Max Havelaar (samenvatting per hoofdstuk)

Max Havelaar – bespreking vd hoofdstukken Dennis Van der Kuylen

1

Dennis Van der Kuylentaal- en letterkundeUniversiteit Antwerpen

Ba1. NederlandsModerne nederlandse letterkunde:

Max Havelaar___________________________________________________________________________

Motto’s1. opdragen van het boek aan zijn vrouw2. Henry de Pène, over hoe vrouwen vaak te leiden hebben onder de prestaties van hun

man (zowel betrekking op Dekker zelf als op Max Havelaar, die onrechtstreeks Tine tot armoede dwingt omdat hij alles weggeeft)

3. Barbertje

Hoofdstuk 1BATAVUS DROOGSTOPPEL neemt het woord, hij is de primaire verteller

houdt niet van onwaarheden, die vaak in boeken verteld/vermeld w enige uitzondering = de Schrift referentie naar Van Alphen (Jantje zag eens pruimen hangen) “een meisje is een engel. Wie dit het eerst ontdekte, heeft nooit zusters gehad.” “De lucht is guur en ‘t is vier uur” (p 8-9) “alles gekheid en leugens” Koffiehndelaars Last & C°, makelaars in koffi, lauriergracht n°37 Firma heette vroeger Last & Meyer, maar de Meyers zijn er nu al lang uit “en dat ik deugdzaam ben, blijkt uit mijn liefde voor de waarheid”, de tweede

hoofdneiging van Droogstoppel is zijn gehechtheid aan hét/zijn geloof Last is Batavus’ schoonvader, maar itt de Meyers is hij enkel ‘C°” Droogstoppel gaat naar de beurs en staakt zijn vertelling

Hoofdstuk 2BATAVUS DROOGSTOPPEL gaat verder met zijn verhaal, hij komt terug van de beurs, waar het maar slap was

De grote concurenten v Droogstoppel = Busselinck & Waterman (waar het natuurlijk nog veel slechter gaat)

Introductie van LUDWIG STERN Stern’s familie heeft ook een koffiehuis, maar dan in Hamburg Stern = Duits Droogstoppel zorgt ervoor dat de jonge Stern bij hem in husi komt (en niet bij de

concurentie, Busselinck en Waterman.) “voor enige tyd kom ik ‘s avends door de Kalverstraat, en bleef staan kyken naar

de winkel van een kruienier [...] Daar viel my op-eenmaal een heer in’t oog, die daarnaast voor een boekenwinkel stond en me bekend voorkwam. Hij scheen ook my te herkennen, want onze blikken ontmoeten elkander gedurig.” Sjaalman

o “in plaats van een behoorlijke winterjas, hing hem een soort van sjaal over de schouder – Frits zegt “shawl” maar dat doe ik niet – alsof hij zo van de reis kwam”

o Sjaalman blijkt een oude schoolkameraad van Batavus te zijno cfr. Ontmoeting tussen Batavus en Sjaalman, p 14

Sjaalman had ooit Droogstoppel eens “van een Griek gered”


2

“Hy verhaalde my dat hy in Indië geweest was, dat hy getrouwd was, dat hy kinderen had. Ik had daar niets tegen, maar vond er niets belangrijks in.”

“beste Droogstoppel, ik heb U iets te vragen.” Droogstoppel vlucht, want hij denkt dat Sjaalman hem geld aftroggelen wil

Hoofdstuk 3 verteld door BATAVUS DROOGSTOPPEL

Frits (nog geen nadere informatie, maar uit “onze Frits” mogen we afleiden dat dit de zoon van Batavus Droogstoppel is) verteld dat Sjaalman op bezoek is geweest, en Droogstoppel heeft al spijt dat hij hem zijn adreskaartje gegeven heeft.

Sjaalman zend Droogstoppel een pak, met brieven, geschriften etc “En zyn naam stond er onder. Maar die verzwyg ik, omdat ik er niet van houdt,

iemand in opspraak te brengen.” hypothese Max Havelaar = Sjaalman = Multatuli (?)

Krans bij de ROSEMEYERS, die in suiker doeno Frits (16, en wel degelijk de zoon van Droogstoppel) citeerde uit het pak

“Wàt dan? Hy had haar niet geknepen, hy had gereciteerd, daar hebt ge’t.”

o “toen reciteerde Frits een ding dat van nonsens aan-één hing”o p. 21

“Straks zult ge zien dat er ook andere dingen in dat pak waren van meer soliede aard, en daarvan komt een-en-ander in dit boek, omdat de Koffiveilinger van de Nederlandse handelsmaatschappy ermee in verband staan.”

Hoofdstuk 4 Droogstoppel neemt Stern in huis Frits reciteerde iets wat Droogstoppel niet bevalt (niet zedelijk!, p 26) “verslag over de koffikultuur in de Residentie Menado” Droogstoppel geraakt toch

geïntresseerd in de inhoud van het pak p. 27-32 = opsomming van alle geschriften in het pak toch overweegt Droogstoppel om Sjaalman een job te geven: “hoe zou’t wezen, dacht

ik, als ik hem de plaats van Bastiaans gaf?” Frits en Stern gingen samen naar een boekenverkoop (p. 34), en ze zagen daar

Sjaalman, die een stel boeken laat vallen Droogstoppel besluit om Bastiaans toch nog maar in dienst te houden, maar vraagt wel

aan de uitbater vd boekenwinkel (de heer Gaafzuiger), waar Sjaalman woonde. Verwerken vd inhoud vh pak

o Frits en Stern, die grote vorderingen maakte in het Nederlandso Marie zal alles in’t net schrijven (p. 36)

Stern zou de elf punten moeten naleven die Droogstoppel hem oplegde: cfr. p. 36-37 Moeilijkheden! vreemde talen (javaans en Maleis ze hebben Sjaalman nodig!) Droogstoppel gaat bij Sjaalman op bezoek!

o De familie van Sjaalman (de vrouw en de kinderen – Tine en de kleine Max + een zusje dat geboren werd na het Indische avontuur? – leven in armzalige omstandigheden) ontvangt hem

o Er was een heer geweest, die alles meegenomen had hoogstwaarschijnlijk een deurwaarder die beslag had komen leggen op alle goederen.

o Sjaalman komt maar niet opdagen, dus vertrekt Droogstoppel maar “nu volgt de eerste week van Stern. Het spreekt vanzelf dat er veel in voorkomt,

dat my niet bevalt.”


3

we zijn voorbereid als lezer dat Stern nu het woord zal nemen, en dat het zal gaan over de inhoud vh pak v Sjaalman

Sjaalman kwam later nog langs om Stern te helpen bij enige woorden die hij niet goed begreep.

Hoofdstuk 5Verteller = LUDWIG STERN

Eduard Douwes Dekker

Multatuli

Batavus Droogstoppel= zowel verteller als personage

Ludwig Stern

= zowel verteller als personage

Max Havelaar= vooral personage, hoewel af en toe

ook verteller (parabels, toespraken, ...)= Sjaalman? = Dekker?

Referntiekader indië, Lebak, residentie Bantam “de grote weg die de afdeling Pandeglang verbindt met Lebak”

o Men bleef gedurig steken in de modder de Europeanen, de Javanen nieto Hulp oproepen vd inlanders van hun werk halen

“het is mijn doel niet, vooral in het begin van myn vertelling, de lezer lang bezig te houden met het beschryven van plaatsen, landschappen of gebouwen. Ik vrees te zeer hem af te schrikken door wat zwemen zou naar langdradigheid, en eerst later, als ik gevoel dat hy voor my gewonnen is, als ik uit blik en houding bemerk dat het lot van de heldin die ergens van’t balkon ener vierde verdieping springt, hem belang inboezemt, dan laat ik, met de stoute verachting van alle wetten der zwaartekracht, haar zweven tussen hemel en aarde, tot ik myn hart lucht heb gegeven in de nauwkeurige schets der schoonheden van het landschap, of van’t gebouw dat daar ergens schynt geplaatst te zyn om een voorwendsel aan de hand te doen tot een veelbladzydig vertoog over middeleeuwse architectuur.”

Mulatuli, Max Havelaar, p. 42

De hoofden zijn uitgereden om de nieuwe assistent-resident = MAX HAVELAAR te begroeten

o Districtshoofden van Lebako De regent van Lebak = RADHEN ADHIPATTI KARTA NATTA NEGARA

Feestelijke inhaal v Max Havelaar De kontrolleur = VERBRUGGE

Uitleg over de hiërarchie in het bestuur, cfr. p 45 Inkomsten vd Javaanse hoofden (cfr. p 49)

o maandgeldo vaste som voor de eigendommen die zijn overgegaan naar de Nederlanderso beloning voor de hoeveelheid voorgebrachte producten


4

o willekeurige beschikking over de arbeid én de eigendommen van hun ondergeschikten ~ horigen

leidt tot armoede en hongersnood (constant werken voor het hoofd en dus niet op de eigen akker, de heer eist de buffels van de mensen op, waardoor ze niet meer kunnen ploegen cfr. parabel van Sajidjah en Adinda)

“ik ben daar bitter geworden. Wat zoudt ge denken van iemand die zulke zaken kon neerschrijven zonder bitterheid?”

verteller = Stern (?!) amper 18 en toch al in Indië geweest? (!): dit zijn de nota’s van Sjaalman (=Max Havelaar = Multatuli?) die door Stern bewerkt worden!

Multatuli

Droogstoppel

Stern Sjaalman(beiden personages

Verteld door Droogstoppel)

Max Havelaar

Eed van de assistent-resident: “de inlandse bevolking te beschermen tegen uitzuiging en knevelarij.”

De gewone mensen dúrven niet getuigen tegen hun regent! (cfr p. 53-54)

Hoofdstuk 6= verteld door LUDWIG STERN

kontroleur VERBRUGGE

o “goed mens”o Eerlijk, oprecht, ... (volledige beschrijving?, cfr. p 55)

de hoofden en de kontroleur wachten op de aankomst van Havelaar introductie van een nieuw personage, DUCLARI, eerste-luitenant in het leger en jager ze bespreken de nieuwe assistent-resident, Max Havelaar

o “weet meneer de Adhipatti, dat m’nheer de kontroleur de nieuwe adsistent-resident kent?”

o Verbrugge en Duclari schijnen het erover eens te zijn dat Havelaar er vreemde gewoonten en gedragingen op na houdt

“ik noem iemand die in’t water springt om een hond te redden van de haaien, een gek.” (~Duclari)

“En hoor eens, dat versje tegen generaal Vandamme...’t kwam niet te-pas!” – “’t Was geestig” (eerst Duclari, daarna Verbrugge)

aankomst van Max Havelaar in zijn koets (samen met zijn vrouw en zoontje, Max) [Tine draagt de haren op z’n chinees ~ mevrouw Sjaalman droeg haar haren ook zo toen Droogstoppel haar ging bezoeken Tine = Mevrouw Sjaalman Max Havelaar = Sjaalman?]

bescrijving Max en Tine, p 63o “hij was ridderlijk en moedig, maar verspilde, als die andere Don Quichot,

zyn dapperheid dikwyls op een windmolen.”o Andere intertekstualiteit, cfr p 66, waar er verwezen wordt naar Crusoë, ea

opvoeding vd kleine Max


5

o “Dit alleen onderscheide haar van andere kindermeiden in indië, dat ze zeer weinig te doen had. Want mevrouw Havelaar was een voorbeeld van zorg voor haar kind, en wat er voor of met de kleine Max te doen viel, deed zyzelf, tot grote verwondering van veel andere dames, die niet goedkeurden dat men zich maakte to ‘slavin van zyn kinderen’.”


de ontmoeting Havelaar zegt dat ze al die moeite niet hadden moeten doen voor hem

“Waarlijk mijnheer de Adhipatti, ik ben boos dat ge u zoveel moeite gegeven hebt om-mynentwil! [...] Maar ik zie niet gaarne iemand van uw rang en uw jaren zich al te veel inspannen. En te paard nogal!”

Multatuli, Max Havelaar, p 69 Beschrijving van het grote verstand van Havelaar:

“Verbrugge zag Havelaar aan, als begreep hy de overgang niet. Dit was dan ook, voor wie hem niet kende, dikwyls moeielyk. De vlugheid van zijn geest deed hem in gesprekken meermalen enige schakels der redenering overslaan, en heo geleidelyk ook deze overgang plaats vond in zyn gedachten, was het toch iemand die minder vlug was, of niet gewoon aan zyn vlugheid, niet euvel te duiden wanneer men by zulk een gelegenheid hem aanstaarde met de onuitgesproken vraag op de lippen: ben je gek...of hoe is het?”

Multatuli, Max Havelaar, p 70

Ietwat vreemde uitspraak: “ik ben zeer bly dat hier alles zo achterlyk en armoedig is”

Max Havelaar hoopt dit te veranderen (cfr infra, p , toespraak tot de hoofden van Lebak)

Verbugge raakt ervan overtuigd “dat die Havelaar zo slecht niet is” Ze rijden naar de nieuwe residentie Verbrugge vraagt [de resident] of er al gesproken [met de nieuwe adsistent resident =

Havelaar] is over MEVROUW SLOTERING?o De weduwe van de overleden assistent residento Blijft wonen in de oude huizen, hoewel Havelaar daar nu eigenlijk wonen zal,

maar zowel Max als Tine zeggen dat dit geen probleem iso = inlandse vrouw (geen verschil voor Havelaar en Tine)

“liplaps” (cfr. p 73) Iedere belangrijke functionaaris staat klaar voor de eedaflegging (eedaflegging, p 76) Verschil in houding tussen de Adhipatti en Havelaar (Havelaar méént het, p 77) “Daarop volgde een toespraak van de resident tot de hoofden [...]” Havelaar en Duclari worden in de mate vh mogelijke reeds vrienden Max en Tine komen terug van een reis in Europa en een “koffertjesbestaan” “Voor hun reis naar Europa was Havelaar adsistent resident van Amboina

geweest, waar hy met veel moeilijkhedenhad te stryden gehad, omdat de bevolking van dat eiland in een gistende en oproerende toestand verkeerde ten gevolge van de vele verkeerde maatregelen die in de laatste tyd genomen waren.”

klopt met persoonlijk leven van Dekker hypothese Sjaalman/Havelaar/Dekker Dekker was assistent resident geweest, tot hij met ziekenverlof terugging naar Europa (wel verschil; de familie van Dekker bleef in Indië achter!)


6

“Maar zuinigheid viel Havelaar moeielyk. Hy voor zichzelf kon zich tot het strikt nodige bepalen. Ja zonder de minste inspannig kon hy binnen de grens daarvan blyven, doch waar anderen hulp behoefden, was hem ‘t helpen, het geven, een ware hartstocht. [...] wanneer ook “zyn Tine” en Max, die hy beiden zo lief had, te lyden hadden onder de gevolgen zyner vrijgevigheid...hij verweet zich zyn goedhartigheid als zwakte, als ydelheid, als zucht om voor een verklede prins door te gaan...hy beloofde zich beterschap, en toch ... telkens als deze of gene zich aan hem wist voor te doen als ‘t slachtoffer van tegenspoed, vergat hy alles om te helpen.”


Havelaar zou alles doen om te helpen, en zal zichzelf en zijn familie daardoor/daarvoor in armoede brengen

Hoop op beterschap nu ze aangekomen zijn in Lebak Voorbeelden van de vrijgevigheid v Havelaar De enige “fout” van Tine is dat zij alles goed vind wat haar man doet (p 81)

cfr motto #2 Tine komt uit een vrij rijke familie, maar Havelaar deed haar geld op grootvader = de baron van W

hypothese Tine/Mevr. Sjaalman/Vrouw Dekker de vrouw van Dekker heette van Wijnbergen van W. hypothes Tine = vrouw van Dekker!?

Havelaar brengt de nacht in zijn kantoor door

Hoofdstuk 8= geschreven door LUDWIG STERN

toespraak tot de hoofden Max = enorm welbespraakt

“als hy ophield, ieder hem aanstaarde met open mond als om te vragen, “myn God, wie zyt ge?”. Het is waar dat hyzelf, die by zulke aangelegenheden sprak als een apostel, een ziener, [...]”

Multatuli, Max Havelaar, p 85 Toespraak was in het Maleis Letterlijke (vertaalde) weergave vd toespraak vanaf p 86

o Allah, niet God, maar wel behandeld als dezelfde Geodeo “Hoofden van lebak, er is veel te arbeiden in uw landstreek!”o Positief voor Havelaar, hij vindt het goed dat hij aan zulk een grote taak

geoorloofd is om mee te werkeno Zijn ziel is over andere dingen echter bedroefd, die hij verbeterd wil zien

De boom, p 88 De zaaier

o Laat thee rondbrengeno De kleine Max wordt erbij gesleurd om de hoofden wat milder te stemmen,

Max(je) speelde met de gevesten van hun krissen (p 91)o ... is rechtvaardigo “daar is een mens gestorven” (p. 92) wat wil je dat men over jou zal zeggen

als je eenmaal doodbent?!o “hoofden van Lebak eens sterven wij allen!”o We mogen blij zijn dat er veel te arbeiden is, dat zal ons enkel meer eer

verschaffen!


7

!!! Batavus Droogstoppel komt een moment tussen met een onzinnige opmerking over het al dan niet rijmen van twee woorden, op p 90 !!!

Na de toespraak, gesprek met Verbrugge “er wordt in Lebak gruwelyk misbruik gemaakt van gezag” (p95)

“ik weet het,” ging Havelaar voort, “ik weet het! Is niet, m’nheer Slotering gestorven in november? Welnu, de dag na zyn dood heeft de regent volk opgeroepen om zyn sawahs te bewerken...zonder betaling! Ge had dit moeten weten, Verbrugge. Wist je ‘t?” – Dit wist Verbrugge niet.“Als kontroleur had je ‘t moeten weten! Ik weet het,” [...]


de regent is arm! Reden = te veel uitgeven (p. 96) De oude assistent-resident, Slotering, had zich hier ook tegen verzet! Het probleem:

“De regent ontkende gewoonlijk alles. Dan moesten er getuigen komen...niemand durfde tegen de regent getuigen...och m’nheer Havelaar, die zaken zyn zo moeielyk!”

(kontroleur Verbrugge) Multatuli, Max Havelaar, p 98

hypothese Max Havelaar = Sjaalman = Dekker/Multatuli Dekker vond ook de nota’s van zijn voorganger (wel andere naam dan Slotering) en gebruikte die:

[encarta:] “[...] een misbruik waartegen zijn ambtsvoorganger, de plotseling gestorven Carolus, reeds had willen optreden. Dekker vond diens aantekeningen, kreeg nieuwe klachten en trachtte door overreding de misbruiken tegen te gaan, maar zonder succes. Een maand na zijn aankomst diende hij een aanklacht in tegen de regent KARTA NATTA NAGARA1 en enkele lagere hoofden, doch zonder volledige opening van zaken te geven: bewijzen wilde hij pas leveren na verwijdering van de regent en diens handlangers”

Hoofdstuk 9= verteld door

a) eerste 2 pagina’s, p100-101, zijn een twijfelgeval, we kunnen stellen dat STERN aan het woord is, maar ook Droogstoppel manifesteert zich(en ík zou zelfs durven stellen dat we hier reeds een glimp van Multatuli zélf opvangen)!

“zegt dat hy een Amsterdams accent heeft” Kan niet over Stern gaan, hij is een Duitser “Want ik ben man en schrijver” Stern is geen schrijver, maar een Duitse gast van Droogstoppel, het zou

hier op Sjaalman kunnen slaan De ziel van het boek is de ziel van de schrijver (p 101) Multatuli? “de lezer begrijpt dat ik hier niet spreek van myn boek”

b) de rest van het hoofdstuk, BATAVUS DROOGSTOPPEL

1 Katta Natta Nagara = lijkt wel heel sterk op de naam van de regent waartegen Max Havelaar zich verzet, RADHEN ADHIPATTI KARTA NATTA NEGARA, de naam is bijna identiek!


8

“ik gaf er veel voor, met juistheid te weten, lezer, hoe lang ik nu een heldin in de lucht zou kunnen laten zweven, voor ge, by de beschryving van een kasteel, myn boek moedeloos uit de hand zoudt leggen, zonder te wachten tot het mens op de grond kwam? Als ik in myn verhaal zulk een luchtsprong nodig had, zou ik voorzichtigheidshalve nog altyd een verdieping kiezen als uitgangspunt van haar sprong, en een kasteel waarvan weinig te zeggen viel. Wees echter voorlopig gerust: Havelaars huis had geen verdieping, en de heldin van myn boek – goeie hemel, de lieve trouwe anspruchlose Tine, een heldin! – is nooit uit een venster gesprongen.”


“welnu barabaar, lees verder! Het belangryke staat juist voor de deur.”Multatuli, Max Havelaar, p 100

De vertelling van Droogstoppel begint opnieuw als Louise ROSEMEYER aan Frits vraagt, wie Abraham Blankaart is (waar de vertelling van Stern/Droogstoppel voorlezer Frits mee eindigde)

Batavus Droogstoppel is niet tevreden!

Ieder zal dus kunnen nagaan hoe weinig tevreden ik was met het werk van Stern. Ik had op koffi gehoopt, en hy gaf ons..., ja, de hemel weet, wàt! Met zyn opstel heeft hy ons al drie kransavonden beziggehouden en, wat het ergste is, de Rosemeyers vinden het mooi.”


Droogstoppel beschouwt het pak zelfs als een “trojaans paard” (p. 101) (referntie naar oude mythen – Homerus – intertekstualiteit)

Het “kwaad” strekt zich zelfs uit tot zijn zoon (Frits), die Stern geholpen moet hebben (“want die Abraham Blankaart is te hollands voor een Duitser”)

Wat is nu het probleem?o Droogstoppel heeft aan Gaafzuiger (de handelaar van de boekenwinkel waar

Sjaalman werkte) beloofd dat hij hem een boek zou bezorgen (dat Gaafzuiger dan zou uitgeven) dat handelt over de koffiveilingen.

o Maar Stern gaat een heel andere weg uit, er kwam nog geen koffie in voor!

“Wees gerust, alle wegen leiden naar Rome. Wacht nu eerst het slot van de inleiding af.” – is dat alles nog maar inleiding? – “ik beloof u” – hy zeide eigenlyk: “ik verspreek u” – “dat ten slotte de zaak zal neerkomen op koffi, koffi, niets anders dan koffi!”

(Ludwig Stern:) Multatuli, Max Havelaar, p. 102

Droogstoppel vraagt om hem niet de schuld te geven voor alle onzin die Stern in de voorbije bladzijden verteld heeft

De Rosemeyers zijn dol op het geschrijf (p 102) “met bevreemding heb ik uit Stern’s geschryf vernomen – en uit Sjaalman’s pak

heeft hy my aangetoond dat het waar was – dat er in de afdeling Lebak geen koffi wordt geplant.”

o Droogstoppel vindt natuurlijk dat hier dringend verandering in moet komeno Ook al is de grond niet gschikt, dan verander je hem maar

[...] en ik beweer dat men zich schuldig maakt aan onvergeeflyk plichtsverzuim omtrent Nederland in ‘t algemeen en de koffimakelaars in ‘t byzonder, ja omtrent de Javanen zelf, door niet, óf die grond te veranderen – de Javaan heeft toch niets anders te doen – óf, als men meent dit niet te kunnen, de mensen die dáár wonen, te zenden naar streken waar de grond wèl goed is voor koffi.”

(Batavus Droogstoppel:) Multatuli, Max Havelaar, p 103


9

o Droogstoppel vindt van zz dat hij nooit iets ondoordachts zegt, en hij is in zijn mening gesterkt door de preek van dominee WAWELAAR (zoals alle namen, ook hier een figuurlijke betekenis2, Wawelaar ~ Wauwelen)

o Gesterkt door de preek begint Droogstoppel: (volledige opsomming van Frits’ “wandaden”, cfr p 103-104)

Daar nu Frits sedert enige tyd in toon en manieren iets heeft aangenomen dat me niet bevalt [...] heb ik hem eens goed onder handen genomen en gezegd: “Frits, ik ben niet over je tevreden! [...] Je bent pedant en lastig, en maakt verzen, en je hebt Betsy Rosemeyer een zoen gegeven”

(Droogstoppel:) Multatuli, Max Havelaar, p 103

o Droogstoppel beschouwt de Javaan als heideno De preek van donminee Wawelaar (p 105)

6 punten (cfr p 106-107) Het is onze plicht om die heidenen te bekeren Veels arbeid zal gunstig werken op de bekering van de Javaan D:

plant er dan koffi! Koffi als bekeringsmiddel “arbeid voor de Javaan, dat is myn principe.” p 108 (einde hoofdstuk!)

Multatuli

Droogstoppel

Stern dominee Wawelaar

Max Havelaar

Toespraken en parabels

Hoofdstuk 10= verteld door BATAVUS DROOGSTOPPEL

Stern = edelmoedig “auf ehrewort” (p 109) De ongelooflijk irritante dwang tot waarheid en ontkrachting van elk gevoel voor

dichterlijke kunst en taalgebruik, cfr p 110

“Wat beduidt dat, voortdragen op je vleugels? Je hebt geen vleugels en je gezang ook niet! Probeer’t eens over de Lauriergracht, die niet eens heel breed is. Maar al had je vleugels, mag je dan dingen voorstellen aan een meisje dat haar belydenis nog niet gedaan heeft? En al wàs ‘t kind aangenomen, wat beduidt dat aanbod van wegvliegen samen? Foei!”

Multatuli, Max Havelaar, p. 110

Vermaning aan Stern (na die aan Frits)2 Havelaar ~ HaveloosSjaalman = zo genoemd door DroogstoppelBatavus Droogstoppel = Batavus ~ Batavia, toenmalige hoofdstad van Nederlands Indië, Droogstoppel ~ enkel gelovend in de dingen die hij zelf ziet, voorstander van zijn eigen bekrompen waarheid


10

Je kan blijven in een fatsoenlijk huis, gedraag je dan ook fatsoenlijk Brief-reprimande

“En doe me toch ‘t genoegen, in je voorlezingen uit Sjaalman’s pak, wat meer degelijks te brengen. Ik heb er opgaven gezien van de koffi-produktie der laatste twintig jaren, uit alle residentieën op Java, lees zo-iets voor!”

“en je moet ook de meisjes en ons allen niet zo uitmaken voor kannibalen die wat van je hebben opgeslikt...dat is niet fatsoenlyk, myn beste jongen.”



“zoals ik maar zeggen wil, om met Abraham Blankaart te spreken, dat ik dit hofdstuk als “essentieel” beschouw, omdat het, naar ik meen, Havelaar beter doet kennen, en hy schynt nu toch eenmaal de held van de historie te zyn.”


wie is die Abraham Blankaart? komt niet voor in de tekst enkel, Droogstoppel weet dat Stern hier de hulp moet gekregen hebben van Frits, want Blankaart is ‘te hollands’ voor een duitser.

Brieven van Abraham Blankaart = een roman van de Nederlandse schrijfster Betje Wolff (de roman verscheen in drie delen, tussen 1787 en 1789)

intertekstualiteit

Havelaar is een geleerd man en leest veel, Voltaire, Moliere, Schiller, Goethe, Heine, Vondel, Shakespeare, Byron

MH spreekt over de mooie vrouwen in Arles en Nîmes (“en daarom beweer ik dat een schone vrouw [...] het naast komt aan het ideaal van ht goddelijke” p. 116)

Het ideaal van Max Havelaar over schoonheid Watervallen ≠ mooi, ze bewegen, maar zonder geschiedenis Voorbeeld: terechtstelling van Maria Stuart, koningin van Engeland (p 117 en 118) Terug naar de vrouwen in Arles:

“Maar...daar zat daar-op-eens een broer of een zus of een vader naast die vrouwen, en ... godbewareme, ik heb er een gezien die haar neus snoot!”

“ik wist wel dat je er weer een zwarte streep overhalen zou,” zei Tine verdrietig.“Kan ik het helpen? Ik had ze liever dood zien vallen! Mag zulk een meisje zich profaneren?

“Maar, mynheer Havelaar,” vroeg Verbrugge, “als ze nu eens verkouwen is?”“Wèl, ze moest niet verkouwen zyn met zulk een neus!”

“ja, maar ...”Alsof ‘t boze spel sprak, op-eens moest Tine niezen, en ... voor ze er aan dacht, had ze haar neus gesnoten!

“Beste Max, wil je er niet boos om worden?” vroeg ze met een teruggehouden lach.Hy antwoordde niet. En hoe gek het schynt of is ... ja hy was er boos om! En, wat óók vreemd klinkt, Tine was bly dat hy boos was, en meer van haar vergde te zyn dan de Phocese vrouwen te Arles [...]

Multatuli, Max Havelaar, p. 119-120


11

De twee bsluiten van Duclari en Verbrugge, p 120: wie niet wil dat zijn vrouw haar neus sneut is een gek; Tine heeft niet zo’n welgevormde neus dus die mag best gesnoten worden

De inspectie van de pepertuineno Een verhaal van Havelaaro Tijdens zijn reis naar een van de pepertuinen, vertelt hij (na eerst mokkend in

de prauw te hebben gezeten) aan een meisje de parabel van de Japanse steenhouwer (p 125-126)

Steenhouwer wilde dat hij rijk was Hij wordt rijk De steenhouwer wilt nog meer macht, hij zag de koning en wil net zo

machtig zijn als hem Hij wordt koning De steenhouwer/koning klaagt dat de zon te hard schijnt in zijn gelaat,

en dus macht heeft boven hem, hij wenst zon te zijn Hij wordt de zon Hij heeft nu veel macht, maar toch zijn er wolken, die zijn stralen

dempen kunnen Hij vindt dat de zon macht heeft boven hem, en wil wolk zijn Hij wordt wolk Maar er is een rots, die niet bezwijkt onder zijn geweld De rots is machtiger dan de wolk, hij wil dus rots zijn En hij wordt rots Maar dan komt er een steenhouwer, die stukken uit de rots kapt, en de

rots vraagt aan de engel uit de hemel of hij toch geen steenhouwer mag zijn, want die heeft macht boven hem

De steenhouwer wordt steenhouwer, en hij is tevredeno wat zou het meisje vragen als ze dit gevraagd werd?o Om haar mee te nemen naar de hemel (p 128)


Het desert is schraal weinig geld nog wat vertellen Verbrugge zal vertellen “er was eens een man, die een kalkoen stal”

o Dit gaat over Havelaar zélf! “O deugniet,” riep havelaar, “dat heb je van Padang! En hoe is ’t verder?”

o Over het kastekort in de boekhouding van Havelaar in Natal hypothese Max Havelaar = Sjaalman = Multatuli/DekkerDekker werd zelf ook geschorst!:[encarta:] “Na conflicten met de gouverneur werd hij overgeplaatst naar Padang; hier werd hij door gouverneur Michiels geschorst naar aanleiding van een vermeend kastekort”

o Mevrouw Slotering verstaat geen Hollands, en komt niet (p 130)o Ze laat de vreemdelingen die het erf betreden wegjagen!o Het verhaal van de kalkoen:

Max Havelaar had de kalkoen gestolen van generaal Vandamme (cfr supra, de reden waarom ze hem “gek” vinden, hoofdstuk 6: “En hoor


12

eens, dat versje tegen generaal Vandamme...’t kwam niet te-pas!” – “’t Was geestig” (Verbrugge))

“zeg de generaal dat ik, Max Havelaar, deze kalkoen neem omdat ik eten wil.”

p 131 en volgende Max Havelaar werd niet meer betaald (lees p 133) Hij mocht niet vertrekken naar andere eilanden

“Het scheen zyn plan te zyn my te verhongeren. Dat heeft negen maanden geduurd!” “En hoe hebt ge u zo lang in’t leven gehouden? Of had de generaal véél kalkoenen?”“Oh ja, maar dit hielp me niet ... zo-iets doet men maar ééns, niet waar? Wat ik gedurende die tyd uitrichtte? Och, ik maakte verzen, schreef komedies ... en al zo voort.”


hypothese Max Havelaar = Sjaalman = Multatuli Dekker schreef zelf ook in Indië! Sjaalman komt uit Indië terug met een groot pak schrijfsels [encarta:] “[...] geschorst naar aanleiding van een vermeend kastekort. In deze tijd schreef hij het drama De eerlooze (in 1864 opgevoerd als De bruid daarboven).”


Waarom Max Havelaar ontslagen werd Geldtekort in de staatskas (volledige uitleg p 138) + ruzie met de generaal Max Havelaar wordt zonder eten gezet

Beschrijving van het huis van Havelaar (p. 146)

Havelaars erf nu was zeer groot, ja, hoe vreemd het klinke, aan een der zydne kon men ‘t oneindig noemen, daar het aan een ravyn grensde [...] Deze ravyn was altyd een doorn in het oog geweest voor mevrouw Slotering, wat zeer begrypelyk is. De plantengroei, reeds overal elders in Indië zo snel, was op die plaats door de telkens achtergelaten slib zo byzonder welig, [...] En dit veroorzaakte geen gering verdriet, zelf aan wie geen huismoeder was. Want zonder te spreken van de insekten, die gewoonlyk des avends om de lamp vlogen dat lezen en schryven onmogelyk werd [...] hielden zich in dat kreupelhout een tal van slangen en ander gedierte op, dat zich niet bapaalde by de ravyn, maar telkens ook in de tuin naast en achter ‘t huis werd gevonden, of in ‘t grasperk op ‘t voorplein. [...] en vooral omdat de kleine Max daar zo dikwyls spelen zou”

Multatuli, Max Havelaar, p. 147 en volgende

symboliek het aardse paradijs blijkt een gevaarlijke plek vol slangen en serpenten de vele bezoekers die naar Havelaar zullen komen in de volgende hoofdstukken moeten eerst die slangen passeren gevaar = de regent de telkens achtergelaten slib het terugtrekken van de beschuldigingen geeft de regent(en) het gevoel dat ze toch onkwetsbaar zijn, waardoor ze nog harder knevelen (regent = onkruid, dat in heel Indië welig tiert)

p. 159; doorzetten symboliek (cfr infra)


13

Mevrouw Slotering wil niet samen eten met de familie Havelaar en zelfs niet de gezamelijke keuken gebruiken

angst! Haar man werd gedood met vergif!

Hoofdstuk 14Verteld door LUDWIG STERN

Opstanden in Natal voor de aankomst van Havelaar Havelaar duelleerde vaak voor zijn eer en die van zwakkeren (p. 156)

alles gaat goed (tot nu toe) Mevrouw Slotering sprak weinig en verliet zelden haar huis, en bleef altijd waakzaam

voor ieder die haar huis of dat van Havelaar naderde bewaken angst dat ook Havelaar vergiftigd zal worden

De tuin en de slangen: symboliek (die al werd aangevangen in het vorige Hfstk):

Eén omstandigheid echter was er te Lebak, die haar verdriet berokkende: kleine max kon niet in de tuin spelen omdat er zoveel slangen waren. Toen ze dit bemerkte en hierover zich by Havelaar en de hovenier beklaagde, loofde deze aan de bedienden een prys uit voor elke slang die ze vangen zouden, doch reeds in de eerste dagen betaalde hij zoveel uit aan premieën dat hy zyn belofte moest intrekken voor ‘t vervolg [...]


Slangen en dergelyk ongedierte vindt men wel-is-waar in Indië overal, maar op de grotere hoofdplaatsen waar de bevolking dichter op elkander woont, komen zy natuurlyk zeldzamer voor dan in meer wilde streken, zoals te Rangkas-Betoeng. Indien echter Havelaar had kunnen besluiten zyn erf van onkruid te doen reinige tot aan de rand van de ravyn toe, zouden toch wel de slangen zich van tyd tot tyd in de tuin vertoond hebben, maar niet in zó grote getale als dit nu ‘t geval was.


symboliek:- de regenten knevelen alleen in de dunbevolkte gebieden- als Havelaar zijn provincie zou ontdoen van de serpenten zouden er af en toe nog wel

verschijnen, maar niet zoveel als nu

Havelaar wil zich verzetten tegen onrecht (cfr toespraak) Hij merkt dat zijn voorganger Slotering dezelfde opmerkingen heeft als hij

“Toen Verbrugge dit aan Havelaar meedeelde, had deze geantwoord dat zyn voorganger daaraan verkeerd gedaan zou hebben, daar de adsistent-resident van Lebak in geen geval de resident van Bantam mocht voorbygaan, en hy had daarby gevoegd dat dit ook door volstrekt niets zoude gewettigd zyn, daar het toch niet te denken was dat die hoge beamte party zou trekken voor afpersing en knevelary.”


werking vh bestuur:o de regering van Nederlands-Indië wil graag zeggen dat alles goed gaat


14

o De residenten willen graag aan de regering van Nederlands Indië zeggen dat alles goed gaat

o De assistent-residenten, die bijna alleen goede berichten van hun controlleurs ontvangen, willen niet graag onaangename berichten sturen naar de residenten

vals beeld! raporten in tegenstrijd met de werkelijkheid

p. 164

De nota’s van Havelaars voorganger was inofficieel! Havelaar vindt nergens een bericht terug dat zijn voorganger zijn klachten ook

officieel heeft ingediend! Havelaar’s medelevendheid p. 167-168


Havelaars voorganger had geen officiële nota opgesteld van de knevelarijen van de resident, omdat hij er liever met hem over sprak dan hem officieel in staat van beschuldiging te stellen

De regent eist na zulk een gesprek altijd op bewijzen, waarop de klacht gebasseerd is

“Dan werden de lieden opgeroepen die de stoutheid hadden gehad zich te beklagen, en kruipende voor de voeten van de Adhipatti, baden zy om verschoning. “Neen, die buffel was hen niet afgenomen om-niet, ze geloofden wel dat daarvoor een dubbele prys betaald zou worden.” “Neen ze waren niet afgeroepen van hun velden om zonder betaling te arbeiden in de Sawahs van de Regent [...]”


De klagers worden zelfs gestraft met zweepslagen, terwijl men de lof zingt van de regent. De resident vond dat hij de zaak dan goed geregeld had, hij wilt immers geen negatief bericht sturen naar de regering van Nederlands-Indië (cfr. supra)

Maar bij de assistent-resident komen steeds meer klagers Wat moet hij dan doen? De getuigen trekken altijd uit angst hun verklaring in!

En vooral, wat werd er van die arme klagers nadat ze waren weergekeerd in hun dorp, onder de macht van het distrikts- of dorpshoofd dat ze had aangeklaagd als uitvoerder van des regents willekeur?Wat er van die klagers werd? Wie vluchten kon, vluchtte. Dáárom zwierven er zoveel Bantammers in de naburige provincieën!


Doch niet iedereen kon vluchten. De man wiens lyk ‘s morgens de rivier afdreef, nadat hy de vorige avond, in’t geheim schoorvoetend, angstig, verzocht had om gehoor by de adsistent resident...hy had geen behoefte meer aan vlucht


Havelaar wil hier een einde aan maken Havelaar heeft medelijden met de regent, die in geldgebrek zit. De regent heeft schrik

voor de dood en wil zich in de hemel inkopen (p. 173) Havelaar wil, MET ZACHTHEID, de regent manipuleren

o Havelaar schoot de regent zelf, op eigen verantwoordelijkheid, geld voor, zodat hij zijn toevlucht niet zo zoeken in het knevelen van de mensen

o Hij doet dit met het weinige geld dat hij heeft!


15

terwijl gaat Havelaar zelf op onderzoek uit, of hij zit in zijn bureau te werken Havelaar zit te werken als Verbrugge bij hem aankomt met een brief:

o “een moeielyke zaak”o Havelaar vroeg waarom er een verandering was gekomen in het arbeidersloon

en de prijzen van de houtwerken De prijzen van vroeger komen niet overeen met de huidige Brief van Havelaar, cfr p. 175-6-7 Max Havelaar wordt bedroefd door zoveel onrecht en heeft steeds meer

Tine nodig om hem op te beuren

Vrees voor zijn eigen leed had geen deel in zyn twyfel. Want al wist hy hoe ongaarne in’t algemeen de regering een Regent ziet aanklagen, en hoeveel gemakkelyker ‘t sommigen valt de europese beambte brodeloos te maken dan een inlands hoofd te straffen, hy had een byzondere reden om te geloven dat er juist op dit ogenblik by de beoordeling van zulke zaak andere grondstellingen dan gewone zouden voorheersen.


de “ziekte geschiedenis” van de gouverneur-generaals:1. eigenwaan, duizeling en wierook-dronkenschap2. afmatting, vrees, moedeloosheid, neiging tot slaap en rust

overgang = buikaandoeningen (cfr p. 181)

Als ik dus wil worden gehoord – en verstaan vooral! – moet ik ànders schryven dan hy. Maar hoe dan? Zie lezer, ik zoek naar ‘t antwoord op hoe? En daarom heeft myn boek een zo bont aanzien. Het is een staalkaart: bepaal uw keuze. Later zal ik u geel of blauw of rood geven naar uw wens.

Multatuli, Max Havelaar, p. 182[ Multatuli]

Havelaar had de “gouverneursziekte” al veel gezien Hij vreesde om als de sterkste aan de strijd te moeten beginnen.

pagina 179 !!!

Vrees voor [...] (cfr supra geciteerde)Doch hy meende dat de aanlokkelykheid van een zelfoffer hier niet bestond, en vreesde – als hy in ‘t eind zou moeten overgaan tot ernstige stryd tegen ‘t onrecht – zich te moeten spenen van ‘t ridderlyke genoegen die stryd te hebben aangevangen als zwakste. Ja dit vreesde hy. Hy meende dat er aan ‘t hoofd van de Regering een Gouverneur-generaal stond die zyn bongenoot wezen zou, en ‘t was een eigenaardigheid te meer in zyn karakter, dat deze mening hem van strenge maatregelen terughied, omdat het hem stuitte Onrecht aan te grypen op een ogenblik dat hy ‘t Recht voor sterker hield dan gewoonlyk. Ik zeide immers reeds in de proeve der beschryving van zyn inborst, dat hy naïf was by al zyn scherpte?


Hoofdstuk 16Verteld door LUDWIG STERN

Later echter, wordt hij onderbroken door een geagiteerde BATAVUS DROOGSTOPPEL (p. 190)


16

De regent van Tanjor, de neef van de regent van Lebak wil op bezoek komen, maar Havelaar vreest dit, het hele gevolg zal immers gevoed en van logement voorzien moeten worden

Hij laat het echter toch toe, omdat het de regent kwetsen zou Het is te betwijfelen of de toespraak van Havelaar een blijvend effect gehad heeft op

de hoofdeno Hier had Havelaar niet op gehoopto Wel een positief effect: de mensen hadden gehoord dat er een nieuwe assistent-

resident was die recht wilde doen, en daardoor moet kregen om zich te beklagen, ook al deden ze dit in ‘t geheim

o p 184 (onderaan) beschrijving van de klagers (die het ravijn moeten passeren! )

o Max Havelaar gaat daarna zelf op onderzoek uit op de plaats van het onrecht

Meestal was hy kort daarna op de plaats waar ‘t onrecht geschiede, ja vaak was hy reeds daar geweest en had – gewoonlyk des-nachts – de zaak onderzocht, voor nog de klager zelf in zyn woonstede was teruggekeerd.


doel = proberen de klagers te beschermen en de regent de schaamte te besparen van een openlijk onderzoek, dat toch zeker met het intrekken van de klacht geëindigd zou zijn geweest

Havelaar hoopt nog steeds dat de hoofden zullen verbeteren

Maar telkens nadat hy op-nieuw met de regent had gesproken, deed hy de overtuiging op dat de beloften van beterschap ydel waren, en hy was bedroefd over ‘t mislukken van zyn pogingen.


voorbeeld vd armoede en ellende: (de parabel van) Saïdjah en Adinda buffelroof door de regent [de volledige vertelling staat pas in hoofdstuk 17] pas een voorlopige inleiding ook nog andere dingen dan buffels worden gestolen (vrouwen bv) eerst nog beschrijving van de toestand, hoe de Nederlanders over De Javaan denken “Saïdjah en Adinda”= eentonige geschiedenis onder de vele p. 189 We worden erop gewezen dat het over mensen gaat medelijden

[...] zie ik eis niet – noch verwacht, O Nederlanders! – dat ge daardoor zult aangegrepen zyn in gelyke maat als wanneer ik u het lot schetste van een boer wie men zyn koe ontnam. Ik vraag geen traan by de tranen die er vloeien op zo donkere gezichten, noch edele toorn als ik zal spreken van de verwyfeling der beroofden. Evenmin verwacht ik dat ge zult opstaan, en met myn boek in de hand naar de Koning gaan, en zeggen: “zie, o Koning, dat geschiedt in uw Ryk, in uw schoon Ryk van Insulinde!”Neen, neen, neen, dat alles verwacht ik niet! Te veel leeds in de nabyheid maakt zich meester van uw gevoel, om u zó veel gevoels over te laten voor wat zo ver is! Worden niet al uw zenuwen in spanning gehouden door de akeligheid der keus van een nieuw kamerlid? Dobbert niet uw verscheurde ziel tusssen de wereldberoemde verdiensten van Nietigheid A en Onbeduidendheid B? En hebt ge niet uw dure tranen nodig voor ernsiger zaken dan ... maar wat hoef ik méér te zeggen? Was er niet gister slapte op de beurs, en dreigde niet ietwat overvoer de koffimarkt met daling?



17

hier onderbreekt BATAVUS DROOGSTOPPEL de vertelling van Stern!!! (p. 190)“Schryf toch zulke zinneloze dingen niet aan je papa, Stern!” heb ik gezegd, en misschien zei ik ‘t wat driftig, want ik kan geen onwaarheid lyden, dit is altyd een principe van me geweest


Droogstoppel speelt nu zelfs solitaire terwijl de anderen luisteren naar de vertellingen uit het pak van Sjaalman. Hij kan het niet meer uitstaan.

Droogstoppel verwerpt al dat geschrijf, en vindt het betreurenswaardig dat zelfs zijn zoon Frits eraan meedoet

“Wanneer komt nu eigenlijk eens iets degelijks?” Kortzichtig en lomp:

“En dan dat gemaal over die buffels! Wat hoeven ze buffels te hebben, die zwarten? Ik heb nog nooit een buffel gehad, en toch ben ik tevreden. Er zyn altyd mensen die klagen. En wat dat schimpen op gedwongen arbeid aangaat, men ziet wel dat hy de preek van dominee Wawelaar niet gehoord heeft, anders zou hy weten hoe nuttig dat werken is voor de uitbreiding van ‘t Godsryk. ‘t Is waar, hy is Luthers.”


rest vd preek op pagina’s 191-2-3-4-5 Droogstoppel ziet Sjaalman en zijn familie lopen, ze zien er ellendig uit

Heet het niet daarom “bidt en werkt” opdat wy zouden bidden, en ‘t werk laten doen door ‘tzwarte goedje dat geen “Onze Vader” kent? O, hoe heeft Wawelaar gelyk, als hy Gods juk zacht noemt! Hoe licht wordt de last gemaakt aan ieder die gelooft! [...] gisteren heb ik Sjaalman gezien met zyn vrouw en hun jongetje ze zagen er uit als spoken. Hy is bleek als de dood, zyn ogen puilen uit, en zyn wangen staan hol. Zyn houding is gebogen, schoon hy nog jonger is dan ik. Ook zy was zeer armoedig gekleed, en ze scheen weer geschreid te hebben. Nu, ik had terstond bemerkt dat zy ontevreden van natuur is, want ik behoef iemand maar eenmaal te zien om hem te beoordelen. Dat komt van de ondervinding. Ze had een manteltje van zwarte zyde om, en ‘t was toch vry koud. [...] toch schynt hy nog iets van trots te bezitten, want hy gaf iets aan een armere vrouw, die op de sluis zat, en wie zelf zo weinig heeft, doet zonde als hy nog weggeeft aan een ander. Bovendien, ik geef nooit weg op straat [...]


hypothese [Sjaalman = Max Havelaar] = Multatuli Max Havelaar geeft ook weg aan de armen, hij zou er zelfs zijn gezin mee in het onheil storten = Sjaalman doet net hetzelfde in dit fragment!

[ Maar zuinigheid viel Havelaar moeielyk. Hy voor zichzelf kon zich tot het strikt nodige bepalen. Ja zonder de minste inspannig kon hy binnen de grens daarvan blyven, doch waar anderen hulp behoefden, was hem ‘t helpen, het geven, een ware hartstocht. [...] wanneer ook “zyn Tine” en Max, die hy beiden zo lief had, te lyden hadden onder de gevolgen zyner vrijgevigheid...hij verweet zich zyn goedhartigheid als zwakte, als ydelheid, als zucht om voor een verklede prins door te gaan...hy beloofde zich beterschap, en toch ... telkens als deze of gene zich aan hem wist voor te doen als ‘t slachtoffer van tegenspoed, vergat hy alles om te helpen. ]

meer kortzichtigheid:


18

Ook ziet men daaruit, dat er voor iemand die wil oppassen, in dat land nog wel wat te verdienen valt, en dat dus die Sjaalman ook dáár al lui pedant en ziekelyk geweest is, anders zou hy niet zo arm zyn thuisgekomen, en hier rondlopen zonder winterjas.”



Het verhaal van Saïdjah en Adinda Buffelroof en armoede Besluit met: dit is een verzonnen verhaal, maar er zijn veel mensen/verhalen die in dit

verhaal passen Uit de papieren en bewijzen van de feiten verzonnen verhaal (p 215)

Is er logen in de gelykenis met de barmhartige Samaritan, omdat er misschien nooit een geplunderd reiziger is opgenomen in een Samaritaans huis? Is er logen in de parabel van de zaaier, omdat geen landbouwer zyn zaad zal uitwerpen op een rots?


Neen, minister van kolonieën, neen, Gouverneurs-Generaal in ruste, niet dat hebt gy te bewyzen! Gy hebt te bewyzen dat de bevolking niet mishandeld wordt, onverschillig of er sentimentele Saïdjah’s onder de bevolking zyn. Of zoudt ge durven beweren buffels te mogen stelen van lieden die niet sentimenteel zyn?


“De mishandeling van de inlander is VERREGAAND! Zó luidt toch het woord op de nota des voorgangers van Havelaar, die door deze getoond werd aan de kontroleur Verbrugge, een nota die voor me ligt.”



Max en Tine willen net thee drinken, en mevrouw Slotering ging bij hen komen, maar die verjaagt een vreemdeling van bij het hek

Havelaar vraagt waarom ze toch steeds de vreemdelingen wegjaagt “ach, er is toch zoveel slecht volk!”

Hy drong iets sterker op een verklaring aan ... de weduw berstte in tranen uit, en zei dat haar man ten huize van het distriktshoofd in parang-Koedjang vergiftigd was. “Hij wilde rechtvaardig zyn mynheer Havelaar,” ging de arme vrouw voort, “hy wilde een einde maken aan de mishandeling waaronder de bevolking zucht. Hy vermaande en dreigde de hoofden, in vergaderingen, en schriftelyk...ge moet zyn brieven gevonden hebben in’t archief?” Dit was zo. Havelaar had de brieven gelezen, waarvan de afschriften voor my liggen.


Het wordt duidelijk dat mevrouw Slotering de hele tijd heeft willen verhinderen dat er vreemden tot bij de keuken zouden kunnen komen, om elke poging tot vergiftiging te voorkomen

Het verslag van de “wetsdokter” (p. 218) ontkracht dit echter, de oude-assistent-resident was gestorven aan een abces in de lever.


19

Havelaar gaat met Verbrugge spreken! Cruciaal moment in het boek!

De kontroleur Verbrugge trad de kamer van Havelaar binnen. Deze vroeg kortaf: “Waaraan is m’nheer Slotering gestorven?”

“Dat weet ik niet.”“Is hij vergiftigd?”

“Dat weet ik niet, maar ...”“Spreek duidelyk Verbrugge!”

“Maar hy trachtte de misbruiekn te-keer te gaan, zoals u, m’nheer Havelaar, en...en..“Welnu? Ga voort!”

“Ik ben er van overuigd dat hy ... zou vergiftigd geworden zyn als hy hier langer was gebleven”.

“Schryf dat op!”Verbrugge heeft die woorden opgeschreven. Zyn verklaring ligt voor my!

Nog iets. Is het wáár of is ‘t niet waar dat er gekneveld wordt in Lebak?Verbrugge antwoordde niet.“Antwoord, Verbrugge!”

“Ik durf niet.”“Schryf ‘t op, dat je niet durft!”Verbrugge heeft het opgeschreven: het ligt voor my.


Max havelaar klaagt de regent aan !!!“Lieve Tine, ik heb je een verzoek te doen! Ik wenste dat je met Max naar batavia ging: ik klaag heden de regent aan.”En ze viel hem om de hals en was ongehoorzaam voor het eerst, en riep snikkende: “Neen, Max, neen Max, dat doe ik niet ... dat doe ik niet! Wy eten en drinken tezamen!”


p. 220, de geheime brief van Havelaar, waarin hij zijn beklag doet van de regent de bevolking wordt uitgebuit door de bevolking

Dat ik de regent van Lebak, Radhen Adhipatti Karta Nattâ Nagara beschuldig van misbruik van gezag, door het onwettig beschikken over de arbeid zyner onderhorigen, en verdenk van knevelary, door het vorderen van opbrengsten in natura, zonder, of tegen willekeurig vastgestelde, onvoldoende betaling Dat ik voorts de Dhemang van Parang-Koedjang – zyn schoonzoon – verdenk van medeplichtigheid aan de genoemde feiten.


Havelaar vereist dat iedereeen die druk kan uitoefenen op de verdere verloop van het onderzoek, onmiddelijk verwijderd moet worden!

hypothese Havelaar = Sjaalman = Dekker/Multatuli[encarta:] Een maand na zijn aankomst diende hij een aanklacht in tegen de regent Karta Natta Nagara en enkele lagere hoofden, doch zonder volledige opening van zaken te geven: bewijzen wilde hij pas leveren na verwijdering van de regent en diens handlangers ook hier exact een maand! (cfr p 219)

De volgende dag kreeg Havelaar antwoord van, niet de resident van Bantam, maar wel van de heer SLYMERING, een particulier


20

Deze verbaast zich openlijk dat Havelaar eerst geen mondeling verslag is komen doen Én: Havelaar stoorde hem in zijn drukke bezigheden

Onderbreking door BATAVUS DROOGSTOPPEL !!!

Die Sjaalman is een gemene schooier! Toch wil hij hem in dienst nemen, omdat hij een goed schrift heeft, en zijn oude

bediende, Bastiaans, steeds meer last hheft van jicht. Droogstoppel gaat nog eens naar Sjaalman thuis

!!! In een hoek stond een zeer zware reiskoffer, die ik in gedachte aan het hengsel vatte, en op de schoorsteenmantel lagen enige boeken die ik eens inzag. Een wonderlyke verzameling! Een paar delen van Byron, Horatius, Bastiat, Beranger en, raad eens? Een Bijbel, een komplete Bijbel [...] !!!

dezelfde boeken als die van Havelaar!!!! (cfr supra)

Hij leest ook nog een brief aan mevrouw Havelaar, en verbaast zich erover dat die van goede huize is

Tot myn grote verwondering zag ik, dat die vrouw van Sjaalman van deftige familie was, althans de brief was getekend door een bloedverwant, wiens naam in Nederland aanzienlijk is, en ik was inderdaad opgetogen over de schone inhoud van dat schryven. Het scheen iemand te zyn, die yverig werkt voor de heer, want hy schreef “dat de vrouw van Sjaalman zich moest laten scheiden van zulk een ellendeling, die haar armoed liet lyden, die zyn brood niet kon verdienen, die bovendien een schurk was, omdat hy schulden had ... [...] Kortom, in de kerk zelf was niet meer stichting te halen dan er in die brief stond.


de niveau’s beginnen in elkaar over te lopen!!!!

Droogstoppel snapt nog steeds niet wat dichterlijke taal is (p. 224) hij denkt dat al die verhalen over armoede en ellende verzinsels zijn:

“[...] omdat ik nu op-nieuw de zekere overtuiging heb opgedaan, dat al die verhalen over ellende en onrust in de Oost, klinkklare leugens zyn.”


men moet uit ondervinding spreken! hij weet het uit ondervinding en spreekt daarom de waarheid (contradictie, Sjaalman is in Indië geweest, hij niet)

hij weet het van een resident die in Indië is geweest, en het daar goed had die resident kent Sjaalman die schooier de resident en zijn vrouw ware goede gastheren voor Droogstoppel p. 226, hij heeft het van een resident zelf gehoord, dus heeft die Sjaalman niets te zeggen, die krabber

ook nog anderen: wegcijferen ellende: p. 226 gesrpek met de gouverneur generaal Hij laat Droogstoppel en zijn vrouw afhalen met de koets van het station als ze naar huis gaan


21

Wat die paarden liepen! Op de Weesperstraat, waar ‘t altyd zo vuil is, vloog de modder links en rechts huizen hoog, en, alsof weer ‘t spel sprak, daar liep die schooierige Sjaalman, in gebogen houding, met gebukt hoofd, en ik zag hoe hy met de mouw van zyn kaal jasje, zyn bleek gelaat trachtte te reinigen van de spatten. Ik ben zelden prettiger uitgeweest, en myn vrouw vond het ook.



Slymering zal naar Havelaar komen, die vermoedt dat Slymering wilt dat de klachten worden ingetrokken (zoals bij zijn voorganger steeds gebuerde)

Hij heeft enkel gedaan wat een assistent-resident behoort te doen Havelaar wil dat de regent verwijderd zal worden en zijn aanhangers onschadelijk te

maken, om het onderzoek eerlijk te laten verlopen De schuldigen niet in bescherming nemen! Verbrugge gaat vrijuit (p. 232) De resident moet besluiten dat Havelaar een gegronde reden heeft voor zijn klachten,

en dat er dus getuigen opgeroepen moeten worden

Arme lieden die u gewond hadt aan de doornstuiken in de ravyn, hoe angstig zouden uw harten geklopt hebben als ge deze eis had kunnen horen!


Havelaar eist alleen alle verantwoordelijkheid op, als zijn klachten ongegrond zijn mag men hem veroordelen voor laster

Slymering probeert Havelaar ervan te overtuigen om de klachten niet officieel te maken, er is immers “nog niets gebeurd”

Angst voor vergiftiging (p. 234) Ze proberen dingen te vinden om Havelaar in diskrediet te brengen Slymering en de resident gaven de regent smeergeld (p. 232)


Alle voedsel wordt achter slot bewaard Tine gelooft dat haar man spoedig resident zal worden, en dat ze dan al hun schulden

zullen kunnen aflossen Ze beseft wel dat hij mss overgeplaatst zal worden (p 237) “Kan jij zand eten?”

De beslissing van de regering:o Steun van Duclari en Verbruggeo Brief aan de gewezen assistent resident van Lebak, Max Havelaaro Door de gouverneur generaalo Havelaar wordt overgeplaatst naar Ngawio In Ngawi is de resident de schoonbroer van de oude resident van Bantam, men

wil nagaan of Havelaar zich zou betereno De huidige gouverneur-generaal zal snel aftreden, en Havelaar wil hem nog

spreken voor het te laat iso Havelaar wil een “eervol ontslag” ipv een overplaatsing


22

o Nog steeds mishandelen vd Javaan Durven niet meer terug naar hun dorpen Havelaar kan hen niet meer beschermen p. 243

o Havelaar vertrekt en laat het bestuur aan Verbrugge over

Havelaar wil in Batavia de gouverneur generaal spreken Dit wordt steeds afgewimpeld

hypothese Max Havelaar = Sjaalman = Multatuli ook Dekker probeerde bij zijn ontslag de gouverneur-generaal te spreken, maar dit werd nooit ingewilligd [encarta:] “Zijn superieur, de resident van Bantam, Brest van Kempen, accepteerde dit niet en na inschakeling van het gouvernement kreeg Dekker overplaatsing. Een afkeurende kabinetsmissive had tot gevolg dat hij ontslag nam uit 's lands dienst. Zijn herhaalde verzoeken door de gouverneur-generaal te worden ontvangen, weigerde deze in te willigen. Na zijn vertrek en buiten zijn medeweten werd de aanklacht onderzocht en niet ongegrond bevonden, maar zijn inbreuk op de ambtelijke hiërarchie was hem noodlottig geworden.

De Gouverneur-Generaal vertrok zonder Havelaar te hebben gehoord. Er was weder een Excellentie ter-ruste gegaan in ’t moederland!Havelaar doolde arm en verlaten rond. Hy zocht ...Genoeg, myn goede Stern! Ik Multatuli, neem de pen op, ge zyt niet geroepen Havelaars levensgeschiedenis te schryven. Ik heb u in ’t leven geroepen ... Ik liet u komen van Hamburg ... ik leerde u redelyk goed Hollands schryven, in zeer korte tyd ... ik liet u Louise Rosemeyer kussen, die in suiker doet ... Het is genoeg, Stern, ge kunt gaan!

Die Sjaalman en zyn vrouw ...Halt, ellendig produkt van vuile geldzucht en godslaterlyke femelary! Ik heb u geschapen, ge zyt opgegroeid tot een monster onder myn pen ... ik walg van myn eigen maaksel: stik in koffi en verdwyn!

Ja, ik, Multatuli, “die veel gedragen heb” neem de pen op. Ik vraag geen verschoning voor de vorm van myn boek. Die vorm kwam my geschikt voor ter bereiking van myn doel.[...]

DE JAVAAN WORDT MISHANDELD! Multatuli, Max Havelaar, p.246

Aan u durf ik met vertrouwen vragen of ‘t uw keizerlyke wil is:Dat Havelaar wordt bespat met de modder van Slymeringen en Droogstoppels?En dat daarginds Uw meer dan dertig miljoenen onderdanen worden MISHANDELD EN UITGEZOGEN in UW NAAM?

Multatuli, Max Havelaar, p.248


23

Max Havelaar (samenvatting per hoofdstuk)

Documents

Transcript of Max Havelaar (samenvatting per hoofdstuk)