MUSEUM SCENE INVESTIGATION

Zin in een museumbezoek, maar niet in een uitgebreide voorbereiding? Kies dan voor ‘Museum Scene Investigation’. De kinderen gaan in drie tentoonstellingen aan de slag met een favoriet object naar keuze. Dat kan een scheepsmodel zijn, een schilderij, een piratenzwaard, etc. Ze bestuderen het object, doen metingen, stellen de waarde vast en geven hun mening. Zo leren ze de ins en outs van de museumwereld kennen en kruipen ze in de huid van een museumconservator.

DUUR: 90 minutenGROEPSGROOTTE: max. 30 leerlingen en min. 5 begeleiders; je begeleidt de les zelfKOSTEN: € 1,00 per boekje

DE GROTE PIRATENQUIZT/M 6 SEPTEMBER 2013

Iedereen kent Kapitein Haak of Jack Sparrow uit Pirates of the Carribean. Maar hebben echte piraten werkelijk een ooglapje, een houten been en een papegaai op hun schouder? In het begeleide programma ‘De grote Piratenquiz’ gaan leerlingen met toverlantaarns op zoek naar de waarheid, oftewel: naar Echte Piraten. Ze testen hun kennis over piraten en kiezen uiteindelijk hun favoriete piraat.

DUUR: 75 tot 90 minutenGROEPSGROOTTE: max. 25 leerlingen, min. 5 begeleidersKOSTEN: € 30,00 voor het museumbezoek per groep, begeleid programma

RANKINGHISTORY

Michiel de Ruyter? De VOC? Of toch de slavenhandel? Kinderen brengen hun stem uit op de belangrijkste hoogte- en dieptepunten uit de maritieme geschiedenis van Nederland en stellen een Maritieme Top 20 samen. Zo maken ze kennis met alle tijdvakken. Uiteraard onderbouwen de kinderen hun keuze met een creatief juryrapport.

DUUR: 90 minutenGROEPSGROOTTE: max. 30 leerlingen en min. 4 begeleiders; je begeleidt de les zelfKOSTEN: € 15,00 per groep

RONDJEROTTERDAM

Havenstad Rotterdam veranderde van een slaperig visserstadje in de belangrijkste haven van Europa. Tijdens een wandelroute van 3,5 kilometer beleven de leerlingen zowel de haven- als de wereldstad. Het gebombardeerde Waterkwartier, het uitzicht vanaf de Erasmusbrug, volksverhuizers op de Wilhelminapier, een watertaxi naar de historische Veerhaven en grootstedelijk vertier in de Witte de Withstraat; het komt allemaal aan bod.

DUUR: 90 minutenGROEPSGROOTTE: max. 30 kinderen, min. 6 begeleiders, je begeleidt de les zelfKOSTEN: € 15,00 per school exclusief evt. kosten watertaxi

JOUW WERELDOP DE KAART

Mercator zet in de 16e eeuw de wereld letterlijk en � guurlijk op de kaart. De interactieve tentoonstelling van deze cartogra� sche superheld sluit nauw aan op het vak aardrijkskunde. Diverse projectiemethodes komen aan bod, de geschiedenis van ons wereldbeeld, het gebruik van atlassen en het bepalen van je positie. Deze les werd ontwikkeld in samenwerking met het KNAG.

DUUR: 90 minutenGROEPSGROOTTE: max. 25 leerlingen en min. 4 begeleiders, je begeleidt het bezoek zelf KOSTEN: € 15,00 per groep of € 30,00 wanneer je er voor kiest de les te laten begeleiden door een museumdocent

YOUR WORLDON THE MAP

Engelstalige versie van ‘Jouw wereld op de kaart’, speciaal ontwikkeld voor tweetalig onderwijs.

TIJDSDUUR: 90 minutenGROEPSGROOTTE: max. 25 leerlingen en min. 4 begeleiders, je begeleidt het bezoek zelfKOSTEN: € 15,00 per groep of € 30,00 wanneer je er voor kiest de les te laten begeleiden door een museumdocent

MAINPORT ROTTERDAM

In de Rotterdamse haven is het een komen en gaan van schepen en containers vol met goederen. Waar komen deze vandaan en waar gaan ze naartoe? Met een bezoek aan de multimedia expo Mainport Live leren leerlingen alles over globalisatie en snappen ze waarom Rotterdam belangrijk is voor Europa.

DUUR: 90 minutenGROEPSGROOTTE: max. 30 leerlingen en min. 4 begeleiders, je begeleidt de les zelfKOSTEN: € 15,00 per groep

BASIS ONDERWIJS BASIS ONDERWIJS BASIS ONDERWIJS BASIS ONDERWIJS BASIS ONDERWIJS BASIS ONDERWIJS BASIS ONDERWIJS BASIS ONDERWIJS BASIS ONDERWIJS BASIS ONDERWIJS BASIS ONDERWIJS BASIS ONDERWIJS BASIS ONDERWIJS

BASIS ONDERWIJS BASIS ONDERWIJS BASIS ONDERWIJS BASIS ONDERWIJS BASIS ONDERWIJS BASIS ONDERWIJS BASIS ONDERWIJS BASIS ONDERWIJS BASIS ONDERWIJS BASIS ONDERWIJS BASIS ONDERWIJS BASIS ONDERWIJS BASIS ONDERWIJS

SPECIAAL ONDERWIJS SPE CIAAL ONDERWIJS SPECIAAL ONDERWIJS SPECIAAL ONDERWIJS SPECIAAL ONDERWIJS SPECIAAL ONDERWIJS SPECIAAL ONDERWIJS SPECIAAL ONDERWIJS SPECIAAL ONDERWIJS SPECIAAL ONDERWIJS SPECIAAL

VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO

SPECIAAL ONDERWIJS SPECIAAL ONDERWIJS SPECIAAL ONDERWIJS SPECIAAL ONDERWIJS SPECIAAL ONDERWIJS SPECIAAL ONDERWIJS SPECIAAL ONDERWIJS SPECIAAL ONDERWIJS SPECIAAL ONDERWIJS SPECIAAL ONDERWIJS SPECIAAL onDER

VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO VMBO

HAVO / VWO HAVO / VWO HAVO / VWO HAVO / VWO HAVO / VWO HAVO / VWO HAVO / VWO HAVO / VWO HAVO / VWO HAVO / VWO HAVO / VWO HAVO / VWO HAVO / VWO HAVO / VWO HAVO / VWO HAVO / VWO HAVO / VWO HAVO / VWO

HÉT KINDERMUSEUM VAN ROTTERDAM MUSEUMLESSEN VOOR ELK NIVEAUGRATIS ENTREE VOOR SCHOOLGROEPEN SCHOOLREISARRANGEMENTEN AFWISSELENDE EXPOSITIES

ONZe LeSSeN MET DE KLAS NAAR HET MARITIEM MUSEUM ROTTERDAM Beleef met je klas de maritieme wereld van vroeger, vandaag en morgen in het Maritiem Museum Rotterdam met afwisselende tentoonstellingen voor jong en oud en een unieke eeuwenoude collectie. Ontdek de maritieme geschiedenis van ons land vol zeeslagen en ontdekkingen of juist de actuele ontwikkelingen in de scheepvaart in de haven van Rotterdam, high tech schepen of piraterij. In de exposities is veel aandacht voor interactie, spel en de belevingswereld van het kind. Tel daar het ruime aanbod van educatieve programma’s, die aansluiten op de onderwijspraktijk, bij op en je hebt een leerzaam én leuk museumbezoek voor de hele klas. Bovendien is het Maritiem Museum Rotterdam gratis voor groepen leerlingen van het basis- of voortgezet onderwijs!

GROEP 5 T/M 8GROEP 7 EN 8

NIET GESCHIKT

NIET GESCHIKT NIET GESCHIKT

GROEP 5 T/M 8GROEP 1 T/M 3GROEP 1 T/M 6GROEP 1 T/M 4GROEP 1 T/M 3

KLAS 1 T/M 3

KLAS 1 T/M 4

GROEP 5 T/M 8

BRUGKLAS

BRUGKLAS

BOVENBOUW, TL1 EN 2

KLAS 1 EN 2BRUGKLAS TWEETALIG ONDERWIJSBRUGKLAS

GROEP 7 EN 8GROEP 7 EN 8

2012-20132013-2014

ZEEBENEN METKOOS MATROOS

Onze vrolijke Koos Matroos (acteur Rob Musters) neemt kleuters mee op een muzikale rondreis door het Maritiem Museum. Aan de hand van historische scheepsmodellen, 17de eeuwse schilderijen en een indrukwekkende maquette, ontdekken ze hoe de voorouders van Koos Matroos aan boord leefden. De kinderen leren de zeemansgroet, ontdekken Amerika, ondergaan ontberingen in een open Vikingschip en leren allemaal een instrument bespelen voor de “grande � nale”: een spannend hoorspel.

DUUR: 1 uurGROEPSGROOTTE: max. 25 kinderen en 4 begeleidersKOSTEN: € 55,00 per groep

SJAAK DE SCHEEPSHONDTE BOEKEN: VANAF 23 APRIL 2013

Sjaak de Scheepshond is eenzaam. Hij zoekt een vriendje! Maar zijn er in een museum wel dieren te vinden? Ja hoor, kijk maar eens goed op alle schilderijen en in de vitrines… De kinderen maken op school kennis met Sjaak via een voorleesverhaal voor smart board. Daarna gaan ze, gewapend met stickerboekje, op zoek in het museum. Dankzij Sjaak leren ze allerlei maritieme termen en terloops maken ze kennis met een echt museum.

DUUR: 1 uurGROEPSGROOTTE: max. 30 leerlingen en min. 6 begeleiders; je begeleidt het bezoek zelfKOSTEN: € 1,00 per stickerboekje

OP WERELDREIS MET PROFESSOR PLONS

In deze compleet vernieuwde succesvolle kinder-doe-tentoonstelling ontdekken kinderen spelenderwijs de Rotterdamse haven. De kinderen stappen aan boord bij Professor Plons en zijn vrienden, laden schepen en ontdekken wat er in de haven gebeurt. Je bereidt je bezoek op school voor met een spannend voorleesverhaal, voor smart board, van acteur Joris Lutz en Bram Klein.Gedurende enkele weken in het jaar staat de thuishaven van Professor Plons in het teken van een speciaal thema. Zo wordt de tentoonstelling gekaapt door een stelletje piraten, probeert de professor smokkelaars in de kraag te vatten en krijgt Professor Plons bezoek van niemand minder dan…Sinterklaas.

DUUR: groep 1, 2: 60 minutengroep 3 t/m 6: 90 minutenGROEPSGROOTTE: max. 30 leerlingen en min. 6 begeleiders; je begeleidt het bezoek zelfKOSTEN: € 15,00 voor het museumbezoek per groep

MET KOOS MATROOS DEWERELD ROND VOOR BREDE SCHOLEN

Koos Matroos (acteur Rob Musters) vaart in zes lessen naar alle uithoeken van de wereld. Zijn plunjezak vol fantasie staat garant voor spannende ontmoetingen met ijsberen, walvissen en verre havens. Tijdens de laatste les ontvangt Koos Matroos de kinderen in het Maritiem Museum voor een muzikaal besluit. Leerlingen maken tijdens dit project kennis met de maritieme wereld en breiden daarmee hun woordenschat uit.

DUUR: 6 x 1 uurGROEPSGROOTTE: ongeveer 30 leerlingen, begeleid programmaKOSTEN: € 400,00 per groep

TERUG-IN-DE-TIJD-REIS

Ga met je leerlingen terug in de tijd en neem een theatrale duik in de geschiedenis. Dit feestelijke project is een samenwerking met de PABO van Hogeschool Rotterdam. Op 8 vrijdagmiddagen kapen PABO-studenten het volledige Maritiem Museum. Ze brengen historische � guren tot leven, vertellen spannende verhalen en zetten alle kinderen aan het speuren, zingen en knutselen. De Vliegende Hollander is het thema voor schooljaar 2012-2013.

DUUR: 1 dagdeelWANNEER: Op acht vrijdagmiddagen van maart t/m juni (zie www.maritiemmuseum.nl), begeleid programmaKOSTEN: gratis

JOUW WERELDOP DE KAART

Een plattegrond van je straat tekenen is makkelijk, maar van de hele wereld is veel moeilijker. Toch lukt het Gerard Mercator in de 16e eeuw een platte landkaart te maken van onze wereldbol. Op de interactieve tentoonstelling hierover leren leerlingen kaartlezen, atlassen gebruiken en wat satellietnavigatie eigenlijk is.

DUUR: 90 minutenGROEPSGROOTTE: max. 25 leerlingen en min. 4 begeleiders, je begeleidt het bezoek zelfKOSTEN: € 15,00 per groep of € 30,00 wanneer je er voor kiest de les te laten begeleiden door een museumdocent

ONDERDE LOEP

Zin in een museumbezoek, maar niet in een uitgebreide voorbereiding? Kies dan voor ‘Onder de loep’. De kinderen gaan in drie tentoonstellingen aan de slag met een favoriet object naar keuze. Dat kan een scheepsmodel zijn, een schilderij, een piratenzwaard, etc. Ze bestuderen het object, doen metingen, stellen de waarde vast en geven hun mening. Zo leren ze de ins en outs van de museumwereld kennen en kruipen ze in de huid van een museumconservator..

DUUR: 90 minutenGROEPSGROOTTE: max. 30 leerlingen en min. 5 begeleiders; je begeleidt de les zelfKOSTEN: € 1,00 per boekje

WWW.MARITIEMMUSEUM.NL / EDUCATIEINFORMATIE EN RESERVERINGENHEB JE NOG VRAGEN, OF WIL JE EEN GRATIS VOORBEREIDEND BEZOEK AAN HET MUSEUM BRENGEN? ONZE MEDEWERKERS HELPEN JE GRAAG MET RESERVERINGEN OF EEN SCHOOLREISPROGRAMMAOP MAAT.

BEL VAN MAANDAG T/M VRIJDAG 010-4029264 OF STUUR EEN E-MAIL.

TOEGANGSPRIJZENGROEPEN LEERLINGEN VANUIT GRATIS!*HET BASIS- OF VOORTGEZET ONDERWIJS

SCHOOLREISCOMBINATIE MET SPIDO € 5,50VOOR LEERLINGEN VANUIT HET PERBASISONDERWIJS DEELNEMER

DE PRIJZEN VAN DE DIVERSE LESPROGRAMMA’S VIND JE IN HET OVERZICHT.

*EEN RESERVERING IS HIERVOOR VERPLICHT.

OPENINGSTIJDENDINSDAG T/M ZATERDAG 10.00 – 17.00 UUR

ZON- EN FEESTDAGEN 11.00 – 17.00 UUR

GESLOTEN MAANDAG, 1/1, 30/4 EN 25/12

ADRESMARITIEM MUSEUM ROTTERDAM

LEUVEHAVEN 1, ROTTERDAM – CENTRUM

010-4029264

PUBLIEKSSERVICE@MARITIEMMUSEUM.NL

WIJZIGINGEN VOORBEHOUDEN. KIJK VOOR EEN ACTUEEL OVERZICHT OP WWW.MARITIEMMUSEUM.NL FOTOGRAFIE: FRED ERNST

PROFESSOR PLONS

Kinderen van 4 tot 10 jaar maken op de interactieve kinder-doe-expo spelenderwijs kennis met de maritieme wereld. Nieuw is dat de kinderen ontdekken waar de professor woont, waar hij slaapt, wat hij graag doet en wie zijn vrienden zijn. Kinderen kunnen spelen op het nieuwe futuristische schip van de professor, de vissersboot van Kapitein Kurk, de zeilboot van Sai- ling, de hondenhokboot van reddingshond Dobber en de onderzeeër van Schurk Scheurbuik. Ook nieuw is de verzameling van Professor Plons die bestaat uit rariteiten uit de hele wereld met échte objecten uit de eeuwenoude collectie van het Maritiem Museum: voor kinderen een eerste kennismaking met het fenomeen museum.

ECHTE PIRATEN

T/M 8 SEPTEMBER 2013Piraten kom je overal tegen: in geschiedenisboeken, Hollywood� lms en boeken, maar ook in het nieuws. Welke zijn echt en welke zijn verzonnen? Waren het helden of schurken? Piraten zijn onlosmakelijk verbonden met onze scheepvaartgeschiedenis. Al in de tijd van Julius Caesar werden zij gevreesd op zee. Maar ook nu nog vormen ze een bedreiging voor de scheepvaart en staan deze piraten bekend als zeer gewelddadig.Kinderen ontdekken het zelf en duiken in de wereld van de echte piraat, vol gevechten, bedrog en avontuur. Voor kinderen van 8 tot 12 jaar.

ZEEKASTELENVANAF: 29 MAART 2013Vroeger waren cruisereizen voorbestemd voor de allerrijksten. Tegenwoordig stappen de jetset en Jan met de pet samen aan boord van deze zogenaamde zeekastelen. Op de tentoonstelling ‘Zeekastelen’ waan je je voor even op een cruiseschip. Net als echte passagiers trekken leerlingen door een doolhof aan gangen met hutten, relaxen ze in de dekstoelen bij het zwembad, zetten ze enkele passen op de dansvloer, zingen ze mee met de karaoke versie van The Love Boat, schuiven ze aan bij het captains diner en luisteren ze naar de avonturen van cruisepassagiers. Tijdens hun bezoek aan ‘Zeekastelen’ kunnen de kinderen aan de slag met bord- en dekspellen, zoals shuf� e board, om alle ins en outs over cruisevaart te weten te komen.

MARITIEME LUSTVANAF: 28 SEPTEMBER 2013Ver van huis en al maanden op zee… Wat doet dat met een zeeman? Of met het thuisfront? Weerstaat een zeeman de verlokkingen van het nachtleven in de haven? Hoe bestrijdt hij de eenzaamheid aan boord? Deze tentoonstelling gaat over maritieme lust. Over de seksuele normen en waarden van een zeeman, die niet per se overeenstemmen met die van een ‘landrot’... We zitten immers niet allemaal in hetzelfde schuitje.

RECHT ZO DIE GAAT!

T/M 9 MAART 2014Hoe vind je de weg op zee? Zonder goede zeekaart lukt dat nooit. Maar probeer de aardbol maar eens op een platte kaart weer te geven! De oplossing van de 16e eeuwse cartograaf Mercator werd wereldberoemd doordat zeelieden hun koers voor het eerst met een rechte lijn op een zeekaart konden uitstippelen. Ontdek in ‘Recht zo die gaat!’ alles over navigeren op zee met én zonder de kaart van Mercator. Een lachspiegel, verrekijker, kompas, GPS en de originele wereldkaart van Mercator helpen je daarbij.

GEEN ZEETE HOOG

Ontdek hoe de maritieme geschiedenis van Nederland verliep in een tentoonstelling die zich laat lezen als een geschiedenisboek. Deze tentoonstelling laat zien hoe de scheepvaart de grondslag legde voor onze cultuur, rijkelijk geïllustreerd door de pareltjes uit de eeuwenoude collectie van het museum.Met deze tentoonstelling vertaalt het Maritiem Museum Rotterdam wat iedere Nederlander over ons maritieme verleden zou moeten weten. Immers: waar zou Nederland nu staan als De Ruyter, Piet Hein en de Holland-Amerika Lijn er niet waren geweest?

MAINPORTLIVE

Rotterdam is een wereldberoemde havenstad. Wat merk je daar nog van in het centrum van Rotterdam? Leerlingen maken in MainPort Live kennis met licht, geluid en actie met de haven van Rotterdam. Ze volgen de scheepvaart op de Maas via een live verbinding met de controlekamer van het Havenbedrijf.

TOPMODELLENVANAF 1 DECEMBER T/M 2 JUNI 2013Maritieme topmodellen? In het Maritiem Museum zijn dat geen heupwiegende dames in matrozenpak, maar juist ranke scheepsmodellen met ver� jnde detaillering. Dit jaar haalt het museum twintig topmodellen van stal en zet ze in de schijnwerpers. Ze zijn allemaal een lust voor het oog.

VLAGGENVANAF 8 JUNI 2013T/M 24 NOVEMBERVlaggen spelen nog altijd een belangrijke rol op zee en in de haven. Je kunt er van alles mee communiceren: het land van herkomst, wie de eigenaar van een schip is of er besmettelijke ziektes aan boord zijn, etc. In deze vrolijke tentoonstelling spelen unieke handgemaakte vlaggen uit de 18de en 19de eeuw de hoofdrol. Ooit waren ze bedoeld voor feestelijke gelegenheden en dat stralen ze nog steeds uit.

Midden in het bruisende hart van Rotterdam vind je het Maritiem Museum Rotterdam. Het museum beheert een eeuwenoude collectie en behoort daarmee tot de top van maritieme musea in de wereld. Jaarlijks presenteert het uiteenlopende (wissel)tentoonstellingen voor een breed publiek en is mede door een vol evenementenprogramma een ontmoetingsplaats voor jong en oud. Het Maritiem Museum Rotterdam ligt midden in het historisch maritiem museumkwartier, en beschikt over een unieke historische bibliotheek en een gastvrij museumcafé.

GRATIS ENTREE VOOR LEERLINGEN!

Voor groepen leerlingen vanuit het basis- of voortgezet onderwijs is het Maritiem Museum Rotterdam gratis toegankelijk! Reserveren is verplicht.

SCHOOLREISJESOp schoolreis naar het Maritiem Museum Rotterdam? Duik bij Professor Plons onder in de haven van Rotterdam en maak kennis met echte piraten. Tip: Combineer een bezoek aan het Maritiem Museum Rotterdam voordelig met een rondvaart door één van de grootste zeehavens ter wereld. Middenin het drukke verkeer van zee- en binnenvaartschepen beleven kinderen een vaartocht langs de skyline met uitzicht op werven, dokken en de hypermoderne overslag van duizenden containers. Kosten: € 5,50 per deelnemer, geldig voor leerlingen van het basisonderwijs. Reserveren is verplicht. Dat Kan via het Maritiem Museum of via www.Spido.nl (010-275 99 91).ZONDAGSCOLLEGES AAN DE MUSEUM JEUGD UNIVERSITEIT

Je kent ze vast wel: van die jonge wijsneuzen die je voortdurend bestoken met moeilijke vragen. Speciaal voor deze doelgroep hebben Rotterdamse musea de Museum Jeugd Universiteit opgericht. Wetenschappers van onder andere het Maritiem Museum en het Natuurhistorisch Museum geven tijdens zondagscolleges antwoord op vragen als: “Hebben apen ook de slappe lach?” en “Hoeveel slaven passen er in een schip?”. Ken je wijsneuzen tussen de 8 en 12 jaar die nieuwsgierig zijn naar de antwoorden? Laat ze dan surfen naar: www.museumjeugduniversiteit.nl

ONze TeNTOONSTeLLINGeN 2013-2014

PIRATENT/M 8 SEPTEMBER 2013Piraten kom je overal tegen: in geschiedenisboeken,

ZEEKASTELENVANAF: 29 MAART 2013Vroeger waren cruisereizen voorbestemd voor de allerrijksten. Tegenwoordig

AANSLUITEND ONDERWIJSPROGRAMMADE GROTE PIRATENQUIZPROFESSOR PROFESSOR

Kinderen van 4 tot 10 jaar maken op de interactieve kinder-doe-expo spelenderwijs

ECHTE ECHTE PIRATEN

T/M 8 SEPTEMBER 2013Piraten kom je overal tegen: in geschiedenisboeken,

AANSLUITEND ONDERWIJS-PROGRAMMA

MAINPORTMAINPORT

Rotterdam is een wereldberoemde havenstad. Wat merk je daar nog van in het centrum van Rotterdam?

TOPMODELLENVANAF 1 DECEMBER T/M 2 JUNI 2013Maritieme topmodellen? In het Maritiem Museum zijn dat geen heupwiegende

VOOR DEAARDRIJKSKUNDE-LES

T/M 9 MAART 2014Hoe vind je de weg op zee? Zonder goede zeekaart lukt

GEEN ZEEGEEN ZEETE HOOG

Ontdek hoe de maritieme geschiedenis van Nederland verliep in een tentoonstelling

VOOR DEAARDRIJKSKUNDE- LESGEEN ZEEGEEN ZEE

Ontdek hoe de maritieme

MAINPORTMAINPORTLIVE

Rotterdam is een

VOOR DEGESCHIEDENIS-LES