1. Ruimtelijk2. Nieuwe

3. Waarden4. Elkaar

5. Partijen6. Spelregel7. Bestaande

8. Verhaal9. Andere

10. Verbindingen

Meest gebruikte woorden in 17 pagina’s tellend groeidocument van Platform DGO over de zoektocht naar

een duurzame gebiedsontwikkeling....

We, de Partijen, zijn met Elkaar op zoek naar

Andere Ruimtelijke Waarden en Spelregels

waarbij we een Verhaal construeren en

Verbindingen leggen tussen het Bestaande en

het Nieuwe.

vrij vertaald...

SYMBIOCITYDuurzaamheidstrategie voor de ontwikkeling van Nobelhorst

Young profs, 13 november 2012

Mirjam SchmullMaike de LangeLian MerkxSander van SchagenKlaske KrukJasper NijveldtMarc Buiter

Streven 20204.300 woningen 400.000 m2 bvo bedrijven

70% Ymere30% Particulier

Fase 12012/2015

Fase 22014-

3.2 km

1.8 km

527 HA

Eerste kavel Nobelhorst verkocht 10-10-2012

Droom Nobelhorst

EcologischNieuw

OndernemendDuurzaam

OnafhankelijkKlimaat neutraal

Pionieren in de klei

Realiteit Nobelhorst

Rentetikker loopt door...

Stagnerende ontwikkeling

- Veel verhuisgeneigden kunnen woning niet verkopen

- Woningcorporaties onder druk door crisis

- Stijgende kosten voor bouwen en wonen, mede als gevolg

van grondstoffenschaarste

570 ha

530 ha

650 ha3700 ha

527 ha

6000 ha Mikt ook op nieuwe ‘talentvolle, ondernemende,

pionierende’, ecologische bewuste bewoners/ondernemers die ‘verantwoordelijkheid en initatief’ nemen.

Organische groei, met ‘een set van spelregels’ binnen een ‘robuust’ groen framework

Almere uitbreiding voor pioniers Amsterdam New York

Almere volgt nieuwste trends. Uitleg lokt huidige inwoners uit bestaande stad.

Beleid en regelgeving heeft focus op conserveren van het bestaande

en vrijheid voor nieuwbouw

Verspilling van schaarse energie, grondstoffen en landschap; Tegelijkertijd wordt energierekening

van bestaande woningen duurder

€ 1890

€ 2640

Extrapolatie CBS

Investeren voor de toekomst 32 ▶ Artikel

3000

energiekostengemiddelde woning

energiekostenpassiefhuis

2500

2000

2500

1000

500

0

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

woonlastenEPC 0,6

woonlastenpassiefhuis

1000

1200

1300

1400

1500

1600

1700

1800

1900

2000

0

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

Om oververhitting te voorkomen, is een passiefhuis voorzien van zomer-nachtventilatie en zonwering door overstekken of buitenzonwering. Deze kan automatisch gestuurd zijn of door de bewoners bediend worden. Zo-mernachtventilatie koelt het huis ‘s nachts met de buitenlucht. In alle ver-trekken zijn voorzieningen aanwezig waarmee bewoners in de zomerperi-ode ‘s nachts extra kunnen ventileren. Een dakraam kan zorgen voor extra natuurlijke trek.

MeerkostenWat zijn de gevolgen van de extra investeringen voor de kosten? Wordt een woning met EPC 0,6 als referentie gesteld, dan bedragen de meer-kosten van een passiefhuis, gebaseerd op de gegevens in de Sleutel naar Concepten2, 13.600 euro (tabel 1).

De meerkosten komen vooral voort uit bouwkundige maatregelen. Hieron-der vallen Rc-waardes van dak, gevel en vloer van 8,0 tot 10,0 m2K/W, drievoudige beglazing en extra kierdichting. Deze bouwkundige maatrege-len kennen een lange levensduur en de investeringen zijn eenmalig. Er is nauwelijks sprake van vervangingskosten, in tegenstelling tot installaties, die na circa vijftien jaar worden vervangen. Een andere grote kostenpost is de zonnegascombi. Deze installatie heeft een grotere capaciteit en bespaart tot 50 procent op het energiegebruik voor warm tapwater. Door ontwikkelingen op het gebied van passiefhuisin-stallaties komen steeds meer alternatieven op de markt en is de verwach-ting dat de kosten voor deze huisinstallaties de komende jaren dalen.

EnergieprijzenExtra ambities op energiegebied resulteren in extra investeringen. Extra investeringen betekenen een hogere hypotheek of een hogere huur. Dit schrikt af. Echter, de extra investeringen resulteren in lagere energiereke-ningen. Zijn de investeringen op termijn terug te verdienen? De energieprijzen zijn het afgelopen jaar weliswaar gedaald, maar de trend blijft dat gas- en elektriciteitsprijzen op de lange termijn stijgen. Het Cen-traal Bureau voor de Statistiek (CBS) stelt dat begin jaren negentig de prijs van elektriciteit in Nederland nog onder het gemiddelde van de EU-15 lag. Inmiddels behoort Nederland tot de duurste landen van Europa; vanaf 1991 zijn de prijzen voor elektriciteit hier meer dan verdubbeld. Ook de gasprijs is vanaf 2000 aanzienlijk sterker gestegen dan gemiddeld in Eu-

ropa, enerzijds door de stijging van de basisprijs, anderzijds door de sterke stijging van de btw en andere overheidsheffingen. In 1999 waren deze hef-fingen nog ongeveer gelijk aan het gemiddelde, maar nu liggen die bijna 80 procent hoger. Deze stijgende energieprijzen hebben behoorlijke consequenties voor de energierekening en daarmee voor de woonlasten. Een voorbeeld. Start-punt is de energieprijzen van de afgelopen jaren van het CBS. De lijn van de prijsstijging van gas en elektriciteit is doorgetrokken tot 2020. Een ge-middeld huishouden gebruikt ongeveer 1.500 m3 aan gas en 3.500 kWh elektriciteit per jaar. Wat zijn de kosten in 2011 en in 2020, uitgaande van een gelijkblijvend energieverbruik? Grafiek 1 geeft de stijging duidelijk aan. Bij een stijgende energieprijs, gebaseerd op de gegevens van het CBS, betekent dit dat de totale energiekosten (gas plus elektriciteit) in een ge-middelde woning stijgen van 1.890 euro in 2011 tot 2.640 euro in 2020. De kosten zullen echter nog sterker stijgen als rekening wordt gehouden met de trend dat het elektriciteitsverbruik per huishouden stijgt door het toenemende bezit van elektrische apparaten.Voor eenzelfde huishouden in een passiefhuis zijn de energiekosten al bij oplevering lager. Stel dat het gasverbruik 300 m3 is en het elektriciteitsver-bruik, mede door gebruik van A-label apparatuur en spaarlampen, 2.800 kWh per jaar. Dit energieverbruik wordt ook doorgerekend tot 2020, waar-bij rekening wordt gehouden met de te verwachten stijgende energieprij-zen. In grafiek 1 zijn de energiekosten weergegeven. De onderste lijn laat de energiekosten van een passiefhuis zien. Energiebesparing levert direct maandelijks voordeel op, en aan de uitwaaiende stijgende lijnen is te zien dat het verschil op termijn steeds groter wordt. Het voordeel wordt voor energiezuinige woningen dus groter naarmate de energieprijzen verder stij-gen. Is het verschil met een gemiddelde woning bij aanvang al zo’n 940 euro per jaar, in 2020 is dit verschil opgelopen tot 1.270 euro. Dit betekent dat de totale woonlasten bij energiezuinige woningen in de toekomst min-der stijgen.

BewonersgedragEen laag energieverbruik heeft nog een voordeel: een energiezuinig huis is minder gevoelig voor bewonersgedrag. Zelfs onzuinige bewoners zijn dus relatief goedkoper uit. De energierekeningen van twee identieke woningen kunnen fors verschillen, afhankelijk van de bewoners. Stel dat de energie-kosten van een gemiddeld gezin in een woning 1.890 euro zijn. De ener-

Tabel 1 Meerkosten van passiefhuis

Meerkosten t.o.v. EPC 0,6 woning, in €

Meerkosten bouwkundig 11.000

Meerkosten zonwering 1.200

Meer-/minderkosten installaties (zonnegascombi, douche wtw, ventilatie)

1.400

Totaal meerinvestering t.o.v. EPC 0,6 13.600

Grafiek 1 Stijgende energiekosten (gas en elektra) voor gemiddelde woning en passiefhuis

30_33_passiefhuis.indd 32 22-03-2011 15:02:50

Investeren voor de toekomst 32 ▶ Artikel

3000

energiekostengemiddelde woning

energiekostenpassiefhuis

2500

2000

2500

1000

500

0

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

woonlastenEPC 0,6

woonlastenpassiefhuis

1000

1200

1300

1400

1500

1600

1700

1800

1900

2000

0

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

Om oververhitting te voorkomen, is een passiefhuis voorzien van zomer-nachtventilatie en zonwering door overstekken of buitenzonwering. Deze kan automatisch gestuurd zijn of door de bewoners bediend worden. Zo-mernachtventilatie koelt het huis ‘s nachts met de buitenlucht. In alle ver-trekken zijn voorzieningen aanwezig waarmee bewoners in de zomerperi-ode ‘s nachts extra kunnen ventileren. Een dakraam kan zorgen voor extra natuurlijke trek.

MeerkostenWat zijn de gevolgen van de extra investeringen voor de kosten? Wordt een woning met EPC 0,6 als referentie gesteld, dan bedragen de meer-kosten van een passiefhuis, gebaseerd op de gegevens in de Sleutel naar Concepten2, 13.600 euro (tabel 1).

De meerkosten komen vooral voort uit bouwkundige maatregelen. Hieron-der vallen Rc-waardes van dak, gevel en vloer van 8,0 tot 10,0 m2K/W, drievoudige beglazing en extra kierdichting. Deze bouwkundige maatrege-len kennen een lange levensduur en de investeringen zijn eenmalig. Er is nauwelijks sprake van vervangingskosten, in tegenstelling tot installaties, die na circa vijftien jaar worden vervangen. Een andere grote kostenpost is de zonnegascombi. Deze installatie heeft een grotere capaciteit en bespaart tot 50 procent op het energiegebruik voor warm tapwater. Door ontwikkelingen op het gebied van passiefhuisin-stallaties komen steeds meer alternatieven op de markt en is de verwach-ting dat de kosten voor deze huisinstallaties de komende jaren dalen.

EnergieprijzenExtra ambities op energiegebied resulteren in extra investeringen. Extra investeringen betekenen een hogere hypotheek of een hogere huur. Dit schrikt af. Echter, de extra investeringen resulteren in lagere energiereke-ningen. Zijn de investeringen op termijn terug te verdienen? De energieprijzen zijn het afgelopen jaar weliswaar gedaald, maar de trend blijft dat gas- en elektriciteitsprijzen op de lange termijn stijgen. Het Cen-traal Bureau voor de Statistiek (CBS) stelt dat begin jaren negentig de prijs van elektriciteit in Nederland nog onder het gemiddelde van de EU-15 lag. Inmiddels behoort Nederland tot de duurste landen van Europa; vanaf 1991 zijn de prijzen voor elektriciteit hier meer dan verdubbeld. Ook de gasprijs is vanaf 2000 aanzienlijk sterker gestegen dan gemiddeld in Eu-

ropa, enerzijds door de stijging van de basisprijs, anderzijds door de sterke stijging van de btw en andere overheidsheffingen. In 1999 waren deze hef-fingen nog ongeveer gelijk aan het gemiddelde, maar nu liggen die bijna 80 procent hoger. Deze stijgende energieprijzen hebben behoorlijke consequenties voor de energierekening en daarmee voor de woonlasten. Een voorbeeld. Start-punt is de energieprijzen van de afgelopen jaren van het CBS. De lijn van de prijsstijging van gas en elektriciteit is doorgetrokken tot 2020. Een ge-middeld huishouden gebruikt ongeveer 1.500 m3 aan gas en 3.500 kWh elektriciteit per jaar. Wat zijn de kosten in 2011 en in 2020, uitgaande van een gelijkblijvend energieverbruik? Grafiek 1 geeft de stijging duidelijk aan. Bij een stijgende energieprijs, gebaseerd op de gegevens van het CBS, betekent dit dat de totale energiekosten (gas plus elektriciteit) in een ge-middelde woning stijgen van 1.890 euro in 2011 tot 2.640 euro in 2020. De kosten zullen echter nog sterker stijgen als rekening wordt gehouden met de trend dat het elektriciteitsverbruik per huishouden stijgt door het toenemende bezit van elektrische apparaten.Voor eenzelfde huishouden in een passiefhuis zijn de energiekosten al bij oplevering lager. Stel dat het gasverbruik 300 m3 is en het elektriciteitsver-bruik, mede door gebruik van A-label apparatuur en spaarlampen, 2.800 kWh per jaar. Dit energieverbruik wordt ook doorgerekend tot 2020, waar-bij rekening wordt gehouden met de te verwachten stijgende energieprij-zen. In grafiek 1 zijn de energiekosten weergegeven. De onderste lijn laat de energiekosten van een passiefhuis zien. Energiebesparing levert direct maandelijks voordeel op, en aan de uitwaaiende stijgende lijnen is te zien dat het verschil op termijn steeds groter wordt. Het voordeel wordt voor energiezuinige woningen dus groter naarmate de energieprijzen verder stij-gen. Is het verschil met een gemiddelde woning bij aanvang al zo’n 940 euro per jaar, in 2020 is dit verschil opgelopen tot 1.270 euro. Dit betekent dat de totale woonlasten bij energiezuinige woningen in de toekomst min-der stijgen.

BewonersgedragEen laag energieverbruik heeft nog een voordeel: een energiezuinig huis is minder gevoelig voor bewonersgedrag. Zelfs onzuinige bewoners zijn dus relatief goedkoper uit. De energierekeningen van twee identieke woningen kunnen fors verschillen, afhankelijk van de bewoners. Stel dat de energie-kosten van een gemiddeld gezin in een woning 1.890 euro zijn. De ener-

Tabel 1 Meerkosten van passiefhuis

Meerkosten t.o.v. EPC 0,6 woning, in €

Meerkosten bouwkundig 11.000

Meerkosten zonwering 1.200

Meer-/minderkosten installaties (zonnegascombi, douche wtw, ventilatie)

1.400

Totaal meerinvestering t.o.v. EPC 0,6 13.600

Grafiek 1 Stijgende energiekosten (gas en elektra) voor gemiddelde woning en passiefhuis

30_33_passiefhuis.indd 32 22-03-2011 15:02:50

Investeren voor de toekomst 32 ▶ Artikel

3000

energiekostengemiddelde woning

energiekostenpassiefhuis

2500

2000

2500

1000

500

0

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

woonlastenEPC 0,6

woonlastenpassiefhuis

1000

1200

1300

1400

1500

1600

1700

1800

1900

2000

0

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

Om oververhitting te voorkomen, is een passiefhuis voorzien van zomer-nachtventilatie en zonwering door overstekken of buitenzonwering. Deze kan automatisch gestuurd zijn of door de bewoners bediend worden. Zo-mernachtventilatie koelt het huis ‘s nachts met de buitenlucht. In alle ver-trekken zijn voorzieningen aanwezig waarmee bewoners in de zomerperi-ode ‘s nachts extra kunnen ventileren. Een dakraam kan zorgen voor extra natuurlijke trek.

MeerkostenWat zijn de gevolgen van de extra investeringen voor de kosten? Wordt een woning met EPC 0,6 als referentie gesteld, dan bedragen de meer-kosten van een passiefhuis, gebaseerd op de gegevens in de Sleutel naar Concepten2, 13.600 euro (tabel 1).

De meerkosten komen vooral voort uit bouwkundige maatregelen. Hieron-der vallen Rc-waardes van dak, gevel en vloer van 8,0 tot 10,0 m2K/W, drievoudige beglazing en extra kierdichting. Deze bouwkundige maatrege-len kennen een lange levensduur en de investeringen zijn eenmalig. Er is nauwelijks sprake van vervangingskosten, in tegenstelling tot installaties, die na circa vijftien jaar worden vervangen. Een andere grote kostenpost is de zonnegascombi. Deze installatie heeft een grotere capaciteit en bespaart tot 50 procent op het energiegebruik voor warm tapwater. Door ontwikkelingen op het gebied van passiefhuisin-stallaties komen steeds meer alternatieven op de markt en is de verwach-ting dat de kosten voor deze huisinstallaties de komende jaren dalen.

EnergieprijzenExtra ambities op energiegebied resulteren in extra investeringen. Extra investeringen betekenen een hogere hypotheek of een hogere huur. Dit schrikt af. Echter, de extra investeringen resulteren in lagere energiereke-ningen. Zijn de investeringen op termijn terug te verdienen? De energieprijzen zijn het afgelopen jaar weliswaar gedaald, maar de trend blijft dat gas- en elektriciteitsprijzen op de lange termijn stijgen. Het Cen-traal Bureau voor de Statistiek (CBS) stelt dat begin jaren negentig de prijs van elektriciteit in Nederland nog onder het gemiddelde van de EU-15 lag. Inmiddels behoort Nederland tot de duurste landen van Europa; vanaf 1991 zijn de prijzen voor elektriciteit hier meer dan verdubbeld. Ook de gasprijs is vanaf 2000 aanzienlijk sterker gestegen dan gemiddeld in Eu-

ropa, enerzijds door de stijging van de basisprijs, anderzijds door de sterke stijging van de btw en andere overheidsheffingen. In 1999 waren deze hef-fingen nog ongeveer gelijk aan het gemiddelde, maar nu liggen die bijna 80 procent hoger. Deze stijgende energieprijzen hebben behoorlijke consequenties voor de energierekening en daarmee voor de woonlasten. Een voorbeeld. Start-punt is de energieprijzen van de afgelopen jaren van het CBS. De lijn van de prijsstijging van gas en elektriciteit is doorgetrokken tot 2020. Een ge-middeld huishouden gebruikt ongeveer 1.500 m3 aan gas en 3.500 kWh elektriciteit per jaar. Wat zijn de kosten in 2011 en in 2020, uitgaande van een gelijkblijvend energieverbruik? Grafiek 1 geeft de stijging duidelijk aan. Bij een stijgende energieprijs, gebaseerd op de gegevens van het CBS, betekent dit dat de totale energiekosten (gas plus elektriciteit) in een ge-middelde woning stijgen van 1.890 euro in 2011 tot 2.640 euro in 2020. De kosten zullen echter nog sterker stijgen als rekening wordt gehouden met de trend dat het elektriciteitsverbruik per huishouden stijgt door het toenemende bezit van elektrische apparaten.Voor eenzelfde huishouden in een passiefhuis zijn de energiekosten al bij oplevering lager. Stel dat het gasverbruik 300 m3 is en het elektriciteitsver-bruik, mede door gebruik van A-label apparatuur en spaarlampen, 2.800 kWh per jaar. Dit energieverbruik wordt ook doorgerekend tot 2020, waar-bij rekening wordt gehouden met de te verwachten stijgende energieprij-zen. In grafiek 1 zijn de energiekosten weergegeven. De onderste lijn laat de energiekosten van een passiefhuis zien. Energiebesparing levert direct maandelijks voordeel op, en aan de uitwaaiende stijgende lijnen is te zien dat het verschil op termijn steeds groter wordt. Het voordeel wordt voor energiezuinige woningen dus groter naarmate de energieprijzen verder stij-gen. Is het verschil met een gemiddelde woning bij aanvang al zo’n 940 euro per jaar, in 2020 is dit verschil opgelopen tot 1.270 euro. Dit betekent dat de totale woonlasten bij energiezuinige woningen in de toekomst min-der stijgen.

BewonersgedragEen laag energieverbruik heeft nog een voordeel: een energiezuinig huis is minder gevoelig voor bewonersgedrag. Zelfs onzuinige bewoners zijn dus relatief goedkoper uit. De energierekeningen van twee identieke woningen kunnen fors verschillen, afhankelijk van de bewoners. Stel dat de energie-kosten van een gemiddeld gezin in een woning 1.890 euro zijn. De ener-

Tabel 1 Meerkosten van passiefhuis

Meerkosten t.o.v. EPC 0,6 woning, in €

Meerkosten bouwkundig 11.000

Meerkosten zonwering 1.200

Meer-/minderkosten installaties (zonnegascombi, douche wtw, ventilatie)

1.400

Totaal meerinvestering t.o.v. EPC 0,6 13.600

Grafiek 1 Stijgende energiekosten (gas en elektra) voor gemiddelde woning en passiefhuis

30_33_passiefhuis.indd 32 22-03-2011 15:02:50

Stad als evolutionair proces die zich voortdurend aanpast aan veranderende behoeftes wordt continu onderbroken.

Pionieren in de leegte!

Pionieren in de bestaande stad?

Stagnerende ontwikkeling van Nobelhorst als kans om de evolutie en verduurzaming van de bestaande stad te versterken!

Nobelhorst als renderend

landschap

Symbiose tussen Nobelhorst en de bestaande stad; zowel in energie, grond-

bouwstoffen als financieel en sociaal;SymbioCITY

Nobelhorst als Productie landschap

Huidige situatie Almere

Landschap dienstbaar aan bestaande stad

Gemeente

Woningcorporatie

Inwoners Almere

1/3

1/3

1/3

Gebiedscoöperatie Nobelhorst

Gebiedscoöperatie levert diensten aan bestaande stad

NobelhorstBestaande stad

NU

Geen Symbiose: huidige situatie

NobelhorstBestaande stad

Woondiensten

Zonne collectoren Algen

Windmolens

PV cellen

EnergieSymbioCITY

SymbioCity: Energie diensten

Nobelhorst levert: Wind, PV, Algen

NobelhorstBestaande stad

Woondiensten

Zonne collectoren Algen

Windmolens

PV cellen

AfvalSymbioCITY

biodigestor

Co2

Grijs water

SymbioCity: Hergebruik/Afval

NobelhorstBestaande stad

Woondiensten

Zonne collectoren Algen

Windmolens

PV cellen

(bouw) materialenSymbioCITY

Bamboe

Zaden

SymbioCity: Woondiensten Bouwmaterialen

Nobelhorst levert: Dynamische woonruimte

NobelhorstBestaande stad

Woondiensten

Zonne collectoren Algen

Windmolens

PV cellen

diensten, voorzieningenSymbioCITY

SymbioCity: Waterzuivering

Nobelhorst levert: Helofyten

De Dynamische StadNobelhorst als motor voor herwaardering van de bestaande stad

SymbioCity

Opbrengst :€10.7 miljoen euro232500000 kWh/j

Rendement:66.000 huishoudens

37 Windmolens 3 MW

Optimalisatie Renderend Landschap Case 1: Wind

Optimalisatie Renderend LandschapCase 2: PV

Opbrengst :€10.6 miljoen euro51000000 kWh/j

Rendement:14.000 huishoudens

500 ha PV

Renderend LandschapCase 3: Bieten met Covergister

500 ha bieten

Opbrengst :€8.7 miljoen euro2880000 kWh/j

Rendement:800 huishoudens

Fase 1: bieten

Fase 2: zonnepanelen

Fase 3: windmolens

Fase 4: helofytenfilter

Mogelijke Realistische Ontwikkeling

Rendement:18.000 huishoudens20% Almere

Fase 1: bieten

Fase 2: zonnepanelen

Fase 3: windmolens

Fase 4: helofytenfilter

Mogelijke Ontwikkeling, Met woondiensten

Rendement:25.000 huishoudens30% Almere

Renderend Productie landschap biedt een nieuw perspectief

1. Evolutie en verduurzaming bestaande stad

centraal;

Nieuw verdienmodel gebiedsontwikkeling

2. Meer dynamiek & diversiteit in bestaande stad

3. Meer sociale cohesie en ruimtelijke kwaliteit

4. Substantiële bijdrage aan sluiten kringlopen en het

klimaatneutraal maken van Almere

5. Vermindering afhankelijkheid van onzekere markten voor

energie en grondstoffen

SymbioCity