Live_beeldcommunicatie_en_didactiek-1

Live beeldcommunicatie

Beschouwing over de organisatorische en onderwijskundige meerwaarde

Door: Klaudi Bartelink In opdracht van: Kennisnet

Inhoudsopgave

1. Inleiding .................................................................................................................. 2

2. Wat is beeldcommunicatie op afstand? .................................................................. 3

2.1 Interactie mogelijkheden ................................................................................................................ 3 2.2 Communicatiemodellen ................................................................................................................. 4 2.3 Mogelijke toepassingen ................................................................................................................. 5

3. Kracht van beeldcommunicatie op afstand ............................................................. 8

3.1 Organisatorische meerwaarde....................................................................................................... 9 3.1.1 Kinderen en leerlingen die fysiek niet in de klas aanwezig kunnen zijn ............................ 9 3.1.2 Kleinschalig onderwijs ....................................................................................................... 9 3.1.3 De wereld in de klas......................................................................................................... 10 3.1.4 Plaatsen waar je normaal niet kunt komen...................................................................... 10 3.1.5 Direct inspelen op de actualiteit....................................................................................... 10 3.1.6 Bijles of ondersteuning na schooltijd ............................................................................... 11 3.1.7 Stagebegeleiding ............................................................................................................. 11 3.1.8 Samenvatting ................................................................................................................... 11

3.2 Onderwijskundige meerwaarde ................................................................................................... 11 3.2.1 Opwekken van belangstelling door sociale context......................................................... 11 3.2.2 Context- en uitkomstgericht leren .................................................................................... 12 3.2.3 Internationalisering: taal en cultuur.................................................................................. 12 3.2.4 Afwisseling in werkvormen .............................................................................................. 14 3.2.5 Betrokkenheid, begeleiding en sturing van derden ......................................................... 14 3.2.6 Leren communiceren ....................................................................................................... 15 3.2.7 Activering van de hersenen ............................................................................................. 15 3.2.8 Computer- en sociale vaardigheden................................................................................ 16

2

1. Inleiding

� Videocommunicatie is anno 2009 niet een doel op zich, maar een middel om een doel te

bereiken.

Sinds 2004 voert Kennisnet het project ‘Expert op afstand’ uit. Het idee is eenvoudig en de

uitvoering laagdrempelig. In de klas live via video- of webconferencing communiceren met

mensen die op dat moment ergens anders zijn. Inmiddels is hier uitgebreid ervaring mee

opgedaan. Conclusie: Expert op afstand blijkt een aantrekkelijke manier van onderwijs te zijn.

Kinderen vinden het leuk. Maar heeft live beeldcommunicatie een duidelijke meerwaarde?

Tot nu toe zijn dit soort sessies nog onvoldoende didactisch ingebed. Kennisnet wil zich de

komende jaren inzetten om hieraan vorm en ondersteuning te geven. Ze wil ontdekken of en hoe

live beeldcommunicatie op afstand meer betekenisvol kan worden binnen het onderwijs.

3

2. Wat is beeldcommunicatie op afstand?

Beeldcommunicatie op afstand binnen de doelstelling van Kennisnet is communicatie met een

webcam of een videoconference set tussen twee of meerdere partijen. Kennisnet richt zich hierbij

op het basisonderwijs, voortgezet onderwijs en het MBO.

2.1 Interactie mogelijkheden

Communicatie kan plaatsvinden tussen twee partijen (point-to-point) of tussen meerdere partijen

(multipoint).

Point to Point

Bij point-to-point communiceren twee partijen via webcam of VC-set met elkaar. De volgende

interactiemodellen zijn bijvoorbeeld mogelijk:

Deelnemers Communicatietechnologie

• Leerling met andere leerling

•

• Leerling met professional (coach, begeleider,

leerkracht, mentor, hulpverlener, expert)

• Leerling met klas

• Leerling kijkt live naar een andere plaats

• Klas met expert

• Klas met andere Nederlandse klas

• Klas met buitenlandse klas

• Klas kijkt live naar een andere plaats

Webcam + free software*

Webcam + free software*

Webcam + Adobe Connect of VC






* Hiermee wordt in deze context vrij te downloaden software bedoeld, bijvoorbeeld Skype en MSN.

4

Multipoint

Beeldcommunicatie met meer dan twee partijen is ook mogelijk. We spreken dan van

multipoint communicatie, bijvoorbeeld:

Deelnemers Communicatietechnologie

• Leerling met meerdere leerlingen die allen fysiek op een

andere plaats zijn

• Meerdere klassen of groepen met professional

• Meerdere klassen tegelijkertijd in Nederland

• Meerder klassen tegelijkertijd in binnen- en buitenland

• Meerdere klassen kijken tegelijkertijd naar een andere

plaats






2.2 Communicatiemodellen

Bij zowel point-to-point als bij multipoint zijn twee modellen mogelijk. Ofwel de communicatie is

eenrichting op (acquisitiemodel). Ofwel de communicatie is twee richtingen op

(participatiemodel).

• Acquisitiemodel: Dit model gaat uit van een duidelijk onderscheid tussen een verteller en

een luisteraar. De communicatie is éénrichting op. Sleutelbegrippen zijn: kennis, feiten,

content, vergaren, begripsvorming, overdracht en individuele innerlijke kennisprocessen.

Voorbeelden: een ziek kind volgt op afstand de les, leerlingen luisteren naar een

inhoudelijk expert, ouders volgen de lessen van hun kinderen. Ouders kunnen via de

webcam meekijken in de klas (gebeurt al in Japan). Een leercoach observeert een

beginnende leerkracht. Bij zowel point-to-point als bij bij multipoint toepassingen is het voor

de hand liggend dat het voor een groot deel acquisitie is. Een klas volgt een gebeurtenis op

afstand, bijvoorbeeld de geboorte van een ijsbeer in een dierentuin of een beeldend

beroep.

• Participatiemodel: In dit model is iedere betrokkene een deelnemer in het proces. De

communicatie is twee richtingen op. Sleutelwoorden zijn: contextueel, communicatie,

5

sociaal constructivisme, van elkaar leren, verbondenheid, elkaar beïnvloeden,

meningvorming en collectieve ontwikkeling. Voorbeelden zijn: expert op afstand, waarbij de

expert vragen beantwoordt van kinderen/leerlingen. Of een Nederlandse klas die

ervaringen deelt met een buitenlandse klas. Of leerlingen die een mondeling examen doen

met een examinator.

2.3 Mogelijke toepassingen

Hieronder staan verschillende mogelijkheden voor beeldcommunicatie. Let op: dit is wel

uitgebreid, maar niet volledig. Het geeft een richting aan de ervaringen die Kennisnet de

komende jaren naar verwachting zal opdoen.

kind

andere

plaats

ander

kind

‘Show ‘m, not tell ‘m’

live webcam: weer,

sneeuwhoogtes.

dierentuin (geboorte

dier)

leerkracht

hulpverlener

expert

- (bij)les

- remedial teaching

- leren buiten schooltijd

- (langdurig) ziek

- hulpverlening

- toetsen / testen

klas

- (langdurig) ziek

- volgen (alle) lessen

- buitenland

- teruggestuurde

asielzoeker

- ‘social learning’

- (langdurig) ziek

- buitenland

- teruggestuurde

asielzoeker

- buddy bij

problemen

kind

andere

plaats

ander

kind


live webcam: weer,

sneeuwhoogtes.


dier)

leerkracht

hulpverlener

expert

- (bij)les

- remedial teaching


- (langdurig) ziek

- hulpverlening

- toetsen / testen

klas

- (langdurig) ziek

- volgen (alle) lessen

- buitenland

- teruggestuurde

asielzoeker

- ‘social learning’

- (langdurig) ziek

- buitenland

- teruggestuurde

asielzoeker

- buddy bij

problemen

Afbeelding 1: Point to point PO met kind centraal

6

klas

andere

plaats

expert

andere

klas in

Nederland

andere

klas in

buitenland

- beroemdheid

- plaats waar je

niet kunt komen

- vragen na

media-uitzending

- Friese taal ‘Show ‘m, not tell ‘m’

live webcam: weer,

sneeuwhoogtes.


dier)

- oriëntatie op jezelf

en de wereld

- cultuuronderwijs


en de wereld

- contact Nederlandse

Antillen en Suriname

- cultuuronderwijs

- natuuronderwijs

klas

andere

plaats

expert

andere

klas in

Nederland

andere

klas in

buitenland

- beroemdheid

- plaats waar je

niet kunt komen

- vragen na

media-uitzending

- Friese taal ‘Show ‘m, not tell ‘m’

live webcam: weer,

sneeuwhoogtes.


dier)


en de wereld

- cultuuronderwijs


en de wereld

- contact Nederlandse

Antillen en Suriname

- cultuuronderwijs

- natuuronderwijs

Afbeelding 2: Point to point PO met klas centraal

leerling

andere

leerling

andere

leerling in

buitenland- cultuuronderwijs

- natuuronderwijs

- vreemde taalonderwijs

andere

plaats


live webcam: weer,

sneeuwhoogtes,

museum, bouw,

beroepen

coach

begeleider

leerkracht

examinator

mentor

expert- (bij)les


- (langdurig) ziek

- hulpverlening

- vragenuurtje

- toetsen / testen

-‘social learning’

- samenwerken

- (langdurig) ziek

- buitenland

- teruggestuurde

asielzoeker

- buddy bij

problemen

leerling

andere

leerling

andere

leerling in

buitenland- cultuuronderwijs

- natuuronderwijs


andere

plaats


live webcam: weer,

sneeuwhoogtes,

museum, bouw,

beroepen

coach

begeleider

leerkracht

examinator

mentor

expert- (bij)les


- (langdurig) ziek

- hulpverlening

- vragenuurtje

- toetsen / testen

-‘social learning’

- samenwerken

- (langdurig) ziek

- buitenland

- teruggestuurde

asielzoeker

- buddy bij

problemen

Afbeelding 3: Point to point VO en MBO met leerling centraal

7

klas

expert

andere

klas in

Nederland

andere

klas in

buitenland

- beroemdheid

- plaats waar je

niet kunt komen

- vragen na

media-uitzending

- vak- projectgericht

- mens en

samenleving

- cultuur- en

kunstonderwijs

- cultuuronderwijs

- natuuronderwijs


andere

plaats


live webcam: weer,

sneeuwhoogtes,

museum, bouw,

beroepen

klas

expert

andere

klas in

Nederland

andere

klas in

buitenland

- beroemdheid

- plaats waar je

niet kunt komen

- vragen na

media-uitzending

- vak- projectgericht

- mens en

samenleving

- cultuur- en

kunstonderwijs

- cultuuronderwijs

- natuuronderwijs


andere

plaats


live webcam: weer,

sneeuwhoogtes,

museum, bouw,

beroepen

Afbeelding 4: Point to point VO en MBO met klas centraal

Overige mogelijke point-to-point toepassingen in het onderwijs:

- docent met docent bijvoorbeeld voor intervisie of overleg

- coach met (beginnende) docent (videointeractie op afstand)

- leidinggevende met docent

- onderwijsinspectie met docent

8

3. Kracht van beeldcommunicatie op afstand

Enkele ontwikkelingen in een notendop. Leerlingen maken steeds meer gebruik van

communicatiefunctionaliteiten op internet. Veel klassen uitgerust met een digibord met Internet.

Er wordt in de volksmond al vaak gesproken over ‘before and after google’ (BG en AG). Een

andere zeer invloedrijke ontwikkeling is web 2.0, waarbij iedereen een paar jaar geleden

mogelijkheid kreeg documenten van en op het web te zetten. De volgende stap is de ontwikkeling

van live communiceren via internet. In het dagelijks leven gaat dit erg hard en is het al niet meer

weg te denken bij jongeren. Live communiceren via internet vervult een sterke behoefte van

kinderen in de bovenbouw en scholieren. De volgende stap is de combinatie van alle

toepassingen. Multimedia ontwikkelt zich sterk. Tijdens chatsessies sturen kinderen foto’s en

andere documenten. Ook URL’s worden over en weer verzonden bijvoorbeeld van YouTube

video’s.

Het invoeren van beeldcommunicatie op afstand in het onderwijs is technisch gezien eenvoudig

te realiseren. Live beeldcommucatie als middel is eenvoudig doordat je het met basis

computerkennis en een eenvoudige webcam, microfoon en boxen kunt realiseren. Maar, de

complexiteit – en tevens de kracht - zit ‘m in de onderwijskundige toepassing, organisatie en

implementatie. Een school moet antwoord geven op de volgende vragen:

• Wat zijn precies de mogelijkheden?

• Waarom zou ik het doen?

• Past het in de visie van de school?

• Voor wie heeft het meerwaarde?

• Hoe organiseer ik het?

• Wanneer zet ik het in?

• Wie moeten we erbij betrekken?

De sociale meerwaarde van een webcam is direct zichtbaar. Hyves heeft ruim acht miljoen

leden (anno maart 2009). MSN en Skype zijn ook zeer bekende online communicatie

technologieën. Voor veel leerlingen betekent een internetverbinding: communiceren met vrienden

en nieuwe contacten leggen. Verder vinden ze het up- en downloaden van media interessant,

met name als ze dat ook weer kunnen delen met anderen. Kortom, leerlingen communiceren en

delen graag. Ze kunnen vrij spreken, discussiëren en interrumperen op bijna dezelfde wijze als in

een face-to-face situatie. Het gebruik van een webcam in het onderwijs sluit aan op de

belevingswereld van leerlingen. De video functionaliteit biedt de mogelijkheid om aan leerlingen

objecten te tonen en te demonstreren. En omgekeerd kunnen leerlingen dat zelf ook doen met

degene(n) aan de andere kant van de webcam. Ook kan men communiceren door lichaamstaal.

Soms kan dat ook te ver gaan. Kinderen en leerlingen vinden het lastig om daar grenzen in te

bepalen1. Misschien een kans voor het onderwijs. Het is belangrijk dat kinderen en jongeren leren

op een integere manier om te gaan met een webcam.

Door tegelijkertijd gebruik te maken van een spreker en getoonde media, neemt de interesse

binnen het onderwijs voor beeldcommunicatie sterk toe. Hieronder wordt de kracht van

beeldcommunicatie op afstand beschreven in het onderwijs. Er wordt onderscheid gemaakt in

organisatorische meerwaarde en onderwijskundige meerwaarde. Met organisatorische

1 http://www.mijnkindonline.nl/ is een website De stichting Mijn Kind Online is een kennis- en adviescentrum over

jeugd en (nieuwe) media dat tot doel heeft meer inzicht te verschaffen in de mogelijkheden van nieuwe media, alsook het bevorderen van het verantwoord gebruik daarvan.

9

meerwaarde wordt bedoeld dat het gebruik van beeldcommunicatie soms praktischer of

goedkoper kan zijn dan andere onderwijsvormen, zonder dat aan effectiviteit van de

onderwijsvorm wordt ingeboet. Met onderwijskundige meerwaarde wordt bedoeld dat het

beeldcommunicatie op afstand op bepaalde momenten didactisch krachtiger en effectiever kan

zijn dan een andere onderwijsvorm.

3.1 Organisatorische meerwaarde

3.1.1 Kinderen en leerlingen die fysiek niet in de klas aanwezig kunnen zijn

Live beeldcommunicatie kan een organisatorische oplossing zijn voor een kind dat fysiek niet in

de klas kan zijn. Bijvoorbeeld een kind dat langdurig ziek is. Of circus-, kermis en

schipperskinderen. Of een kind dat voor langere tijd in het buitenland is, bijvoorbeeld omdat

ouders een periode in het buitenland moeten zijn en daarna weer terugkeren.

De leerling kan door beeldcommunicatie lessen blijven volgen. Het kind loopt geen

leerachterstand op en blijft erbij horen. Dat is zeer belangrijk voor zijn sociale ontwikkeling. Voor

langdurig zieke kinderen zijn er verschillende stichtingen die zich hiervoor inzetten, zoals

Stichting Digibeter en Ziezon). Het kind is in staat om op afstand een bestuurbare digitale camera

in de klas in te zoomen op personen, het schoolbord, documenten of speciale objecten. De leraar

heeft een reversmicrofoon en de leerlingen kunnen gebruik maken van een handmicrofoon. De

zieke leerling kan op deze manier actief meedoen met de lessen. Lesstof en schriftelijke

proefwerken kunnen via e-mail worden verzonden en mondelinge overhoringen kunnen tijdens of

na de les plaatsvinden. Diverse projecten draaien op dit moment zeer succesvol op deze nieuwe

technieken. Ook zijn er projecten waarbij meerdere kinderen tegelijkertijd worden betrokken

(multipoint).

3.1.2 Kleinschalig onderwijs

Live beeldcommunicatie kan problemen met ‘kleine’ vakken oplossen. Bijvoorbeeld als er voor

deze specifieke, bijzondere vakken een tekort is aan leerkrachten en/of leerlingen. Dit kan

bijvoorbeeld voorkomen in dun bevolkte gebieden, zoals Friesland of de Waddeneilanden.

Bijvoorbeeld: het aantal leerlingen dat kiest voor Friese taal in het pakket is klein. Door via de

webcam les te geven kan een docent Fries kleine groepen leerlingen van verschillende scholen

in een keer bedienen. Het bespaart reistijd en is beter in te roosteren. Dit voorbeeld is in

Friesland al in de praktijk gebracht. En hoewel er wel kanttekeningen wat betreft didactiek worden

gesteld (zo heeft men bijvoorbeeld ervaren dat elkaar echt leren kennen op afstand lastig is), is

het experiment organisatorisch gezien een groot succes.

10

3.1.3 De wereld in de klas

Via live beeldcommunicatie kun je op een effectieve en efficiënte manier (‘just in time’) ‘de wereld’

op ieder moment in de klas halen. Denk daarbij aan:

- Andere klas in binnen- of buitenland

- Individueel kind in binnen- of buitenland

- Expert uit binnen- of buitenland

- Een live omgeving zonder commentaar

Kennisnet wil een expert etalage opzetten waarbij contact kan worden gezocht (al dan niet tegen

een vergoeding) met professionals, klassen en leerlingen die zich hiervoor hebben aangemeld.

3.1.4 Plaatsen waar je normaal niet kunt komen

Het wordt echt spannend als je in de klas via de webcam op plaatsen komt, waar je normaal niet

kunt komen. Bijvoorbeeld een expertsessie in de wapenkamer van de politie, een onderzeeër van

de Marine, een olieplatform of achter de schermen van een museum. Een andere mogelijkheid is

live meekijken met een gebeurtenis bijvoorbeeld een nest van de torenvalk, de geboorte van

dieren in de dierentuin, een museum, een bouwwerk in aanbouw, of een beeldend beroep2.

Ans van der Nat van basisschool De Arcade te Leiden: ''Je komt op plekken waar je normaal

nooit mag komen. Virtueel, dat wel, maar we waren even in de kelder van het Rijksmuseum van

Oudheden. Normaal publiek komt daar niet in! We hebben ook een sessie gedaan met Naturalis.

We spraken met de pre-arateur in zijn eigen werkplaats. Unieke kijkjes achter de schermen!"

3.1.5 Direct inspelen op de actualiteit

Beleef het nieuws! Met een webcam kun je ook direct inspelen op de actualiteit. Bijvoorbeeld in

december 2008 zijn Bonaire, St. Eustatius en Saba bijzondere gemeentes geworden van

Nederland. Dat was een goed moment geweest om contact te hebben met een klas op één van

deze eilanden.

Ander voorbeeld. Er is een steek- of schietpartij op een school. Misschien kan op dat moment

een live sessie plaatsvinden met een expert (een politieagent) of een andere klas (in het

buitenland, een dorp in Nederland of juist een stad) om vragen te stellen of ervaringen uit te

wisselen.

2 Een goed voorbeeld is het concept Big Broeder http://vroegevogels.vara.nl/Big-Broeder-op-TV.286.0.html.

Aldus Francine Behnen van CVO Zuid-West Friesland (Schoolstichting vier scholen, 9 locaties):

1. Leerlingen hebben behoefte elkaar te kennen. Dit elkaar leren kennen verloopt op afstand moeizaam. We

hadden meer tijd moeten investeren in de eerste kennismaking. Nieuwe groepen leerlingen die op

afstand onderwijs gaan volgen gaan eerst een dag fysiek met elkaar op stap (zeilen op de Friese meren

bijvoorbeeld). Op deze dag vormen ze maatjes met leerlingen van andere locaties en ze wisselen elkaars

mobiele nummers en MSN alvast uit.

2. Videoconferencing is beslist geen vervanging van de gewone lessituatie. Het werken op afstand vergt andere

werkvormen dan in een reguliere klassensituatie.

11

3.1.6 Bijles of ondersteuning na schooltijd

Leerlingen die bijles krijgen na schooltijd of in het weekend, kunnen dat via de webcam

doen. Ook kan worden gedacht aan speciale vragenuurtjes voor een examen.

3.1.7 Stagebegeleiding

Bij stages is het contact tussen leerlingen en docenten soms minimaal. Een belangrijk doel

van begeleiding is het bevorderen van reflectievaardigheden van leerlingen en het creëren

van een mogelijkheid voor intervisie. Een webcam biedt een mogelijkheid om voor dit doel

met elkaar in contact te treden.

3.1.8 Samenvatting

Binnen de school

• Kind dat langdurig ziek is;

• Circus-, kermis- en schipperskinderen;

• Kind dat voor langere tijd in het buitenland is;

• Bijles na schooltijd of in het weekend;

• Speciale vragenuurtjes voor een examen;

• Stage begeleiding. Tussen scholen

• ‘Kleine’ vakken met een tekort aan leerkrachten en/of leerlingen. Docent kan lesgeven

aan kleine groepen leerlingen van verschillende scholen tegelijkertijd;

• Nederlandse klas met andere Nederlandse klas (bijv. cultuuronderwijs);

• Nederlandse klas met een buitenlandse klas (bijv. taal/cultuuronderwijs). Expert/extern

• Expert uit Nederland

• Expert uit buitenland

• Een live webcam: omgeving zonder commentaar

• Plaatsen waar je normaal niet kunt komen

3.2 Onderwijskundige meerwaarde

3.2.1 Opwekken van belangstelling door sociale context

‘Iets’ wordt meer waard als je de sociale context kent. Een schilderij wordt bijvoorbeeld meer

waard als je de kunstenaar kent en als je uitleg krijgt bij het schilderij. Ook een boek wordt

nog mooier en interessanter als je de schrijver een keer hebt gesproken. Door experts zoals

beroemdheden of mensen ‘met een verhaal’ in de klas te halen, wordt het geleerde meer

betekenisvol doordat je er eenvoudig gezegd meer belangstelling voor krijgt. En doordat je

directe antwoorden op je vragen krijgt.

Boekbesprekingen gebeuren nu in het onderwijs incidenteel en mondjesmaat. Met behulp

van een ‘expert etalage’ zou dit vaker kunnen gebeuren en zouden de activiteiten veel

minder tijd in beslag nemen. Bijvoorbeeld door contact te hebben met de auteur van een

12

boek Je zou een kwartiertje contact kunnen hebben met Carry Slee en meteen erachter aan

een kwartiertje met J. Rowling (in het Engels!).

3.2.2 Context- en uitkomstgericht leren

Context heeft een belangrijke rol in het geheugen. Gebeurtenissen worden met hun context

opgeslagen. De context is daarmee een goed cue voor herinnering. Daarbuiten is het ophalen

van het geleerde een stuk lastiger. Het voorbeeld in paragraaf 3.1.5 ‘Beleef het nieuws’ is daar

een mooi voorbeeld van. Leerlingen die met ‘Beleef het nieuws’ aan de slag gaan, kunnen leren:

• wat de gebeurtenis inhoudt (wat zie ik, waar zie ik dat);

• of de gebeurtenis vaker of ergens anders ook is voorgekomen;

• of de gebeurtenis in de toekomst nog een keer zou kunnen plaatsvinden;

• wat de achtergrond is van de gebeurtenis (hoe komt het, waarom daar en waarom zo);

• wat ze ervan vinden en wat anderen ervan vinden (en: kan het ook anders);

• gebruik te maken van de nieuwe inzichten, kennis en vaardigheden in hun dagelijkse

leven (thuis, school, vrije tijd, werk).

Kortom: door middel van live-beeldcommunicatie wordt de context van iets dat geleerd moet

worden direct een stuk duidelijker. Een stuk leerstof wordt beter ingebed in de realiteit. Waardoor

het beter zal beklijven en waardoor verbanden duidelijker worden. Dit wordt in de psychologie

constructivisme genoemd.

Live beeldcommunicatie kan zeer goed van pas komen bij vakintegratie. Meestal worden bij

vakintegratie vakken aangeboden rondom een thema, zie voorbeeld hieronder in het kader.

Dit soort concepten zijn heel motiverend voor scholieren. En stel je voor dat je bij deze

salonsimulatie live beeldcommunicatie kunt gebruiken. Er kan contact worden gelegd met een

opdrachtgever – een echte eigenaar van een kapsalon – en een echte pruikenmaker. Ook

checken ze een klas in Engeland of ze de Engelse woorden goed hebben vertaald en ook goed

kunnen uitspreken3.

3.2.3 Internationalisering: taal en cultuur

Kennisnet krijgt steeds vaker vragen over internationalisering. In deze wereld van globalisering is

dat niet zo vreemd. Via live beeldcommunicatie kun je bijna letterlijk de wereld de klas inhalen.

3 Als bijlage zijn de kerndoelen van het primair onderwijs toegevoegd en de VO-vakken. Dit als stimulans om

ideeën te bedenken voor de vakintegratie.

Salonsimulatie (Sondervick College)

Opdracht voor In november is de opening van de schoonheidssalon en kapsalon. Zorg dat

alles klaar is voor die dag en werf klanten. De leerlingen maken uitnodigingen, affiches,

folders, een artikel voor de schoolkrant (Nederlands) en prijslijsten. Ook leren ze een kassa

te bedienen en op te maken (wiskunde). Verder vertalen ze alle Engelse begrippen die met

uiterlijke verzorging te maken hebben (Engels) en ze maken een werkstuk over de pruikentijd

(geschiedenis). De salonsimulatie is al vaak uitgevoerd. In 2005 zijn voor het eerst de avo-

vakken in het project betrokken (zie www.cedicu.nl.).

13

Doordat het praktisch mogelijk is om live via beeld te communiceren, krijgen leerlingen meer

interesse, begrip en respect voor mensen in andere landen. Het kan boeiend zijn omdat de

leerling zich kan verwonderen over de manier waarop leerlingen in het buitenland leven.

Bovendien luisteren leerlingen graag naar verhalen. Het lijkt soms wel: hoe verder weg, des

te interessanter het wordt. Beeldcommunicatie biedt de leerling de mogelijkheid zijn mening en

vooroordelen te checken. Dat komt door de kracht van de dialoog. Door uitwisseling van verhalen

met andere kinderen en andere klassen, bijvoorbeeld in het buitenland, krijgt de leerling meer

inzicht en begrip in thema’s als: vrijheid van meningsuiting, andere geloven en culturen, beleving

van natuur en milieu, integratie, rechten en plichten, etc.

Sjaak Jansen van Katholieke Scholengemeenschap Etten-Leur: “Zo krijg je dingen te horen

waarvan je normaal niets zou weten.''

Praktijkvoorbeelden

Er wordt al volop mee geëxperimenteerd met initiatieven op het gebied van internationalisering in

relatie tot live beeldcommunicatie. Kennisnet krijgt hier steeds meer vragen over.

Toine Stokbroeckx van het Hofstad Lyceum in Den Haag: ''We hebben een keer een sessie

gedaan met collega-scholen in Spanje en Duitsland. Dat is erg goed bevallen. We geven

tweetalig onderwijs en zijn veel bezig met internationalisering. Wij vinden het belangrijk dat onze

leerlingen naast het leren spreken van een tweede taal, ook kennis nemen van wat Europa is.''

14

Scholieren van de Katholieke Scholengemeenschap Etten-Leur en het Mill Hill College uit Goirle

hebben via onder andere via de webcam verhalen gedeeld met scholieren in Palestina over

onrecht in hun eigen leefomgeving. De videoconferencing sessie vond plaats in het kader van

een project van het Sharing Stories project van IKV. Vanwege het internationale karakter van

deze uitwisseling is in de sessie Engels gesproken. Thema’s waar IKV zich mee bezig houdt zijn

o.a. mensen/kinderrechten, democratie, discriminatie, integratie en cultuurverschillen. In het

voorjaar 2009 gaat de klas uit Etten-leur naar Bethlehem.

Op de basisschool kan contact worden gezocht met experts of kinderen in de Caribean,

Suriname, Zuid-afrika en Indonesië (oftewel landen waar (ook) Nederlands wordt gesproken.

Taal

Contact met leerlingen en experts uit het buitenland is vanzelfsprekend heel waardevol voor het

vergroten van de taalvaardigheid. Live beeldcommunicatie biedt voor het taalonderwijs dan ook

een bron van inspiratie.

3.2.4 Afwisseling in werkvormen

Live beeldcommunicatie is vooral gericht op nieuwe kennis, nieuwe inzichten en

attitudeverandering. Voorbeelden van werkvormen in de klas via beeldcommunicatie zijn:

• Vraag en antwoord met een professional

• Oefenen van communicatievaardigheden

• Waarnemen van een live gebeurtenis

• Laten demonstreren van een plaats of een voorwerp

• Opdrachten met gebruik van multimedia (content is steeds makkelijker te ontsluiten)

• Oefenen van taal in combinatie met cultuur

• Competitie tegen een andere klas

• Toetsen aan de praktijk

Live beeldcommunicatie biedt dus nieuwe werkvormen in het onderwijs, wat zorgt voor meer

afwisseling. Het is binnen leerprocessen vooral sterk als het onderdeel uitmaakt van een breed

pakket van leermiddelen en werkvormen. Het totale pakket moet uitdagend, afwisselend en

interactief zijn. Dan wordt leren leuk! Je leert veel als je een mix van verschillende activiteiten

moet uitvoeren, bijvoorbeeld: kijken, luisteren, lezen, vertellen, schrijven, je betrokken voelen, iets

ervaren, analyseren, onderzoeken, keuzes maken, ontwerpen en samenwerken.

3.2.5 Betrokkenheid, begeleiding en sturing van derden

Door beeldcommunicatie kan betrokkenheid en verbondenheid bij kinderen, leraren en derden

worden gecreëerd. Betrokkenen kunnen live meekijken in de klas. Dit kan interessant zijn voor de

leraren, ouders, coaches, docententeams en onderwijsinspectie. Veel communicatieruis zal

hierdoor vervallen. Bij leerlingen tot en met de pubertijd verdwijnen door steun, sturing en

ervaringen niet-efficiënte op een soepele manier verbindingen in de hersenen. De betrokkenheid

en bemoeienis is belangrijk.

In hoeverre een leerling iets oppikt van een docent hangt sterk af van de relatie met hem en de

mate waarin die docent in staat is de hersenen te prikkelen. Door meerdere beelden (multimedia)

en mensen te laten zien, is de kans groter dat iets hem of haar raakt echt raakt en het wordt

15

verankerd in de hersenen. Voorlichting werkt meestal effectiever als het wordt gedaan door een

ander dan een docent of ouder. Een voorlichter kan de relevantie van een probleem of

ontwikkeling laten zien, praat soms uit eigen ervaring en wordt ‘belangrijker’ geacht dan een

leerkracht.

3.2.6 Leren communiceren

Leerlingen leren in interactie met vreemden buiten de klas beter te communiceren:

• Leren open vragen stellen

• Leren luisteren

• Leren meningen te respecteren

• Leren open zijn

• Leren eerlijk zijn

• Leren uitleggen

• Leren respectvol met elkaar omgaan

• Leren samenvatten

• Leren waarnemen / observeren

• Leren beleefd te zijn

Beeldcommunicatie heeft ten opzichte van een echte live situatie de volgende beperkingen voor

de communicatie. Er is:

• afstand tussen deelnemers

• een smal blikveld

• vervorming en afzwakking geluid

• vertraging

• een inferieure resolutie

Kortom: er is een versmalling van de communicatie-bandbreedte.

Dit ogenschijnlijke nadeel heeft ook zijn voordelen. De deelnemers worden gedwongen zich te

focussen en effectief te handelen. Dit kan heel leerzaam zijn en efficiënt bij het leren. Ze leren:

• actief te luisteren

• scherp te formuleren

• samen te vatten

• belangrijke zaken van onbelangrijke zaken te scheiden

• snel to the point te komen

• zich aan afspraken te houden

3.2.7 Activering van de hersenen

We weten dat er een relatie tussen de werking van de hersenen is en het vermogen om te leren.

Hieronder wordt toegelicht hoe live beeldcommunicatie hieraan een bijdrage kan leveren4.

Emotie

Door emotie, bijvoorbeeld voldoende uitdaging, en ‘gezonde’ spanning – maar niet teveel stress - komt

er meer zuurstof in de hersenen en leren leerlingen beter. Omgevingsprikkels zijn bepalend voor

‘vorming’ van het brein. Beelden zijn vaak overtuigender dan teksten. Ze doen veel sterker een

4 Meer hierover: zie www.hersenenenleren.nl.

16

beroep op je emoties. Je kunt je makkelijker betrokken voelen bij een probleem en inleven in een

bepaalde situatie. Dit heeft ook te maken met spiegelneuronen. Uit onderzoek blijkt dat deze neuronen

zeer waarschijnlijk betrekking hebben op het empatische vermogen. Spiegelneuronen zorgen dat je

handeling en emotie van de ander zelf ervaart. Ze spiegelen andermans ervaringen. Voor het beleven

van een emotie is vorming van netwerken (met o.a. amygdala en voorste deel hersenschors nodig).

Spiegelneuronen spelen een sleutelrol bij het waarnemen van intenties – de eerste stap naar het

begrijpen van anderen.

Zintuigen

Leerlingen leren beter als tegelijkertijd meerdere zintuigen worden geprikkeld. Met behulp van de

webcam horen en zien leerlingen personen, objecten en omgevingen. David Sousa heeft

onderzoek gedaan naar wat mensen zich kunnen herinneren 24 uur naar aanbieden in relatie tot

de wijze van aanbieden. Daar kwam uit:

• 10 % van wat we lezen;

• 20 % van wat we horen;

• 30 % van wat we zien;

• 50 % wat we zien en horen;

• 80 % van wat we persoonlijk ervaren hebben;

• 95 % van wat we zelf uitleggen aan anderen.

Voortbouwen

Doordat je efficiënt en effectief op ieder moment ‘de wereld’ in de klas kan halen, kun je

voortbouwen op de lesstof en de leervragen. Je kunt daarbij flexibel schakelen naar diverse

andere plaatsen over personen die op dat moment beschikbaar zijn. De leerling wordt aan het

denken gezet doordat hij meer verschillende invalshoeken krijgt.

Creatie

Creatie zorgt voor meer zuurstof in de hersenen dan consumptie. Door beeldcommunicatie, met

name daar waarbij de leerlingen participeren, creëren ze betekenis door zelf te ontdekken en

relaties te leggen.

3.2.8 Computer- en sociale vaardigheden

Live beeldcommunicatie kan niet zonder computer en gaat altijd tussen minimaal twee personen.

Het doet automatisch een beroep op computer- en sociale vaardigheden. Met de juiste

toepassing in het onderwijs zijn deze vaardigheden zo langzamerhand ook geen doel meer op

zich, maar en middel om te leren.

Live_beeldcommunicatie_en_didactiek-1

Documents

Transcript of Live_beeldcommunicatie_en_didactiek-1