2017 |3GEZONDHEIDSZORG

f a c i l i t i e s , ( m e d i s c h e ) t e c h n o l o g i e e n w e t e n s c h a p i n d e z o r gw w w. f m t g e z o n d h e i d s z o r g . n l

Tergooi

zorgtvooruit

Prof. dr.ir Masi MohaMMadi:

Werken aan de empaThische Woning

van tweede lijn naar patiëntlijn

Bestuursvoorzitter Hans de Hollander over nieuwbouw.

Bestuursvoorzitter Rob Dilleman over ontwikkelingen in Isala.

luchtbeheersingin zorggebouwen

TotaalCongres en Beurs22 juni 2017 JaarbeursSupernova Utrecht

OK

www.totaalok.org

Toonaangevende (inter-)nationale sprekers geven antwoord op vraagstukken op het gebied van logistiek, bouwkundige voorwaarden, (nieuwste) technische

ontwikkelingen, richtlijnen en krijgt u inzicht in spraakmakende opgeleverde projecten!

Een uitgebreide netwerkdag die u niet wilt missen! Het programma en de mogelijk heden voor inschrijving vindt u op de website van het congres: www.totaalok.org

Congresorganisatie

Hoofdsponsor

Congressecretariaat

Postbus 24285202 CK ’s-HertogenboschTel 073 - 700 35 00info@congresscompany.comwww.congresscompany.com

A.P. (Alex) de BlockDuizendblad 168607 EA SneekTel: 06 417 480 88Fax:08 471 990 78alex@deblockconsultant.nlwww.deblockconsultant.nl

Projectmanagement voor OK en CSA

E D I T O R I A L

Een mooi voorbeeld van innovatieve technologie is de zogenaamde ‘empathische woning die ‘meevoelt’ met de ouder wordende bewoner en zo de functie

vervult of ondersteunt van een mantelzorger. We moeten dan denken aan slimme sensoren ingebed in de muren of vloer, maar ook aan oplossingen van ecologische aard zoals een ‘eetbare wand’ in de woonkamer van de senior. Onderzoekers van de Technische Universiteit Eindhoven (TU/e) gaan het concept van de ‘empathische woning’ in de praktijk testen. Het onderzoek wordt gedaan door onderzoekers van Smart Architectural Technologies, de leerstoel waarvoor prof. dr. dr. Masi Mohammadi 30 juni a.s. haar inaugurale rede houdt.

Innovatieve technologie vinden we uiteraard ook in nieuwe OK’s. In deze editie van FMT maakt u kennis met de luchtbehandelingstechnologie van de zes nieuwe OK’s in het St Jansdal in Harderwijk. Het Opragon-systeem combineert een neerwaarts gerichte luchtstroom in de kern van de operatiekamer met extra luchttoevoer in de periferie.We doen ook verslag van het interessante sym-posium dat STIP recent organiseerde over luchtbeheer-sing in de OK’s.

Uiteraard in deze editie ook de nodige aandacht voor huisvesting en ICT. Kortom; volgens de redactie een ge-varieerde, interessante uitgave die, naar we hopen, u veel informatie biedt. Voor de volledigheid noem ik het hier nog eens: op onze website www.fmtgezondheidszorg.nl leest u dagelijks actuele informatie over facilities en (me-dische) technologie in de zorg.

Cor van Litsenburghoofdredacteur

innovatieve technologie

FMT GEZONDHEIDSZORG 3

In deze uitgave maakt u kennis met luchtbe-handelingstechnologie van de zes nieuwe OK’s in het St Jansdal in Harderwijk.

FMT Gezondheidszorg is een uitgave van:Van Litsenburg BVEendenven 145646 JN EindhovenT +31 (0) 06 53 310 657E info@fmtgezondheidszorg.nlI www.fmtgezondheidszorg.nl

Volg FMT Gezondheidszorg op Twitter: @FMTzorg

FMT Gezondheidszorg wordt gemaakt met medewerking van o.a. NEN, Nictiz, TU/e, Hogeschool Arnhem en Nijme-gen, Taskforce Healthcare, IHE en KIVI.

FMT Gezondheidszorg verschijnt 10x per jaar.

Uitgever: Cor van Litsenburg

Eindredactie:Wim van Gurp

FMT komt tot stand met redactionele medewerking van: Ir. René Drost NAMCO, W. (Wim) van Gurp, H. (Henk-Jan) Hoekjen, prof. dr. ir. J (Jos) Lichtenberg, Prof. dr. ir. M. (Masi) Mohammadi, drs. F (Floor) Scholten, W. (Wilma) Schreiber, G. (Gerrit) Tenkink, F. (Frank) van Wijck, B. (Betty) Rombout, H. (Herman) Jansen, , A. (Alex) van Geldrop, R. (Regien) Wig-gers (NICTIZ), L. (Laura) van Lith (Zorg Brandveilig), Renee van Litsenburg.

Fotografie: Peter Bouritius. e.a.

Vormgeving: Peter Bouritius

Advertenties:T +31 (0)6 53 310 657E: info@fmtgezondheidszorg.nl

Druk: Scholma Druk

ISSN 1873 - 8877

Abonnementen:Nederland: e 117,50België e 125,00Buiten Europese Unie: e 169,50Losse nummers e 15,95Tarieven zijn excl. BTWKijk op: fmtgezondheidszorg.nl

Een abonnement kan op elk gewenst moment ingaan. Een abonnement wordt automatisch verlengd, tenzij ten-minste een maand voor het einde van de abonnementsperi-ode schriftelijk wordt opgezegd.

Coverfoto: Masi Mohammadi voor het Fit the Future-huis in Kleefse Waard, Foto René van den Burg.

Disclaimer:Van Litsenburg BV heeft deze uitgave op de meest zorgvuldige wijze samengesteld. Van Litsenburg BV en haar auteurs kunnen echter op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de gegevens. Uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard dan ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op de informatie in deze uitgave.

colofonin deze uitgave

10 Tergooi zorgt vooruit.upgraden van een zorgorganisatie

06 Isala: van tweede lijn naar patiëntlijn.

connected care

13 Tergooi:nieuwbouw in het bos.

nieuwbouw

16 Werken aan de empathische woning.

enabling environment

18 Leefstijlmonitoring:de zorg van de toekomst?

leefstijlmonitoring

20 Ikazia ziekenhuis Rotterdam in ruimere jas.

nieuwbouw en renovatie

22 Lector gabriëlle Tuijthof: Vertaalslag weten­schappelijke kennis naar implementatie in de zorg gaat dikwijls moeizaam”.

smart devices

06 Isala: van tweede lijn naar patiëntenlijn

20ikazia ziekenhuis rotterdam in ruimere jas

FMT GEZONDHEIDSZORG4 FMT GEZONDHEIDSZORG4

TDVTDV

28 Microbiologisch onderzoek van lucht voor de operatiekamer.

luchtbeheersing operatiekamers

24 Verslag van het door STIP georganiseerde symposium.

Symposium Luchtbeheersing OK’s

32 Primeur voor St.Jansdal: luchtbehandelingssysteem onder de loep.

Luchtbeheersing OK St Jansdal

36 Wat nu als het beschermd gebied kleiner is dan verwacht?

luchtbeheersing operatiekamers

38 Acibadem: van kantoorpand naar volwaardig ziekenhuis.

bouwen in de zorg

44 Flexibel bouwen voor de zorg.

flexibel modulair bouwen

41 Luchtbevochtiging voor gezondheid & luchtinfectiecontrole.

luchtkwaliteit

46 Cliënten kunnen prima meedoen aan ontruimingsoefeningen.

de zorg brandveilig

43

48

Droge lucht maakt ziek.

Gebouw automatiseringen Zorggebouwen.

belang van luchtvochtigheid

column

32 luchtbehande-lingssysteem onder de loep

49innovatie in duurzaamheid

onze partners

49 Tweede jeugd voor bejaardenhuizen.ouderenhuisvesting

51 Bedrijfsgegevens van bedrijven uit de branche.

bedrijvenindex

54 Advertentie­index en info over FMT Gezondheidszorg.

advertentie-index

FMT GEZONDHEIDSZORG 5

connected care

FMT GEZONDHEIDSZORG6

Door: Betty Rombout

van tweede lijn naar

patiëntlijnde ontwikkelingen in communi­

catietechnologie gaan snel, ook

voor toepassingen in de zorg.

isala wil niet vanaf de zijlijn

toekijken, maar gebruik maken van

de ontwikkelingen die patiënten

kunnen helpen.

Robert Dillman, voorzitter Raad van bestuur Isalafoto: Wilbert Bijzitter

eHealth is het gebruik van technologie ter ondersteuning of verbetering van de

gezondheid en de gezondheidszorg. Een containerbegrip, waar we alle kanten mee op

kunnen. Rob Dillmann, voorzitter Raad van Bestuur Isala: “Voor ons komt connected

care het dichtste bij wat wij verstaan onder eHealth. Door gebruik te maken van mo­

derne technologieën, zijn we in staat steeds meer zorg op afstand te bieden. Hierdoor

zijn we goed bereikbaar, ook voor diegenen die verder van ons afwonen.”

ZelfReDZaamHeIDVolgens Dillmann heeft eHealth zich de afgelopen jaren versneld. Hij ziet steeds meer

FMT GEZONDHEIDSZORG 7

Een ander eHealthproject van het ziekenhuis is

de Appwijzer. Rob Dillmann: “Er zijn honderden

gezondheidsapps, maar welke zijn goed en bruik­

baar? In de wijzer verzamelen we alle apps, waar­

van wij denken dat onze patiënten er iets aan

kunnen hebben. Apps die door medewerkers en

specialisten aangeraden worden.”

Voorbeelden van aanbevolen apps zijn: het Dia­

betes logboek van mySugr, aanbevolen door het

Isala Diabetescentrum en de Versterk je enkel

app van Stichting VeiligheidNL aanbevolen door

de Gipskamer.

VeRSnellIngEr komen steeds meer werkzame vormen van

eHealth op de markt. Mede dankzij grote spelers

die hierop inspelen, aldus Dillmann. “Dan gaat

de ontwikkeling vanzelf sneller. Maar natuurlijk

is het ook zo, dat eHealth een aanlooptijd nodig

levensvatbare concepten op de markt. “Vijf jaar

geleden heb ik al eens geprobeerd een eHealth­

stra tegie te ontwikkelen voor het ziekenhuis

waarin ik toen werkte. Verder dan het digitalise­

ren van de polikliniek kwam ik niet. Nu zien we

dat er toepassingen aan het ontstaan zijn, waar­

mee onder andere chronische patiënten op gro­

tere afstand van het ziekenhuis begeleid kunnen

worden. Door middel van teleconsulting wisselen

patiënt en arts informatie uit. Voor een poliklini­

sche afspraak hoeft hij niet meer naar het zieken­

huis. Heeft iemand een hartinfarct gehad, dan

kan hij op afstand begeleid worden middels

telehartrevalidatie of telehartmonitoring. Waar­

bij op gezette tijden verpleegkundigen van Isala

langs komen voor controle en begeleiding. Ook

een zwangere vrouw krijgt telemonitoring. Op

bepaalde tijden sluit zij thuis apparatuur aan en

worden alle gegevens naar het ziekenhuis door­

gestuurd. Voor een COPD­ patiënt gaat eenzelfde

telezorgtraject lopen via de longafdeling. Alle­

maal voorbeelden, waarbij we zien dat technolo­

gie en informatie met de patiënt mee reizen en

daarmee de zelfredzaamheid bevorderen.”

heeft. Devices moeten veilig zijn en beschikken

over de nodige keurmerken. Connected care is

niet alleen virtueel. Het gaat om de combinatie

van connectiviteit en point of care oplossingen.

Daar hebben we ook apparaten voor nodig, zoals

een slimme bloeddrukmeter of weegschaal of

apps. Alles moet werken, zoals het behoort te

werken. Dat heeft tijd nodig. In tegenstelling tot

de consumentenmarkt gaat het daarom in de

zorg minder snel. Een healthapp in een slim

horloge is vaak niet FDA­approved. Hiervoor

gelden de veiligheidseisen niet.”

geneRalISeRenDe versnelde ontwikkeling van eHealth geeft de

burger moed, vervolgt Dillmann. “We stellen ons

nu dan ook de vraag of we eHealthtoepassingen

niet kunnen generaliseren over het ziekenhuis

Door gebruik te maken van moderne technologieën, zijn ziekenhuizen steeds meer in staat ook zorg op afstand te bieden.

door moderne technologieën kunnen we steeds meer zorg op afstand bieden”.

er komen steeds meer werkzame vormen van eHealth op de markt.

samenbrengt. Rondom de cliënt vormt zich een

netwerk, waarbij de cliënt bepaalt wie er mee

doet. Alle partijen zijn zo beter op de hoogte en

de lijntjes zijn kort.”

Dillmann vervolgt: “Daarnaast zijn we Skype for

business aan het onderzoeken voor het digitaal

uitvoeren van onze poliklinieken. En ja, de ko­

mende jaren gaan we naar het nieuwe EPD van

HiX. Een EPD dat er voor zal gaan zorgen dat

patiënten die nu al gebruikmaken van het cliën­

tenportaal ‘Mijn Isala’, straks ook daadwerkelijk

real time toegang hebben tot hun cliëntdossier.”

UItDagIngDe eHealthprojecten komen niet zomaar van de

grond. Het vergt de nodige inspanning. Zeker

omdat er vaak verschillende partijen bij betrok­

ken zijn. “Je moet het wel met elkaar kunnen

organiseren”, zegt Rob Dillmann. “Gebaande

paden en vaste patronen moeten doorbroken

worden. Ik noemde het substitutiedossier al

even. Daarin gaat het over het verschuiven van

de tweede naar de eerste lijn. Maar bekijken we

het goed, dan praten we eigenlijk over het anders

heen. Dan praten we over chronische patiënten

die een intensieve begeleiding nodig hebben en

substitutie van zorg. Velen kunnen ook thuis

geholpen worden. Eerder zeiden we: “Oh, dat

kan de huisarts dan wel doen’. Maar zij hebben

daar niet echt de tijd voor. Dus is het een optie

om als ziekenhuis te verschuiven van tweede lijn

naar de patiëntlijn, niet naar de eerste lijn. Dan

komt connected care wel op een heel goed mo­

ment. Het zou wel eens zo kunnen zijn, dat we

een deel van de substitutievraag op die manier

moeten gaan beantwoorden. Dan investeren we

daadwerkelijk in zorgvernieuwing en niet in het

klassiek verschuiven van zorg door de linies van

de gezondheidszorg heen, zonder dat er iets

verandert.”

nIeUWe tRaJectenWe gaan even terug naar de ontwikkelingen in

het ziekenhuis. Welke nieuwe eHealth projecten

staan er op het programma? Rob Dillmann: “In

de regio Zwolle gaan we ons aansluiten bij Ozo­

Verbindzorg. Een computerprogramma, dat

mantelzorgers, familie en zorgverleners, betrok­

ken bij de zorg en het welzijn van een cliënt,

organiseren van zorg tussen patiënt en professio­

nal. En ja, zijn we dan in staat voorbij te gaan

aan domeinstrijd en financieringshobbels? Het

zijn spannende zaken, die zeker de komende

jaren zullen gaan spelen.”

eHealth biedt de nodige uitdagingen, maar het

levert ook veel op. “Het mooie is”, zegt Dillmann

“dat we de kans krijgen om de manier waarop

we zorg verlenen weer eens helemaal vanuit

patiëntperspectief te bekijken en anders te ont­

werpen. Waarbij de toegevoegde waarde van de

patiënt voorop staat.” <

connected care

FMT GEZONDHEIDSZORG8

Rob DillmannVoordat Rob Dillmann op 1 april 2014 bestuursvoor-zitter werd van Isala in Zwolle, was hij bestuursvoor-zitter van het Zaans Medisch Centrum. Rob Dillmann is bestuurslid van de NVZ (Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen) en voorzitter van de Raad van Toe-zicht van Lidz (Lean in de Zorg).

Sinds de introductie van Athena Medical op de Nederlandse markt, steeg ons marktaandeel in de zorgsector aanzienlijk en zijn we inmiddels ook in eigen land niet meer weg te denken. Veel vooraanstaande ziekenhuizen gebruiken onze Athena Medische PC’s en COW’s als standaard oplossing en weten zich professioneel ondersteund door het Athena team in Terheijden.

Diverse zorginstellingen hebben bewust gekozen voor de Athena Medical IT-oplossingen en zijn zeer enthousiast over het gebruik, de kwaliteit en onze service:

”Athena Medical producten zijn betrouwbaar en bovendien zeer betaalbaar.””Klanten herkennen hun feedback in productverbeteringen.”” Athena Medical heeft een gedegen reputatie als het aankomt op kwaliteit, certifi cering, service, meedenken en innovatie.”

Het Zuyderland Medisch Centrum heeft voor de fusie van Atrium MC en Orbis MC gekozen om volledig op Athena te standaardiseren. Athena heeft reeds meer dan 250 medische PC’s en COW’s mogen leveren • VieCuri Medisch Centrum in Venlo en Venray gebruiken naar volle tevredenheid Athena producten • Ziekenhuizen als het AMC Amsterdam en Erasmus MC gebruiken Athena Medical PC’s onder andere op trauma afdelingen. Wie volgt?

Dutch Design Medical IT of Tomorrow

Athena Medical brengt medische IT van morgen

Athena MedicalBredaseweg 84844 CL TerheijdenThe Netherlands

Telefoon: +31 (0)85 876 92 25eMail: info@athena-medical.comWebsite: www.athena-medical.com

FMT GEZONDHEIDSZORG 9

Eén systeem. Eén partner. Totaal leverancier voor de CSA.

Efficiënt.

Systeemoplossingen voor de onreine

en reine zijde

Minder kosten.

Lage total cost of ownership

Innovatief.

Gepatenteerd reinigingsproces voor

complexe en kritisch instrumentarium

Meer service.

Uitgebreide dienstverlening van de

hoogste Miele kwaliteit

Voor meer informatie: www.miele-professional.nlTelefoon: (0347) 37 88 84

Reinigen/DesinfecterenSteriliserenDocumenterenGaranderen

Upgraden van een zorgorganisatie

FMT GEZONDHEIDSZORG10

Door: Wilma Schreiber

Tergooi zorgt vooruit

met de nieuwbouw en verbouw wil het tergooi iets

wezenlijks nieuws creëren en zo zijn toekomst vorm

geven. dit vergt grote stappen, die de organisatie

momenteel zet: samenvoeging van twee locaties, meer

digitalisering en nieuwe werkprocessen.

De achtergrond van Tergooi bepaalt in

belangrijke mate de keuzes voor de

nieuwbouw en verbouw. Sinds de fusie

in 2006 beschikt het ziekenhuis over twee hoofd­

locaties, in Hilversum en Blaricum, twee inmid­

dels gelateraliseerde acute klinische locaties op

nog geen twaalf minuten van elkaar. “Een van de

belangrijkste redenen voor de nieuwbouwplan­

nen is dan ook dat we de twee locaties bij elkaar

willen brengen. Dat kan niet door in te huizen

op een van beide locaties, bijbouwen is noodza­

kelijk”, aldus Hans den Hollander, voorzitter

raad van bestuur van Tergooi.

De oorspronkelijke plannen voor alleen nieuw­

bouw werden omgezet in een plan voor gefaseer­

de bouw, omdat Tergooi tegelijkertijd ook wilde

investeren in informatietechnologie. “Een mo­

dern ziekenhuis bestaat niet alleen bij de gratie

van een mooi gebouw. Informatietechnologie en

medische technologie zijn even belangrijke

pijlers. Gefaseerd bouwen biedt ons maximale

flexibiliteit. Die is nodig, nu we meer willen

inzetten op digitale vormen van klinische zorg,

wat invloed heeft op onze ruimtebehoefte.”

StIp Op De HORIZOnOok de samenwerking met ketenpartners voor

integrale zorgverlening zal steeds meer virtueel

worden ondersteund. “We staan voor innovatie

op drie vlakken: een fysiek nieuw ziekenhuis, een

virtueel nieuw ziekenhuis en nieuwe werkpro­

cessen. Stip op de horizon is dat in 2021 fase 1

gerealiseerd is en beide ziekenhuizen op één

locatie zijn gehuisvest.” De complexiteit van de

opgave wordt ook weerspiegeld door het feit dat

Tergooi twee programmadirecteuren heeft aan­

gesteld: één is verantwoordelijk voor de nieuwe

huisvesting, de ander voor de nieuwe informa­

tietechnologie.

De locaties Hilversum en Blaricum van Tergooi

liggen tegen de ecologische hoofdstructuur aan,

waarbij Monnikenberg (Hilversum) de verbin­

ding vormt tussen de Utrechtse Heuvelrug en de

Gooise Heide. Hier is een gezondheidspark

voorzien, gecombineerd met woningen en na­

tuur. “Op de locatie Hilversum zijn we gezegend

met veel ruimte, 17 hectare, waardoor we kun­

nen bouwen in onze eigen tuin zonder het zie­

kenhuis te belasten. Blaricum heeft minder

ruimte en bood daardoor minder mogelijkhe­

den”, motiveert Den Hollander nog eens de in

2011 gemaakte definitieve keuze voor Hilversum

als plaats voor de nieuwbouw.

aantOOnBaaR DUURZaamBij die nieuwbouw wil Tergooi maximaal ge­

bruikmaken van de omgeving om de zorg vorm

en inhoud te geven. Het ziekenhuis zet tevens

hoog in op duurzaamheid met BREEAM Excel­

lent als ambitie. “We kiezen voor certificering en

toetsing omdat we aantoonbaar duurzaam wil­

len zijn. Daarnaast is een healing environment

een belangrijk streven”, aldus Den Hollander. De

eerste tekenen daarvan zijn al zichtbaar. Zo

realiseerde Tergooi eerder een chemotuin voor

toediening van chemotherapie, in een voor

patiënten aangename en minder stressvolle

omgeving. “Uit onderzoek blijkt dat het lichaam

makkelijker chemotherapie opneemt zodat er

minder of kortere doses nodig zijn.”

“We staan voor innovatie op drie vlakken: een fysiek nieuw ziekenhuis, een virtueel nieuw ziekenhuis en nieuwe werk-processen”, aldus Hans den Hollander.

“we kiezen voor certificering omdat we aantoonbaar duurzaam willen zijn”

FMT GEZONDHEIDSZORG 11

De realisatie van het ziekenhuis en de samenwer­

king met ketenpartners gebeurt in nauwe sa­

menwerking met specialisten, medewerkers en

patiënten (cliëntenraad en patiëntenverenigin­

gen). In december vorig jaar kwam de financie­

ring rond en dit jaar worden de voorlopige

bouwplannen uitgewerkt tot definitieve bouw­

plannen. “In oktober beginnen we met de terrei­

ninrichting: bomen kappen, wegen aanleggen en

terreinleidingen omleggen. Dat is nog een aan­

zienlijke klus. In 2018 willen we dan de nieuw­

bouw aanbesteden om vervolgens eind volgend

jaar aan te vangen met de bouw. De nieuwbouw

moet in 2020 klaar zijn, waarna we de bestaande

bouw gaan herinrichten”, schetst Den Hollander

de ontwikkelagenda.

maxImale flexIBIlIteItHet nieuwe ziekenhuis zal met circa 70.000

vierkante meter aanzienlijk kleiner zijn dan de

huidige twee locaties. De centers of excellence

­ oncologie, hart & vaten en ouderen ­ zijn keu­

zes voor de toekomst, aldus Den Hollander. “Die

hebben alles te maken met de demografie van

het gebied waar we zitten: de Gooi­ en Vechts­

treek, een vergrijzende streek met veel ouderen

die vaak te maken hebben met meerdere ziekte­

beelden tegelijk. We blijven dus vol inzetten op

deze speerpunten.” De poliklinische functies

blijven voorlopig in de bestaande bouw. “We

voorzien dat op dat gebied nog heel veel gaat

veranderen. En Het Nieuwe Werken zal eveneens

nog een verdere vlucht nemen. Daarom ook

houden we de kantoren nog in de bestaande

bouw, zodat we in de tweede fase de laatste

inzichten kunnen meenemen en ontwikkelmo­

gelijkheden met maximale flexibiliteit naar de

toekomst openhouden.”

Tergooi grijpt de samenvoeging van de twee

huidige hoofdlocaties naar één locatie tevens aan

De chemotuin, een speciaal ontworpen paviljoen in de tuin van het ziekenhuis, biedt patiënten een aangename en minder stressvolle omgeving.

artist impression van de toekomstige entree van het nieuwe tergooi (foto: Wiegerinck).

Upgraden van een zorgorganisatie

FMT GEZONDHEIDSZORG12

om de interne werkprocessen te vernieuwen.

Eind vorig jaar werd daartoe al een aanzet gege­

ven met de overstap naar een volledig nieuw

EPD. “Dit betekende dat veel werkprocessen

veranderden. Ik ben trots dat we dat met zijn

allen in de organisatie voor elkaar hebben gekre­

gen en dat in een halfjaar tijd, een reuzeprestatie.

Ons ziekenhuis heeft daarmee nog eens zicht­

baar gemaakt tot veel in staat te zijn! Dat geeft

me ook het vertrouwen dat we de veranderingen

die de komende vijf jaar op stapel staan samen

aankunnen”, zegt Den Hollander. Dat betreft

onder meer een andere ontvangst van patiënten.

“Zij worden steeds meer als gasten gezien. Van­

daar dat we ze niet langer in kleine wachtruim­

ten zullen ontvangen maar in een mooie centrale

ruimte.”

Als huisvestingsadviseur in de gezondheidszorg kennen wij de uitdagingen waarvoor uw organisatie

de komende jaren staat. Als geen ander doorzien wij welke impact deze ontwikkelingen hebben op uw

werkprocessen en zijn wij in staat deze samen met u adequaat te vertalen naar toekomstbestendig vastgoed.

huisvesting met zorg

www.ptg-advies.nl

Wat Den Hollander het meest bezighoudt, is de

snelheid waarmee de context van medisch­speci­

alistische zorg verandert. “Dat is werkelijk nieuw

voor ziekenhuizen in Nederland. Welke keuzes

maak je nu, voor de bouw van een ziekenhuis

dat over vijf jaar klaar is? Neem bijvoorbeeld een

ontwikkeling als 3D­printen, die de behandel­

wijze rond protheses wezenlijk verandert. Als

ziekenhuis kom je meer en meer in de intensie­

ve, acute en complexe zorg terecht en werk je

meer en meer samen met ketenpartners.” Ook

voor de populatie oudere chronische patiënten

verwacht hij ingrijpende veranderingen. “Dank­

zij de toenemende digitalisering kunnen we hen

meer op afstand monitoren, bijvoorbeeld bij

hartklachten of COPD. Dan hoeven ze alleen

naar het ziekenhuis als het echt nodig is. Dat is

welke keuzes maak je nu voor een ziekenhuis dat over vijf jaar klaar is.

ons voorland.” Tot slot signaleert hij dat ook

preventie een steeds belangrijkere taak voor de

ziekenhuizen gaat worden. “Wij spelen hier op in

met onze gezondheidsstudio en bieden elk jaar

negentien thema’s aan om gezond leven vorm en

inhoud te geven.” Een onderstreping van de

slogan ‘Tergooi zorgt vooruit’. <

artist impression van het nieuwe tergooi (foto: Wiegerinck).

FMT GEZONDHEIDSZORG 13

Het ziekenhuis Tergooi legt de lat hoog: het ontwerp van de nieuwbouw moet voldoen aan de eisen van BREEAM Excellent. Daarmee heeft Tergooi straks een primeur.Wiegerinck Architecten vertaalt deze eisen naar een compact, flexibel en natuurgerelateerd gebouw.

tergooi:nieuwbouw in het bos

Tergooi heeft zijn strategie voor de locatie

Hilversum opnieuw bepaald. In de

nieuwe plannen worden de speerpunten

geconcentreerd op één plek: Gezondheidspark

Monnikenberg in Hilversum. Daarbij profileert

het ziekenhuis zich op ouderen, hart­ en vaat­

ziekten en oncologie. De bouw kent twee fases:

allereerst wordt het bestaande ziekenhuis herin­

gericht en uitgebreid met nieuwbouw. In de

nieuwbouw worden met name de acute en inter­

ventiegerichte onderdelen van het ziekenhuis

ondergebracht. De poliklinieken, dagbehande­

ling, algemene klinieken en ondersteunende

afdelingen worden in de bestaande bouw gehuis­

vest. In de tweede fase wordt de nieuwbouw

uitgebreid waarna de bestaande bouw zal wor­

den gesloopt. De nieuwbouw wordt naar ver­

wachting in 2020 afgerond. Dan staat er een

Binnentuinen zorgen voor verbinding met buiten en bevorderen de oriëntatie.

nieuwbouw

Door: Wilma Schreiber

Foto’s: Wiegerinck

nieuwbouw

FMT GEZONDHEIDSZORG14

het economisch interessant”, stelt Nillesen. Hij

komt nog even terug op de parkachtige insteek.

“In het ontwerp laten we het bos tot aan de gevel

toe komen. En we werken bijvoorbeeld met

groene daken op de lagere bouwdelen, zodat

patiënten, bezoekers en medewerkers vanaf de

hogere gebouwdelen waar met name de klinie­

ken liggen daar op uitkijken.”

natUURBeleVIngOok bij binnenkomst moeten bezoekers die

natuurbeleving meenemen. Vandaar dat Wiege­

rinck koos voor zo veel mogelijk daglichttoetre­

ding. “Dankzij ramen en daklichten hebben

mensen bovendien maximaal uitzicht op de

natuur. Daarnaast ligt de lat hoog omdat Tergooi

als één van de eerste ziekenhuizen in Nederland

streeft naar een BREEAM Excellent­certificaat.

Dat betekent onder andere op een innovatieve

wijze energie opwekken, de gevel zo plaatsen dat

het gebouw zo min mogelijk opwarmt en goede

isolatie”, aldus Nillesen. De buitenkant wordt

voorzien van metselwerk dat past in de Hilver­

sumse (Dudok) traditie.

De compactheid van het gebouw is ook een

gevolg van het streven naar duurzaamheid: zo

min mogelijk ruimte innemen. “Het is tevens

logistiek gunstig als afdelingen dicht bij elkaar

liggen en de looplijnen kort zijn. En uiteraard is

nieuw ziekenhuis dat geheel is toegerust op de

moderne gezondheidszorg.

Jarno Nillesen, partner en architect bij Wiegerin­

ck in Arnhem, is vanaf het begin betrokken bij

het ontwerp van het nieuwe Tergooi. Hij wijst op

een aantal voordelen van de gekozen aanpak. “Er

zit veel goeds in het bestaande gebouw en daar

maak je nog een tijd gebruik van. Daardoor is de

investering over de jaren te spreiden. Bovendien

kan het ziekenhuis blijven anticiperen op ont­

wikkelingen in de zorg, markt en politiek, en

profiteren van voortschrijdend inzicht. Fasering

van de bouw maakt flexibel, zo hebben we erva­

ren bij andere nieuwbouwprojecten zoals het

Amphia Ziekenhuis in Breda en het Laurentius

Ziekenhuis in Roermond.”

SOcIale cOmpOnentEen belangrijke eis vanuit Tergooi aan het ont­

werp was duurzaamheid, inclusief de sociale

component. “Dat begint met een zo goed moge­

lijke integratie van het gebouw in de omliggende

bij binnenkomst moeten mensen de natuurbeleving meenemen

Ramen en daklichten bieden maximaal uitzicht op de natuur.

FMT GEZONDHEIDSZORG 15

natuur. Als je bijvoorbeeld naar de polikliniek

loopt, kom je langs een binnentuin. Dat zorgt

voor verbinding met buiten en bevordert de

oriëntatie: twee elementen die bijdragen aan een

healing environment”, verklaart Nillesen. Dat

concept zet zich door in het hele gebouw. Zo

hebben de kamers ramen tot op de grond, voor

zo veel mogelijk contact met buiten. “Als mensen

niet alleen de toppen van de bomen zien maar

ook de grond, bevordert dat hun welzijn en

werkvreugde. Hetzelfde geldt voor de patio’s en

belevingsterrassen bij onder meer oncologie.”

In de visie van Nillesen is het ziekenhuis te gast

in het bos. “Het staat niet te schreeuwen, maar

verhoudt zich rustig tot de natuur. Die parkach­

tige sfeer nemen we mee in de afwerking van het

interieur, waarbij het welbevinden van de mens

vooropstaat. Hiervoor maken we gebruik van

evidence­based design als het gaat om kleur,

akoestiek en natuurlijke materialen.” Zelf volgt

Nillesen momenteel een opleiding Bouwbiologie

in Duitsland, voor verdieping van zijn kennis

van gezond bouwen. “Bouwen voor gezond­

heidszorg zou gezond moeten zijn. Dan heb ik

het over de kwaliteit van het binnenklimaat en

patiënten, bezoekers en medewerkers kijken vanaf de hogere gebouwdelen uit op groene daken.

Partners Wiegerinck werkt bij dit project onder meer samen met Deerns, RHDHV en PTG Advies, en bij de landschappelijke in-richting en infrastructuur met SVP, Bosch en Slabbers, Ruimtewerk, Van Geemen.

over bouwen met materialen die onschadelijk

zijn voor gezondheid en milieu. De mens is een

biologisch wezen en zou in evenwicht met zijn

omgeving moeten zijn. Het is een mooie kans

om in Tergooi die balans te realiseren.”

VeIlIg en effIcIëntHet ontwerp komt tot stand in nauw overleg met

de mensen van Tergooi. Een veilige en efficiënte

zorg stond daarbij voorop. “De inrichting onder­

steunt hen bijvoorbeeld bij het volgen van pro­

tocollen, zoals handenwassen. En patiënten

hebben baat bij centrale verpoosruimten met

goede voorzieningen en decentrale verblijfs­

ruimten met genoeg ruimte en privacy. Zo wil­

len we in dialoog met het ziekenhuis op basis

van de opgave een mooi gebouw maken. En de

ambities zo ontplooien dat ze passen binnen de

financiële mogelijkheden.”

Tegelijkertijd werkt Wiegerinck aan het ontwerp

van de huidige bouw, waarbij de bestaande

structuur bepalend is. “Eerst brengen we het

gebouw terug naar zijn oorspronkelijke struc­

tuur. Dat betekent de aanwezige tuinen ontdoen

van allerlei tijdelijke huisvesting. Op die manier

leggen we de kracht weer bloot, de goede uit­

gangspunten van de bouw.”

Verder is een verbindende gang voorzien tussen

bestaande en nieuwbouw, met opnieuw veel

ramen voor een goede oriëntatie. “De opzet van

de nieuwbouw is zo universeel mogelijk, zodat

functies uitwisselbaar zijn. Dat is al van waarde

gebleken in de planvorming, want er is niets zo

veranderlijk als een ziekenhuis”, lacht Nillesen.

“En op die manier beschikt Tergooi over de

elasticiteit om andere functionaliteiten te incor­

poreren.”

Naar verwachting is eind 2017 het ontwerp

gereed ­ zowel nieuwbouw als bestaande bouw

beslaat circa 35.000 vierkante meter. Nillesen is

enthousiast over de samenwerking met Tergooi.

“Het is mooi dat de opdrachtgever de ambitie

heeft om voorop te lopen in de zorg. En de plek

blijft bijzonder en dwingt respect af. Daarom

proberen we natuurgerelateerd te bouwen.” <

Het ziekenhuis is zo goed mogelijk geïntegreerd in het bos.

Enabling Environment

FMT GEZONDHEIDSZORG16

Juni 2016 werd Masi Mohammadi benoemd tot hoogleraar Smart Architectural Technologies aan de faculteit Bouwkunde van de TU Eindhoven. Amper een jaar later, kort voor haar inaugurele rede op 30 juni aanstaande, heeft haar leerstoel al concrete vormen aangenomen met vier post­masteropdrachten tech­nologisch ontwerpen en vier promotietrajecten. Inzet: verbetering van woonvormen in de hele zorgketen.

werken aande empathische woning

Masi Mohammadi is sinds 2006 werk­

zaam bij de TU Eindhoven (TUe).

De komende vijf jaar zal zij twee

dagen per week invulling geven aan de leerstoel

Smart Architectural Technologies aan de facul­

teit Bouwkunde van de TUe. “Ik wil de kaders

neerzetten, hoe slimme technologie invloed heeft

gehad op het bouwen en inrichten van de ge­

bouwde omgeving en op het leven van de ge­

bruiker. Dat is het centrale thema”, zegt ze. “Na­

denken over problemen en de ruimtelijke

oplossingen die we daar voor kunnen bedenken,

moet resulteren in instrumenten en concepten

voor het verbeteren van de huidige situatie, door

middel van een slimme woonomgeving.”

masi mohammadi voor het fit the future-huis in Kleefse Waard, foto René van den Burg.

Door: Wilma Schreiber

FMT GEZONDHEIDSZORG 17

sen. Wat is beter: slopen of renoveren? Tijdens de

onderzoeksperiode leren studenten het DNA van

de organisatie en het gebouw kennen. Vervolgens

komen ze met een plan van aanpak”, verklaart ze.

Een tweede project betreft de thuiszorgorganisa­

tie Regionale Stichting Zorgcentra de Kempen

(RSZK) in Bladel met ambulante en extramurale

zorg. “Hun ambitie is om de slimste zorgwijk

van Nederland te worden. De vraag is dan welke

functionaliteiten nodig zijn voor het duurzaam,

dementie­ en seniorvriendelijk inrichten van de

wijk en het zorggebouw. Onderzoekers gaan hier

een plan van eisen voor opstellen.” Een derde

voorbeeld is de zorginstelling Sint Jozefoord in

Nuland die voor intramurale zorg domotica wil

gebruiken om efficiëntere zorg te realiseren. “Het

betreft een voormalig klooster, dus een hek

eromheen is weinig uitnodigend voor dorpsbe­

woners. Ook staat het de wens in de weg om

dementerenden bij de samenleving te betrekken.

Onderzoekers kijken welke digitale oplossingen

voorhanden zijn als het hek weggehaald wordt.”

Verder wil de hoogleraar ook longitudinale

onderzoeken uitvoeren, in de huidige bouwwe­

reld nog een zeldzaamheid. “Het is belangrijk

om empirisch onderbouwd bewijs te hebben

voor wat goede zorgwoningen zijn, zodat we een

getoetste empathische woning in de markt kun­

nen zetten.” Het eerste jaar na haar inauguratie is

naar tevredenheid verlopen, stelt Mohammadi.

“Eigenlijk beter dan verwacht. Het begint met

het vertellen van een verhaal en het bouwen van

een programma. Maar alles staat of valt binnen

kennisinstellingen met het vertalen van onder­

zoek in programma’s. Dat is het afgelopen jaar

toch meteen op gang gekomen met acht nieuwe

onderzoekplaatsen en samenwerking met de

gehele keten”, zegt ze. “Het begin is er, het zal

minimaal twee jaar duren voor we resultaten

zien en gegevens kunnen verwerken in promo­

tieonderzoek en reflecteren op wat er in de sa­

menleving gebeurt. Want daar draait het uitein­

delijk allemaal om: waarde creëren voor de

samenleving.” <

Slim betekent niet dat de woonomgeving is

uitgerust met allerlei gadgets, het gaat om de

balans tussen hightech en lowtech. “In het on­

derzoeksprogramma zet ik in op twee aspecten.

Eén: hoe kan technologie het functioneren en

dagelijks leven van de eindgebruiker beïnvloe­

den? En twee: hoe beïnvloeden de veranderde

sociale en technologische trends de omgeving?”,

vertelt Mohammadi. Doel is de dagelijkse activi­

teiten te stimuleren en/of te ondersteunen en

producten te bedenken, uit te voeren en de effec­

ten ervan te meten. “We werken bijvoorbeeld aan

een eetbare wand ­ half natuur, half kunst en

techniek ­ die zittend tuinieren mogelijk maakt.

De sensorische prikkeling van smaak en geur die

mensen zich herinneren, bevorderen wellicht de

verminderende eetlust onder patiënten op een

afdeling en/of ouderen. Daarnaast zijn we bezig

met een slim vloersysteem dat met behulp van

sensoren voorkomt dat mensen vallen. De vraag

is bijvoorbeeld hoe lang het duurt voor effect

zichtbaar is, welke problemen er naar voren

komen, welke positief effect het heeft op het

zorgproces: is de eindgebruiker actiever of juist

passiever geworden?”

expeRImenteel OnDeRZOeKIn vergelijking met architectuur is het onder­

zoeksgebied Smart Architectural Technologies

nog een jong domein, waarbinnen veel experi­

menteel onderzoek nodig is voor nieuwe pro­

ducten in woningen geïmplementeerd kunnen

worden. Inmiddels zijn vier zogeheten living labs

geopend in Den Bosch, Roermond, Bladel en

Arnhem. Concrete projecten zonder subsidie:

onderzoekers komen twee jaar lang een paar

dagen per week in dienst bij zorgorganisaties.

Mohammadi zet daarbij in op verbetering van

woonvormen in de hele keten: van zelfstandig

via semi­zelfstandig tot intramuraal. Een van de

deelnemende organisaties is woningcorporatie

Domus in Roermond die zelfstandig wonen en

inkoop extramurale zorg als insteek heeft. Dit

door het slim renoveren van een pand met zestig

flats uit de jaren 70. “De onderzoeker bekijkt hoe

de woningcorporatie dat duurzaam groen en

duurzaam sociaal kan doen voor oudere men­

De titel van haar inaugurale rede is ‘Empathische

woonomgeving’ en verwijst naar de slimme

woonomgeving van de toekomst, die met men­

sen kan meevoelen en zich aan hun behoeften

kan aanpassen. De urgentie wordt steeds groter,

gezien het stijgend aantal ouderen, de toenemen­

de zorgkosten en de wens van de overheid om

mensen langer thuis te laten wonen. “Met deze

visie maken wij ­ eindgebruiker, bedrijven, zorg­

organisaties en kennisinstellingen ­ gezamenlijk

de toekomst van huisvesting voor gezondheids­

zorg. De urgentie van een inclusieve samenle­

ving wordt inmiddels breed gedeeld. Kennis

wordt daarbij steeds belangrijker en digitalise­

ring laat kennisinstellingen en samenleving naar

elkaar toe groeien”, aldus Mohammadi.

cO-cReatIeEerder al wist ze een dertigtal bedrijven te verza­

melen voor het Fit the Future­project, een proef­

woning in de Kleefse Waard in Arnhem. Dit

onderzoeksproject van de Hogeschool Arnhem­

Nijmegen (HAN), waar Mohammadi lector

Architectural Health is, moet leiden tot een

slimme woning die dankzij de nieuwste techno­

logieën volledig zelfvoorzienend is. Studenten

van de HAN en de TUe ontwikkelen producten

die bewoners op allerlei vlak ondersteunen,

zodat de woning deels de rol van mantelzorger

op zich kan nemen. “Het gaat om co­creatie,

bottom­up initiatieven uit het bedrijfsleven en

de samenleving. De bedrijven hebben er ruim

200.000 euro in gestoken”, aldus Mohammadi.

we werken bijvoorbeeld aan een eetbare wand ­half natuur, half kunst en techniek­ die zittend tuinieren mogelijk maakt

De eetbare wand in het fit the future-huis maakt zittend tuinieren mogelijk en prikkelt de eetlust.

leefstijlmonitoring

FMT GEZONDHEIDSZORG18

leefstijlmonitoringde zorg van de toekomst?

Eind vorig jaar startte Cordaan met de

leefstijlmonitoring:1 zeven woningen van

kwetsbare ouderen met dementie werden

uitgerust met een modem en een aantal infra­

rood­ en magneetsensoren om hun bewegingen

te volgen. De sensoren communiceren met een

intelligent platform dat in staat is eventuele

afwijkingen in het leefpatroon vast te stellen.

“Het systeem heeft tot doel de zelfredzaamheid

van mensen te vergroten en hen en de betrokken

mantelzorgers gerust te stellen. Als we op deze

manier een oogje in het zeil houden, kunnen we

eventuele afwijkingen sneller signaleren en pre­

ventief interveniëren”, verklaart Ellen Maat,

directeur Strategie, Kwaliteit en Innovatie bij

Cordaan.

Op dit moment vindt de ondersteuning nog

plaats door de casemanagers dementie, die één

keer per zes weken bij de cliënten langsgaan.

“Dat is nu het enige informatiemoment en daar­

door is het voor hen lastig in te schatten hoe het

met iemand gaat. Door middel van leefstijlmo­

nitoring krijgen zij meer inzicht om goede zorg

en ondersteuning te bieden”, zegt Maat. “En dat

betekent dat mensen langer zelfstandig thuis

kunnen blijven. Ook kunnen we escalatie tegen­

gaan en zo voorkomen dat mensen in het zie­

kenhuis belanden. Dat laatste is belangrijk om­

dat een ziekenhuisomgeving zo veel verstoort in

het leven van dementerenden. En mocht een

alleenwonende oudere toch in het ziekenhuis

worden opgenomen, dan kan leefstijlmonitoring

Door: Wilma Schreiber

Cordaan beantwoordt de vraag in de

titel met een volmondig ja. Deze

Amsterdamse thuiszorginstelling

doet dat op basis van de eerste

resultaten uit een pilot en is van

plan dit jaar nog veel meer woningen

uit te rusten met een monitoring­

systeem.

Voorwaarde voor opschaling is wel

dat zorgverzekeraars en overheid

meewerken.“Zorgpersoneel is blij dat ze eindelijk hun vak in optima forma kunnen uitoefenen”, aldus ellen maat.

FMT GEZONDHEIDSZORG 19

toring ook inzicht in de grote, voor de hand

liggende zaken als nachtelijk dwalen. Bovendien

bevat het systeem passieve alarmering in het

geval een cliënt een halfuur lang geen beweging

vertoont; dementerenden hoeven dus niet zelf

een alarmknop in te drukken.

De reacties van cliënten (en mantelzorgers) zijn

positief. “Beiden voelen zich veiliger dankzij de

gedachte dat er op hen gelet wordt. Dat levert al

gezondheidswinst op”, aldus Maat. “Wel moeten

mantelzorgers leren omgaan met al die informa­

tie. Omdat ze nu alles kunnen zien, hebben ze in

eerste instantie de neiging om vaker contact op

te nemen. Als ze het leefpatroon herkennen,

geeft het vaak een gerust gevoel.” Het afnemen

van de zorgdienst is vrijwillig, Cordaan is ook

niet van plan om zorg alleen via leefstijlmonito­

ring te gaan aanbieden. “Mensen zetten weleens

vraagtekens bij dit ‘Big Brother’­systeem. Maar

ten eerste staan er geen camera’s opgesteld en ten

tweede: wat is het alternatief? Hoeveel privacy

heb je nog als je in een verpleeghuis terecht­

komt?” zegt Maat.

Om meer ervaring op te doen met leefstijlmoni­

toring, worden na de zomer nog eens 150 wo­

ningen ingericht met het systeem. Daarna hoopt

Cordaan op verdere uitbreiding. “In Amsterdam

alleen al wonen ruim 10.000 mensen met de­

mentie, van wie 60 procent zelfstandig. Dan heb

je het over 4.000 tot 5.000 mensen die baat kun­

nen hebben bij dit systeem”, zegt Maat. “Voor

verdere opschaling is echter ook de medewer­

king van zorgverzekeraars en overheid nodig.

Wij betalen de technologie maar krijgen minder

geld als we efficiënter zorg leveren. Die bekosti­

gingssystematiek moet worden aangepast, anders

schieten zorginstellingen zichzelf in de voet.” Nu

de zorgvraag enorm toeneemt door de vergrij­

zing en personeel schaars is, is het zaak slimmer

zorg te verlenen. “Voldoen aan de behoefte men­

sen langer thuis laten wonen, kan alleen als je

toezicht en aandacht kunt leveren. Wij geloven

dat leefstijlmonitoring de toekomst heeft.” <

verblijven. En tot slot zijn ziekenhuisopnamen te

voorkomen dankzij tijdig ingrijpen”, aldus Maat.

“Leefstijlmonitoring verbetert de kwaliteit van

leven en levert een nettobesparing op van zo’n

18.000 euro per cliënt.”

SpectacUlaIRe BeVInDIngenInmiddels is Cordaan een halfjaar onderweg met

de pilot. De eerste bevindingen zijn spectaculair,

stelt Maat. “Kleine dingen die je van tevoren niet

bedenkt, waardoor je heel anders gaat handelen.

Neem de cliënt bij wie we elke avond rond 21.30

uur de steunkousen uitdeden, vlak voor het

slapengaan. Uit het leefstijlonderzoek blijkt dat

de man pas om 01.00 uur naar bed gaat en dus

een groot deel van de dag zonder kousen rond­

loopt. Dat vergroot het risico op verstopping van

de aderen en nu we dit weten en hierop acteren,

hebben we wellicht een ziekenhuisopname voor­

komen.” Een ander voorbeeld dat Maat aanhaalt,

betreft het nachtelijk toezicht door middel van

een bedmat met een alarm dat standaard op 15

minuten staat ingesteld. “Bij een dame ging

telkens het alarm af, terwijl bij opvolging er niets

aan de hand bleek. Uit de leefstijlmonitoring

kwam naar voren dat ze alleen meer tijd nodig

had voor toiletbezoek”, vertelt ze. “Allemaal

kleine dingen die uiteindelijk hele grote effecten

kunnen hebben.” Daarnaast biedt leefstijlmoni­

ondersteunend worden ingezet om de cliënt

daarna veilig thuis te begeleiden in plaats van

een (tijdelijke) opname in een verpleeghuis.”

DRIVeRSNaast casemanagers krijgen ook mantelzorgers

inzicht in het leefpatroon en kunnen afspraken

gemaakt worden over wie wanneer welke zorg

verleent. “De overheid wil dat mensen langer

thuis wonen, maar dan moet je dat wel veilig

kunnen doen. De techniek van leefstijlmonito­

ring voorziet in die behoefte en is eventueel ook

toe te passen voor kwetsbare ouderen en op

termijn wellicht ook bij de zorg voor verstande­

lijk gehandicapten”, stelt Maat. Het inzicht waar­

door de casemanager zijn werk beter kan doen,

is de voornaamste driver om voor leefstijlmoni­

toring te kiezen. Tevens appelleert het aan het

gevoel van professionaliteit bij het zorgperso­

neel. “Voor het eerst merk ik enthousiasme bij

hen, ze zijn blij eindelijk hun vak in optima

forma te kunnen uitoefenen. Ze komen bij de

cliënten als het echt nodig is en kunnen gericht

en onderbouwd hulp bieden.”

Minstens zo belangrijk is het financieel perspec­

tief dat volgt uit meer inzicht in de zorgbehoefte.

“De intensiteit van thuiszorg kan verminderen,

omdat je de zorg gerichter kunt invullen. Daar­

naast kunnen we met behulp van leefstijlmoni­

toring opname in het verpleeghuis uitstellen, wat

betekent dat ouderen daar uiteindelijk korter

met behulp van sensoren worden kwetsbare ouderen gevolgd in hun dagelijkse patroon rond slapen, eten en toiletbezoek. Veranderingen in het patroon kunnen helpen eventuele problemen in een vroeg stadium te detecteren.

“in amsterdam alleen al wonen ruim 10.000 mensen met dementie, van wie 60 procent zelfstandig”

1 In eerste instantie startte Cordaan met het Care-

Sensus-systeem van Philips. Toen dit eind april uit

de markt werd gehaald, ging Cordaan in zee met

FocusCura.

nieuwbouw en renovatie

FMT GEZONDHEIDSZORG20

Door: Frank van Wijck

ikazia ziekenhuis rotterdam in ruimere jas

‘steeds meer mensen kiezen ikazia

als ‘hun’ ziekenhuis daardoor

groeit deze instelling behoorlijk

uit zijn jasje. een uitgebreid bouw­

traject, dat in september 2019

afgerond zal zijn, moet uitkomst

bieden. dat is een forse uitdaging,

want alle activiteiten dienen ge­

woon doorgang te blijven vinden.

“Bouwen op een postzegel” zo karakteriseerde

Jannes Aman, hoofd ondersteunende diensten,

in een eerder interview al eens de renovatie en

nieuwbouw van het Ikazia Ziekenhuis in Rotter­

dam, die vorig jaar juni van start ging. Wie be­

grijpt dat op de plaats van de nu uit twee bouw­

lagen bestaande polikliniek, een uit zeven

verdiepingen bestaand nieuw gebouw moet

komen te staan – terwijl het werk ondertussen

gewoon door gaat – begrijpt wat hij bedoelt met

die uitspraak. ‘Maar het is onontkoombaar’, zegt

hij, ‘niet alleen omdat een aantal afdelingen echt

gedateerd is en dus gerenoveerd moeten worden,

maar ook omdat we te kampen hebben met een

enorm ruimtetekort. We hebben te maken met

een groeiend aanbod van patiënten uit Rotter­

dam, Spijkenisse en de Hoeksche Waard. Daar

zijn we heel blij mee, maar dit stelt wel eisen aan

de ruimte die we nodig hebben om aan deze

zorgvraag te kunnen voldoen. Tegelijkertijd

willen we continu blijven verbeteren en een

omgeving blijven creëren die prettig is voor onze

patiënten en bijdraagt aan hun herstel.’

KInDZORg en OncOlOgIeEén van de afdelingen die een nieuw onderko­

men krijgt, is de Kinderafdeling. Aman legt uit:

‘We zien een toename in het aantal bevallingen

in ons Moeder en Kind Centrum; vorig jaar

waren dat er ruim drieduizend. Dit vraagt ook

om een grotere kinderafdeling. Dit geeft ons

direct de mogelijkheid om een afdeling te creë­

ren die nog beter past bij de belevingswereld van

onze patiëntjes. Denk aan extra ruimte voor spel

en digitale mogelijkheden die de kinderen in

staat stellen op afstand deel te nemen aan het

gezinsleven en de lessen op school. We hebben

nu, op basis van een programma van eisen, in

artist impression nieuwbouw Ikazia ziekenhuis Rotterdam. afb. egm-architecten.

FMT GEZONDHEIDSZORG 21

ikazia ziekenhuis rotterdam in ruimere jas

renovatie ikazia ziekenhuis is als bouwen op een postzegel.

een pitch drie adviesbureaus gevraagd om hier­

voor met passende ontwerpen te komen.’

Een andere afdeling die een nieuw onderkomen

krijgt is oncologie. Begonnen als een kleine

afdeling, maar inmiddels uitgegroeid tot een

volwassen afdeling waar patiënten hun behande­

lingen kunnen ontvangen. ‘In ons ziekenhuis

geven we graag zorg met aandacht en willen we

een warme omgeving creëren waar mensen zich

thuis voelen’, zegt Aman. ‘Een belangrijke factor

bij het herstel van een patiënt. Bij zo’n omgeving

horen bijvoorbeeld de meest comfortabele stoe­

len, maar u kunt ook denken aan flexibele tus­

senwanden, waarmee we privacy kunnen bieden

aan patiënten die dit op prijs stellen, maar die

tegelijkertijd ook communicatie mogelijk maken

voor patiënten die daar de voorkeur aan geven.

Allemaal dingen die we kunnen realiseren nu we

voor beide patiëntgroepen nieuwe afdelingen

gaan maken.’

ZORgVUlDIge SamenWeRKIngVoor de bouwplannen is een zeer nauwkeurig

bestek geschreven, op basis waarvan via aanbe­

steding de uitvoerende partijen zijn gekozen.

Voor de nieuwbouw is gekozen voor samenwer­

king met EGM Architecten. De hoofdaannemer

is Hurks, de werktuigbouwkundige partij is Van

Galen Installatietechniek en voor de elektrotech­

niek is Groen en Aldenkamp geselecteerd. ‘Zorg­

vuldige afstemming tussen deze partijen – met

de hoofdaannemer als coördinator – is essentieel

om binnen tijd en budget te blijven en om te

kunnen waarborgen dat alle ziekenhuisactivitei­

ten tijdens het bouwtraject door kunnen gaan’,

zegt Aman. ‘De sloop van het bestaande gebouw

betekent dat de functies naar elders moeten

worden verplaatst. Zowel oncologie, de techni­

sche en facilitaire dienst als de poliklinieken

cardiologie, neurologie, longgeneeskunde en

kaakchirurgie en de verpleegafdelingen pediatrie

en dagopname krijgen vervangende nieuwbouw.

Hiertoe zijn de technische dienst en een aantal

poliklinieken in tijdelijke bouwvoorzieningen

ondergebracht. In zo’n voorziening worden twee

en soms ook drie poliklinieken ondergebracht.

De financiële afdeling is ondergebracht in een

nabijgelegen pand, wat betekent dat we een

goede ICT­verbinding met het ziekenhuis heb­

ben moeten waarborgen. Door het verplaatsen

van deze functies hebben we ruimte gecreëerd

om in een soort ketting steeds andere afdelingen

te verplaatsen en zo de sloop van het bestaande

gebouw gefaseerd mogelijk te maken.

In het elektriciteitsgebouw dat we nu hebben

ingericht, voorzien we in een uitbreiding van het

noodstroomaggregaat om straks in de grotere

nieuwbouw veiligheid en continuïteit in de

stroomvoorziening te kunnen bieden. De techni­

sche dienst en de afdeling medisch instrumenta­

tie zijn samen ondergebracht in een tijdelijk

gebouw. Maar de gemeente Rotterdam stelt eisen

aan het aantal jaren dat je een tijdelijk gebouw in

gebruik mag houden – in principe vijf jaar – dus

daarvoor gaan we een nieuwe afdeling bouwen.’

De apotheek is al verhuisd naar een tijdelijk

onderkomen, dat daarbij is aangepast om veilige

medicatieopslag en ­overdracht mogelijk te

maken. De bereiding van de kuren voor oncolo­

gie is tijdelijk uitbesteed aan het Maasstad Zie­

kenhuis. ‘De operatiekamers blijven waar ze zijn’,

zegt Aman. ‘Dat scheelt. Wel denken we al na

over de vraag hoe we na het voltooien van de

nieuwbouw – gepland voor september 2019 –

ook hier kunnen inspelen op het groeiend pati­

entenaanbod.’

DOORDacHte lOgIStIeKe OplOSSIngenIn het nieuwe gebouw komt op de begane grond

naast de hoofdingang een opnameplein waar

voor de patiënt alle zaken die bij de opname

komen kijken op één plaats worden geregeld. Bij

de nieuwe apotheek komt ook een politheek.

Voor de opbouw van de poliklinieken wordt

gewerkt met polistraten. ‘Een logistieke oplos­

sing die het mogelijk maakt om de patiënt in één

dag alle onderzoeken te laten doorlopen, zodat

de diagnose direct helder is en kan worden over­

legd over het behandelplan’, zegt Aman.

De techniek voor luchtbehandeling krijgt in de

nieuwbouw een plaats op de zevende ­ bovenste

­ verdieping. ‘Hiervoor bestaan altijd twee op­

ties’, zegt Aman, ‘helemaal onderin of helemaal

bovenin. We vonden dit voor het moment de

beste oplossing’. De ervaringen met de overstro­

ming waarmee het VUmc werd geconfronteerd

zullen hierin zeker een rol hebben gespeeld. <

Jannes aman.

artist impression nieuwbouw Ikazia ziekenhuis Rotterdan. afb. egm-architecten.

smart devices

FMT GEZONDHEIDSZORG22

Door: Cor van Litsenburg

Begin 2017 hield dr. ir. Gabriëlle Tuijthof haar inaugurale rede als lector Smart Devices aan Zuyd Hogeschool in Heerlen. Het lectoraat maakt deel uit van de faculteit Bèta Sciences and Technology. Samenwerking en co­creatie zijn sleutelwoorden voor het nieuwe lectoraat.

lector gabriëlle tuijthof:VerTAAlslAg weTensChAppelijke kennis nAAr implemenTATie in De zorg gAAT Dikwijls moeizAAm”

Vanaf nu zal FMT Gezondheidszorg

regelmatig innovatieve projecten van

het lectoraat publiceren. In deze editie

een introductie van het lectoraat.

Gabriëlle Tuijthof heeft de overstap naar Zuyd

Hogeschool gemaakt vanuit de Technische Uni­

versiteit Delft. Hier deed zij als universitair

hoofddocent onderzoek naar het verbeteren van

kijkoperaties in gewrichten door nieuwe instru­

menten, technieken en simulatoren te ontwikke­

len. Tijdens haar promotie, waarmee ze in 1998

startte, observeerde ze als ingenieur wekelijks het

gabriëlle tuijthof (midden) in overleg met studenten.

FMT GEZONDHEIDSZORG 23

sionals en mensen met chronische aandoeningen

in een thuissituatie te ondersteunen. Daartoe zal

zij betrokken zijn bij het optuigen van een ‘living

lab’, onder de naam: Wearable Werkplaats.

Een ander deel van het lectoraat zal ingevuld

worden met een voortzetting van haar expertise

op het ontwerpen van (slimme mechanische)

hulpmiddelen. Via deze aandachtsgebieden zal

zij direct input geven voor het onderwijs binnen

Engineering en in het bijzonder de nieuwe oplei­

ding Engineering van Zuyd Hogeschool, met de

afstudeerrichting Healthcare Engineering. <

VeRtaalSlag naaR ImplementatIeGabriëlle Tuijthof: “We zien dat onderzoekers

steeds preciezer te weten komen hoe het mense­

lijk lichaam functioneert en hoe ziektebeelden

ontstaan, maar dat de vertaalslag van deze kennis

naar implementatie in de zorg middels innova­

ties bijzonder moeizaam gaat. Belangrijke oorza­

ken zijn onvoldoende investeringscapaciteit voor

de translationele fase en de ontoereikendheid

van gezondheidssystemen om de stijgende zorg­

vraag te accommoderen. Een transitie naar

nieuwe vormen van zorgverlening is daarom

noodzakelijk. Relevant voor het lectoraat Smart

Devices is dat vanuit de techniek flink wordt

ingezet op onder meer geavanceerde slimme

materialen, 3D­printtechnologie, telemonitoring

en point of care testen. Een grote uitdaging blijft:

de potentie omzetten in producten en diensten

die ook echt gebruikt worden in de gezondheids­

zorg. Hierbij werk ik nauw samen met andere

lectoraten binnen Zuyd.”

HealtHcaRe engIneeRIngGabriëlle Tuijthof zal een deel van haar lectoraat

koppelen aan het kennis­as programma Limburg

Meet (LIME). Zij zal onder meer gaan onderzoe­

ken hoe slimmer meten met (nieuw te ontwikke­

len) wearable en point of care technologie kan

worden ingezet om een gezonde levensstijl te

stimuleren, support te bieden aan (zorg)profes­

werk van chirurgen in de operatiekamer, wat in

die tijd vernieuwend was. “Mijn drijfveer was om

me te bekwamen als ontwerpende onderzoeker

op het gebied van de minimaal invasieve sport­

chirurgie. Kijkoperaties hebben een revolutie

teweeggebracht in de sportchirurgie. Patiënten

herstellen door kijkoperaties veel sneller. Door

elk aspect van de operatietechniek te analyseren

en concepten te ontwerpen die de techniek

eenvoudiger, veiliger of kwalitatief beter kunnen

maken, kon ik indirect bijdragen aan het snellere

herstel van de patiënt. Dit type kijkoperatie is

inmiddels voldoende geëxploreerd, ik was toe

aan een volgende stap. Deze kon ik maken bin­

nen het lectoraat Smart Devices.”

DRIe pROgRammalIJnenDe ambitie van het lectoraat is smart devices te

ontwikkelen, implementeren en valoriseren

gericht op gezond en hygiënisch bewegen. Dit in

co­creatie met eindgebruikers en studenten om

zo de kennis, expertise op te bouwen en netwer­

ken te onderhouden, hetgeen cruciaal is voor de

realisatie van zorginnovatie.’

Het lectoraat kent drie inhoudelijke program­

malijnen:

• Slimme draagbare biosensoren;

• Antimicrobiële point of care testen;

• Mens­machine interfaces.

De programmalijnen zijn verder ingekaderd

door:

­ Focus op preventie of vroege diagnose, omdat

dit tot duurzame oplossingen in de gezond­

heidszorg leidt.

­ Focus op het verleiden tot gezond bewegen,

omdat bewegen als basisingrediënt aangege­

ven wordt voor het voorkomen of het vermin­

deren van veel ziektebeelden. Bovendien

draagt mobiliteit bij aan kwaliteit van leven en

sociale interactie.

­ Focus op jonge mensen met minder kansen in

de maatschappij, omdat deze doelgroep te

weinig gehoord wordt en de ondersteuning

juist het hardst nodig heeft.

mijn drijfveer was om me te bekwamen als ontwerpende onderzoeker op het gebied van minimaal invasieve sportchrurgie

Wat is een smart device?Binnen het lectoraat wordt een Smart Device als volgt gedefinieerd: ‘Een smart device is een product dat met zo min mogelijk signaalmetingen en maximale interpretatie een mens ondersteunt in zijn functioneren.’ Een paar voorbeelden. Een smart device kan zinvolle terugkoppeling geven over de toestand van een gebruiker. Bijvoor-beeld aan een reumapatiënt waarbij voortijdig via een biomarker in het speeksel wordt gemeten dat een pijn-scheut in aantocht is. Een smart device kan een complete functie autonoom overnemen, bijvoorbeeld het automa-tisch controleren van de bloedsuikerspie-gel van een diabetespatiënt. Een smart device kan ook de gebruiker verleiden tot gezond gedrag, bijvoorbeeld het spelen van een game waar je naar vol-gend level kunt komen als je voldoende stappen zet.

relevant voor het lectoraat smart Devices

is dat vanuit de techniek flink wordt ingezet op

onder meer geavanceerde slimme materialen

Luchtbeheersing Operatiekamers

FMT GEZONDHEIDSZORG24

Door: P. Sloot,

en C. Oldenkamp-Berkelaar, bestuur STIP

Operatiekamers staan de laat­ste jaren, sinds de nieuwe WIP­richtlijn 2014, in de belangstel­ling. Vanaf begin 2017 is het toetsingskader van IGZ over luchtbeheersing in operatieka­mers van toepassing. Ook dit jaar organiseerde STIP een symposium over operatieka­mers.

interessant stip­symposium luchtbeheersing ok’s

Het symposium was een mooie mix van

verschillende professionals. Dat er nog

heel veel vragen zijn over de ‘ins en

outs’ van operatiekamers, werd tijdens het con­

gres weer duidelijk. Zo ontstonden er aanslui­

tend aan de lezingen en tijdens de discussieronde

heel wat discussies.

Van het discussieforum en van de lezingen vindt

u een samenvatting van op de website van STIP

zie: https://www.infectiepreventieopleidingen.nl/

lbok17#algemeen

Van de speerpunten van elke spreker hebben we

in dit artikel korte ‘quotes’ gemaakt. De quote,

dat je met een burkamuts op in de OK de lucht­

reinheid kunt verbeteren, is misschien wel de

meest verassende. >

Ruud Tromp, zelfstandig Zorgadviseur, lid van

het bestuur van de NVLO, trad op als dagvoor­

zitter

Peterhans van den Broek, voorzitter expertgroep

WIP, schetst de routes van het ontstaan van

infecties. Kort gezegd: de toegevoerde lucht en

de aanwezige mens dragen bij aan micro­orga­

nismen in de lucht.

De WHO­richtlijn adviseert: gebruik géén UDF

Modderkolk Industry & Healthcare solutions

Oscar Arenz 06-51611779

Nieuweweg 1436603 BL Wijchen

www.modderkolk.nl

Op uw OK complex alles onder controle met erkende partner Modderkolk• Dagelijks beheer en onderhoud door specialisten• Prestatieverbeteringenbijtegenvallendformaatbeschermdgebied

Classificatie en Keuringen• OKcomplexValidatieenOKPrestatieclassificatievolgensdeWIPRL

2014/’16endeVCCN-RL07• InspectieElektrischeinstallatievoormedischeruimten• Directeaanpakenher-metingbijafwijkingen

Upgrade, renovatie en nieuwbouw• Ontwerp,realisatie,kwalificatievanmedischeruimteseninstallaties

Uw

gek

wal

ifice

erde

par

tner

met

rugg

engr

aat!

Luchtbeheersing Operatiekamers

FMT GEZONDHEIDSZORG26

bij gewrichtvervangende ingrepen. Echter dit is

een conventioneel advies. World Health Organi­

zation (WHO) adviseert wereldwijd. WIP is

puur voor de Nederlandse situatie, waarbij voor­

zorgprincipe een belangrijke rol speelt en der­

halve UDF wel geadviseerd wordt.

Van den Broek geeft aan dat de WHO haar ad­

viezen te veel baseert op meta­analyses van

gekoppelde databestanden, geselecteerd op de

uitkomstmaat POWI. De WIP zou haar advies

meer gericht hebben op Random Critical Trials

(RCT’s) waarin gekeken wordt naar micro­orga­

nismen in de lucht boven de wond.

Roberto Traversari heeft onlangs met Peterhans

Van den Broek en Frans Saurwalt een artikel

gepubliceerd in het tijdschrift NTvMM.

Hierin pleiten zij dat er niet meteen rigoureuze

maatregelen getroffen worden wanneer het

beschermd gebied niet groot genoeg is, maar de

reinheid van de lucht te testen door het meten

van KVE’s in bedrijf.

Traversari: “Wil je minder dan 10 KVE/m3 heb­

ben, moet je of meer lucht inblazen of je kle­

dingsysteem verbeteren (bijvoorbeeld door het

dragen van een ‘burkamuts’)”.

Marianne van der Jagt, hoofd OK uit Het van

Weel­Bethesda ziekenhuis.

In 2012 is vanwege capaciteitsproblemen een 4e

OK aangebouwd met groot plenum 3 x 3 m en

opdekruimte.

Naar aanleiding van de VCCN­richtlijn RL7 is

men gestart met het verkrijgen van kennis door

inlezen en het volgen van de 3­daagse STIP­trai­

ning luchtbeheersing met hoofd OK­techniek en

deskundige infectiepreventie. Samen hebben ze

het luchtbeheersplan met feedback van STIP­do­

centen en hebben ze een plan van aanpak ge­

schreven.

Heinze Sikkema, DSMH en bedrijfsleider CSA,

MCA vroeg zich af “hoe houden we de steriele

medische hulpmiddelen steriel gedurende het

proces op de OK?”

Heinze toont met deeltjesmetingen aan dat er

pieken zijn bij binnenbrengen patiënt, diather­

mie, binnenbrengen instrumententafel, boren,

frezen, spoelen, aanduwen afval in afvalzak,

opruimen terwijl wond nog niet dicht is.

Ook constateert Heinze dat deeltjesmetingen

verstoord worden door diathermie e.d., vandaar

ziet hij meerwaarde in KVE­metingen.

Nanette Palmer, deskundige infectiepreventie

Diakonessenhuis Utrecht, schetst de situatie in

de nieuwe OK, waar de medewerkers moeten

werken met een nieuw luchtbeheersysteem. Het

projectteam kreeg een heldere opdracht van het

hoofd OK en realiseerde samen met externe

partijen verbeteringen. Ze hebben een duidelijk

beheerplan opgesteld en door STIP een gebrui­

kerstraining ten aanzien van het gedrag op de

OK gegeven aan de medewerkers.

Jan Drop, werktuigbouwkundig projectadviseur

bij firma Sweegers & De Bruijn Is betrokken bij

het project in het Diakonessenhuis als lid van

het projectteam. Hij schetst hoe ze stapsgewijs

het beschermd gebied hebben vergroot.

Pierre van Zuijlen, projectadviseur engineering

Rijnstate heeft op basis van het toetsingskader

van de IGZ alle operatiekamers gescoord met

behulp van het toetsingskader die ze bij de STIP­

scholing ontvangen hebben. Op basis van de

resultaten is besloten om de nieuwbouw ver­

sneld uit te voeren. De nieuwbouw OKC wordt

nu binnen 3 jaar gerealiseerd.

Arine Bakker, deskundige infectiepreventie St

Jansdal Harderwijk, schetst het bouwproject van

de nieuw gerealiseerde OKC op het dak van de

spoedeisende hulp.

De IGZ heeft meegekeken in het gehele traject

omdat ze gekozen hebben voor het Opragon­

systeem voor de gehele OK. Dit systeem is niet

te valideren volgens VCCN­richtlijn RL7.

Aldo de Ranitz, business development manager

3M, schetst hoe onzichtbare vervuiling van de

omgeving aangetoond kan worden door middel

van ATP­metingen. <

Ruud tromp

peterhans v.d. Broek

Roberto travesari

marianne v.d Jagt

Heinze Sikkema

nanette palmer

Jan Drop

pierre van Zuijlen

arine Bakker

aldo de Ranitz

Ultraclean

for operating rooms

Enabling wellbeing www.halton.com

Halton Vita OR Space 5

• Gehele OK is beschermd gebied.• ISO-klasse 5 in rust.• Gevalideerd tijdens operaties: <5 KVE/m3

• Ultra-schone lucht door gecontroleerde verdunningsventilatie. Nu ook leverbaar in Nederland! Halton B.V., tel. 030 600 7060, email: verkoop.nl@halton.nlReferentie: 35 OK´s, Karolinska ziekenhuis, Stockholm.

120417_halton-OR_197x254_portrait_NL.indd 1 12.4.2017 14:59:53

Luchtbeheersing Operatiekamers

FMT GEZONDHEIDSZORG28

miCrobiologisCh onDerzoek VAn luChT Voor De operATiekAmer

Het gebruik van luchtbehandeling in

operatiekamer en opdekruimte dient

het aantal deeltjes en micro­organis­

men in de lucht te verminderen. Door vermin­

dering van het aantal deeltjes en micro­organis­

men in de lucht wordt de kans op contaminatie

van de operatiewond kleiner en verkleint hier­

mee de kans op het ontstaan van postoperatieve

wondinfecties.

BeHeeRSplan lUcHtBeHanDelIng VOOR De OpeRatIeafDelIngOm de effectiviteit en de juiste werking van de

vereiste luchtbehandeling in operatiecomplexen

te kunnen garanderen heeft de Werkgroep Infec­

tie Preventie (WIP) samen met de Vereniging

Contamination Control Nederland (VCCN) in

2005 het ‘Beheersplan Luchtbehandeling voor de

Operatieafdeling’ ontwikkeld. Dit document is

door de Inspectie voor de Gezondheidszorg

(IGZ) geaccepteerd als een professionele stan­

daard uit het veld, maar vroeg de stuurgroep en

de WIP destijds het Beheersplan op te nemen in

de richtlijnen van de WIP. Hierdoor kan de

actualiteit gegarandeerd worden door het na vijf

jaar te herzien. De geplande herziening heeft wat

langer op zich laten wachten waardoor de her­

ziene versie van het beheersplan in 2014 is gepu­

bliceerd.

De WIP ­ richtlijn 2014 heeft op diverse punten

wijzigingen ondergaan. Enkele wijzigingen heb­

ben tot onduidelijkheid geleid over welke maat­

regelen toegepast dienen te worden om te kun­

nen voldoen aan de WIP ­ richtlijn. Met name de

wijze van toepassen van VCCN Richtlijn 7 als

prestatie­eis voor de luchtbehandeling (classifi­

catie) en de toepassing van het microbiologisch

Door: Ing R.C. Hennep,Consultant

binnenmilieu & Legionellapreventie

bacteriën zijn de voornaamste

veroorzakers van een postopera­

tieve wondinfectie. bacteriën komen

niet vrij voor in de lucht maar zijn

aanwezig op deeltjes zoals huid­

schilfers, haren en stofdeeltjes.

Deeltjes en de hierop aanwezige

micro­organismen kunnen direct uit

de lucht in de operatiewond terecht

komen of indirect via het

instrumentarium.

OK met beschermde zone.

FMT GEZONDHEIDSZORG 29

volgens de WIP­richtlijn vrij is om het type lucht­

behandelingsysteem te kiezen, i s er niet altijd

sprake van meer van een aparte beschermde zone

in de operatiekamer. Classificatie volgens VCCN

RL7 is hier dan ook niet mogelijk, het uitvoeren

van microbiologisch luchtonderzoek (Zweedse

methode) biedt hier de oplossing.

Het uitvoeren van een classificatie van het luchtbe­

handelingsysteem is noodzakelijk bij de volgende

situaties:

• na aanpassingen in het luchtbehandelingsys­

teem;

• bij vervanging van de eindfilters;

• als daar op andere gronden aanleiding toe is

bijvoorbeeld na onderhoud of reparaties, na

verbouw en nieuwbouw.

luchtbehandeling in een klasse 1 operatieka­

mer.

3. Het classificeren van een operatiekamer ge­

schied op basis van de prestaties van de aan­

wezige luchtbehandeling. Deze dient aan

bepaalde prestatie­eisen te voldoen.

Om te kunnen bepalen of de gestelde prestatie­ei­

sen gehaald worden, heeft de VCCN een bepalings­

methodiek opgesteld die aansluit bij de bestaande

Europese normen/richtlijnen en nieuwe ontwikke­

lingen op dit gebied: de VCCN Richtlijn 7 (VCCN

RL7). Deze richtlijn is gebaseerd op de stofdeeltjes­

concentratie in de lucht volgens NEN­EN­ISO

14644­1. Waarbij men ook een onderscheid maakt

tussen een beschermd gebied (ISO­klasse 5) en een

vuile zone (ISO­klasse 7). Echter doordat men

luchtonderzoek voor validatie van het operatie­

complex geven aanleiding tot vragen.

De genoemde onduidelijkheden werden onder­

schreven tijdens de sessies bij de VCCN Leden­

middag januari 2017. Met name de sessie over

VCCN­richtlijn 7 bracht veel duidelijkheid. In

dit stuk zal meer duidelijkheid gegeven worden

over het toepassen van VCCN Richtlijn 7 en het

gebruik van microbiologisch luchtonderzoek bij

de validatie van operatiekamers en opdekruim­

ten.

Toepassen van VCCN-richtlijn 7, Methode voor

testen en classificeren van OK’s en opdekruimten

in rust

De herziene WIP­richtlijn heeft onder andere

deze drie belangrijke aanpassingen ondergaan:

1. De WIP ­ richtlijn is nu van toepassing op de

luchtkwaliteit van operatiekamers en opdek­

ruimten van operatieafdelingen klasse 1 in

ziekenhuizen en particuliere klinieken zoals

zelfstandige behandelcentra en privéklinieken.

Deze richtlijn is niet van toepassing op opera­

tiekamers en opdekruimten van operatieafde­

ling klasse 2. Er wordt in de nieuwe WIP­

richtlijn een duidelijker onderscheid gemaakt

tussen de verschillende operatieafdelingen

klasse 1 en klasse 2.

2. In de WIP – richtlijn is de keuze voor het

gebruikte luchtbehandelingsysteem in een

klasse 1 operatiekamer niet meer vastgelegd.

Dit houdt in dat naast de als norm geldende

2T Plenum (twee in temperatuur verschillen­

de plenumzones), ook UDF (unidirectionel

flow systems) gebruikt mag worden voor de

miCrobiologisCh onDerzoek VAn luChT Voor De operATiekAmer

OK zonder plenum.

delingsysteem periodiek controleert.

VCCN­richtlijn 7 is niet ontwikkeld om OK’s en

opdekruimten te valideren, maar enkel voor de

classificatie hiervan.

Voor validatie dient de gebruiker tezamen met

de ontwerper van het luchtbehandelingsysteem

een goed meetprotocol op te stellen en op te

nemen in het Luchtbeheerplan. In dit meetpro­

tocol wordt de meting van de kritische procespa­

rameters en de bijbehorende grenswaarden

vastgelegd.

Een periodiek validatieprogramma moet mini­

maal jaarlijks worden uitgevoerd, in verband

met de onderhoudsactiviteiten. De validatie

houdt tenminste in:

­ luchtbalansbepaling,

­ filter lektesten,

­ laminariteit luchtstroombepaling,

­ kamer drukhiërarchie,

­ deeltjestellingen,

­ meting van het aantal bacteriën (kolonievor­

mende eenheden) in de lucht.

Er dient extra benadrukt te worden dat het

Het gebruik van microbiologisch luchtonderzoek

voor de validatie van operatiekamers en opdek-

ruimten

In het oude ‘Beheersplan luchtbehandeling voor

de operatiekamer’ werd het meten van het aantal

bacteriën (kolonievormende eenheden) in de

lucht als permanente controle van het functione­

ren van de luchtbehandeling aanbevolen. In de

nieuwe WIP­richtlijn wordt dit nu echter niet

meer aanbevolen, wat een onjuist beeld schept

over de noodzakelijkheid van de microbiologi­

sche luchtmetingen bij de validatie van operatie­

kamers.

Valideren houdt in dat men de procesparame­

ters, die indicatoren zijn voor het goed functio­

neren van en de effectiviteit van het luchtbehan­

uitvoeren van enkel de deeltjestellingen geen

informatie geeft over het aantal aanwezige bacte­

riën in de lucht. Zie voor een nadere toelichting

hieromtrent het artikel ‘Meten van de luchtkwa­

liteit operatieafdeling’ gepubliceerd in FMT

Gezondheidszorg 2013.

Het uitvoeren van het microbiologisch luchton­

derzoek blijft een onmisbaar element in het

validatieproces bij operatiekamers en opdek­

ruimten.

In dit artikel zijn de overig bestaande onduide­

lijkheden voorkomend uit het gewijzigde WIP

– richtlijn en de VCCN­richtlijn 7 niet beschre­

ven. De normcommissie van het VCCN zal

waarschijnlijk nog in 2017 een verduidelijking

ten aanzien van Richtlijn 7 publiceren. <

Luchtbeheersing Operatiekamers

FMT GEZONDHEIDSZORG30

DÉ CLEANROOM EN OK SENSORZONDER ZORGENOVER KALIBRATIE EN ONDERHOUD

www.pedak.nl | +31 (0)475 497424

Pedak biedt levenslange garantie bij deelname aan het ruilprogramma.Vraag naar de mogelijkheden en voorwaarden.

• nauwkeurig meetsysteem voor temperatuur en luchtvochtigheid• unieke verwisselbare sensor• kalibratie zonder meetonderbreking met ruilprogramma

Bacterieplaat.

OK zonder 2t plenum.

Intermicon B.V. - Roer 24 - 3068 LE Rotterdam - Tel.: +31 (010) 458 28 33 - info@intermicon.nl

Intermicon B.V. is een onafhankelijk bedrijf dat al meer dan 30 jaar gespecialiseerd is in het uitvoeren van metingen en validaties in o.a. de farmaceutische industrie, medische centra

en laboratoria. Het valideren van cleanrooms en klasse II veiligheidswerkbanken is hierbij een kerntaak. Intermicon B.V. voert een veelheid aan metingen uit en geeft hierbij

meerwaarde door met de klant mee te denken en zonodig advies te geven.

Al onze metingen worden, afhankelijk van de keuze, uitgevoerd cconform ISO normen, VCCN-RL7/WIP of volgens klantprotocol.

Om de kwaliteit te waarborgen is Intermicon B.V. gecertiiceerd volgens de ISO 9001:2008 norm.

LUCHTBEHANDELING IN OPERATIEKAMERS

Kwaliicatie & Validatie

Cleanroom- Luchthoeveelheden- Drukverschillen- Integriteit HEPA-ilters- Luchtsnelheden / uniformiteit- - Deeltjesclassiicatie- Luchtstromingspatronen, visualisatie en registratie- Hersteltijd- Temperatuur- Relatieve vochtigheid- Licht- - Geluid

Sterilisatietunnel- Integriteit HEPA-ilters- Luchtsnelheden- Deeltjesclassiicatie

Gassen - Deeltjesclassiicatie- Dauwpu- Dauwpunt- Oliegehalte GC/MS - Micro-organismen

luchtbehandeling operatiekamer

FMT GEZONDHEIDSZORG32

Door: Wilma Schreiber

st. jansdal in harderwijk heeft de

primeur: de zes nieuwe ok’s die begin

dit jaar werden geopend, zijn allemaal

uitgerust met opragon, een zweeds

luchtbehandelingssysteem van

avidicare.

De Zweedse prestatie­eisen aan de lucht­

kwaliteit in een operatiekamer en

opdekruimte zijn anders gedefinieerd

dan in Nederland. Deze spreken over minder

dan 5 KVE/m3 in het wondgebied en op de

instrumenttafel in een operationele situatie. Dit

dient aangetoond te worden tijdens een meer

dan 45 minuten durende chirurgische ingreep.

De werking van het Zweedse Opragon­systeem

verschilt van traditionele luchttoevoersystemen.

Wat betekende dit voor de validatie en voor het

werkproces?

Het draait allemaal om het beschermd gebied.

Het Opragon­systeem combineert een neer­

waarts gerichte luchtstroom, ook wel unidirecti­

onal flow (UDF) genoemd, in de kern van de

operatiekamer met extra luchttoevoer in de

periferie. Op die manier wordt de hele OK actief

geventileerd. In de kernzone boven de operatie­

tafel en het chirurgische team, waar de concen­

tratie van lichaamswarmte in het algemeen zorgt

voor een toename van stofdeeltjes die mogelijk

zijn voorzien van micro­organismen, voert het

Opragon­systeem de ‘vuile’ lucht direct af.

In de periferie zijn air showers (luchtdouches)

opgenomen om de temperatuur tussen de kern­

zone en de rest van de operatiekamer te contro­

leren en de UDF in de kern van de OK in stand

te houden. Zowel het Opragon­systeem in de

kernzone als de air showers in de periferie voor­

zien de OK van HEPA­gefilterde lucht. Het aan­

tal luchtwisselingen in de operatiekamer en het

toe te passen type van het Opragon­systeem in

de kernzone is afhankelijk van het OK­type.

Daarnaast wordt het aantal air showers in de

periferie gebaseerd op de grootte van de opera­

In de kernzone boven de operatietafel en het chirurgische team verdringt het Opragon-systeem de ‘vuile’ lucht naar de periferie.

luchtbehandelingssysteem onder de loep

FMT GEZONDHEIDSZORG 33

tiekamer en het aantal aanwezige personen.

“Opragon werkt op basis van een temperatuur­

verschil: de temperatuur op de operatietafel

dient te allen tijde zo’n 2 graden lager te zijn dan

die in de periferie. Zodoende wordt de neer­

waarts gerichte luchtstroom uit het Opragon­

systeem in de kernzone in stand gehouden en

worden de stofdeeltjes met mogelijke micro­or­

ganismen direct naar beneden afgevoerd”, ver­

klaart salesdirector Marco Baroni.

actIeVe VentIlatIeDe temperatuur wordt gemeten op twee tegen­

over elkaar liggende wanden op een hoogte van

1 meter 20 (de hoogte van de operatietafel).

Doordat er in de gehele operatiekamer actief

wordt geventileerd, kan het Opragon­luchtsys­

teem een ISO­5 classificatie garanderen in een

operationele situatie in de gehele OK; de lucht­

kwaliteit is in de hele OK hetzelfde. Het is een

misverstand dat met dit systeem overal in de OK

geopereerd kan worden. “Je moet wel onder het

Opragon­systeem staan, in de kernzone, daar

opereer je”, stelt Baroni. “En als er tien tot vijf­

tien mensen in de ruimte zijn, zorgt dat voor te

veel vervuiling om de luchtkwaliteit te kunnen

garanderen.”

OnafHanKelIJKe metIngenAangezien de WIP­richtlijn 2014 niet langer een

specifiek systeem voor luchtbehandeling voor­

schrijft, droeg Royal HaskoningDHV als advi­

seur van het St. Jansdal naast het traditionele

plenumsysteem ook het Opragon­systeem als

optie aan mede vanwege de innovatieve manier

van luchttoevoer in de operatiekamer en de

opdekruimte. Een andere reden was het feit dat

het geïnstalleerde Opragon 8­systeem in het St.

Jansdal minder toevoerlucht nodig heeft dan

traditionele luchttoevoersystemen.

De uitdaging bij het St. Jansdal was dat het

bepalen van een beschermd gebied in de nieuwe

OK’s volgens de richtlijn 7 van de Vereniging

Contamination Control Nederland (VCCN),

met het Opragon­systeem niet mogelijk was.

“Wij hadden geen minder schoon gebied en

moesten dus op een andere manier aantonen dat

Opragon voldeed aan de wettelijke eisen rond

beschermingsgraad en hersteltijd”, zegt Remko

Noor, seniorconsultant Healthcare bij Royal

HaskoningDHV. Hiervoor werd op diverse

plekken in de OK vervuiling aangebracht en op

een groot aantal verschillende punten in de OK

de vervuiling gemeten en eveneens hoe snel de

vuile lucht met Opragon werd afgevoerd. “We

hebben die metingen laten uitvoeren door een

onafhankelijk partij. De conclusie was dat het

systeem gelijkwaardig aan de eisen van de WIP­

richtlijn voldoet. Dit rapport hebben we over­

handigd aan IGZ. Ze moeten formeel nog een

bezoek op locatie brengen, maar de reactie op

het systeem was positief.”

De validatie vond plaats op basis van de bij St.

Jansdal gebruikelijke opstelling van apparatuur

en pendels. “We hebben de meest vervelende

situatie proberen te creëren en in rust gemeten,

conform de Nederlandse afspraken in de richtlij­

nen. De mensen en het werkproces hebben we

dus buiten beschouwing gelaten”, verklaart Noor.

WeRKpROceS centRaalOK Consultancy Nederland (OKCN) is door St.

Jansdal ingehuurd als onafhankelijk adviseur

voor de nieuwbouwplannen voor onder andere

de operatieafdeling. “Onze missie is zorgen dat

het werkproces centraal staat in het ontwerp.

Daarom stellen we steeds de vraag: wat is er

rondom de behandeling nodig? Op basis daar­

van maken we een ruimtelijk en functioneel plan

van eisen. En pas daarna schakelen we de archi­

tect en de installatieadviseur in”, aldus Janet

Vissinga, directeur OKCN. Toen Royal Hasko­

ningDHV met de suggestie kwam om Opragon

als alternatief luchtbehandelingssysteem te on­

derzoeken, stelde Vissinga dan ook als voorwaar­

de dat het primaire proces goed gefaciliteerd

moest kunnen worden.

In nauwe samenwerking met gebruikers (verte­

genwoordigd door OKCN), installatieadviseur

en architect werd gekomen tot een definitief

Het Opragon-systeem in de praktijk. Externe luchttoevoerControle van de ruimtetemperatuur. HEPA-gefilterde luchttoevoer verbetert de sedimentatie. Voor opdekruimten wordt het Opragon 6-systeem gebruikt. OpragonKoele, HEPA-gefilterde luchttoevoer voor een ultraschoon operatiegebied. LuchtgordijnKoele, HEPA-gefilterde luchttoevoer voor een barrière tegen ongewenste instroom van partikels uit de gang. AfzuigingSymmetrische afvoer van lucht uit de OK, alleen op vloerniveau.

A

B

C

D

D

luchtbehandelingssysteem onder de loep

Een ander punt dat Baroni aanstipt, is dat de

Zweedse richtlijn verschilt van de Nederlandse

WIP­richtlijn. Niet het aantal deeltjes wordt

gemeten, maar het aantal kolonievormende

eenheden (KVE’s) per kubieke meter. Daarnaast

vindt validatie plaats bij OK in een operationele

situatie in plaats van in rust. “In de tien jaar van

ons bestaan hebben we inmiddels zo’n 1.100

metingen uitgevoerd in ziekenhuizen. Op basis

van onze ervaring en vele uitgevoerde validaties

kunnen wij met het Opragon­luchtsysteem de

garantie geven dat de metingen uitgevoerd in

een operationele situatie in het wond­ en instru­

mentgebied het aantal van < 5 KVE/m3 en < 10

KVE/m3 in de periferie niet overschrijdt”, aldus

Baroni. “Voorwaarde is wel dat er discipline is als

het gaat om kleding en hygiëne en dat Avidicare

in het beginstadium bij het ontwerp wordt be­

trokken.”

AB

A A

CC

D

schonegang

operatiekamer gang

D

FMT GEZONDHEIDSZORG34

Het ontwerp en de inrichting van een operatie-

afdeling is een ingewikkelde aangelegenheid.

De eisen vanuit de diverse specialismen, diverse

logistieke processen en snelle technologische

veranderingen vragen om coördinatie door een

ervaren adviseur.

‘PROFESSIONALS FOR PROFESSIONALS’

Postbus 60030 | 9703 BA Groningen

Postbus 2101 | 5202 CC ‘s-Hertogenbosch

+31 (0) 73 62 34 381 | WWW.OKCN.NL | INFO@OKCN.NL

Wij zijn een betrouwbare, resultaatgerichte en professionele partner. Plannen? Neem contact op voor een vrijblijvend oriënterend gesprek.

EXCLUSIEF DISTRIBUTEUR OPRAGON

LUCHTINBLAASSYSTEMEN

HPL WANDAFKLEDING

SERVICE & VALIDATIE

BESPANNERIJ LUCHT VERDEELDOEKENRemmerden 124 • 3911 TZ Rhenen, NederlandT +31 (0)317 614 461 • www.medexs.com • info@medexs.com

FMT GEZONDHEIDSZORG 35

ontwerp. In dummysessies werden werkproces­

sen live nagespeeld, met apparatuur en het ge­

hele operatieteam.

meeR VRIJHeIDUiteindelijk bleek Opragon een voldoende goed

systeem om het werkproces te faciliteren. “Bij

een klassiek UDF­systeem wordt er een vlak op

de vloer geprojecteerd waarbinnen je moet

opereren, dit werkt bij het Opragon­systeem

anders. Het systeem behandelt naast het opera­

tiegebied namelijk ook de periferie waar de

Het Opragon-systeem combineert een neerwaarts gerichte luchtstroom in de kern van de operatie-kamer met extra luchttoevoer in de periferie.

Reactie Roberto Traversari, Innovatiecentrum Bouw (ICB) TNO“Eindelijk neemt de producent van het Opragon-systeem zijn verantwoordelijkheid door helder aan te geven hoe het systeem werkt en beschouwd moet worden.

Het systeem kenmerkt zich in de middenzone door een duidelijk neerwaarts gerichte luchtstroming. Hierbij wordt ook een hoeveelheid lucht in de perife-rie ingebracht. Uitgaande van de hoeveelheid toe-gevoerde lucht en een neerwaartse luchtsnelheid in het operatiegebied, kan worden berekend wat het oppervlak van het beschermde gebied maximaal zou kunnen zijn indien dit alleen met schone lucht uit het toevoersysteem (bollen) zou worden door-stroomd. Een eerste orde effect met betrekking tot de reinheid betreft de hoeveelheid toegevoerde HE-PA-gefilterde lucht en een tweede orde effect is de wijze waarop de lucht wordt toegevoerd.De wijze van toevoeren bepaalt in hoge mate de ven-tilatie-efficiëntie. Ook in conventionele UDF-syste-men kan een ISO 5 classificatie voor de 0,5 µm deel-tjes conform de NEN-EN-ISO-14644-1 en een korte hersteltijd in de gehele OK over het algemeen wor-den aangetoond door de hoge mate van doorspoe-ling.

TNO heeft de ervaring dat het vaststellen van de be-schermingsgraad van dit systeem, met tot veertien bollen in de kernzone en acht bollen in de periferie, mogelijk is, net zoals bijvoorbeeld het uitvoeren van metingen volgens DIN1946-4:2008 waarmee een beschermingsgraad op de operatietafel wordt be-paald. Dat hiermee mogelijk geen recht wordt ge-daan aan het systeem, is een geheel andere discus-sie.Als alternatieve wijze om gelijkwaardigheid met be-trekking tot de prestaties van het systeem aan te tonen, lijkt het meten van micro-organismen tijdens de ingreep de beste methode (Traversari, R., Broek, van de P., Saurwalt, F., ‘Wat nu als het beschermd gebied kleiner is dan verwacht?’ In: Nederlands Tijdschrift voor Medische Microbiologie 1/2017, p. 14-18). Deze voorgestelde meetmethode om gelijk-waardigheid aan te tonen, is beproefd en sluit aan bij de literatuur.”

omloop hun werk moet doen”, aldus Vissinga.

“Het voordeel is dat gebruikers niet langer pre­

cies binnen de lijntjes hoeven te staan. Met veel

instrumentarium, een OK­tafel met de patiënt

en het complete operatieteam, staat een opera­

teur soms letterlijk met de tafel in zijn rug. Op­

ragon biedt dan iets meer vrijheid, een prettiger

werkhouding en daarmee een patiëntveiliger

situatie.”

Bijkomend voordeel van het gebruik van het

Opragon­systeem zou volgens Vissinga kunnen

zijn dat voorzieningen als gas, stroom en data

dichter bij het operatieproces gebracht kunnen

worden. “Als je flexibeler bent in het opstellen

van apparatuur, hoeven er minder kabels door

de OK te lopen. En ook dat draagt uiteindelijk

bij aan een goed en veilig werkproces.” <

luchtbehandeling operatiekamers

FMT GEZONDHEIDSZORG36

wAT nu Als heT besChermD gebieD kleiner isDAn VerwAChT?

welke nog steeds geldig lijken, suggereren dat een

concentratie van 10 KVE/m3 of minder tijdens

de ingreep wenselijk is voor gewrichtvervangen­

de ingrepen om het infectiepercentage lager dan

1,5% te houden. Onderzoek van Lidwell toont

aan dat er een correlatie is tussen het type lucht­

behandelingssysteem en het aantal aangetroffen

KVE/m3 en tussen het aantal aangetroffen KVE/

m3 en het aantal postoperatieve wondinfecties

(POWI’s).3

Voor de methodiek verwijzen de auteurs naar

een Zweedse richtlijn (SIS­TS39, 2015).4 In deze

richtlijn wordt voor infectiegevoelige ingrepen

een gemiddelde waarde van 10 KVE/m3 of min­

der aangehouden over 5 tot 10 ingrepen waarbij

de maximale gemiddelde waarde van de 3­4

metingen bij één ingreep maximaal 30 KVE/m3

mag bedragen tijdens de ingreep. Een deel van

deze richtlijn zal ook worden opgenomen in

VCCN­richtlijn 8 “Monitoring van OK’ s in

gebruik” die momenteel wordt opgesteld. Deze

richtlijn betreft het technisch en microbiologisch

monitoring van operatiekamers tijdens het

gebruik.

Het vaststellen van de microbiologisch kwaliteit

van de lucht in de buurt van het wondgebied en

de instrumenttafels moet echter niet worden

onderschat. Hiervoor moet het nodige worden

georganiseerd om de metingen efficiënt te kun­

nen uitvoeren. Daarnaast zijn de resultaten ook

in belangrijke mate afhankelijk van het proces

op de operatiekamer tijdens de ingreep. Hier­

door moeten de metingen regelmatig worden

uitgevoerd om o.a. veranderingen in het proces

te kunnen detecteren.

cOnclUSIeSDe auteurs concluderen in het artikel dat een

operatiekamer met prestatieniveau­1 en een

beschermd gebied dat kleiner is dan verwacht

c.q. te klein is om het operatiegebied, chirurgisch

team en de steriele instrumenttafels te omslui­

ten, niet per definitie hoeft te leiden tot het

Recent is in het Nederlands Tijdschrift

voor Medische Microbiologie een artikel

verschenen van Roberto Traversari,

Peterhans van den Broek en Frans Saurwalt1.

In dit artikel wordt door de auteurs aangegeven

hoe omgegaan kan worden met een als prestatie­

niveau­1 geclassificeerde operatiekamer waarbij

de omvang van het beschermde gebied kleiner is

dan verwacht c.q. te klein is om de beoogde

ingrepen binnen het gebied uit te voeren.

Dit artikel is opgesteld omdat metingen uitge­

voerd volgens richtlijn 7 van de Vereniging Con­

tamination Control Nederland (VCCN)2 laten

zien dat de omvang van het beschermd gebied

soms fors kleiner is dan op grond van afmeting

en functionaliteit van het plenum verwacht

(meer dan 40 cm insnoering t.o.v. de projectie

van het plenum). Dit vormt voor ziekenhuizen

en zelfstandige behandelcentra vaak een acuut

knelpunt dat veelal niet direct kan worden opge­

lost.

geVOlgen Van ‘KleIneR Dan VeR-WacHt’ BeScHeRmD geBIeDIn dit artikel betogen de auteurs dat een kleiner

gebied dan verwacht niet per definitie hoeft te

leiden tot restricties aan toegestane ingrepen in

de operatiekamer of het buiten bedrijf stellen

van de operatiekamer. De auteurs onderscheiden

drie mogelijke routes om een kleiner dan ver­

wacht beschermd gebied aan te pakken. Eén van

die routes die in het artikel wordt onderbouwd

richt zich niet direct op aanpassing van het

systeem maar toont gelijkwaardigheid van pres­

taties aan, zo nodig door middel van aanpassin­

gen in primaire en/of ondersteunende processen.

aantOnen Van gelIJKWaaRDIge pReStatIeSHet aantonen van gelijkwaardige prestaties kan

plaatsvinden door het aantoonbaar en continue

beperken van het aantal kolonievormende een­

heden in de omgeving van het wondgebied en de

instrumenttafels. Studies uit de jaren tachtig,

Door: Roberto Traversari,

Peterhans van den Broek en Frans Saurwalt

in dit artikel een samenvatting van

het uitgebreider artikel “wat nu als

het beschermd gebied kleiner is dan

verwacht?”

FMT GEZONDHEIDSZORG 37

Woerden, november 2014.3 Lidwell OM. Air, antibiotics and sepsis in repla­

cement joints. Journal of Hospital Infection

1988;11:18­40.4 Swedish Standards Institute (SIS), Technical

Specification 39. Microbiological cleanliness in

the operating room – Preventing airborne con­

tamination – Guidance and fundamental requi­

rements. 2015.5 Werkgroep Infectie Preventie (WIP). Luchtbe­

handeling in operatiekamer en opdekruimte in

operatieafdeling klasse 1. Leiden, November

2014.

meters wordt voldaan5. Daarnaast kan deze

benadering kan ook invulling geven aan de

opmerking in de WIP­richtlijn dat naast de

vermelde voorkeur voor een luchtbehandelings­

systeem dat voldoet aan prestatieniveau­1

(UDF), er ook tolerantie voor gebruik van een

mengend systeem met HEPA­filtratie is.5 <

Literatuur1 Traversari, R., Broek, van de P., Saurwalt, F.,

Wat nu als het beschermd gebied kleiner is dan

verwacht?, Ned Tijdschr Med Microbiol

2017;25:nr1: 14­18.2 Vereniging Contamination Control Nederland

(VCCN). Richtlijn: Methode voor testen en

classificeren van OK’s en opdekruimten in rust.

direct aanpassen van het systeem of het staken

van het uitvoeren van “schone” ingrepen. Door

het niveau van het aantal KVE/m3 voor schone

ingrepen aantoonbaar op een niveau beneden de

10 KVE/m3 te houden (al dan niet met additio­

nele maatregelen) wordt een omgeving gecreëerd

die gelijkwaardig is aan de kwaliteit die met pres­

tatieniveau­1 wordt beoogd.

Hiermee kan tijdens een transitieperiode naar

nieuwbouw, renovatie of systeemaanpassingen

worden aangetoond in control te zijn. Hierbij

kan wel de eis worden gesteld dat aan de overige

eisen uit de WIP­richtlijn Luchtbehandeling in

operatiekamer en opdekruimte in operatieafde­

ling klasse­1 zoals o.a. zonering, filterkwaliteit,

hersteltijd bewaking van kritische procespara­

wAT nu Als heT besChermD gebieD kleiner isDAn VerwAChT?

5 sterren voor iedere dag zorgeloos werkenSpreekwoordelijke kwaliteit voor uw bedrijfszekerheid

Perfecte reinigingsprestatiesBehoedzame reinigingsresultaten

Maximale energie-e� ciëntie Bijpassende service

Bekijk op www.miele-professional.nl/5sterrenwaarom uw collega-organisaties voor

Miele Professional kozen.

Miele Nederland B.V. | Miele Professional www.miele-professional.nl

GratisAnalyse

van uwtextielverzorging

bouwen in de zorg

FMT GEZONDHEIDSZORG38

ACibADem:VAn kAnToorpAnD nAArVolwAArDig ziekenhuis

projectmanager bij Van Galen Klimaattechniek.

Een kliniek compleet met klasse­1 OK’s, inclu­

sief medische gassen, een volwaardige radiolo­

gie­afdeling met MRI­scan, CT­scan, afdeling

radiodiagnostiek, tandheelkundige afdeling en

diverse andere diagnostische afdelingen.

Het pand was een typisch kantoorgebouw. Er is

niet al te veel ruimte boven het plafond en de

uitvoering van de installaties was vooral prak­

tisch. De lucht werd ingeblazen middels fancoi­

lunits en er werd centraal afgezogen. Dit is een

principe dat prima werkt voor kantoorruimtes

en sommige behandelkamers. Echter voor een

tandartsruimte of operatiekamer, waar allerlei

‘luchtjes’ vrijkomen, is dit niet toereikend. OK­

lucht wordt door de plenumafzuiging over het

hele gebouw verspreid. Deze situatie vraagt dus

om een specialistische aanpak.

Het ziekenhuis beslaat zo’n 3.600 m2 en

biedt zorg aan in twaalf medisch

specialismen waaronder kinderge­

neeskunde, tandheelkunde en interne genees­

kunde. Naast poliklinische behandelingen en

operaties in dagbehandeling, wordt hier vooral

diagnostisch onderzoek verricht.

UItDagIngEen aantal jaren geleden is het kantoor van

openbaarvervoerbedrijf GVB door Van Galen

verbouwd. Destijds werd het gebouw in tweeën

gesplitst en is het GVB naar één van de delen

verhuisd. Hierdoor kwam de helft van het pand

leeg te staan.

“Groot was onze verbazing toen ons door Medi­

cal Building Solutions gevraagd werd om een

prijs in te dienen om ook de andere helft van het

kantoor om te bouwen. Niet naar een nieuw

kantoor, maar naar een kliniek”, zegt Siebe Lans,

in een voormalig kantoorpand aan

de Arlandaweg te Amsterdam is

sinds kort het Acibadem interna­

tional medical Center gehuisvest.

hoofdaannemer medical building

solutions – turnkey medisch

aannemer, heeft met haar onder­

aannemers Van galen en Altop

international dit uitdagende

project gerealiseerd.

Door: Tom van de Groes

FMT GEZONDHEIDSZORG 39

lUcHtBeHanDelIngSKaStZowel de opdekruimte als de OK’s worden van

lucht voorzien met behulp van Euroclima lucht­

behandelingskasten. De kasten zijn ontworpen

en geplaatst door Altop International. Altop

International heeft bij eerdere projecten laten

zien dat zij zeer bedreven zijn in het leveren van

kasten voor specialistische toepassingen, zoals

bijvoorbeeld laboratoria.

De bij Acibadem toegepaste kast is voorzien van

een geïntegreerde koeling­regeling. De koeling is

uitgevoerd middels condensors buiten de kast.

Op deze manier wordt er voldoende koelvermo­

gen gegenereerd om naast het bereiken van de

gewenste temperatuurverlaging ook te kunnen

ontvochtigen. Ook is de kast voorzien van

stoombevochtiging en warmteterugwinning.

Om de doorlooptijd in Amsterdam kort te hou­

den, is de kast in al zijn functies van tevoren

uitgebreid getest in de Euroclima fabriek. Door

het autonoom werkend besturingssysteem is een

optimaal en stabiel klimaat gewaarborgd. Moni­

toring en instellingen kunnen eenvoudig worden

gewijzigd via de gebruiksvriendelijke ETA MA­

TIC besturing en/of het gebouwbeheersysteem.

Altop International realiseert met de mogelijk­

heden van Euroclima altijd een passend ont­

werp. Manager Carst Mulling stelt: “Onze oplos­

singen worden in overleg met onze klanten

geoptimaliseerd, daarom zijn we zeer verheugd

dat ook in dit internationale ziekenhuis voor

Euroclima is gekozen”.

mRI-ScanneRNaast de luchtbehandeling voor de operatieafde­

ling en direct daarbij betrokken ruimten, diende

er een MRI­scanner te worden geïnstalleerd. Er

was een aantal uitdagingen om dit gerealiseerd te

krijgen.

De buitengevel moest worden doorbroken om de

scanner naar binnen te kunnen brengen. Een

MRI­scanner werkt met een zeer sterke elektro­

magnetische magneet. De spoel van de magneet is

supergeleidend bij een temperatuur van ­269 oC.

De magneetspoel is daarom ondergedompeld in

vloeibaar helium. Voor de koeling van de scan­

ner en zijn technische ruimte moest een separate

koelmachine van 60 kW worden geïnstalleerd.

Deze koelmachine is dedicated aan de MRI­

scanner. Elk type en fabricaat MRI­scanner dient

anders ingeregeld te worden. Hiervoor is door

Medical Building Solutions een specifieke rege­

ling ontworpen en gebouwd.

medisch technische apparatuur en voorzienin­

gen voor de anesthesie. De afzuiging van OK­

lucht moet vlak boven de vloer plaatsvinden.

Om al deze installaties kwijt te kunnen, is er

meestal sprake van een technische laag boven de

operatieafdeling waar alle installaties opgesteld

staan en waarvandaan de OK’s worden aangeslo­

ten en gevoed.

Ruimte voor deze technische laag was in dit

pand niet beschikbaar. Dit is opgelost door de

OK­afdeling aan een buitenmuur te bouwen,

waarbij de luchtbehandelingsinstallaties buiten,

naast de OK’s, werden geplaatst. Hierdoor was

het mogelijk om de luchtkanalen van de zijkant

naar de OK te brengen. Doordat er gekozen is

voor een systeem met recirculerende secundaire

ventilatoren in de OK, kunnen ze ook direct na

binnenkomst in de OK stoppen en is het moge­

lijk met de geringe beschikbare bouwhoogte

toch een volwaardige OK te bouwen.

Voor het opdekken moet een beschermde sterie­

le ruimte beschikbaar zijn. Een gebied waarin de

OK­assistent het voor een operatie specifiek

benodigde instrumentarium en materiaal klaar

kan leggen. Dit gebied wordt normaliter gecre­

eerd onder het opdekplenum. Ook voor de

luchttoevoer naar dit plenum was er geen vol­

doende ruimte in het plafond. In plaats van het

in plafond is gekozen om het plenum in de wand

aan te brengen. Hierdoor blaast het plenum

horizontaal uit en zorgt op deze manier ook

voor voldoende toevoer van steriele lucht.

OpeRatIeKameRSWat een operatiekamer kenmerkt, is dat het een

zeer hygiënisch ruimte is. In het midden bevindt

zich een steriel gebied waarbinnen de patiënt

geopereerd wordt. Dit steriel gebied wordt gerea­

liseerd door een plenum dat gefilterde, steriele,

lucht de OK inblaast. Omdat het inblaasplenum

meerdere vierkante meters groot is, betreft het

een grote hoeveelheid lucht. Daarom zijn grote

luchtkanalen nodig. Naast luchtkanalen is er nog

een grote hoeveelheid andere installaties ten

behoeve van de OK. Bijvoorbeeld de medische

gassen­voorzieningen, speciale elektrische instal­

laties en plafondpendels voor het opstellen van

Receptie centrale Hal.

centrale hal.

bouwen in de zorg

FMT GEZONDHEIDSZORG40

Medical Building Solutions ontzorgt de klant

volledig met betrekking tot het valideren en

onderhouden van de benodigde medische appa­

ratuur. Tom van de Groes, projectmanager van

Medical Building Solutions vertelt: “De kritische

installaties worden door ons op afstand beheerd.

Door middel van automatische stille alarmerin­

gen en meerdere keren per dag inloggen, vormen

we een wakend oog, zodat de gebruiker zorge­

loos kan werken.”

Veilige afvoer van helium

Een belangrijk technisch aspect van een MRI­

scanner is dat deze moet zijn voorzien van een

zogenaamde quenche pipe. Dit is een koude­ en

drukbestendige afvoer waardoor in geval van

nood het helium dat de magneetspoel superge­

beperkte ruimte is het gelukt de leiding via de

eerste verdieping naar buiten door te voeren.

Hierdoor kan het helium in geval van nood

veilig worden afgeblazen.

Door hun kennis, ervaring en inzet, hebben

Medical Building Solutions in overleg met Van

Galen en Altop International, tezamen met hun

opdrachtgever, dit bijzondere unieke project tot

tevredenheid van alle partijen tot stand

ge bracht. <

Plezierige samenwerkingHet project is goed verlopen. Met name doordat Medical Building Solutions een compact team heeft ingezet, met project-manager en projectleider die permanent ter plekke waren, hebben de partijen ge-zamenlijk de realisatie tot in de kleinste details met de klant kunnen afstemmen.

Wanneer je bij Acibadem binnenloopt, zou je niet zeggen dat dit voorheen een kantoorgebouw was. Alle faciliteiten zijn aanwezig van esthetische wachtruim-tes tot professionele behandelruimtes. Alle soorten van behandelingen kunnen plaatsvinden in deze nieuwe kliniek. We zijn dan ook trots dat onze firma’s hier een belangrijke bijdrage aan hebben geleverd. Het was een bijzondere opdracht om te realiseren, een project om trots op te zijn!

Wachtruimte.

Wij werken duurzaam aan een

aangenaam klimaat voor u.

Duurzaam betekent dat we continu zoeken naar de beste oplossing. Met maximaal comfort voor de eindgebruiker, energiezuinig en met gebruikmaking van innovatieve techniek.

leidend houdt, kan worden afgeblazen. Op het

moment dat de koeling van de scanner niet meer

afdoende werkt, zal het helium niet langer koud

genoeg zijn. De magneet komt uit supergeleiding

en alle energie opgeslagen in het zeer sterke

magneetveld komt in zeer korte tijd vrij in de

vorm van warmte. Het vloeibaar helium gaat

dan zeer snel over in de gasfase, waarbij het

enorm expandeert. Dit kan een gevaarlijke situ­

atie voor de patiënt en het medisch personeel

opleveren. Een quenche pipe zorgt ervoor dat

het helium wordt afgeblazen. Deze leiding moet

naast een voldoende diameter vooral ook het

enorme temperatuurverschil van meer dan

290°C kunnen verdragen (vloeibaar helium is

­269 °C). De leiding wordt om deze reden ook

zwaar geïsoleerd met armaflex. Ondanks de

FMT GEZONDHEIDSZORG 41

luChTbeVoChTiging Voor gezonDheiD & luChTinfeCTieConTrole

lUcHtInfectIecOntROleMeerdere wetenschappelijke studies tonen aan

dat luchtvochtigheid tussen de 40­60 %RV opti­

maal is om verspreiding van virussen, bacteriën

en andere deeltjes te verminderen, wat een lager

risico’s geeft voor de gezondheid. Sterling onder­

zocht in 1985 hoe verschillende elementen door

luchtvochtigheid worden beïnvloed en vatte dit

samen in de Sterling Grafiek (zie afbeelding).

Het handhaven van dit optimale niveau van

luchtvochtigheid in ziekenhuiskamers en wacht­

ruimten, vermindert de besmettelijkheid en

overlevingskans van virussen in de lucht, wat

vervolgens infectiekans verlaagt.

Lage luchtvochtigheid onder de 40 %RV heeft

een nadelig effect op ons immuunsysteem. Dro­

ge lucht trekt vocht uit slijmvliezen van neus en

keel. Deze slijmvliezen vormen een belangrijke

barrière van ons lichaam tegen luchtverontreini­

ging. Daarom verhoogt droge lucht de overle­

vingskans van virussen en schaadt ook ons na­

tuurlijk vermogen om ze te bestrijden. <

van gevoelige membranen tijdens bv maagope­

raties, remt verspreiding van bacteriën door de

lucht tijdens operaties met zeer besmettelijke

ziektes en voorkomt van het verdampen van

monsters bij het nauwkeurig bepalen van bloed­

verlies.

mRI-KameRSDe temperatuur en luchtvochtigheid in een

MRI­kamer wordt strikt ingesteld en gecontro­

leerd volgens de aanbevelingen van de fabrikant

van de scanner. Door de wrijving van bewegende

delen van de machine wordt warmte gegene­

reerd. Gecombineerd met de elektromagnetische

eigenschappen van de supergeleidende magneet

kan elektrostatische ontlading ontstaan. Dit kan

succesvolle werking van de scanner belemmeren.

Luchtvochtigheid wordt in deze ruimte op 50%

RV gehouden.

BRanDWOnDencentRa en RUImten VOOR VeRBanDWISSelIngIn deze ruimten wordt de temperatuur vrij hoog

(boven de 27 °C) gehouden, omdat dit het he­

lingsproces in stand houdt gedurende en na een

verbandwisseling. Met zulke hoge temperaturen

is luchtbevochtiging noodzakelijk om ongezon­

de en oncomfortabele lage luchtvochtigheid te

voorkomen.

Door: Condair

het controleren van de juiste

luchtvochtigheid in gezondheids­

zorg is essentieel om de vele

nadelige gevolgen van droge lucht

op het menselijk lichaam en im­

muunsysteem te bestrijden. lucht­

bevochtiging is ook nodig om de

kans op luchtinfectie te verkleinen

en het zorgt voor optimale omstan­

digheden voor medisch apparatuur

tijdens een operatie.

belang van luchtvochtigheid

Sterling-diagram.

de luchtvochtigheid tijdens dit type operaties zou 50% rv moeten zijn.

In dit artikel een korte inleiding betreffende

het belang van een optimale luchtvochtig­

heid, en daarmee verband houdend een

adequate luchtbevochtiging, in de gezondheids­

zorg. Achtereenvolgens komen drie in de zorg

voorkomende ruimten met verhoogd risico voor

de patiënt aan de orde. Tot slot wordt het risico

op besmetting via (te) droge lucht besproken.

OpeRatIeKameRSDe optimale luchtvochtigheid in een operatieka­

mer hangt af van de soort operatie en soms van

de voorkeur van chirurgen. Gedurende procedu­

res als een openhartoperatie of schedelchirugie,

kan droge lucht elektrostatische microschokken

veroorzaken. Deze kunnen door/via de chirurg

naar de patiënt worden overgedragen, hetgeen

de patiënt fataal kan zijn.

Andere redenen voor de juiste luchtvochtigheid

in operatiekamers zijn: voorkomt het uitdrogen

FMT GEZONDHEIDSZORG 43

Droge luChT mAAkT ziek

kalkmanagement. De Condair GS, gasgestookte

stoombevochtiger met als enige in de wereld

condensatietechnologie voor een zo laag moge­

lijke energierekening. Ook voor centrale stoom­

opwekking heeft Condair oplossingen voorhan­

den voor een perfect regeling van de relatieve

vochtigheid.

Adiabatische luchtbevochtiging

De adiabatische luchtbevochtiger van Condair is

ontwikkeld met als uitgangspunt energiebespa­

ring, optimale hygiëne en lage operationele

kosten. De Condair DL is de enige adiabatische

luchtbevochtiger in de markt met 100% hygië­

negarantie gecertificeerd en getest door onafhan­

kelijke Duitse instituten. Hierdoor is de adiabati­

sche luchtbevochtiger Condair DL als enige

adiabatische luchtbevochtiger in de markt veilig

toepasbaar in verpleeg­ en ziekenhuizen.

Bovendien heeft de Condair DL de laagst moge­

lijke operationele kosten.

Luchtbevochtiging direct in de ruimte

Soms is er geen ruimte om luchtbevochtiging in

bestaande ventilatiesystemen in gebouwen toe te

passen; dan kan gekozen worden voor bevochti­

ging direct in de ruimte. Ook hiervoor biedt

Condair toepassingen. Zowel voor kleinere als

grotere ruimtes.

Alles 100% hygiënisch.

Kijk voor meer informatie over Condair op

www.condair.nl of mail naar info@condair.nl.

Condair is telefonisch bereikbaar via

020 – 7058200. <

DROge lUcHt cOnSeRVeeRtDe zaken zien er echter geheel anders uit wan­

neer de relatieve luchtvochtigheid in de ruimte

daalt tot minder dan 40%. Dit niveau van voch­

tigheid zorgt ervoor dat de opgeloste zouten

spontaan uitkristalliseren omdat de aerosolen

gedwongen worden om nog meer water aan de

droge omgevingslucht af te geven. Zodra de

zouten eenmaal zijn uitgekristalliseerd, zijn deze

niet langer schadelijk voor de virussen. In feite

gebeurt er het omgekeerde: de virussen worden

“geconserveerd”, blijven langer actief en besmet­

telijk. Het waterrijke “natte” aerosol verandert

nu in een “droog” aerosol dat meer actieve virus­

sen bevat dan een “nat” aerosol bij een hogere

relatieve luchtvochtigheid. Het gevaar voor

besmetting met een verkoudheid of het griepvi­

rus is dan veel hoger in droge omgevingslucht.

De tIJDBOm “DROge aeROSOlen”Wanneer deze “droge” aerosolen worden inge­

ademd, zorgt het ruim aanwezige vocht in de

luchtwegen ervoor dat de uitgekristalliseerde

zouten weer worden opgelost door absorptie van

water. De nog steeds actieve virussen worden

afgegeven aan de slijmvliezen in de luchtwegen

waar ze in de celwanden kunnen binnendringen

en infecties kunnen veroorzaken.

cOnDaIR: UW BeVOcHtIgIngSSpecIalIStCondair is ‘s werelds marktleider op het gebied

van commerciële en industriële luchtbevochti­

ging. Aan ons merk stellen wij hoge eisen op

gebied van hygiëne en energie efficiëntie. Het

Zwitserse Condair is vertegenwoordigd in meer

dan 50 landen.

Condair kan een optimale luchtbevochtiging

bieden in elke situatie. Hiervoor wordt gebruik

gemaakt van verschillende bevochtigingstechnie­

ken. Condair kan u adviseren wat de beste oplos­

sing is voor uw situatie.

Stoomluchtbevochtiging

Stoomluchtbevochtiging is de bekendste bevoch­

tigingstechniek en wordt zeer veel toegepast in

ziekenhuizen. Condair heeft verschillende tech­

nieken om stoom op te wekken zoals de Condair

RS, elektrische stoombevochtiger met een zeer

hoge regelnauwkeurigheid en gepatenteerde

Door: Condair

Wist u dat de juiste luchtvochtigheid uw

gezondheid en welzijn bevordert?

Of u op het werk bent, thuis, aan het

winkelen, in een ziekenhuis of een

andere ruimte; de juiste luchtvochtigheid

gaat de verspreiding van infecties, griep-

virussen en andere ziektes tegen.

belang van luchtvochtigheid

In elke gesloten ruimte waarin veel mensen

langere tijd verblijven, bestaat een verhoogd

risico voor besmetting met een verkoudheid

of met het griepvirus. Wanneer een ziek persoon

ademt, spreekt, hoest of niest, verspreiden zich

miljoenen kleine met virus besmette druppeltjes

door de lucht. Onderzoek wijst uit dat de overle­

vingskans van deze virussen sterk toeneemt als

de lucht binnenshuis droger begint te worden.

In de omgevingslucht komen deze druppeltjes

samen en vormen een aerosol: een mengsel van

vaste en vloeibare deeltjes, gassen en waterdamp

dat zich door de lucht verspreidt. Afhankelijk

van het gewicht en de afmetingen kunnen deze

druppeltjes zich urenlang in de omgevingslucht

ophouden en zich via het ventilatiesysteem door

het gebouw verspreiden.

DeactIVeRen BIJ OptImale lUcHtVOcHtIgHeIDAerosolen die door zieke personen worden uit­

geademd, zijn belast met virussen en bacteriën

die zijn verpakt in een waterig “jasje” van slijm

uit de luchtwegen, speeksel en opgeloste zouten.

Zodra deze aerosol­druppeltjes het lichaam met

een vochtverzadiging van bijna 100% verlaten,

komen ze in de veel drogere omgevingslucht

terecht. Hier krimpen de druppeltjes vrijwel

onmiddellijk tot ca. de helft van de oorspronke­

lijke diameter. Na het gewichtsverlies van bijna

90% door het verlies van water, is de zoutconcen­

tratie enorm toegenomen. Wanneer de relatieve

luchtvochtigheid in de ruimte binnen het optima­

le gebied van – 40 tot 60% – valt, stijgt het zoutge­

halte tot een niveau waarbij de meeste virussen

niet kunnen overleven en worden uitgeschakeld.

Het risico van besmetting binnen dit optimale

gebied voor de luchtvochtigheid is dan minimaal.

Flexibel modulair bouwen

FMT GEZONDHEIDSZORG44

flexibelbouwen voor

de zorgin opdracht van siemens healthineers

bouwde jan snel in vier maanden tijd

een centrum voor nucleaire genees­

kunde voor het admiraal de ruyter

ziekenhuis (adrz) in goes. ook het

nieuwe ok­complex aldaar werd door

dezelfde partijen in amper zes maan­

den gerealiseerd. de korte doorloop­

tijd was mogelijk dankzij flexibele

bouw en een vast team van bouwspeci­

alisten.

Door: Wilma Schreiber

Het nieuwe centrum voor nucleaire geneeskunde van het ADRZ, dat vorig

jaar zomer in gebruik werd genomen, beslaat 1.100 vierkante meter. Bij het

nieuwe OK­complex gaat het om ruim 2.600 vierkante meter nieuwbouw

(inclusief verkoeverruimte) en een technische laag van 580 vierkante meter. Februari

dit jaar werden de nieuwe OK’s opgeleverd. Jan Snel trad op als turnkey leverancier

voor beide projecten. Het bedrijf verzorgde bij de nieuwbouw ook de elektrische en

technische installatie, plenum en luchtafzuiging; Siemens Healthineers leverde alle

medische beeldvormende apparatuur.

De opvallend korte doorlooptijd bij de bouw van beide projecten hangt samen met de

corebusiness van Jan Snel: flexibele, modulaire bouw. Het bedrijf in Montfoort is

sinds de oprichting in 1960 uitgegroeid tot een mondiale speler in het ontwerpen,

bouwen, transporteren en plaatsen van (semi)permanente huisvestingsoplossingen.

De complexen zijn te huur, te koop of te leasen. Het bedrijf heeft 300 medewerkers in

dienst; alle modules worden in de eigen fabriek gebouwd. “Dan heb je geen last van

Het centrum voor nucleaire geneeskunde werd in vier maanden tijd gebouwd.

FMT GEZONDHEIDSZORG 45

Volgens Van Zandwijk biedt modulair bouwen

ziekenhuizen de nodige voordelen. “We zetten

het neer voor tien tot vijftien jaar. In die tijd

verandert de markt, veranderen de producten ­

dat gaat heel snel in de zorgsector. Na die tijd

kunnen ziekenhuizen de modules weghalen,

verplaatsen of een andere functie geven. Ze

hoeven niet gesloopt te worden, dat is het mooie

van dit bouwsysteem.” Na het eerste contact met

Siemens stelden beide partijen een plan op voor

het centrum voor nucleaire geneeskunde, met

daarin een plattegrond, indeling en functionali­

teiten.

weersinvloeden, geen faalkosten, geen logistiek

van bouwmedewerkers naar de bouwplaats en

terug ­ wat ook goed is voor het milieu. Boven­

dien lopen medewerkers in een fabriek minder

risico dan wanneer ze buiten werken”, aldus

algemeen directeur Harry van Zandwijk.

fUnctIOnele eISenToen ADRZ op zoek was naar extra ruimte voor

het centrum voor nucleaire geneeskunde en de

OK’s, zocht Siemens contact met Jan Snel. Van

Zandwijk: “De samenwerking met Siemens was

voor ons een mooie kans om ons te positioneren

in de zorgsector. Die sector is ons overigens niet

geheel vreemd. In het verleden hebben we bij­

voorbeeld het AZ Jan Palfijn in Gent, het Slinge­

land Ziekenhuis in Doetinchem en de apotheek

en onderzoekerskamers in het AMC gebouwd.

Maar de specifieke sector van nucleaire genees­

kunde en OK’s was nieuw voor ons.”

De uitdaging voor Jan Snel was dan ook beide

projecten in goede modulaire banen te leiden. Bij

het centrum voor nucleaire geneeskunde moes­

ten alle wanden in lood worden gezet vanwege de

straling. Andere aandachtspunten waren de grote

hoeveelheid techniek, centrale positie van het

hotlab en de injectieruimten eromheen waar

radioactieve stoffen aanwezig zouden zijn, en de

brandwerendheid. De OK’s moesten een bouw­

kundige hoogte van 4,2 meter krijgen, met een

verlaagd plafond op 3 meter om alle technische

installaties te kunnen inbouwen. Verder moest

Jan Snel voldoen aan allerlei functionele eisen

rond licht, luchtbehandeling en luchtdichtheid.

“samenwerken met siemens mooie kans om ons te positioneren in de zorgsector”.

harry van zandwijk:

SpecIfIeKe BOUWDe goede samenwerking was meteen aanleiding

tot een tweede project: de bouw van het nieuwe

OK­complex. Ook hier vormden de snelle veran­

deringen in de zorgsector een van de redenen

voor de keuze voor modulaire bouw en in beide

gevallen kreeg Jan Snel te maken met specifieke

functionele eisen. “Doordat we tijdig kennis en

kunde in huis hebben gehaald, zijn we er met

externe adviseurs in geslaagd de projecten in één

keer tot een goed einde te brengen”, verklaart

Van Zandwijk. “Het is specifieke bouw en wij

hebben er veel van geleerd, onder meer hoe je

installaties in zorgpanden verwerkt. Maar het

belangrijkste was dat zowel bij Siemens als de

Technische Dienst van ADRZ goede projectlei­

ders zaten. Omdat de twee projecten elkaar snel

opvolgden, konden we steeds met dezelfde men­

sen werken. Dat is uiterst plezierig in de coördi­

natie. Die samenwerking was echt bepalend voor

het succes.”

Ander opvallend gegeven is de snelheid waarmee

de projecten werden opgeleverd. De bouw van

het centrum voor nucleaire geneeskunde nam

vier maanden in beslag, het totale OK­complex

(zes OK’s, waaronder één hybride OK) slechts

zes maanden. “Dat is inderdaad veel sneller dan

bij traditionele bouw. Dit is allereerst te danken

aan de modulaire bouw. Toen de fundering werd

gelegd, waren wij hier al modules aan het bou­

wen. Omdat dat allemaal in één hand is, liep de

afstemming op de bouw en de logistiek op rolle­

tjes”, stelt Van Zandwijk. “En waar je doorgaans

drie aparte disciplines ziet: aannemer, installa­

teur en de leverancier van de apparatuur, hebben

Jan Snel en Siemens de projecten samen gereali­

seerd, ook dat levert tijdwinst op.” De voor­

naamste randvoorwaarde is en blijft in zijn ogen

echter de goede samenwerking. “Bij alle drie de

betrokken partijen hadden de projecten priori­

teit. Iedereen wilde er een succes van maken en

dat is tot ieders tevredenheid gelukt.” <

Ook bij het nieuwe OK-complex koos het aDRZ voor een modulaire oplossing.

de zorg brandveilig

FMT GEZONDHEIDSZORG46

CliënTen kunnen primA meeDoen AAn onTruimingsoefeningen

we een volledige risico­inventarisatie gedaan. In

overleg met de clustermanagers hebben we een

ronde langs zo’n duizend cliënten gemaakt. We

hebben in elk pand en elke woning gekeken

welke risico’s er zijn. Wordt er gerookt, wordt er

gekookt, hoe is het met de elektra, al die vragen

kwamen langs. En in gevaarlijke situaties hebben

we direct maatregelen getroffen, zoals het plaat­

sen van sprinklers.”

extRa maatRegelenEsdégé­Reigersdaal neemt in veel gevallen meer

maatregelen dan wettelijk verplicht is. Bijvoor­

beeld vlamdovende asbakken of een extra rook­

melder in de slaapkamer omdat daar ook ge­

rookt wordt. De voordeuren van alle

appartementen hebben vrijloopdrangers, die

ervoor zorgen dat de deuren dichtgaan bij brand.

Hiermee sluit het compartiment en kunnen rook

en brand zich minder snel uitbreiden. Bovendien

Bij het bieden van een veilige omgeving

aan cliënten/patiënten, medewerkers, be­

zoekers en andere aanwezigen hoort ook

het integraal aanpakken van brandveiligheid.

Volgens de actuele inzichten is een risicogestuur­

de aanpak van brandveiligheid het meest effec­

tief in het voorkomen van brand en het beper­

ken van de gevolgen van een brand. En dat is

ook de manier waarop Esdégé­Reigersdaal

brandveiligheid benadert.

Esdégé­Reigersdaal is een grote ghz­organisatie

in het noordelijke deel van Noord­Holland.

Zestig decentrale clustermanagers zijn integraal

eindverantwoordelijk voor hun cliënten en voor

wat er in hun cluster gebeurt. Dus ook voor de

brandveiligheid. Paul de Bruijn, clustermanager

van ‘Werk­ & Dagbesteding West­Friesland’:

“Mijn cliënten hebben een verstandelijke of

lichamelijke beperking en zijn bij brand bijna

volledig afhankelijk van ons. Dus dat geeft wel

een extra dimensie aan de brandveiligheid.” De

clustermanagers en medewerkers staan er niet

alleen voor, ze worden centraal ondersteund op

facilitair­ en arbogebied.

VOlleDIge RISIcO-InVentaRISatIeRob van Amerongen, preventiemedewerker van

de afdeling Arbo & Gezondheid vertelt: “Ik denk

dat we altijd veel aandacht gegeven hebben aan

brandveiligheid. De Raad van Bestuur vindt het

heel belangrijk dat we alles dichtgetimmerd

hebben.” Vorig jaar gaf de Raad van Bestuur aan

dat ze meer inzicht wilden in de brandveilig­

heidsrisico’s op de locaties. Rob: “Toen hebben Door: Jur Grandiek, De Zorg Brandveilig

Programma De Zorg BrandveiligHet programma De Zorg Brandveilig stimuleert de omslag van een regelgerichte naar risicogestuurde aanpak van brandveiligheid in de zorg. Het program-ma is een initiatief van ActiZ, GGZ Nederland, NFU, NVZ en de VGN, verenigd in de Brancheorganisatie Zorg (BoZ), en Brandweer Nederland.Het programma wordt ondersteund door het ministe-rie van VWS. Kijk op www.dezorgbrandveilig.nl voor meer informatie en een kennisbank met de meest ac-tuele inzichten.

bij esdégé­reigersdaal doen ze

er alles aan om een brandveilige

omgeving aan hun medewerkers

en cliënten te bieden. niet alleen

op bouwkundig en installatie­

technisch vlak doen ze meer dan

wettelijk verplicht is, ook in bhv en

oefenen gaan ze ver. “vroeger was

brandveiligheid het probleem van

de technische dienst. dat is nu echt

veranderd.”

FMT GEZONDHEIDSZORG 47

een doet mee, ook de mensen waar je problemen

bij verwacht.” Cliënten leren vooral om niet in

paniek te raken als het alarm afgaat en oefenen

om in zo’n situatie naar buiten te gaan. Paul:

“Zo’n oefening is ontzettend leerzaam, je loopt

overal tegenaan. Een begeleidster en een cliënte

in een rolstoel die bij de nooduitgang vastlopen

op een drempel. Daar hebben we gewoon twee

jaar overheen gekeken! Met zo’n oefening komt

het naar boven en is het in een week opgelost.”

Als het lukt betrekken ze ook de brandweer bij

zo’n oefening. Paul: ”Brandweermannen hebben

toch een soort aantrekkingskracht op cliënten,

zelfs cliënten met een zeer ernstige beperking

gaan als een soort magneet naar buiten toe, naar

de rode auto toe. En ook voor de brandweer is

het leerzaam om met ons te oefenen.”

SamenWeRKIng BRanDWeeREr wordt op meer vlakken samengewerkt met de

brandweer. Bij een nieuw pand kijkt de brand­

weer onder andere actief mee of ze overal bij

kunnen. Paul: “Als er een melding binnenkomt,

krijgen ze op een beeldscherm te zien welke

locatie het is, om hoeveel cliënten het gaat en

waar ze rekening mee moeten houden. Dit wordt

vaak in de auto al gelezen en maakt het blussen

of ontruimen vele malen effectiever.” Rob be­

aamt dit: “Daar is de brandweer ook in veran­

derd. Waar ze vroeger vooral zaken oplegden,

willen ze nu samen met ons kijken hoe we het zo

veilig mogelijk kunnen maken.” <

gebeuren dat er op hetzelfde verlengsnoer een

waterkoker en een kookplaatje worden aangeslo­

ten. Maar dat kan samen net te veel vermogen

vragen en brandgevaar opleveren. Daar proberen

we mensen zoveel mogelijk over voor te lichten.”

Er worden presentaties voor cliënten gegeven

over brandveiligheid, soms samen met de brand­

weer. En er is zelfs een speciale website voor

medewerkers en cliënten gemaakt, www.veilig­

heid.st­er.nl. Daar wordt met filmpjes en in

duidelijke taal uitgelegd hoe je je brandveilig

kunt gedragen, welke risico’s er zijn, hoe een

brandblusser werkt, wat een deurprocedure is.

Ook BHV wordt heel serieus genomen bij Esdé­

gé­Reigersdaal. Rob vertelt: “We willen eigenlijk

dat iedereen BHV’er wordt. Om dat te bereiken

zijn we gebruik gaan maken van e­learning. De

praktijktraining is hierdoor verkort. De e­lear­

ning BHV hebben we heel herkenbaar gemaakt,

met eigen filmpjes en de eigen ontruimingsplan­

nen. Er is zelfs aan cliënten die dat aankunnen

een aangepaste BHV­training gegeven.”

Oefenen met clIëntenCliënten worden niet alleen betrokken bij de

BHV, maar doen bij de dagbesteding van Paul de

Bruijn ook mee met de brandoefeningen. Paul:

“Iedereen dacht, dat gaat onrust veroorzaken,

maar dat is helemaal niet waar. Mensen gaan in

een soort modus van ‘het moet gewoon’, ieder­

hebben ze in veel woningen sprinklers geplaatst

die beginnen te blussen bij 57 graden. Zo krijgen

cliënten meer kans om eruit te komen en hulp­

verleners meer kans om naar binnen te komen.

Rob: “Toch blijft de nachtsituatie een lastige bij

minder zelfredzame cliënten. Je kunt niet overal

sprinklers plaatsen en je wilt toch dat het ook ’s

nachts veilig is, ondanks een lagere bezetting.

Daarom doen we nu bijvoorbeeld ook proeven

met een verhuisbare watermistinstallatie.”

VeIlIgHeIDSBeWUStZIJnNaast technische maatregelen wordt veel aan­

dacht geschonken aan veiligheidsbewustzijn

onder medewerkers en cliënten. Paul: “Risico’s

zitten in hele kleine hoekjes. Het kan zomaar

Rob van amerongen, preventiemedewerker bij esdégé-Reigersdaal.

Oefenen met cliënten.

vroeger was brandveiligheid het probleem van de technische dienst. dat is nu echt veranderd.

FMT GEZONDHEIDSZORG48

gebouw automatiseringen zorggebouwen Als informatieplatform voor technologie en innovatie in de

gezondheidszorg biedt FMT een geweldig overzicht van de actuele ontwikkelingen. De brancheorganisatie voor Gebouw Automatisering herkent de trends en de leden van onze branche herkennen de inspiratie, de kansen en de concrete voorbeelden uit uw praktijk.

Het is dus eigenlijk vanzelfsprekend dat beide ‘media’ elkaar vinden in een samenwerking. We communiceren allebei de mogelijkheden van technologie.

Als brancheorganisatie zien wij een belangrijk doel in het verenigen van mensen. De nieuwe toepassingen wil je ook voe-len, meemaken en bespreken met mensen (in levenden lijve). Daarom heeft op dinsdag 16 mei een bijeenkomst plaatsgevon-den bij het Elisabeth Twee Steden Ziekenhuis in Tilburg, samen met de NVTG.

Wat was en blijft het concrete voordeel: vakmensen uit verschillende vakgebieden komen bij elkaar en leren van de verschillende ervaringen. Op 16 mei lag de focus op Best Value Procurement en werden de lessen daarin met elkaar uitgewis-seld. Op het snijvlak van zorg, technologie en organisatie zijn er nogal wat verschillende keuzes die een zorginstelling kan maken. Fysieke netwerkmomenten zijn daarin nuttig.

In een gebouw (en dus ook in de zorg) heb je specifieke (een OK bijvoorbeeld) en generieke functies (de algemene klimaat-beheersing). De betrokkenen voor faciliteiten en techniek in de gezondheidszorg willen dan ook niet een heel leger aan technische leveranciers of adviseurs. Ik kan me voorstellen dat men vooral deskundigheid wenst en hoe dat dan georganiseerd wordt is van een minder groot belang.

In deze ruimte van FMT Gezondheidszorg willen wij u in het vervolg daarover inspireren, informeren en waar gewenst uitnodigen. De voorbeelden die wij vanuit de technische wereld van Gebouw Automatisering kennen zal ik aanvullen met voorbeelden uit de bredere technologische wereld van FHI, om bijvoorbeeld robotisering en communicatietechnologie ook aan te kunnen halen.

Vooral om verfrissende kansen te bieden.

Voor meer informatie kunt u terecht op onze website: www.gebouworganisatie.fhi.nl

door: paul petersen,

fhi brancheorganisatie

gebouw automatisering

column

FMT GEZONDHEIDSZORG 49

TweeDe jeugD Voor bejAArDenhuizen

Habion was dat geen realistische optie. Door de

dubbele vergrijzing heb je de bestaande gebou­

wen straks waarschijnlijk hard nodig. Bovendien

is sloop weinig duurzaam, vaak kapitaalvernieti­

ging en gaat er veel betaalbare huisvesting verlo­

ren. Het Zwitserleven­gevoel met bijbehorende

franken is helaas niet voor iedereen weggelegd;

als woningcorporatie moet Habion juist woon­

ruimte kunnen bieden aan mensen met een

kleine beurs.

Habion stapte naar de Amsterdamse Academie

voor Bouwkunst om te onderzoeken hoe gebou­

wen aangepast zouden moeten worden. Zes

studenten onderzochten zes gebouwen, zes

maanden lang, onder andere door tussen de

ouderen te logeren. Hun conclusie: er is niet

zoveel mis met de gebouwen zelf, maar wel met

het gebruik ervan. Ouderen willen op een plezie­

rige manier zo lang mogelijk zelfstandig wonen

in hun eigen lokale gemeenschap. Hiervoor moet

het bejaardenhuis een andere opzet krijgen. De

kernwoorden: wonen, betaalbaarheid, zelfbepa­

Door: Annemiek van Vondel

het bejaardenhuis­oude­stijl houdt

langzaam maar zeker op te bestaan.

ouderen blijven langer thuis wonen

en niemand komt meer zonder

verpleegzorgindicatie het zorghuis

binnen. gevolg is dat als we niets

doen, bejaardenhuizen op den duur

leeg komen te staan. ondertussen

vergrijst nederland en zijn deze

gebouwen straks hard nodig.

ling, samenredzaamheid, reuring, veiligheid en

gezelligheid. Dit is het uitgangspunt van Bejaar­

denhuis een Tweede Jeugd.

een tWeeDe JeUgD VOOR De BenRIngIn 2013 stond verzorgingshuis De Benring, in

het Gelderse Voorst op de sloopnominatie. Het

gebouw dateerde uit 1971. De achttien bijbeho­

rende aanleunwoningen stonden al acht jaar leeg

om plaats te maken voor nieuwbouw. Toen

Habion een streep zette door nieuwbouw, be­

sloot zorgorganisatie Trimenzo, die het gebouw

huurde van Habion, de huur op te zeggen en de

zorg verplaatsen naar het naburige Twello. Peter

Boerenfijn: ”We hebben vervolgens een bord in

de tuin geplaatst met de tekst: ‘Wegens gebrek

aan belangstelling te sloop’.

Woningcorporatie Habion ziet vooral

kansen om ouderenhuisvesting

samen met bewoners en (zorg­)

partners opnieuw uit te vinden: niet door slui­

ting of sloop van deze gebouwen, maar door ze

een ‘Tweede Jeugd’ te geven.

Woningcorporatie Habion verhuurt zo’n 70

verzorgingshuizen (oftewel bejaardenhuizen) in

Nederland. Veel bewoners verblijven er momen­

teel met heel veel plezier. Maar om ook in de

toekomst aantrekkelijk te blijven moet Habion

deze woonvorm aanpassen. Met ‘Bejaardenhuis

een 2e jeugd’ kijkt de ouderenhuisvester samen

met bewoners, de buurt en zorgpartners, naar

een gezamenlijk antwoord op diverse vraagstuk­

ken op het gebied van wonen en zorg.

Van VeRZORgIngSHUIS naaR WOOn-geBOUW met ZORg Een groot adviesbureau kwam in 2013 met het

advies om 600 verzorgingshuizen te slopen. Voor

restylen ouderenhuisvesting

‘wegens gebrek aan belangstelling te sloop’

na de transformatie.

FMT GEZONDHEIDSZORG50

Bewoners en inwoners van het dorp reageerden

massaal.”

Habion vroeg de mening van de Voorstenaren

over de toekomst van De Benring. Vierhonderd

inwoners gaven aan dat ze oud wilden worden in

hun eigen dorp. Maar ook dat De Benring een

ontmoetingsplek zou moeten zijn voor iedereen.

Bovendien bleek er een tekort te zijn aan wonin­

gen voor de jeugd van Voorst. Waarom niet ook

ruimte maken voor hen in de nieuwe Benring?

WOOnZORgcOöpeRatIeBewoners van Voorst namen het heft in eigen

handen en richtten een woonzorgcoöperatie op.

Deze daagde Habion, de zorgorganisaties Tri­

menzo en ‘s Heeren Loo (beide actief in De

Benring) en de gemeente uit te faciliteren dat

inwoners op Voorster wijze oud kunnen worden.

Die uitdaging zijn de partijen aangegaan. Onder

de bezielende leiding van de woonzorgcoöpera­

tie heeft het dorp de volledige verantwoordelijk­

heid voor het gebouw en de bewoners op zich

genomen. De instituties hebben een forse stap

terug gedaan. Hun rol is beperkt tot die van

leverancier in de keten. De buurt is er letterlijk

en figuurlijk naar binnen gekomen.

Op 29 oktober 2016 is de nieuwe Benring offici­

eel in gebruik genomen. Hier wonen 68 bewo­

ners, die als dat nodig is zorg op maat krijgen

van Trimenzo. Dat kan zowel intra­ of extramu­

raal. Ook wonen hier 7 bewoners van ’s Heeren

Loo. Er zijn aanpassingen gedaan aan het ge­

bouw om het weer te laten voldoen aan de eisen

van deze tijd, zoals het vervangen van oude

installaties, badkamers en keukens. Daarnaast

zijn er op de verdiepingen gemeenschappelijke

woonkeukens gemaakt, waar bewoners samen

kunnen koken of voor activiteiten met andere

bewoners.

Jong en oud bij elkaar

De 18 aanleunwoningen zijn opgeknapt en

betrokken door de Voorster jongeren. De jonge­

ren kunnen hier wonen, mits ze af en toe een

handje helpen bij de activiteiten voor ouderen in

het gebouw. Ook is zorgorganisatie Pluryn part­

ner geworden. Jongeren van Pluryn met een licht

verstandelijke beperking en gedragsproblemen

doen leer­ werkervaring op in De Benring. Bij­

voorbeeld bij het onderhoud van de tuin of

helpen in de keuken.

flexIBel geBRUIK Van Het geBOUWPeter Boerenfijn, directeur van Habion: “In de

vastgoedwereld wordt vooral gedacht vanuit de

flexibiliteit van de stenen. Maar dit kost handen

vol geld terwijl de bewoners er niet om vragen.

Ze vinden bijvoorbeeld die kleine badkamer juist

prettig omdat ze zich vast kunnen houden.

Vallen is immers met stip het grootste risico als

je ouder wordt. De kunst is dus om de functio­

naliteit van de zorg flexibel te maken. Zo wordt

dezelfde ruimte gebruikt als woning, verzor­

gings­ of verpleegwoning. Zonder steeds te

verbouwen. Zo ben je als woningcorporatie en

als zorginstelling gevrijwaard van ingrepen

vanuit het rijk in de financiering van zorgvast­

goed. Transformatie van het vastgoed betekent

dan ook eerder verandering van het gebruik en

‘eigenaarschap’ dan een kostbare investering in

de stenen. Ketens bouwen met oude en nieuwe

partners, waarbij de lokale samenleving het

‘eigenaarschap’ heeft en instituties faciliteren.”

’Je mOet Het leVen VOORUItleVen’ De Benring is het eerste woongebouw dat Habi­

on op deze manier geheel heeft getransformeerd.

Op diverse andere plekken in het land doet

Habion hetzelfde.

Met Een Tweede Jeugd wordt het bejaardenhuis

een gewoon woongebouw, waar ouderen wonin­

gen met een of meer kamers huren. Een plek

waar bewoners fijn en betaalbaar kunnen wonen,

ook als ze ouder worden. Een plek waar reuring

is en de voorzieningen die zij nodig hebben met

ze meegroeien. Met keuzemogelijkheid voor zorg

en diensten, gecombineerd met een palet aan

functies in het gebouw of daar net buiten, die de

vitaliteit van de hele gemeenschap ondersteunen.

Zo bereidt Habion zich voor op de toekomst,

geïnspireerd door de woorden van de heer

Poiesz, een 95­jarige bewoner: ‘Je moet het leven

vooruitleven’. <

Jong en oud wonen samen.

bewonders van voorst namen het heft in eigen handen en richtten een woonzorgcoöperatie op

FMT GEZONDHEIDSZORG 51

ADVIESBUREAU

Sweegers en de Bruijn bvEuropalaan 12g, 5232 BC ’s-HertogenboschT: 088 030 7300E: info@swebru.nlI: www.swebru.nl______________________________________________________________

Valstar SimonisVeraartlaan 42288 GM RijswijkT: 070 307 22 22F: 070 307 22 07E: rijswijk@valstar-simonis.nlI: www.valstar-simonis.nl_______________________________

VAN LOOY GROUP NVNoordersingel 19, B – 2140 AntwerpenT: +32 3 235 35 08E: info@vanlooy.comI: www.vanlooy.com_______________________________

EGM adviseursWilgenbos 20, 3311 JX DordrechtT: +31(0)78 633 06 60E: info@egm.nlI: www.egmadviseurs.nlT: twitter@EGMarchitecten.nl_______________________________

OK Consultancy Nederland (OKCN)Postbus 2102, 5202 CC ’s-HertogenboschT: (0)73 62 34 381E: info@okcn.nl / I: www.okcn.nl

AIRCONDITIONING

Carrier Airconditioning BeneluxPapendorpseweg 83, 3528 BJ UtrechtPostbus 2731, 3500 GS Utrecht+31 (0) 88 - 567 67 00 info@carrier.nlwww.carrier.nl

ARCHITECTEN

EGM architectenWilgenbos 20, 3311 JX DordrechtT: +31(0)78 633 06 60E: info@egm.nlI: www.egm.nlT: twitter@EGMarchitecten.nl

BESCHERMINGS-TRANSFORMATOREN

Geveke BesturingstechniekKabelweg 21 - 1014 BA AmsterdamPostbus 820, 1000 AV AmsterdamT: 020-5829111 / F: 020-5822496E: info@geveke-besturingstechniek.nl

BRANDWEREND GLAS

VETROTECH SAINT-GOBAIN BENELUXHulsenweg 21, 6031 SP NederweertPostbus 15, 6000 AA WeertT: +31 (0)495-57 44 35F: +31 (0)495-57 44 36I: www.vetrotech.nl

BUITENINRICHTING &INFRATECHNIEK

Kanters BVDoornhoek 3745, 5465 TA Veghel0413-388300info@kanters.euwww.kanters.eu

CLEANROOMS

Ropa Systems BVBelleweg 9, 5711 DH SomerenT: +31 (0)493 473637info@ropasystems.nlwww.ropasystems.nl_______________________________

Cadolto Benelux BVDorpsstraat 8a, 4181 BN WaardenburgT: +31 418 651 544M: +31 61066 4074E: info@cadolto.nlI: www.cadolto.nl_______________________________

Brecon InternationalPostbus 5554870 AN Etten-LeurT: 31 (0)88 287 46 46E: info@breconinternational.comI: www.breconinternational.com

InterflowDe Stek 15, 1771 SP WieringerwerfT. (0227) 60 28 44 F. (0227) 60 31 65info@interflow.nlwww.interflow.nl

DEUREN

Metaflex Doors EuropePostbus 300 - 7120 AH Aalten Nederlandtel: +31 (0)543-477333fax: +31 (0)543-477222I: www.metaflex.nl_______________________________

Vestiging DoorwerthRecord Automatische Deuren B.V.Cardanuslaan 30Postbus 67, 6865 ZH DoorwerthT 026-3399777 F 026-3399770info@record-automatischedeuren.nlwww.record-automatischedeuren.nl

Vestiging OosterhoutRecord/Van Nelfen DeurtechniekHoutduifstraat 6Postbus 565, 4900 AN OosterhoutT 0162-447720 F 0162-447730_______________________________

Ropa Systems BVBelleweg 9, 5711 DH SomerenT: +31 (0)493 473637info@ropasystems.nlwww.ropasystems.nl

bedrijvenindex

GEBOUWBEHEERSYSTEMEN

Sauter Building Control Nederland BVPostbus 20613, 1001 NP AmsterdamT: 020 - 587 67 00I: www.sauter.nl

GROOTHANDEL

Technische Unie B.V. Bovenkerkerweg 10-12 1185 XE Amstelveen Postbus 900 1180 AX Amstelveen T: 020 - 545 03 45 F: 020 - 545 02 50 E: communicatie@technischeunie.com I: www.technischeunie.com

HUISVESTING

Bussman Medical & ResearchIJzerwerf 16641 TK BeuningenT +31 24 67 90 100F +31 24 67 90 101I:www.bussman-mr.come: info@bussman-mr.com_______________________________

Cadolto Benelux BVDorpsstraat 8a, 4181 BN WaardenburgT: +31 418 651 544M: +31 61066 4074E: info@cadolto.nlI: www.cadolto.nl

_______________________________

ALHO Systeembouw NederlandTurbinestraat 8 C1, 3903 LW VeenendaalContactpersoon Dhr. Martin van LithTel.: +31 (0)318-517181+31 (0)6 4664 8880E: info@alho.nlI: www.alho.com/nl/

INSTALLATEUR

ULC Installatietechniek b.v.Labradordreef 18Postbus 24053500 GK UtrechtT. +31 30 26 50 500E. info@ulcgroep.nlI. www.ulcgroep.nl

INSPECTIES & LOGBOEKBEHEER

DiiP BVInspecties en logboekbeheerVerrijn Stuartweg 22-N, 1112 AX DiemenPostbus 298, 1620AG Hoorn020 6680069www.diip.nlinfo@diip.nl

IT & SOFTWARE

Ultimo Software Solutions bvWaterweg 3 - 8071 RR NunspeetT: +31(0)341 – 423737F: +31(0)341 – 421172E: info@ultimo.comI: www.ultimo.com

LANDSCHAPSARCHITECTEN

MTD LandschapsarchitectenPostbus 5225, 5201 GE ’s-HertogenboschT: 073-6125033F: 073-6136665Contact: Han ThijssenE: thijssen@mtdls.nlI: www.mtdls.nl

LUCHTBEHANDELING

Altop International: exclusief vertegenwoor-diger van EuroclimaMatjeskolk 237037 DZ Beek T: 0314 67 51 10E: info@altop-international.nlI: www.euroclima.nl

LUCHTFILTERS

IFB Filtertechniek bv.Van Leeuwenhoekweg 33225 LX HellevoetsluisI: www.ifb-filtertechniek.nlT: 0181-311187 e: info@ifb-filtertechniek.nl

MEDISCHE PERSLUCHT

Berko KompressorenHavenweg 14 - 6603 AS WijchenT: 024 - 641 11 11 - F: 024 -642 15 72E: info@berko-perslucht.nlI: www.berko.eu______________________________

Partner van DrägerBOGE KOMPRESSOREN B.V.Spaceshuttle 8B, 3824 ML AmersfoortT: +31 33 456 15 86 / F: +31 33 453 01 36E: benelux@boge.comI: www.boge.com/nl

MEDISCHE GASSEN

Linde Healthcare BeneluxDe keten 7Postbus 325, 5600 AH EindhovenT: +31 40 28 25 825 - F: +31 40 28 16 875I: www.linde-healthcare.nl

MEDISCHE GASSEN BEWAKING/MONITORING

TPS technology BENELUX B.V.Postbus 1962130 AD HOOFDDORPContactpersoon E. SchrijverT: +31 23 531 75 41I: www.tpstechnology.nlI: www.tpstechnology.deE: info@tpstechnology.nl

MEDISCHE GASSENDISTRIBUTIE SYSTEMEN

Dräger Nederland B.V. Huygensstraat 3-5, 2721 LT ZoetermeerNederlandT: 079 – 344 44 888I: www.draeger.com

bedrijvenindex

FMT GEZONDHEIDSZORG52

MODULAIRE BOUW

ALHO Systeembouw NederlandTurbinestraat 8 C1, 3903 LW VeenendaalContactpersoon Dhr. Martin van LithTel.: +31 (0)318-517181+31 (0)6 4664 8880E: info@alho.nlI: www.alho.com/nl/

NOODSTROOM

Geveke BesturingstechniekKabelweg 21 - 1014 BA AmsterdamPostbus 820, 1000 AV AmsterdamT: 020-5829111 / F: 020-5822496E: info@geveke-besturingstechniek.nl

Elinex Power SolutionsWolweverstraat 152984 CE RidderkerkTel: +31 (0)180 72 13 59E-mail: info@elinex.comWeb: www.elinex.com

OPLEIDINGEN

Hogeschool RotterdamG.J. de Jonghweg 4-63015 GG RotterdamT: 010 794 48 90I: http://gezondheidszorgtechnologie.nl

OPERATIEKAMERS

InterflowDe Stek 15, 1771 SP WieringerwerfT. (0227) 60 28 44 F. (0227) 60 31 65info@interflow.nlwww.interflow.nl_______________________________

MANN+HUMMEL Vokes Air BVNijverheidsweg 153401 MC IJsselsteinPostbus 3093400 AH IJsselsteinT: 088-8653724- F : 088-8653400E: infonl@vokesair.comwww.vokesair.com______________________________

Vanguard HealthcareRob van LieflandBenelux & NordicE: rvanliefland@vanguardhs.comM: +31 6 54 78 58 76W: www.vanguardhs.com

Cadolto Benelux BVDorpsstraat 8a, 4181 BN WaardenburgT: +31 418 651 544M: +31 61066 4074E: info@cadolto.nlI: www.cadolto.nl

PERSOONSBEVEILIGING SYSTEMEN

OoperonMijkenbroek 254824 AA BredaT: + 31 76 57 230 30E: info@ooperon.nlI: www.ooperon.nl

PROJECTINRICHTING

M-projectservice B.V. Steenoven 4C5626 DK EindhovenTel: +31 (0)40- 2927950Mail: info@m-projectservice.nlWeb: www.m-projectservice.nl

STRALINGSWERING

Tinnemans Medical Design BVBelleweg 9, 5711 DH Someren T: +31 (0) 493 472399 F: +31 (0) 493 473299 I:www.4medicaldesign.comE:info@4medicaldesign.com

______________________________

Tinnemans Medical Design BVBAGildenstraat 41,B-2470 RetieT: +32 (0) 14 717919 I: www.4medicaldesign.comE:info@4medicaldesign.com Volg ons zusterbedrijf op twitter: @RopaSystems

VALIDATIE

Cleanroom Management InternationalThe Netherlands:Luchthavenweg 81, NL – 5657 EA EindhovenTel: +31 402 88 87 57Fax: +31 402 88 59 36E-mail: infonl@cmitest.com

VLOEREN

Nora flooring systems B.V.Belgiëstraat 14 5171 PN KaatsheuvelT: 0416-286140I: www.nora.com/nl

WANDBEKLEDING

Vescom Nederland B.V.Sint Jozefstraat 20, 5753 AV DeurnePostbus 70, 5750 AB DeurneT: +31 493 350 767F: +31 493 350 779E: nederland@vescom.comI: www.vescom.nl______________________________

M-Wall B.V.Steenoven 4C5626 DK EindhovenTel: +31 (0)40- 2927950Tel: +31 (0)40- 2927950Mail: info@mwall.nlWeb: www.mwall.nl

WASMACHINES

Miele ProfessionalPostbus 166, 4130 ED VianenT: 034-73 78 884F: 034-73 78 429www.miele-professional.nlE: professional@miele.nl

WATERBEHANDELING

BWT nederlandCoenecoop 1 2741 PG WaddinxveenE: verkoop@bwtnederland.nl T.: +31 88 750 90 00

FMT GEZONDHEIDSZORG 53

ADVERTENTIE-INDEX

FMT Gezondheidszorg54

FMT Gezondheidszorg is een unieke combinatie van vakblad, website, elektronische nieuwsbrieven en social media. Dit maakt FMT Gezondheidszorg tot een autoriteit in de markt die garant staat voor een scherp, eigenzinnig en actueel aanbod van nieuws & achtergronden. FMT Gezondheidszorg informeert en analyseert.

ReDactIOnele fORmUleFMT Gezondheidszorg informeert over zorg- en gebouwtechnologie, wetenschap en innovatieve huisvesting.Voor bestuurders, beleidsmakers en professionals die in en voor de zorgsector actief zijn, is FMT Gezond-heidszorg één van de belangrijke informatiebronnen.

magaZIneIn elke uitgave van het magazine wordt bericht over zorg- en gebouwtechnologie voor zowel de cure als de care. Ook is er in elke editie aandacht voor beheer en onderhoud van de infrastructuur en management-vraagstukken. Daarnaast besteed FMT Gezondheids-

zorg in het magazine aandacht aan wetenschappe-lijke ontwikkelingen in relatie tot technologie in de zorg.

eleKtROnIScHe nIeUWSBRIeVen en WeBSIteIn de elektronische nieuwsbrieven en op de website wordt naast bovengenoemde onderwerpen ook aandacht besteed aan wetenschap en onderzoek van de vele universiteiten en hogescholen. Met veel wetenschappelijke instellingen werkt FMT Gezond-heidszorg nauw samen.

SOcIal meDIaVia Twitter en Linkedin wordt uitgebreid aandacht besteed aan de onderwerpen die op de website, de nieuwsbrief en in het magazine aan de orde komen.

leZeRSpROfIelFMT Gezondheidszorg wordt gelezen, gevolgd en bezocht door beslissingnemers en professionals in de zorg in Nederland en Vlaanderen.

Veel bestuurders van zorginstellingen hebben een abonnement op het magazine. Dat geldt ook voor de technisch professionals in de zorg. Daarnaast kent het magazine ook veel abonnees bij onderwijs- en wetenschappelijke instellingen en personen en bedrijven die voor de zorg actief zijn op het gebied van technologie, wetenschap en huisvesting. FMT Magazine wordt onder meer gelezen door bestuurders en leden van de NVTG, IHE, KIVI en de Vlaamse VTDV.

De elektronische nieuwsbrief wordt behalve door bovenstaande doelgroepen ook gelezen door lokale en landelijke politici, regionale en landelijke media en diverse vertegenwoordigers van uiteenlopende brancheorganisaties in de cure en care.

Meer informatie?Neem vrijblijvend contact met ons op.T: 0513 - 68 48 08E: media-advies@fmtgezondheidszorg.nl

FMT GezondheidszorG: een unieke inForMaTiebron

www.FMTGezondheidszorG.nl

fmt gezondheidszorg - info

ALHO Systeembouw Nederland 52

Altop International B.V. 38

Athena Medical 8

Avidicare AB 34

Berko Kompressoren 52

Boge Kompressoren BV 52

Brecon International 53

Bussman Medical & Research 52

BWT Nederland B.V. 53

Cadolto Benelux BV 51

Carrier Airconditioning Benelux BV 51

Cleanroom Management Intern. 53

Condair B.V. 43

DiiP 52

Dräger 55

EGM adviseurs 51

EGM architecten 51

Elinex Power Solutions 53

Geveke Besturingstechniek 52

Halton bv 27

Hogeschool Rotterdam 53

IFB Filtertechniek bv. 52

Interflow 52

Intermicon B.V. 31

Jan Snel Group BV 56

Linde Healthcare Benelux 52

Lighthouse Worldwide Solutions Ben. BV 42

MANN+HUMMEL Vokes Air BV 53

Medexs B.V. 34

Medical Building Solutions 38

Metaflex Doors Europe B.V. 51

Miele Professional Nederland B.V 53

Miele Professional Nederland B.V. 9, 37

M-projectservice B.V. 53

MTD Landschapsarchitecten 52

M-Wall BV 53

Modderkolk Projects & Maintenance B.V. 25

Nora flooring systems B.V. 53

OK Consultancy Nederland 34

Ooperon 53

Pedak meettechniek 30

pieterse terwel grevink 12

Record Automatische Deuren BV 51

Ropa Systems BV 51

Sweegers en de Bruijn 51

Technische Unie B.V. 52

Tinnemans Medical Design BV 53

TotaalOK 2

TPS Technology Benelux BV 52

ULC Installatietechniek b.v. 52

Ultimo Software Solutions bv 52

Valstar Simonis 51

Van Galen Klimaattechniek 38

Van Looy Group 51

Vanguard Healthcare Solutions Ltd. 9

Vanguard Healthcare Solutions Ltd. 51

Vescom Nederland B.V. 53

Vetrotech Saint-Gobain Benelux 51

Dräger

De nieuwe

NEN-EN-ISO 7396 is er!

Wat houdt dit in voor u? Wij

ondersteunen u graag bij deze vraag

met consulatie en training.

Dräger Gas Management Systems uw

partner voor de nieuwe NEN-EN-ISO

7396.

Ook Ook voor gecertificeerde

gassendistributiesystemen in laboratoria

is Dräger uw partner!

MEER INFO: WWW.DRAEGER.COM

Dräger. Technology for Life®

Efficiënte bouwModulair bouwen is de meest efficiënte, moderne én groene bouwmethode. Snel te realiseren, tegen aanzienlijk lagere kosten en volgens het huidig geldende Bouwbesluit. Zo blijft er meer budget over voor de zorg. Een ander voordeel is dat u onze modules zowel kunt huren, leasen als kopen.

In samenwerking met Siemens Healthineers realiseerden we het centrum voor nucleaire geneeskunde voor het Admiraal de Ruyter Ziekenhuis in Goes. Voor meer informatie bel 0348 - 47 90 90 of kijk op jansnel.com.

18579 Adv. FMT-Adm.De Ruyter Zkh-Jan Snel.indd 1 02-05-17 13:28