LIVE Project Kolensporen

Periode: 12-30 September Onderwijsteam: Liesbeth Huybrechts, Dirk Osinga, Frank Vanden Ecker, Peter Princen, Barbara Roosen, Bart Janssens Studenten: tweede master KORTE INHOUD In het Live Project ‘Kolensporen’ verkennen wij wat het Kolenspoor in Genk kan betekenen voor een productief samengaan

van werk, wonen en recreatie in de toekomst. De studenten werken één of twee weken (afhankelijk van het feit of ze vrije

studiepunten mee opnemen) aan het ontwikkelen van zogenaamde “pop-up voedsel-werkstations”. Hierin onderzoeken,

ontwerpen en bouwen studenten ruimtelijke interventies langs het spoor. Voor de ontwerpen van deze stations baseren ze

zich op kennis van zowel globale trends rond circulaire stadsprojecten rond voedsel en natuur als kennis over het

landschap en lokale initiatieven. INLEIDING Het in onbruik geraakte kolenspoor in Genk waarover de steenkool uit de mijnen werd vervoerd, kenmerkt zich nu als een

langgerekt post-industrieel landschap zonder duidelijk beheer. De natuur neemt langzaamaan het gebied over en ook de

bewoners van Genk maken gebruik van deze open ruimte door groententuinen aan te leggen maar ook door hun afval te

dumpen. Daarnaast vinden er allerlei sociale initiatieven plaats in Genk die de leegtes proberen te vullen sinds de sluiting

van de mijnen en meer recent sinds de sluiting van de Ford fabriek. Door het wegvallen van de werkgelegenheid ontstaat

er de ruimte om te experimenteren met nieuwe hybride vormen van werken, wonen en recreatie. Sinds september 2015 werken wij het Living Lab 'De Andere Markt' samen met Plusoffice Architects, Delva

landschapsarchitecten aan een onderzoek naar nieuwe kansen voor het Kolenspoor in Genk als multiproductieve

stadsfiguur (zie https://deanderemarkt.be/het-kolenspoor/ ). Hierin verkennen we mogelijkheden voor de open ruimtes en

in onbruik geraakte industriële infrastructuren en trachten we deze ruimte samen met de bewoners, betrokkenen,

overheid en professionals werkelijk te activeren. Het doel is het verbeelden, ontwikkelen en testen van alternatieve

ruimtelijke toekomsten voor het kolenspoor. Wij noemen deze toekomst-trajecten ‘Kolensporen’. Het project stelt de volgende vragen: Kan het kolenspoor een verbindend element worden in de sociale en de ruimtelijke structuur van de stad Genk? Meer

specifiek, hoe kan het in onbruik geraakte kolenspoor bestaande en nieuwe activiteiten aan elkaar verbinden in lokale

productie- en consumptiekringen die bewegen tussen natuur en cultuur via verschillende vormen van micro-

ondernemerschap? En zo opnieuw worden gebruikt als infrastructuur en als publieke ruimte (productieve

ontwikkelingsruimte)? Om het potentieel van het Kolenspoor te onderzoeken is er een intensief vooronderzoek ondernomen via datamining,

verschillende mapping activiteiten, veldstudies en toetsingslabo's. Als resultaat daarvan worden in September met

studenten, experts en bewoners zogenaamde 'werk-stations’ opgericht waarin deze thema's verder worden ontwikkeld

door middel van een Live Project.

Portretten (Belbachier Boumediene) Foto’s Kolenspoor (Plus Office) WAT IS EEN WERKSTATION Een werk-station is een plek of gebouw waar een specifieke activiteit plaats vindt om een wenselijke verandering in de

omgeving te bewerkstelligen door middel van werk. ‘Werk’ is een menselijke activiteit waar inspanning en energie voor nodig is om een verandering in de omgeving teweeg te

brengen, hetzij tastbaar of niet. Vaak is deze verandering gewenst en vindt de activiteit vrijwillig plaats. Betaald werk speelt

in de huidige economie wel de belangrijkste rol maar het is slechts één vorm van werk. Veel arbeid wordt onbetaald

gedaan zoals huishoudelijk werk en vrijwilligerswerk. Het woord ‘station’ kan verschillende betekenissen hebben. Zo kan

een station een knooppunt zijn in een distributie netwerk waar verschillende stromen van personen, materiaal en energie

samenkomen of worden verdeeld. Een station kan een communicatie en coördinatiecentrum zijn waar informatie wordt

uitgezonden en ontvangen. Een station is ook een plek waar je je op aan kan sluiten om op te laden, uit te rusten, of om

toegang te krijgen tot nieuwe mogelijkheden, ontmoetingen en ervaringen. Een werkstation zien wij meer concreet als een ruimte waarbinnen kleine en grotere Genkse initiatieven samen een nieuw

project realiseren dat ze ze op zichzelf niet hadden kunnen aanpakken. Het heeft dus een duidelijk toekomstgericht,

experimenteel en innovatief karakter. Tegelijk is het geworteld in de realiteit in en rond het Kolenspoor in Genk: de

capaciteiten van bestaande actoren, producten, activiteiten (verzamelen, verwerken, distribueren en verkopen) en

infrastructuur zijn de basis-elementen van het station. Daarnaast, is het werkstation zo ontworpen dat er nieuwe coalities

en synergiën kunnen ontstaan tussen die elementen, die ook de ruimte hebben om te groeien en uit te breiden. Belangrijk

is ook dat naast een economische en ruimtelijke meerwaarde, deze plekken dus ook een gemeenschapsvormende en

culturele functie hebben. Elk werkstation wordt gekenmerkt en verbonden door drie soorten trajecten. Het maakt die

trajecten ook tastbaar, beleefbaar en ‘maakbaar’.

● Landschap en recreatie: Dit traject zet de schoonheid van het natuur- en industrieel

landschap langs het Kolenspoor in de kijker en maakt het beleefbaar (in de natuur kan je niet alleen

wandelen, maar ook kennis maken met voedselproductie; de achterkant van een bedrijf is niet enkel

een afvalberg, maar een potentiële workshop en toonplek van de ‘maak industrie’ voor kinderen of

toeristen).

●

● Productie: dit traject benadrukt het productieve karakter van het Genkse Kolenspoor.

Genk is een stad van makers: Genkenaren ‘maken’ natuur, producten en energie. Het Kolenspoor

doorkruist deze verschillende maakplekken, zet ze in de kijker en laat ons ook toe er aan deel te nemen.

●

● Kringlopen: dit traject wil het Kolenspoor inzetten als schakel en bron om nieuwe types

van kringlopen te verkennen of bestaande te versterken of te verrijken.

Kaart met mogelijke werkstations aan het Kolenspoor in Genk (kaart PlusOffice) OPDRACHT “Ontwerp 4 voedsel-werkstations in Zwartberg en denk na over hoe die met elkaar en met de directe omgeving en de stad

verbonden kunnen worden” Om de vier voedselwerkstations te ontwerpen, kan je jezelf de volgende vraag stellen: “Hoe kunnen de verschillende

landschappen aan het kolenspoor worden ingezet voor alternatieve vormen van voedselproductie, verwerking, distributie

en consumptie waarbij op een duurzame manier wordt omgegaan met natuur, agricultuur en de culturele rijkdom in Genk“ De voedselwerkstations hebben de ambitie om typisch Genkse ontmoetingsplekken en trekpleisters te worden rond

lerende natuur en voedselprojecten waarbij gebruik wordt gemaakt van lokale dynamieken. Het 6 km lange kolenspoor

doorkruist immers verschillende landschappen zoals de Stiemerbeekvallei aan de Maten, de bossen van Hengelhoef, het

terrillandschap van C-mine (steenbergen) en het heidelandschap dat loopt van Opglabekerzavel tot aan de Thorsite.

Daarnaast vinden er verschillende agrarische activiteiten plaats langs het kolenspoor, van informele kleinveehouders en

volkstuintjes langs de spoorweg tot aan La Biomista – die op artistieke, wetenschappelijke en technologische wijze

experimenteren met natuur – en professionele bioboeren. Wij beelden ons in dat lokaal geproduceerde voedsel wordt verzameld, geruild, verkocht, verwerkt en geconsumeerd bij de

verschillende voedselwerkstations. Die werkstations spelen in op hoe bewoners vanuit verschillende culturele

perspectieven omgaan met voedsel en gezondheid. Door het combineren van lokaal verbouwd en verwerkt voedsel met

bestaande gebruiken en oude wijsheden kunnen er nieuwe hybride eetculturen in Genk ontstaan. Een andere mogelijkheid

is dat voedselwerkstations nieuw producten of diensten aanbieden. Denk bijvoorbeeld aan groenten uit de volkstuintjes

die worden aangeboden in de buurtwinkel. Een sociaal economisch bedrijf dat lokale producten zoals honing en ham gaat

distribueren met een food-mobile. Of een coöperatieve van volkstuintjes die een tuinmateriaaluitwisseling en een

zadenbibliotheek opzet. Enz.

De opgave van wat een voedsel-werkstation precies kan inhouden wordt nog verder uitgewerkt door lokale actoren en

experten in een nieuw toetsingslabo dat zal plaatsvinden op 30/08. De resultaten van dit labo zullen door betrokken

actoren gebriefd worden aan de studenten en zo het vertrekpunt vormen van het live project.

Voedsel-werkstation Zwartberg: Mogelijke wisselwerking tussen lokale actoren en initiatieven (kaart: Arck, Uhasselt) AANPAK VAN DE OPDRACHT Om onze aanpak van de twee weken durende LIVE Summer School te duiden, definiëren we het Live Project als een reeks

ontwerpmatige onderhandelingen tijdens een korte periode en met een beperkt budget tussen een cliënt en een

onderwijsinstelling (Anderson & Priest, 2012). Meer in het bijzonder, benadrukken we de methodologie van 'participatory

design' (Simonsen & Robinson, 2012). Dit betekent dat het werken op de locatie niet alleen gebruikt wordt als inspiratie

voor een finaal ontwerp, maar dat het hele ontwerpproces op locatie plaatsvindt, in samenwerking met de lokale

gemeenschap. We willen de lokale actoren in alle fasen van het proces betrekken: bij het maken van een overzicht van de

mogelijkheden die de locatie met zich meebrengt (mensen, materiaal, ...), het maken van keuzes tussen deze

mogelijkheden, de evaluatie van keuzes en de materialisatie van deze keuzes (Schön, 1995; Bratteteig & Wagner, 2014).

Meer concreet is ons Live project geïnspireerd door de vraag: Hoe kunnen we door middel van het participatief ontwerpen

van pop-up werkstations op het Kolenspoor, verschillende private en publieke actoren samenbrengen in het realiseren van

enkele toekomstmogelijkheden van het Kolenspoor en tegelijkertijd rekening houden met vraagstukken van

toegankelijkheid, aansluiting en onderhoud? We willen deze vraag beantwoorden door het ontwikkelen van a) (een) heel

specifiek materiële interventie (s) op het Kolenspoor en b) door het ontwerpen van een participatief traject die deze

werkstations tot leven kunnen brengen. Onze Live project aanpak wordt bepaald door vijf kern werkpakketten: - vorming van teams (rollen, groepsdynamiek, ...) en de bespreking van de ethiek van het participatief proces binnen en

buiten het team - voortbouwend op de concepten rond de werkstations, ontwikkelen we speculatieve ontwerpen in relatie tot de

historische context, de hedendaagse context, mogelijke toekomsten samen met de gemeenschap - communicatie en het ontwerpen van communicatie met de deelnemers (burgers, beleidsmakers, …) - ontwerpen/bouwen van materiële interventies - ontwerpen van het participatieve traject om de materiële werkstations tot leven te brengen - het beheer van budgetten, tijdsdruk en het productieproces, waarbij rekening wordt gehouden met de gezondheid en

veiligheid TECHNISCHE SPECIFICATIES Wij zullen de deelnemers/studenten voorzien van een lijst van potentiële lokale leveranciers van materialen, maar we

vragen hen ook om de verantwoordelijkheid te nemen in het nemen van contact of het zoeken van extra lokale bronnen. Werken in een openbare ruimte gaat gepaard met bijzondere uitdagingen. Enkele tips: ● Je hebt een 'zorgplicht' over de gemeenschap om je heen en je moet dus goed inschatten op voorhand wat mogelijke

bezorgdheden en risico’s zijn van wat je wil realiseren op de locatie. ● Zorg ervoor dat je mobiele nummers hebt van elkaar en van de begeleiders. ● Organiseer duidelijk de rollen en verantwoordelijkheden in je team en organiseer geregelde vergadertijden. Dit is een

complex en snel bewegend project. Als je het niet goed organiseert, zal je tijd voorbij vliegen zonder dat je je doelstellingen

bereikt. ● Een Live project vindt plaats op het moment. Zorg er daarom voor dat een van jullie instaat voor het documenteren van

het proces. Dit zal ook een efficiëntere productie van het eindrapport mogelijk maken. RESULTATEN De uitkomsten bestaan uit ● Gebouwde voedsel-werkstations live langs het Kolenspoor, samen met de lokale deelnemers, door gebruik te maken

van lokale middelen. ● Deze werkstations worden publiek gemaakt en levendig tastbaar gemaakt (bv. de acties die in het werkstation

plaatsvinden, zoals eten produceren of consumeren) op twee kleine (30/9 voor beleid en 15/10 Dag van de Trage Weg) en

een groot Kolenspoor festival (lente 2017) dat door de studenten mee vormgegeven wordt. ● Wij geven een participatief traject met de bevolking vorm om de werkstations levend te houden, ten minste tot de lente

2017 wanneer het grote Kolenspoor festival plaatsvindt. ● Deze materiële werkstations worden aangevuld met documentatie via kaarten, visualisaties, web of mobiele applicaties.

Het materiaal-experiment mag dus het louter bouwen overstijgen. Deze bijkomende documentatie kan buitenstaanders

inzicht geven in het proces, ontwerpbeslissingen, reflecties en deelnemers en kan hen interactief uitnodigen om er in deel

te nemen. ● De leerlingen documenteren hun proces en de resultaten systematisch via de LIVE-blog (zie vorig jaar Hoepertingen :

http://www.future-is-today.be/ REFERENTIES Anderson, J & Priest, C. (2012), "Het ontwikkelen van een live-projecten Network en Flexibele methodologie voor Live

Projects '. Paper gepresenteerd op Architecture 'Live Projects' Pedagogiek, Oxford Brookes University, UK. Martens, S., Roosen, B., Devisch, O., (2014), Maak het dorp! Hoepertingen. in: Bouma, G., Vanempten, E. & Uittenbroek, C.

(Eds.) Plandag, Regie en Loslaten, pp.289-398. http://ruimtevolk.nl/publicaties/ PLANNING: 12-23/9/16 week 1: 12-16/9: vrije studiepunten of vrijwillig week 2: 19-23/9: alle studenten studio ontwerpen 2Ma + studio ‘Kolenspoor’ 1Ma 2/9/16 (10u30-12u30):toetsingslabo en afstemming met live project 5/9/16: Finale briefing voor studenten en partners Week 1 (Vrije studiepunten of vrijwillig) ma 12/9

10u30: Fietsen ophalen (voor 10u30!) en verzamelen(locatie: PLOT) ° introductie context, lIVE methodologie,... (LIESBETH, PETER, FRANK, BARBARA) ° wandeling en verkenning Kolenspoor en bezoek aan lokale actoren en initiatieven (bioboer Souliman, Velt vzw, Aline

(tuintje), compostmeester Berke, catering Muna.co, buurtwinkel Ali, imker Thomas, Wijkmanager, Biomista, herder,

Alternatief vzw, dienst economie) Deze actoren vormen de stuurgroep van het live project. (LIESBETH, BARBARA)) 12u30: Lunch (locatie: PLOT) 13u30- 15u30 (locatie: PLOT) ° introductie observatieopdracht observatie (DIRK) 16u: praktische afspraken ° verdeling groepen ° rollen toekennen: logistiek, voedsel, documentatie ° overnachtingen ° 17u: opzetten kampeerplek di 13/9 8u00-9u00: ontbijt en verzamelen (locatie: PLOT) 9u00-12u30: observatie- en interviewopdracht 12u30-13u30: lunch (locatie: PLOT) 13u30-17u30: observaties en interviews vertalen in visualisaties 17u30-19u30: presentatie aan stuurgroep? wo 14/9 8u00-9u00: ontbijt en verzamelen (locatie: PLOT) 9u00-12u30: materialen wandeling + introductie design & build (BART) 12u30-13u30: lunch (locatie: PLOT) 13u30-17u30: werkmoment concept do 15/9 8u00-9u00: ontbijt en verzamelen (locatie: PLOT) 9u00-12u30: werkmoment concept 12u30-13u30: lunch (locatie: PLOT) 13u30-15u30: werkmoment concept 15u30-17u30: presentatie aan stuurgroep? vr 16/9 8u00-9u00: ontbijt en verzamelen (locatie: PLOT) 9u00-12u30: prototyping 12u30-13u30: lunch (locatie: PLOT) 13u30-17u00: prototyping za 17/9 & zo 18/9 (facultatief) verder werken + briefing voorbereiden maandag input verzamelen ter voorbereiding van maandag, bewoners, experten,… Week 2 (alle tweede masters) ma 19/9 8u00-9u00: ontbijt en verzamelen (locatie: PLOT) 10u00-11u00: Introductie context, LIVE methodologie (LIESBETH, FRANK, PETER, BARBARA) 11u00-12u30: Concepten worden gepresenteerd aan nieuwe groep studenten, groepen worden herverdeeld en rollen

opnieuw toegekend (STUDENTEN) 12u30-13u30: lunch (locatie: PLOT) 13u30-15u30: rondleiding groepen op eigen locatie door studenten, start werkmoment, kennismaking met eigen netwerk

van actoren 16u: opening academisch jaar, lezing Rotor (locatie: UH/Oude Gevangenis, Hasselt) di 20/9 8u00-9u00: ontbijt en verzamelen (locatie: PLOT) 10u30-12u00: debat/workshop met internationale gasten rond documentatie van participatieprojecten (LIESBETH, DIRK) 12u00-13u30: lunch (locatie: PLOT) 13u30-17u30: werkdag wo 21/9 8u00-9u00: ontbijt en verzamelen (locatie: PLOT) 9:00-12u30: werkdag 11u00-12u30: architecten- en veldwerkstuurgroep over relatie architectuur, onderzoek, werkveld, locatie (LIESBETH,

PETER, FRANK) 12u30-13u30: lunch (locatie: PLOT) 13u30-17u30: werkdag do 22/9 8u00-9u00: ontbijt en verzamelen (locatie: PLOT)

9:00-12u30: werkdag 12u30-13u30: lunch (locatie: PLOT) 13u30- 17u30: werkdag vr 23/9 8u00-9u00: ontbijt en verzamelen (locatie: PLOT) 9:00-12u30: werkdag 12u30-13u30: lunch (locatie: PLOT) 13u30-15u30: afwerken 15u30-18u30: presentatie voor stuur/architectuurgroep, kleine foodevent op de vier voedselwerkstation 18u30-20u30: afbreken kampeerplaats vr 30/9: publiek ‘food event’ op beleidsdag Kolenspoor in het voedselwerkstation