literatuur Pippi-power en het najagen van...
2
12 nd Gulliver vrijdag 13 januari 2017 l achtergrond De Zweedse schrijfster Astrid Lindgren veroorzaakte met haar boeken een revolutie in de naoor- logse kinderliteratuur. Haar beroemdste creatie: Pippi Langkous. Lindgrens biografie is nu in het Nederlands verschenen. Afgelopen jaar lunchte ik in Stockholm met de Zweedse actrice Inger Nilsson. Als negenjarig meisje werd ze wereldberoemd als Pippi Lang- kous in de gelijknamige tv-kinderserie. Inmid- dels is Nilsson 57 jaar, maar ze wordt nog dage- lijks herkend. Mensen spreken haar aan en willen met ‘Pippi’ op de foto. Toen ik zelf ver- volgens een foto van haar deelde via sociale media stroomden de reacties binnen: ‘Jeugd- heldin!’, ‘Mijn vrouw is jaloers, zij was haar grootste voorbeeld!’ en zo ging het maar door. Pippi raakt blijkbaar een snaar bij velen, ook al stamt het tv-programma uit begin jaren zeven- tig en zijn de verhalen over haar net na de Tweede Wereldoorlog geschreven. Het effect van Pippi Langkous – en van later ook Emil van de Hazelhoeve, de Gebroeders Leeuwenhart en Ronja de Roversdochter – heeft alles te maken met de vrouw die haar ‘schiep’: Astrid Lindgren (1907-2002). In een boeiend geschreven biografie schetst Jens An- dersen op een overtuigende manier de invloed van haar complexe karakter en verschillende ingrijpende gebeurtenissen in de eerste helft van haar leven op haar literaire werk. gecommandeerd Het grootste deel van haar leven, van 1941 tot haar overlijden in 2002, woonde Astrid Lind- gren in een vierkamerappartement aan de Dalagatan in Stockholm. Al die jaren maakte ze – meestal in gezelschap van een paar andere vrouwen – wekelijks wandelingen door het fraaie Vasapark tegenover haar huis. Daar ob- serveerde ze, voor het eerst als jonge moeder, hoe andere ouders met hun kinderen omgin- gen. Wat Lindgren zag beviel haar allerminst, vertelt ze in een eerdere biografie uit de jaren zeventig. ‘Op een dag, toen Lasse nog klein was, ging ik met hem wandelen in het Vasapark. Ik reali- seerde me voor het eerst echt hoe kinderen constant door volwassenen worden gecom- mandeerd en gekrenkt. Ik ontdekte dat er zel- den naar hen wordt geluisterd, men ‘voedde hen op’ door hen uit te schelden en zelfs te slaan. Ik voelde me namens de kinderen zeer geschokt. Dat gevoel werd nog eens versterkt toen mijn eigen kinderen naar school gingen en ik kennismaakte met de eisen en autoritei- ten daar.’ verontwaardigd Jens Andersen heeft het citaat in zijn (bijzonder lezenswaardige) boek overgenomen, omdat het Lindgren raak typeert: zich identificerend met het kind, zelf half kind eigenlijk, en vanuit dat perspectief authentiek onthutst en veront- waardigd over wat zij zag als onrecht. Om het vervolgens op geheel eigen wijze aan te pak- ken. ‘Ik koos hun kant, tegen mijzelf’, zei Lindgren in 1978 terugblikkend op hoe ze haar twee kin- deren had opgevoed. Ongetwijfeld was ze niet de enige die een slecht gevoel had bij de tradi- tioneel autoritaire verhouding tussen volwas- senen en kinderen; verandering hing vooral na de Tweede Wereldoorlog in de lucht. Maar Lindgren was wel de eerste die dankzij haar unieke schrijftalent de knuppel in het pe- dagogische hoenderhok gooide. Onbedoeld overigens, want Lindgren had niet gestudeerd, laat staan iets met opvoedkunde. Haar overtuiging dat kinderen als volwaardige mensen dienen te worden behandeld – gelijk- waardig aan volwassenen – kwam voort uit een persoonlijke, nogal traumatische gebeurte- nis rond haar achttiende. Als leerling-journalis- te van de lokale krant van het Zuid-Zweedse stadje Vimmerby raakte Lindgren verzeild in een liefdesaffaire met de dertig jaar oudere (en getrouwde) hoofdredacteur Reinhold Blomberg en raakte zwanger van hem. Pippi is niet bang Ze hield het kind maar wees het huwelijksaan- zoek van Blomberg af. Na zijn geboorte woonde Lars (roepnaam Lasse) de eerste drie jaren van zijn leven in een pleeggezin in Denemarken, waar moeder Astrid hem af en toe bezocht. Na nog een jaar bij haar ouders vlak bij Vimmerby te hebben gewoond, kon ze haar zoon zelf op- voeden. In Stockholm ontmoette ze kort daarna Sture Lindgren, met wie ze trouwde en een dochter kreeg, Karin. Sture stierf in 1952 en As- trid bleef de rest van haar leven alleen. De tu- multueuze periode voor en na de komst van Lasse heeft Lindgren blijvend beïnvloed. De er- varingen als jonge, ongehuwde, onervaren moeder vormden de basis van haar schrijver- schap. Andersen schrijft in zijn biografie: ‘In deze drie jaar waarin Astrid geen dagelijks con- tact had met Lasse (…) werd haar kritische kijk op de relatie tussen kinderen en volwassenen gevormd.’ In 1941 schreef Astrid Lindgren het eerste ver- haaltje over Pippi Langkous. Daarmee bezorgde ze haar zieke dochter wat afleiding. Gelijktijdig hield ze ook een persoonlijk (en eind 2015 in het Nederlands gepubliceerd) oorlogsdagboek bij. Daarin probeerde ze naast het beschrijven van dagelijkse beslommeringen vat te krijgen op het oorlogsgeweld dat ook het neutrale Zweden van zowel Duitse als Russische zijde angstaanjagend dicht naderde. Haar verbijstering over en afkeer van zo veel kwaad werden al vanaf haar eerste verhalen een belangrijk thema. Zo wordt de ‘oer-Pippi’ (zoals de verhaaltjes voor haar dochter worden genoemd) herhaaldelijk bespot en aan haar vlechten getrokken door een kwaadaardige jongen Ove, maar Pippi reageert telkens op de- zelfde vredelievende manier. Ze glimlacht breed en vriendelijk en zegt niets. Haar li- chaamstaal spreekt voor zich: Pippi is niet bang of onzeker. Andersen in de biografie: ‘Het valt op dat Astrid zich inspant om Ove en Pippi’s zeer uiteenlopende gedrag te beschrijven tij- dens de gewelddadige confrontatie die volgt; de blinde kracht van mannen, waarvan de we- reld in de eerste helft van de jaren veertig zo veel had gezien, tegenover de softe, geweldloze Pippi-power.’ eigengereid Pippi Langkous – rode vlechten en verschillend gekleurde kousen, zonder ouders maar met een aapje en een paard wonend in een huis dat Vil- la Kakelbont heet – sloeg meteen na de eerste publicatie in als een bom in het behoudende Zweden. Met het kinderopvoedingsdebat dat gaande was, veegde Astrid Lindgren dankzij de introductie van de eigengereide, onconventio- nele Pippi in één klap de vloer aan. Lindgrens geheim: in plaats van óver kinderen te praten, sprak ze hen rechtstreeks aan. Alsof ze één van hen was, zonder ook maar een zweem van bevoogding. Haar verhalen zaten vol humor, maar ze vond nadrukkelijk dat kin- deren ook de keerzijde van het leven moesten zien; dan pas neem je hen echt serieus. Dus wemelde het in Lindgrens boeken van de eenzame personages (Pippi Langkous, Ronja de Roversdochter) en in De Gebroeders Leeuwen- hart zijn ziekte en de dood hoofdthema. De kritiek vanuit psychologische, pedagogische en zelfs literaire hoek bleef niet uit, maar Lindgren ging slechts zeer mondjesmaat in op de vaak felle kritiek. Ze legde dan maar weer eens uit dat kinderen ook eenzaamheid en doodsangst ervaren. In 1975 zegt Lindgren: ‘Ik geloof in de behoefte van kinderen aan troost.’ En dat bood ze hun met haar sprookjes. In de loop van de daaropvolgende decennia zouden van haar boeken honderd miljoen exemplaren worden verkocht, in meer dan ne- gentig talen. Het laatste woord in de opvoed- kundige discussie leek aldus aan de miljoenen jonge Lindgren-fans. leeftijdsloos ‘Ik leef maar raak’, zegt de dan zestigjarige As- trid Lindgren in 1967 in een interview, nadat haar door de interviewer is gevraagd hoe ze toch zo leeftijdsloos kon overkomen. Hoe Astrid Lindgren, geestelijk moeder van Pippi Langkous, vocht tegen autoritaire volwassenen, en ‘een nieuwsgierige relatie’ kreeg tot God. literatuur • Imco Lanting beeld Imco Lanting Pippi-power en het najagen ‘Het is misschien schandelijk dat ik God verloochen, terwijl ik Hem toch zo vaak bedank.’ De oer-Pippi waarmee het in de Tweede Wereldoorlog allemaal begon voor Astrid Lindgren.
Transcript of literatuur Pippi-power en het najagen van...
12
nd Gullivernederlands dagblad
vrijdag 13 januari 2017
vrijdag 13 januari 2017
vrijdag 13 januari 2017
nieuwe jaargang 8 oktober
.
l achtergrond
De Zweedse schrijfster Astrid Lindgren veroorzaakte met haar boeken een revolutie in de naoor-logse kinderliteratuur. Haar beroemdste creatie: Pippi Langkous. Lindgrens biografie is nu in het Nederlands verschenen.
Afgelopen jaar lunchte ik in Stockholm met de Zweedse actrice Inger Nilsson. Als negenjarig meisje werd ze wereldberoemd als Pippi Lang-kous in de gelijknamige tv-kinderserie. Inmid-dels is Nilsson 57 jaar, maar ze wordt nog dage-lijks herkend. Mensen spreken haar aan en willen met ‘Pippi’ op de foto. Toen ik zelf ver-volgens een foto van haar deelde via sociale media stroomden de reacties binnen: ‘Jeugd-heldin!’, ‘Mijn vrouw is jaloers, zij was haar grootste voorbeeld!’ en zo ging het maar door.Pippi raakt blijkbaar een snaar bij velen, ook al stamt het tv-programma uit begin jaren zeven-tig en zijn de verhalen over haar net na de Tweede Wereldoorlog geschreven. Het effect van Pippi Langkous – en van later ook Emil van de Hazelhoeve, de Gebroeders Leeuwenhart en Ronja de Roversdochter – heeft alles te maken met de vrouw die haar ‘schiep’: Astrid Lindgren (1907-2002). In een boeiend geschreven biografie schetst Jens An-dersen op een overtuigende manier de invloed van haar complexe karakter en verschillende ingrijpende gebeurtenissen in de eerste helft van haar leven op haar literaire werk.
gecommandeerdHet grootste deel van haar leven, van 1941 tot haar overlijden in 2002, woonde Astrid Lind-gren in een vierkamerappartement aan de Dalagatan in Stockholm. Al die jaren maakte ze – meestal in gezelschap van een paar andere vrouwen – wekelijks wandelingen door het fraaie Vasapark tegenover haar huis. Daar ob-serveerde ze, voor het eerst als jonge moeder, hoe andere ouders met hun kinderen omgin-gen. Wat Lindgren zag beviel haar allerminst, vertelt ze in een eerdere biografie uit de jaren zeventig. ‘Op een dag, toen Lasse nog klein was, ging ik met hem wandelen in het Vasapark. Ik reali-seerde me voor het eerst echt hoe kinderen constant door volwassenen worden gecom-mandeerd en gekrenkt. Ik ontdekte dat er zel-den naar hen wordt geluisterd, men ‘voedde hen op’ door hen uit te schelden en zelfs te slaan. Ik voelde me namens de kinderen zeer geschokt. Dat gevoel werd nog eens versterkt toen mijn eigen kinderen naar school gingen en ik kennismaakte met de eisen en autoritei-ten daar.’
verontwaardigdJens Andersen heeft het citaat in zijn (bijzonder lezenswaardige) boek overgenomen, omdat het Lindgren raak typeert: zich identificerend met het kind, zelf half kind eigenlijk, en vanuit dat perspectief authentiek onthutst en veront-waardigd over wat zij zag als onrecht. Om het vervolgens op geheel eigen wijze aan te pak-ken. ‘Ik koos hun kant, tegen mijzelf’, zei Lindgren in 1978 terugblikkend op hoe ze haar twee kin-deren had opgevoed. Ongetwijfeld was ze niet de enige die een slecht gevoel had bij de tradi-tioneel autoritaire verhouding tussen volwas-
senen en kinderen; verandering hing vooral na de Tweede Wereldoorlog in de lucht. Maar Lindgren was wel de eerste die dankzij haar unieke schrijftalent de knuppel in het pe-dagogische hoenderhok gooide. Onbedoeld overigens, want Lindgren had niet gestudeerd, laat staan iets met opvoedkunde. Haar overtuiging dat kinderen als volwaardige mensen dienen te worden behandeld – gelijk-waardig aan volwassenen – kwam voort uit een persoonlijke, nogal traumatische gebeurte-nis rond haar achttiende. Als leerling-journalis-te van de lokale krant van het Zuid-Zweedse stadje Vimmerby raakte Lindgren verzeild in een liefdesaffaire met de dertig jaar oudere (en getrouwde) hoofdredacteur Reinhold Blomberg en raakte zwanger van hem.
Pippi is niet bangZe hield het kind maar wees het huwelijksaan-zoek van Blomberg af. Na zijn geboorte woonde Lars (roepnaam Lasse) de eerste drie jaren van zijn leven in een pleeggezin in Denemarken, waar moeder Astrid hem af en toe bezocht. Na nog een jaar bij haar ouders vlak bij Vimmerby
te hebben gewoond, kon ze haar zoon zelf op-voeden. In Stockholm ontmoette ze kort daarna Sture Lindgren, met wie ze trouwde en een dochter kreeg, Karin. Sture stierf in 1952 en As-trid bleef de rest van haar leven alleen. De tu-multueuze periode voor en na de komst van Lasse heeft Lindgren blijvend beïnvloed. De er-varingen als jonge, ongehuwde, onervaren moeder vormden de basis van haar schrijver-schap. Andersen schrijft in zijn biografie: ‘In deze drie jaar waarin Astrid geen dagelijks con-tact had met Lasse (…) werd haar kritische kijk op de relatie tussen kinderen en volwassenen gevormd.’ In 1941 schreef Astrid Lindgren het eerste ver-haaltje over Pippi Langkous. Daarmee bezorgde ze haar zieke dochter wat afleiding. Gelijktijdig hield ze ook een persoonlijk (en eind 2015 in het Nederlands gepubliceerd) oorlogsdagboek bij. Daarin probeerde ze naast het beschrijven van dagelijkse beslommeringen vat te krijgen op het oorlogsgeweld dat ook het neutrale Zweden van zowel Duitse als Russische zijde angstaanjagend dicht naderde. Haar verbijstering over en afkeer van zo veel kwaad werden al vanaf haar eerste verhalen een belangrijk thema. Zo wordt de ‘oer-Pippi’ (zoals de verhaaltjes voor haar dochter worden genoemd) herhaaldelijk bespot en aan haar vlechten getrokken door een kwaadaardige jongen Ove, maar Pippi reageert telkens op de-zelfde vredelievende manier. Ze glimlacht breed en vriendelijk en zegt niets. Haar li-chaamstaal spreekt voor zich: Pippi is niet bang of onzeker. Andersen in de biografie: ‘Het valt op dat Astrid zich inspant om Ove en Pippi’s zeer uiteenlopende gedrag te beschrijven tij-dens de gewelddadige confrontatie die volgt; de blinde kracht van mannen, waarvan de we-reld in de eerste helft van de jaren veertig zo
veel had gezien, tegenover de softe, geweldloze Pippi-power.’
eigengereidPippi Langkous – rode vlechten en verschillend gekleurde kousen, zonder ouders maar met een aapje en een paard wonend in een huis dat Vil-la Kakelbont heet – sloeg meteen na de eerste publicatie in als een bom in het behoudende Zweden. Met het kinderopvoedingsdebat dat gaande was, veegde Astrid Lindgren dankzij de introductie van de eigengereide, onconventio-nele Pippi in één klap de vloer aan. Lindgrens geheim: in plaats van óver kinderen te praten, sprak ze hen rechtstreeks aan. Alsof ze één van hen was, zonder ook maar een zweem van bevoogding. Haar verhalen zaten vol humor, maar ze vond nadrukkelijk dat kin-deren ook de keerzijde van het leven moesten zien; dan pas neem je hen echt serieus. Dus wemelde het in Lindgrens boeken van de eenzame personages (Pippi Langkous, Ronja de
Roversdochter) en in De Gebroeders Leeuwen-hart zijn ziekte en de dood hoofdthema. De kritiek vanuit psychologische, pedagogische en zelfs literaire hoek bleef niet uit, maar Lindgren ging slechts zeer mondjesmaat in op de vaak felle kritiek. Ze legde dan maar weer eens uit dat kinderen ook eenzaamheid en doodsangst ervaren. In 1975 zegt Lindgren: ‘Ik geloof in de behoefte van kinderen aan troost.’ En dat bood ze hun met haar sprookjes. In de loop van de daaropvolgende decennia zouden van haar boeken honderd miljoen exemplaren worden verkocht, in meer dan ne-gentig talen. Het laatste woord in de opvoed-kundige discussie leek aldus aan de miljoenen jonge Lindgren-fans.
leeftijdsloos‘Ik leef maar raak’, zegt de dan zestigjarige As-trid Lindgren in 1967 in een interview, na dat haar door de interviewer is gevraagd hoe ze toch zo leeftijdsloos kon overkomen.
Hoe Astrid Lindgren, geestelijk moeder van Pippi Langkous, vocht tegen autoritaire volwassenen, en ‘een nieuwsgierige relatie’ kreeg tot God. literatuur • Imco Lanting beeld Imco Lanting
Pippi-power en het najagen van wind
‘Het is misschien schandelijk dat ik God verloochen, terwijl ik Hem toch zo vaak bedank.’
De oer-Pippi waarmee het in de Tweede Wereldoorlog allemaal begon voor Astrid Lindgren.
13
nd Gulliver
nederlands dagbladvrijdag 13 januari 2017
vrijdag 13 januari 2017
vrijdag 13 januari 2017
nieuwe jaargang 8 oktober
.
Het fragment staat ergens aan het einde van de biografie over Lindgren, het deel waarin de le-vensfilosofie van de schrijfster onder het ver-grootglas ligt. Wie net de voorgaande vierhonderd pagina’s achter de kiezen heeft, weet inmiddels dat Lindgren allesbehalve ‘maar raak leefde’. Ze was onconventioneel, maar stond voor zaken waarin ze geloofde, ongeacht wat mensen daarvan vonden. Ze had een gut feeling van waaruit ze leefde, maar gebruikte bij haar keuzes ook meestal haar gezonde verstand. De laatste dertig jaar van haar leven maakte ze zich hard voor the-
ma’s die haar aan het hart gingen, zoals dieren-rechten en natuurbehoud. Ze protesteerde ook fel – en met succes – tegen het door de rege-ring ingevoerde belastingtarief op buitenlandse inkomsten van 102 procent.
geen systeemTegelijk gaf de steenrijke schrijfster geld aan vele, meestal totaal onbekende, mensen die er simpelweg om vroegen. En aan talloze goede doelen. ‘Daar zat geen systeem in’, zegt dochter Karin in de biografie. Een jongen kwam eens aan de deur vragen om geld zodat hij en zijn vriendin eindelijk hun felbegeerde apparte-ment konden kopen. Astrid gaf hem meteen (omgerekend) duizenden euro’s, zonder er ver-der eisen aan te stellen; de jongen betaalde het bedrag natuurlijk nooit terug. Karin: ‘Ik weet dat ze in al die gevallen tegen zichzelf zei dat het om iemand ging die echt geld nodig had en dat die persoon zich tot iemand richtte die geld genoeg had. Maar niet
iedereen die geld van haar kwam vragen, kreeg het ook.’Op de boekenplank boven het bed van Astrid Lindgren stonden zes bijbels en daarin las ze geregeld. In Prediker zag ze haar existentiële grondhouding op middelbare leeftijd weerspie-geld: ‘Alles is ijdelheid en najagen van wind’. Juist toen ze wereldberoemd was, al tientallen miljoenen boeken had verkocht en was overla-den met prijzen, vond Lindgren hierin een kern van het leven dat, zo verwoordde ze, ‘in duize-lingwekkende vaart’ voorbijgaat. Geloven deed ze niet, zei ze in 1970, maar ‘het is misschien schandelijk dat ik God verloochen, aangezien ik Hem toch zo vaak bedank en tot Hem bid als ik me wanhopig voel’. Tweeëntwintig jaar later had ze, zo schrijft An-dersen in Deze dag, een leven, alsnog ‘een nieuwsgierige relatie tot God gekregen’. Lind-gren, inmiddels 84: ‘Ik twijfel aan de twijfel.’ Ze wilde maar zeggen: het leven was dan wel het najagen van wind – maar daarom nog niet lou-ter leegte en zinloosheid. ■
achtergrond l
literatuur • Imco Lanting beeld Imco Lanting
Pippi-power en het najagen van wind
Deze dag, een leven. De biografie van Astrid Lindgren Jens Andersen. Uitg. Ploegsma, Amsterdam 2016. 464 blz. € 35,-
+ zeer prettig leesbaar + prima reconstructie van wat
de hoofdpersoon bewogen heeft
+ rijk geïllustreerd
Het huis van Pippi, Villa Kakelbont, is nagebouwd in Junibacken Stockholm.
De slaapkamer van Astrid Lindgren, waar ze stierf. Boven haar bed staan onder meer zes Bijbels.
Actrice Inger Nilsson werd op 9-jarige leeftijd wereldberoemd als Pippi Langkous.
‘Niet iedereen die geld van haar kwam vragen, kreeg het ook.’
