De relatie tussen Martha Graham en de expressionistische beeldende kunsten

Madelein Feij, Havo 4

1

2

Indeling

● Onderzoeksvraag: Wat is de relatie tussen Martha Graham’s werk en expressionistische beeldende kunst?

● Deelvraag 1: Wie was Martha Graham? (5) ● Deelvraag 2: Wat zijn de kenmerken van het werk van Martha

Graham? (7) ● Deelvraag 3: Wat is expressionistische beeldende kunst? (7-9) ● Deelvraag 4: Welke invloed had de expressionistische beeldende

kunst op het werk van Martha Graham? (9-10)● Conclusie (10)

3

1.) Een bekende uitspraak van Martha Graham

2.) Martha in haar jongere jaren… 3.) ...en op hogere leeftijd

4

Jong geleerd, jong gedaan?

● Inleiding

Als de naam Martha Graham in de danswereld valt dan weet iedereen gelijk over wie je het hebt. Graham heeft veel betekend voor de dansgeschiedenis, met name voor de moderne dans. Maar wat heeft Martha Graham nou precies gedaan wat haar onmisbaar maakt? En zijn er overeenkomsten tussen de stroming van het expressionisme in de beeldende kunst, die in dezelfde tijd opkwam als de moderne dans?Ik heb deze vraag gekozen omdat het me leuk leek om twee in de eerste instantie uit elkaar liggende onderwerpen, met elkaar te vergelijken.

● Wie was Martha Graham?

Martha Graham werd geboren op 18 mei 1894 in Allegheny, tegenwoordig deel van Pittsburgh (VS, zie afbeelding 2 en 3). Nadat ze de voorstelling Ruth Saint Denis had gezien op 16 jarige leeftijd, kwam ze erachter wat ze wilde worden: danseres. Ondanks dat ze te oud werd gevonden in de danswereld om te beginnen met dansen, besloot ze haar dansdroom na te jagen.Haar opleiding deed ze aan de eerste professionele dansacademie in Amerika, in Denishawn, de school voor de moderne dans. Ze verliet de school in 1923 omdat ze zich op artistiek gebied niet op haar plek voelde. Zes jaar later, in 1926, stichtte ze haar eigen dansgroep: ‘Martha Graham Dance Company’. Ze danste tot een voor dansers extreem hoge leeftijd, namelijk 75 jaar.Martha Graham is de grondlegster van de moderne dans; ze werd ook wel de moeder van de moderne dans genoemd. In haar werk legde ze de technische basis voor de nieuwe generaties, die daar op door konden bouwen.Je komt haar naam nog geregeld tegen in de media omdat ze in het begin van de jaren tachtig de toen nog onbekende Madonna coachte. Daarnaast werd ze ooit onderscheidde door de Deense koningin met de exclusieve medaille ‘Ingenio et Arti’ (deze medaille wordt uitgereikt aan zeer verdienstelijke kunstenaars).Ze overleed op 1 april 1991, in New York City. Ze werd 96 jaar.

5

4.) Martha en Bertram Ross 5.)Martha Graham Dance Company

6.) Martha Graham en haar dansers (1981)

6

● Wat zijn de kenmerken van het werk van Martha Graham?

Waarom wordt Martha Graham als zeer belangrijk gezien voor de moderne dans? Wat heeft zij ontwikkeld wat wij nu nog kennen als de moderne dans?Martha Graham ontwikkelde aan het begin 20e eeuw, een geheel eigen techniek, die ook wel bekend staat als de ‘Graham techniek’. Bij deze techniek staan een aantal dingen centraal: de ademhaling, de buik en het contact met de grond. Normaal ritme gaat vaak op de beat van de muziek, die meestal wordt aangegeven door de drum. Maar bij moderne dans draait het om de ademhaling, die vormt het ritme.Daarnaast wordt er veel vanuit de buik gedanst, de buik staat centraal voor de bewegingen en het gevoel. De basis van de techniek wordt daarom ook gevormd door het spannen en ontspannen van de spieren (contraction en release), waardoor de iconische vloeiende lijnen ontstaan van de moderne dans. Ook wordt er veel contact gemaakt met de grond, de grond is ‘het landschap’ van de danser. Vanuit die filosofie zijn veel zittende en liggende bewegingen ontstaan van de moderne dans.

De moderne dans vormt een tegenhanger van het klassiek ballet. Bestond het klassiek ballet uit strikte regels, Martha Graham ontwikkelde haar manier van dansen vooral vanuit het gevoel. Klassiek ballet wordt gedanst op spitzen en bevat veel sprongen, het idee is om met hoge sprongen te zweven en los te komen van de aarde. Maar Graham danste op blote voeten om het contact met de aarde juist nog meer te versterken. Martha Graham hield niet van het klassieke ballet, het waren te strikte regels. Ze wilde afwijken van deze regels en het op haar eigen manier doen. Zij was daarnaast de eerste danser die de muziek afstemde op de dans.

● Wat is expressionistische beeldende kunst?

Expressionistische kunst wordt ook wel de uitdrukkings kunst genoemd (Frans/Latijn: expression). Het is een stroming die zich ontwikkelde rond het begin van de 20ste eeuw. De kunstenaar probeert bij deze stroming

7

zijn gevoelens en ervaringen uit te drukken door een zekere vervorming van de werkelijkheid. Een belangrijke rol speelt het gevoel dat de kunstenaar ervaart bij het onderwerp dat hij uitbeeldt, en zijn ‘onderbewuste’ gevoelens. Er geldt daarom ook maar één regel: er zijn geen regels. De subjectieve beleving, dus de eigen beleving, staat centraal.

7.) Kirchner, (1926-1927) 8.) Ossip Zadkine, De verwoeste stad (1953)

9.) Ernst Barlach, Zingende man (1930)

8

Er zijn een aantal dingen die het expressionisme kenmerken. Vaak ziet men felle en onnatuurlijke kleuren in kunstwerken. De kunstenaar probeert hiermee zijn gevoelens in kleur weer te geven. Daarnaast zijn er grillige beelden, grof en expressief geschilderd, en gebruikt de kunstenaar geen perspectief. Dat zijn de voornaamste kenmerken voor de schilderkunst van het expressionisme, maar er bestaat ook expressionistische beeldhouwkunst, architectuur en literatuur. Wat al deze disciplines gemeen hebben is de verwerking van de expressie van de kunstenaar in het kunstwerk. Het gaat dus niet meer om de ‘gewone werkelijk’ maar de ‘innerlijke werkelijkheid’.Je ziet deze kenmerken ook terugkomen in bijvoorbeeld de beeldhouwkunst, zoals je ziet bij het beeldje van Barlach (afbeelding 9). De uitdrukkingskracht wordt verstrekt door de vereenvoudigde vormen. In al de werken van Barlach beeldt hij mensen af met hun emoties als onderwerp. Daarnaast is het bekende beeld van Zadkine ook een goed voorbeeld van een impressionistisch beeld: De verwoeste stad (afbeelding 8). Dit beeld is gemaakt na de oorlog naar aanleiding van het bombardement op Rotterdam. Kenmerkend zijn vereenvoudigde vormen en het weggelaten hart, dat symbolische is weergegeven aangezien het hart van Rotterdam verdween tijdens het bombardement.

● Welke invloed heeft de expressionistische beeldende kunst op het werk van Martha Graham?

Moderne dans, de dans van Martha Graham, is zeker beïnvloed door het expressionisme. Aangezien de oorsprong van de bewegingen vanuit de buik worden gevormd lijken die voort te komen uit heftige emoties. Zelf had ze geen prettige jeugd, ze was de dochter van een psychiater en had geen goede band met haar ouders. Ze groeide op met de psychologische ideeën van Freud (sexuele conflicten) en Jung (onderbewuste). Volgens haar liegt het lichaam niet en onderdrukt men het onderbewuste. De dramatiek vanuit haar verleden zie je goed terug in haar choreografieën.

9

Die kenmerken van de emoties laten zien in je kunstwerk zie je dus ook terug in de expressionistische schilderkunst, beeldhouwkunst, ect.

Moderne dans laat erg goed het gevoel zien, waarom de dans is gemaakt en welk verhaal er achter schuil gaat. Daarbij wordt de hele ruimte benut en zijn er veel vloeiende bewegingen. Ook speelt de kleding een belangrijke rol in de dans, daarmee wordt de beweging en het gevoel

10

benadrukt. Zwaartekracht is daarnaast belangrijk om de liggende, vallende en zittende posities te vormen. Al deze kenmerken kan je verbinden met het expressionisme en laten dus zien hoe de moderne dans van Martha Graham er door werd beïnvloed. Als het gaat over wat de kunstenaar met zijn kunst wil overbrengen, komt het expressionisme dus overeen met het werk van Martha Graham: het uiten van gevoelens en emoties. Maar op gebied van het gebruik van kleuren niet. Het heftige kleurgebruik in de schilderkunst is niet terug te zien in bijvoorbeeld de kleding die de dansers dragen bij de moderne dans, dat zijn voornamelijk zwarte en witte kleding. Expressionisme en Graham’s werk komen dus wel overeen met elkaar, maar niet op ieder vlak

● Conclusie

Martha Graham was de eerste vrouw die afweek van de strakke regels van het klassiek ballet van het begin van de 20e eeuw. Zij was die eerste die haar eigen moderne danstechniek ontwikkelde en haar eigen moderne dansgroep opzette, de Martha Graham Dance Company. Haar stijl van dansen komt overeen met de kenmerken van de toen opkomende stroming in de beeldende kunst, het expressionisme. Maar niet op alle vlakken, op gebied van kleding en kleurgebruik bijvoorbeeld niet. Maar zowel bij de dans als de beeldende kunst zijn dezelfde ideeën achter hun werk terug te vinden: kunstenaars laten hun gevoel en emotie zien in hun werk.

https://www.youtube.com/watch?time_continue=14&v=aFTNmGBKC2Y

11

Bronnenlijst

● DCU.nl, De Grahamtechniek● Wikipedia.nl, Martha Graham● Dansmagazine.nl, Martha Graham● NRC.nl, De lessen van Martha Graham

12