LITA CABELLUT - HafenCity · Vincent Icke en Charlotte Lemmens Zestien Honderd Zoveel 101 Antoine...

LITA CABELLUTTHE BLACK TULIP | DE ZWARTE TULP

LITA CABELLUT

THE BLACK TULIP | DE ZWARTE TULP

Mumbai - New Delhi 2014

Inhoud

Lita CabellutDe Gouden Eeuw en de zwarte tulp 7

Maarten PrakNederland in de Gouden Eeuw 11

CATALOGUS 18

Stine JensenFilosofie in de Gouden Eeuw 95

Rob SmoldersIn alledaags lcht 97

Antoine BodarSchilderkunst in de Gouden Eeuw 99

Vincent Icke en Charlotte LemmensZestien Honderd Zoveel 101

Antoine BodarReligie in de Gouden Eeuw 103

Willem Jan HoogstederSolo Lita - Solo Goya 105

Biografieën 107

Colofon 108

Content

Lita CabellutThe Golden Age and the Black Tulip 7

Maarten PrakThe Netherlands in the Golden Age 10

CATALOGUE 18

Stine JensenPhilosophy in the Golden Age 94

Rob SmoldersIn ordinary Light 96

Antoine BodarPainting in the Golden Age 98

Vincent Icke en Charlotte LemmensSixteen Hundred Something 100

Antoine BodarReligion in the Golden Age 102

Willem Jan HoogstederSolo Lita - Solo Goya 104

Biographies 107 Colophon 108

[7]

1. In the early 16th century, the tulip was brought from Turkey and was a huge success in the Nether-lands, becoming the symbol of power and wealth. During the 1730s, the prices for tulips rose so high that some people were more than willing to pay the same amount for a bag of tulip bulbs as for a row of Amsterdam canalside houses. There was a quest for the ultimate tulip, the ‘Black Tulip’. In 1672, a contest took place in Haarlem where 100,000 guilders was promised to the one who succeeded in growing the first black tulip. However, to date, nobody has ever been able to grow a black tulip.

1. De tulp werd begin 16e eeuw meegenomen uit Turkije en hiermee begon het succes in Holland. De tulp werd het symbool van macht en rijkdom. Tijdens de jaren dertig van de 17e eeuw liepen de prijzen van tulpen zo hoog op dat sommige mensen bereid waren evenveel te betalen voor een zak tulpenbol-len als voor een rijtje Amsterdamse grachtenpanden. Een zoektocht vond plaats naar de ultieme tulp, namelijk de `Zwarte Tulp’. Zo werd in 1672 een wedstrijd in Haarlem georganiseerd waarbij degene die als eerste een zwarte tulp zou kweken, een prijs zou winnen van 100.000 gulden. De zwarte tulp is er tot op de dag van vandaag helaas niet gekomen.

Lita CabellutThe Golden Age and the BLack Tulip

The Golden Age was a period of passion and revolution in the human mind and is a wonderful historical moment with an unprecedented diversity of fea-tures: passion, longing, sensuality, freedom as well as protest. It was a period of revolution in human rights, art and science and in politics.

This was the era in which we took clothing off and sometimes even changed skin to achieve a new state of human nature. There was the tempta-tion of beauty, fragrances from India, new music, fabrics and theatre. The muses of the Arts declared war and gained a fantastic victory against fanaticism and the dark thoughts of the world. The rights of Human Nature started shining from this moment of the Golden Age.

To me, the Black Tulip1 symbolises the Dutch people’s mercantile spirit. They succeeded in turning something as transitory, vulnerable and unpredictable as the tulip into something of value, with such determination. The belief in the possibility of the black tulip is still a symbol of the willingness and entre-preneurship to explore new worlds.

Lita CabellutDe Gouden Eeuw en de zwarte tulp

De Gouden Eeuw is een tijd van passie en revolutie in de menselijke geest en is een prachtig historisch moment met een ongekende diversiteit aan ken-merken: passie, verlangen, sensualiteit, vrijheid, maar ook tegenspraak. Het was een tijd van revoluties in mensenrechten, kunst en wetenschap en in de politiek.

Dit was de tijd waarin we de kleding uittrokken en soms zelfs de huid wisselden om een nieuwe staat van mensheid te bereiken. De verleiding van schoonheid, geuren uit India, nieuwe muziek, stoffen en theater. De muzen van de Kunst verklaarden de oorlog en behaalden een fantastische over-winning tegen het fanatisme en de duistere gedachten van de wereld. Vanaf dit moment van de Gouden Eeuw, beginnen de rechten van de Mensheid te stralen.

Voor mij staat de Zwarte Tulp1 symbool voor de handelsgeest van de Neder-landers. Met zulk een vastberadenheid wisten zij zo iets vergankelijks, kwetsbaars en onvoorspelbaars als de tulp tot waarde te maken. Het geloof in de mogelijkheid van de zwarte tulp is ook nu nog een teken van de bereid-heid en ondernemerschap tot het verkennen van nieuwe werelden.

[10]

LITA CABELLUT | THE BLACK TULIP

Maarten PrakThe Netherlands in the Golden Age

In 1600, the Netherlands was a rebellious region in the large and powerful Spanish Habsburg Empire. The outcome of the Dutch Rebellion was at that time highly uncertain. It is true that army commander Maurits van Nassau had achieved several significant victories in previous years, but it was not until 1609 that a truce offered the prospect of independence to the Nether-lands. The rebels balanced in a constant state of near bankruptcy. There were economic highlights, such as the attempt to sail from Holland to Asia, which were undertaken with great enthusiasm during these years. But even the very first success, namely the return of three ships from the East, was not celebrated until the summer of 1597. And it was another five years until the East India Company (VOC) was founded.

How different the situation was thirty years later. It was still wartime; or rather, wartime again, since the end of the Twelve Years’ Truce in 1621. The return of war was not good for the Republic, but now fortunes changed. The preparations for a siege of ’s-Hertogenbosch were in full swing and would lead six months later to the fall of one of the strongest fortresses in Europa. After years of poor results, the VOC finally began achieving the expected prof-its. A West Indian Company (WIC) was founded to fully exploit the opportuni-ties in the New World. But perhaps more importantly: the Republic of Seven United Netherlands had become a magnet for migrants from all corners of the globe. This was a sign that the economy was good, and these immigrants in turn stimulated the economy. The cities were significantly expanded to accommodate all these new inhabitants. As such, Amsterdam was expanded in the 1610s with its canals and the Jordaan neighbourhood.1 Among the immigrants were renowned scientists, such as the Frenchman René Descartes who enrolled as a student at the University in Franeker in April 1629. Not only Franeker and Leiden now had universities, but also Groningen and Utre-cht, and in 1628 the Atheneum Illustere was opened in Amsterdam with great fanfare, an institute that would also provide higher education. Where there were perhaps a handful of publishers and booksellers in 1596, their numbers had now reached the hundreds; in The Hague alone there were around twenty-five in 1629. In short, culture in the Netherlands was also thriving.

At the end of the seventeenth century there could be no doubt about the continued survival of the Republic. The rebel-state of yesteryear had grown to become one of the economic and military powerhouses of Europe. In 1695,

stadtholder Willem III was again the King of England for several years. The Republic was once again embroiled in a war, this time together with the Eng-lish against the French. This and a subsequent war against France would damage the position of the Republic and the golden years of the seventeenth century changed into the silver years of the eighteenth century. The question is now: what kind of century was that, and primarily, what kind of country was it, the Netherlands of the Golden Age?

Land of trade and industryWhen we think of the Golden Age, we immediately think of trade. When minister-president Balkenende, during the General Considerations in 2006, longed to be back in that glorious period, he referred without hesitation to the ‘VOC mentality’. And indeed, trade, in particular with areas outside Eu-rope, was the most spectacular component of the economy. Before 1600 the Low Lands already had a good reputation for trading, but the contacts of the North-Dutchmen did not reach further than the Baltic Sea. From there, the Dutch imported grain that was needed to feed their own people, because they could not produce enough in the wet peat polders. From around 1590 they also began exporting the grain to the Mediterranean Sea and they undertook their first expeditions to South-East Asia, where they could buy the spices that were becoming increasingly popular in Europe and with which they could therefore achieve attractive profits. From the beginning of the seventeenth century, Dutch merchants also turned their gaze westwards. In the new world they could produce sugar, cacao and tobacco, almost unknown products un-til then, which the Europeans would become equally addicted to in the seven-teenth century. The Dutch played a leading role in the trade industry between Europe and the rest of the world during the seventeenth century.

There were various reasons for their success. They already had a great deal of experience with international trading within Europe. Through the fall of Antwerp in 1585, many South-Netherlands merchants had fled to the north and their networks and experience strengthened the effectiveness of Dutch trade, while Antwerp was simultaneously severely weakened as a for-midable competitor. But the Hollanders were also in possession of superior ships, which allowed them to offer attractive cargo rates to their customers. These ships were manufactured in series on the Zaan, where the invention of the crankshaft in 1594 led to the commission of the very first saw mill. Until that time all the wood had been sawn by hand; the mill resulted in an enor-mous increase in productivity and therefore a decrease in the cost of sawn wood.

The sawmill was one of numerous inventions to take place in the Republic during this period. New industries emerged, such as sugar refinery, tobacco processing and diamond cutting, which had previously been unknown in the northwest. Other industries, such as the production of books, prints and paintings, expanded their assortment in rapid tempo. Amsterdam thus be-came a centre for the publication of atlases and maps. The firm Blaeu, which became world-famous in this field, was the official supplier of maps to the VOC and as such had access to the newest geographical information. In this way commerce and industry were combined in all kinds of different ways and innovations in one domain led to further innovations in another.

Even agriculture did not escape the changing times. The amount of agri-culture had, certainly in Holland, sunk to a strikingly low level during the course of the sixteenth century. No more than 10 per cent of the population

1. The Hague was a different story. Officially it was a village and was therefore not walled. A plan in 1605 to create such fortification was never realised. The expansion of The Hague was thus less planned than elsewhere.

[11]

LITA CABELLUT | DE ZWARTE TULP

Maarten PrakNederland in de Gouden Eeuw

In 1600 was Nederland een opstandige regio in het grote en machtige Spaans-Habsburgse rijk. De uitkomst van de Nederlandse Opstand was op dat mo-ment nog hoogst ongewis. Weliswaar had legeraanvoerder Maurits van Nas-sau in de voorgaande jaren een aantal opmerkelijke successen geboekt, het zou nog tot 1609 duren voordat een Bestand van kracht werd dat uitzicht bood op onafhankelijkheid van Nederland. Financieel balanceerden de rebel-len nog voortdurend op de rand van een bankroet. Economisch waren er licht-puntjes, zoals pogingen om vanuit Holland naar Azië te zeilen die in deze ja-ren met veel energie werden ondernomen. Maar zelfs het eerste succes, namelijk de terugkeer van drie schepen uit de Oost, viel pas in de zomer van 1597 te vieren. De oprichting van de Verenigde Oostindische Compagnie (VOC) zou daarna nog vijf jaar op zich laten wachten.

Hoe anders was de situatie dertig jaar later. Het was nog steeds oorlog; of beter, weer oorlog, sinds in 1621 het Twaalfjarig Bestand was afgelopen. Die hervatting was de Republiek niet goed bekomen, maar nu keerden de kansen. De voorbereidingen voor een belegering van ’s-Hertogenbosch waren in volle gang en zouden zes maanden later leiden tot de val van een van de sterkste vestingen in Europa. De VOC begon na jaren van matige resultaten eindelijk de verwachte winsten te vertonen. Er was een Westindische Compagnie (WIC) opgericht om de mogelijkheden van de Nieuwe Wereld te gaan exploiteren. Maar misschien nog veel belangrijker: de Republiek der Zeven Verenigde Ne-derlanden was een magneet geworden voor migranten vanuit alle windstre-ken. Dat was een teken dat het economisch goed ging en die immigranten stimuleerden op hun beurt de economie. Om al die nieuwkomers te huisves-ten waren de steden fors uitgebreid. Zo had Amsterdam in de jaren 1610 zijn grachtengordel en de Jordaan erbij gekregen.1 Onder die immigranten waren wetenschappers van naam, zoals de Fransman René Descartes die zich in april 1629 inschreef als student bij de universiteit van Franeker. Niet alleen Franeker en Leiden hadden nu een universiteit, maar intussen ook Groningen en Utrecht, en in 1628 was in Amsterdam met veel bombarie het Atheneum Illustere gelanceerd, dat ook hoger onderwijs ging verzorgen. Waar er mis-schien een handvol uitgevers en boekverkopers waren in 1596, was hun aan-tal nu uitgegroeid tot honderden; alleen al Den Haag telde er zo’n vijfentwin-tig in 1629. Het ging, kortom, ook goed met de cultuur in Nederland. Aan het eind van de zeventiende eeuw kon over het voortbestaan van de Re-publiek nauwelijks nog twijfel bestaan. De rebellenstaat van weleer was uit-

gegroeid tot een van de economische en militaire grootmachten van Europa. In 1695 was stadhouder Willem III alweer enkele jaren koning van Engeland. De Republiek was opnieuw in een oorlog verwikkeld, ditmaal samen met de Engelsen tegen Frankrijk. Deze en een volgende oorlog tegen Frankrijk zou-den de positie van de Republiek aantasten en de gouden jaren van de zeven-tiende eeuw doen veranderen in de zilveren van de achttiende eeuw. De vraag is nu: wat was dat voor een eeuw, en vooral, wat was dat voor een land, dat Nederland van de Gouden Eeuw?

Land van handel en nijverheidWie aan de Gouden Eeuw denkt, denkt al snel aan handel. Toen minister-president Balkenende in 2006 bij de Algemene Beschouwingen terugverlang-de naar die glorieuze periode, verwees hij zonder dralen naar de ‘VOC-menta-liteit’. En inderdaad vormde de handel, en in het bijzonder die met de buiten-Europese gebieden, het meest spectaculaire onderdeel van de econo-mie. Voor 1600 hadden de Lage Landen ook al een reputatie op het gebied van de handel, maar de contacten van de Noord-Nederlanders reikten niet verder dan de Oostzee. Daar haalden de Hollanders het graan vandaan dat nodig was om de eigen bevolking te voeden, omdat daarvan in de natte veenpolders niet genoeg verbouwd kon worden. Vanaf ongeveer 1590 begonnen ze dat graan ook te exporteren naar de Middellandse Zee en rustten ze de eerste expedities uit naar Zuidoost-Azië, waar de specerijen te koop waren die in Europa steeds populairder werden en waarmee dus aantrekkelijke winsten te behalen waren. Vanaf het begin van de zeventiende eeuw richtten Hollandse kooplieden hun blik ook westwaarts. In de nieuwe wereld konden suiker, ca-cao en tabak verbouwd worden, tot dan toe vrijwel onbekende producten waaraan de Europeanen in de zeventiende eeuw al evenzeer verslaafd zouden raken. In die handel tussen Europa en de rest van de wereld speelden de Hol-landers in de zeventiende eeuw een hoofdrol.

Er waren verschillende redenen waarom ze daarin slaagden. Ze hadden al veel ervaring met internationale handel binnen Europa opgedaan. Door de val van Antwerpen in 1585 waren veel Zuid-Nederlandse kooplieden naar het noorden gevlucht en hun netwerken en ervaringen versterkten de slagkracht van de Hollandse handel, terwijl Antwerpen als geduchte concurrent tegelij-kertijd ernstig werd verzwakt. Maar de Hollanders beschikten daarnaast ook over superieure schepen, die hen in staat stelden om aantrekkelijke vracht-tarieven te berekenen aan hun klanten. Die schepen werden in serie gefabri-ceerd aan de Zaan, waar dankzij de uitvinding van de krukas in 1594 de eerste houtzaagmolen in bedrijf werd genomen. Tot dan toe werd alle hout met de hand gezaagd; die molen betekende een enorme verhoging van de producti-viteit en dus verlaging van de kosten van gezaagd hout.

De houtzaagmolen was een van talloze uitvindingen die in deze periode in de Republiek werden gedaan. Nieuwe bedrijfstakken ontstonden, zoals de suikerraffinaderij, de tabakskerverij en de diamantbewerking, die tot dan toe in de noordelijke gewesten onbekend waren geweest. Andere bedrijfstakken, zoals de boek-, prent- en schilderijenproductie, breidden hun assortiment in hoog tempo uit. Zo werd Amsterdam bijvoorbeeld een centrum voor de uit-gave van atlassen en kaarten. De firma Blaeu, die hiermee wereldberoemd werd, was de officiële leverancier van kaarten voor de VOC en had zodoen-de toegang tot de nieuwste geografische informatie. Op deze manier grepen handel en industrie op allerlei manieren in elkaar en versterkte innovatie in het ene domein weer innovaties in het andere.

1. Den Haag was een geval apart. Formeel was het een dorp en daardoor niet ommuurd. Een plan uit 1605 om zo’n fortificatie aan te leggen was niet doorgegaan. De uitbreiding van Den Haag verliep daardoor minder gepland dan elders

[12]


in Holland worked in the agricultural industry. But agriculture, particularly in the costal regions, remained extremely productive and innovative. Yields per hectare were often as high as was only achieved in other areas of Europe in the twentieth century. Farmers were constantly looking for new opportu-nities. As such they started growing tobacco in the Veluwe, in competition with tobacco that was imported from America. And perhaps the most fa-mous and in the long term certainly the most profitable product of Dutch agriculture was also introduced in this period: the flower bulb. Tulips were completely unknown in sixteenth century Europe, except to a few botanical connoisseurs. In the seventeenth century, Dutch farmers succeeded in turn-ing them into a lucrative export product. The Delft pottery industry played its part by producing artistic vases in which the tulips were displayed at their best. Once again, innovation in one industry enhanced and strength-ened innovation in another.

Land of citiesSo the Republic, and predominantly Holland and the other costal regions, had a rather peculiar occupational structure. Not for our time, as we are now accustomed to farmers forming a small minority, but in the seven-teenth century it was the agricultural industry that formed the vast major-ity in the other European countries, and the rural elites, in the form of nobil-ity, defined the political and cultural tone. This was also the case in inland provinces such as Utrecht, Overijssel and primarily Gelderland. But in Hol-land it was the exact opposite. It is true that the nobility enjoyed high levels of prestige, but because it consisted of just a handful of families, its influ-ence was very limited. The Republic, and thus especially Holland, was a land of cities. In the seventeenth century, approximately one third of the Dutch population lived in cities, whereby only locations with 10,000 or more in-habitants were counted. Of the eleven Frisian cities, only Leeuwarden reached such numbers. The actual percentage of city dwellers was therefore much higher. Of the inhabitants of the region of Holland, two thirds actually lived in a city.

The economic growth and the population growth that came with it changed the character of the seventeenth century cities. Places like Haar-lem and Leiden, as well as The Hague and Rotterdam, had been provincial before 1600, but in the seventeenth century this was no longer the case. The Hague had 6000 inhabitants in 1560; one hundred years later this number had increased to 20,000. Haarlem grew from 16,000 to 38,000, Leiden from 12,000 to 67,000, Rotterdam from 7000 to an incredible 45,000, or rather by a factor of 6.5. Amsterdam topped them all. Even be-fore the Uprising it was the largest city of the Northern Low Countries with 30,000 inhabitants, but mid-way through the seventeenth century this number had grown to approximately 200,000. This took Amsterdam, after London and Paris, into the top three of Europe. This urbanisation was unique not only in scale but also in pattern. London and Paris had reached new heights in terms of size in their respective countries. Amsterdam was cer-tainly the largest in the Netherlands but it was surrounded by a large num-ber of medium sized cities. The construction of a dense network of water-ways in the middle of the century connected these cities with each other by a reliable public transport system.

Land of immigrantsThe growth of the cities was entirely thanks to foreign immigration. People also came from the countryside to the cities and from the inland provinces to Holland, where the growth was concentrated, but their numbers were too few to result in such urban growth. It is estimated that half of the inhabitants of Amsterdam in the first half of the seventeenth century were first-generation immigrants. This percentage decreased somewhat later but it remained at a steady third of the inhabitants. And the remainder consisted predominantly of second-generation immigrants. The first group to arrive was almost en-tirely from the Southern Low Lands. They were refugees who certainly initially hoped that they would one day be able to return home. Religious refugees also came to the Republic later in the seventeenth century, such as Jews who came first from Portugal and Spain and later more frequently from Central Europe to the Republic. There were around 60,000 Huguenots that left France when the laws that had previously protected them as Protestants from the Catholic majority were abolished in 1685, more or less forcing them to be-come Catholic. But it was true, even for these people, that they needed not only a reason to leave their homeland, but also a reason to go to Holland. And this reason was employment.

Of course, this was even more so for the people who were not persecuted at home, but nevertheless ventured to take the step to settle in a new country. They were often from Scandinavia and predominantly the German areas. Ger-mans formed a large immigrant community in Amsterdam, connected through their faith and the church. Sermons were preached in German in the Lutheran churches in Amsterdam during the first half of the seventeenth cen-tury and they received generous subsidies from Germany and Denmark. Some professions were completely dominated by Germans and other immigrants: more then three quarters of the tailors, blacksmiths, bakers, shoemakers and construction workers in Amsterdam were from a different country.

Land of science and culture Many of the immigrants found themselves in unqualified and poorly paid jobs. But this was not true for all of them. We also find them in large numbers in the world of science and culture, where it was often possible to earn a good living. When the first Dutch university, that of Leiden began in 1575, it quick-ly attracted several famous professors to the city, with the help of attractive salaries.

This approach was typical of the drive that rapidly elevated the educa-tional infrastructure of the Netherlands to a higher plane. Before 1575, the only university in the Low Lands was that of Leuven. The university in Leiden was initially founded to educate reformed preachers, but it was soon also teaching subjects with practical applications. The first mathematics teacher was appointed in 1579, at the request of the students, no less. And in 1600 a university education for surveyors was started in Leiden, the programme of which was compiled by Simon Stevin. Stevin had emigrated from Flanders to the Republic and was scientific advisor to army commander Maurits. Further-more he wrote all kinds of treatises about mathematical problems; in Dutch, which was unusual because the official language of scholars at this time was Latin. Stevin was typical of the Dutch scientific community in this period, in which interaction between scientific theory and practical application was con-sidered very important. Another good example is the aforementioned map-

[13]


Zelfs de landbouw ontkwam daaraan niet. Het aandeel van de landbouw was, zeker in Holland, al in de loop van de zestiende eeuw tot een frappant laag peil gedaald. In Holland werkte niet meer dan tien procent van de mensen in de landbouw. Maar die landbouw, vooral in de kustgewesten, was wel bui-tengewoon productief en innovatief. Opbrengsten per hectare lagen vaak op een niveau dat elders in Europa pas in de twintigste eeuw werd bereikt. Boeren keken steeds naar nieuwe mogelijkheden. Zo begonnen ze op de Veluwe tabak te verbouwen, in concurrentie met de uit Amerika geïmporteerde tabak. En misschien wel het bekendste en op den duur zeker het meest winstgevende product van Nederlandse landbouw werd ook in deze periode geïntroduceerd: de bloembol. Tulpen waren in de zestiende eeuw nog onbekend in Europa, be-halve bij een paar plantkundige fijnproevers. In de zeventiende eeuw wisten Hollandse boeren er een succesvol exportproduct van te maken. De Delftse aardewerkindustrie speelde daar weer op in door kunstige vazen te produce-ren waarin de tulpen konden pronken. Ook hier versterkte innovatie in de ene bedrijfstak innovatie in een andere.

Land van stedenDe Republiek, en dan vooral Holland en de overige kustgewesten, had dus een hoogst eigenaardige beroepsstructuur. Niet voor onze tijd, want wij zijn ge-wend dat agrariërs een kleine minderheid vormen. Maar in de zeventiende eeuw vormden in de andere Europese landen agrariërs juist een meerderheid en gaven plattelandselites, in de vorm van de adel, ook politiek en cultureel de toon aan. Dat was in de landgewesten, dus Utrecht, Overijssel en vooral Gel-derland, eveneens het geval. Maar in Holland was het precies andersom. Daar had de adel weliswaar veel prestige maar was hun invloed al bij al toch erg beperkt, ook al omdat die uit slechts een handvol families bestond. De Repu-bliek, en vooral Holland dus, was een land van steden. In de zeventiende eeuw woonde ongeveer een derde van de Nederlanders in een stad, waarbij dan al-leen plaatsen met 10.000 of meer inwoners waren gerekend. Van de elf Friese steden haalde alleen Leeuwarden dat aantal. In feite was het percentage ste-delingen dus nog hoger. Van de bevolking in het gewest Holland woonde zelfs tweederde in een stad.

Door de economische groei en de daarmee gepaard gaande bevolkingstoe-name veranderden de steden in de zeventiende eeuw van karakter. Plaatsen als Haarlem en Leiden, maar ook Den Haag en Rotterdam, waren voor 1600 provinciaals, maar in de zeventiende eeuw was dat niet langer het geval. Den Haag had in 1560 6.000 inwoners; honderd jaar later waren het er 20.000. Haarlem groeide van 16.000 naar 38.000, Leiden van 12.000 naar 67.000, Rotterdam zelfs van 7.000 naar 45.000, ofwel met een factor 6,5. Amsterdam spande de kroon. Het was al voor de Opstand met 30.000 inwoners de groot-ste stad van de Noordelijke Nederlanden. Maar halverwege de zeventiende eeuw was dat aantal gegroeid tot ongeveer 200.000 en daarmee behoorde Amsterdam na Londen en Parijs tot de top-drie van Europa. Deze verstedelij-king was niet alleen uniek door zijn omvang, maar ook door het patroon. Lon-den en Parijs stonden in eigen land qua omvang op eenzame hoogte. Amster-dam was in Nederland dan wel de grootste, maar werd omgeven door een groot aantal middelgrote steden. Door de aanleg van een dicht netwerk van trekvaarten in het midden van de eeuw werden deze steden ook nog eens met elkaar verbonden door een betrouwbaar systeem van openbaar vervoer.

Land van immigrantenDe groei van de steden was helemaal te danken aan buitenlandse immigratie. Er kwamen ook mensen van het platteland naar de steden en vanuit de land-gewesten naar Holland, waar de groei geconcentreerd was, maar hun aantal was te gering om de steden zo sterk te laten groeien. In Amsterdam was in de eerste helft van de zeventiende eeuw naar schatting de helft van alle inwo-ners eerste generatie immigrant. Dat percentage liep later wat terug, maar het bleef toch zeker een derde van de bevolking. En de rest bestond dus voor een groot deel uit tweede generatie immigranten, mensen die wij nu ook ‘al-lochtonen’ zouden noemen. De eerste groep die arriveerde was vrijwel geheel afkomstig uit de Zuidelijke Nederlanden. Het waren vluchtelingen die zeker aanvankelijk hoopten dat ze ooit nog eens naar huis zouden kunnen terugke-ren. Ook later in de zeventiende eeuw kwamen geloofsvluchtelingen naar de Republiek, zoals de joden die eerst uit Portugal en Spanje, later steeds vaker uit Centraal-Europa naar de Republiek trokken. Of de ongeveer 60.000 Huge-noten die Frankrijk verlieten toen de wetten die hen als protestanten tot dan toe hadden beschermd tegen de katholieke meerderheid, in 1685 werden her-roepen en ze min of meer gedwongen werden om katholiek te worden. Maar zelfs voor deze mensen gold dat ze behalve een reden om hun thuis te verla-ten ook een reden nodig hadden om juist naar Holland te komen. En die reden was werkgelegenheid.

Dat gold natuurlijk des te meer voor de mensen die thuis niet vervolgd werden, maar desondanks de stap waagden om zich in een nieuw land te vestigen. Die waren vaak afkomstig uit Scandinavië en vooral uit de Duitse gebieden. Duitsers vormden in Amsterdam een grote migrantengemeen-schap, bijeengehouden door geloof en kerk. In de Lutherse kerken in Amster-dam werd in de eerste helft van de zeventiende eeuw in het Duits gepredikt en ze kregen ruimhartige subsidies uit Duitsland en Denemarken. Verschillende beroepen werden volledig gedomineerd door Duitsers en andere immigran-ten: kleermakers, smeden, bakkers, schoenmakers en bouwvakkers waren in Amsterdam voor meer dan driekwart van elders afkomstig.

Land van wetenschap en cultuur Veel van die immigranten kwamen terecht in ongeschoolde en slecht betaalde banen. Maar dat gold zeker niet voor allemaal. Ook in de wereld van weten-schap en cultuur, waar vaak een goed belegde boterham te verdienen viel, vinden we ze in groten getale. Toen de eerste Nederlandse universiteit, die van Leiden, in 1575 van start ging, lokte men snel een aantal bekende buiten-landse hoogleraren naar Leiden met behulp van aantrekkelijke salarissen.

Die aanpak was typerend voor de voortvarendheid waarmee in korte tijd de kennisinfrastructuur van Nederland op een hoger plan werd getild. Voor 1575 was de enige universiteit in de Lage Landen die van Leuven. De Leidse universiteit werd allereerst opgericht om gereformeerde predikanten te kun-nen opleiden, maar al snel werden er ook vakken onderwezen met een prakti-sche toepassing. Zo werd in 1579 een eerste wiskundedocent aangesteld, nota bene op verzoek van de studenten. En in 1600 ging een para-universitai-re opleiding voor landmeters van start in Leiden, waarvan het programma ontwikkeld was door Simon Stevin. Stevin was vanuit Vlaanderen naar de Republiek geëmigreerd en wetenschappelijk adviseur van legeraanvoerder Maurits. Daarnaast schreef hij allerlei traktaten over wiskundige vraag-stukken; in het Nederlands, een ongebruikelijk gang van zaken omdat de voertaal van geleerden in deze tijd het Latijn was. Stevin was typerend voor

[14]


maker to the VOC, Willem Jansz. Blaeu, who had studied under the famous Danish astronomer Tycho Brahe. The Atheneum Illustre that started in 1628 in Amsterdam had a schedule that allowed merchants to attend lectures be-fore the start of business. The way in which Christiaan Huygens, one of the greatest scientists of the day, would later commit to both ‘pure’ and ‘applied’ science, fits in with this tradition.

The arts also benefited from public investments. The construction and decoration of the Amsterdam city hall and comparable construction projects elsewhere in the country, gave architects and visual artists the chance to try out new ideas. But they were mainly reliant on the private market, which was undergoing unprecedented growth thanks to the economic prosperity. An art market had developed in Antwerp during the sixteenth century, where artists no longer had to wait for a new commissions but produced pieces in large numbers with the expectation that they would be able to find buyers. New genres had developed for this art market, which also took hold in Holland in the seventeenth century and developed further. Throughout the seventeenth century, millions of paintings were created and sold in the Republic and for-eign visitors were amazed at how widely spread such art collections were. Most of these pieces had very little in the way of artistic pretensions, but some artists achieved a very high quality in genres that were almost un-known abroad, including collective portraits – such as The Night Watch – or cityscapes and household scenes – such as those of Vermeer. Thís high-level art was not for everyone, art became a truly mass produced product in the Republic.

Land of regentsOne of the curious characteristics of the Republic of Seven United Nether-lands was that nobody could be called their leader. On several occasions dur-ing the seventeenth century, in 1618, in 1650 and again in 1672, Orange stadtholders had heavy-handedly involved themselves in domestic politics, but on none of these occasions did it seem that they intended to subject the country to their authority. They demanded their place, a place they believed they were entitled to. But it was their opposition, the regents, that really pulled the strings when it came down to it. This was initially due to the unique governance structure of the Republic, in which the national bodies such as the States General and the Council of State had been assigned a role mainly concerning foreign politics. Domestic politics was the domain of the prov-inces. In Holland the provincial states were completely dominated by the eighteen ‘voting’ cities, i.e. the cities that could send a representative to the meetings. And in those cities, it was the regents that called the shots.

Regents sat on the city councils and on this basis also filled the positions of mayor and other positions. These were positions that were also often passed down from father to son (they were not allowed to sit on the board at the same time). Regents were also often merchants in the early seventeenth century; later in the century it was the lawyers that gained the upper hand. But the relationship with the trade industry remained, because brothers were in business together, or via the in-laws. These relationships were very impor-tant because the Dutch government lived beyond its means – even then! Re-gents and their family members were major financial backers of the govern-ment, as well as their friends and acquaintances. In 1638, when François van Aerssen had to explain to the French envoy the difference between the posi-tion of the stadtholder Frederik Hendrik and the French monarch, it was about money:

Here one needs money to carry out his ideas and it is slow in co-ming… Between such a variety of interests and perceptions, his Highness [the stadtholder] must seek advice and … bring events to a successful conclusion. This cannot be achieved without great discord and much loss of time.

Through their combined political and financial power, the regents defined the course of the Republic.

ConclusionAgainst the backdrop of seventeenth century Europe, the Republic stood out as an exception. The economy that was so strongly dominated by trade and industry, the international trading networks of Dutch merchants, but also the urbanisation, the cosmopolitan composition of urban populations, main-ly in West-Netherlands, the prominent and innovative arts and science and the leading role of urban elites – all this made the Republic different to what was commonplace elsewhere.

[15]


het N ederlandse wetenschapsbedrijf in deze periode, waarin interactie tus-sen wetenschappelijke theorie en praktische toepassing belangrijk werd ge-vonden. Een ander mooi voorbeeld is de reeds genoemde kaartmaker van de VOC, Willem Jansz. Blaeu, die gestudeerd had bij de beroemde Deens astro-noom Tycho Brahe. Het Atheneum Illustre dat in 1628 in Amsterdam van start ging, had een rooster dat kooplieden toestond om college te volgen voordat de beurs openging. De manier waarop later Christiaan Huygens, een van de grootste wetenschappers van die dagen, zowel ‘zuivere’ als ‘toege-paste’ wetenschap bedreef, paste in die traditie.

Ook de kunsten profiteerden van publieke investeringen. De bouw en de-coratie van het Amsterdams stadhuis en vergelijkbare bouwprojecten elders in het land, gaven architecten en beeldend kunstenaars de kans om nieuwe ideeën uit te proberen. Maar zij moesten het toch vooral hebben van de par-ticuliere markt, die ongekend groeide dankzij de economische voorspoed. In Antwerpen was in de zestiende eeuw al een kunstmarkt ontstaan waar schil-ders niet langer wachtten op een opdracht maar werken in grote aantallen produceerden in de verwachting dat zich wel een koper zou aandienen. Voor die kunstmarkt waren nieuwe genres ontwikkeld, die in de zeventiende eeuw ook in Holland aansloegen en verder ontwikkeld werden. Er werden in de ze-ventiende eeuw miljoenen schilderijen vervaardigd en verkocht in de Repu-bliek en buitenlandse bezoekers stonden versteld hoe breed het kunstbezit verspreid was. De meeste van die werken hadden weinig artistieke pretenties, maar sommige kunstenaars bereikten een zeer hoge kwaliteit in genres die in het buitenland zo goed als onbekend waren, zoals collectieve portretten – denk aan De Nachtwacht – of stadsgezichten en huiselijke taferelen – denk aan Vermeer. Díe topkunst was niet voor iedereen weggelegd, maar andere kunst werd in de Republiek een echt massaproduct.

Land van regentenEen van de curieuze kenmerken van de Republiek der Zeven Verenigde Neder-landen was dat niemand zich er de baas van kon noemen. Bij verschillende gelegenheden tijdens de zeventiende eeuw, in 1618, in 1650 en opnieuw in 1672, hadden Oranje stadhouders zich hardhandig gemengd in de binnen-landse politiek, maar bij geen van die gelegenheden leek het erop dat ze van zins waren om het land aan hun gezag te onderwerpen. Ze eisten vooral hun plaats op, een plaats die ze meenden dat hen rechtens toekwam. Maar het waren hun tegenstanders, de regenten, die als het erop aankwam werkelijk aan de touwtjes trokken. Dat kwam allereerst door de eigenaardige bestuurs-structuur van de Republiek. Daarin hadden de nationale organen, zoals de Staten-Generaal en de Raad van State, voornamelijk een rol in de buiten-landse politiek toebedeeld gekregen. De binnenlandse politiek was het do-mein van de provincies. In Holland werden de provinciale staten volledig ge-domineerd door de achttien ‘stemmende’ steden, dat wil zeggen de steden die een vertegenwoordiger naar de vergaderingen mochten sturen. En in die steden waren het weer de regenten die het voor het zeggen hadden.

Regenten zaten in de stadsbesturen en werden uit dien hoofde ook sche-pen of burgemeester en vervulden allerlei andere ambten. Het waren functies die nogal eens van vader op zoon overgingen (ze mochten niet tegelijkertijd in de raad zitten). In het begin van de zeventiende eeuw waren regenten nog vaak kooplieden; later in de eeuw kregen de advocaten steeds meer de over-hand. Maar de relatie met het handelsmilieu bleef bestaan, doordat broers in zaken waren, of via de schoonfamilie. Die relaties waren onder andere van

belang omdat de Nederlandse overheid op te grote voet leefde – ook toen al! Regenten en hun familieleden waren belangrijke geldschieters van de over-heid, en anders wel hun vrienden en kennissen. Toen François van Aerssen in 1638 aan de Franse gezant het verschil moest uitleggen tussen de positie van stadhouder Frederik Hendrik en de Franse vorst, ging het over geld:

Hier heeft men geld nodig om zijn ideeën uit te voeren en dat komt er slechts langzaam… Tussen een dergelijke verscheidenheid van belangen en opvattingen moet Zijne Hoogheid [de stadhouder] advies inwinnen en … de zaken naar een goed einde brengen. Dit kan niet zonder grote onenigheid en veel tijdverlies.

Door hun gecombineerde politieke en financiële macht bepaalden de regen-ten de koers van de Republiek.

ConclusieTegen de achtergrond van zeventiende-eeuws Europa stak de Republiek af als een uitzonderingsgeval. De economie waarin handel en nijverheid zo sterk domineerden, het internationale handelsnetwerk van Nederlandse kooplie-den, maar ook de verstedelijking, de kosmopolitische samenstelling van de stedelijke bevolkingen, vooral in West-Nederland, de prominente en innova-tieve kunsten en wetenschappen, en de toonaangevende rol van stedelijke elites – in dat alles week de Republiek af van wat elders gebruikelijk was.

Verder lezen: Maarten Prak, Gouden Eeuw: het raadsel van de Republiek (her-ziene uitgave, Amsterdam 2012)

Who that might have lostOn the threshold of embarrassmentMight have fallen in love with the conscienceOf that which cannot smell, does not shineAll that is without nameNor is named out of cowardice

Who might that have beenThat might not have wantedSo as not to lose the calmnessOf the padlocks that withhold the soul

Wie die misschien verloren heeftOp de drempel van verlegenheidDie misschien verliefd werd op het bewustzijnVan dat dat niet kan ruiken, dat niet straaltalles dat geen naam heeftNoch een naam heeft gekregen uit lafheid

Wie zou dat geweest zijndie niet zou hebben verlangdOpdat de vredigheid niet verloren gaatVan de hangsloten die de ziel weerhouden

[18]

Gerard Veere

MIXED MEDIA ON CANVAS, 180 ×200 CM

[20]

Job Williams MIXED MEDIA ON CANVAS, 150 ×150 CM

[21]

Anna de Kremer MIXED MEDIA ON CANVAS, 180 ×200 CM

[22]

Odette De Groede


the distance betweenthe half moons ofmy fingers andthe hard matteris coldthey do not kiss

indifferent to the breathof the earththat breathes airenclosedin thousands of seeds.

lightningbetween my fingersandlife

the roots flirt.... game birds

leavenotchesin the fields

black aremy hands

de afstand tussende halve manen vanmijn vingers ende harde materieis koudze kussen elkaar niet

onverschillig voor de ademvan de aardedie lucht ademtingeslotenin duizenden zaadjes

een bliksemtussen mijn vingersenhet leven

de wortels koketteren.... speelvogels

latenkervenin de velden

zwart zijnmijn handen

[26]

Berta Troost


Francois Blansjaar


Sarah Blansjaar


[30]

Cornelia Zuurmond


[32]

Abel Frenouw


[34]

Marrigje Dusseljee (ep)


[35]

Marrigje Dusseljee (ef)


I was far awayThe return was longerThan getting thereI carried my own legsMy heart tethered to The cart of doomPulled by silent horses I encountered naked coloursBlind owls show me the way The gifts of the day are lostAnd you were one of them

Ik was ver wegHet terugkeren was langerDan erheenIk heb mijn eigen benen gedragenMijn hart vastgebonden aanDe kar van het onheilGetrokken door de zwijgende paardenIk ben naakte kleuren tegengekomenBlinde uilen wijzen me de wegBen de geschenken van de dag verlorenEn je was een van hen

[40]

Erasmus

MIXED MEDIA ON CANVAS,180 ×200 CM

Akke Schouten


Jacoba Schouten


[42]

Ladies and Maidens 3


Hilda van der Molen


[44]



[45]



[46]



[49]

Johanna van Delft


[50]

Teunis de Haas


[51]

Josina van der Horst


[52]

Godfriedus Bouwman


[53]

Gerrit Rijnierse


[54]

Johanna van Delft


[56]

Simon Breedaerd


[59]

Wilhelmina van Dongen


Agatha Blommendael

MIXED MEDIA ON CANVAS, 280X200 CM

Hendricus Bronckhorst


[62]

Notables 1


[63]

Notables 5


[64]

Notables 4


[65]

Notables 2


[66]

Notables 6


I might have wanted to confuse the clank of metalWith the heavy brushstroke that my hands dragI scratch the muscles of my soulThe lines that form your portrait

Who might have beenFire and sparkIn this way to lose oneself in that figureIn the opaque reflection of the shadowsAnd the volume of lifeSilent noise of your sculpturesWith a sigh I love you

Ik zou hebben willen verwarrende klank van metaalmet de zware penseelstrekendie mijn handen trekkenIk krab de spieren van mijn zielde lijnen die jouw beeld vormen

Wie zou het zijn geweestVuur en vonkom op deze wijze zichzelf te verliezenin die figuurin de ondoorzichtige reflectie van de schaduwenen de omvang van het levenStil geluid van jouw beelden Met een zucht ik hou van je

[70]

Josephina Leversteijn


[72]

Constantine Sterneberg


[75]

Rombout Loefs


[76]

Arthur Aaldriks


[77]

Hendrika Fonteyn


[78]

Pompeius Vosmeer


[80]

Maria Eggius


[83]

Catharina de Jonge


Emilie Sijbrandt


[84]

Matthias Povel


Maria Eggius


[87]

Bernardine Castien


Florentinus van Dam


[88]

Emilie Sijbrandt


Cecilia Alvarez


[90]

Leonardus Vleeshouwers


[91]

Odette De Groede


THE GOLDEN AGE | DE GOUDEN EEUW

[94]


‘Quel autre pays ou l’on puisse jouir d’une liberté si entière’ – In which other country can one enjoy such complete freedom? This expression is from René Descartes (1596-1650) and it hangs on a façade of the house in the heart of Amsterdam where Descartes spent the summer of 1634.

René Descartes, whose cogito ergo sum – ‘I think, therefore I am’ – was pretty much the most famous slogan of Western philosophy, chose the Neth-erlands because, in his words, it provided ‘the climate that he needed to think’. He was not referring to the rain that the Netherlands is famous for – according to some people this made you melancholic and stupid – but to the relative peace and quiet. Whilst neighbouring countries immersed them-selves in political quarrels and religious wars, the Netherlands existed in a state of freedom and tolerance. The Netherlands stood for ‘unity in diversity’. The Republic consisted of seven provinces that, under leadership of stadt-holders, operated with a relatively high level of autonomy and self-govern-ment, and yet still belonged to the same unit. There were religious conflicts, but the prevailing climate was one in which Protestants and Catholics coex-isted in one Republic.

This environment of free-thinking made the Netherlands an extremely at-tractive place for artists, writers and thinkers. Not only did the playwright Joost van den Vondel, who is still thought of as the Dutch Shakespeare, flee with his family from Antwerp to the Netherlands, he also changed his religion (from Catholic to Protestant and back again) without risking too much. The Netherlands dared to do what other countries did not: to publish controver-sial and provocative philosophical documents.

René Descartes published Discours de La Methode (1637) in Leiden. In it he declared that reason was the only true source of knowledge. The only cer-tain knowledge was knowledge that was systematically underpinned. This document also contained the famous ‘I think, therefore I am’, which would later become known as the starting shot for the Enlightenment, whereby man placed himself as the subject and as reasonable and rational being in the centre of the world.

Descartes’ writings became a great source of inspiration for the Jewish-Dutch philosopher and mathematician Baruch Spinoza (1632-1677). As a youngster he struggled with the limitations he experienced within the Jewish faith. When he expressed criticism for the Talmud and the Torah, he was ostracised and accused of heresy. He formulated a pantheistic worldview that spanned all religions, in which God was not the creator of the world but was the divine in all of nature, including us. When the writer Adriaen Koerbagh also become inspired by Spinozism, he was accused of atheism. He was sent to jail for committing blasphemy. Spinoza became more cautious.

His political philosophical work Tractatus theologico-politicus (1670), which ends with great praise of the freedom in Amsterdam, was published under a pseudonym. The message was clear: ‘The purpose of the state is freedom.’

In 1683 the Netherlands also became home to John Locke (1632-1704), who had lived in France for a while and made acquaintance with Descartes. He had become involved in politics in England and the situation was no longer safe. In the Netherlands he published Epistola de tolerantia (A Letter Concerning Toleration) (1689). He gathered inspiration from his Dutch friends who had different religious backgrounds and some of whom had also left the church.

The Netherlands has become famous for the paintings of the Golden Age and its mercantile spirit. When we think of the Dutch Golden Age, it is mainly artists like Rembrandt van Rijn and Frans Hals that are celebrated worldwide. Descartes and Locke are not thought of as typical Dutch thinkers (and not even as typical French or British), and the same is true for the Dutch-born Spinoza. Their treatises about reason, sensory reality, nature and freedom are universal and transboundary. Rationalism (Descartes) and empiricism (Locke) still form the basis of scientific thinking. Spinoza is a contemporary source of inspiration for both humanistic and holistic thinkers who recognise his plea for freedom in the form of pantheism. Even the religious physicist Albert Einstein was inspired by Spinoza.

If we consider what the Netherlands stands for today in the world, we al-most always think of words like ‘freedom’ and ‘tolerance’. The Netherlands provided a platform for subsequent great philosophical texts to be printed and offered shelter to philosophers. The Dutch Golden Age is thereby also the origin of core values that we still use on a daily basis: freedom, truth and tolerance.

Stine Jensen Philosophy in the Golden Age

[95]


‘Quel autre pays ou l’on puisse jouir d’une liberté si entière’ – In welk ander land kan men genieten van zo’n totale vrijheid. De uitspraak is van de filosoof René Descartes (1596-1650) en hij hangt op een gevel van het huis in hartje Amsterdam waar Descartes de zomer van 1634 doorbracht.

René Descartes, wier cogito ergo sum – ‘ik denk dus ik ben’ – zo’n beetje de beroemdste slagzin van de westerse filosofie werd, verkoos Nederland omdat hij hier naar eigen zeggen ‘het klimaat vond dat hij nodig had om te denken’. Hij doelde hierbij niet op de regen waar Nederland om bekend staat – daar werd je volgens sommigen eerder melancholisch en dom van – maar op de relatieve rust en vrede. Terwijl omringende landen zich vastbeten in politieke ruzie en godsdienstoorlogen, gold in Nederland vrijheid en tolerantie. Neder-land stond voor ‘eenheid in verscheidenheid’. De Republiek bestond uit zeven gewesten die onder aanvoering van stadhouders relatief veel autonomie en zelfbestuur kenden, maar toch onder dezelfde eenheid vielen. Er waren gods-diensttwisten, maar toch heerste er een klimaat waarin protestanten en ka-tholieken in dezelfde Republiek samenleefden.

Dit vrije denkklimaat maakte Nederland tot een buitengewoon aantrek-kelijke plek voor kunstenaars, schrijvers én denkers. Niet alleen de toneel-schrijver Joost van den Vondel, die nog altijd geldt als de Nederlandse Shake-speare, vluchtte met zijn familie uit Antwerpen naar Nederland, hij wisselde ook van godsdienst (van katholiek naar protestant en weer terug) zonder dat dit hem de kop kostte. Nederland durfde aan wat andere landen niet durfden: controversiële en prikkelende filosofie publiceren.

René Descartes publiceerde Discours de La Methode (1637) in Leiden. Daarin verklaarde hij dat de ratio de enige ware bron van kennis was. De enige zekere kennis was kennis die systematisch onderbouwd was. In dit ge-schrift staat ook het beroemde ‘cogito ergo sum’, dat later als het startschot van de Verlichting is gaan gelden, waarbij de mens zich als subject en als re-delijk en rationeel wezen in het centrum plaatst van de wereld.

Descartes’ geschriften vormden de grote inspiratie bron voor de Joods-Nederlandse filosoof en wiskundige Baruch Spinoza (1632-1677). Hij wor-stelde als jongeling met de beperkingen die hij binnen zijn joodse geloof ervoer. Toen hij kritiek op de Talmud en de Thora uitte, werd hij verstoten en beschuldigd van ketterij. Dwars door alle religies heen formuleerde hij een pantheïstisch wereldbeeld. Daarin was God niet de schepper van de wereld, maar was het goddelijke in alle natuur, ook in ons. Nadat de schrijver Adriaen Koerbagh zich op zijn beurt had laten inspireren door het spinozisme, werd hij van atheïsme beschuldigd. Wegens godslastering moest hij de gevangenis in. Spinoza werd voorzichtiger. Zijn politiek filosofische werk Tractatus theologico-politicus (1670), dat eindigt met een lofzang op de vrijheid in

Amsterdam, verscheen onder pseudoniem. De boodschap was helder: ‘Het doel van de staat is de vrijheid.’

Nederland bood in 1683 ook onderdak aan John Locke (1632-1704), die enige tijd in Frankrijk had gewoond en daar kennis had gemaakt met Descar-tes. In Engeland had hij zich ingelaten met de politiek en de situatie was niet langer veilig. In Nederland publiceerde hij Epistola de tolerantia (A Letter Con-cerning Toleration) (1689). Hij liet zich hierbij inspireren door zijn Neder-landse vrienden die van verschillende godsdienstige komaf waren en van wie sommigen ook de kerk hadden verlaten.

Nederland is beroemd geworden om de schilderkunst uit de Gouden Eeuw en de handelsgeest. Als we denken aan de Nederlandse Gouden Eeuw zijn het vooral schilders als Rembrandt van Rijn en Frans Hals die als Nederlanders wereldwijd lof oogsten. Descartes en Locke staan niet zozeer als typisch Ne-derlandse denkers bekend (en ook niet als typisch Frans of Brits), en dat geldt ook voor de in Nederland geboren Spinoza. Hun traktaten over ratio, zintuig-lijke werkelijkheid, de natuur en vrijheid zijn universeel en grensoverschrij-dend. Nog altijd vormen rationalisme (Descartes) en empirisme (Locke) de basis van het wetenschappelijke denken. Spinoza is een eigentijdse inspira-tiebron voor zowel humanistische als holistische denkers die zich kunnen vinden in zijn pleidooi voor vrijheid dan wel in het pantheïsme. Ook de gelo-vige natuurkundige Albert Einstein liet zich door Spinoza inspireren.

Als we nadenken over waar Nederland vandaag de dag voor staat in de wereld, dan duiken woorden als ‘vrijheid’ en ‘tolerantie’ vrijwel altijd op. Ne-derland bood het platform om de latere grootste geschriften uit de filosofie te drukken en filosofen onderdak te bieden. De Nederlandse Gouden Eeuw is daarmee ook de bakermat van kernwaarden die ons nog altijd dagelijks be-zighouden: vrijheid, waarheid en tolerantie.

Stine Jensen Filosofie in de Gouden Eeuw

[96]


Rob SmoldersIn ordinary light

The Dutch paintings of the seventeenth century are renowned worldwide for their exceptional beauty, enigmatic lighting, refined compositions and strik-ing expression of human nature. You imagine a genteel civilisation in which academic schooling and distinguished customers played an important role.

However, all studies into art history paint a very different picture. Artists learned the trade in the studio of their colleagues, after which most of them usually tried to earn an independent living by selling their paintings in the free market to citizens and merchants. They frequently had a second liveli-hood, a café, such as Jan Vermeer, or an art dealership. The subjects of their paintings are striking in their ordinariness. Family scenes, life on the street. We often have no idea who is portrayed in the portraits. Vermeer’s Girl with a Pearl Earring was probably not a noble woman, but rather a girl who lived in his street. We do not know the identity of Rembrandt’s Jewish bride and her father. We do know the names of the shooters of the Kloveniersdoelen (Musketeers’ Meeting Hall) that are depicted in The Night Watch, but Rem-brandt chose an informal moment, depicting them as they are preparing to move out.

In 1665 Gabriël Metsu painted The sick child, which now hangs in the Rijksmuseum in Amsterdam. In a corner of a living room, a mother comforts her child who hangs on her lap. On the chair to the right lies a blanket and a pillow, on the cupboard to the left is an earthenware pot, perhaps containing porridge. A map hangs on the wall, together with an image of the crucifixion of Christ.

It appears that the child is not seriously ill. The boy or girl (opinions differ here) feels unwell but the care and attention from the mother are good med-icine. It is a household scene, almost too ordinary to notice. Metsu saw in it a reason to pay tribute to maternal care and security. Her stature, a bulging, uncompromising yet soft décor, forms a royal seat for the child. Head and upper body of the mother lean to the left, whereby her gaze crosses the di-agonal that runs along head, upper body, leg and foot of the reclining child. This brings dynamic into the frontal composition. The coloured fabrics of the clothing create a swirl of red, blue, green and yellow. The heads and limbs are highlighted with white accents. The mother looks with loving concern on the pale face, her hand holds an arm tight.

Everything in this painting exudes intimacy. Light falls through a high window, as is so often the case with Vermeer. Despite the dim light and the shadows, the colours are bright. You can almost picture it next to the famous Madonna of the chair by Rafael, the round painting from 1513 in which Mary embraces her child, watched by the young John the Baptist. A mother with her young child, bare arms and legs, bright colours in the opulent fabrics and the corner of a chair. But Raphael created his Madonna as a beautiful, confi-dent woman who plays her religious role perfectly. She is first and foremost model, then mother. We see her in this role at the crucifixion of her son. In de

Piéta, the scene in which Mary holds her adult son on her lap after he is taken down from the cross, the irrevocable nature of her grief is palpable. Metsu’s painting is less dramatic. He focuses our attention on what we all experience, what we as parents want to give our children and what we as children would like to receive.

It is this feeling that makes this small topic big. So big that it becomes an example for others that want to depict the care and sorrow of a mother. The bronze statue that Käthe Kollwitz made after her son died in the First World War, follows Metsu’s profile of mother with child. A mother figure as a rock in the surf, isolated from the world by a lavish cloak with which she also tries to protect the almost naked, skinny, limp body of her son. Kollwitz did not search for great metaphors. She wanted to show humanity, the consequenc-es of the drama of history on the life of an individual.

The inspiration provided by the Dutch Golden Age for a large part comes from this theatre of the ordinary man and woman in which everyone recog-nises the human factor, the close proximity, the ordinary light that, the longer you look at it, brings something special to the surface.

Gabriël MetsuThe sick childca. 1664-1666 oil paint on canvas 32 × 27cm Rijksmuseum Amsterdam

[97]


Rob SmoldersIn alledaags licht

De schilderkunst van de Hollandse zeventiende eeuw wordt wereldwijd ge-roemd om haar bijzondere schoonheid, het raadselachtige licht, de verfijnde composities en de treffende uitdrukking van de menselijke natuur. Je stelt je er een deftige beschaving bij voor waarin academische scholing en hoogge-plaatste opdrachtgevers een belangrijke plaats innamen.

Uit alle kunsthistorische studies komt echter een heel ander beeld naar voren. Kunstenaars leerden het vak in het atelier van collega’s, waarna de meesten probeerden zelfstandig te leven van hun ambacht door hun schilde-rijen aan te bieden op de vrije markt van burgers en kooplieden. Niet zelden hadden ze er een kostwinning naast, een café, zoals Jan Vermeer, of een kunsthandel. De onderwerpen die zij schilderden vallen op door hun alle-daagsheid. Familietafereeltjes, het leven op straat. Van de portretten weten we dikwijls niet wie er is voorgesteld. Vermeers Meisje met de parel was waar-schijnlijk niet een adellijke dame, maar een meisje dat bij hem in de straat woonde. De identiteit van Rembrandts Joodse bruidje en haar vader kennen we niet. We kennen wel de namen van de schutters van de Kloveniersdoelen die op De Nachtwacht staan afgebeeld, maar Rembrandt koos voor een infor-meel moment waarop ze zich nog moeten groeperen voor een vaandeltocht.

In 1665 schilderde Gabriël Metsu Het zieke kind, dat nu in het Rijksmu-seum in Amsterdam hangt. In een hoekje van een huiskamer koestert een moeder haar kind dat hangerig op schoot zit. Op de stoel rechts liggen een deken en een kussentje, op het kastje links staat een aarden pot met mis-schien wat pap. Aan de wand hangen een landkaart en een afbeelding van de kruisiging van Christus.

Zo te zien is het kind niet ernstig ziek. De jongen of het meisje (daarover verschillen de meningen) voelt zich niet lekker, maar de zorg en aandacht van de moeder vergoeden veel. Het is een huiselijk tafereel, bijna te gewoon om op te merken. Metsu zag er een aanleiding in voor een eerbetoon aan de moeder-lijke zorg en geborgenheid. Haar gestalte, een opbollend, onverzettelijk maar

zacht decor, vormt een vorstelijke zetel voor het kind. Hoofd en bovenlichaam van de moeder neigen naar links, waardoor haar blikrichting de diagonaal kruist die loopt langs hoofd, bovenlichaam, been en voet van het liggende kind. Dat brengt dynamiek in de frontale compositie. De gekleurde stoffen van de kleding veroorzaken een werveling van rood, blauw, groen en geel. De hoofden en ledematen zijn omgeven door witte accenten. De moeder kijkt met liefdevolle aandacht naar het bleke gezichtje, haar hand houdt een arm vast.

Alles in dit schilderij straalt intimiteit uit. Er valt licht door een hoog bo-venraam zoals bij Vermeer dikwijls het geval is. Ondanks het gedempte licht en de schaduwwerking zijn de kleuren helder. Je zou er bijna de befaamde Madonna op een zetel van Rafael naast denken, het ronde schilderij uit 1513 waarop Maria haar zoontje omarmt, met de kleine Johannes de Doper er-naast. Een moeder met een jong kind, blote armpjes en beentjes, sterke kleu-ren van de weelderige stoffen, een hoekje van een stoel. Maar Rafael maakte van zijn Madonna een mooie, zelfbewuste vrouw die haar religieuze rol voor-beeldig speelt. Ze is allereerst model en pas daarna moeder. In die rol zie je haar bij de kruisdood van haar zoon. In de Piéta, de voorstelling waarin Maria haar volwassen zoon op schoot houdt nadat die van het kruis genomen is, wordt de onherroepelijkheid van haar verdriet voelbaar. Zo dramatisch is het schilderij van Metsu niet. Hij vestigt juist de aandacht op wat wij allemaal beleven, wat we als ouders onze kinderen willen geven en wat we als kinderen graag zouden ontvangen.

Dat gevoel maakt dit kleine onderwerp groot. Zo groot dat het toch een voorbeeld werd voor anderen die de zorg en het verdriet van een moeder wil-len tonen. Het bronzen beeld dat Käthe Kollwitz maakte na het sneuvelen van haar zoon in de Eerste Wereldoorlog, volgt het profiel van de moeder met kind van Metsu. Een moederfiguur als een rots in de branding, afgesloten van de wereld door een overdadige mantel waarmee ze ook het vrijwel naakte, ma-gere, slappe lichaam van haar zoon tracht te beschermen. Kollwitz zocht niet naar grootse metaforen. Zij wilde menselijkheid laten zien, de gevolgen van het drama van de geschiedenis op het leven van het individu.

De inspiratie die uitgaat van de Hollandse Gouden Eeuw ligt voor een groot deel in dit theater van de gewone man en vrouw waarin iedereen de menselijke maat herkent, de nabijheid, het alledaagse licht dat, als je er lan-ger naar kijkt, iets bijzonders aan de oppervlakte brengt.

Gabriël MetsuHet zieke kind ca. 1664-1666 olieverf op doek32 × 27cm Rijksmuseum Amsterdam

[98]


Antoine BodarPainting in the Golden Age

‘The art of painting over the centuries owes very little to the Protestant faith and even less to Calvinism in particular’, according to the historian Johan Huizinga1: ‘Because the consecration of Rembrandt’s sacred scenes takes precedence over the distinctions of confessional terminology. Among the very greatest of them that created form or shape, not one of them is an avid Calvinist: not Grotius, nor Vondel, nor Rembrandt.’

Art is an abomination to the righteous Calvinist in that period. It is frivo-lous frills, remnants of Roman superfluities that are expressions of rampant superstition. Agreed, pulpits and pews are essential in order to spread the Word, but for the rest, austerity is the message in this pool of perdition in which man, tempted only by evil, toils with sweat on his brow.

And yet it is predominantly the art of painting that flourishes in the Golden Age. You may find the odd Calvinist, as an exception, among the artists, their clients and customers, but they are more commonly the more flexible Prot-estants such as Remonstrants, Lutherans, Mennonites, as well as Catholics and Jews.

The portrait has probably become the most sought after genre, and even accepted in Calvinist circles. After all, in such circles it remains true that man is created in God’s image and likeness, however fallen and sinful.

The portrait is one of the many genres that are prevalent in the Dutch seventeenth century.

In historical painted art – compositions depicting scenes from mythology, the Bible, historical events – scenes such as the landscape, the still life, the interior, the cityscape, the seascape, the kitchen scene exist as independent entities. At the same time there is – alongside commissions for portraits – great demand for genre scenes – domestic occurrences that provided a repre-sentation of the society of the day.

Many artists specialise in a particular genre. Frans Hals, Johannes Cor-nelisz. Verspronck and Bartholomeus van der Helst in the portrait, Jan van Goyen and Salomon van Ruysdael in the landscape, Hendrik Cornelisz. Vroom in the seascape, Jan van der Heyden in the cityscape, Pieter Saenredam in the church interior, Jan Davidsz. De Heem in the still life, Jan Steen, Adriaen van Ostade and Gabriel Metsu in the genre scene.

What does the genre scene tell us about society at the time? Do we see do-mestic scenes, not all of them particularly cosy, that transport us into those very gatherings? Partly. It does not seem to be the reality of the day, as was believed by Marxist oriented scholars such as Georg Lukács and Arnold Hauser.

It was the 1976 exhibition in the Rijksmuseum where art historian Eddy de Jongh discovered the key to answering the question. Under the title ‘For teaching and entertainment’ he exposed the meanings of Dutch genre scenes from the seventeenth century.

Each genre piece depicts what we see, but hidden above – at least to the right observer – is that which we do not notice. For entertainment but espe-cially for teaching.

In a society dominated by minorities, at the time by serious Calvinists, it is advisable to bring profanities secretly to the forefront, so that we can keep a deadpan expression.

Apart from this, it is always amusing to create riddles for each other, as was in vogue in the early sixteenth century with figures like Erasmus and Bosch.

The great expansion of subjects within the art of painting occurs simultane-ously with significant downsizing in Protestant circles. Mysteries of the sal-vation of Christ, the lives of saints, depictions of sacraments are completely unacceptable – at least insofar as artists such as Bloemaert and Honthorst, Dujardin and Vermeer, do not continue to depict the customary (from that time typically known as Catholic) scenes. The reason for this ban is related to the prohibition of images in the Bible.

Nevertheless, if themes are taken from the Bible, it is only to moralize. So no Jesus with his mother Mary, no Jesus with Mary Magdalene. The Son of God has become a man and is therefore visible and can be depicted, the Catholics reason.

‘Thou shalt not make images of gods’, reason the Protestants. In addition is their confirmation ‘Christus solus’ (Christ alone), which signifies the omis-sion of all others involving Him. They only lead away from Him.

The result of this is that subjects originating in the Old Testament are permitted – with the morally enhancing favourites the confession of David or the judgement of Solomon or Joseph being sold by his brothers. And if themes are chosen from the New Testament, they are events where Jesus speaks or tells parables.

So how do we look at the heyday of art in the Golden Age? In today’s secular-ized age, we gladly see all the different genres. We have no need for the rep-resentation of faith itself. The art market is a gauge in the level of prices.

1. Johan Huizinga, Nederland’s Beschaving in de Zeventiende Eeuw (Dutch Civilization in the Seven-teenth Century), Haarlem 1941, 97-98.

[99]


Antoine BodarSchilderkunst in de Gouden Eeuw

‘De schilderkunst der eeuw dankt aan het protestants geloof niet al te veel en aan het calvinisme in het bijzonder nog minder’, aldus de historicus Johan Huizinga1: ‘Want de wijding van Rembrandt’s heilige taferelen gaat boven de onderscheidingen van confessionele terminologie uit. Onder de allergrootste namen van hen, die vorm of gedachte schiepen, is er geen van een ijverige calvinist: niet Grotius, niet Vondel, niet Rembrandt.’

De recht geaarde calvinist in die periode is de kunst een gruwel. Zij is fri-vole franje, restant van roomse overbodigheden die uiting zijn van welig tie-rend bijgeloof. Accoord, kansels en banken zijn noodzakelijk om zich te scha-ren rond het Woord, maar voor het overige is soberheid de boodschap in deze poel des verderfs waarin de mens, alleen tot het slechte geneigd, in het zweet des aanschijns zwoegt.

Toch bloeit met name de schilderkunst in de Gouden Eeuw. Kunstenaars, hun opdrachtgevers en afnemers zijn dus bij uitzondering aan te treffen bij calvi-nisten, maar bij meer rekkelijke protestanten zoals remonstranten, luthera-nen, doopsgezinden, verder bij katholieken en Joden.

Het portret is waarschijnlijk het meest gevraagde genre geworden en zelfs in kringen van calvinisten aanvaard. De mens immers blijft ook in die kringen geschapen naar Gods beeld en gelijkenis, hoe gevallen en zondig ook.

Het portret is één van de vele genres die juist in de Hollandse zeventiende eeuw gangbaar zijn.

Uit de historie-schilderkunst – voorstellingen met taferelen uit de mytho-logie, de Bijbel, de geschiedenis – verzelfstandigen zich het landschap, het stilleven, het interieur, het stadsgezicht, het zeegezicht, het keukenstuk en-zovoorts. Tegelijk is – naast de opdracht tot een portret – de vraag naar het genretafereel groot – een binnenhuiselijk gebeuren dat een beeld geeft van de maatschappij van toen.

Menig schilder specialiseert zich in een bepaald genre. Zo Frans Hals, Jo-hannes Cornelisz. Verspronck en Bartholomeus van der Helst in het portret, Jan van Goyen en Salomon van Ruysdael in het landschap, Hendrik Cornelisz. Vroom in het zeegezicht, Jan van der Heyden in het stadsgezicht, Pieter Sae-nredam in het kerkinterieur, Jan Davidsz. De Heem in het stilleven, Jan Steen, Adriaen van Ostade en Gabriel Metsu in het genretafereel.

Wat zegt het genretafereel over de maatschappij van toen? Zien we daar bin-nenhuiselijke gebeurtenissen zonder meer, al dan niet gezellig, die ons doen verplaatsen naar dat samenzijn daar? Deels. Het blijkt niet de realiteit van toen, zoals door marxistisch georienteerde geleerden, zoals Georg Lukács en Arnold Hauser, is verondersteld.

Het is de tentoonstelling in het Rijksmuseum van 1976 geweest waar de kunsthistoricus Eddy de Jongh de sleutel tot ontsluiting heeft gereikt. Hij legde – onder de titel ‘Tot lering en vermaak’ – betekenissen bloot van Hol-landse genretaferelen uit de zeventiende eeuw.

Elk genrestuk toont wat we zien maar daarenboven verborgen – dat wil zeggen voor de juiste verstaander – wat ons niet opvalt. Tot vermaak maar vooral tot lering.

In een door een minderheid overheerste samenleving, toendertijd door zware calvinisten, is het raadzaam stoutigheden stiekem naar voren te bren-gen, zodat we het gezicht uitgestreken kunnen houden.

Afgezien daarvan is het altijd vermakelijk elkaar raadsels op te geven, zoals dat al in zwang was in het begin van de zestiende eeuw met figuren als Erasmus en Bosch.

Tegelijk met de grote uitbreiding van onderwerpen in de schilderkunst valt in protestante kringen inkrimping samen. Heilsmysterieën van Christus, heili-genlevens, sacramenten uitbeelden zijn uit den boze – althans voor zover niet kunstenaars zoals Bloemaert en Honthorst, Dujardin en ook Vermeer, toch de gebruikelijke (vanaf dan typisch katholiek geheten) taferelen bleven uitbeel-den. De reden van die verbanning heeft te maken met het beeldenverbod in de Bijbel.

Indien toch thema’s daaruit gekozen, dan alleen om te moraliseren.Dus niet Jesus met Zijn moeder Maria, niet Jesus met Maria Magdalena.De Zoon van God is mens geworden en aldus zichtbaar en af te beelden,

redeneren katholieken.‘Gij zult u geen godenbeelden maken’, redeneren protestanten. Daarbij

komt hun belijdenis ‘Christus solus’ (alleen Christus), hetgeen beduidt weg-lating van alle andere bij Hem betrokkenen. Die leiden maar van Hem af.

Gevolg hiervan is dat onderwerpen zijn toegestaan, afkomstig uit het Oude Testament – met als de moraal bevorderende favoriete de schuldbelij-denis van David of het oordeel van Salomo of Joseph verkocht door zijn broers. En voor zover thema’s toch gekozen uit het Nieuwe Testament, dan gebeurtenissen waar Jesus de les leest of parabels vertelt.

Hoe kijken we nu naar de bloeiperiode in de schilderkunst van de Gouden Eeuw? In de huidige geseculariseerde tijd zijn al de verschillende genres gaarne gezien. Aan de verbeelding van het geloof zelf hebben we geen be-hoefte. De kunstenmarkt is peilstok in de hoogte van prijzen.

1. Johan Huizinga, Nederland’s Beschaving in de Zeventiende Eeuw, Haarlem 1941, 97-98.

[100]


Vincent IckeCharlotte LemmensSixteen Hundred Something

Sixteen-Hundred-Battle-Of-Nieuwpoort. For Dutch citizens, that used to be the key moment of the Seventeenth Century. Now that Nieuwpoort is a peaceful Belgian seaside resort, we have a different perspective: the year 1600 marks a pivotal point, not in a military sense but in the history of sci-ence and society.

In the decades preceding 1600, advances in engineering became more methodical, heralding the advent of true scientific research. As an example, consider the great Flemish engineer and polymath Simon Stevin of Brugghe. In the year 1585, from the tower of the Old Church in Delft, he dropped two leaden balls at the same time, one ten times heavier than the other. They hit the ground together, proving that Aristotle and his followers were wrong: ob-jects do not fall more quickly if they have greater weight. This experiment is almost always attributed to Galileo Galilei, but there is only anecdotal evi-dence that he did it, and then not before 1590. Stevin’s result was not ex-plained until Albert Einstein published his General Theory of Relativity in 1916.

In the decade after 1600, our view of the cosmos exploded due to Galileo’s use of the telescope, invented in 1608 by Hans Lipperhey in the Dutch prov-ince of Zeeland. In the same era, the microscope – especially those crafted by Antonie van Leeuwenhoek – caused a similar explosion by revealing struc-tures that are too small for the human eye to see. The upshot of all this activ-ity is as simple as it is dramatic: our senses give us only a very limited and biased impression of what’s going on in the Universe.

Human brains proved to be inadequate as well. Everyday phenomena are almost completely incomprehensible in their raw appearance, and therefore they are a very bad guide for “conducting one’s reason”, to borrow Descartes’s phrase. The measure of our Universe as seen through the telescope or the microscope turned out to be so vastly different from our human size, that it ‘boggles the mind’. Of course it does: our brain and all of its functions is a product of biological evolution. It is a physical instrument, like the heart or a hand. It evolved for the usual biological purpose: survival and procreation. Not for finding out why the Sun shines.

Our senses are imperfect tools, and so is our brain. Small wonder, then, that science itself is always uncertain. Contrary to common opinion, science

is not a static craft concerned with knowing, but rather a dynamic enterprise of searching. The modern view of science, in which a scientific theory is not an immutable ‘law’ but a temporary product of some kind of intellectual evolution, was for-mulated by Christiaan Huygens on various occasions. He stated his view very clearly in the Preface to his book on the nature of light1:

One will see here demonstrations that do not offer as great a cer-tainty as Geometry, and may occasionally differ strongly from that. Because, where mathematicians prove their propositions by sure and incontestable principles, in this case the principles are verified by reference to the conclusions drawn from them. The conditions of nature give us no alternative. Still, it is possible to attain a degree of probability that quite often is hardly less than complete certainty. Namely when the things that one has deduced from the supposed principles correspond perfectly to the pheno-mena that observations show us; especially when there are a large number of these, and still more powerfully when one formulates and predicts new phenomena, that must result from the stated hypotheses, which then actually are found as foreseen.

That point of view is directly opposed to the conviction that ‘Laws of Nature’ exist. In this respect, too, Huygens was far ahead of his time, and a leading innovator. In the words of science historian Floris Cohen2:

But now, for the first time, an entire natural philosophy is treated by Huygens as a hypothesis, the utility of which is not assumed to begin with but must be tried and tested anew every time. By now, we are hardly aware that it was ever different; but before the years 1652-1656 even the possibility of such an approach was not con-sidered.

Huygens’s formulation of the way in which research proceeds is his crowning achievement. All of his other theories and inventions, even the most brilliant – and there are hundreds of those – have been drastically improved in the course of time. But his theory of science has survived unchanged for well over three centuries. It is not improbable that it will last forever.

1. Christiaan Huygens, Traité de la lumière, Pieter van der Aa, Leiden 1690. 2. Floris Cohen, De herschepping van de wereld, Bert Bakker, Amsterdam 2008.

[101]


1. Christiaan Huygens, Traité de la lumière, Pieter van der Aa, Leiden 1690. 2. Floris Cohen, De herschepping van de wereld, Bert Bakker, Amsterdam 2008.

Vincent IckeCharlotte LemmensZestien Honderd Zoveel

Zestien-honderd-Slag-bij-Nieuwpoort. Voor Nederlanders was dat altijd de sleutel tot de Zeventiende Eeuw. Nu Nieuwpoort een vredige Belgische bad-plaats is hebben we een andere invalshoek: het jaar 1600 markeert een om-mezwaai, niet zozeer militair, als wel in de geschiedenis van wetenschap en maatschappij.

In de tientallen jaren voor 1600 werd de vooruitgang in de techniek steeds methodischer, voorbode van echt wetenschappelijk onderzoek. Zie bijvoor-beeld de grote Vlaamse ingenieur en wiskundige Simon Stevin van Brugge. In het jaar 1585 liet hij tegelijkertijd twee loden ballen van de torentrans van de Oude Kerk in Delft vallen. De ene bal tien keer zo zwaar als de andere. Ze raakten met één klap samen de grond, waarmee ze bewezen dat Aristoteles en zijn volgelingen er naast zaten: voorwerpen vallen niet sneller als ze zwaarder zijn. Deze proef wordt bijna altijd toegeschreven aan Galileo Galilei, maar er bestaat slechts anekdotisch bewijs dat hij die proef deed, en zeker niet voor 1590. Dit resultaat van Stevin werd pas verklaard toen Albert Ein-stein zijn Algemene Relativiteitstheorie publiceerde in 1916.

In 1608 vond Johannes Lipperhey uit Zeeland de telescoop uit. Bedoeld voor de veldheren om de vijand te kunnen bespieden. Toen Galileo die kijker op de sterren richtte volgde een explosie van inzicht in de kosmos. In diezelfde tijd veroorzaakte de microscoop – vooral die van Antonie van Leeuwenhoek – een vergelijkbare explosie door structuren te onthullen, te klein om met het menselijk oog waar te nemen. Het resultaat van al deze activiteiten is zowel eenvoudig als dramatisch: onze zintuigen verschaffen ons slechts een zeer beperkte en bevooroordeelde indruk van wat er in het Heelal omgaat.

Het menselijk brein bleek ook tekort te schieten. Alledaagse verschijnse-len zijn vrijwel onbegrijpelijk in hun naakte verschijning en om die reden zijn ze een slechte gids voor “het leiden van de rede”, om deze beroemde zin van Descartes te lenen. Afmetingen in het Heelal, gezien door een telescoop of microscoop, verschillen zo reusachtig veel van de menselijke maat, dat het je verstand te boven gaat. Natuurlijk: ons brein met alle functies is een resul-taat van biologische evolutie. Het is een natuurlijk werktuig, net als het hart of de hand. Het evolueerde voor het gebruikelijke doel: overleven en voort-planten. Niet om te ontdekken waarom de Zon schijnt.

Onze zintuigen zijn gebrekkige gereedschappen, net als onze hersenen. Daar-om is het niet verwonderlijk dat ook wetenschap altijd onzeker is. In tegen-stelling tot de algemene mening gaat wetenschap niet zozeer over weten, maar is vooral een avontuurlijke zoektocht naar inzicht.Tegenwoordig wordt een wetenschappelijke theorie niet beschouwd als een onveranderlijke ‘natuurwet’, maar als het tijdelijke product van een soort in-tellectuele evolutie. Christiaan Huygens was de eerste die tot dat inzicht kwam. Hij beschrijft zijn opvatting klip en klaar in het voorwoord van zijn boek over het licht1:

Men zal hier een soort redeneringen zien die niet zo’n grote zeker-heid bieden als de wiskunde, en daar zelfs sterk van kunnen ver-schillen. Waar wiskundigen hun stellingen bewijzen uitgaande van zekere en onbetwistbare uitgangspunten, worden hier principes bevestigd door de conclusies die men eruit trekt; het kan niet an-ders, uit de aard der zaak. Toch is het mogelijk om op die manier een mate van waarschijnlijkheid te bereiken die bijna niet onder-doet voor absolute zekerheid. Dat gebeurt wanneer de berekende gevolgen van de veronderstelde principes precies overeenkomen met de resultaten van experimenten; vooral wanneer daar heel veel van zijn, en wel in het bijzonder wanneer men, op grond van de gedane veronderstellingen, nieuwe verschijnselen heeft bedacht en voorspeld die dan inderdaad blijken te bestaan.

Dit standpunt staat lijnrecht tegenover de overtuiging dat er ‘Natuurwetten’ bestaan. Ook in dit opzicht was Huygens zijn tijd ver vooruit, en een vooraan-staand vernieuwer. In de woorden van geschiedkundige Floris Cohen2:

Maar nu voor het eerst wordt [door Huygens] een hele natuurfilo-sofie gehanteerd als hypothese, waarvan de bruikbaarheid niet bij voorbaat wordt aangenomen maar keer op keer opnieuw moet worden uitgeprobeerd. Wij weten allang niet meer beter; maar vóór 1652-1656 was zelfs de mogelijkheid van zoiets niet onder ogen gezien.

Zijn beschrijving van de manier waarop wetenschap zich ontwikkelt is de kroon op Huygens’ werk. Zelfs de meest briljante van zijn honderden theo-rieën en uitvindingen zijn in de loop der tijd verbeterd. Maar zijn theorie over het beoefenen van wetenschap overleeft onveranderd al meer dan drie eeu-wen. Het is niet onwaarschijnlijk dat deze eeuwig zal blijven bestaan.

[102]


Antoine BodarReligion in the Golden Age

Was the Eighty-Year War a war of freedom or a religious war? The northern-ers wanted to fight for freedom and as a means to this end they used religion. The northern Netherlands were predominantly Protestant, of the Calvinist variety, the southern Netherlands were Catholic. With the fall of ’s-Hertogen-bosch in 1629 and the occupation of the city, the Protestants now dominated the areas below the rivers and the Catholics who lived there – near enough the entire population – were given the status of second-class citizen. To se-cure an appointment to office, to have opportunities in society, it was es-sential to convert to Protestantism, with Calvinism offering the greatest chance of success.

Religious war or war of freedom? This was the question for Dutch histori-ans L. J. Rogier and Pieter Geyl. With the addition of: To what extent is the region in which someone lives and the climate that prevails there, of influ-ence to the population? The Netherlands is a flat country, where water must constantly be managed. Does the flat equality seem innate to the population and isn’t everyone naturally vigilant to the protection of house and home from the ever-threatening nuisance of water?

What are the primary characteristics of Calvinism? Mutual equality, con-sistency and strong individuality.

This fits the famous saying of Protestant theologian Karl Barth: ‘Put three Protestants together and soon you will have two Churches.’ But it also raises the question: ‘Assuming that Calvinism did not exist, would it not then still have to be invented?’ The climate and territory of the Dutchman is not of such a nature that it does not have a certain amount of influence upon him? Is that not the teachings of the historian Fernand Braudel?

The national character is true to Calvinism – even long before Calvin in the sixteenth century, his view of the purified church was propagated. And then there’s this: Consistency is for many a characteristic that they attribute to intellect, but it does encourage reasoning and therefore also business sense. The sociologist Max Weber made the connection between Protestantism and the emergence of capitalism. In short: The Dutch Golden Age is predomi-nantly the child of Calvinists and virtually not at all of other, less strict Prot-estants, Catholics and Jews. These population groups were tolerated – they could contribute to the impoundment of Holland and the other regions in the momentum of people – as long as they practiced their faith in secret.

What does the history of the fatherland teach us in all this? To this day, even the now secularised Netherlands is a Calvinist nation. In his very nature, the Calvinist is always right.

Why, according to the Dutch saying, is someone who is born for a dime never worth a quarter? It is easy to explain: The true Calvinist back then, member of the Reformed Church, believed with conviction in absolute predestination. The Lord God has decided in advance who will be saved and who will not and based on this reasoning, who is worth a quarter or a dime.

It was a fierce twist, and immediately caused a split in the Calvinist ranks themselves, when several of them (the so-called Remostrants) no longer be-lieved in absolute predestination, but rather a conditional predestination that was dependant on God’s mercy and our answer to it. In the Synod of Dordrecht in 1618-1619 these moderates were expelled by the strict Calvin-ists (called the contra-remonstrants). And because Prince Maurits, out of sheer political gain and actually irrespective of his religion, chose the side of the strict Calvinists, the Reformed Church acquired the very highest prestige and the true Calvinist became increasingly convinced that a trinity was com-ing closer to manifest itself – in modest reflection of the Divine Trinity – God, Netherlands, Orange: the new, chosen Israel.

And the Catholics? Although second-class citizens, they were equally chil-dren of God and of the Mother Church. They hid in their secret churches and had watched as their places of worship had been purified – stripped of stat-ues, altars and other items, except the organ. These were allowed to remain in the now whitewashed churches, converted to Calvinist preacher barns.

The Protestantisation process was otherwise very slow and was never actu-ally completely successful. Around 1650, a narrow majority of the popula-tion above the Moerdijk was introduced to the Reformed Church, according to the historian Ivo Schöffer who also reports that mainly Catholics inhabited the areas where blows were falling: ‘The preachers who already had reason to complain loudly about the sustainability of the regents opposed to the Cath-olics, did not fail to denounce the Pope as the Anti-Christ. Whenever there was tension or political crisis, the “paap” could easily be the scapegoat who would be the first to receive a stone through his window.’1

1. De Lage Landen van 1500 tot 1780 (The Low Lands from 1500 to 1780). edited by I. Schöffer et al, 214.

[103]


Antoine BodarReligie in de Gouden Eeuw

Is de Tachtigjarige Oorlog een vrijheidsoorlog of een godsdienstoorlog? De vrijheid wilden noorderlingen bevechten en als instrument zetten zij daartoe de godsdienst in. De noordelijke Nederlanden werden protestant in de toon-aangevende calvinistische variant, de Zuidelijke Nederlanden bleven katho-liek. Met de val van ’s-Hertogenbosch in 1629 en de bezetting van de stad overheersten voortaan de protestanten de streken beneden de rivieren en kregen de katholieken daar – nagenoeg de gehele bevolking – de status van tweederangsburger. Om een ambt te bekleden, om kansen te krijgen in de maatschappij, was overgang naar het protestantisme noodzakelijk, met als meeste kans van slagen het calvinisme.

Godsdienstoorlog of vrijheidsoorlog, dat was de vraag onder de Neder-landse historici L.J. Rogier en en Pieter Geyl. Daarbij heeft zich deze gevoegd: In hoeverre is de streek waar iemand woont en het klimaat dat daar heerst van invloed op de bevolking? Nederland is een vlak land, waar het water steeds beheerst moet worden. Lijkt niet de vlakke gelijkheid de bevolking aan-geboren en is niet van nature iedereen waakzaam dat huis en haard bewaard blijven tegen de altijd dreigende overlast van het water?

Wat zijn voorname kenmerken van calvinisten? Onderlinge gelijkheid, rechtlijnigheid en sterke individualiteit.

Hier past de gevleugelde uitspraak van de protestante theoloog Karl Barth: ‘Zet drie protestanten bijeen en weldra hebt u twee Kerken.’ Maar ook doet de vraag ertoe: ‘Gesteld dat het calvinisme niet bestond, zou het dan niet alsnog moeten worden uitgevonden?’ Zijn klimaat en grondgebied niet van dien aard, dat de Nederlander daardoor niet eniger mate wordt bepaald? Is dat niet de les van de historicus Fernand Braudel?

De volksaard is het calvinisme eigen – zelfs ver vóór Calvijn in de zestiende eeuw de zijns inziens gezuiverde Kerk propageerde. En dan nog dit: Recht-lijnigheid is menigeen eigen die zich liever bepaalt tot het verstand, maar dat bevordert wel het redeneren en zo ook het koopmanschap. De socioloog Max Weber heeft de verbinding gelegd tussen het protestantisme èn de opkomst van het kapitalisme. Kortom: De Hollandse Gouden Eeuw is vooral het kind van calvinisten en nagenoeg niet van andere, minder strenge protestanten, katholieken en Joden. Verdragen werden deze bevolkingsgroepen wel – zij konden bijdragen aan de opstuwing van Holland en de andere gewesten in de vaart van de volkeren – mits zijn hun godsdienst in het verborgene uit-oefenden.

Wat leert de vaderlandse geschiedenis op grond van dat alles? Tot de dag van vandaag is zelfs het inmiddels geseculariseerde Nederland een calvinistische natie. De calvinist heeft uit eigen aard altijd gelijk.

Waarom wordt, althans volgens het Nederlandse gezegde, iemand die gebo-ren is voor een dubbeltje nooit een kwartje? Dat laat zich eenvoudig uitleg-gen: De echte calvinist toen, lidmaat van de Greformeerde Kerk, geloofde overtuigd in de absolute predestinatie. De Heer God heeft dus vooraf al be-paald wie zalig wordt en wie niet en op grond van die redenering wie een kwartje of een dubbeltje is.

Hevig is de twist geweest en meteen al splijting in de calvinistische gele-deren onderling, toen een aantal van hen (de zo genoemde remonstranten) niet meer de absolute predestinatie aanhing, maar een voorwaardelijke pre-destinatie die samenhangt met Gods genade en ons antwoord daarop. Op de Synode van Dordrecht van 1618-1619 werden deze rekkelijken buiten gezet door de preciesen (genoemd de contra-remonstranten). En omdat prins Mau-rits uit louter politiek gewin en feitelijk onverschillig jegens godsdienst, de zijde koos van de preciesen, verwierf de Gereformeerde Kerk hoogste aanzien en geraakte de echte calvinist steeds meer ervan overtuigd dat een drie-een-heid zich nader aan het manifesteren was – in bescheiden afspiegeling van de Goddelijke Drie-eenheid – God, Nederland, Oranje: het nieuwe, verkoren Israel.

En de katholieken? Die wisten zich als tweederangsburgers evengoed kinde-ren van God en van de grote Moederkerk. Ze hielden zich schuil in hun schuil-kerken en hadden toegezien hoe hun bedehuizen gezuiverd waren – ontdaan van beelden, altaren en andere zaken, behoudens het orgel. Dat mocht blijven in de nu wit gepleisterde kerken, omgebouwd tot calvinistische predikschu-ren.

Het protestantiseringsproces is overigens traag verlopen en nooit helemaal geslaagd. Omstreeks 1650 was een krappe meerderheid van de bevolking boven de Moerdijk de Gereformeerde Kerk binnengebracht, zo de historicus Ivo Schöffer, die tevens meldt dat vooral katholieken zich in de hoek bevonden waar de klappen konden vallen: ‘De predikanten die toch al reden hadden om zich luid te beklagen over de duldzaamheid der regenten tegenover de katho-lieken, lieten niet na de paus als Anti-Christ aan de kaak te stellen. Wanneer er spanning was of politieke crisis dan kon algauw de “paap” de zondebok zijn bij wie het eerst een steen door de ruiten vloog.’1

1. De Lage Landen van 1500 tot 1780. onder redactie van I. Schöffer e.a., 214.

[104]


Willem Jan HoogstederSolo Lita - Solo Goya

Doña Marýa del Pilar Teresa Cayetana de Silva Ãlvarez de Toledo y Silva Bazán, 13th Duchess of Alva (1762-1802), is 35 years old when court artist Goya paints her portrait as a widow. Duchess Cayetana points to the ground: there in the sand is written ‘Goya’. The recent removal of old paint had re-vealed that it originally said ‘Solo Goya’. One of the most powerful women of Spain, dressed in mourning attire, declares her love for an ordinary artist.

When we think of the Dukes of Alva we think of someone very different. Of Fernando Ãlvarez de Toledo, the third Duke of Alva (1507-1582). The Iron Duke was sent to the Netherlands in 1566 with 10,000 men, shortly after the iconoclasm. In Brussels he asked the Council of Troubles – nicknamed the Blood Council – to purge the Low Countries of heretical Protestants. In the space of five years he had condemned almost ten thousand men and de-clared their goods. He robbed more than a thousand of them of their lives. He beheaded the ever-popular Counts van Egmond and Hoorn. Willem of Orange fled just in time. But the severe, uncompromising authority of the Duke of Alva worked counterproductively. Influential Protestants fled Brussels and the rebellion of the Northern Low Countries seemed inevitable. A few years later, Alva Den Briel lost to the Sea Beggars. ‘On 1 April Alva lost his bril (=glasses)’ (den Briel) is a saying that children still learn at school. The Great Duke, he is called in Spain. But in terms of power, prestige, wealth and influ-ence, he is nothing compared to the 13th Duchess of Alva, Cayetana, who lived 200 years later.

She had a sad youth, Cayetana. Her father died when she was just eight years old and at the age of 12 she was married off to her cousin. Her licentious mother remarried on the same day, to none other than the father of her original marriage candidate who had died that very same year. The double marriage can only be described as a super business deal - a mega merger.

When she was painted by Goya, Cayetana held 56 aristocratic titles. She was twice princess, eight times Duchess, sixteen times marquise and she could call herself Countess 21 times. She was the most controversial woman of her time, because of her whimsical character, her sensuality and her beauty. As one of the most powerful women in Spain, she was a direct rival of Queen Maria Louisa of Parma. So she had no qualms in having a dress, that had been designed in France especially for the Queen, copied as attire for her maids – purely by way of provocation. But it seems that she also had a par-ticular weakness for children – she had none of her own. She made a dark girl, Maria Luz, her legitimate daughter.

The painting always remained in Goya’s possession. The widow points at ‘Goya’ and after restoration it was discovered that the letters Solo are written before it. Only Goya, she says in mourning attire. Did she have a relationship with the artist? Probably. And yet Francisco Goya (1746-1828) was from a much lower class. It is true that he was artist to the court, but socially he was little more than a craftsman. But Cayetana was attracted to raw people. She loved bullfighters and went out at night visiting all kinds of dark places, in-cognito.

‘Solo Goya’ painted in the foreground of a lifelike portrait of his beloved by Goya himself. A solo tour by Lita, inspired by this portrait and other treas-ured paintings from her life.

Solo Goya? Without his eccentric Cayetana the portrait is meaningless. Solo Lita? Lita alone? Lita has no purpose without people. Like Cayetana, she too adopted children. Like Cayetana, she too had a sad childhood. Cayetana mar-ried her cousin, but was in love with Goya. Lita is both whimsical Cayetana and artistic Goya simultaneously in her portrait of Josephine Leversteijn. She is actually called Lily, Josephine. In the middle of the 80-year war, Frederico Zuccaro wrote about art and inspiration: ‘Disegno, segno di Dio’. Lily for Lita, Cayetana for Goya. Solo Goya, Solo Lita.

[105]


Willem Jan HoogstederSolo Lita - Solo Goya

Doña Marýa del Pilar Teresa Cayetana de Silva Ãlvarez de Toledo y Silva Bazán, 13de Hertogin van Alva (1762-1802), is 35 jaar oud als hofschilder Goya haar portretteert als weduwe. Hertogin Cayetana wijst naar de grond: daar staat in zand geschreven ‘Goya’. Recente verwijdering van oude verf hebben onthuld dat er oorspronkelijk ‘Solo Goya’ heeft gestaan. Eén van de machtigste vrouwen van Spanje verklaart in rouwkledij haar liefde aan een doodgewone kunstenaar.

Wij denken bij de hertogen van Alva aan heel iemand anders. Aan Fernando Ãlvarez de Toledo, de derde hertog van Alva (1507-1582). De IJzeren Hertog werd in 1566 naar de Nederlanden gestuurd met 10.000 man, vlak na de beeldenstorm. In Brussel stelde hij de raad van beroerten in – bijgenaamd de bloedraad – om de Nederlanden te zuiveren van de ketterse protestanten. In vijf jaar veroordeelde hij bijna tienduizend man en beurtverklaarde hun goe-deren. Meer dan duizend beroofde hij van hun leven. De alom geliefde graven van Egmond en Hoorn werden door hem onthoofd. Maar Willem van Oranje vluchtte op tijd. Maar het strenge nietsontziende gezag van de Hertog van Alva werkte contraproductief. Invloedrijke protestanten ontvluchtten Brussel en de opstand van de Noordelijke Nederlanden bleek onafwendbaar. Een paar jaar later verloor Alva Den Briel aan de watergeuzen. ‘Op 1 april verloor Alva zijn bril’ (den Briel) – leren de kinderen nog steeds op school. De Grote Hertog wordt hij in Spanje genoemd. Maar qua macht, aanzien, rijkdom en invloed valt hij in het niet bij de 13de hertogin van Alva, Cayetana, die 200 jaar later leefde.

Zij had een treurige jeugd, Cayetana. Op haar achtste overleed haar vader, op haar 12de werd zij uitgehuwelijkt aan haar neef. Op die dezelfde dag her-trouwde haar losbandige moeder. En wel met de vader van haar oorspronke-lijke huwelijkskandidaat, die datzelfde jaar was overleden. Het dubbelhuwelijk laat zich niet anders omschrijven dan een super business deal – a mega merger.

Op het moment dat zij door Goya wordt geportretteerd had Cayetana 56 adellijke titels. Ze was tweemaal prinses, achtvoudig hertogin, zestien keer markiezin en mocht zich 21 keer gravin noemen. Ze was de meest controver-siële vrouw van haar tijd, vanwege haar grillige karakter, haar sensualiteit en schoonheid. Als één van de machtigste vrouwen van Spanje was ze directe rivalin van de koningin Maria Louisa van Parma. Zo draaide ze haar hand er niet voor om een in Frankrijk ontworpen jurk voor de koningin te laten kopië-ren, als kledij voor haar diensters – puur om te provoceren. Maar ze schijnt ook een bijzondere zwak voor kinderen te hebben gehad – die ze van zichzelf overigens niet had. Een donker meisje, Maria Luz, nam zij aan als haar wet-tige dochter.

Het schilderij bleef altijd in Goya’s bezit. De weduwe wijst op Goya en na restauratie bleek daar voor ook nog de letters Solo voor te staan. Alleen Goya, zegt ze in rouwkledij. Had ze een relatie met de schilder? Waarschijnlijk wel. Toch was Francisco Goya (1746-1828) van heel veel lagere komaf, hofschil-der weliswaar, maar sociaal niet veel meer dan ambachtsman. Maar Caye-tana voelde zich aangetrokken tot rauw volk. Ze hield van stierenvechters, ging ‘s-nachts op pad en bezocht in-cognito allerlei duistere tenten.

‘Solo Goya’ geschilderd op de voorgrond van een levensecht portret van zijn geliefde door Goya zelf. Een solotour van Lita geïnspireerd op dit portret en andere geliefde schilderijen uit haar leven.

Solo Goya? Zonder zijn excentrieke Cayetana is het portret nietszeggend. Solo Lita? Lita alleen? Zonder mensen heeft Lita geen doel. Ook zij heeft net als Cayetana kinderen aangenomen. Ook zij had als Cayetana een trieste jeugd. Cayetana trouwde haar neef, maar was weg van Goya. Lita is grillige Cayetana en kunstzinnige Goya tegelijk in haar portret van Josephine Lever-steijn. Lily heet ze eigenlijk, Josephine. In het midden van de 80-jarige oorlog zei Frederico Zuccaro al schrijvend over kunst en inspiratie: ‘Disegno, segno di Dio’. Lily de Lita, Cayetana di Goya. Solo Goya, Solo Lita.

[106]


[107]


Biografieën

Lita Cabellut (1961) werd geboren in Barcelona in een Sinti-gezin en leefde tot haar 13e op straat, totdat zij werd geadopteerd door een vooraanstaan-de familie. In het Prado leerde zij haar meesters kennen: Velazquez, Goya en Frans Hals en werd zij gegrepen door de kunst. Zij kreeg teken- en schilder lessen en had op haar 17e haar eerste tentoonstelling in Madrid.Vervolgens trok zij naar Nederland om daar aan de Gerrit Rietveld Acade-mie haar vakmanschap te ontwikkelen en om te leren werken met het bij-zondere licht in Nederland.Vandaag de dag woont en werkt Cabellut nog steeds in Nederland en weet zij haar eigen stijl, die zich kenmerkt door meer dan levensgrote portretten in een bijzondere frescotechniek, nog steeds te verdiepen. Met haar unieke werk plaatst Lita zich onder de grote meesters van de portretkunst van deze tijd.

Antoine Bodar is priester, kunsthistoricus, auteur en hoogleraar.

Willem Jan Hoogsteder is beëdigd taxateur op het terrein van Nederlandse en Vlaamse schilderijen uit de 16e, 17e en 18e eeuw.

Vincent Icke is hoogleraar theoretische sterrenkunde aan de Universiteit Leiden en bijzonder hoogleraar kosmologie aan de Universiteit van Amsterdam.

Charlotte Lemmens is publiciste, organisatiedeskundige en bestuurder

Stine Jensen is schrijfster en filosoof.

Maarten Prak is hoogleraar economische en sociale geschiedenis aan de Universiteit Utrecht.

Rob Smolders is kunstcriticus en tentoonstellingsorganisator.

Biographies

Lita Cabellut (1961) was born in Barcelona, into a Sinti family and lived on the streets until the age of 13 when she was adopted by a prominent family. She was introduced to her masters in the Prado: Velazquez, Goya and Frans Hals and became deeply affected by art. She attended drawing and painting lessons and had her first exhibition at the age of 17 in Madrid.She then came to the Netherlands to further develop her skills at the Gerrit Rietveld Academie and to work with the special light in the Netherlands.Cabellut still lives and works in the Netherlands and continues to develop her very own typical style that is characterised by larger than life-size portraits in a special fresco technique. Through her distinctive work, Lita is among the contemporary masters of portrait art.

Antoine Bodar is a priest, art historian, author and professor.

Willem Jan Hoogsteder is a certified appraiser in the field of Dutch and Flemish paintings from the 16th, 17th and 18th centuries.

Vincent Icke is a Professor of Theoretical Astronomy at the University of Leiden and a Distinguished Professor of Cosmology at the University of Amsterdam.

Charlotte Lemmens is a publicist, management consultant and director.

Stine Jensen is a writer and philosopher.

Maarten Prak is a Professor of Economic and Social History at the University of Utrecht.

Rob Smolders is an art critic and exhibition organiser.

Colophon Colofon

© 2014 Lita Cabellut / Lecturis / the authors All rights reserved. No part of this publication may be reproduced or transmitted in any form or by any means without prior written permission of the publisher

Publication Lecturis, EindhovenUitgave

ISBN 978-94-6226-076-4NUR 646

This Exposition has been made possible by the Dutch Embassy India and Opera Gallery and could not have been realised without the enthusiasm and endurance of Nicolette Koopman of the Ministry of Foreign Affairs.

Deze tentoonstelling is mede mogelijk gemaakt door de Nederlandse Ambassade India en Opera Gallery en was niet mogelijk geweest zonder het enthousiasme en doorzettingsvermogen van Nicolette Koopman van het ministerie van buitenlandse zaken.

Paintings, poetry and art direction Lita Cabellut Schilderijen, gedichten en art direction

Photography John TrompFotografie Eddy Wenting Authors Lita CabellutAuteurs Antoine Bodar Willem Jan Hoogsteder Vincent Icke Stine Jensen Charlotte Lemmens Maarten Prak Rob Smolders

Design Studio Frederik de WalVormgeving

Translation Jo GatesVertaling

Printing Lecturis, EindhovenDruk

International distribution Idea BooksDistributie www.ideabooks.nl

Colophon Colofon

© 2014 Lita Cabellut / Lecturis / the authors All rights reserved. No part of this publication may be reproduced or transmitted in any form or by any means without prior written permission of the publisher

Publication Lecturis, EindhovenUitgave

ISBN 978-94-6226-076-4NUR 646

This Exposition has been made possible by the Dutch Embassy India and Opera Gallery and could not have been realised without the enthusiasm and endurance of Nicolette Koopman of the Ministry of Foreign Affairs.

Deze tentoonstelling is mede mogelijk gemaakt door de Nederlandse Ambassade India en Opera Gallery en was niet mogelijk geweest zonder het enthousiasme en doorzettingsvermogen van Nicolette Koopman van het ministerie van buitenlandse zaken.

Paintings, poetry and art direction Lita Cabellut Schilderijen, gedichten en art direction

Photography John TrompFotografie Eddy Wenting Authors Lita CabellutAuteurs Antoine Bodar Willem Jan Hoogsteder Vincent Icke Stine Jensen Charlotte Lemmens Maarten Prak Rob Smolders

Design Studio Frederik de WalVormgeving

Translation Jo GatesVertaling

Printing Lecturis, EindhovenDruk

International distribution Idea BooksDistributie www.ideabooks.nl

Gallery238-Amsterdam and Metropolitan Art Management are members of Metropolitan Galleries Group, founded in 1984, Amsterdam-Beijing-Hamburg-Marbella/Estepona-Timmendorferstrand

LITA CABELLUTTHE BLACK TULIP | DE ZWARTE TULP

LITA

CA

BE

LLUT

TH

E B

LA

CK

TU

LIP

| DE

ZW

AR

TE

TU

LP

LITA CABELLUT - HafenCity · Vincent Icke en Charlotte Lemmens Zestien Honderd Zoveel 101 Antoine...

Documents

Transcript of LITA CABELLUT - HafenCity · Vincent Icke en Charlotte Lemmens Zestien Honderd Zoveel 101 Antoine...