LUCHTMagazine van het Nationaal Luchtcongres 7 december 2015

DE NORM IS NIET VOLDOENDE • 4

CRAMER OVER POST-NSL • 6

VAN IDEE NAAR MAATREGEL • 12

Coördinator en redacteurRené LamersRedacteur Jorieke van der GeestTim KorenhoffEindredactie Margreet Steiner

Hoe schoon is onze lucht?Concentratie fijnere fractie van fijn stof (PM 2,5)

Wordt overalaan de norm voldaan?

ZwaveldioxideNatuurgebieden verzuren als er veel zwaveldioxide in de lucht zit. Tegenwoordig is dat veel minder het geval. Dat komt doordat we onze huizen niet meer met kolen verwarmen, zwavelarme brandstoffen gebruiken én de industrie minder zwavel uitstoot.

600

400

200

01972 1981 1990 1999 2008

Norm

(Fijn) StofFijn stof is een verzamelbegrip en omvat deeltjes van verschillende grootte. Zowel fijn stof (PM10) als het fijnere deel van fijn stof (PM2,5) veroorzaken gezond-heidseffecten. PM2,5 waarschijnlijk meer dan PM10.

600

400

200

01972 1981 1990 1999 2008

Norm

StifstofdioxideStikstofdioxide kan schadelijk zijn voor de luchtwegen en longen. Verkeer is de belangrijkste bron: nabij verkeer zijn de concentraties stikstofdioxide vaak hoog. Daarnaast zijn de industrie, raffinaderijen en de energiesector belangrijke bronnen.

600

400

200

01972 1981 1990 1999 2008

Norm

BenzeenBenzeen is giftig en kankerverwekkend. De jaargemiddelde concentratie neemt al jaren af. Dat komt vooral door de katalysatoren begin jaren negentig, de technische verbeterin-gen van personenauto’s en een lager benzeengehalte in benzine.

600

400

200

01972 1981 1990 1999 2008

Norm

Inde

x (d

e co

ncen

trati

e in

het

ja

ar 2

000

is op

100

gen

orm

eerd

)In

dex

(de

conc

entr

atie

in h

et

jaar

200

0 is

op 1

00 g

enor

mee

rd)

Inde

x (d

e co

ncen

trati

e in

het

ja

ar 2

000

is op

100

gen

orm

eerd

)In

dex

(de

conc

entr

atie

in h

et

jaar

200

0 is

op 1

00 g

enor

mee

rd)

Menselijke haar +- 70 ųm gemiddelde diameter

Fijnstof, kleiner dan een haar

PM 10 ųm diameter

PM 2,5 ųm diameter

5 - 10 ųmNeus - en keelholte

1 - 5 ųmLuchtwegen

0 - 1 ųmLongblaasjes enin de bloedbaan

Gezondheidsrisico’sVoor fijnstof geldt: hoe fijner de deeltjes, hoe gevaarlijker ze zijn voor je gezond-heid. Via de longblaasjes kan het in de bloedbaan terechtkomen.

Jaargemiddelde (ųg/m3)

8

GEMAAKT DOORwww.magazine-on-the-spot.nl

Basis logo zwart/wit

Logo zwart/wit metsteunkleur van het festival

logo wit op zwarte blouse

INHOUD

Fotograaf JP WittemanInfographic Loek Weijts VormgevingBrenda de Graaf

4

RIVM:De lucht is schoner, maar het kan beter

12Zoveel ideeën, zoveel oplossingen

Feiten en cijfers

6JACQUELINE CRAMER: ‘Beste meisje van de klas’

15

SCHONER DOOR SAMENWERKING 5 standpunten

In een videoboodschap richtte staats- secretaris Dijksma, die op dat moment zelf bij de klimaatconferentie in Parijs was, zich tot de deelnemers van het Nationaal Luchtcongres. Hierin sprak ze onder andere de volgende woorden uit:

‘Het bundelen van onze krachten is de succesfactor van het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit. De lucht is in Nederland de afgelopen jaren daardoor aanzienlijk schoner geworden. We zijn creatief geweest, we hebben plannen gemaakt en belangrijker nog: we hebben de plannen ook uitgevoerd! Binnenkort halen we bijna overal de normen. Kortom, we hebben het meer dan goed gedaan.

Echter, met het halen van de normen zijn we er nog niet. Ook als we onder de grenswaarden zitten, kunnen zich nog gezondheidsrisico’s voordoen. Daarom wil ik met elkaar actief op zoek naar de bouwstenen voor ons toekomstig luchtbeleid. Nu is het moment om daar met elkaar over na te denken. Welke nieuwe doelen willen we realiseren? Welke maatregelen horen daarbij? Welke innovaties zijn nodig en hoe zetten we daar de komende jaren weer samen onze schouders onder?

Een lastige puzzel, maar ik weet zeker dat het ons ook dit keer weer gaat lukken. Want samenwerking is en blijft de sleutel tot succes. Ik ben blij dat jullie hieraan bij willen dragen.’

Nieuwe doelen

Sharon DijksmaStaatssecretaris van milieu

3

SCHONER DOOR SAMENWERKING 5 standpunten

‘Het bundelen van onze krachten is de succesfactor van het NSL’Sharon Dijksmastaatssecretaris van milieu

‘Breng je kind eens lopend naar school of steek je open haard minder aan.’Christine StrousLongfonds

‘Betrek de burger via citizen science bij activiteiten op het gebied van lucht-kwaliteit’Jacqueline Crameroud-minister van milieubeheer

4

ATMOSFEERSAMENSTELLING

ZwaveldioxideOver zwaveldioxide maken we ons al een tijd niet meer druk. De concentratie hiervan was in de jaren zeventig en tachtig nog een groot probleem. In Europa spraken overheden emissieplafonds af. Ieder land kon zelf bepalen hoe het daaronder wilde blijven. Bijvoorbeeld door de zwavel uit brandstoffen te halen of door rookgasreiniging in de industrie.Hierdoor nam de hoeveelheid zwaveldioxide af met meer dan negentig procent. Voor andere stoffen, zoals benzeen en het kankerverwekkende benzo[a]pyreen

(onder andere in uitlaatgassen, houtrook), zijn de gemiddelde concentraties in Nederland ruimschoots gehalveerd. 'Als probleem zijn ze verdwenen: we kennen de stoffen al lang en weten exact bij welke hoeveelheden ze maatschappelijk aanvaardbaar zijn'zegt Joost Wesseling, senior onderzoek bij het RIVM.

FijnstofLastig wordt het pas als élke aanwezigheid schadelijk is, zoals van fijnstof. Dat bestaat uit deeltjes van verschillende formaten: PM(particulate matter) 10, PM2.5

en PM0.1. Het getal staat voor de diameter in micrometers. Vanaf PM2.5 geldt vaak als indicator voor gezondheidseffecten. De Europese norm voor PM2.5 is 25 microgram per kubieke meter lucht. In Nederland bedraagt de concentratie nu gemiddeld 15 microgram, maar de Wereldgezondheidsorganisatie adviseert een streefwaarde van 10 microgram.

Ook onder de Europese norm doen zich gezondheidseffecten voor. Een afname van 5 microgram PM2.5 scheelt in Nederland jaarlijks 400 doden aan longkanker, 800 kinderen

De Nederlandse luchtkwaliteit is de laatste dertig jaar enorm verbeterd. Dat komt vooral door maatregelen om emissies te verminderen; het ‘bronbeleid’. Grootste probleem is nog de hoeveelheid fijnstof. Inmiddels voldoet Nederland bijna overal aan de Europese norm. Maar mogen we daarmee tevreden zijn?

De lucht is schoner, maar het kan beter

5

met een te laag geboortegewicht en drie maanden levensduur (bij langjarige blootstelling). Wesseling: 'Het maakt dus niet uit of je aan de Europese norm voldoet, want de winst die je kunt behalen als je daar 5 microgram onder schiet is even groot.'PM2.5 zit overal in, zowel in natuurlijke stoffen (zeezout, opwaaiend zand) als uitlaatgassen en autobanden. In landen waarin veel hout wordt gestookt, zit het fijnstof in de biomassaverbranding. Maar ook zit veel fijnstof in de emissie uit stallen, dat uit ammoniak komt. Deze bron gaat

een steeds grotere plaats innemen in Nederland, net als andere gasvormige voorlopers van fijnstof, zoals stikstofoxide.

WinstIeder land mag zijn eigen beleid maken. Veel daarvan is gericht op de bronnen. Ondanks alle inspanningen valt volgens Joost Wesseling nog veel winst te behalen. ‘Bijvoorbeeld in de veehouderij en landbouw. Of in het wegverkeer, door oude auto’s vervroegd uit te faseren of door op apk-keuringen te bekijken of auto’s écht aan de Europese normen

voldoen.’ Ook het opwekken van meer natuurlijke energie is een goede manier: iedere kilowatt die je op deze manier opwekt, scheelt olie- of gasverbruik.

Het RIVM berekent dat de hoeveelheid PM2.5 over vijftien jaar uit kan komen op een concentratie van ruim 11 microgram per kubieke meter. De Nederlandse lucht is daarmee alweer een stuk schoner, maar de lucht is nog niet geklaard.

DE LUCHTVERWACHTING VOOR DE KOMENDE WEEK

Met satellietgegevens en nieuwe meetmethoden kan het KNMI heel nauwkeurig, betrouwbaar en tot op wijkniveau luchtkwaliteitsverwachtingen uitspreken. Zo wil het mensen bewuster maken van de relatie tussen menselijk gedrag en leefkwaliteit.

Op 3 juni en 4 juli dit jaar fietsten mensen met een krat voorop dwars door Utrecht. In dat krat zaten sondes die verticaal luchtmetingen konden doen. Die dagen waren niet zomaar gekozen. De eerste datum was een gewone, drukke dag. Op 4 juli was de Grand Départ van de Tour de France in de domstad, en er reden die dag dus weinig auto’s in de stad. Het resultaat van de metingen leverde een mooi beeld op van het grote verschil in uitstoot van schadelijke stoffen tussen een normale, drukke dag en een stille dag.Het is één van de voorbeelden van hoe het KNMI steeds nauwkeuriger metingen doet om daarmee een betrouwbaarder beeld te krijgen van concentraties van stoffen in de lucht over een langere termijn. Soms gebeurt dat door simpelweg gegevens van de honderden satellieten rond de aarde te gebruiken. Het project Tropomi gaat zelfs tot op wijkniveau nauwkeurig analyses maken. En dankzij de inmiddels ingeburgerde smartphones wordt ‘citizenscience’ mogelijk: met elke smartphone is het straks mogelijk om via apps meetgegevens door te sturen.

Economisch belangMet deze mogelijkheden kan het KNMI veel nauw-keuriger verwachtingen uitspreken, iets wat klanten vragen. Er zijn namelijk soms grote economische belangen mee gemoeid. Een voorbeeld hiervan is de uitbarsting van de vulkaan Eyjafjallajökull op IJsland, die een grote aswolk uitbraakte die verder Europa in dreef. Het KNMI kon meten wanneer deze wolk minder dicht werd. Daardoor kon Schiphol een dag eerder open dan andere luchthavens in Noordwest-Europa.Het KNMI wil de betrouwbaarheid van metingen van luchtkwaliteit vergroten. De grootte van het ozongat, vulkaanuitbarstingen, bosbranden, klimaatverandering, emissie van bronnen – we zijn ons er steeds meer van bewust welke invloed deze hebben op de gezondheid van mensen. ‘We zien nu dat het de goede kant lijkt op te gaan met het ozongat’, vertelt Gerard van der Steenhoven, hoofddirecteur van het KNMI. ‘De WHO vindt het echter te vroeg om uitspraken te doen. Wel denkt ze dat het gat in 2050 is hersteld.’

Gerard van der Steenhovenhoofddirecteur KNMI

Joost Wesselingsenior onderzoeker

• DOWNLOAD Presentatie

• DOWNLOAD Presentatie

6

Nederland voldoet aan de Europese richtlijnen. Tevreden? ‘Absoluut. Het was een giga-klus, maar we heb-ben het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit succesvol afgerond. In de steden en industrie is ongelooflijk hard gewerkt om al die doelstellingen te halen. Alle betrokken partijen zijn er echt voor in de benen gekomen. Toen ik begon, waren we nog niet zo ver. Maar we hebben het wel voor elkaar gekregen.’

Wat heeft het NSL nog meer bereikt?‘Het NSL heeft iedereen op scherp gezet en de vernieuwing gestimuleerd. Hoe kunnen we de ruimtelijke ordening zo inrichten dat er minder milieubelasting komt? Hoe pas je bijvoorbeeld het vrachtvervoer in de stad aan? Door de noodzaak om die normen te halen, zijn heel veel creatieve maatregelen bedacht waar je niet op komt als je niet zo geprikkeld wordt.’

Wat is de eerstvolgende stap?‘De allereerste stap is het succes vieren. Dat doen we veel te weinig.’

En als het feestje voorbij is?‘Dan gaan we een nieuwe fase in. Daarvoor is het belangrijk dat we niet zomaar verder gaan op de oude voet. Als je de gezondheid van mensen se-rieus neemt, dan moet je nog veel strenger zijn.De luchtkwaliteit zit nu weliswaar onder de EU-norm, maar nog niet onder de veel strengere

Jacqueline Crameroud-minister van VROM

'Beste meisje van de klas’Het Nationaal Samenwerkings-programma Luchtkwaliteit loopt af. De Europese richtlijnen zijn behaald. Voormalig minister van VROM Jacqueline Cramer was hoofdverantwoordelijke voor de uitvoering van het NSL. Ze kijkt terug op deze periode, maar ook vooruit, naar de toekomst van luchtkwaliteit.

INTERVIEW

7

'Beste meisje van de klas’

JACQUELINE CRAMER

WHO-adviesnorm. Daar zit een groot gat tussen en het is wenselijk om dat gat te dichten. Bedenk wat ervoor nodig is en wat we in de huidige politieke context het beste kunnen doen om dat te bereiken.’

Is de verdere verbetering van de luchtkwaliteit haalbaar?‘Het is nu moeilijker om commit-ment te krijgen in het kabinet dan in 2007. Luchtkwaliteit had in mijn tijd een enorme prioriteit. De con-sequentie van niet voldoen aan de EU-norm was namelijk een bouw-stop. Een gigantische economische prikkel. Niemand wilde dat, dus ik had de wind mee qua politieke steun. Nu wij onder die EU-norm zit-ten, is er van die consequentie geen sprake meer. Je zult overtuigende redenen moeten formuleren waar-om aanscherping van de EU-norm wenselijk en mogelijk is.’

Wat moet daarvoor gebeuren?‘De vraag is of aanscherping van de EU-norm politiek gedragen wordt als het alleen vanuit de insteek van luchtkwaliteit wordt gepropagan-

deerd. Mijn eerste suggestie is: zoek synergie met beleidsterreinen die een zelfde soort effect kunnen bereiken en sluit daarbij aan. Zoals bijvoorbeeld het klimaatbeleid, dat een hogere prioriteit heeft. Kijk hoe ver je komt als je dat doet en voer daarna gerichter beleid op wat dan nog werkelijk de noden zijn.’Als we de ambitie hebben om onder de EU-norm te komen, krijgen we het verwijt het beste meisje van de klas te willen zijn. Maar met een positie als wereldwijde koploper in het ontwikkelen van circulaire en gezonde steden, kun je een voorbeeld zijn voor andere landen en hen meenemen. Dat stimuleert innovatie! Mijn tweede suggestie is: Maak een exportartikel van je inzet en draag de innovaties die dat genereert uit.’

Bent u nu nog betrokken bij luchtkwaliteit?‘Niet meer bij het NSL, maar ik ben nu ambassadeur circulaire econo-mie in de metropoolregio Amster-dam. Impliciet ben ik daardoor ook nog met luchtkwaliteit bezig, maar meer vanuit de preventiekant dan vanuit de effectenkant. Want als je bijvoorbeeld spaarzamer omgaat met grondstoffen en energie aan de voorkant, dan heeft de achterkant daar ook baat bij.’

Een laatste wens?‘Ik hoop op veel enthousiasme voor het zetten van de volgende stap; een vervolg op het NSL.’

• DOWNLOAD Presentatie

Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit In 2009 slaan de Rijksoverheid en lokale overheden de handen ineen om de luchtkwaliteit te verbeteren voor de volksgezondheid. Samen richtten zij het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL) op: een pakket aan maatregelen waardoor na 2016 de luchtkwal-iteit in heel Nederland voldoet aan de Europese grenswaarden. Met de NSL-Monitoringstool volgen de overheden de ontwikkeling.

8

Hoe schoon is onze lucht?Concentratie fijnere fractie van fijn stof (PM 2,5)

Wordt overalaan de norm voldaan?

ZwaveldioxideNatuurgebieden verzuren als er veel zwaveldioxide in de lucht zit. Tegenwoordig is dat veel minder het geval. Dat komt doordat we onze huizen niet meer met kolen verwarmen, zwavelarme brandstoffen gebruiken én de industrie minder zwavel uitstoot.

600

400

200

01972 1981 1990 1999 2008

(Fijn) StofFijn stof is een verzamelbegrip en omvat deeltjes van verschillende grootte. Zowel fijn stof (PM10) als het fijnere deel van fijn stof (PM2,5) veroorzaken gezond-heidseffecten. PM2,5 waarschijnlijk meer dan PM10.

600

400

200

01972 1981 1990 1999 2008

Norm

StifstofdioxideStikstofdioxide kan schadelijk zijn voor de luchtwegen en longen. Verkeer is de belangrijkste bron: nabij verkeer zijn de concentraties stikstofdioxide vaak hoog. Daarnaast zijn de industrie, raffinaderijen en de energiesector belangrijke bronnen.

600

400

200

01972 1981 1990 1999 2008

Norm

BenzeenBenzeen is giftig en kankerverwekkend. De jaargemiddelde concentratie neemt al jaren af. Dat komt vooral door de katalysatoren begin jaren negentig, de technische verbeterin-gen van personenauto’s en een lager benzeengehalte in benzine.

600

400

200

01972 1981 1990 1999 2008

Norm

Inde

x (d

e co

ncen

trati

e in

het

ja

ar 2

000

is op

100

gen

orm

eerd

)In

dex

(de

conc

entr

atie

in h

et

jaar

200

0 is

op 1

00 g

enor

mee

rd)

Inde

x (d

e co

ncen

trati

e in

het

ja

ar 2

000

is op

100

gen

orm

eerd

)In

dex

(de

conc

entr

atie

in h

et

jaar

200

0 is

op 1

00 g

enor

mee

rd)

Menselijke haar +- 70 ųm gemiddelde diameter

Fijnstof, kleiner dan een haar

PM 10 ųm diameter

PM 2,5 ųm diameter

5 - 10 ųmNeus - en keelholte

1 - 5 ųmLuchtwegen

0 - 1 ųmLongblaasjes enin de bloedbaan

Gezondheidsrisico’sVoor fijnstof geldt: hoe fijner de deeltjes, hoe gevaarlijker ze zijn voor je gezond-heid. Via de longblaasjes kan het in de bloedbaan terechtkomen.

Jaargemiddelde (ųg/m3)

Bron: RIVM

2013

2015

0 20 40

Aantal km weg met overschrijding

42,6%

9,2%

minder dan 10

10 - 12

12 - 14

14 - 16

Meer dan 16

INFOGRAPHIC

9

HOE SCHOON IS DE LUCHT?

Hoe schoon is onze lucht?Concentratie fijnere fractie van fijn stof (PM 2,5)

Wordt overalaan de norm voldaan?

ZwaveldioxideNatuurgebieden verzuren als er veel zwaveldioxide in de lucht zit. Tegenwoordig is dat veel minder het geval. Dat komt doordat we onze huizen niet meer met kolen verwarmen, zwavelarme brandstoffen gebruiken én de industrie minder zwavel uitstoot.

600

400

200

01972 1981 1990 1999 2008

(Fijn) StofFijn stof is een verzamelbegrip en omvat deeltjes van verschillende grootte. Zowel fijn stof (PM10) als het fijnere deel van fijn stof (PM2,5) veroorzaken gezond-heidseffecten. PM2,5 waarschijnlijk meer dan PM10.

600

400

200

01972 1981 1990 1999 2008

Norm

StifstofdioxideStikstofdioxide kan schadelijk zijn voor de luchtwegen en longen. Verkeer is de belangrijkste bron: nabij verkeer zijn de concentraties stikstofdioxide vaak hoog. Daarnaast zijn de industrie, raffinaderijen en de energiesector belangrijke bronnen.

600

400

200

01972 1981 1990 1999 2008

Norm

BenzeenBenzeen is giftig en kankerverwekkend. De jaargemiddelde concentratie neemt al jaren af. Dat komt vooral door de katalysatoren begin jaren negentig, de technische verbeterin-gen van personenauto’s en een lager benzeengehalte in benzine.

600

400

200

01972 1981 1990 1999 2008

Norm

Inde

x (d

e co

ncen

trati

e in

het

ja

ar 2

000

is op

100

gen

orm

eerd

)In

dex

(de

conc

entr

atie

in h

et

jaar

200

0 is

op 1

00 g

enor

mee

rd)

Inde

x (d

e co

ncen

trati

e in

het

ja

ar 2

000

is op

100

gen

orm

eerd

)In

dex

(de

conc

entr

atie

in h

et

jaar

200

0 is

op 1

00 g

enor

mee

rd)

Menselijke haar +- 70 ųm gemiddelde diameter

Fijnstof, kleiner dan een haar

PM 10 ųm diameter

PM 2,5 ųm diameter

5 - 10 ųmNeus - en keelholte

1 - 5 ųmLuchtwegen

0 - 1 ųmLongblaasjes enin de bloedbaan

Gezondheidsrisico’sVoor fijnstof geldt: hoe fijner de deeltjes, hoe gevaarlijker ze zijn voor je gezond-heid. Via de longblaasjes kan het in de bloedbaan terechtkomen.

Jaargemiddelde (ųg/m3)

Bron: RIVM

2013

2015

0 20 40

Aantal km weg met overschrijding

42,6%

9,2%

minder dan 10

10 - 12

12 - 14

14 - 16

Meer dan 16

10

‘Elke stap is al winst’

STICHTING LUCHTKWALITEIT VOOR IEDEREEN

Acht jaar geleden werd bij Steffen Gelms astma ontdekt. Oorzaak zijn de bosbranden in Indonesië, die de lucht verontreinigen tot in Singapore waar hij toen voor zijn werk woonde. Voor Steffen reden om zich onder meer voor een toekomst met schonere lucht in te zetten. Niet door de barricade op te gaan of ergens tegenaan te schoppen, maar juist door mensen en organisaties via gesprek te stimuleren tot een bijdrage aan schonere lucht.Dat is ook de aanpak van de Stichting Schone Lucht voor

Iedereen, waarvan Gelms voorzitter is: met stille diplomatie en bijeenkomsten iedereen bewust maken van de invloed van luchtvervuiling en hoe je daartegen iets kunt doen. ‘Er zijn organisaties waarvan de directie inderdaad niet weet dat ze vervuilt maar het personeel wel’, zegt Gelms.

Geen vingertje‘We gaan niet met het vingertje wijzen’, vertelt Gelms. Het gaat ons om bewustwording, zodat een intrinsieke motivatie ontstaat om het probleem aan te willen pakken.’ Dat doet de stichting met seminars, congressen en expertsessies. Zoals een expertsessie Beroepslongziekten, de aanwezigheid op de Longdagen én het Nationaal Luchtcongres van 7 december 2015. Daarbij kreeg de stichting de opdracht van de staatssecretaris Dijksma van milieu mee om input te verzamelen voor haar nieuwe luchtkwaliteitsbeleid.De stichting nodigt voor deze bijeenkomsten bedrijven, belangengroepen, ambtenaren en politici uit. Tijdens de

bijeenkomsten worden kennis en innovaties gedeeld, waarmee anderen weer schoner kunnen werken en oplossingen genereren.

Elke verbeteringAnders dan andere organisaties die zich bezighouden met betere luchtkwaliteit, heeft stichting Schone Lucht voor Iedereen geen belangen bij haar activiteiten. Gelms: ‘We hebben niets te verkopen, we hebben niets te verdienen.’ Ook is ze specifiek voor luchtkwaliteit in het leven geroepen, niet alleen een deelaspect van schone lucht.

‘Het gaat ons om élke verbetering’, licht Gelms toe. ‘Iemand die in een zeer vervuilende industrie actief is, die door bewustwording tien procent minder wil uitstoten, vind ik al winst. Los nog van de wettelijke normen waaraan ieder bedrijf moet voldoen. Zeker bij zeer grote vervuilers heeft iedere inspanning meteen een groot effect op de verbetering van luchtkwaliteit.’

Niet door te schreeuwen of anderen verplichtingen op te leggen, maar met kennis delen en discussie, dat kenmerkt Stichting Schone Lucht voor Iedereen. Zo wil ze organisaties zover krijgen minder schadelijke stoffen in de lucht uit te stoten, bij overheid en politiek het onderwerp hoog op de agenda houden, en innovatie bevorderen om huidige vervuiling weg te nemen.

Steffen Gelmsvoorzitter Stichting Schone Lucht

voor Iedereen

11

LUCHTSPIEGELINGEN

‘Er zal meer aandacht komen voor luchtkwaliteit. Door het behalen van de NSL-normen was die wat weggezakt, maar de relatie tussen luchtkwaliteit en gezondheidsrisico’s is nog altijd zes procent. De aandacht keert terug, onder andere rond kolencentrales. Ik denk dat elektrische mobiliteit een bijdrage kan leveren. Emissieloos rijden wordt mogelijk – behalve dan natuurlijk voor fijnstof. En elektriciteit opwekken kan via kernenergie, met behulp van thorium. De invloed van auto’s zal toenemen, omdat we eraan gewend zijn. Als die schoner zijn, is het probleem rond auto’s ook weg. Voor de provincie Gelderland breng ik momenteel samen met de GGD de gezondheidseffecten van de luchtkwaliteit in beeld. Dat is van belang voor de nieuwe Omgevingswet. Dat gebeurt nu ook bij de DCMR, de provincie Noord-Brabant, de gemeente Leidschendam-Voorburg en de regio Haaglanden.’

‘De veel te simpele inkopper is natuurlijk: ‘geen luchtvervuiling meer’. Maar voor dat ideaalbeeld heb ik een reëler antwoord: doe dat in stapjes. Begin bij de cruciale gebieden, waar een goede luchtkwaliteit het meeste van belang is. Denk daarbij aan gebieden waar we nog niet onder de EU-norm zitten, of een station waar per dag duizenden mensen staan te wachten op de trein. En wat dacht je van een schoolplein waar kinderen zorgeloos moeten kunnen spelen? Kinderlongen zijn onwijs kwetsbaar, en fijnstof prikkelt astmaontwikkeling. Wij plaatsen bijvoorbeeld op bestaande lichtmasten een systeem dat de lucht juist in die gebieden dertig procent schoner maakt. Maak ze tot verwenplekken voor je longen, waar je tot rust komt en waar de lucht beter is. Zonder roet, PM1, PM10 en PM2,5. Stap voor stap maak je dat gebied groter, totdat heel Nederland een verwengebied is.’

‘Het lijkt me heel mooi als er overal nog veel meer wijken zouden zijn met duurzaam gebouwde huizen . En dat die huizen zelf voor hun energie zorgen. Volgens mij kan dat ook met oude huizen. In mijn huis heb ik al zonnepanelen en stadsverwarming, maar ik kan ook een elektrische auto kopen die ik de hele dag laat opladen. De energie daarvan gebruik ik dan ’s avonds voor de verlichting in mijn huis. Of ik gebruik de restwarmte van de industrie. Ik zou ook een laag over het huis heen kunnen leggen. Aan de zonkant plaats ik dan zonnepanelen, aan de schaduwkant leg ik groen op het dak. Dat isoleert. En ik wil een serre hebben, dan laat ik het dak gewoon doorlopen. Regent het een beetje, dan kun je onder je groene dak zitten. Heel gezellig, en je verbruikt er nul energie bij.’

Ellen Snijderbeleidsmedewerker provincie Zuid-Holland

Gerlof Wijnja Eigenaar bureau Lichtverkeer

Irene BruinesCommercieel Manager Ziut

In stapjes naar hoge ambities

Geen mitsen en maren. Hoe ziet de toekomst van de luchtkwaliteit eruit volgens enkele deelnemers aan het Nationaal Luchtcongres als zij het voor het zeggen hebben?

11

Bekijk het filmpje ▼

12

LUCHTFILTER

Minder vleesconsumptie‘Gewoon’ minder vleesconsumptie doet niet alleen wonderen voor de luchtkwaliteit, maar ook voor dierenwelzijn, het klimaat, vermindering van virale infecties, enzovoorts. Dat kan door consumenten te stimuleren om alternatieven voor vlees te kiezen. En door boeren om te scholen naar de vega-industrie. Begin met het creëren van een vraag, zodat er een markt voor is.

ZERO-EMISSIETECHNIEK OM TOTGEZONDER GEDRAG TE KOMEN

Van stoomtrein naar groenestroomtreinEr zijn lokale verbeteringen nodig, onder andere door huidige zero-emissie – openbaar voer, fiets, lopen – te versterken. Maar ook door stadsbussen die nog niet ‘schoon’ zijn te vervangen. De gezondheidseffecten zullen dermate positief zijn, dat tegenstand zal verdwijnen.

Health dealsHoe wordt schone lucht interessant voor zorgverzekeraars? Door er een goed businessmodel voor te bedenken. Dat kan door naar de huidige kosten van gezondheid te kijken. Beloon de premiebetaler voor minder uitstoot, bijvoorbeeld wanneer die gaat fietsen, een luchtinstallatie aanbrengt of de houtkachel wegdoet. Mensen leven dan langer, en betalen dus langer zorgpremie.

Zoveel ideeën, zoveel concrete oplossingenHoe maak je van uiteenlopende ideeën samen-hangende maatregelen? Door de verschillende belangen samen te brengen, aan de ideeën te laten werken en tot gemene delers te komen. Dat deden de deelnemers van het Nationaal Luchtcongres. De ideeën zijn overhandigd aan het ministerie van IenM.

Stimuleer bewustwording onder het publiek met ‘citizen science’ (publiek helpt mee bij luchtmetingen)

Een ander voerbeleid voor minder ammoniakproductie in de landbouw

Onderzoek naar en investeren in lucht-kwaliteit biedt een hoge exportwaarde

Maak meer gebruik van transitiebrandstof-fen in plaats van op dé oplossing te wachten

Belastingverlaging voor goed gedrag

Niet wachten op één energievorm als oplossing voor alles

13

LUCHTFILTER

Controleer met zuivere meetmethoden of de lucht echt schoon is en handhaaf op overtredingen

Wedstrijd gezondste burgerMaak kennis over bronnen van uitstoot inzichtelijk voor mensen, zodat je ze bewust maakt van hun gedrag en beter gedrag kunt stimuleren. Bijvoorbeeld door een wedstrijd: wie heeft de beste maatregelen om de gezondheid te bevorderen? Mensen vinden wedstrijden leuk. Op een dag wordt de winnaar bekend gemaakt; dat trekt weer de aandacht.

Verklein de stappenEr zijn normen voor 2030, maar stel tussennormen, bijvoorbeeld 2025. Bedrijven weten dan waar ze aan toe zijn. Je kunt meer maatwerk leveren dan met grote, verre doelen. Het Rijk kan daarbij, net als bij de NSL, stimulerend werken.

Mozaïek van oplossingenElektrisch rijden is een streefdoel, maar is niet geschikt voor alle gemotoriseerde voertuigen. Daarom: diversificatie. Niet één oplossing, maar een mozaïek van oplossingen. Bijvoorbeeld elektrisch rijden in binnensteden, maar in de scheepvaart GTL. Want een schip dat van Australië naar Rotterdam moet, redt dat niet op elektriciteit. Elektriciteit is geen kant en klare oplossing maar een transitiebrandstof.

Zoveel ideeën, zoveel concrete oplossingen

NIET ALLEEN KLEINE, GOEDBEDOELDE INITIATIEVEN, MAAR EEN BREDE, ALGEMENE AANPAK

Promoot elektrisch vervoer en gebruik van waterstof

Maak meer gebruik van transitiebrandstoffen in plaats van op dé oplossing te wachten

BRONAANPAK VAN DE EU VERDER AANSCHERP-EN NAAR ALLE VORMEN VAN UITSTOOT

Vergemakkelijk de ontwikkeling van innovaties voor schonere lucht via startups

Koppel ‘gezond’ aan ‘duurzaam’, zodat maatregelen elkaar niet bevechten (zoals het stimuleren van houtstook voor elektriciteitsbesparing terwijl dat schadelijk is)

Zon en wind beter benutten

Bewustwording: een routeplanner met een luchtkwaliteitsfoto

VA

N ID

EEËNN

AA

R M

AA

TR

EGELEN

14

DIEDERIK METZ (adviseur lucht-kwaliteit ministerie IenM) & HENK NIJHUIS (adviseur luchtkwaliteit gemeente Nijmegen)

Henk: ‘In Nijmegen zitten de burgers ons achter de vodden. Daardoor zijn we zeer actief bezig met het verkrijgen van een betere luchtkwaliteit.’Diederik: ‘Wat goed dat men de gemeente scherp houdt. Die staat immers het dichtst bij de burgers. Als rijksoverheid kijken wij vooral naar de Europese normen, maar het is prachtig als gemeenten willen kijken naar hoe je verder onder die norm kunt komen.’Henk: ‘Je moet niet alleen naar die Europese normen kijken. Ik vind dat de rijksoverheid lokale kwesties soms bagatelliseert. Houtstook en scootertjes zijn voor veel burgers een groot probleem. Wij plaatsen bijvoorbeeld niet meer standaard een rookkanaal in de standaardbouw.’Diederik: ‘Dat snap ik. Maar ik vind dat normen stellen wel zorgt voor een goede prikkel om wat te doen aan het milieu. Anders kunnen ruimtelijke ontwikkelingen namelijk niet doorgaan. Dan zou je economische schade lijden. En dat wil je ook niet als gemeente.’

DIRK WIEDIJK (gepensioneerd sloper) & BAS VAN BREE (business developer ECN)

Bas: ‘Er is nog veel te winnen. Elektrische auto’s zonder emissie. Meer duurzame energie. Maatregelen voor minder uitstoot in de agrarische sector en om de vleesconsumptie terug te dringen.’Dirk: ‘We moeten minderen. Als ik naar zo’n herfstblaadje kijk: wij maken de lucht op die hij heeft opgeslagen. Als boer ben je je daarvan bewust, maar veel burgers zijn niet. Ze staan te ver af. Bewustwording. Ik ben bang voor de ‘domme’ mensen. Ze rijden met te zware auto’s, maar hebben óók zonnepanelen. Niet uit idealisme maar om de financiën. Ze moeten net als bij de Deltawerken weten dat iedereen er belang bij heeft.’Bas: ‘Mensen wíllen best weten hoe de luchtkwaliteit in de omgeving is. Er zijn echter maar tachtig meetstations in Nederland. Als lid van de vereniging AiREAS heeft ECN nu de Airbox in Eindhoven gerealiseerd: verspreid over 35 plekken in Eindhoven staan sensoren opgericht. Hieruit komen luchtgegevens die mensen weer gebruiken om bijvoorbeeld filmpjes te maken over hoe schadelijk fijnstof van vuurwerk is.’

MARCEL TAAL (ministerie Infrastructuur en Milieu) & SANDER VAN DER LAAR (Shell)

Sander: ‘Mijn ideaal is dat kinderen niet meer ziek worden van vuile lucht. Maar honderd procent schoon krijg je het nooit. Als we in ieder geval maar ruim onder de norm voor gezondheid zitten, zodat we een buffer hebben.’Marcel: ‘Kunnen we dat ook waarmaken? Kinderen willen lekker eten en met de auto naar de sportclub gebracht worden. Met het huidige gedrag gaat het ons niet lukken.’Sander: ‘Inderdaad. De vraag is: welke opoffering hebben we er zelf voor over? We willen er niet voor boeten en we willen er niet voor betalen.’Marcel: ‘Er is een écht andere manier van vervoer nodig. Misschien in transitievormen. Ambitieuze doelen zijn leuk, maar we hebben ook realistische nodig.’Sander: ‘Er is dan wel transitiebeleid van de overheid nodig, zodat je op korte termijn quick wins haalt.’Marcel: ‘Een beter milieu begint bij jezelf, dus wat kan Shell doen?’Sander: ‘We zijn al wereldleider duurzame brandstoffen, maar we kunnen méér doen. Met transitiebrandstoffen doen we dat.’

UIT DE LUCHT

Vertegenwoordigers van verschillende sectoren gaan in gesprek over wat nodig is voor schonere lucht in de toekomst.

Twee belangen, één gesprek

15

Willem Henk Streekstra VNO-NCW vindt dat de regels voor luchtbeleid in elke stad hetzelfde moeten zijn. Er moet een landelijk kader komen. ‘Als je aan milieuzones begint, moet je als automobilist wel weten waar je aan toe bent.’ Samenwerking is belangrijker dan regulering. VNO-NCW is een groot voorstander van samenwerken en zaken aan elkaar koppelen. Het lucht- en klimaatbeleid moet bijvoorbeeld weer één worden, want overal en altijd is synergie mogelijk.

Hendrien Witte Longfonds kijkt nooit naar de norm, maar naar de kwaliteit van leven. Het Longfonds maakt die boodschap persoonlijk, met filmpjes en verhalen. ‘De filosofie hierachter is dat je je pas gaat inzetten voor schonere lucht als je iemand kent die het slecht heeft. Of als je weet wat de rook uit je brommertje veroorzaakt.’ Om de lucht te verbeteren is volgens het Longfonds een cluster van maatregelen nodig, en dat moet je op hoog niveau insteken. Maar die verandering begint bij de burger, bij het individu.

Als Gerard Hoek Universiteit Utrecht & IRAS één dag politieke veranderingen kon doorvoeren, dan zou hij de WHO-norm leidend maken voor de luchtkwaliteit. Als onderzoeker luchtverontreiniging en gezondheid weet hij dat we hoewel we aan de normen voldoen veel winst kunnen boeken. Luchtkwaliteit is daar onderdeel van. Gezonde verstedelijking is een belang- rijk punt voor Hoek, en het stimuleren van actief

transport is daarin essentieel. Maar je redt het niet met alleen bewustwording. Gemeenten moeten zorgen dat fietsers bevoordeeld worden ten opzichte van automobilisten.

Anne Kol Milieudefensie wil een volledig fossielvrije economie. En hoewel dat volgens pessimistische onderzoeken eigenlijk over zes jaar al bereikt zou moeten zijn, weet Knol dat dat niet realistisch is. Maar grotere stappen dan nu zijn absoluut nodig. Daarvoor moeten we in elk geval niet denken dat we er vanzelf wel komen, meent Knol. Nee, we moeten nu een pad uitzetten met concrete maatregelen. En meeliften op klimaatbeleid is niet voldoende. Knol: ‘Dan lift je mee op een manke ezel.’

Een autoluwe stad is ook goed voor ondernemers, stelt wethouder Lot van Hooijdonk van de gemeente Utrecht. Zij profiteren van een aantrekkelijke leefomgeving. ‘Apparaten eruit, mensen erin.’ Hoewel rond steden de concentraties ongezonde stoffen pieken, heerst volgens de wethouder juist in steden een milieuvriendelijke lifestyle: mensen gaan veel met de fiets. Er is echter een landelijke aanpak nodig, bovendien collectief gedeeld. ‘De ene stad heeft wel een milieuzone, de andere niet. En in de Omgevingswet lijkt alleen de gemeente verantwoordelijk gesteld te worden.’

PAS écht SCHONER ALS JE SAMENWERKT EN DEELTAlle initiatieven voor schonere lucht zijn goed, maar het is tijd voor een bredere en meer geïntegreerde aanpak. In dit idee vinden vijf vertegenwoordigers van vijf geheel uiteenlopende organisaties elkaar.

Anne

Gerard

HendrienWillem-Henk

Lot

RUBRIEKSNAAM

Magazine LUCHT kwam tot stand met bijdragen uit het Nationaal Luchtcongres op 7 december 2015 in de Jaarbeurs in Utrecht. Dat werd georganiseerd door Stichting Schone Lucht voor Iedereen i.s.m. het ministerie van Infrastructuur en Milieu.

Kennis opgedaan, ideeën gekregen, maar wat gaan we er nu mee doen?

EN WAT NU?

Niet té ambitieus‘Dat beleid kan werken, be-

wijzen we maar weer doordat de EU-normen zijn gehaald. Dus ambitie

is goed. Maar er bestaat ook zoiets als te veel ambitie. Een goede afweging tus-

sen gezondheidswinst en de economische kosten is daarom belangrijk. Een pleidooi om voorop te lopen is wel mooi maar niet

altijd haalbaar. Maak altijd een impact-assessment en voer geen symbool-

politiek.’

MARTIN DORSMANKoninklijke Vereniging van

Nederlandse Reders

Verbinding met mobiliteitsbeleid

‘Het gaat vandaag veel over de koppeling met het klimaat, maar

ik vind die met het mobiliteitsbeleid minstens zo belangrijk. Een herinrichting

van de stedelijke mobiliteit, waarbij fietsen en OV veel belangrijker worden, versterkt ook de luchtkwaliteit. Bereikbaarheid van steden was vooral gericht op auto’s, maar

geef stadswegen een andere functie. Wij veranderen de Coolsingel van een

weg met vier stroken tot één met 2,5.’

HETTY VAN RHIJN,gemeente Rotterdam

‘Ik ga wat vaker op de site van het RIVM kijken om te zien wat de

luchtkwaliteit is van de routes die ik meestal fiets. En de luchtkwaliteit in de omgeving van mijn werk; dat ligt bij een

grote energiecentrale bij Amsterdam Sloter-dijk. Ik ben namelijk best geschrokken van de opmerking dat autorijden gezonder kan

zijn dan fietsen.’

GERWIN VAN DER KRUIS

Geld is op‘Met het eind van NSL komt er ook

een eind aan een groot deel van het budget voor de verbetering van lucht-kwaliteit. Het geld is op, maar het pro-

bleem nog niet. Daarom wil ik nog meer relaties zoeken met klimaat. Er zijn veel meer verbinding te leggen dan we op dit

moment weten. Een win-win situatie.’

BERTIEN OUDE GROOTE BEVERBORG

gemeente Utrecht

‘Ik zie zoveel nieuwe, inspirerende dingen van mensen. Als iedereen het zo goed meent met de lucht, komt er echt wel wat van de grond. En daar ga ik zelf

zeker mee beginnen; ik ga van alles uitzet-ten morgen.’

LOUISE VAN KARNENBEEKprovincie Gelderland