Totaal bedrijfskosten 42.146 41.699

BEDRIJFSRESULTAAT 1.222 1.689

Interestbaten 237 674 Interestlasten -141 ­141

Financiële baten en lasten 96 533

Resultaat voor belasting 1.318 2.222 Belastingen -344 ­570

Nettoresultaat 974 1.652

Land- en tuinbouwcoöperatie AgruniekRijnvallei U.A. 61

OVERZICHT VAN DE GECONSOLIDEERDE KASSTROMEN 2018(x € 1.000)

2018 2017BEDRIJFSACTIVITEITENResultaat 1.222 1.689 Aanpassingen voor:Afschrijvingen (en overige waardeverminderingen) 4.074 3.832 Mutatie voorzieningen -116 627

Verandering in werkkapitaal:­ operationele vorderingen 870 ­282 ­ voorraden -1.899 ­1.905 ­ operationele schulden -1.775 5.461 Kasstroom uit bedrijfsoperaties 1.154 7.732

Ontvangen interest 96 533 Betaalde winstbelasting -1.119 ­2.067

-1.023 ­1.534Kasstroom uit operationele activiteiten 1.353 7.887

INVESTERINGSACTIVITEITENInvesteringen in materiële vaste activa -4.244 ­4.481 Desinvesteringen materiële vaste activa 188 23 Investeringen in overige financiële vaste activa 0 ­10 Desinvesteringen in overige financiële vaste activa 0 65 Kasstroom uit investeringsactiviteiten -4.057 ­4.404

FINANCIERINGSACTIVITEITENMutatie rekening­courantschuld kredietinstellingen 22 0 Kasstroom uit financieringsactiviteiten 22 0Mutatie geldmiddelen -2.682 3.483

Stand begin boekjaar 24.483 21.000 Stand einde boekjaar 21.801 24.483 Mutatie -2.682 3.483

Land- en tuinbouwcoöperatie AgruniekRijnvallei U.A.

Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de indirecte methode op basis van de geconsolideerde cijfers. De kasstroom betreft de mutatie in de post liquide middelen. De kasstromen zijn opgesplitst naar aard van de activiteiten en zijn te onderscheiden in operationele, investerings­ en financieringsactiviteiten.

62

Grondslagen voor de waarde- en resultaatbepaling

Dit is de jaarrekening van Land- en tuinbouw-coöperatie AgruniekRijnvallei U.A. gevestigd aan de Rijnhaven 14 te Wageningen, KvK-nummer 09077294. De belangrijkste activiteiten van de groep zijn het produceren en verkopen van diervoeders en de verkoop van diverse producten voor de agrarische sector.

Het boekjaar van de coöperatie is verdeeld in een aaneengesloten reeks van dertien perioden van vier weken. Het boekjaar eindigt met de dichtst bij 31 december liggende einddatum van een periode.Het boekjaar 2018 heeft betrekking op de periode van 31 december 2017 tot en met 29 december 2018. Het vorige boekjaar had betrekking op de periode van 1 januari 2017 tot en met 30 december 2017.

Alle bedragen in de jaarrekening zijn vermeld in euro’s (€ 1 of € 1.000).

De jaarrekening is opgemaakt op 11 maart 2019. De coöperatie heeft zowel de enkelvoudige jaarrekening als de geconsolideerde jaarrekening opgesteld volgens de wettelijke bepalingen van Titel 9 Boek 2 Burgerlijk Wetboek. Hierbij inbegrepen is Richtlijn 620 van de Raad voor de Jaarverslaggeving, waarin specifieke bepalingen voor coöperaties zijn opgenomen.

Grondslagen voor consolidatieIn de geconsolideerde jaarrekening zijn de financiële gegevens opgenomen van Land- en tuinbouwcoöperatie AgruniekRijnvallei U.A. te Wageningen en van de onderstaande dochterondernemingen:

Naam Vestigingsplaats Deelnemings- percentage*

AgruniekRijnvallei Holding B.V. Wageningen 100%• AgruniekRijnvallei Voeders Holding B.V. Wageningen 100% • AgruniekRijnvallei Voer B.V. Wageningen 100% • AgruniekRijnvallei Biologisch B.V. Wageningen 100% • AgruniekRijnvallei Barneveld B.V. Wageningen 100% • Masters Diervoeders B.V. Wageningen 100% • Voermeesters B.V. Wageningen 100% • Van den Brink B.V. Wageningen 100% • AR Coproducten B.V. Wageningen 100% • Mineralenverwerking Achterhoek en Liemers (Minal) B.V. Wageningen 100%• AgruniekRijnvallei Plant B.V. Wageningen 100%• Centrale Adviesdienst Fruitteelt B.V. Wageningen 100%• AR Bedrijfsontwikkeling B.V. Wageningen 100%• AgruniekRijnvallei Winkels B.V. Wageningen 100%• Bedrijfstechniek B.V. Wageningen 100% • AgruniekRijnvallei Agro Tourshop B.V. Wageningen 100%• Rijnzate B.V. Wageningen 100%• AR Investments B.V. Wageningen 100%

*Direct dan wel indirect.**Is ontbonden 20 november 2017.

**

63

Land- en tuinbouwcoöperatie AgruniekRijnvallei U.A.

De groepsmaatschappijen zijn volgens de integrale consolidatiemethode opgenomen. Groepsmaatschappijen zijn rechtspersonen en vennootschappen waarin beslissende zeggenschap wordt uitgeoefend.

De resultaten van overgenomen deelnemingen worden in de geconsolideerde exploitatierekening verantwoord vanaf de datum waarop beslissende zeggenschap op de deelnemingen is verkregen.

Aangezien de resultaten van de coöperatie zijn betrokken in de consolidatie, is de vennootschappelijke exploitatierekening in verkorte vorm opgenomen. (conform art. 402 Titel 9, Boek 2 BW).

SALDERENEen actief en een post van het vreemd vermogen worden gesaldeerd in de jaarrekening opgenomen uitsluitend indien en voor zover: • een deugdelijk juridisch instrument beschikbaar is om het actief en de post

van het vreemd vermogen gesaldeerd en simultaan af te wikkelen en • het stellige voornemen bestaat om het saldo als zodanig of beide posten

simultaan af te wikkelen.

WaarderingsgrondslagenALGEMEENVoorzover niet anders is vermeld, zijn de activa en passiva opgenomen tegen geamortiseerde kostprijs. De cijfers van 2017 zijn, waar nodig, gerubriceerd om een vergelijking met 2018 mogelijk te maken.

MATERIËLE VASTE ACTIVADe materiële vaste activa zijn gewaardeerd tegen de aanschaffingswaarde, verminderd met de op lineaire basis bepaalde afschrijvingen, of tegen lagere bedrijfswaarde. De afschrijvingstermijnen zijn bepaald op basis van de geschatte economische levensduur. De afschrijvingen bedragen (uitgedrukt in een percentage van de aanschaffingswaarde) voor bestrating

Land- en tuinbouwcoöperatie AgruniekRijnvallei U.A.

10%, voor gebouwen (nieuwbouw) 3,3­5%, voor gebouwen (verbouwing) 10%, voor machines en installaties 6­25%, voor inventarissen 20­33,3% en voor vervoermiddelen 20­25%. Voor de kosten van het uitvoeren van groot onderhoud is een voorziening gevormd. Buiten gebruik gestelde materiële vaste activa worden gewaardeerd tegen de kostprijs dan wel de lagere opbrengstwaarde.

FINANCIËLE VASTE ACTIVAHet betreft hier deelnemingen gewaardeerd tegen de verkrijgingswaarde of tegen nettovermogenswaarde. Daarbij worden deelnemingen waarop invloed van betekenis wordt uitgeoefend, gewaardeerd tegen nettovermogenswaarde. Indien en voor zover geheel of ten dele voor de schulden van de deelneming wordt ingestaan respectievelijk een feitelijke verplichting bestaat de deelneming tot betaling van haar schulden in staat te stellen, wordt een voorziening opgenomen. In andere gevallen wordt de deelneming op nihil gewaardeerd. In de exploitatierekening wordt het dividend, dat ontvangen wordt van deelnemingen die gewaardeerd worden tegen verkrijgingswaarde, als opbrengst deelnemingen verantwoord.

Het positieve verschil tussen de verkrijgingsprijs en het aandeel van de vennootschap in de reële waarde van de overgenomen identificeerbare activa en passiva op het moment van de transactie van een deelneming wordt als goodwill aangemerkt en ineens ten laste van het eigen vermogen gebracht.

De overige financiële vaste activa worden gewaardeerd tegen geamortiseerde kostprijs, verminderd met een voorziening voor oninbaarheid.

FINANCIËLE INSTRUMENTENAR maakt niet specifiek gebruik van financiële instrumenten voor afdekking van prijs­, krediet­, liquiditeits­ en kasstroomrisico’s. Liquiditeits­ en kasstroomrisico’s zijn zeer beperkt aanwezig en met de huidige manier van bedrijfsvoering worden prijs­ en kredietrisico’s beheerst. Operationele risico’s, grondstofrisico’s en debiteurenrisico’s worden gemitigeerd in de operationele activiteiten. Een nadere toelichting op de strategische, operationele, financiële en compliancerisico’s is opgenomen in het bestuursverslag.

Grondslagen voor de waarde- en resultaatbepaling

64

Land- en tuinbouwcoöperatie AgruniekRijnvallei U.A.

VOORRADENDe voorraden grond­ en hulpstoffen zijn gewaardeerd tegen de verkrijgings­waarde dan wel de lagere opbrengstwaarde. De voorraden gereed product en handelsgoederen worden gewaardeerd tegen kostprijs of te verwachten lagere opbrengstwaarde rekening houdend met incourantheid. De kostprijs van het gereed product, zijnde het totaal van de productiekosten, wordt vastgesteld met gebruikmaking van de fifo­methode (first­in first­out).

VORDERINGENDe verstrekte leningen en overige vorderingen die geen onderdeel zijn van de handelsportefeuille worden bij eerste verwerking opgenomen tegen de reële waarde plus transactiekosten en vervolgens gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs minus een eventuele benodigde voorziening voor oninbaarheid.

LIQUIDE MIDDELENHierin zijn begrepen alle kasmiddelen en direct opvraagbare banktegoeden. Liquide middelen worden gewaardeerd tegen nominale waarde.

VOORZIENINGENEen voorziening wordt gevormd voor verplichtingen waarvan het waarschijnlijk is dat zij zullen moeten worden afgewikkeld en waarvan de omvang redelijkerwijs is te schatten. De omvang van de voorziening wordt bepaald door de beste schatting van de bedragen die noodzakelijk zijn om de desbetreffende verplichtingen en verliezen per balansdatum af te wikkelen. De voorzieningen groot onderhoud, latente belastingen en overige voorzieningen worden gewaardeerd tegen nominale waarde. De voorziening overige personeelsverplichtingen wordt tegen contante waarde gewaardeerd als het effect van de tijdswaarde materieel is.

SCHATTINGSWIJZIGINGENIn 2018 is de voorziening groot onderhoud herijkt. Dit heeft geleid tot een schattingswijziging. Na de schattingswijziging is een aantal items afgevloeid uit de voorziening groot onderhoud. Het niet meer opnemen van deze items in de

grootonderhoudsvoorziening leidt tot een hoger resultaat voor belastingen over 2018 van € 218.400. Het effect van de schattingswijziging zal de komende jaren tot uiting komen in een verdere egalisatie van het resultaat.

LEDENREKENINGHierin is begrepen een schuld aan leden die direct opeisbaar is.

SCHULDEN OP KORTE TERMIJNSchulden op korte termijn worden bij eerste verwerking opgenomen tegen de reële waarde en vervolgens gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs. Schulden op korte termijn zijn schulden met een looptijd korter dan één jaar.

GEAMORTISEERDE KOSTPRIJSDe geamortiseerde kostprijs wordt bepaald door middel van de effectieve­rentemethode verminderd met eventuele afboekingen (direct, dan wel door het vormen van een voorziening) wegens bijzondere waardevermindering of oninbaarheid. In de berekening wordt rekening gehouden met agio of disagio op het moment van verkrijging en met transactiekosten.

PENSIOENENEr is voornamelijk sprake van een toegezegde premiebijdrageregeling die is ondergebracht bij een verzekeringsmaatschappij. De aan de pensioenuitvoerder te betalen premie wordt als last in de exploitatierekening verantwoord. De te betalen premie dan wel de vooruitbetaalde premie per jaareinde wordt als overlopend passief respectievelijk overlopend actief verantwoord. Dit betreft een middenloonregeling, waarbij het actuariële risico volledig bij de verzekeraar ligt. Voor verplichtingen naast de aan de pensioenuitvoerder te betalen premie wordt een voorziening opgenomen indien per balansdatum sprake is van een in rechte afdwingbare of feitelijke verplichting aan de pensioenuitvoerder en/of werknemer, het waarschijnlijk is dat voor de afwikkeling van die verplichting een uitstroom van middelen noodzakelijk is en er een betrouwbare schatting kan worden gemaakt van de omvang van de verplichting. De voorziening pensioenen en overeenkomstige personeelsverplichtingen zijn contant gemaakt tegen een rekenrente van 3% (2017: 3%).

65

Land- en tuinbouwcoöperatie AgruniekRijnvallei U.A. Land- en tuinbouwcoöperatie AgruniekRijnvallei U.A.

BELASTINGENVoor alle belastbare tijdelijke verschillen wordt een latente belasting­verplichting opgenomen. Voor alle verrekenbare tijdelijke verschillen en voor beschikbare voorwaartse verliescompensatie wordt een latente belastingvordering opgenomen voor zover het waarschijnlijk is dat er fiscale winst beschikbaar zal zijn voor verrekening.

De waardering van latente belastingverplichtingen en ­vorderingen wordt gebaseerd op de fiscale gevolgen van de door de groep, per balansdatum, voorgenomen wijze van realisatie of afwikkeling van activa, voorzieningen, schulden of overlopende passiva. De latente belastingverplichtingen en ­vorderingen worden gewaardeerd tegen nominale waarde.

De (niet­)latente belastingvorderingen en ­verplichtingen worden gesaldeerd indien is voldaan aan de algemene voorwaarden voor saldering.

Grondslagen voor de resultaatbepalingNETTO-OMZETAls netto­omzet wordt verantwoord de opbrengsten uit de verkoop van goederen. Deze worden opgenomen in de netto­omzet tegen de reële waarde van de ontvangen of te ontvangen vergoeding, na aftrek van retouren en tegemoetkomingen en kortingen. Opbrengsten uit de verkoop van goederen worden in de exploitatierekening verwerkt wanneer de belangrijke risico’s en voordelen van eigendom aan de koper zijn overgedragen, het bedrag van de opbrengsten op betrouwbare wijze kan worden bepaald, de inning van de verschuldigde vergoeding waarschijnlijk is, de hiermee verband houdende kosten of eventuele retouren van goederen betrouwbaar kunnen worden ingeschat en er geen sprake is van voortgezette betrokkenheid bij de goederen.

INKOOPWAARDEDe inkoopwaarde betreft de kosten van grond­ en hulpstoffen van de verkochte producten, dan wel de kosten ter verkrijging van de verkochte producten.

OVERIGE BEDRIJFSKOSTENDe overige bedrijfskosten worden bepaald met inachtneming van de hiervoor reeds vermelde grondslagen voor waardering en toegerekend aan het verslagjaar waarop zij betrekking hebben. Voorzienbare verplichtingen en mogelijke verliezen die hun oorsprong vinden voor het einde van het boekjaar worden in acht genomen indien zij voor het opmaken van de jaarrekening bekend zijn geworden en er verder wordt voldaan aan de voorwaarden voor het opnemen van voorzieningen.

INTERESTBATEN EN -LASTENInterestbaten hebben betrekking op uitgegeven leningen en andere vorderingen op derden. Interestlasten hebben betrekking op verplichtingen aan derden en vergoedingen aan banken.

RESULTAATAls resultaat is verantwoord de opbrengst van de in het boekjaar gerealiseerde transacties, verminderd met de aan het jaar toe te rekenen kosten op historische basis, rekening houdend met de nodig geachte mutaties in de voorzieningen en de over het resultaat verschuldigde belastingen. Verliezen worden in aanmerking genomen in het jaar waarin deze voorzienbaar zijn.

BELASTINGENDe belastingen worden berekend op basis van het verantwoorde resultaat, rekening houdend met fiscaal vrijgestelde posten en geheel of gedeeltelijk niet­aftrekbare kosten. De fiscale verliezen vanuit de beëindiging van de participatie in Ovogenetics zijn tegen nihil gewaardeerd.

Grondslagen voor de waarde- en resultaatbepaling

66

Land- en tuinbouwcoöperatie AgruniekRijnvallei U.A.

TOELICHTING OP DE GECONSOLIDEERDE BALANS PER 29 DECEMBER 2018(in euro's)

Bedrijfsgebouwen en ­terreinen

Machines eninstallaties

Inventarissen envervoermiddelen

Totaal1. Materiële vaste activaStand per 30 december 2017Aanschafwaarde 52.133.300 51.616.600 17.338.700 121.088.600Cumulatieve afschrijving 37.576.800 45.027.000 15.558.400 98.162.200Boekwaarde per 30 december 2017 14.556.500 6.589.600 1.780.300 22.926.400

MUTATIES IN BOEKWAARDEInvesteringen 480.500 2.354.100 1.409.600 4.244.200Desinvesteringen ­171.700 ­ ­15.800 ­187.500Afschrijvingen 995.900 1.844.400 1.233.400 4.073.700Saldo ­687.100 509.700 160.400 ­17.000

43.911 49.762Stand per 29 december 2018Aanschafwaarde 52.442.100 53.964.900 17.840.800 124.247.800Cumulatieve afschrijving 38.572.700 46.865.600 15.900.100 101.338.400

Boekwaarde per 29 december 2018 13.869.400 7.099.300 1.940.700 22.909.400

WOZ­waarde bedrijfsgebouwen en terreinen 2018 € 30.485.000 (2017 € 29.925.000).

Onder de post andere deelnemingen is tevens opgenomen een deelneming waarin het belang kleiner is dan 20%. Over het saldo van de leningen u.g. wordt een rentevergoeding ontvangen. Deze vergoeding is evenals de looptijd van deze vorderingen variabel.

Anderedeelnemingen

Leningen u.g. Totaal2. Financiële vaste activa

Boekwaarde per 30 december 2017 54.100 177.000 231.100

Boekwaarde per 29 december 2018 54.100 177.000 231.100

67

Land- en tuinbouwcoöperatie AgruniekRijnvallei U.A.

TOELICHTING OP DE GECONSOLIDEERDE BALANS PER 29 DECEMBER 2018(in euro’s)

3. Voorraden 29-12-2018 30-12-2017

Grond­ en hulpstoffen 10.011.300 8.578.200Gereed product en handelsgoederen (inclusief voorziening incourantheid) 8.336.900 7.870.500

18.348.200 16.448.700

5. Liquide middelen 29-12-2018 30-12-2017

Banken 21.757.800 24.446.400Kas 43.200 36.600

21.801.000 24.483.000

4. Vorderingen 29-12-2018 30-12-2017

Handelsdebiteuren 12.819.400 12.181.800Belastingen en premies sociale verzekeringen 3.962.000 2.841.700Latente belastingvorderingen 4.800 4.800Overige vorderingen en overlopende activa 2.445.000 3.954.800*

19.231.200 18.983.100

Op de handelsdebiteuren is een voorziening van € 4.624.000 (2017: € 8.432.000) in mindering gebracht.Onder de handelsdebiteuren is voor een totaal van € 9.108.200 aan vorderingen op leden opgenomen.De vorderingen hebben een looptijd korter dan een jaar.*Inclusief te verrekenen pensioenpremie 2017 ad. € 1.190.000.

Van de liquide middelen is € 2.458.000 beklemd voor rechtengelden (2017: € 3.100.000).De overige liquide middelen staan ter vrije beschikking.

Voorziening incourantheid € 376.300 (2017 € 298.700).

Land- en tuinbouwcoöperatie AgruniekRijnvallei U.A.

Grondslagen voor de waarde- en resultaatbepaling

68

Land- en tuinbouwcoöperatie AgruniekRijnvallei U.A.

TOELICHTING OP DE GECONSOLIDEERDE BALANS PER 29 DECEMBER 2018(in euro’s)

6b. Onverdeeld resultaat

Stand per begin boekjaar 1.651.900Toevoeging aan reserves ­1.651.900Resultaat boekjaar 973.600Stand per einde boekjaar 973.600

Het eigen vermogen per 29 december 2018 bedraagt na verwerking van het nettoresultaat € 52.475.000.Het totaalresultaat is gelijk aan het nettoresultaat voor het boekjaar 2018.

6a. Eigen vermogenSTATUTAIRE RESERVESAlgemene statutaire reserveStand per begin boekjaar 38.664.400Toevoeging uit resultaat vorig boekjaar 1.651.900Stand per einde boekjaar 40.316.300Reserve bedrijfs­ en marktrisico's

Stand per einde boekjaar conform begin boekjaar 5.558.800Reserve financiering nieuwbouw

Stand per einde boekjaar conform begin boekjaar 5.626.300

TOTAAL STATUTAIRE RESERVES 51.501.400

69

Land- en tuinbouwcoöperatie AgruniekRijnvallei U.A.

TOELICHTING OP DE GECONSOLIDEERDE BALANS PER 29 DECEMBER 2018(in euro’s)

De voorzieningen hebben over het algemeen een langlopend karakter. Van de personeelsverplichtingen heeft € 81.600 een looptijd korter dan 1 jaar.De overige voorzieningen hebben betrekking op kosten in verband met het verwijderen van asbest en bodem­sanering, te verwachten claims en extra kosten in verband met de verplaatsing van activiteiten. De voor zieningen voor claims hebben een kortlopend karakter. De actieve en passieve belastingposities zijn in de jaarrekening gesaldeerd weergegeven. In totaal zit in dit bedrag € 690.000 aan actieve latentie als gevolg van tijdelijke waarderingsverschillen en een passieve latentie van € 1.027.000 als gevolg van tijdelijke waarderingsverschillen. De resterende latenties zien toe op voorzieningen voor belastingrisico’s ter hoogte van in totaal € 3,3 miljoen. Deze € 3,3 miljoen bestaat voor € 1,3 miljoen uit een voorziening voor de verrekening van het liquidatieverlies. Hierin is de actieve latentie als gevolg van compensabele verliezen ter hoogte van € 2,3 miljoen gesaldeerd.

8. Ledenrekening 29-12-2018 30-12-2017

Beginsaldo 562.300 723.900Bij: interest 400 1.800Af: uitbetaald 53.500 163.400Eindsaldo 509.200 562.300

Over het saldo van de ledenrekening is 0,125% rente vergoed. De ledenrekening is direct opeisbaar.

Land- en tuinbouwcoöperatie AgruniekRijnvallei U.A.

7. Voorzieningen 30­12­2017 Dotatie Onttrekkingen 29-12-2018

Overige personeelsverplichtingen 1.664.700 83.400 396.700 1.351.400Groot onderhoud 3.459.800 1.144.100 884.100 3.719.800Latente belastingen 3.308.900 344.500 ­ 3.653.400Overige voorzieningen 826.000 31.200 94.000 763.200

9.259.400 1.603.200 1.374.800 9.487.800

Grondslagen voor de waarde- en resultaatbepaling

70

Land- en tuinbouwcoöperatie AgruniekRijnvallei U.A.

9. Schulden op korte termijn 29-12-2018 30-12-2017

Crediteuren 9.907.500 8.615.100Personeelskosten 2.423.800 2.532.100Belastingen en premies sociale verzekeringen 733.700 1.082.700Overige schulden en overlopende passiva 6.983.900* 9.519.300

20.048.900 21.749.200

*€ 2.458.000 heeft betrekking op posities voor rechtengelden (2017: € 3.100.000).€ 2.444.000 heeft betrekking op schulden aan leden.

Per balansdatum zijn kortlopende inkoopverplichtingen aangegaan en borgstellingen afgegeven van € 279.500.Tevens zijn langlopende huur­ en leaseovereenkomsten aangegaan waarvan de looptijd korter is dan 5 jaar voor een bedrag van € 1.358.100. Van deze overeenkomsten vervalt € 635.900 tussen de 1 en 5 jaar. Ter zake van investeringen in materiële vaste activa zijn verplichtingen aangegaan van € 651.000.

TOELICHTING OP DE GECONSOLIDEERDE BALANS PER 29 DECEMBER 2018(in euro’s)

Niet in de balans opgenomen regelingen

71

Land- en tuinbouwcoöperatie AgruniekRijnvallei U.A.Land- en tuinbouwcoöperatie AgruniekRijnvallei U.A.

TOELICHTING OP DE GECONSOLIDEERDE EXPLOITATIEREKENING 2018

Omzet (x € 1.000) 27-12-14

2018 2017

Veevoeders 205.394 195.791Handelsactiviteiten en dienstverlening 52.458 48.061

257.852 243.852Af: interne omzet 5.578 4.720Geconsolideerd 252.274 239.132

Van de omzet is ruim 69% geleverd aan leden. De activiteiten van de coöperatie vinden hoofdzakelijk in Nederland plaats.

Overige bedrijfskostenDe belangrijkste kosten die onder overige bedrijfskosten zijn opgenomen, hebben betrekking op vracht­, energie­, onderhouds­ en reparatiekosten.

Land- en tuinbouwcoöperatie AgruniekRijnvallei U.A.Land- en tuinbouwcoöperatie AgruniekRijnvallei U.A.

Omvang personeel 27-12-14Het gemiddeld aantal medewerkers in fte’s kan als volgt worden weergegeven: 2018 2017

Directie, verkoop en administratie 124,6 121,2Productie en expeditie 110,0 111,6Winkels 63,5 58,4

298,1 291,2

Grondslagen voor de waarde- en resultaatbepaling

72

Land- en tuinbouwcoöperatie AgruniekRijnvallei U.A.Land- en tuinbouwcoöperatie AgruniekRijnvallei U.A.

Belastingen (x € 1.000)De in de exploitatierekening verwerkte belastingen zijn aldus bepaald: 2018

Resultaat voor belastingen 1.318

Verschuldigde vennootschapsbelasting (25%) -344 Beperkt aftrekbare posten -15 Innovatiebox 5 Verschuldigde vennootschapsbelasting voorgaande jaren 27 Effectieve belastingdruk in 2018: 24,8% -327

TOELICHTING OP DE GECONSOLIDEERDE EXPLOITATIEREKENING 2018

Bezoldiging van bestuurdersGezamenlijk ontvingen de bestuurders over 2018 een vergoeding van € 128.000 (2017: € 128.200). Hiervan heeft 50% betrekking op de vergoeding voor lidmaatschap van het bestuur en 50% voor lidmaatschap van de raad van commissarissen.

73

Statutaire regeling bestemming resultaatConform artikel 27 van de statuten staat de winst ter beschikking van de Algemene Vergadering. Artikel 27 van de statuten luidt als volgt:

lid 1: Van de winst over enig boekjaar genoten zal allereerst worden gereserveerd een bedrag dat nodig is voor de noodzakelijke voorzieningen alsmede een bedrag gelijk aan de winst die kan worden toegerekend aan de verkoop in het desbetreffende boekjaar van materiële en/of financiële vaste activa.

lid 2: Het bestuur bepaalt welk gedeelte van het na toepassing van het in artikel 27.1 resterende bedrag wordt gereserveerd.

lid 3: De in overeenstemming met het bepaalde in de artikelen 27.1 en 27.2 gevormde reserve mag tijdens het bestaan van de coöperatie niet onder de leden worden verdeeld. Een in enig jaar geleden verlies zal hierop kunnen worden afgeschreven.

lid 4: Het na reservering overblijvende gedeelte van de winst staat ter beschikking van de Algemene Vergadering.

lid 5: Ingeval er ten gevolge van een uitkering aan leden­rechtspersonen een belastingnadeel voor de coöperatie ontstaat, kan het bestuur bepalen dat dit belastingnadeel op die leden­rechtspersonen, ieder voor het hem toerekenbare deel daarvan, wordt verhaald en tevens de wijze van dat verhaal.

VOORSTEL TOT BESTEMMING VAN HET RESULTAATAan de Algemene Vergadering wordt voorgesteld akkoord te gaan met het besluit van het bestuur om in overeenstemming met artikel 27.2 van de statuten van Land­ en tuinbouwcoöperatie AgruniekRijnvallei U.A. het resultaat ad. € 973.600 te reserveren ten gunste van de statutaire reserve als bedoeld in artikel 27.3 van de statuten.

Overige gegevensSTATUTAIRE AANSPRAKELIJKHEIDDe leden zijn tegenover de coöperatie niet aansprakelijk voor een tekort.

Bestemming resultaat en overige gegevens

74

Ons oordeelDe samengevatte jaarrekening 2018 van Land­ en tuinbouwcoöperatie AgruniekRijnvallei U.A. te Wageningen is ontleend aan de gecontroleerde jaarrekening 2018 van Land­ en tuinbouwcoöperatie AgruniekRijnvallei U.A.

Naar ons oordeel is de bijgesloten samengevatte jaarrekening in alle van materieel zijnde aspecten consistent met de gecontroleerde jaarrekening 2018 van Land­ en tuinbouwcoöperatie AgruniekRijnvallei U.A. op basis van de grondslagen zoals beschreven in het hoofdstuk ‘Grondslagen voor de waarde­ en resultaatbepaling’ van de toelichting.

De samengevatte jaarrekening bestaat uit:1. de samengevatte balans per 29 december 2018;2. de samengevatte exploitatierekening over 2018; 3. het samengevatte kasstroomoverzicht over 2018 en4. de bijbehorende toelichtingen.

SAMENGEVATTE JAARREKENINGDe samengevatte jaarrekening bevat niet alle toelichtingen die zijn vereist op basis van Titel 9, Boek 2 van het in Nederland geldende Burgerlijk Wetboek. Het kennisnemen van de samengevatte jaarrekening en onze verklaring daarbij kan derhalve niet in de plaats treden van het kennisnemen van de gecontroleerde jaarrekening van Land­ en tuinbouwcoöperatie AgruniekRijnvallei U.A. en onze controleverklaring daarbij.

DE GECONTROLEERDE JAARREKENING EN ONZE CONTROLEVERKLARING DAARBIJWij hebben een goedkeurend oordeel verstrekt bij de gecontroleerde jaarrekening 2018 van Land­ en tuinbouwcoöperatie AgruniekRijnvallei U.A. in onze controleverklaring van 11 maart 2019.

VERANTWOORDELIJKHEDEN VAN HET BESTUURHet bestuur is verantwoordelijk voor het opstellen van de samengevatte jaarrekening op basis van de grondslagen zoals beschreven in het hoofdstuk ‘Grondslagen voor de waarde­ en resultaatbepaling’ van de toelichting.

ONZE VERANTWOORDELIJKHEDEN Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel of de samengevatte jaarrekening in alle van materieel belang zijnde aspecten consistent is met de gecontroleerde jaarrekening op basis van onze werkzaamheden, uitgevoerd in overeenstemming met het Nederlands recht, waaronder de Nederlandse Standaard 810 ‘Opdrachten om te rapporteren betreffende samengevatte financiële overzichten’.

Arnhem, 11 maart 2019

BDO Audit & Assurance B.V.

drs. C.F.J. (Carlo) Beuting RA

Controleverklaring van de onafhankelijke accountant

75

Land- en tuinbouwcoöperatie AgruniekRijnvallei U.A. Rijnhaven 14, Postbus 610, 6700 AP WageningenT 0317­ 499599, F 0317 ­499590, info@argroep.nl, www.argroep.nl