Literair werkstuk

InhoudAlgemene informatie..............................................................................................................................4

Gekozen boeken:................................................................................................................................4

Dit werkstuk:......................................................................................................................................4

Korte beschrijving van de romans..........................................................................................................5

Joe Speedboot:...................................................................................................................................5

Hersenschimmen:...............................................................................................................................5

Kolja:...................................................................................................................................................6

Uitwerking..............................................................................................................................................8

Eerste aanwijzing van de beperking...................................................................................................8

Achterkant en titel..............................................................................................................................8

Thematiek...........................................................................................................................................9

Plaats en tijd (ruimte).........................................................................................................................9

Spanning.............................................................................................................................................9

Personages.......................................................................................................................................10

Stijl en boekopbouw.........................................................................................................................11

Visie op beperking............................................................................................................................13

Motto...............................................................................................................................................14

Conclusie..............................................................................................................................................17

Bronnenlijst..........................................................................................................................................19

2

Algemene informatieGekozen boeken:

Joe Speedboot:Schrijver: Tommy Wieringa

Aantal bladzijdes: 316Jaar van uitgave: 2007Uitgever: De Bezige Bij

Hersenschimmen:Schrijver: Bernlef

Aantal bladzijdes: 167Jaar van uitgave: 1984

Uitgever: Querido

Kolja:Schrijver: Arthur JapinAantal bladzijdes: 342Jaar van Uitgave: 2017

Uitgever: De Arbeiderspers

Dit werkstuk:Mijn thema: Beperking, beleefd door de ogen vanuit de beperkte

Hoofdvraag: Hoe kan een beperking je leven beïnvloeden

3

Korte beschrijving van de romansJoe Speedboot:Fransje Hermans, een doodnormale jongen van dertien die opgroeit in het kleine dorp Lomark, wordt op een dag aangereden door een maaimachine. Fransje raakt in coma en wanneer hij wakker wordt, is zijn hele lichaam verlamd, met uitzondering van zijn rechter arm. Fransje zit voor de rest van zijn leven vast in een rolstoel en kan niet meer praten. Door Fransjes ogen maakt de lezer kennis met de inwoners en gebeurtenissen in Lomark, maar ook met deze ingrijpende verandering voor Fransje en zijn familie. Al gauw wordt duidelijk dat in het jaar dat Fransje in coma lag, er een nieuwe familie in Lomark is komen wonen. De vader van de familie is op ongelukkig wijze bij de verhuizing overleden. Zijn vrouw, Regina Ratzinger en zijn kinderen India en Joe Speedboot bleven achter. Joe Speedboot is een jongen die je totaal doorgedraaid of ontzettend geniaal zou kunnen noemen. Fransje is vanaf het eerste moment diep onder de indruk van deze jongen, die zijn echte naam, want dat is natuurlijk niet Joe Speedboot, aan niemand vertelt. Fransje zorgt dat hij in de buurt van Joe verkeerd en raakt bevriend met hem. Christof, Joe ’s beste vriend is in Fransjes ogen een onbenullige jongen, maar ondanks dat gaat hij wel constant met Joe en Christof mee. Engel, de jongen die Fransje helpt met plassen, raakt ook bevriend met Joe en Christof en met z’n vieren vormen ze een vriendengroep. Al gauw in het verhaal komt er nog een nieuwe familie in Lomark wonen. De familie Eilander met hun dochter Picoline Jane, afgekort PJ. Fransje en Christof vallen beide op PJ, maar ze heeft geen interesse een van hen. Joe besluit om een vliegtuig te bouwen om over PJ’s huis te vliegen en te kijken of het echt waar is dat haar moeder naakt in de tuin zit. Het lukt de vier jongens onder leiding van Joe om het vliegtuig te bouwen en echt te vliegen. De tijd gaat snel in het boek en de inwoners van Lomark worden ouder. Terwijl de klasgenoten van Fransje gaan studeren, blijft Fransje in zijn rolstoel achter in Lomark. Hij woont in de schuur van zijn ouders, die is omgebouwd tot een soort huis. Zijn vader laat hem briketten produceren voor zijn bedrijf, om Fransje werk te geven. Fransjes rechterarm wordt hier heel sterk van. Joe komt met het idee om Fransje in te schrijven voor armworstelwedstrijden. Eerst wil Fransje niet, maar wanneer hij erachter komt dat zijn vader de briketten die hij produceert niet kan verkopen en doet alsof om Fransje een goed gevoel te geven, slaat Fransje om. Fransje en Joe schrijven zich in voor armworstelwedstrijden en Fransje blijkt een talent. PJ was een tijdje uit beeld geweest, omdat ze studeerde in Amsterdam. Op een dag komt Joe haar tegen in Amsterdam worden de oude banden weer hersteld. Na een tijd krijgen Joe en PJ een relatie, tot het ongenoegen van Fransje en Christof. Fransje, nog steeds evenveel verliefd op PJ als in het begin, ontdekt een aantal dingen over haar en haar karakter. Dingen die PJ met alle macht geheim wil houden. PJ lijdt aan boulimia en is ontzettend onzeker. Ze draagt in het dagelijks leven een masker om haar onzekerheid te verbergen. Om van haar onzekerheid af te komen zoekt ze de aandacht van mannen op. Uiteindelijk breekt haar relatie met Joe, omdat ze was vreemd gegaan met Christof. Daarna trouwt ze met Christof. Ondanks dat ze getrouwd is, blijft ze met Fransje slapen, die nu een rustig leven leidt in zijn huis in de schuur.

Hersenschimmen:Maarten en Vera Klein, twee Nederlanders die rond de 75 jaar oud zijn, wonen samen in Glouchester, Amerika. Maarten begint te dementeren. Het boek wordt vanuit zijn perspectief beleefd en naarmate het boek vordert, krijgt de ziekte Maarten steeds meer in zijn greep. Het boek begint ermee dat Maarten wacht op de schoolbus met kinderen die voor zijn huis stopt. De bus komt niet en Maarten maakt zich zorgen. Vera vertelt hem dat het zondag is en dat de kinderen niet zullen komen. Hij vergeet die dag ook hout uit de schuur te halen, terwijl Vera hem dat twee keer heeft gevraagd. Maarten merkt dat hij steeds wat dingen vergeet, maar hij geeft de schuld aan de lange, witte winter. Maarten denkt steeds vaker aan dingen uit het verleden en hij husselt deze herinneringen met de tegenwoordige tijd. Hij denkt bijvoorbeeld dat hij zijn eerste vriendin achter een bar ziet staan. Hij wilt ook weer naar de IMCO in Boston, het bedrijf waar hij werkte voor hij gepensioneerd was. Vera merkte dat Maarten een beetje van het padje was en had daarom de deur

4

op slot gedaan toen ze weg ging, zodat Maarten het huis niet uit kon. Maarten brak echter het slot open en ging op weg naar zijn werk. In plaats van naar Boston te gaan, loopt hij naar een vakantiehuisje aan zee. Hij is daar een tijdje tot hij plotseling helder wordt en terug gaat naar huis. Het gaat steeds slechter met Maarten en meer herinneringen haalt hij door elkaar met de werkelijkheid. Hij herkent mensen niet altijd meer, zelfs zijn kinderen Kitty en Fred kan hij niet herkennen op een foto. Maarten en Vera hebben de Tweede Wereld Oorlog meegemaakt, iets wat veel indruk op Maarten heeft gemaakt, want hij denkt regelmatig dat het nog oorlog is. Iets wat ook veel indruk heeft achtergelaten op Maarten is zijn ex-collega Karl Simmic. Simmic heeft op een avond zelfmoord gepleegd door zich te verdrinken in bad. Als Vera de zorg voor Maarten niet meer alleen aan kan, komt Phill Taylor bij hun in huis wonen om op Maarten te letten. Maarten ontsnapt toch een keer uit het huis en gaat weer naar het vakantiehuisje aan zee. De vuurtorenwachter vindt hem en brengt hem terug naar huis. Daar krijgt Maarten van Dr. Eardly een kalmerende injectie. Als hij wakker wordt, kijkt hij in een fotoalbum. Hij herkent zichzelf niet meer en gooit de foto’s in het vuur. Vera en Phill komen eraan en ze binden hem vast. Hij herkent hun ook niet meer. Maarten wordt naar een inrichting gebracht. Maartens wereld bestaat nu slechts uit een waas van onsamenhangende gedachten, waarin hij heel af en toe een helder moment heeft en iets tot hem doordringt.

Kolja:Het boek speelt zich af in de negentiende eeuw in Rusland. Nikolaj Hermanovitsj Konradi, kortweg Kolja genoemd, is doof geboren. Hij heeft hierdoor niet leren spreken en is ook stom geworden. Wanneer Kolja acht is, wordt Modja Iljitsj Tsjaikovski, kortweg Modest, gevraagd om Kolja’s leraar te worden. Modest is de broer van Pjotr Iljitsj Tsjaikovski, de beroemde componist. Pjotr wordt veelal Petja genoemd. Het boek wordt deels beschreven vanuit Modests perspectief. Hoe hij Kolja door middel van heel veel oefening en strenge regels leert spreken en liplezen. Hoe hij Kolja ziet groeien, letterlijk en figuurlijk. Het andere deel van het boek speelt zich later af in de tijd. Kolja en Modest hebben om een (dan nog) onduidelijke reden ruzie en Modests broer, Petja Tsjaikovski, is overleden. Petja had voor zijn overlijden een brief aan Kolja geschreven. Hij wilde dat Modest en Kolja hun ruzie bij zouden leggen en daarom was Kolja naar St. Petersburg gekomen. Daar hoort Kolja dat Petja is overleden. Kolja heeft het gevoel dat er iets niet klopt aan de manier waarop Petja is overleden en doet er alles aan om uit te zoeken wat er is gebeurd. De twee verhaallijnen van Modest en Kolja wisselen elkaar constant af en vullen elkaar aan. Petja en Modest waren allebei homoseksueel. Met name Petja hield er een losbandig leven op na en het was duidelijk voor iedereen dat hij homoseksueel was. Toch was het strafbaar in die tijd, ondanks dat de straffen in de hogere kringen niet zo nauw werden nageleefd. Petja begon een relatie met prins Vanja Saltikov. De oom van prins Saltikov was Stenbok-Fermor. Stenbok-Fermor wilde dat Tsjaikovski en prins Saltikov de relatie zouden stoppen. Dit weigerden ze, dus hij schreef een brief aan Boris Brovtsin, een oud klasgenoot van Tsjaikovski aan de school van jurisprudentie. Dit was een school met een hele hoge status. Voor je naar deze school mag, moet je een eed afleggen dat je altijd trouw zal blijven aan je klasgenoten en ze altijd zal helpen máár bovenal, dat je nooit het imago van de school (en daarmee dat van je klasgenoten) zal schaden. De affaire tussen prins Saltikov en Tsjaikovski was natuurlijk erg schadelijk wanneer het algemeen bekend zou worden. Het zou niet aleen Tsjaikovski schaden, maar ook de school en zijn klasgenoten. Daarom dwong Brovtsin, samen met de andere oud-klasgenoten Tsjaikovski tot een straf, zodat het nooit uit zou komen. Hij moest zelfmoord plegen, maar het moest lijken of hij vergiftigd was door cholera. Eerst weigerde Tsjaikovski, maar Brovtsin had nog een ander wapen. Een brief van Sofja Jersjova, Kolja’s gouvernante. De brief ging over Modest en was geadresseerd aan haar zus, maar Brovstin had de brief gevonden. Modest was natuurlijk homoseksueel, dus hij zou nooit verliefd op Sofja kunnen worden. In vlaag van woede en liefdesverdriet had ze een aantal lelijke dingen over Modests homoseksuele leven met betrekking tot Kolja geschreven die totaal verkeerd opgevat kunnen worden, maar die nooit echt waren gebeurd. Hiermee chanteerde Brovtsin Tsjaikovski. Het zichzelf riskeren om naar Siberië gestuurd te worden vanwege zijn homoseksualiteit ging nog, maar het riskeren dat Modest en Kolja naar Siberië gestuurd

5

zouden worden wilde hij nooit doen. Petja Tsjaikovski pleegde zelfmoord op zo’n manier dat het een choleravergiftiging leek en de schandalen kwam nooit naar buiten. Dit is wat Kolja had ontdekte als resultaat van zijn speurwerk wat door het hele boek beschreven is. Dit is wat Arthur Japin als de meest aannemelijke situatie beschouwde, maar waarvan hij natuurlijk niet met zekerheid kan zeggen dat het zo gegaan is. De precieze dood van Tsjaikovski is nog altijd een raadsel.

6

UitwerkingDe drie gekozen boeken hebben allemaal een overeenkomstig hoofdthema, namelijk beperking. Ik heb bewust gekozen voor drie heel verschillende beperkingen, wat de drie boeken toch heel verschillend maakt. Joe Speedboot gaat over Fransje met een lichamelijk beperking, een verlamming van zijn lichaam. Kolja gaat over Kolja met ook een lichamelijke beperking, maar van een heel andere soort, namelijk doofheid. In Hersenschimmen lijdt de hoofdrol Maarten Klein aan dementie. Ik wist in eerste instantie niet zeker of je dementie een beperking kon noemen, dus heb ik het voor de zekerheid nagezocht. Volgens de Dikke van Dale betekent een beperking: ‘ begrenzing’. Vaak als men over een beperking spreekt, denkt men niet meteen aan dementie, maar ook deze ziekte is een beperking of begrenzing van je kunnen en kan daarom een beperking genoemd worden. Dementie valt dan onder een geestelijke beperking.

Wat de boeken nog meer verbindt is de belevenis vanuit de persoon met beperking. Allemaal gaan de hoofdpersonen op een andere manier met het hebben van hun beperking om en allemaal hebben ze een andere visie op de wereld en hun beperking. Dit geeft goed inzicht in hoe je leven kan worden beïnvloed door het hebben van een beperking. Dit is tevens mijn hoofdvraag.

Eerste aanwijzing van de beperkingBij elk boek heb ik opgelet waar de eerste aanwijzing naar de beperking zich bevond. ‘Het is een warm voorjaar, in de klas bidden ze voor me omdat ik al meer dan tweehonderd dagen van de wereld ben.’ is de openingszin van Joe Speedboot. Hieruit kan je al opmaken dat er iets mis is, maar twee bladzijdes verder wordt nader verklaard wat er precies mis is. ‘Dit is de stand van zaken: ik, Fransje Hermans, één functionele arm met veertig kilo lam vlees eraan.’ Bij Hersenschimmen is het lastiger om te bepalen vanaf welke bladzijde het duidelijk is dat Maarten Klein dementeert. Dit komt omdat er kleine hints zijn: hij vertelt dingen dubbel, switcht van scene en het tijdsbesef klopt niet, maar omdat Maarten het in het begin zelf niet doorheeft en er nergens in het boek een vaststelling wordt gedaan van de ziekte kan ik niet precies zeggen vanaf wanneer het echt duidelijk is. Wel is het snel duidelijk dat niet alles meer klopt, vanaf de eerste bladzijde is Maarten al in de war. Het boek Kolja laat je op de tweede bladzijde van het boek weten wat Kolja’s beperking is. ‘Dit is een van de voordelen van mijn gebrek, woorden waar je niet aan wilt, sluit je moeiteloos buiten.’ Kolja is doof. Op deze bladzijde is hij in gesprek met Sofronov, hij kan dus wel praten. Later lees je dat dat niet altijd zo was. Op bladzijde 30 wordt vanuit Modests perspectief geschreven: ‘Hij hoort niet, spreekt niet; lezen of schrijven kan hij evenmin. Van het hele concept taal geen notie.’ Zoals je in de rest van het boek Kolja kan lezen, heeft Kolja dankzij Modest leren liplezen en spreken, maar zijn doofheid is (natuurlijk) niet genezen. In alle drie de boeken wordt de lezer erg snel, al vanaf de eerste of tweede bladzijde, met de beperking van de hoofdpersoon geconfronteerd. Logisch, want in alle drie de boeken is de beperking van de hoofdpersoon een van de hoofdthema’s van het boek.

Achterkant en titelOp de achterkant is bij elk van de boeken al verklapt met welke beperking de hoofdpersoon te kampen heeft, maar uit de titels van de boeken is dat niet op te maken. Uit Hersenschimmen misschien het meest, maar als ik de titel Hersenschimmen zou horen, zou ik niet meteen kunnen raden dat het over dementie gaat. Kolja is de naam van de hoofdpersoon en Joe Speedboot is de naam van de jongen waar Fransje zoveel respect voor heeft en met wie hij zo goed bevriend wordt. Persoonlijk maken geen van de titels mij nieuwsgierig, maar de achterkanten daarentegen wel.

7

ThematiekAlle boeken hebben het overeenkomstige hoofdthema, beperking beleefd vanuit de beperkte zelf. Verder komen in Hersenschimmen nog de thema’s dementie, herinneringen en ouder worden aan de orde. Kolja heeft als andere thema’s Tsjaikovski, homoseksuelen en opvoeding. In Joe Speedboot worden de thema’s vriendschap, verraad en toekomstverwachtingen behandeld. Heel verschillend dus. Dat komt omdat het verhaal in alle drie de boeken zo verschillend is.

Plaats en tijd (ruimte)De plaats en tijd zijn in alle boeken heel erg verschillend. Joe Speedboot speelt zich af in Lomark, een klein dorp waar Fransje geboren en getogen is. Het is een dorp waar iedereen elkaar kent en waar al generaties dezelfde families wonen. Het is daarom ook groot nieuws als er nieuwe mensen komen wonen, zoals bijvoorbeeld Joe Speedboot en PJ. Op bladzijde 49 staat over Lomark: ‘Internationale omstandigheden raken ons hier in Lomark zelden direct. Soms, als bijvoorbeeld de benzineprijs gestegen is, weten we dat er iets aan de hand is in het Midden-Oosten, en als er een rood stofwaas op de auto’s ligt na een regenbui, zal het in de Sahara wel gestormd hebben; verder gaat het meeste in de wereld aan ons voorbij.’ Wat goed weergeeft hoe dorps het leven in Lomark is. Dit is een leuke tegenstelling met Kolja. In het verhaal over Kolja’s jeugd, gezien vanuit Modest perspectief, reizen Kolja, Modest, Petja en de gouvernante Sofja door Europa. Vanuit Rusland verhuizen ze naar Lyon, Frankrijk, waar een school is voor doofstomme kinderen. Later reizen ze door Italië en daarna door Georgië en Oekraïne terug naar huis in Rusland. Het andere deel van het boek, wat beleeft is vanuit Kolja’s perspectief speelt zich af in St. Petersburg in Rusland. Hersenschimmen speelt zich het hele boek af in Gloucester, Amerika. Vera en Maarten zijn vanuit Nederland naar Amerika verhuist. Ook dat is in contrast met Fransje die geboren en getogen is in één dorp en daar nauwelijks uitkomt, terwijl Vera en Maarten uit Nederland vertrekken om in Amerika te gaan wonen. ‘In januari 1993 komen ze aan op Schiphol.’ Met ‘ze’ bedoelt Fransje de familie Eilander, bestaande uit Julius en Kathleen Eilander en hun dochter PJ, waar Fransje vanaf het begin al smoorverliefd op is. Dit citaat staat op bladzijde 50 van Joe Speedboot. Bladzijde 50 is nog niet ver in het boek en er is nog geen jaar verstreken sinds het begin, dus Joe Speedboot speelt zich af vanaf 1993. Kolja speelt zich af van 1875 tot 1893. Dit is heel precies te zeggen, omdat Modest in zijn logboek de datum en plaats heeft genoteerd. Modests logboek beschrijft de hoogtepunten van die jaren en gaat snel door de tijd van 1875 naar 1893 heen en komt op het einde samen met de verhaallijn van Kolja. Wanneer op het einde de twee verhaallijnen samenkomen, speelt het logboek van Modest zich af in de ‘tegenwoordige tijd’ van het boek. Het jaar waarin Hersenschimmen zich afspeelt is onduidelijk, maar het zal rond 1970-1980 zijn. Maarten en Vera hebben de tweede wereld oorlog meegemaakt. Dit is te lezen in een fragment op bladzijde 104: ‘Kun je die radio dan wegbergen? Het klinkt misschien gek maar in deze tijd kan je zelfs je eigen kinderen niet vertrouwen. Voor je het weet praten ze op school hun mond voorbij en word je erbij gelapt.’ ‘Het is allang geen oorlog meer, Maarten. We leven in een vrij land, in Amerika.’ Hieruit is op te maken dat de kinderen Maarten en Vera in de tijd van de oorlog nog op school zaten en jong waren. Maarten en Vera waren dus rond 1940 een jong gezin, in de dertig. Dat betekent dat ze rond 1980 gepensioneerd en op leeftijd zijn en Hersenschimmen zich rond die tijd afspeelt.Ik vind het leuk dat alle boeken zich op verschillende plekken en tijden afspelen. Zo is te zien dat beperkingen van alle tijden zijn en overal voorkomen.

SpanningGeen van de boeken zou ik spannend noemen. In alle drie de boeken zitten kleine momenten van spanning, maar over het algemeen geen aanhoudende spanning. In Hersenschimmen komt de

8

spanning vooral voort uit de onverantwoordelijke handelingen van de demente Maarten.In Kolja komt de spanning het meest voor in de momenten dat hij op onderzoek uitgaat naar de dood van Petja Tsjaikovski. Hij merkt dat hij iets probeert te vinden wat bewust verborgen wordt gehouden en wat hem in gevaar kan brengen door het te ontdekken. In Joe Speedboot zit de spanning in de armworstelwedstrijden. De spanning van de wedstrijd die Fransje koste wat het kost wil winnen, wordt ontzettend goed en vol fanatieke gevoelens beschreven.‘Ik sloot mijn ogen en boog mijn hoofd, ik voelde direct de weldaad van de Gloed, dat onzichtbare instrument voor explosieve krachtsvermeerdering, en bracht de driehoek weer op het nulpunt. Ik had moeten voelen dat hij te gemakkelijk toegaf, want op het moment dat we weer in de beginpositie stonden, sloeg hij toe. Hij had gewacht op mijn initiatief en Tai Tai No Sen op een superieure manier toegepast, het ‘met hem meegaan en toch voor zijn’. Toen ik mijn ogen opensloeg blikkerde zijn goudbeslagen grijns me tegemoet en lag ik machteloos zijwaarts gebogen.’ Door dit soort goed beschreven stukken heb je zelf het gevoel arm te worstelen en te moeten winnen.

PersonagesAlle drie de boeken hebben hele verschillende personages met diverse karakters. Hersenschimmen is beleefd vanuit het perspectief van de dementerende Maarten Klein. Maarten komt voor mij over als een burgerlijke, doorsnee man, alleen is hij erg in de war. Juist omdat Maarten een doorsnee man is, komt zijn ziekte harder aan, omdat het iedereen zou kunnen overkomen. Maarten is getrouwd met Vera, van wie hij heel veel houdt. Toch heeft Maarten, ondanks dat hij erg strikt en netjes overkomt haar wel eens bedrogen. Vera is erg lief en zorgzaam, maar heeft het er erg moeilijk mee dat ze Maarten voor haar ogen zijn geheugen ziet verliezen en zijn greep op de wereld. Joe Speedboot bestaat uit een tal van personages, dus daarom zal ik er een paar uitkiezen die mij het belangrijkst lijken. Het verhaal wordt gezien door de ogen van Fransje Hermans die op zijn dertiende alles verlamd heeft behalve zijn arm. Zo’n drastische verandering die je voor het leven vastketent aan een rolstoel is natuurlijk niet niks. Fransje heeft het er, zeker in het begin, moeilijk mee. Fransje is een rustige jongen, maar kan soms erg boos worden. Dit gebeurt bijna nooit, maar in combinatie met drank gaat het snel. Met Fransjes hersenen is na het ongeluk niks mis, dus hij gaat verder met school. Doordat hij een jaar in coma heeft gelegen, komt hij een klas lager te zitten. Hij komt bij Joe Speedboot in de klas, een jongen die in werkelijkheid een andere naam heeft, maar zijn echte naam aan niemand vertelt. Joe is pas sinds kort in Lomark komen wonen en is een echte levensgenieter. Hij maakt voor de lol bommen en laat die ontploffen en bouwt zelfs een echt werkend vliegtuig. Fransje kijkt erg op naar Joe en heeft veel aan diens vriendschap. Joe is iemand van wie je zou verwachten dat hij later veel gaat bereiken als je ziet wat hij nu al doet en hoe standvastig hij is. Helaas, later in zijn leven ‘verdwaalt’ hij als het ware, mede door het verraad van PJ en Christof. Picoline Jane, PJ genoemd, is een prachtig meisje wat vanuit Zuid-Afrika in Lomark komt wonen. Alle jongens in de klas, op uitzondering van Joe na, zijn onder de indruk van haar en met name Fransje en Christof. ‘Door een geheimzinnig magnetisme draaien Christof en ik gelijktijdig ons hoofd in de richting van Lomark en zien PJ aankomen over de Lange Nek. Dat ontsteekt warmte in ons, maar haar gezelschap veroorzaakt een koude onderstroom: Joop Koeksnijder.’ Later in het boek krijgen Joe en PJ een relatie, maar dan komt langzaam het ware karkater van de zo lief ogende PJ naar boven. Ze blijkt een groot geheim te hebben, ze leidt aan boulimia. Ze is ontzettend onzeker en ongelukkig, maar verbergt dat voor de buitenwereld. Om zekerheid te krijgen dat ze de moeite waard is, bedrijft ze de liefde met veel mannen. Ik citeer bladzijde 272: ‘Elke pik die in haar drong was een bevestiging dat ze gewild werd en mooi was. De bevrijding was altijd van korte duur omdat ze de innerlijke overtuiging van schoonheid miste.’ Als PJ aan het einde van het boek met Christof trouwt zal ze altijd een affaire

9

met Fransje blijven hebben. PJs emoties zijn niet helemaal echt en puur. Nikolaj Hermanovitsj Konradi, ook wel Kolja genoemd, is de hoofdpersonage in Kolja. Kolja is doof geboren en heeft later in zijn leven door middel van veel training leren spreken en liplezen. Kolja is erg gedreven in het opdoen van kennis, dat is een van de redenen dat hij relatief gezien zo goed heeft leren spreken en liplezen voor een dove. Hij is erg nieuwsgierig en hij kan het niet laten om alles volledig uit te zoeken over de dood van Pjotr Iljitsj Tsjaikovski, wanneer hij merkt dat er informatie voor hem wordt achtergehouden. Pjotr Iljitsj Tsjaikovski, in het boek ook wel Petja genoemd, is een intelligent man en een briljant componist. Het is dé Tsjaikovski die we allemaal zo goed kennen van stukken als ‘Het Zwanenmeer’ en ‘De Notenkraker’. Petja is vaak bij zijn broer, Modja Iljitsj Tsjaikovski, in het boek veelal Modest genoemd, die Kolja’s leraar en opvoeder is. Modest is net als Petja artistiek aangelegd en schrijft theaterstukken. Vaak werken de broers samen aan een stuk, Modest schrijft het theatergedeelte en Petja de muziek. Petja en Modest hebben een goede band, ook al hebben ze een leeftijdsverschil van tien jaar. Wat hun band misschien wel versterkt is dat Petja en Modest allebei een voorkeur hebben voor het mannelijke geslacht. Rusland had sinds 1835 een verbod op homoseksuele handelingen, maar na hervormingen van tsaar Alexandr II, die van 1855 tot 1881 regeerde, werden homoseksuelen nauwelijks vervolgd. In adellijke kringen waren er zelfs vele mannen en vrouwen openbaar homoseksueel!1 Dit is goed terug te lezen in het boek, want hoewel Petja en Modest bang waren om naar Siberië verbannen te worden, waren ze toch vrij openlijk homoseksueel. In het boek komen verschillende kennissen van de broers Tsjaikovski voor die ook homoseksueel lijken te zijn. Allemaal uit adellijke kringen natuurlijk. De sfeer uit die tijd, dat het officieel verboden is om homoseksueel te zijn, maar dat het toch regelmatig voor komt, is in het boek goed beschreven. Er wordt namelijk nergens gezegd ‘Tsjaikovski valt op mannen’, maar je komt er wel langzaamaan achter door subtiele hints en woordgebruik van Arthur Japin. Er gingen in die tijd, en nu nog, vele geruchten de ronde over het homoseksuele leven van Tsjaikovski. Dat is ook zo in het boek, iedereen weet het, maar er wordt niet openlijk over gesproken. De broers Tsjaikovski proberen de geruchten zoveel mogelijk de kop in te drukken, uit angst voor Siberië. In 1903 werd de antihomo-wet versoepeld in Rusland. De straf voor het zijn van een homo was nu een gevangenisstraf in plaats van verbanning naar Siberië. De Revolutie in 1905 liet de preventieve censuur zo goed als verdwijnen. De homocultuur in Rusland was op dit moment in volle bloei en er is van vele beroemde Russen uit die tijd bekend dat ze homoseksueel waren. Dit stopte in 1917, omdat het beeld over homoseksualiteit door de bolsjewieken veranderde naar ‘een medische aandoening’ die gestraft moest worden omdat het besmettelijk kon zijn voor jonge mensen. In 1933 was het definitieve einde van het openlijk ‘homo zijn’ na een decreet van Stalin. Tegenwoordig is het niet zo best gesteld voor homoseksuelen in Rusland. In 2013 heeft Vladimir Poetin een wet ondertekend, ‘ter bescherming van de jeugd’, die het strafbaar maakt homoseksuele relaties als die van de broers Tsjaikovski te ‘propagaren’. 2

Stijl en boekopbouwOndanks dat de drie boeken een gemeenschappelijk onderwerp hebben is de stijl toch heel verschillend. Dat de stijl zo verschillend is, ligt er deels aan de verschillen in het soort beperking en het verhaal wat wordt verteld. Kolja is, zoals we van Arthur Japin gewend zijn, geschreven vol filosofische zinnen. Het boek voelt door de dood van Tsjaikovski en de voorafgaande gebeurtenissen waar je langzaam meer over te weten komt, als een detective aan. Er zit een goede verhaallijn in en het boek heeft een duidelijke opbouw. Het begint vanuit de ogen van Kolja. Het wordt duidelijk dat er iemand dood is, maar je weet niet wie. Dat maakt dat je door wil lezen. Je komt erachter dat dé

1 https://nl.wikipedia.org/wiki/Homoseksualiteit_in_Rusland#De_achttiende_en_negentiende_eeuw

2 https://nl.wikipedia.org/wiki/Homoseksualiteit_in_Rusland#De_achttiende_en_negentiende_eeuw

10

Tsjaikovski dood is en dat zijn broer, Modest, heel boos is op de dove Kolja. Hierna komt een hoofdstuk door de ogen van Modest, geschreven in een logboek een aantal jaar terug. Dit hoofdstuk vertelt je hoe Modest Kolja’s leraar en opvoeder werd. De twee verhaallijnen blijven het hele boek door afwisselen en elkaar aanvullen. Op het einde beschrijft Modest logboek de huidige tijd waardoor de twee verhaallijnen samenkomen. Arthur Japin heeft het knap voor elkaar gekregen zijn boek zo te schrijven dat de lezer blijft lezen. In beide verhaallijnen zit een soort mysterie waar de lezer achter wil komen. In het gedeelte in Kolja’s belevenis, wil je erachter komen hoe en waarom Petja Tsjaikovski is overleden. Uit Modest logboek hoop je te achterhalen waarom Modest zo boos is op Kolja, terwijl ze eerst zo hecht waren. Beide verhaallijnen zijn in de tegenwoordige tijd geschreven.Naast de twee door elkaar lopende verhaallijnen is het boek ingedeeld in drie delen, maar de hoofdstuknummers lopen wel het hele boek door. Het eerste deel is inleiding in de situatie, waarin je te weten komt wat er aan de hand is. In het tweede deel eindigt Modest verhaal ermee dat Kolja’s vader is overleden. Kolja is nu zo goed als volwassen en erft zijn vaders landgoed. Kolja’s verhaallijn eindigt ermee dat hij in de nacht wordt aangevallen. Hiermee probeert iemand hem duidelijk te maken dat hij zijn neus niet in de dood van Tsjaikovski moet steken. Je merkt hieraan dat het menens is en dat er inderdaad iets niet klopt aan de zelfmoord van Tsjaikovski. Het derde deel is het deel waarin alles duidelijk wordt en tot een goed einde komt.

Zinnen waarin de belevenis van tijd en ruimte zo door elkaar geklutst zijn dat ze geen compleet, logisch geheel meer vormen en de willekeurigheid van onderwerpen die elkaar opvolgen kenmerken het boek Hersenschimmen. Een stuk tekst op bladzijde 69 geeft hier een goed voorbeeld van:‘Als ik wakker word is het zo donker dat ik zelfs de kerktoren achter de Sweelinckstraat niet kan zien. Rond de open klokkentoren loopt een vierkante houten balustrade. Opa heeft me verteld hoe daar eens iemand af is gesprongen. In deze kamer droom ik daar vaak van. Of van vallende sterren die papa me soms aan de avondhemel aanwijst. Vallende sterren die verbranden als ze in de dampkring van de aarde terechtkomen. Misschien leert opa me dammen vanavond. Dat heeft hij beloofd. Ik blijf stilletjes liggen tot hij me komt roepen. Achter in het huis hoor ik hem op zijn dwarsfluit spelen. Hij heeft ook een piano, maar de aanslag is zo zwaar dat ik mij steeds vergis als hij me vraagt hem iets voor te spelen. Hij speelt lang aangehouden noten die eindigen in een hoge triller. Dan moet het na vijven zijn. Op speelt van vijf tot halfzes. Dan neemt hij zijn borreltje en stipt om zes uur gaan we aan tafel.‘Hoe laat is het?’ vraag ik aan Vera als ze de slaapkamer binnen komt en het licht aanknipt. ‘Kwart over vijf.’Ik knik tevreden en ga op de rand van het bed zitten.’

Als eerste punt wil ik ‘opa’ nemen. Maarten is hier in de veronderstelling dat zijn Opa nog leeft en dat hij daar aan het logeren is. Zijn besef van tijd en ruimte klopt dus niet, want Maarten is geen kind maar een volwassen man van in de zeventig. Als tweede punt wil ik aanwijzen dat de zinsvolgorde niet geheel logisch is: ‘Vallende sterren die verbranden als ze in de dampkring van de aarde terechtkomen. Misschien leert opa me dammen vanavond.’ Hij gaat van het ene willekeurige onderwerp naar het andere. Als derde punt stip ik aan dat Maarten gelooft dat hij bij zijn opa logeert, maar dat hij totaal niet verbaasd is wanneer Vera binnenkomt. In Maartens beleving is dat de normaalste zaak van de wereld. Als vierde punt wil ik deze zin in het licht werpen: ‘Achter in het huis hoor ik hem op zijn dwarsfluit spelen.’ Opa leeft niet meer, dus het is niet opa die op zijn dwarsfluit speelt. In het boek wordt verder niet genoemd dat Vera dwarsfluit speelt, dus wie Maarten dwarsfluit hoort spelen is een raadsel…De zinnen zitten vol met beschrijvingen en bijvoeglijke naamwoorden. Persoonlijk vind ik dat af en toe te geforceerd. Op bladzijde 64 bijvoorbeeld: ‘Een wit papier op een biljartgroen vloeiblad vol

11

inktvlekken (…).’ Dit klinkt natuurlijk hartstikke mooi, maar ik denk dat niemand een tafel zo zou beschrijven, wanneer iemand in zijn hoofd aan de desbetreffende tafel denkt. De willekeurigheid die Bernlef in zijn zinnen verwerkt, maakt hij net niet verwarrend genoeg om het verhaal te kunnen volgen. Het is voor de lezer duidelijk wat er aan de hand is, alhoewel voor de hoofdpersoon Maarten niet. Althans, op zijn heldere momenten lijkt hij het wel degelijk door te hebben. Dit zorgt dat het boek extra duidelijk maakt hoe schrijnend de ziekte dementie is. Het boek speelt zich af in de tegenwoordige tijd, afgewisseld met vele flashbacks. De flashbacks zijn ook geschreven in de tegenwoordige tijd, omdat Maarten deze herinneringen als het heden beleeft.

Het boek Joe Speedboot is ingedeeld in twee delen genaamd ‘Penseel’ en ‘Zwaard’. Dit heeft te maken met de filosofie van de Samoerai waar Fransje door geïnspireerd is. In het boek Kolja zijn de twee delen twee verschillende verhaallijnen, maar in Joe Speedboot zijn de twee delen een opeenvolgend verhaal. Penseel slaat op de periode in Fransjes leven waarin hij in zijn dagboeken alles wat er in Lomark gebeurd beschrijft. ‘Ik ben aan mijn dagboeken begonnen als oudedagsvoorziening. Ik dacht: als ik nou precies opschrijf wat er allemaal gebeurt, dan komen de mensen later naar me toe en vragen: Fransje, wat gebeurde er op 27 oktober in dat en dat jaar.’ Op een dag komt Fransje erachter dat de briketten die hij voor zijn vader produceert niet worden verkocht. Zijn vader had hem verteld dat er een stormvraag naar briketten was, om Fransje wat te doen te geven, zodat hij het goede gevoel kreeg dat hij ondanks zijn handicap wat nuttigs bijdroeg. Hier slaat Fransje het roer om en begint het deel Zwaard. Fransjes arm is sterk geworden vanwege het produceren van de briketten en Fransje besluit op Joe ’s voorstel in te gaan en mee te doen aan armworstelwedstrijden.De gebeurtenissen in Joe Speedboot zijn in de verleden tijd geschreven. De gedachtes van Fransje staan in de tegenwoordige tijd. Het boek bevat veel flashbacks, natuurlijk ook in de verleden tijd. Ondanks dat Fransje niet kan praten, bevat het boek veel conversaties. Niet tussen hem en een ander, maar tussen de mensen om hem heen. Fransje is (vooral in het deel Penseel) meer een observator dan een deelnemer. Hij beschrijft vanuit zijn blik wat hij ziet gebeuren. Omdat Fransje niet kan spreken, hoort hij veel en hij ziet ook veel. Eigenlijk weet hij alles wat er speelt in Lomark. Hierdoor krijg hij af en toe de rol van de alwetende verteller.Het boek bevat regelmatig grove zinnen, wat niet zo gek is als je bedenkt dat het door de ogen van een puber is geschreven. Er wordt veel gescholden en de woorden ‘pik’ en ‘hoer’ zijn niet weggelaten. Tussen de beschrijvingen van gebeurtenissen door staan gedachtes van Fransje, bijvoorbeeld bladzijde 69. ‘Hebben zij geen beschikking over datgene wat licht geeft in jou, dan jij ook niet. Ze hebben geen talent voor bewondering, alleen voor slavernij en afgunst. Ze stelen het licht.’ Dit soort zinnen maken het boek erg bijzonder, omdat ze Fransjes visie op de wereld verduidelijken en waarom hij zo’n grote bewondering koestert voor Joe.

Visie op beperkingIn alle drie de boeken wordt er verschillend naar de handicap gekeken. Kolja staat vol met filosofische zinnen en inspirerende uitspraken over geluid en muziek, vooral in het gedeelte van Modest. Modest, die Kolja moet opvoeden, krijgt te maken met verschillende obstakels en moeilijkheden die hem aan het denken zetten over Kolja’s doofheid. Bladzijde 63: ‘Hoe stel je iets voor waarvan je geen idee hebt wat het is?’ en bladzijde 64: ‘ ‘Als één zintuig wegvalt,’ lees ik in het boek van Hugentobler, ‘worden andere zintuigen gevoeliger’. Misschien kijkt de jongen daarom liever van je weg. Hij heeft oogcontact minder nodig dan wij. Veel informatie krijgt hij sowieso wel binnen. Om mij te begrijpen hoeft hij mij niet perse te zien.’Een citaat wat mooi aansluit op Kolja’s visie op muziek staat op bladzijde 24: ‘Dat ik Petja’s muziek niet horen kan, wil niet zeggen dat ik die niet heb ervaren. Tot in de longen trilt een symfonieorkest, golvend door het lichaam.’

12

De visie op de handicap doofheid die uit het boek naar voren komt is niet zo zeer dat Kolja iets mist. Het is iets wat onhandig is. Kolja heeft door te leren spreken en liplezen goed geleerd om met zijn doofheid om te gaan, waardoor het missen van geluid slechts een gebrek is. Hij kan muziek ervaren door middel van trillingen, dat is al indrukwekkend genoeg. Ook zonder te horen kan hij dingen opmerken. Naast dat dit naar voren komt in het net genoemde citaat op bladzijde 64, staat dit in het boek centraal, wanneer hij aanvoelt dat er iets mis is met de dood van Petja.Modest krijgt door het opvoeden van Kolja inspiratie voor een toneelstuk, zo lees je op bladzijde 296: ‘ ‘Zij wéét niet dat zij blind is,’ legde ik hem uit in de foyer, waar alleen de zaalwacht ons kon horen. ‘Niemand heeft de prinses ooit over het bestaan van zicht of zien verteld. Zij denkt dat zij is als iedereen, dus mist zij niets. Zij is volmaakt gelukkig. De vraag is: moet je haar nu op de hoogte brengen van haar gebrek of is Iolanta beter af in haar onwetendheid?’ ‘Zoals ik beter af was geweest als ik nooit had gemerkt dat mensen spreken?’ ‘Het is een sprookje, Kolja, niet meer dan een metafoor.’ ‘Dit vind ik een ontzettend mooi vraagstuk. Ik kan me herinneren dat Japin een vergelijkbare vraag stelde in Een Schitterend Gebrek, waar ik toen ook diep over moest nadenken. Deze citaten en deze vraag geven goed weer hoe de visie in het boek Kolja op doofheid is. In Joe Speedboot is het anders. Fransje heeft vroeger kunnen lopen en bewegen en is later in een rolstoel beland. Dit is heel anders dan bij Kolja, die niet nooit geluid heeft gehoord en het dus niet mist. Toch is Fransje niet zozeer negatief. Hij accepteert zijn ongeluk redelijk goed en de toon die er klinkt is ‘het is zoals het is’. Af en toe zijn er in de zinnen frustraties op te merken. Het woord rolstoel wordt eens vervangen door ‘rotkar’, op bladzijde 33 staat: ‘(…) als een slak kruip ik erachteraan’ en over zichzelf zegt hij: ‘Zo spastisch als het maar zijn kan.’ Dit wijst aan dat hij het er ook moeilijk mee heeft. In Hersenschimmen is het weer een andere situatie dan in Kolja én Joe Speedboot. Net als Fransje krijgt Maarten zijn beperking later in zijn leven. Anders dan bij Fransje krijgt hij geen ongeluk, maar een ziekte en deze ziekte zorgt niet voor een lichamelijke beperking maar voor een geestelijke. De geestelijke beperking dementie zorgt er bij Maarten voor dat hij, in eerste instantie, geen weet heeft van zijn beperking. Dit geeft een heel ander effect ten opzichte van Kolja en Joe Speedboot. Af en toe heeft Maarten heldere momenten, wanneer hij beseft dat zijn herinneringen hem ontglippen. Bijvoorbeeld wanneer Vera iets zegt wat ze net ook al tegen hem heeft gezegd en hij de ergernis aan haar stem kan horen of wanneer hij herinneringen die Vera ophaalt niet herkent. Bladzijde 110: ‘Maar nu is het mis. Iedere dag verdwijnt er wel iets, iedere dag wel iets. Overal lekt het.’ Bladzijde 120: ‘Alles gaat met horten en stoten. Er is geen vloeiende beweging meer, zoals vroeger. Nergens meer. De dag zit vol scheuren en gaten.’ Maarten weet wel dat er iets niet klopt, maar geeft het voor zichzelf liever niet toe en daarnaast vergeet hij vaak weer dat er iets was wat niet klopte. Hij is vaak in zijn eigen wereldje van door elkaar gemixte tijd en herinneringen.

MottoHet motto in Joe Speedboot is:‘Er wordt gezegd dat de samoerai een tweevoudige Weg heeft, van het penseel en het zwaard.Miyamoto Musashi’

Het motto in Hersenschimmen luidt: ‘A touching dream to which we all are lulledBut wake from separatelyPhilip Larkin’Vertaling: ‘Een mooie droom waar iedereen wordt in gewiegd, maar elk afzonderlijk uit wakker wordt.’

13

Kolja heeft per deel een motto.Het motto van het eerste deel is: ‘Wat is eer? Een woord. Wat is er eerbaar aan dat woord? Wat is die eer? Lucht. Mooie beloning! Wie heeft eer? Hij die woensdag is gestorven, voelt hij eer? Nee. Hoort hij eer? Nee. Het valt niet te voelen. Niet voor de doden.- Falstaff in Henry IV, William Shakespeare

Het motto in deel twee gaat als volgt:En mensen begrepen dat álle schoonheid, iedere vorm van liefhebben, van de goden kwam, en ze werden vrij en durfden en ze kregen vleugels.- Op vleugels, Michail Koezmin

Het motto van het laatste en derde deel is:Dan zal ik de zwaan spelen. En sterven in muziek.- Othello, William Shakespeare

De motto’s in Joe Speedboot en Kolja zijn vertaald, terwijl het motto in Hersenschimmen in zijn oorspronkelijke taal is gelaten. Philip Larkin, William Shakespeare en Michail Koezmin waren allemaal dichters, maar Miyamoto Musashi was geen dichter. Hij was een samoeraistrijder, maar heeft ook boeken geschreven. De keuze van het motto voor Joe Speedboot ligt vrij voor de hand, aangezien de hoofdpersoon Fransje erg geïnspireerd was door de filosofie van deze samoeraistrijder. Mede door wat hij had gelezen over het ‘uit je lichaam zweven’, bleef hij liggen terwijl hij de clycomaaier hoorde aankomen. Tijdens het armworstelen gebruikt hij de strategie van Musashi en zelfs de boekindeling is op het motto gebaseerd. Het boek is namelijk ingedeeld in twee delen, penseel en zwaard. Het motto speelt dus een grote rol in het boek en daarom is de keuze begrijpelijk. (Alhoewel, ik zeg dat de keuze van het motto bij het boek begrijpelijk is, alsof het boek is geschreven en toen het motto is uitgekozen, maar aannemelijk is dat het juist andersom is. Dat Wieringa geïnspireerd was door deze samoerai en toen op het idee voor het boek is gekomen.)

Hoe ik het motto van Hersenschimmen interpreteer, is dat hij slaat op het leven. Iedereen neemt deel aan het leven, maar voor iedereen eindigt het anders. Het is een erg filosofisch motto, dat goed aansluit op het onderwerp dementie. Voor Maarten eindigt het leven door zijn ziekte dementie, maar voor bijvoorbeeld Petja Tsjaikovski eindigt het door zelfmoord.

Tsjaikovski’s dood is het hoofdonderwerp in Kolja. Het eerste motto wat door de schrijver is uitgekozen heeft, net als het motto van Hersenschimmen, een link met de dood. Shakespeare wil zeggen dat iemand die is gestorven er niks aan heeft als hem nog eer wordt toebedeeld. Dit past natuurlijk erg goed bij Tsjaikovski, die na zijn dood nog steeds ontzettend veel eerbetuigingen ontvangt, maar het past nog beter bij het verhaal van Tsjaikovski’s dood wat in Kolja geschreven staat. Het is tot op de dag van vandaag onduidelijk hoe Tsjaikovski is gestorven, maar Japin heeft het verhaal en zijn dood beschreven zoals hem het meest aannemelijk lijkt. In dit verhaal komt naar voren dat Tsjaikovski’s oude schoolvrienden Tsjaikovski hebben gedwongen zelfmoord te plegen toen zijn homoseksualiteit dreigde uit te komen. Dit zou een schandvlek op zijn bekende naam zijn én op zijn oude school en medestudenten. Als deze tragische theorie klopt, sluit het motto natuurlijk helemaal aan. Wat heeft iemand aan eer en een ‘gezuiverde naam’, wanneer hij toch dood is? Het tweede motto van Kolja is geschreven door een homoseksuele Russische dichter en componist uit de negentiende eeuw. Deze persoonsbeschrijving lijkt natuurlijk erg op dat van Tsjaikovski en is een van de redenen waarom Japin deze zin als motto gekozen moet hebben. Een andere reden is omdat de zin slaat op de liefde én homoseksualiteit. De zin zegt dat de mensen snapten dat alle vormen van liefde, dus ook die tussen twee mannen, van de goden kwamen en de mensen vrij

14

werden. Dit is een zin die aansluit op de manier waarop Tsjaikovski leefde en hoe hij met de liefde omging. Vrij, omdat hij snapte dat alle vormen van liefde van de goden kwam. Persoonlijk vind ik dit een heel mooi motto.Het derde motto, ook van Shakespeare, is de betekenis wat moeilijker te vinden. Wel is Tsjaikovski componist van het zwanenmeer en in dit motto komt het woord zwaan voor. Daarnaast gaat het stuk waaruit deze zin afkomstig is, Othello, over liefde, jaloezie, ambitie en wraak, maar bovenal hoe deze menselijke passies de val van een nobel man kunnen veroorzaken.3 Dit komt natuurlijk allemaal terug op de manier waarop Tsjaikovski gestorven is, volgens het boek.

Geen van de motto’s hebben een directe betrekking op een beperking.

3 https://nl.wikipedia.org/wiki/Othello_(toneelstuk)

15

ConclusieAlle drie de boeken zijn heel verschillend van elkaar. Qua verhaal, stijl en personages. Ze hebben één ding volledig gemeen en dat is het thema. Alle drie de boeken worden beleefd door de ogen van iemand met een beperking. Ik vind het heel mooi om te zien hoe een krachtig thema als een ‘beperking’ drie zulk verschillende boeken kan verbinden. Stel nu, dat we het thema beperking weglaten in alle drie de boeken. Joe Speedboot zou een wonderlijk verhaal zijn over vriendschap, Hersenschimmen een verhaal over twee oude mensen die hun oude dag doorbrengen in Amerika en Kolja zou gaan over een jongen die door de broers Tsjaikovski is opgevoed en op onderzoek uit gaat naar de dood van dé bekende Tsjaikovski. De boeken hebben nu vrijwel niets meer met elkaar gemeen, behalve liefde. Maar, liefde lijkt me een erg breed onderwerp wat je in elk boek of verhaal terug kan vinden, omdat je het begrip ‘liefde’ zo breed kan interpreteren. Daarom luidt mijn conclusie als volgt: Zonder het gemeenschappelijke thema ‘het verhaal beleefd door de ogen van iemand met een beperking’ zouden de boeken niks met elkaar te maken hebben.

Uit alle drie de boeken kon je het antwoord op ‘hoe kan een beperking je leven beïnvloeden?’ eruit halen. Bij alle boeken waren de omstandigheden heel verschillend en bij elk boek is het antwoord op de hoofdvraag anders. Als eerste Joe Speedboot. Van een lichamelijk kerngezonde jongen naar iemand die niet kan praten in een rolstoel. Een hele drastische verandering, om nooit meer kunnen staan, lopen of praten. Fransjes ouders hadden voor hem een soort huis in de schuur gemaakt, waar hij kon blijven wonen. Om hem werk te geven liet zijn vader hem briketten persen. Zo’n heftige lichamelijke beperking kan je leven helemaal omgooien. Naast accepteren wat er gebeurd is, moet je misschien dromen opgeven waar je nu niet meer toe in staat bent om ze te bereiken. Je school, werk of huis moeten aangepast of veranderd worden. Alles wat eerst simpel en vanzelfsprekend was is nu opeens een opgave. Je leven wordt drastisch beïnvloed.Hersenschimmen als tweede. Meestal krijg je de ziekte dementie pas op latere leeftijd, wanneer je al achter de geraniums zit. Op deze leeftijd heb je je leven eigenlijk al geleefd en nader je het einde. Het is triest, maar waar, dat je op deze leeftijd behoorlijk eenzaam kan zijn, omdat het vanwege de leeftijd lastiger wordt om sociale contacten te onderhouden. Dat maakt het probleem van de ziekte nog groter, omdat er vaak niemand is die een oogje in het zeil kan houden. Je wordt steeds vergeetachtiger en kan steeds minder zelf. Vaak kom je dan in een verzorgingstehuis terecht, waar je de rest van je leven binnen opgesloten wegkwijnt en uiteindelijk zal overlijden wanneer de tijd daar is. Dementie beïnvloed het leven wat je resteert heel sterk.Als laatste, Kolja. Doof geboren worden leidt er, zoals bij Kolja, vaak toe dat je niet hebt leren spreken. Door het hebben van de ene beperking, ontwikkel je nog een andere. Zulke zintuigelijke beperkingen kunnen je leven beïnvloeden, in de zin dat je je vanaf de geboorte niet zoals ieder ander mens kan ontwikkelen. Door het gemis van twee zintuigen, gehoor en spraak, is het eigenlijk niet mogelijk om normaal mee te functioneren in de maatschappij als er niks aan gedaan wordt. Kolja had heel veel geluk met Modest, die er voor heeft gezorgd dat hij zo goed heeft leren spreken en liplezen, waardoor hij zich heeft kunnen ontwikkelen en zich uiteindelijk zelfstandig staande kon houden in de maatschappij. Dit geldt lang niet voor iedereen. Niet iedereen heeft de wilskracht om door te zetten om het spreken te leren en niet iedereen krijgt gelijke kansen en wordt voldoende begeleid. Als je doof geboren wordt, heeft dat een sterke invloed op je leven en hoe je in staat bent te leven.

Naast dit, kwam ik door het lezen van de boeken nog meer tot het besef van de invloed van de beperking op de omgeving. Bewust heb ik dat in de voorgaande tekst buiten beschouwing gelaten, omdat mijn hoofdvraag was: ‘Hoe beïnvloed een beperking je leven?’ Waarmee ik het leven van de beperkte bedoelde. Toch wil ik het hier even iets breder trekken en het nog over de omgeving hebben.

16

Naast Fransje, Maarten en Kolja hadden meer mensen beïnvloeding van hun beperking. De ouders en de familie van Fransje, die nu een gehandicapte zoon hebben die elke dag zorg nodig heeft. Het huis wat omgebouwd moest worden en alles wat geregeld moest worden om hem een enigszins normaal leven te laten leiden. Vera, de vrouw van Maarten, die Maarten voor haar ogen achteruit zag gaan. Het verdriet van Vera was tussen de regels door te lezen, maar Maarten had natuurlijk vaak niet door waarom ze verdrietig was. In zijn hoofd was alles normaal. Modest, die Kolja moest verzorgen. Die met harde hand moest optreden om te zorgen dat Kolja zijn grote hoeveelheid huiswerk deed om zijn spraakachterstand in te halen. Door de keuze om Kolja’s opvoeding op zich te nemen, zei hij zijn oude luie leven vaarwel en veranderde zijn leven totaal, want alles stond in teken van het opvoeden van Kolja.Het antwoord op mijn hoofdvraag is dat een beperking in vele verschillende vormen iemands leven kan beïnvloeden. Het kan een drastische verandering zijn, maar het kan ook een kleine verandering zijn. De periode in het leven waarin de beperking optreedt, maakt veel uit voor de vorm van de beïnvloeding. Het kan in de bloei van je leven zijn, of vlak voordat het einde nadert. Naast beïnvloeding van het leven van de beperkte, is er een ook een sterke beïnvloeding van de omgeving, vooral emotioneel.Het belangrijkste is, dat ondanks wat er niet (meer) mogelijk is, te kijken naar wat er wél mogelijk is en je daarop concentreren. Blijven genieten van het leven met de dingen die je kan, zolang het nog kan.

17

Bronnenlijst(In volgorde van gebruik)

http://www.havovwo.nl/vwo/vne/bove/hersenschimmen%202.pdf

https://educatie-en-school.infonu.nl/samenvattingen/133388-boekverslag-joe-speedboot-tommy-wieringa.html#tijd

https://nl.wikipedia.org/wiki/Homoseksualiteit_in_Rusland#De_achttiende_en_negentiende_eeuw

https://www.scholieren.com/boekverslag/69319

https://www.scholieren.com/boekverslag/65318

https://www.scholieren.com/boekverslag/43247

https://nl.wikipedia.org/wiki/Othello_(toneelstuk)

https://www.scholieren.com/boekverslag/76506

18