Tumi Therapeutics, een multidisciplinair centrum voor stressgerelateerde klachten

‘ La Clinique du Stress’:

het evenwicht terugvinden door een nauwe samenwerking

MentaalKapitaal :Versterk je mentale veerkracht en vermijd burn-out

Revida: een unieke multidisciplinaire aanpak van stress binnen een ziekenhuis

Stress in de huisartsenpraktijk: wat zijn de alarmsignalen ?

E X P L O R I N G B U R N O U T S Y N D R O M ENummer 2 – 2015

www.reactivate.be

Geachte Collega,

In het vorige nummer van Reactivate bespraken we de oorzaken, risicofactoren en symptomen van burn-out en professionele vermoeidheid. We deelden enkele opmerkelijke epidemiologische gegevens waaruit bleek dat 61% van de Belgische werknemers regelmatig tot zeer vaak last heeft van stress. Een gevalideerde enquête bij meer dan 70.000 Belgen onthulde zelfs dat 15% van de deelnemers een reëel risico loopt op burn-out. Spanningsklachten, overspannenheid en burn-out zijn dan ook een realiteit waarmee u als huisarts bij uw patiënten vaak geconfronteerd wordt.

In dit nummer gaan we dieper in op de diverse therapeutische interventies die er bestaan om burn-out te bestrijden. Wat zijn succesvolle programma’s die personen met burn-out helpen? Hoe kan onze kennis over de stressfysiologie bijdragen tot een betere aanpak van professionele vermoeidheid? Is een multifactoriële aanpak van stressgerelateerde klachten succesvoller? Kunnen we onze mentale veerkracht versterken en aldus preventief ingrijpen?

Ligt de sleutel tot herstel bij patiënten met burn-out bij de psychologische en psychotherapeutische ondersteuning? Hoe pakken we binnen de setting van een huisartsenpraktijk het best stress en burn-out aan?

Iedereen die professioneel met burn-out geconfronteerd wordt, gaat op zoek naar de meest optimale behandeling voor zijn of haar patiënt. Ondanks het feit dat de therapeutische aanpak van burn-out al verschillende decennia uitgebreid beschreven werd in talrijke wetenschappelijke publicaties, beschikken we tot op vandaag nog steeds niet over gebruiksvriendelijke

‘evidence based’ behandelingsrichtlijnen. Diverse interventies die worden aangeboden bij de aanpak van burn-out werden niet specifiek ontwikkeld voor patiënten met professionele vermoeidheid of burn-out. Vaak zijn het programma’s die aangewend worden bij het beheersen van stress of bij het versterken van de mentale weerbaarheid. De impact van deze programma’s op burn-out is nog het onderwerp van debat en onderzoek.

In dit nummer delen verschillende experten die actief patiënten met burn-out begeleiden hun ervaring. Zelfzorg enerzijds en het verwerven van fysieke en mentale weerbaarheid anderzijds zijn elementen die vaak tijdens het therapeutische traject van de patiënt met burn-out teruggevonden worden. Daarnaast is een globale aanpak en een goed begrip van de relatie van de werksituatie met het verleden en de emoties van de patiënt zeer belangrijk. De redactie van ‘Reactivate’ hoopt dat de ervaringen van deze collegae zullen bijdragen tot een betere

therapeutische aanpak van uw patiënten met stressgerelateerde klachten en burn-out. Zoals u ondertussen wellicht al opgemerkt hebt, wordt dit magazine ondersteund door een informatieve website www.reactivate.be en korte nieuwsbrieven die u zullen helpen bij het opsporen en behandelen van uw patiënten met burn-out.

We wensen u alvast veel leesplezier.

Dr. R. GobertMede namens de hele redactie

Ondanks het feit dat de therapeutische aanpak van burn-out al verschillende decennia uitgebreid beschreven werd in talrijke wetenschappelijke publicaties, beschikken we tot op vandaag nog steeds niet over gebruiksvriendelijke ‘evidence based’ behandelingsrichtlijnen.

Na haar academische opleiding in de klinische en gezondheidspsychologie (K.U.Leuven) specialiseerde Katleen Bogaerts zich in de stressfysiologie en het interoceptie-onderzoek en promoveerde ze tot doctor in de psychologie binnen het expertisedomein van medisch onverklaarde klachten en functionele syndromen. Dr. Katleen Bogaerts volgde tevens de postgraduaatopleiding van de gedragstherapie en de

mindfulnesstraining voor professionele hulpverleners. Ze is als postdoctoraal onderzoeker nog steeds deeltijds verbonden aan de ‘Onderzoeksgroep voor Gezondheidspsychologie’ van de Universiteit Leuven. Dr. Katleen Bogaerts geeft in een boeiend gesprek haar visie over het belang van de stressfysiologie waardoor we het probleem van burn-out beter kunnen begrijpen en behandelen.

Reactivate: Kan u wat meer vertellen over uw activiteiten en expertise binnen de burn-out problematiek?

Dr. Katleen Bogaerts: Reeds meer dan tien jaar ben ik academisch geëngageerd in het onderzoek rond stressgerelateerde aandoeningen (stressklachten, overspanning en burn-out), hyperventilatie en medisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten. De gekende hoge prevalentiecijfers gaan helaas gepaard met weinig toegang tot up-to-date wetenschappelijke kennis over dit type van klachten. Het feit dat patiënten zich niet geloofd voelen of niet adequaat geholpen kunnen worden, gaat hand in hand met hoge presenteïsme én absenteïsme cijfers, en meer frustratie bij artsen. Dit samen met het dokter-shoppen, talloze medische onderzoeken of parallelle (al dan niet pseudowetenschappelijke) behandelingen doen de financiële kosten voor de maatschappij hoog oplopen.

Er is dus nood aan betere/andere diagnostisering en hulpverlening voor deze klachten. Teneinde aan de oplossing hiervan een invulling te geven, heb ik het expertisecentrum ‘Tumi Therapeutics’ opgericht, in samenwerking met de ‘Onderzoeksgroep voor Gezondheidspsychologie’ van de K.U.Leuven.

De missie van ‘Tumi Therapeutics’ is drievoudig: (1) de wetenschappelijke expertise omtrent stressgerelateerde klachten (o.a. burn-out) en functionele syndromen (o.a. chronisch vermoeidheidssyndroom) vertalen naar concrete behandelinterventies voor het brede publiek, (2) deze kennis verder uitbreiden via onderzoek, (3) en overbrengen naar zowel leken als professionelen in het werkveld. Vanuit een scientist-practitioner model willen we een voorbeeldrol opnemen m.b.t. “evidence-based medicine” en bijdragen aan een kwaliteitsvolle, multidisciplinaire, gespecialiseerde eerstelijnszorg, die stepped-care, kostenefficiënt, en wetenschappelijk onderbouwd is.

Reactivate: Stress is de ziekte van onze tijd, en tegelijk vinden mensen het vaak moeilijk om hiervoor hulp in te schakelen. Hoe verloopt de aanpak bij ‘Tumi Therapeutics’?

Dr. Katleen Bogaerts: Er kleeft inderdaad nog steeds een stigma op stressgerelateerde klachten. Niet iedereen neemt ze serieus. Er is dan ook dringend een mentaliteitsverandering nodig binnen de gezondheidszorg, de bedrijfswereld en de bredere maatschappij in België.

Een eng biomedisch ziektemodel gaat voorbij aan het feit dat zelf gerapporteerde gezondheidsklachten steeds het resultaat zijn van een complexe integratie in de hersenen van afferente signalen uit het lichaam (bottom-up) en perceptueel-cognitieve en affectieve (top-down) processen. Klachten zitten dus, ongeacht de aandoening, altijd ’tussen de oren’ (lees: de hersenen).

Interview met Katleen Bogaerts:hoofd en oprichter van Tumi Therapeutics, multidisciplinair expertisecentrum voor stressgerelateerde klachten

Er is dan ook dringend een mentaliteitsverandering nodig binnen de gezondheidszorg, de bedrijfswereld en de bredere maatschappij in België.

1

Er bestaat een wetenschappelijke consensus dat een groot aantal variabelen zowel de waarneming, interpretatie als de rapportering ervan beïnvloeden, waardoor de sterkte van het verband tussen een subjectieve klacht en een objectieve meting van een lichamelijke disfunctie erg kan wisselen van persoon tot persoon, maar naargelang de omstandigheden ook binnen één persoon. Uit recent neurobiologisch onderzoek blijkt ook dat de hersengebieden die emoties verwerken en de hersengebieden die lichamelijke klachten registreren voor een groot stuk overlappen.1 Daarom laten stressgerelateerde klachten zich niet in een hokje stoppen. Ze zijn niet óf psychologisch óf lichamelijk, het wordt dringend tijd om het dualistisch denken van Descartes te overstijgen.

Veel patiënten met burn-out hebben voornamelijk last van fysieke klachten en zien niet altijd de link met stress. Een belangrijke sterkte van ‘Tumi Therapeutics’ is onze capaciteit om deze klachten te objectiveren, meetbaar te maken (het onzichtbare zichtbaar maken). Soms zijn mensen reeds jaren zoekende naar een verklaring voor hun lichamelijke klachten, en geeft elke andere medische test een negatief resultaat, terwijl wij via het testen van de stressfysiologie (o.a. autonoom zenuwstelsel) zwart op wit kunnen aantonen wat er aan de hand is en wat eraan gedaan kan worden. Dit is voor mensen in die situatie vaak een dankbare ontdekking en een opluchting.

Reactivate: Wat vertelt het wetenschappelijk onderzoek ons over burn-out?

Dr. Katleen Bogaerts: In de literatuur wordt steeds vaker verwezen naar een stresscontinuüm, waarbij burn-out gezien wordt als het eindstadium van langdurige roofbouw. Zo spreekt men van drie opeenvolgende fasen: (1) spanningsklachten, (2) overspannenheid, en (3) burn-out.2

Kortdurende stressresponsen zijn essentieel voor onze overleving. Wanneer een situatie als mogelijk bedreigend wordt ervaren, wordt ons lichaam fysiologisch klaargezet om te vechten of te vluchten (fight/flight response). Grote hoeveelheden stresshormonen zorgen dan voor allerlei lichamelijke reacties die maken dat onze kans op overleving optimaal zal zijn. Als het gevaar is geweken, treedt het parasympathisch zenuwstelsel in werking, wat herstel en ontspanning activeert. Langdurige stress zonder tussentijds herstel (chronische stress) ontregelt echter het brein en de rest van het lichaam.

We spreken van spanningsklachten als de draaglast van een persoon groter wordt dan zijn draagkracht. De totale hoeveelheid stress

Daarom laten stressgerelateerde klachten zich niet in een hokje stoppen. Ze zijn niet óf psychologisch óf lichamelijk, het wordt dringend tijd om het dualistisch denken van Descartes te overstijgen.

vervolg pg.1 ‘interview met Katleen Bogaerts’

(psychisch, fysiek of sociaal) overschrijdt dan de stressweerbaarheidsgrens en veroorzaakt een ontregeling van de stressfysiologie. Wanneer deze ontregeling niet adequaat behandeld wordt, zullen de gevolgen ernstiger van aard zijn. Over de tijd heen kan de stressweerbaarheidsgrens steeds lager liggen en moet het individu steeds meer inspanningen doen om hetzelfde niveau van functioneren te behouden (stressweerbaarheidsmodel, Rik Schacht).3

Bij ‘overspannenheid’ zien we dat het ‘sympathisch zenuwstelsel’ – de ‘fight-flight’ reactie – chronisch overactief is, terwijl het ‘parasympathisch zenuwstelsel’ – activeert herstel en ontspanning – onderactief is. Wanneer de overspannenheid niet adequaat aangepakt wordt, slaat deze hypervigilante toestand om in een toestand van hypovigilantie. Bij chronische stress zien we aanvankelijk een te hoge cortisolproductie, met eerder hypocortisolisme zichtbaar in de fase van burn-out.4-8

Naast de aanwezigheid van de fysieke klachten die men ook aantreft bij overspannenheid, lijdt men bij burn-out ook aan inspanningsintolerantie. Er bestaat een extreem gebrek aan herstelvermogen, waardoor mensen zich uitgeput en opgebrand voelen. Men wil wel dingen doen, maar men heeft er de energie,

de fut niet voor. Men heeft ook een verminderd vertrouwen in eigen kunnen. Er is sprake van een ‘leeg’ gevoel, verminderde betrokkenheid en een toegenomen cynisme.

Een belangrijke implicatie naar behandeling toe is uiteraard niet te wachten tot men dit eindstadium bereikt. Hoe sneller men ingrijpt, hoe kosten-effectiever de behandeling en hoe gunstiger de prognose. De behandeling zelf dient uiteraard in te grijpen op de onderliggende werkingsmechanismen die bij deze stressgerelateerde aandoeningen een rol spelen.

Reactivate: Welke onderliggende werkingsmechanismen komen naar voor uit het onderzoek?

Dr. Katleen Bogaerts: Er is uiteraard sprake van een ontregelde stressfysiologie (zie vorige vraag), maar daarnaast toont het onderzoek ook aan dat hersen- en leerprocessen zoals conditionering, sensitisatie en generalisatie betrokken zijn in de etiologie van stressgerelateerde aandoeningen.

Uit een reeks studies van onze onderzoeksgroep aan de Universiteit te Leuven werden allerlei typische klachten opgewekt (bijvoorbeeld ademnood, druk op de borst, hartkloppingen, warmteopwellingen) door vrijwilligers lucht te laten inademen die verrijkt was met CO2. Deze methode verandert de koolzuurspanning in het bloed en ontlokt klachten die vergelijkbaar zijn met wat men voelt als men de trap oploopt of hardloopt. Deze gaan snel weer voorbij wanneer gewone kamerlucht wordt ingeademd. In het laboratorium voegden we echter, in een reeks ademhalingsbeurten van elk twee minuten, een opvallende maar onschadelijke geur toe aan de met CO2-verrijkte lucht. In de daaropvolgende testfase zonder CO2 werden gelijkaardige klachten gerapporteerd wanneer deze geur alleen werd aangeboden, een nocebo-effect (tegenhanger van het placebo-effect) dus. Dit nocebo-effect blijkt te berusten op de automatische activatie door de geurprikkel van de in het geheugen opgeslagen symptoomervaringen uit de eerdere leerfase (d.w.z. klassieke conditionering).9-11

Leerprocessen (klassieke en operante conditionering) spelen een belangrijke rol in het ontstaan en in stand houden van stressgerelateerde klachten. In geval van

3

We spreken van spanningsklachten als de draaglast van een persoon groter wordt dan zijn draagkracht.

Elke Geraerts is doctor in de psychologie en bekleedde verschillende academische posities aan de universiteiten van Harvard (USA), St. Andrews (Groot-Brittannië), Maastricht en Rotterdam. Ze maakt deel uit van het netwerk van het ‘World Economic Forum’ en is partner bij ‘Better Minds at Work’, dat bedrijven helpt om de mentale weerbaarheid en bevlogenheid van hun werknemers te verhogen.

Een handleiding voor iedereen die begaan is met zijn breinNeuropsychologe Elke Geraerts publiceerde zopas haar boek ‘Mentaal Kapitaal’, waarin zij het belang van een veerkrachtig brein benadrukt:

Mentaal Kapitaal:Versterk je mentale veerkracht en vermijd burn-out

4

burn-out kan de onvoorwaardelijke prikkel (OP) een hypocapnische reactie zijn, met de daaropvolgende fysieke klachten als onvoorwaardelijke respons (OR). Stimuli geassocieerd met de oorspronkelijke prikkel – bijvoorbeeld de aanwezige collega’s – worden de voorwaardelijke prikkels (VP) die op hun beurt in de toekomst voorwaardelijke responsen (VR) uitlokken (klassieke conditionering). Patiënten trachten de angst voor de lichamelijke klachten vervolgens te reduceren door de vermeende uitlokkers te vermijden (bijvoorbeeld door de collega’s te ontlopen). Negatieve bekrachtiging houdt de klachten in stand (operante conditionering). Er ontstaat een vicieuze cirkel waarbij symptomen, associaties van deze laatste met de veronderstelde uitlokkers en vermijdingsgedrag elkaar opvolgen, versterken en zichzelf onderhouden.

We zien in de praktijk dat patiënten toenemende sensitisatie vertonen ten opzichte van de voorwaardelijke prikkels (VP). Een gekend aspect bij prikkelgeneralisatie is dat over de tijd heen stimuli die in toenemende mate minder gelijkend zijn op de oorspronkelijke VP toch ook VR-producerende

eigenschappen krijgen. Bv. de werkplaats kan functioneren als VP, later generaliseert dit naar allerlei andere, niet-gerelateerde plaatsen, zoals de winkel, de wachtzaal bij de dokter, ...

Conditioneringsprocessen vinden vaak plaats zonder dat de persoon zelf zich er van bewust is. Het immuunsysteem is bijvoorbeeld perfect ‘onbewust’ conditioneerbaar bij mens en dier. De presentatie van een oorspronkelijk neutraal signaal dat eerder gepaard ging met het toedienen van een immuunonderdrukkende substantie, zal op zijn beurt leiden tot immuunsuppressie in het organisme. De robuustheid van zo’n immunomodulaire VR kan sterk beïnvloed worden door stress. Zo vond men dat dieren waarbij stress geïnduceerd werd voor de acquisitiefase (d.w.z. paring met een immuunonderdrukkende substantie) veel uitgesprokener VR’s vertoonden dan bij stressvrije dieren.12

De etiologie van stressgerelateerde aandoeningen past binnen het model van Mowrer (1947), waarbij klassieke conditionering verantwoordelijk is voor de ontwikkeling van geconditioneerde fysiologische reacties ten

vervolg pg.3 ‘interview met Katleen Bogaerts’

“Aangezien de burn-outepidemie ongekende vormen aanneemt, moet er wat gebeuren. Ik denk dat de oplossing ligt in mentale veerkracht: hoe groter je weerbaarheid, hoe beter je beschermd bent tegen stress, burn-out en andere mentale problemen.”

In dit grensverleggende boek toont brein-experte Elke Geraerts aan de hand van nieuwe inzichten uit recent wetenschappelijk onderzoek wat de belangrijkste componenten zijn van mentale veerkracht. Ze laat zien hoe we ons brein veerkrachtiger kunnen maken en hoe we zo ons mentaal kapitaal en dat van onze medewerkers kunnen vergroten.

Elke: “Er is iets mis. Al jaren zien we dat het aantal psychische problemen toeneemt. Steeds meer mensen rapporteren ernstige stressgerelateerde klachten. Het lijkt wel alsof ons brein niet langer meekan met de moderne tijd. Sterker nog, ons brein vertoont inderdaad ernstige tekenen van verwaarlozing. Maar er is gelukkig een oplossing: we weten vandaag hoe we ons brein kunnen voeden en veerkrachtig maken. Recent wetenschappelijk onderzoek toont ons wat de vier hefbomen zijn die ons mentaal kapitaal kunnen verhogen: meer

zelfcontrole, bewuster omgaan met je bewustzijn, een sterkere focus en optimisme. Bovendien wordt stilaan ook duidelijk dat we die vier hefbomen zelf kunnen trainen en versterken. We hebben dus een impact op ons eigen mentaal kapitaal. En het echt goede nieuws is dat een groot mentaal kapitaal niet alleen een belangrijke beschermende factor is tegen burn-out en andere stressgerelateerde klachten, maar ons ook succesvoller en gelukkiger maakt.”

Het resultaat is een absolute ‘must read’ voor iedereen die zijn brein wil voorbereiden op de uitdagingen van de 21ste eeuw. Met boeiende verhalen over bekende en minder bekende personen, alsook de laatste ‘ins en outs’ uit de wetenschappelijke literatuur, weet Elke de lezer te boeien en te overtuigen dat we meer controle kunnen nemen op ons brein, dat we een soort van mentale hygiëne moeten aanleren om op die manier mentaal veerkrachtiger te zijn.

5

aanzien van de gevreesde stimuli, terwijl operante conditionering het voortbestaan van de aandoening mede verklaart via negatieve bekrachtiging en vermijding/ontsnappingsgedrag. Zo kan een burn-out patiënt met lichamelijke klachten, gebrek aan energie en meer neiging tot zich afzonderen op den duur bijvoorbeeld gaan denken: ‘Ik mag niet meer sporten of naar mijn vrienden, want dan voel ik me weer zo verschrikkelijk slecht.’ Het gevolg is dat de burn-out patiënt bang wordt te bewegen en allerlei (sociale) activiteiten uit de weg gaat. Hierdoor kan verder conditieverlies ontstaan en meer sociaal isolement, met somberheid en angst als gevolg. Deze emoties kunnen dan weer zorgen voor een toegenomen klachtenervaring. Daarom komt men bij chronische stress al gauw in een negatieve, vicieuze cirkel terecht.

Referenties1. Critchley HD, et al. Nat Neurosci 2001; 4: 207-12.

2. Van der Klink JJL, et al. Scand Journal Work Environ Health 2003; 29: 478-87.

3. Schacht R. Tijdschrift Klinische Psychologie 2004; 34: 45-61.

4. Bellingrath S, et al. Biol Psychol 2008; 78: 104-13.

5. Chida Y, et al. Biol Psychol 2009; 80: 265-78.

6. Miller GE, et al. Psychol Bull 2007; 133: 25-45.

7. Pruessner JC, et al. Psychosom Med 1999; 61: 197-204.

8. Sonnenschein M, et al. Biol Psychol 2007; 75: 176-84.

9. Van den Bergh O, et al. Behav Res Ther 1995; 33: 517-27.

10. Van den Bergh O, et al. Psychosom Med 1997; 59: 13-23.

11. Van den Bergh O, et al. Health Psychol 1998; 17: 241-8.

12. Peeke HVS, et al. Physiol & Behav 1987; 39: 89-93.

Viviane Magotteaux heeft al een indrukwekkende carrière als psychologe en psychotherapeute opgebouwd en dit zowel binnen het ziekenhuismilieu als binnen haar privépraktijk. Ze heeft vooral ervaring met de begeleiding van patiënten met psychosomatische klachten en met de aanpak van de problematiek van stress, trauma en verslavingen.

Viviane Magotteaux werkt samen met een team van specialisten binnen de stresskliniek van het ‘Louise Medical Center’ te Brussel. Ze startte onlangs samen met Guy Pelsmakers het ‘New Stress Concept’, een initiatief dat zondermeer vernieuwend is en dat zowel stressbeheersing bij patiënten, als opleidingen voor gezondheidswerkers nastreeft. Viviane Magotteaux heeft een bijzondere aandacht voor ‘actief luisteren’ en voor de cliëntgerichte psychotherapie of de Rogeriaanse therapie. Zowel ‘actief luisteren’ als de cliëntgerichte psychotherapie blijken bovendien perfect te passen in de globale aanpak van patiënten met een burn-out.

Viviane Magotteaux blijkt een gepassioneerde hulpverlener te zijn die haar ervaring graag met de lezers van Reactivate deelt.

Reactivate: Kunt u ons een beeld schetsen van de specifieke aanpak van patiënten met een burn-out die zich aanmelden in ‘La Clinique du Stress’?

Viviane Magotteaux: Elke patiënt met burn-out of negatieve stressklachten wordt voor zijn eerste gesprek door mij persoonlijk gezien. Heel belangrijk tijdens dit gesprek is dat we goed luisteren naar de patiënt en hem of haar voldoende tijd geven om zijn of haar volledige verhaal te vertellen. Actief luisteren – een gestructureerde manier van luisteren waarbij de aandacht volledig op de spreker wordt gelegd – helpt bij het analyseren van de globale problematiek van de patiënt. Na dit eerste gesprek nemen we contact op met de huisarts van de patiënt omdat we van mening zijn dat de huisarts de referentiepersoon voor de patiënt moet blijven. De huisarts is volgens ons de orkestmeester tot wie de patiënt met een burn-out zich op elk moment kan richten om op de maat te blijven. Vervolgens plannen we met de patiënt enkele afspraken om de psychologische impact van de stress te evalueren.

Dankzij de multidisciplinaire samenwerking en het inschakelen – indien nodig – van een specifieke, geïndividualiseerde psychotherapeutische aanpak, streven we samen met de patiënt naar het herwinnen van het evenwicht.

Reactivate: In welke mate verschilt de therapeutische aanpak van een patiënt met burn-out in vergelijking met een patiënt met een depressie?

Viviane Magotteaux: Ik ben heel tevreden dat u deze vraag stelt. Nog al te vaak wordt er geen of amper een verschil gemaakt tussen burn-out en depressie. Nochtans zijn het twee totaal verschillende aandoeningen. Patiënten met een burn-out voelen zich meestal op hun werk onmisbaar en zijn perfectionistisch. Je merkt ook dat patiënten met een burn-out tijdens vakanties en weekends ten dele tot rust komen. Deze patiënten aanvaarden bovendien heel moeilijk ziekteverlof en

6

‘ La Clinique du Stress’: het evenwicht terugvinden door een nauwe samenwerkingUit recent onderzoek blijkt dat 50 tot 60% van het werkverlet rechtstreeks of onrechtstreeks kan toegeschreven worden aan de gevolgen van stress. De sleutel tot herstel bij patiënten met burn-out ligt bij de psychologische en psychotherapeutische ondersteuning. We willen een halt toeroepen aan stress. Als individu kan je op drie manieren reageren op stress: je kunt de stress ‘ondergaan’, ‘beheren’ of ‘beheersen en aldus overwinnen’.

hebben angst voor het oordeel van hun collega’s. Patiënten met een depressie daarentegen hebben de hele tijd – zowel tijdens werkdagen, als tijdens vakantiedagen – een depressief gevoel. Bovendien zullen deze patiënten het krijgen van ziekteverlof meestal ervaren als een opluchting.

Via mijn ervaring met ‘actief luisteren’ en het observeren van

de patiënt heb ik ook gemerkt dat de lichaamstaal van patiënten met een burn-out sterk verschilt met de lichaamstaal van patiënten met een depressie. Patiënten met een depressie zullen in tegenstelling tot deze met een burn-out gesloten zijn en heel weinig visuele interactie met de hulpverlener zoeken.

Reactivate: Hoe belangrijk is de psychologische en/of psychotherapeutische ondersteuning?

Viviane Magotteaux: Het zal je niet verbazen dat volgens mij de sleutel tot herstel bij patiënten met een burn-out bij de psychologische en psychotherapeutische

ondersteuning ligt. Al te vaak worden patiënten met een burn-out nagenoeg alleen symptomatisch behandeld. Men gaat bijvoorbeeld via rust, sport of meditatie de symptomen beïnvloeden, maar men werkt absoluut niet aan de oorzaken.

Door psychologische gesprekken kan de patiënt met een burn-out echter inzichten en emoties

ontdekken die eerst verborgen bleven. Hier wordt de sleutel gegeven tot het oplossen van de oorzaken en tot een langdurig en/of blijvend herstel. We kunnen hier spreken van het beheersen en doen verdwijnen van burn-out.

Reactivate: Uit diverse onderzoeken blijkt dat de incidentie van burn-out het laatste decennium sterk toenam? Is dit ook uw ervaring

en waaraan zou u deze stijging kunnen toeschrijven?

Viviane Magotteaux:Alles wijst erop dat de incidentie van burn-out in onze gemeenschap inderdaad sterk stijgt. Ongeveer 1 op 4 werknemers kampt met werkgerelateerde stress en uit recent onderzoek blijkt dat 50 tot 60% van het werkverlet rechtstreeks of onrechtstreeks kan toegeschreven worden aan de

gevolgen van stress. Het positieve in dit verhaal is dat stress in de media, maar ook in de wachtzaal van de huisarts of bij de lokale apotheek bespreekbaar wordt. Hierdoor zien we dat in tegenstelling tot vroeger meer patiënten met een teveel aan chronische stress sneller de stap zetten naar de hulpverlener. Dit laatste kan enkel toegejuicht worden.

7

De huisarts is volgens ons de orkestmeester tot wie de patiënt met een burn-out zich op elk moment kan richten om op de maat te blijven.

Het is heel moeilijk om exact te weten aan wat deze stijgende incidentie van stress en burn-out te wijten is. Uit ervaring weet ik dat dit diverse redenen kunnen zijn, o.a. angst voor ontslag, het probleem van de globale financiële crisis, een accumulatie van sociale en familiale problemen, het verlies van de vaste waarden in onze maatschappij of zelfs de zogenaamde ‘technologische stress’ namelijk het feit dat werknemers via hun mobiele telefoon of hun PC ook in het weekend en na de normale werkuren achtervolgd worden door een niet aflatende stroom van e-mails.

Reactivate: Enkele maanden geleden hield u het ‘New Stress Concept’ boven de doopvont. Kunt u in het kort uitleggen wat de doelstellingen en activiteiten van dit initiatief zijn?

Viviane Magotteaux: Samen met Guy Pelsmakers ben ik enkele maanden geleden inderdaad met het ‘New Stress Concept’ van start gegaan. Met dit initiatief willen we zowel de patiënten, de bedrijven als de hulpverleners ondersteunen in hun strijd tegen stress. Onze aanpak is uiteraard gelijklopend met het werk dat we binnen ‘La Clinique du Stress’ verrichten. We willen een halt toeroepen aan stress. Als individu kan je immers op drie manieren reageren op stress:

a) ofwel kan je de stress “ondergaan” en eventueel wegvluchten in alcohol-, drug-, sigaretten- of geneesmiddelenmisbruik; b) je kunt ook trachten de stress te “beheren” door sport, relaxatietechnieken of meditatie; maar hiermee zal je de stress enkel maar kunnen onderdrukken; en c) je kunt tenslotte de stress “beheersen” en aldus ook finaal elimineren. Binnen het ‘New Stress Concept’ hebben we tal van activiteiten voor de drie verschillende doelgroepen. We organiseren op geregelde tijdstippen symposia en conferenties die specifiek

naar hulpverleners, bedrijven of het grote publiek gericht zijn. Daarnaast bieden we ook opleidingen aan en tenslotte zorgen we tevens voor individuele therapieën.

Reactivate: Bij de aanpak van burn-out maakt u ook gebruik van sofrologie en mindfulness. Wat is uw ervaring met deze werkwijze bij patiënten met een burn-out?

Viviane Magotteaux: Mijn ervaring is dat sofrologie en mindfulness zonder enige twijfel doeltreffend zijn voor sommige patiënten. Deze technieken werken zoals ik al vertelde enkel in op de symptomen. Je mag ze dan ook nooit los zien van de psychotherapie waardoor de patiënt met een burn-out zal begrijpen wat de relatie is van zijn werksituatie tot bijvoorbeeld zijn verleden en zijn emoties. Het ultieme doel van elke behandeling is het verstoorde evenwicht blijvend te herstellen.

Reactivate: Iedereen kan getroffen worden door een burn-out. Zijn er preventieve maatregelen die we kunnen nemen om het risico op burn-out minimaal te houden?

Viviane Magotteaux: Ik heb jarenlang binnen een ziekenhuismilieu met cardiologische patiënten gewerkt. Zoals u weet is cardiovasculaire preventie bepalend voor de gezondheid van iedereen. Ik kan met overtuiging stellen dat burn-out preventie even belangrijk is als cardiovasculaire preventie. Iedereen kan immers op een gegeven ogenblik in zijn leven getroffen worden door een burn-out. Primaire preventie is dus zeker op zijn plaats. Secundaire preventie – preventie bij personen die al een burn-out doorgemaakt hebben – is echter ook van het allergrootste belang om bij deze patiënten herval te voorkomen.

Op dit vlak juich ik het initiatief van de firma Grünenthal toe om een eenvoudige diagnostische schaal voor de evaluatie van burn-out – de BMS-10 (Maslach-Pines Burnout Measure Short Version) – te verdelen onder de huisartsen. Met dit eenvoudige instrument kan een arts zijn vermoedens van een burn-out bij een individuele patiënt al dan niet bevestigen en de noodzakelijke maatregelen nemen.

8

Ik kan met overtuiging stellen dat burn-out preventie even belangrijk is dan cardiovasculaire preventie.

vervolg pg.7 ‘ La Clinique du Stress’

9

Dr. Brenda De Petter. & Dr. Vera Eenkhoorn.

Revida: een unieke multidisciplinaire aanpak van stress binnen een ziekenhuis

Het unieke van Revida is dat de persoonlijke aanpak van stressgerelateerde klachten echt multifactorieel (huisarts; Revida-artsen, kinesitherapie, psychotherapie, voedingsadvies, hartcoherentie) binnen een ziekenhuis setting verloopt. Bij de aanpak van stress en van burn-out ligt de klemtoon bij Revida op het verwerven van fysieke en mentale weerbaarheid en op de zelfzorg. Revida wil op termijn een kenniscentrum rond de behandeling en preventie van stress worden.

Dat stressgerelateerde klachten binnen de medische wereld ernstig genomen worden, blijkt uit de diverse therapeutische opties die de laatste jaren worden aangeboden. Revida is het eerste anti-stresscentrum binnen een ziekenhuis in Vlaanderen. Revida is als anti-stresscentrum gevestigd in de Sint-Jozefkliniek te Bornem. Revida profileert zich als een multidisciplinair medisch en paramedisch centrum dat als doelstelling heeft de fysieke en mentale weerbaarheid van patiënten met stressgerelateerde klachten te vergroten. Daarnaast wordt er ook voldoende aandacht besteed aan de preventie van stress. Revida heeft daarenboven een wetenschappelijke invalshoek. Revida wilt op termijn immers uitgroeien tot een kenniscentrum rond stressgerelateerde problematiek en verminderde vitaliteit.

De redactie van Reactivate vond de twee Revida-artsen – Dr. Brenda De Petter (fysische geneesheer en revalidatie-arts) en Dr. Vera Eenkhoorn (endocrinoloog) – bereid om dieper in te gaan op de unieke aanpak, het multidisciplinaire karakter en de visie van het anti-stresscentrum Revida.

Reactivate: Kan u in een notendop uitleggen waar Revida voor staat en wat Revida uniek maakt?

Dr. Brenda De Petter & Dr. Vera Eenkhoorn: Revida is een centrum voor personen met stressgerelateerde klachten. De meest voorkomende klachten zijn chronische en abnormale vermoeidheid, burn-out, angstklachten, slaapstoornissen, diverse pijnklachten en futloosheid. Heel belangrijk en wellicht uniek binnen het concept van Revida is dat we multidisciplinair werken. Stressgerelateerde klachten zijn steeds multifactorieel. Daarom dat we de therapeutische aanpak van deze klachten ook multidisciplinair benaderen. Binnen Revida hebben we enerzijds onszelf als de twee coördinerende artsen, maar daarnaast kunnen we afhankelijk van de specifieke noden van de patiënt een beroep doen op drie kinesisten, een klinisch psychologe, een voedingsdeskundige en een hartcoherentiecoach. Om de zes weken wordt er een multidisciplinaire teamvergadering gehouden waar het beleid van elke patiënt die zich in een behandelingsplan bevindt, uitgebreid besproken wordt. Uniek is dat we deze diensten kunnen aanbieden vanuit een ziekenhuis gebonden setting.

Stressgerelateerde klachten zijn steeds multifactorieel. Daarom dat we de therapeutische aanpak van deze klachten ook multidisciplinair benaderen.

Uniek is tevens dat we voor elke patiënt die een behandelingsplan krijgt een echt ‘maatpak’ maken. Niet elke patiënt heeft immers baat bij dieetadvies EN kinesitherapie EN cognitieve gedragstherapie EN hartcoherentie (= een stressreductie training op basis van ademhalingstechnieken met als doel een evenwichtig zenuwstelsel te bekomen).

Reactivate: Waarom werd Revida opgericht?

Dr. Brenda De Petter & Dr. Vera Eenkhoorn: Revida werd vooral opgestart omwille van de nood bij vele patiënten met stressgerelateerde klachten die niet altijd optimaal geholpen werden. Toen de CVS-referentiecentra in de universitaire ziekenhuizen hun activiteiten enkele

jaren geleden stopzetten, groeide bij ons de interesse om patiënten met stressgerelateerde klachten een efficiënte en gestructureerde therapeutische aanpak aan te bieden waarbij diagnose, multidisciplinaire behandeling en zelfzorg centraal staan. Binnen ons perifeer ziekenhuis te Bornem willen we vooral patiënten met chronische stress in een zo vroeg mogelijk stadium van de klachten ondersteunen. Uit ervaring weten we immers dat er een veel beter en sneller resultaat geboekt wordt wanneer er in een vroegtijdig stadium wordt ingegrepen.

Reactivate: In welke mate wordt de unieke aanpak van stressgerelateerde klachten binnen Revida wetenschappelijk onderbouwd?

Dr. Brenda De Petter & Dr. Vera Eenkhoorn: De wetenschappelijke onderbouwing is – zeker wanneer je deze vanuit de ‘evidence-based’ invalshoek bekijkt – momenteel beperkt. Uiteraard is de diagnostiek en de zuiver medische behandeling die binnen de ziekenhuis gebonden setting wordt aangeboden wel wetenschappelijk onderbouwd. Wanneer een patiënt zich aanbiedt, wordt er immers gestart met een volledige medische oppuntstelling: anamnese; persoonlijke en familiale voorgeschiedenis; klinisch onderzoek en aanvullende testen. Na de bespreking met de huisarts zal een behandelingsplan in overleg met het hele team en de patiënt uitgewerkt worden.

Wat voor ons in het verdere traject met de patiënt cruciaal is, is dat we alle data verzamelen met betrekking tot de vier potentiële pijlers van een behandelingsplan: namelijk kinesitherapie, voeding, psychologie, hartcoherentie. Op termijn zullen we het succes van deze pijlers op een wetenschappelijke manier evalueren. Revida wil in de toekomst immers een kenniscentrum rond de behandeling en preventie van stress worden. Met Revida plannen we ook klinische studies, vaak in samenwerking met grotere centra waaronder de Vrije Universiteit Brussel. Het zal echter enige tijd in beslag nemen alvorens we de resultaten van deze doelstelling zullen kunnen vaststellen.

Anderzijds kunnen we maar komen tot een wetenschappelijk onderbouwde therapie van stressgerelateerde klachten door inderdaad de verschillende modules (kinesitherapie, voeding, psychologie en hartcoherentie) van onze multidisciplinaire aanpak op een gestructureerde wijze te bestuderen en te evalueren. Ik moet hierbij denken aan de richtlijnen van de Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO) voor de aanpak van stressgerelateerde aandoeningen die onlangs verschenen.1 Hierin wordt eveneens gesteld dat er nog geen ‘evidence-based’ richtlijnen voorhanden zijn en dat we in afwachting modules moeten ontwikkelen en evalueren.

Tenslotte kunnen we niet genoeg het belang van de medische oppuntstelling benadrukken. Wat initieel als stressgerelateerde klachten omschreven wordt, kan bij sommige patiënten immers het gevolg zijn van een cardiaal probleem of van een schildklierstoornis en met andere woorden niets of heel weinig met stress te maken hebben.

Reactivate: Wat zijn de gevolgen van chronische stress op lange termijn?

Dr. Brenda De Petter & Dr. Vera Eenkhoorn: Het is belangrijk om te begrijpen dat acute stress een gezond verdedigingsmechanisme is dat deel uitmaakt van de vecht-of-vluchtreactie (fight or flight). De vecht-of-vluchtreactie treedt op als er (reëel of irreëel) acuut gevaar dreigt. Het lichaam gaat als reactie hierop stresshormonen (adrenaline en cortisol) produceren, de bloeddruk en de hartfrequentie stijgen en de spieren zijn gespannen en klaar om te reageren. Zodra het gevaar geweken is, zal het lichaam door de productie van endorfines en dopamine het evenwicht herstellen. De problemen doen zich echter voor als er chronische stress ontstaat. Hierdoor zullen bepaalde hormonale

10

We kunnen een patiënt binnen Revida enkel een optimale begeleiding en ondersteuning aanbieden wanneer we nauw samenwerken met de huisarts.

vervolg pg.9 ‘ REVIDA’

11

assen (o.a. de cortisol-as) verstoord geraken, de afweer gaat onderdrukt zijn en de persoon kan uiteenlopende stressgerelateerde klachten ervaren. Op termijn kan er ook een psychische problematiek (o.a. depressie) ontstaan en reële fysieke stoornissen zoals hart- en vaatziekten of diabetes.

Reactivate: Wie komt in aanmerking voor een behandelingsplan binnen Revida?

Dr. Brenda De Petter & Dr. Vera Eenkhoorn: In principe kan elke patiënt die gebukt gaat onder negatieve stress bij ons terecht. Het is eenvoudiger te vermelden welke patiënten we meestal geen behandelingsplan gaan aanbieden, maar trachten door te sturen naar meer gespecialiseerde centra. Dit zijn vooral patiënten met zware psychiatrische aandoeningen, persoonlijkheidsstoornissen en zware depressie. Ook patiënten met chronische vormen van CVS (chronisch vermoeidheidssyndroom) verwijzen we meestal door.

Reactivate: Is er een rol weggelegd voor de huisarts binnen Revida?

Dr. Brenda De Petter & Dr. Vera Eenkhoorn: De huisarts speelt een heel belangrijke rol in de voorbereiding naar en de opvolging van het behandelingsplan dat we voor onze patiënten opstellen. De huisarts is immers de collega die het beste zicht heeft op zowel de medische, de familiale en de sociale context van de patiënt. We kunnen een patiënt binnen Revida enkel een optimale begeleiding en ondersteuning aanbieden wanneer we nauw samenwerken met de huisarts. Het is bovendien niet zo dat we met Revida al de patiënten met stressgerelateerde symptomen van de huisarts wensen over te nemen. Wat we

wel wensen, is dat de huisarts ons inschakelt bij bepaalde patiënten met stress die nood hebben aan extra begeleiding die niet altijd door de huisarts kan worden gegeven. Bij de start van Revida vonden we het dan ook heel belangrijk om de voorzitters van de huisartsenkringen uit te nodigen om de werking van ons centrum te bespreken.

Reactivate: Kan je als huisarts preventief werken aan stressgerelateerde klachten en/of burn-out bij de patiënten?

Dr. Brenda De Petter & Dr. Vera Eenkhoorn: We zien dat de huisartsen steeds meer aandacht hebben voor burn-out of stressklachten. Het is bovendien zeer belangrijk om signalen in een vroeg stadium op te vangen. Bij sommige personen – we denken hierbij aan zeer zorgzame personen evenals personen die perfectionistisch zijn – moeten we als arts meer waakzaam zijn. Ook sommige omgevingsfactoren – o.a. complexe werkomstandigheden of de zorg voor een gehandicapt kind – kunnen personen vatbaarder maken voor stressgerelateerde klachten. Omdat de draagkracht bij elke patiënt verschillend is, kan de huisarts vooraf op een individuele wijze kleine of grotere aanpassingen aanbrengen om stressreductie

te bekomen. Dit kan via het volgen van yoga lessen of voor sommige patiënten gewoon door wekelijks een aantal uurtjes te wandelen. We mogen zeker de problematiek van stress niet medicaliseren. De patiënt mag niet afhankelijk van geneesmiddelen worden, noch van de diensten die we binnen Revida aanbieden. Om deze reden leggen we binnen alle modules die we aanbieden steeds de klemtoon op de fysieke en mentale weerbaarheid en op de zelfzorg.

Referentie

1. World Health Organization. Guidelines for the management of conditions

specifically related to stress. Geneva: WHO, 2013. Available at: http://apps.who.int/iris/

bitstream/10665/85119/1/9789241505406_eng.pdf?ua=1.

De meest voorkomende stressgerelateerde symptomen waarmee patiënten aankloppen, kunnen we in vier verschillende groepen plaatsen:

1. de cognitieve symptomen

concentratieproblemen, geheugenverlies

2. de gedragsmatige symptomen

eet- of alcoholproblemen, overmatig roken

3. de lichamelijke symptomen

o.a. rugpijn, hartkloppingen

4. de emotionele symptomen

prikkelbaarheid, gefrustreerdheid

Het is bovendien zeer belangrijk om signalen in een vroeg stadium op te vangen. Bij sommige personen – we denken hierbij aan zeer zorgzame personen evenals personen die perfectionistisch zijn – moeten we als arts meer waakzaam zijn.

12

Stress in de huisartsenpraktijk

Professor Dr. Elke Van Hoof doceert medische en gezondheidspsychologie aan de Vrije Universiteit Brussel. Ze heeft zich als klinisch psycholoog gespecialiseerd in psychodiagnostiek,

trauma, stress en burn-out. Professor Van Hoof heeft een eigen praktijk (www.elkevanhoof.com) en is de bezieler van het Huis voor Veerkracht (www.huisvoorveerkracht.be) waar men in het najaar ook ondersteuning zal vinden specifiek opgebouwd voor huisartsen.

De cijfers liegen er niet om. Stress is alom tegenwoordig in ons dagelijks leven. Meer en meer mensen worstelen bovendien met de negatieve effecten van stress. Dit plaatst huisartsen voor een bijzondere uitdaging. Patiënten presenteren zich immers met steeds andere klachten; er is niet één stressprofiel te omschrijven. Wat de ene patiënt het meest last bezorgt, kan voor de andere patiënt helemaal geen probleem zijn. Inderdaad, het stress-systeem kan alle organen en lichaamsfuncties beïnvloeden en het is niet te voorspellen waar de klachten zich zullen manifesteren.

Patiënten komen bovendien af met een resem vage lichamelijke klachten. Vage lichamelijke klachten kunnen op veel verschillende ziektebeelden wijzen. Dit alles in combinatie met de beperkte consultatietijd van de huisarts, zorgt voor heel wat stress in de huisartsenpraktijk…

In al deze gevallen is het raadzaam om met een gevalideerde vragenlijst even af te toetsen of stress de boosdoener is. Hoe sneller we de stressgerelateerde problemen kunnen aanpakken, hoe korter de hersteltijd. De BMS-10 is een goede en korte lijst om een eerste triage te doen. De ‘Maslach-Pines Burnout Measure short-version’ is een lijst die bestaat uit 10 items die gescoord worden op een schaal van 1 tot 7. Er wordt een gemiddelde score berekend. Met deze gemiddelde score kan je de patiënten indelen in

een graad van burn-out die gaat van zeer laag tot zeer hoog. Vanaf een matige score is het raadzaam te denken aan een stressgerelateerd probleem. Een matige score zou ik nog niet onmiddellijk een burn-out noemen, maar verdere actie is dan al aangewezen. LET OP: een matige score op deze schaal zal ook voorkomen bij andere ziektebeelden zoals een klinische depressie, een vastgelopen rouwverwerking of zelfs enkele ziektebeelden. Een samenwerking met een klinisch psycholoog of een eerstelijnspsycholoog in jouw buurt zal dan snel en efficiënt uitsluitsel kunnen geven. Verwijs deze mensen dus door voor een adviesconsult om te komen tot een differentiaaldiagnose.

Hoe verkoop je “Het is stress”?Stel, je hebt een patiënt met een zeer hoge score op de BMS-10; alle signalen zijn aanwezig. Hoe verkoop je dat? In deze zin liggen immers heel wat onderliggende boodschappen:

• Het is niets ernstig; • Je overdrijft toch wel een beetje; • Het ligt aan jou; • Je bent zwak; • …

Kortom, de meeste patiënten horen dit niet graag. Je vervalt al gauw in een welles-nietes spelletje dat eindigt in een compromis. “Weet je wat? Ik verwijs je door voor een volledige check-up in het ziekenhuis en dan bespreken we de resultaten opnieuw.” Door even de tijd te nemen om de neurobiologie van stress uit te leggen, kan je het bovenstaande scenario vermijden en hierdoor cruciale weken winnen. Zorg na deze uitleg voor een interventie waar de patiënt direct een verschil mee voelt.

13

1. Kijk naar de aanwezigheid van vage lichamelijke klachten die niet weg gaan met rust.

2. Check de aanwezigheid van “uitputting”; zich leeg voelen, helemaal “op”.

3. In het gesprek met de patiënt zal een gevoel aanwezig zijn van “vast te zitten”; ze raken er zelf niet meer uit. Soms vermelden ze dit spontaan. Bij andere patiënten vraag je beter zelf: “Heb je zelf al geprobeerd om dit terug om te draaien? Om van de klachten af te raken?”

4. Check de recuperatiesnelheid. Stressgerelateerde problemen behoren tot de energiestoornissen. Bij energiestoornissen is het herstelvermogen van het lichaam geïmpacteerd. Van een inspanning die we als ‘normaal’ beschouwen, recupereren ze moeizaam. Je hoort dit vaak in de gesprekken … “ik heb mijn hobby als wielertoerist stop gezet want ik kon niet meer mee en de dag nadien was ik helemaal op…”

5. Patiënten gaan zich steeds verder terugtrekken uit het sociale leven: hun hobby’s op een laag pitje, niet teveel vertoeven op plaatsen waar te veel mensen zijn want ze kunnen de drukte niet meer aan, geen plaatsen bezoeken waar ze niet weg kunnen (“want stel je voor dat ik daar een paniekaanval krijg en niet meer weg kan…”).

AlarmsignalenWaar kan je op letten om te weten of stress de kop op steekt?

Hoe sneller we de stressgerelateerde problemen kunnen aanpakken, hoe korter de hersteltijd.

België heeft nood aan een nieuw loopbaanbeleid: het bestrijden van burn-out is een startpuntEen recente studie van Eurofound – een Europees agentschap

dat in 1975 werd opgericht en dat streeft naar een verbetering

van de levens- en werkomstandigheden binnen Europa –

toonde aan dat het welzijn binnen een onderneming en de

economische prestaties van deze onderneming hand in hand

gaan. Zweden, Denemarken en Groot-Brittannië scoren het

best op beide maatstaven. In België daarentegen is de score

significant slechter en lager dan in o.a. Roemenië, Nederland

en Finland (Figuur 1).1

Het is dan ook niet verwonderlijk dat de Nationale Minister

van Werk, Kris Peeters, beslist heeft om van ‘werkbaar’ werk

een prioriteit te maken. Begin juni laatstleden kondigde

Kris Peeters aan om zich in eerste instantie te focussen op

vier pistes: 1) een leeftijdsbewust personeelsbeleid; 2) een

loopbaanrekening; 3) de strijd tegen stress en burn-out en 4)

de factor ‘tijd’ die naar boven komt als de grootste stressfactor.

“De gemiddelde duur van het beroepsleven in België bedraagt

32 jaar. Dit is bijna drie jaar minder dan het Europese

gemiddelde. We kunnen de Belg enkel langer laten werken

als we met zijn allen de strijd aanbinden tegen stress en burn-

out,” aldus Kris Peeters, Vice-Premier en Minister van Werk.

Dit magazine is bestemd voor healthcare professionals. BELUX/GEN/15/07/0001. Verantwoordelijke uitgever: Grünenthal, Lenneke Marelaan 8, 1932 Sint-Stevens-Woluwe.

FIGUUR 1.

Welzijn en arbeidsprestaties in diverse Europese landen.1

SCIENTIFIC SYMPOSIUM ON BURN OUT

INFO EN INSCHRIJVINGEN www.mpsevents.be/burnout/nl

With the kind support of

Referentie

1. Eurofound (2015), Eurofound yearbook 2014: Living and working in Europe, Publications Office of the European Union, Luxembourg.