Magazine
1
description
.
Transcript of Magazine
MAGAZINE
WWW.ShEllENErGylAb.NlKIJK OOK OP:
WINNAAr 2012 lAAt Auto door coMputEr bESturEN
WAt tE doEN tIjdENS ShEll Eco-MArAthoN
Wek je eigen stroom op in shell energy lab
ahoy rotterdam vijf dagen een feest van techniek
zoutWaterauto rijdt op magnesium-accu
ENErGy lAb
this magazine is co-hosted by Shell
en zo zuinig mogelijke auto bouwen. daar
gaat het om bij de shell eco-marathon. de eco-
marathon is een wedstrijd. teams van studenten
uit heel europa ontwerpen, bouwen en rijden
met een eigen voertuig. Winnaar is het team dat
de grootste afstand aflegt op één liter brandstof.
er zijn ook auto’s die op andere brandstof
(elektriciteit, zon) rijden. hun prestaties worden
omgerekend naar één liter brandstof. de winnaars
van vorig jaar reden met hun auto maar liefst
2.832 kilometer op één liter brandstof. bij de shell
eco-marathon kun je de auto’s van dichtbij zien.
de eco-marathon gaat over techniek en energie. je
kunt ervaren hoe uitdagend het is om voor techniek
te kiezen. alles over energie kun je zien, lezen
en beleven in het shell energy lab, dat midden
in het circuit van de eco-marathon staat. Wek zelf
energie op door te dansen. bekijk hoe shell en
andere bedrijven werken aan een toekomst met
voldoende èn schone energie.
ik vond het vorig jaar een feest om er te zijn en
ben er dit jaar zeker weer bij. ik hoop dat jij ervan
geniet … en er iets van opsteekt!
orgen dat jij kansen krijgt op een mooie
toekomst. daar maak ik me als wethouder van
rotterdam al jaren sterk voor. nederland vergrijst,
maar in rotterdam wonen juist veel studenten. dat
is geweldig voor de stad, want jou hebben we
nodig voor de toekomst. jij bepaalt of rotterdam
en nederland het goed blijven doen en of we
voor blijven lopen op andere grote (haven)steden.
of we slimme dingen blijven bedenken of dat we
achteraan komen te bungelen.
voor de shell eco-marathon komen in mei 3.000
studenten vanuit heel europa naar rotterdam.
er doen ook twee rotterdamse teams mee. de
eco-marathon en het shell energy lab bieden
je een kijkje in de fantastische wereld van de
techniek. ik hoop dat jij hierdoor geïnteresseerd
raakt in techniek, want een technische opleiding
biedt veel mogelijkheden. kiezen voor techniek
betekent kiezen voor de toekomst. een toekomst
met uitstekende kansen op een goede baan. in de
rotterdamse haven en bij shell zitten ze te springen
om technisch opgeleide studenten.
veel plezier met de lessen en je bezoek aan de
eco-marathon en het energy lab in rotterdam!
dick benschopPresIdent-dIrecteur shell nederland
hugo de jongeWethOuder rOtterdaM
VoorWoord
E Z
colofoNmei 2013 – shell energy lab magazine is een uitgave van shell nederland in coöperatie met de gemeente
rotterdam. het is een uitgave ter gelegenheid van shell eco-marathon en shell energy lab in rotterdam. de inhoud
is gericht op basisonderwijs groep 7 en 8 en vmbo, havo en vWo klas 1 en 2. voor gebruik van het magazine
in de klas zijn werkbladen beschikbaar. deze zijn te downloaden via: www.shellenergylab.nl
INhoudSopGAVE
foSSIElE brANdStoffEN zijn onze energievoorraad
6
jE koMt oNS tEGEN IN hEt ShEll ENErGy lAb
24
global alliance for clean cookstoves
31
WElkoM IN dE WErEld VAN tEchNIEk
26
hErNIEuWbArE ENErGIE
8
WEk jE EIGEN StrooM op
21
puZZElS
28
ZoEk dE 8 VErSchIllEN
32
ZElf ENErGIE MAkEN
30
ZoutWAtErAuto
22
GAdGEtS
12
GoEd NIEuWS uIt brAZIlIË
10
WErkEN AAN dE toEkoMSt
4
11
VAN SMEErolIE tot truI, VAN VloErbEdEkkING tot AIrbuS
14
ModErNE ElEktrIcItEItScENtrAlE geen zon dan gas
20
autobestuurder Weet niet Wat er gebeurtEEN coMputEr rIjdt bEtEr dAN dE MENS
15shell eco-marathon rotterdamVIjf dAGEN lANG ééN fEESt VAN tEchNIEk
WAAr of NIEt WAAr?
29
ShEll ENErGy lAb EN ShEll Eco-MArAthoN
18
3
de wereldbevolking groeit. Elke dag komen er ruim 200.000 mensen bij. In 2050 zijn we met negen miljard mensen. Al die mensen hebben een dak boven hun hoofd, eten, kleding en nog veel meer nodig. hoe kunnen we zorgen dat we met die negen miljard mensen in de toekomst prettig kunnen leven? Veel organisaties houden zich met die vraag bezig. Shell doet dat ook.
drINkWAtEr, VoEdSEl EN ENErGIE ZIjN VAN lEVENSbElANGde belangrijkste zaken voor mensen op aarde zijn
voedsel, drinkwater en energie. als we niets doen
hebben we in de toekomst te weinig water en
voedsel. dat moeten we zien te voorkomen.
door het gebruik van gas, olie en steenkool wordt
het warmer op de wereld. dat is niet gunstig voor
het leven op aarde. om de wereld leefbaar te
houden, moeten we naast gas, olie en steenkool,
ook andere energiebronnen gaan gebruiken.
WErkEN AAN dE toEkoMSt
2010
0
2
4
6
8
10
2015
2020
2025
2030
2035
2040
2045
2050
2010
2015
2020
2025
2030
2035
2040
2045
2050
WErEldbEVolkING IN MIljArdEN
1lItEr ruWE olIE
= 36.000 zoekopdrachten op internet
VrAAG NAAr drINkWAtEr IN bIljoEN lItEr pEr jAAr
lANdbouW ZuINIGEr MEt WAtErhet meeste water wordt gebruikt door de
landbouw. van elke 10 liter water gaat 7 liter naar
de landbouw. de productie van voedsel kost dus
veel water.het aantal mensen op de aarde groeit,
waardoor er steeds meer voedsel nodig is. dus er
is nog meer water nodig voor de landbouw, maar
al die mensen hebben ook drinkwater nodig. de
landbouw staat daardoor voor een lastige opgave.
de landbouw moet zorgen dat de manier
waarop gewassen water krijgen wordt
verbeterd. verspilling van water moet worden
tegengegaan. het is ook nodig dat boeren minder
bestrijdingsmiddelen en kunstmest gebruiken. als
die in het water komen, is het moeilijk om er weer
drinkwater van te maken.
ENErGIE hEEft VEEl INVloEd op dE toEkoMStopwekken van energie heeft ook invloed op
de beschikbaarheid van water en voedsel.
biobrandstoffen, die gemaakt worden uit
gewassen, stoten minder co2 uit. de wereld
warmt dan minder snel op. dat is een voordeel.
de gewassen waaruit biobrandstoffen worden
gemaakt, groeien op landbouwgrond. hierdoor
is er minder ruimte voor voedingsgewassen. dat is
ongunstig voor de productie van voedsel. zo heeft
energiegebruik invloed op de voedselproductie.
We moeten daarom in de toekomst nog beter
bedenken waar we grond voor gaan gebruiken.
Water wordt gebruikt om energiecentrales te
koelen. dat verstoort het leven van de planten en
dieren die in het water zitten. zo heeft energie
invloed op de beschikbaarheid van water.
bENuttEN VAN ZoNNE-ENErGIEde zon is de belangrijkste energiebron voor de
aarde. elk uur levert de zon evenveel energie als
we op de wereld gebruiken in een heel jaar. de
zon raakt ook nooit op. zonne-energie is schoon.
lastig is dat de zon niet altijd schijnt. maar als
die hier niet schijnt, schijnt hij ergens anders wel.
door elektriciteitsnetwerken te maken die over de
hele wereld gaan, kan er altijd energie worden
geleverd. op veel plaatsen worden grote vlaktes
vol met zonnepanelen gezet. in 2050 komt
daardoor een kwart van onze energie uit zonne-
energie. de plaatsen waar zonnepanelen worden
neergezet, zijn niet geschikt voor landbouw.
zonne- en ook windenergie hebben geen koeling
nodig. ze verstoren het leven in het water dus niet.
meer zonne- en windenergie zijn belangrijk voor
de toekomst van de wereld.
kIjkEN IN dE toEkoMStmensen die zich bezighouden met de
toekomst van de wereld, kijken vaak naar
2050. dat is veertig jaar vooruit. veertig jaar
vooruit kijken is hartstikke lastig. in 1973,
veertig jaar geleden, kwam de eerste mobiele
telefoon op de markt (800 gr, € 3.200). de
computer, zoals we die nu kennen, werd pas
10 jaar later uitgevonden. probeer dan in
1973 maar eens te bedenken hoe de wereld
er nu uitziet. toch heeft men toen veel dingen
goed voorspeld.
Uitvinder Martin
Cooper met de
eerste mobiele
telefoon.
100200300400500600700800900
2010
2015
2020
2025
2030
2035
2040
2045
2050
5
foSSIElE brANdStoffEN zijn onze energievoorraad
Aardolie, gas en steenkool zijn onze belangrijkste bronnen van energie. de wereld zit er vol mee. Waar komen deze fossiele brand-stoffen eigenlijk vandaan? Ze zitten in de grond, maar hoe zijn ze daar gekomen. olie, gas en steenkool zijn honderden miljoenen jaren geleden ontstaan.
AArdolIE IS oNtStAAN IN ZEEde vorming van aardolie startte honderden
miljoenen jaren geleden in ondiepe zeeën. de
zee zat vol met kleine planten en dieren. als deze
dood gingen, zakten ze naar de bodem. zo
ontstond een dikke laag dode planten en dieren.
in miljoenen jaren wordt deze laag begraven
onder een dikke laag klei en zand. die drukte de
dode planten en dieren samen. door deze druk,
de bewegingen van de aarde en de temperatuur
veranderde de laag dode planten en dieren in
aardolie.
StEENkool IS VErStEENd houtmiljoenen jaren geleden stond de aarde vol met
grote tropische bossen. planten en bomen gingen
dood en vielen bovenop elkaar. zo ontstond een
moeras van dode planten. die laag werd dikker en
dikker. miljoenen jaren later kwamen daar lagen
zand en klei overheen. deze lagen persten de
plantenresten samen. doordat er steeds meer lagen
overheen kwamen werd de druk steeds groter. de
plantenresten werden eerst turf, later bruinkool en
helemaal versteend was het steenkool.
AArdGAS ZIt GEVANGEN IN dE bodEMWaar aardolie of steenkool ontstaat, komt ook
aardgas vrij. aardgas ziet er uit als lucht. veel
aardgas ontsnapt uit de grond. als in de bodem
een stevige afsluitende laag zit, kan het aardgas
niet ontsnappen. het aardgas blijft dan tussen de
zandkorrels en de gaatjes in de stenen zitten. zo
vormt zich een aardgasveld.
ZuINIG ZIjN MEt foSSIElE brANdStoffENde voorraden brandstoffen op de wereld zijn nog
groot, maar er komt niets meer bij. ooit raken ze
op. bij verbranding van olie, aardgas en steenkool
komt co2 vrij. hierdoor wordt de aarde warmer.
dat is ongunstig voor ons leven op aarde. genoeg
redenen om het rustig aan te doen met het gebruik
van fossiele brandstoffen.
ENErGIE VAN dE ZoNin een open haard verbranden we stukken
hout. in dat hout zit energie. die energie voel
je, want het wordt lekker warm. hout komt van
een boom die gegroeid is door energie van de
zon. de energie van de zon is daardoor in het
hout terecht gekomen. fossiele brandstoffen zijn
ontstaan uit plantenresten. de energie van de
zon is doorgegeven aan deze brandstoffen.
WAAr koMt dE NAAM foSSIElE brANdStoffEN VANdAAN?planten en dieren die honderden miljoenen jaar
dood zijn gegaan, zijn in de loop van de tijd
versteend. een versteende plant of dier heet een
fossiel. deze planten en dieren zijn ook de basis
van aardolie, aardgas, bruinkool en steenkool.
daarom heten ze fossiele brandstoffen.
7
1lItEr ruWE olIE
= 11 pet-flessen voor frisdrank van 1,5 liter
hernieuwbare of duurzame energie komt uit bronnen die nooit op raken. bij het gebruik van die bronnen komen geen stoffen vrij die nadelig zijn voor het leven op aarde. het is belangrijk dat we meer gebruik gaan maken van duurzame energie. Elektriciteit van duurzame bronnen noemen we in Nederland ook wel groene stroom.
hErNIEuWbArE ENErGIE
ZoNNE-ENErGIEzonnepanelen zetten licht om in elektriciteit. je kunt
zonnepanelen op het dak zetten. deze stroom kun
je direct in huis gebruiken. voor het opwekken van
veel stroom worden grote velden vol gezet met
zonnepanelen. die kom je bijvoorbeeld in spanje
tegen. deze leveren elektriciteit aan steden.
zonnecollectoren gebruiken ook energie van de zon.
door een zonnecollector lopen buisjes met water.
dat water wordt warm. met het warme water worden
huizen verwarmd of het water van een zwembad.
je kunt ook op zonne-energie koken. met een spiegel
richt je de zonnestralen op een pan. de pan wordt
gloeiend heet. heet genoeg om te koken. dit wordt
gedaan in afrika steeds vaker gedaan.
WINdENErGIEeen moderne windmolen maakt elektriciteit.
door de wind draaien de bladen van de molen rond.
de as van de molen is verbonden met een dynamo.
de dynamo levert stroom, groene stroom. bij de
hoogste windmolen in nederland zit de as op
135 meter. Windmolens zijn zo hoog om veel
wind te vangen. een grote molen levert stroom
aan meer dan 2.000 woningen. op zee
worden grote windmolenparken gebouwd.
daar waait het namelijk bijna altijd.
1lItEr ruWE olIE
= 1 fleece muts en das en 25 panty’s
WAtErkrAchtheb je wel eens geprobeerd tegen de stroom in
te zwemmen. dan merk je hoeveel kracht stromend
water heeft. in rivieren stroomt water. en eb en
vloed zorgen aan de kust voor stromend water. dat
stromend water wordt gebruikt om elektriciteit op te
wekken. in nederland staan vier waterkrachtcentrales
in rivieren. het water stroomt tegen een soort
scheepsschroeven. die gaan draaien en wekken
zo groene stroom op.
WArMtE – koudE opSlAGhet idee van warmte-koude opslag
is simpel. ’s zomers is het warm.
die warmte voeren we af en slaan
we op in de grond. in de winter is
het koud. de warmte van de zomer
halen we uit de grond en daar
verwarmen we onze huizen mee. de
kou voeren we af in de grond. die
kou gebruiken we ‘s zomer om onze
huizen te koelen. dat kan zomer en
winter eeuwig doorgaan.
ElEktrIcItEItelektriciteit is een drager
van energie. alle apparaten
met een stekker, een accu
of batterij werken op
elektriciteit. elektriciteit heet
ook wel stroom. elektriciteit
wordt opgewekt in centrales
met fossiele brandstoffen.
met kern-, zon-, wind en
waterkrachtcentrales wordt
ook stroom opgewekt.
9
Mengen en zuiveren
Door het sap wordt zwavel, kalk en verdikker gemengd. De vaste stoffen worden eruit gefilterd. Deze worden gebruikt als mest. Het sap gaat naar de suiker- of ethanolafdeling. Gisten tot ethanol
In de ethanolfabriek doet men gist bij het sap. Het gist zet de suikers in het sap om in ethanol. Na afloop wordt de gist uit de ethanol gehaald.
Distilleren
De ethanol wordt in twee kolommen warm gemaakt waardoor water verdampt. Zo ontstaat ethanol met weinig water voor auto’s die op ethanol kunnen rijden. Een deel gaat naar een derde kolom om nog meer water uit de ethanol te halen. Dit wordt gemengd met andere brandstoffen tot autobrandstof. Opslag en gebruik
De ethanol en het gemengde ethanol worden opgeslagen. Vrachtwagens vervoeren de brandstoffen naar de tankstations. Het rijden op ethanol uit suikerriet levert minder uitstoot van CO2 op dan het rijden op benzine.
Distilleren
De ethanol wordt in twee kolommen warm gemaakt waardoor water verdampt. Zo ontstaat ethanol met weinig water voor auto’s die op ethanol kunnen rijden. Een deel gaat naar een derde kolom om nog meer water uit de ethanol te halen. Dit wordt gemengd met andere brandstoffen tot autobrandstof. Opslag en gebruik
De ethanol en het gemengde ethanol worden opgeslagen. Vrachtwagens vervoeren de brandstoffen naar de tankstations. Het rijden op ethanol uit suikerriet levert minder uitstoot van CO2 op dan het rijden op benzine.
Goed nieuws uit Brazilië Door suikerriet minder CO2 Auto’s kunnen op ethanol rijden. Ethanol kan gemaakt worden uit suikerriet. Rijden op ethanol vermindert de CO2-uitstoot. In Brazilië gebruiken Shell en Cosan zeer moderne technieken om suikerriet om te zetten in ethanol. Hoe dat werkt? Van veld naar fabriek
Machines halen het suikerriet van het land. Vrachtwagens brengen het naar de fabriek. Uitpersen
Walsen drukken het sap uit het riet. De plantenresten worden verbrand. Dat levert stoom op waarmee elektriciteit wordt opgewekt.
Goed nieuws uit Brazilië Door suikerriet minder CO2 Auto’s kunnen op ethanol rijden. Ethanol kan gemaakt worden uit suikerriet. Rijden op ethanol vermindert de CO2-uitstoot. In Brazilië gebruiken Shell en Cosan zeer moderne technieken om suikerriet om te zetten in ethanol. Hoe dat werkt? Van veld naar fabriek
Machines halen het suikerriet van het land. Vrachtwagens brengen het naar de fabriek. Uitpersen
Walsen drukken het sap uit het riet. De plantenresten worden verbrand. Dat levert stoom op waarmee elektriciteit wordt opgewekt.
Mengen en zuiveren
Door het sap wordt zwavel, kalk en verdikker gemengd. De vaste stoffen worden eruit gefilterd. Deze worden gebruikt als mest. Het sap gaat naar de suiker- of ethanolafdeling. Gisten tot ethanol
In de ethanolfabriek doet men gist bij het sap. Het gist zet de suikers in het sap om in ethanol. Na afloop wordt de gist uit de ethanol gehaald.
door SuIkErrIEt MINdEr co2 auto’s kunnen op ethanol rijden. ethanol kan gemaakt
worden uit suikerriet. rijden op ethanol vermindert
de co2-uitstoot. in brazilië gebruiken shell en cosan
zeer moderne technieken om suikerriet om te zetten in
ethanol. hoe dat werkt?
1. VAN VEld NAAr fAbrIEk
machines halen het suikerriet van het land.
vrachtwagens brengen het naar de fabriek.
2. uItpErSEN
Walsen drukken het sap uit het riet. de plantenresten
worden verbrand. dat levert stoom op waarmee
elektriciteit wordt opgewekt.
3. MENGEN EN ZuIVErEN
door het sap wordt zwavel, kalk en verdikker
gemengd. de vaste stoffen worden eruit gefilterd.
deze worden gebruikt als mest. het sap gaat naar
de suiker- of ethanolafdeling.
GoEd NIEuWS uIt brAZIlIË4. GIStEN tot EthANol
in de ethanolfabriek doet men gist bij het sap.
het gist zet de suikers in het sap om in ethanol.
na afloop wordt de gist uit de ethanol gehaald.
5. dIStIllErEN
de ethanol wordt in twee kolommen warm gemaakt
waardoor water verdampt. zo ontstaat ethanol met
weinig water voor auto’s die op ethanol kunnen
rijden. een deel gaat naar een derde kolom om
nog meer water uit de ethanol te halen. dit wordt
gemengd met andere brandstoffen tot autobrandstof.
6. opSlAG EN GEbruIk
de ethanol en het gemengde ethanol worden
opgeslagen. vrachtwagens vervoeren de brandstoffen
naar de tankstations. het rijden op ethanol uit
suikerriet levert minder uitstoot van co2 op dan het
rijden op benzine.
bij aardolie denk je al snel aan diesel en brandstof, maar we doen er veel meer mee. je kunt het zo gek niet bedenken. producten gemaakt van aardolie kom je overal tegen.
kNIppEN IN klEINE dEEltjESaardolie bestaat, zoals alle stoffen, uit kleine deeltjes.
die heten moleculen. moleculen bestaan weer uit
kleinere bolletjes, die stevig aan elkaar vast zitten.
die heten atomen. een molecuul kan uit heel veel
atomen bestaan, maar ook uit maar tien atomen.
de atomen kunnen netjes geordend zijn, maar ook
dwars door elkaar zitten.
via ingewikkelde processen kunnen moleculen in
stukjes worden geknipt. daarmee worden nieuwe
moleculen gemaakt met minder atomen. dat heet
kraken. shell doet dat. bij het kraken kunnen allerlei
soorten moleculen worden gemaakt. zo ontstaan
verschillende stoffen.
brANdStoffEN EN ANdErE olIEproductENniet zo verrassend is dat van aardolie brandstoffen
worden gemaakt. brandstof en diesel voor auto’s
bestaan uit vrij kleine moleculen. van stookolie voor
de verwarming van gebouwen en voor de schepen
zijn de moleculen groter.
van aardolie kan geen aardgas worden gemaakt,
wel gas... dit is dan lpg. naast brandstoffen worden
andere olieproducten gemaakt, zoals smeerolie
en bitumen. bitumen wordt gebruikt voor asfalt en
dakbedekking.
plAkkEN VAN klEINE dEEltjESchemische bedrijven kunnen oliemoleculen knippen,
maar ook weer aan elkaar plakken. dan ontstaan
kunststoffen. ze heten ook wel plastics. van
kunststoffen kun je bijna alles maken. van dunne
kunststofdraden worden truien, panty’s en allerlei
stoffen voor andere kleren geproduceerd. zakjes,
speelgoed, schoenen en tassen zijn vaak van plastic.
hele kleine bolletjes plastic zitten in shampoo, zeep
en huid crèmes.
coMbINAtIES MEt ANdErE StoffENdoor plastic te combineren met andere stoffen
ontstaan nieuwe stoffen. daar kun je weer andere
dingen mee maken. van kunststof met glasvezels
worden boten gemaakt. steengruis samen met
kunststof levert mooie aanrechtbladen op. en de
tandarts gebruikt de combinatie van plastic met
glasgruis om kiezen te vullen.
de combinatie van kunststof met een andere stof
heet een composiet. deze kunnen heel stevig zijn.
ongeveer de helft van een modern vliegtuig bestaat
uit composiet. composiet is vaak lekker licht.
VAN SMEErolIE tot truI, VAN
VloErbEdEkkING tot AIrbuS
1lItEr ruWE olIE
= 0,22 seconde vliegen met een boeing 747 11
een vuurtje stoken om warm te
worden. een pannetje er bovenop
en koken maar. ondertussen laadt
dit speciale kacheltje je ipod
of smartphone op. het vuurtje
aansteken is eenvoudig door
de ingebouwde accu. biolite
campstove. prijs: va. € 80,00
MobIElE ENErGIEcENtrAlE
fruitklokdit klokje loopt op fruit. dat is dure brandstof, maar
wel erg grappig. hij is gratis te verkrijgen in het
shell energy lab.
dezeWerkt AltIjddeze afstandsbediening
werkt op zonne-energie en
doet het met elk merk televi-
sie. altijd klaar voor gebruik.
prijs: € 7,00
met de ecoXgear kun je tijdens een ritje op de fiets je smartphone, ipod of ipad opladen. ondertussen vult hij ook de oplaadbare batterijen die in de ecoXgrein zitten. voor- en achterlicht ontbreken niet. prijs: € 75,00
altijd opgeladenyES!
revolt 3 in 1 is een radio, usb-lader en mp3 soundbox. de revolt laadt op door een draai aan de slinger te geven. hij is klein, maar heeft een heel aardig geluid. prijs: € 10,00
drAAIEN EN GAAN met die banaan
een t-shirt dat het geluid omzet in stroom.
de muziek moet wel behoorlijk hard zijn.
het t-shirt is door telecombedrijf orange
gemaakt voor de bezoekers van een muziek-
festival in engeland. het t-shirt is helaas niet
te koop in nederland.
ElEktrISchE
muziek
krAANstoplicht
draai deze ring op je kraan en weet hoelang het warme water loopt. hij wekt zelf energie op met een ingebouwde waterturbine. dit is de bron van het led-lampje. de led wordt eerst groen, na 15 seconden geel en na 25 seconden rood. prijs: € 18,00.
1lItEr ruWE olIE
= 7.133 uur (171 dagen) bellen met een smartphone
13
hybride centrales kunnen voor een wereldwijde
groei van duurzame energie zorgen van 5%
nu naar 15 % in 2035. ze zijn eenvoudig te
maken. bij een bestaande gascentrale worden
zonnepanelen of windmolens gezet. dat is veel
goedkoper dan een nieuwe centrale bouwen.
geen zon of wind, dan gaat een hybride
centrale over op aardgas. een centrale op
aardgas is snel op te starten. daardoor heb je
altijd elektriciteit. aardgas is ook nog eens een
zeer schone brandstof. zon, wind en aardgas
zijn een uitstekende combinatie.
bij een hybride centrale wordt de meeste energie
(80%) opgewekt met gas. de rest komt van zon of
wind. hybride centrales zorgen dat we snel meer
zonne- en windenergie gaan gebruiken.
moderne elektriciteitscentrale
GEEN ZoN dAN GAS
Energie opwekken met wind of zon is schoon. jammer is dat de zon niet altijd schijnt en het ook niet altijd waait. Moderne energie centrales, die gebruik maken van zon of wind, stappen dan over op aardgas. Zo halen ze het beste uit beide bronnen. Net als bij auto’s heten ze hybride centrales.
groei van duurzame energie van 5% naar 15%
in 2035
VIjf dAGEN lANG ééN fEESt VAN tEchNIEk
shell eco-marathon rotterdam
op één tank benzine drie keer de wereld rond. dat lijkt onmogelijk, maar de winnaars van de Shell Eco-marathon bewijzen het tegendeel. Shell Eco-marathon is een wedstrijd voor studenten. het team dat met zijn voertuig op één liter brandstof het verst komt, is de winnaar. de wedstrijd wordt gehouden van 15 mei tot 19 mei 2013 in rotterdam.
15
EEN GIGANtISchE hAppENINGaan de shell eco-marathon europa in rotterdam
doen ongeveer 3.000 studenten mee. zij zitten in
200 teams en komen uit 24 landen. de teams zijn al
maanden aan het werk om een super zuinige auto te
bedenken en te bouwen. alle teams uit europa komen
naar rotterdam om met elkaar de strijd aan te gaan.
ze moeten zo ver mogelijk zien te rijden op één liter
brandstof of een vaste hoeveelheid elektriciteit
(1 kilowattuur). de auto’s rijden op benzine, diesel,
biobrandstof, synthetische diesel, waterstof, zonne-
energie of elektriciteit. er wordt gestreden in twee
categorieën: prototype en urban concept. de urban
concept cars lijken het meeste op gewone auto’s.
deze stoppen elke ronde een keer en trekken weer
op, zoals dat ook in het normale verkeer gebeurt.
de urban concept cars gebruiken daardoor meer
brandstof dan de prototypes. de auto’s rijden 10
rondes op een circuit van 1.630 meter met vijf
bochten.
GESchIEdENIS1977 shell mileage marathon. voorloper van de shell eco-marathon. 1.253 km op liter brandstof
1985 eerste shell eco-marathon, paul ricard-circuit in le castellet (frankrijk), 680 km op 1 liter brandstof
2000 verhuizing shell eco-marathon naar paul armagnac-circuit in nogaro (frankrijk)
2003 toevoeging van de klasse die lijkt op gewone auto’s (urban concept).
2007 eerste keer dat nederlandse teams meedoen
eerste shell eco-marathon americas (fontana, californië)
2008 hydro cruiser (haagse hogeschool) eerste nederlandse winnaar
2009 verhuizing shell eco-marathon naar euro speedway in lausitz (duitsland)
eerste versie shell eco-marathon asia (kuala lumpur, maleisië)
2012 shell eco-marathon op stratencircuit in rotterdam, 2.832 km op liter brandstof
1lItEr ruWE olIE
= 2.800 km rijden met shell eco-marathon wagen
EEN kIjkjE IN dE toEkoMSt VAN dE Auto
urbANcoNcEptlijken op gewone auto’s. er zitten wel eisen aan:
• Bestuurderzitrechtop
• Vierwielen
• Verlichting
ze moeten gemiddeld 25 km per uur rijden.
EVENEMENt dAtuM tEAMS plAAtSeco-marathon americas 2013 5-7 april 2013 140 stratencircuit, houston, usa
eco-marathon europe 2013 15-19 mei 2013 200 stratencircuit, rotterdam, nederland
eco-marathon asia 2013 4-7 juli 2013 150 racecircuit, kuala lumpur, maleisië
oNGElofElIjkE AfStANdENin 2012 won het microjoule team uit frankrijk.
hun prototype auto reed 2.832 km op één liter
brandstof. ook de winnaar in de urbanconcept
klasse kwam uit frankrijk. hun voertuig legde 395 km
af. dat is natuurlijk veel minder ver dan het microjoule
team. dat komt door het stoppen en optrekken van
de urbanconcept auto’s en door de zwaardere
eisen waaraan ze moeten voldoen. dat kost extra
brandstof.
als een scooter net zo zuinig rijdt als de
urbanconcept auto’s, dan rij je 3.397 km op een
volle tank. dan hoef je maar twee keer per jaar te
tanken. nu rij je ongeveer 220 km op een volle
tank en tank je 30 keer per jaar. de afstand bij de
prototypes is helemaal ongelofelijk. als je auto zo
zuinig rijdt, kun je met een volle tank ruim 3 keer de
wereld rond. de studenten laten dus zien dat het een
stuk zuiniger kan.
17 NEdErlANdSE tEAMSin 2013 verwachten we weer 200 teams uit 24
europese landen aan de start. met 17 nederlandse
teams, van 15 verschillende opleidingen, is nederland
een van de best vertegenwoordigde landen.
VEIlIGhEIdSkEurING VAN AllE VoErtuIGEN:• Stevigheidvanhetvoertuig
• Remmen
• Zichtvandebestuurder
• Ontspanningsmogelijkhedenvoorbestuurder
• Aanwezigheidbrandblusser
• Remlichten
• Claxon
• Kofferruimte
MAc Eco-team mac-ecoteam.nl
roSES-4-Ecoecorunner.nl
Eco-runner team delftecorunner.nl
team SGhteamsgh.com
team ubbo Emmiusteamubboemmius.nl
tu/ecomotivetuecomotive.com
team Apollo – Stichting rootboxrtbx.nl/apollo
Silverback Engineeringsites.ishweb.nl/engineering
phidippides trigaphidippides.eu
the leekburnersleekburners.nl
hAN hydromotivespecials.han.nl/themasites/hanhydromotive
future force ecomarathon.nl
h2Ahvacleanmobility.nl/h2a
phidippides Quadrigaphidippides.eu
Green team twente greenteamtwente.nl
Euregiorunners shell-eco-marathon.hszuyd.nl
17
Wil je alles te weten komen over energie? dan mag je dit gratis
evenement niet missen! vijf dagen lang bruist rotterdam van de
activiteiten en spectaculaire experimenten rondom energie en
technologie.
buiten stap je midden in de spannende Shell Eco-marathon.
duizenden scholieren en studenten ontwierpen en bouwden
superslimme wagens en zijn nu klaar voor de strijd op het
rotterdamse straatcircuit. de grote vraag: wie maakt de meeste
kilometers met 1 liter brandstof? Wie het zuinigst rijdt, wint!
zin in een pitstop? stap dan binnen bij Shell Energy lab.
in de verschillende, interactieve zones ontdek je steeds weer een
nieuw verhaal over energie. hoe belangrijk is energie eigenlijk?
en hoeveel energie kun jij opwekken? zijn jouw dansmoves wel
energiek genoeg? en hoeveel andere racers ga jij verslaan met
jouw zelfontworpen zoutwaterauto?
beleef de wereld van morgen en reserveer je gratis kaarten
vandaag nog op www.shellenergylab.nl.
‘ooit een paddock van dichtbij gezien; grijp je kans!’
‘ontdek de wereld op een aardbol van zes meter groot.’
13
12
1
Entree
VIjf dAGEN boordEVol uItdAGENdEproEfjES EN ENErGIEkE ActIVItEItEN
1 de shell eco-marathon
baan, start & finish
2 Werkplaats van
200 europese teams
3 shell eco-marathon
brandstof meting
4 100m2 lego pret
5 energie wereldbol
6 energie reuzenrad
7 ontdek verschillende
vormen van energie
8 energy theater*
9 energie opwekken in
een grote bol
10 energie opwekken
door te dansen
11 bouw je eigen zoutwaterauto
12 verkeersplein (wo t/m vr)
13 een officiële anWb
testbaan
beleef de wereld van morgen:
In coproductie met onze partners:Museum Boerhaave, neMO,automative center of expertiseen stichting techniek Promotie
*
‘de kinetic dance floor daagt je uit:
hoeveel energie wekt jouw dansje op?’
10
11
2
9
7
8
5
4
6
3
1
ShEll ENErGy lAb EN ShEll Eco-MArAthoNop 15 - 19 MEI 2013 – Ahoy rottErdAM
19
Studenten van de universiteit twente waren in 2012 één van de winnaars van de Shell Eco-marathon. het team gaat dit jaar weer voor de winst. de nieuwe auto heeft automatische besturing. dat maakt hem nog zuiniger.
verschillende auto’s kunnen zelf inparkeren. auto’s
die remmen als je voorganger remt, kennen we ook
al. eerdaags komt de auto op de weg, die zelf in
een file kan rijden. auto’s doen steeds meer zelf. het
verkeer verloopt veel veiliger, zuiniger en soepeler als
de auto geheel wordt bestuurd door een automatische
piloot. in het gewone verkeer is het nog niet zo ver,
maar bij de eco-marathon al wel.
de studenten van green team twente hebben een
automatische piloot ontworpen. het team heeft vorig
jaar gewonnen in de urban concept klasse voor
waterstofvoertuigen. de automatische piloot moet dit
jaar voor de winst gaan zorgen. urban concept cars
moeten stoppen en optrekken. de automatische piloot
doet dat zuinig en daar gaat het in de wedstrijd om.
de auto zit vol met meetinstrumenten. die rekenen uit
wat de beste snelheid is. tegen de wind in neemt de
auto gas terug en met wind mee geeft hij juist meer
gas.
en rijdt hij een rondje twee seconden te langzaam,
dan haalt hij dat tijdens de volgende rondjes in. de
snelheid is dus niet constant. de automatische piloot
zorgt dat de motor de hele tijd evenveel kracht moet
leveren. dat maakt de auto zo zuinig.
de piloot is een slimme zet van het green team
twente. een computer berekent heel precies hoe de
auto zuinig rijdt. een mens kan dat niet. met een
moderne cruise control, die zelf de snelheid aanpast,
rijdt je nu al een stuk zuiniger.
volgens teamlid jasper reichardt moet je om de eco-
marathon te winnen als team goed samenwerken. je
hebt ook veel doorzettingsvermogen nodig. er zijn
weken dat het team honderd uur bezig is met dit
project. dan moet je echt op elkaar kunnen rekenen.
de auto wordt nog lichter dan vorig jaar. bij het
remmen wordt energie teruggewonnen. en in plaats
van accu’s heeft de auto supercondensatoren. de
belangrijkste troef is echter de automatische piloot.
jasper weet zeker dat de techniek die nu in de auto
van het green team twente zit, ook in gewone auto’s
komt. ‘in de toekomst stap je in je auto en toets je
alleen het adres van je bestemming in’, denkt jasper.
‘en wij gaan dat nog meemaken.’
EEN coMputEr rIjdt bEtEr dAN dE MENS
autobestuurder Weet niet Wat er gebeurt
1lItEr ruWE olIE
= 53,5 uur computeren
Elektriciteit komt uit het stopcontact. die stroom is gemaakt in een energiecentrale, windmolen of zonnepaneel. fietsers wekken vaak hun eigen stroom op. de lamp op een oudere fiets werkt meestal op een dynamo. Soms zit de dynamo in de as van het voorwiel, soms tegen de voorband. door te fietsen wekt de dynamo stroom op. In het Shell Energy lab kun je stroom opwekken door te rennen in een bal of te dansen op een speciale vloer.
EEN bEWEGING oMZEttEN NAAr ElEktrIcItEIt, hoE doE jE dAt?eerst moet je zorgen dat de beweging
een as laat draaien. zoals je fietswiel
zorgt dat de as van de dynamo
draait. aan die as zit een magneet.
die magneet draait om een klos waar
koperdraad omheen is gedraaid.
daardoor ontstaat stroom in de
koperen draad. op een fiets
heet zo’n stroomomzetter een
dynamo. in een windmolen
of energiecentrale heet hij
turbine. hij wordt ook wel
generator genoemd.
dANS op dE kINEtISchE VloEr EN hEt lIcht GAAt AANde dynamo van je fiets zet jouw trappen om in
energie. de kinetische dansvloer zet dansen om
in energie. harder dansen, meer energie. de
kinetische dansvloer bestaat uit vierkante tegels
van 75 x 75 cm. die tegels kunnen 1 cm op en
neer. elke keer dat de tegel inzakt, zet een
dynamo die beweging om in elektriciteit.
rEN jE rot IN dE ENErGIE GENErAtordoor te bewegen kun je energie maken. in de
energie generator ren je in een bal. de bal gaat
draaien en daarmee wek je energie op. om een
heel jaar je tablet te kunnen gebruiken, moet je
ongeveer 2 dagen en nachten doorlopen. ga je
echt rennen en duikelen in de bal dan heb je in een
dag en een nacht al genoeg energie gemaakt om
het hele jaar met je tablet aan de slag te gaan.
WEk jE EIGEN StrooM op
21
ZoutWAtErAutoAls je naar het Energy lab gaat ontvang je een zoutwaterauto. Als je hem in elkaar zet, kun je meedoen aan de race op de mini Eco-marathon baan. je staat verstelt hoe hard je op zout water kunt rijden.
MAGNESIuM
magnesium is een metaal. het roest heel snel.
magnesium is lichter dan aluminium.
koolstof is een stof die in de natuur veel
voorkomt. houtskool bestaat voor een groot
deel uit koolstof. diamant is pure koolstof.
MAGNESIuM hoop Voor dE toEkoMSttoyota werkt aan de ontwikkeling van accu’s
met magnesium. de magnesium-accu kan
veel meer energie opslaan. je kunt dan verder
rijden op een volle accu. magnesium is volop
beschikbaar. de auto van toyota gaat niet op
zout rijden. daarvoor is hij veel te zwaar. je
moet de magnesium accu gewoon opladen.
ENErGIE Voor MIlItAIrENde magnesium-batterij in de auto is ontwikkeld
voor het leger. hij heeft veel voordelen. hij is
lang te bewaren en licht. Werkt op zout water,
maar ook op urine. dat heb je altijd bij de
hand.
1lItEr ruWE olIE
= 12 km auto- of 28 km scooter rijden
ElEktroMotorer gaat stroom lopen
tussen het negatieve
magnesiumplaatje en
positieve koolstofplaatje.
op deze stroom loopt
de motor.
plAAtjE MAGNESIuMhet magnesium lost op in het zoute water.
het plaatje wordt negatief geladen.
bAttErIj
plAAtjE koolStofhet koolstofplaatje wordt door
het zoute water positief geladen.
stukje stof met zout water.
ElEctrodES
deze verbinden de
plaatjes met de motor.
AANdrIjfWIElEN
23
WE dAGEN jE uIt!Aan Shell Energy lab hebben verschillende organisaties een bijdrage geleverd. Ze vinden het Energy lab belangrijk en hopen dat jij door je bezoek enthousiast wordt voor techniek. lees wat ze nog meer doen.
jE koMt oNS tEGEN IN hEt ShEll ENErGy lAb
MEEr tEchNIEk EN WEtENSchAp?
een ontdekking, een idee, een nieuwe
ervaring, een eigen bouwwerk. verrassend,
verbazend, een echt WoW! gevoel.
iedereen verdient dat WoW! gevoel door
techniek en wetenschap. het energy lab
biedt daarvoor volop mogelijkheden. stichting
techniekpromotie vindt dat belangrijk en is
in het energy lab. doe met je klas uit het
basisonderwijs mee aan het techniek toernooi.
voor havo en vWo klassen is er de
eureka!cup. verover de wereld met je slimme
ideeën! meer info op:
techniektoernooi.nl
eurekacup.nl
dAAr Wordt jE SlIMMEr VANnemo is het grootste science center van nederland. voor iedereen die nieuwsgierig is! vijf verdiepingen vol spannende, leuke doe- en ontdekdingen. alles in nemo heeft te maken met wetenschap en technologie. je ruikt, hoort, voelt en ziet hoe de wereld werkt. na je bezoek aan nemo weet je waarom bruggen zo sterk zijn, hoe je er over dertig jaar uitziet, waarom je zoveel op je ouders lijkt, hoe je water zuivert, wat er gebeurt als je zoent en nog veel meer.
e-nemo.nl
lEukE dINGEN doENals je ouders lid zijn van de anWb, kun jij anWb-explorer worden. voor explorers is er van alles te doen in de natuur, onderweg of op vakantie. je loopt op plekken rond waar anderen niet mogen komen. als je dat leuk vindt, kun je museuminspecteur worden. een explorer heeft het hele jaar gratis toegang bij verkeerstuin assen. discovery center continium in kerkrade, daf museum in eindhoven, aviodrome in lelystad en nog veel meer attracties kun je vaak met flinke kortingen bezoeken. explorer worden:
entreebewijzen met korting:
anwbexplorers.nl
webwinkel.anwb.nl
EN op ANdErE plAAtSEN!
chocolAtE chAllENGE
in de chocolate challenge fabriek worden
verschillende kleuren chocolade gescheiden
en per kleur verpakt. ga jij zorgen dat alle
machines zo zijn ingesteld dat dit op de juiste
manier verloopt? dat is de klus die je moet
klaren tijdens de chocolate challenge. deze
game is onderdeel van een roadshow voor
leerlingen van 2- en 3-vmbo. ook verteld een
medewerker van shell vertelt over zijn werk.
daar zorgt hij al procesoperator ervoor
dat de machines goed werken.
shell.nl/chocolatechallenge
VINdINGrIjk in museum boerhaave leer je meer over de wereld van de wetenschap, van de gouden eeuw tot nu. het museum zit vol verrassingen. hoe zag de eerste microscoop eruit? hoe konden ze de tijd bepalen voordat de eerste slingerklok was uitgevonden? Wat zag je vroeger in een anatomisch theater?van eind mei tot eind oktober staat in museum boerhaave de doe-tentoonstelling vindingrijk. de uitvindingen van christiaan huygens, één van de belangrijkste wetenschappers van nederland in de gouden eeuw, kun je daar zelf uitproberen.
museumboerhaave.nl
dE Auto VAN dE toEkoMSteen auto zonder bestuurder. super licht en zuinig. daar wordt niet alleen over gepraat, maar ook heel veel aan gedaan. meerdere nederlandse bedrijven op het gebied van autotechniek zijn op hun terrein de belangrijkste in de wereld. deze bedrijven werken samen in het automotive center of expertise (ace) aan de auto van de toekomst. ace kom je ook tegen in het energy lab. ben je geïnteresseerd in autotechniek? Wil je in de auto-industrie gaan werken? kijk dan op de website:
acemobility.nl
25
‘kort na mijn studie ben ik bij de broekman group
aangenomen. dit bedrijf regelt en verzorgt het
vervoer van allerlei producten. ik houd mij bezig met
auto’s van het merk hyundai. alle hyundai-dealers
zijn mijn klanten. ik zorg ervoor dat de auto’s van de
importeur bij de dealers in heel europe komen.
jaarlijks handel ik 26.000 auto’s af. ze komen per
trein, vrachtwagen of boot. als ze binnen zijn worden
ze gereed gemeld voor transport. alle auto’s krijgen
dan een ‘nulkilometerbeurt’ en een schadecontrole.
Wij herstellen schades, bouwen onderdelen in
of brengen de stickers met motieven, logo’s of
kleurstrepen aan die de klant wenst.
tijdens mijn studie heb ik stage gelopen in de
rotterdamse haven. ik ben van de haven gaan
houden. er is geen dag hetzelfde en er zijn volop
kansen op een mooie carrière.
de broekman group is een groot bedrijf, maar er
werken mensen, die het goed met elkaar kunnen
vinden en wat voor elkaar over hebben.
dit vind ik heel prettig.
Maak kennis met drie jonge mensen die in de rotterdamse regio werken. het werk is geen dag hetzelfde. Geen getreuzel. Zelf de handen uit de mouwen steken.
fotografie © lars van den brink
WElkoM IN dE WErEld VAN dE tEchNIEk
bIj MArco GAAN 26.000
Auto’S ‘door ZIjN hANdEN’
NAAM: marco van beest
lEEftIjd: 26
bEdrIjf: broekman group
in rotterdam botlek
‘ik zorg dat het bedrijf zuinig met energie omgaat.
We gebruiken bij shell pernis ongeveer evenveel
energie als de stad amsterdam. het verwerken van
ruwe olie naar andere producten kost enorm veel
warmte.. daar valt veel energie te besparen. dat
kun je doen door de ovens die de warmte leveren,
heel nauwkeurig af te stellen.
ik bekijk of die afstelling goed is en maak de
berekeningen voor de juiste afstelling. als ik zie
dat een van de ovens veel energie verbruikt, ga ik
erheen. ik onderzoek de situatie, bespreek die met
de mensen die de ovens bedienen en bedenk een
oplossing. alles wat ik doe heeft direct effect.
dit vind ik het leuke van mijn werk.
ook de afwisseling van mijn werk bij shell pernis
bevalt me. het ene moment zit ik aan mijn bureau,
het volgende moment sta ik in de raffinaderij of zit ik
met de directeuren aan tafel.
Wat ik ook leuk vind is de grootsheid van de haven.
de enorme schepen, de grote stromen treinen en
vrachtwagens. het geeft me het gevoel dat alles om
de rotterdamse haven draait.’
‘meod maakt ethyleenoxide. van die stof heb je vast
nog nooit gehoord, maar je kunt er een heleboel mee
maken. het is bijvoorbeeld een van de bouwstenen
van plastic flessen waar frisdranken inzitten (pet-
flessen). het wordt ook gebruikt in antivries, zeep en
shampoo.
in de fabriek in moerdijk staan veel grote machines.
ik houd in de gaten of de machines foutloos werken
en goed op elkaar zijn afgestemd. ik bekijk de
informatie op een groot aantal beeldschermen, maar
ga ook de fabriek in. het is ontzettend leuk om
dingen te maken. een als procesoperator, want dat
ben ik, lever ik daar een bijdrage aan.
ik heb vmbo elektrotechniek gedaan en vind
het echt te gek om hier te werken. er werken veel
mannen bij shell moerdijk, maar het werk dat ik doe
kun je uitstekend als vrouw doen. het is niet zwaar,
vies of vervelend. het is leuk om als vrouw tussen
de mannen te werken. ik vind het in ieder geval
helemaal top en ga iedere dag vrolijk naar mijn
werk. o ja, de verdienste zijn prima en het is een
baan met toekomst.’
cAZIMIr hAAlt ENErGIEWINSt bIj ShEll
WENdEl lEGt bASIS Voor ZEEp, ShAMpoo
of ANtIVrIES
NAAM: cazimir ten brink
lEEftIjd: 29
bEdrIjf: shell pernis
NAAM: Wendel van dijk
lEEftIjd: 20
bEdrIjf: shell meod moerdijk
27
dEZE WoordZoEkEr GEEft jE ENErGIE!
E . G. .. .
WElk Woord ZIE jE?
aardgas
aardolie
accu
ahoy
anWb
biobrandstof
boerhaave
boorplatform
circuit
diesel
dynamo
ecomarathon
elektriciteit
energie
energylab
fossiel
generator
nemo
prototype
rotterdam
shell
stp
urbanconcept
Windmolen
zon
zonnemolen
zoutWaterauto
de letters die je niet gebruikt
hebt, vormen een zin.
G r N. ..
. . o. Mo
WElk Woord ZIE jE?
GY p=M
WElkE Auto hEEft hEt VErStE GErEdEN?
als de gele en blauwe auto over dezelfde weg
hebben gereden is de weg groen. geel en rood is
samen oranje. rood en blauw is samen paars.
ZoN SchIjNt ook IN dE NAchteen energiecentrale in de buurt van sevilla (spanje) werkt op zonne-energie. deze centrale wekt ook in de nacht elektriciteit op. hij kan maximaal 15 uur zonder zonlicht. op deze manier levert de centrale 270 dagen per jaar stroom.
dE koE AlS tANkStAtIoNkoeien kunnen gras omzetten in biobrandstof. dat doet de koe niet zelf, maar dat doen bacteriën die in haar maag zitten. Wetenschappers zijn de inhoud van de maag van de koe gaan onderzoeken. ze hopen zo betere manieren te vinden om biobrandstoffen te maken.
pAtAtVluchtelke donderdag vliegt klm met vlucht kl642 van amsterdam naar new york op brandstof gemaakt van oud frituurvet. voor de vlucht van de boeing 777 is ongeveer 90.000 kg frituurvet nodig. daar zijn 650.000 zakjes patat in gebakken. om die vlucht elke week uit te kunnen voeren, moet elke nederlander twee keer per jaar een patatje eten.
WINdAutoin korea heeft men een auto gebouwd waardoor van voor naar achter een dikke pijp loopt. als de auto rijdt, waait daar wind door. die wind brengt 5 molentjes in de pijp aan het draaien. als de auto hard genoeg gaat, leveren de molens zoveel energie dat de auto geen brandstof nodig heeft.
NIEt StIl ZIttENeen oude inwoner uit madista (botswana) heeft een slimme energie oplossing bedacht. hij gebruikt de beweging van zijn schommelstoel om energie op te wekken. licht, televisie, radio en de koelkast werken allemaal op schommelstroom.
SlIMME butlErhoe kun je op een warme zomerdag in de auto een fles frisdrank koelen? op de butleropleiding leer je dat je de fles in een natte doek moet wikkelen. dan houd je de fles tijdens het rijden buiten het raam. na een tijdje is hij koud. zo heb je geen koelkast in de auto nodig.
voor de antwoorden surf je naar:WWW.ShEllENErGylAb.NlWA
Ar o
f N
IEt
WA
Ar?
S . .. k .. . l
WElk Woord ZIE jE?
29
MAAk blIkSEM
NodIG:
- 2 ballonnen
- pikdonkere kamer
- droog haar (zonder wax of gel) of een wollen trui
1. blaas de ballonnen op en maak er
een knoop in, zodat ze niet leeglopen
2. houd in elke hand één ballon
3. Wrijf met de ballonnen over je haar
of de wollen trui
4. doe het licht uit en houd de ballonnen
heel dicht bij elkaar.
als alles goed is gegaan zie je een heel klein vonkje
als je de ballonnen elkaar bijna raken. als je goed
luistert, kun je ook geknetter horen (de donder van
het onweer).
ZElf ENErGIE MAkEN
duW dE WAtErStrAAl IN dE rIchtING dIE jIj WIlt
NodIG:
- ballon
- je eigen haar (zonder gel of wax)
- een kraan waar een dun straaltje water uit loopt
1. blaas en ballon op en maak er een knoop in zodat hij niet leegloopt.2. Wrijf met de ballon ongeveer een minuut langs je haar (of trui).3. breng dan de ballon langzaam naar de waterstraal.4. ga niet met de ballon in de waterstraal.
je kunt nu met de ballon voorzichtig de waterstraal opzij duwen, zonder dat de ballon de straal raakt.
MAAk EEN MolEN dIE drAAIt door dE ZoN
NodIG:
- jampot
- stokje, satéprikker of potlood
- garen
- dun zwart en wit karton (dik papier)
- dikke zwarte viltstift
1. knip 2 witte rechthoeken die even groot zijn
en makkelijk dwars in de jampot passen.
2. maak de helft van de rechthoek met een viltstift
zwart. doe dat aan beide zijden, zodat zwart
en wit tegenover elkaar zitten.
3. knip de rechthoeken in het midden voor de helft
in. je kunt ze dan in elkaar schuiven. knip zo dat
in de molen wit en zwart elkaar afwisselen.
4. schuif ze in elkaar.
5. knoop het draadje erom heen en lijm het vast.
6. hangt het in evenwicht? nee, knip er dan heel
kleine stukjes af.
7. maak de draad vast aan het stokje.
8. hang de molen in de jampot.
9. zet de pot in de zon of onder een felle lamp.
de molen gaat draaien door het licht van de zon.
1.
2.
3.
4.
5.
SMErIGE rook
door kookVuurtjES
de allerarmste mensen in afrika, azie
en latijns amerika koken op een vuurtje.
2 miljoen mensen per jaar sterven aan de
rook van deze vuurtjes in huis.
EENVoudIGE kAchEl loSt problEEM opeen samenwerkingsverband van de verenigde naties met shell en veel andere organisatie bestrijdt dit probleem.
het heeft een kachel gemaakt waarop je kunt koken die ook voor de allerarmste betaalbaar is. deze geeft bijna
geen rook en giftige gassen in huis. dat spaart mensenlevens. ook is de kachel zuiniger met brandstof.
SchoNErE lucht IN
dE ArMStE huIZEN
cleancookstoves.org
global alliance for clean cookstoves
31
ZoEk dE 8 VErSchIllEN
