LIJST VAN ARCHEOLOGISCH BELANGRIJKE …...10 ARCHEOLOGISCH BELANGRIJKE PLAATSEN IN DE GEMEENTE...

Bureau Oudheidkundig Onderzoek van Gemeentewerken Rotterdam (BOOR)

LIJST VAN ARCHEOLOGISCH BELANGRIJKE PLAATSEN INDE GEMEENTE ROTTERDAM

vastgesteld door Burgemeester en Wethoudersop grond van artikel 13 van de Monumentenverordening Rotterdam 2003

Colofon

Uitgave: Bureau Oudheidkundig Onderzoek van Gemeentewerken Rotterdam (BOOR)Tekst: A. Carmiggelt, A.J. Guiran en M.C. van Trierum (allen BOOR)Opmaak: M.F. Valkhoff (BOOR)Foto’s: BOOR, tenzij anders vermeldISBN: *

Bureau Oudheidkundig Onderzoek van Gemeentewerken Rotterdam (BOOR)Ceintuurbaan 213b3051 KC RotterdamTel.: 010-4898500Fax: 010-4898531E-mail: [email protected]

Bureau Oudheidkundig Onderzoek van Gemeentewerken Rotterdam (BOOR)

Rotterdam 2007

LIJST VAN ARCHEOLOGISCHBELANGRIJKE PLAATSEN INDE GEMEENTE ROTTERDAM

vastgesteld door Burgemeester en Wethoudersop grond van artikel 13 van de

Monumentenverordening Rotterdam 2003

Opstellers: A. Carmiggelt, A.J. Guiran en M.C. van Trierum

INHOUD

Archeologie en de Monumentenverordening Rotterdam 2003; het formele kader 9

Archeologie in de gemeente Rotterdam; de aanpak 11

Bewoningsgeschiedenis van de gemeente Rotterdam; een schets 13

LIJST VAN ARCHEOLOGISCH BELANGRIJKE PLAATSEN IN DE GEMEENTE ROTTERDAM 19

Toelichting bij de lijst van Archeologisch Belangrijke Plaatsen 21

OVERSCHIE1-9: Nederzettingsterreinen uit de Romeinse tijd, de Late Middeleeuwen en de Nieuwe tijd 2210: Kasteel Ter Spangen 2411: Kasteel Starrenburg 2612: Hofstad Rodenrijs 2813: Kasteel Rodenrijs 3014: Het terrein van de Nederlands Hervormde Kerk (Sint-Nicolaas) en directe omgeving 32

NOORD15: Kasteel Weena 34

DELFSHAVEN16-17: Nederlands Hervormde Kerk (Sint-Anthonius) en sluiscomplex 3618: Kerk en directe omgeving van het vroegere Schoonderloo 38

CENTRUM19: De dam en de sluizen in de Rotte 4020: Grote- of Sint-Laurenskerk en directe omgeving 4221-25: Pre-stedelijke bewoningssporen uit de Romeinse tijd en de 10de-12de eeuw 4426: Resten stadsmuur met toren, fundering Schiedamsepoort en gedempte stadsgracht 4627: Donk met bewoningssporen uit de Steentijd 48

KRALINGEN-CROOSWIJK28-29: Huis te Crooswijk en Huis te Rubroek 50 30: Kasteel Honingen 52

HILLEGERSBERG-SCHIEBROEK31: Nederzettingsterrein uit de Late IJzertijd 5432-34: Donk met prehistorische bewoningssporen, laat-middeleeuws kasteel en Hillegondakerk met kerkhof 56

PRINS ALEXANDER35: Voormalige kerk en directe omgeving van Oud-Kralingen 58

PERNIS36: Nederlands Hervormde Kerk en directe omgeving 60

CHARLOIS37: Nederlands Hervormde Kerk en directe omgeving 6238: Kasteelterrein-Huis te Katendrecht 64

IJSSELMONDE39-40: Adriaen Janszkerk en kasteelterrein 6641: Prehistorische kampementen op een donk 6842: Nederzettingsterrein uit de Late Middeleeuwen en Nieuwe tijd 70

Bijlage: Monumentenverordening Rotterdam 2003

Kaartbijlage: Archeologisch Belangrijke Plaatsen conform de Monumentenverordening Rotterdam 2003

9

ARCHEOLOGIE EN DE MONUMENTENVERORDENING ROTTERDAM 2003;HET FORMELE KADER

Inhoud en betekenisOp 23 januari 1986 heeft de gemeenteraad vanRotterdam voor de eerste maal een monumentenveror-dening vastgesteld. Rotterdam kreeg toen de mogelijk-heid om binnen haar gemeentegrenzen monumentenvan lokale betekenis als 'gemeentelijk monument' aante wijzen. In die verordening waren nog geen archeolo-gisch waardevolle locaties opgenomen.

De verordening, die in 1991 werd aangepast, is 30januari 2003 bij raadsbesluit wederom herzien. Derecente aanpassing (MonumentenverordeningRotterdam 2003) was noodzakelijk, onder andere van-wege wijzigingen in de Algemene wet bestuursrecht.Ook de veranderingen in en de regelgeving met betrek-king tot de archeologische monumentenzorg maakteneen aanpassing van de bestaande monumentenverorde-ning noodzakelijk.

In de Monumentenverordening Rotterdam 2003 (ziebijlage) wordt, wat de archeologie betreft, een aantalbelangrijke beleidsonderdelen geregeld: de aanwijzingvan en het vergunningenstelsel voor ArcheologischBelangrijke Plaatsen. Met het begrip Archeologisch

Belangrijke Plaatsen worden (een groep van) (on)roe-rende zaken en /of terreinen bedoeld, die door hun lig-ging en geschiedenis van belang zijn voor de archeolo-gische wetenschap en die overeenkomstig de bepalin-gen van de monumentenverordening als zodanig zijnaangewezen. Voor de archeologisch belangrijke plaat-sen geldt onder meer dat ter plaatse geen graafwerkmag worden verricht dieper dan 0,5 meter, tenzij in delijst van archeologisch belangrijke plaatsen een afwij-kende maat is gegeven. Ook fundamenten of anderearcheologische structuren mogen niet -zonder ont-heffing- verstoord worden. Indien verstoring van hetbodemarchief niet te voorkomen is, dienen voorafgaan-de hieraan de archeologische waarden te worden gedo-cumenteerd.

Archeologisch Belangrijke Plaatsen

De reconstructie van de stadsmuur met toren in het trein- en metrostation Rotterdam-Blaak. De stadsmuur liep langs de voormalige gracht de Blaak; de ronde toren bewaak-te de ingang van de Oude Haven. De opgegraven resten van het middeleeuwse verdedi-gingswerk zijn ingepast in de oost-vide van de stationshal. Positie, oriëntatie en hoogte-ligging van de reconstructie zijn nagenoeg identiek aan de oorspronkelijke situatie.

Voor als Archeologisch Belangrijke Plaats aangewezenlocaties geldt dat de aanwezige archeologische waardenin principe in situ behouden dienen te blijven. De lijstmet Archeologisch Belangrijke Plaatsen is niet statisch.Nieuwe vakinhoudelijke inzichten, ontdekkingen en

10 ARCHEOLOGISCH BELANGRIJKE PLAATSEN IN DE GEMEENTE ROTTERDAM

begeleiden, of uit het verrichten van een vooronder-zoek en/of een opgraving. Wanneer aan deze voor-waarden is voldaan, wordt ontheffing verleend van deverplichting met betrekking tot de archeologie, dievoortvloeien uit de MonumentenverordeningRotterdam 2003.

ruimtelijke ontwikkelingen kunnen ertoe leiden datarcheologisch belangrijke plaatsen aan genoemde lijstworden toegevoegd of worden afgevoerd. De hiergepresenteerde Archeologische Belangrijke Plaatsengeven de stand van zaken weer van eind 2003.De Archeologisch Belangrijke Plaatsen zijn locaties ofgebieden waarvan, op grond van archeologisch voor-onderzoek of op basis van vondsten en waarnemingenin het verleden, met zekerheid bekend is dat er zich waardevolle archeologische relicten in de ondergrondbevinden. Ook staan op de lijst locaties en gebiedenvermeld, waarvan op basis van schriftelijke en/of carto-grafische gegevens is vastgesteld dat ter plaatse voorde geschiedenis van Rotterdam waardevolle gebouwenof andere structuren voorkwamen, maar waarvan op ditmoment de (eventueel) in de ondergrond bewaardgebleven archeologische kwaliteit nog niet voldoendebekend is. In beide gevallen gaat het om zeer waarde-volle plaatsen voor de archeologische geschiedenis vanRotterdam.

Nadrukkelijk moet worden vermeld dat het overigegrondgebied van Rotterdam ook belangrijke archeolo-gische waarden kan bezitten. Er zijn namelijk talrijkelocaties, structuren (bijvoorbeeld dijken) en gebieden(geuloevers, rivierduinen) die een hoge archeologischeverwachting kennen, maar die niet archeologischgekarteerd zijn. Dergelijke locaties, structuren engebieden worden vermeld op de ArcheologischeWaardenkaart van Rotterdam, waarop overigens ook deArcheologische Belangrijke Plaatsen staan weergege-ven.

De Monumentenverordening Rotterdam 2003: de praktische uitwerkingDe Archeologisch Belangrijke Plaatsen worden bijge-houden in een register, dat door het BureauOudheidkundig Onderzoek van GemeentewerkenRotterdam (BOOR) wordt beheerd. Het gaat dan ombeschermde Archeologisch Belangrijke Plaatsen (zieMonumentenverordening Rotterdam 2003, artikel 13).Dit register is openbaar. Initiatiefnemers voor grond-werkzaamheden, of andere activiteiten die archeologi-sche waarden kunnen aantasten, op locaties, die als eenbeschermd Archeologisch Belangrijke Plaats zijnomschreven, dienen op een zo vroeg mogelijk momentin contact te treden met het BOOR. Op basis van eenplankaart en een omschrijving van de verrichten grond-werkzaamheden worden -indien nodig- voorwaardenopgesteld. Uitgangspunt daarbij is het behoud van deaanwezige archeologische waarden in de bodem (insitu). Voor graafwerkzaamheden van meer dan 0,5meter diep (burgemeester en wethouders kunnen hier-voor zonodig per locatie een andere diepte bepalen) iseen vergunning vereist. Indien behoud niet mogelijk is,kunnen de voorwaarden onder andere bestaan uit de ver-plichting de werkzaamheden archeologisch te laten

Open dag tijdens een opgraving aan de Sint-Jacobsplaats inhet kader van archeologisch onderzoek in het tracé van deWillemsspoortunnel.

- 2000

- 1500

- 1000

- 500

- 0

- 500

- 1000

- 1500

- 2000

- 2500

- 3000

- 3500

- 4000

- 4500

- 5000

- 5500

- 6000

- 6500

- 7000

- 7500

- 8000

- 8500

- 9000

- 9500

Tijdtabel.

NIEUWE TIJD

VROEGE MIDDELEEUWEN

ROMEINSE TIJD

LATE BRONSTIJD

MIDDEN-BRONSTIJD

VROEGE BRONSTIJD

LAAT NEOLITHICUM

MIDDEN-NEOLITHICUM

VROEG NEOLITHICUM

MESOLITHICUM

LAAT PALEOLITHICUM

LATE IJZERTIJD

MIDDEN-IJZERTIJD

VROEGE IJZERTIJD

LATE MIDDELEEUWEN B

LATE MIDDELEEUWEN A

11

ARCHEOLOGIE IN DE GEMEENTE ROTTERDAM; DE AANPAK

Rotterdam draagt sinds 1960 zorg voor het eigenarcheologisch erfgoed en is in het bezit van een doorhet rijk verleende opgravingsbevoegdheid. De werk-zaamheden worden uitgevoerd door het BureauOudheidkundig Onderzoek van GemeentewerkenRotterdam (BOOR), de eerste gemeentelijke archeolo-gische instelling in Nederland. Het Rotterdamsearcheologisch onderzoek heeft vanaf 1960 een regio-naal karakter gehad. Bij de bestuurlijke keuze voor eenregionale aanpak heeft de gedachte meegespeeld dat devoorgeschiedenis, het ontstaan en de ontwikkeling vande Maasstad niet los gezien kan worden van de historievan het omliggende gebied. Ook is duidelijk dat deindustriële, infrastructurele en stedelijke uitbreidingvan Rotterdam grote invloed had en heeft op de plano-logische ontwikkeling van de veelal landelijke gebie-den buiten de eigen gemeentegrens.

De bodem van de gemeente Rotterdam is voor eenbelangrijk deel bebouwd. Vooral na de TweedeWereldoorlog, mede ten gevolge van het bombarde-ment van 14 mei 1940, hebben grootschalige bodemin-grepen plaatsgevonden en is in het bijzonder de bin-nenstad ingrijpend geherstructureerd. Ondanks de tal-rijke bodemingrepen die in dit kader plaatsvonden,blijkt steeds weer dat het Rotterdamse bodemarchiefminder ernstig aangetast is, dan lange tijd is aangeno-

men. Doordat de ondergrond uit veen bestaat, is debodem namelijk in de loop der eeuwen meters gezakt,waardoor het archeologisch erfgoed buiten het bereikvan (sub)recente verstorende werkzaamheden is geble-ven. Bovendien is vaak niet dieper gesloopt dan dekoppen van heipalen en in sommige delen van de stadwerd het maaiveld verhoogd, terwijl niet alle funderin-gen verwijderd werden. Ook zijn delen van het bodem-archief bewaard gebleven onder het overwegend nieu-we wegenplan en onder pleinen en parkjes. Dit reste-rende bodemarchief blijft uiteraard kwetsbaar voorallerlei ingrepen, zoals graven, boren, heien en peilver-lagingen. Het zijn ingrepen die noodzakelijk zijn voorhet verbeteren, aanpassen en herinrichten van de nubestaande, beschikbare ruimte. In dit proces van ruim-telijke ontwikkelingen is het van belang om de archeo-logische geschiedenis van het ontstaan en de ontwikke-ling van Rotterdam en de regio te beheren, te behoudenen door te geven aan huidige en volgende generaties.

Het doel van de Rotterdamse archeologie is dan ook:

1. Zorg te dragen voor het behoud van archeologischewaarden ter plaatse in de bodem (in situ). Het is daarbijnoodzakelijk dat ‘archeologie’ en ‘ruimtelijke orde-ning’ op een zo vroeg mogelijk moment met elkaar inverbinding worden gebracht. Daartoe staan drie

Opgraving van de stadsmuur met toren in 1989 aan de voormalige stadsgracht de Blaak tijdens hetarcheologisch onderzoek in het tracé van de Willemsspoortunnel te Rotterdam. De opgravingslocatiebevindt zich ter plaatse van het huidige NS-station Rotterdam-Blaak. Op de achtergrond de kubus-woningen van architect Blom.


Tijdens het archeologisch onderzoek in het tracé van deWillemsspoortunnel zijn honderden metalen voorwerpen ver-zameld. Afgebeeld zijn enkele 15de-/16de-eeuwse nier- ofklotendolken.

In het afgelopen decennium is het belang van de doorhet BOOR uitgevoerde werkzaamheden verderonderbouwd door (inter)nationale regelgeving, diesamenhangt met het 'Verdrag van Malta'. In 1992ondertekenden de Ministers van Cultuur van de bij deRaad van Europa aangesloten landen het EuropeseVerdrag inzake de bescherming van het ArcheologischErfgoed, beter bekend onder de naam 'Het Verdrag vanMalta'. Doelstelling van de overeenkomst is debescherming van het archeologisch erfgoed. Het bepaaltdat bij de besluitvorming over ruimtelijke ingrepenarcheologische belangen expliciet dienen te wordenmeegewogen. Wanneer bescherming van archeolo-gische waarden niet mogelijk is, zal verantwoord archeologisch onderzoek moeten plaatsvinden. De kosten kunnen -aldus het Verdrag verhaaldworden op degene die het voornemen heeft een voor het bodemarchief verstorende ingreep uit te voeren. Voorts wordt in het Verdrag van Malta onder meer aandacht besteed aan en het belang onderkend van de vergroting van het maatschappelijk draagvlak voor archeologisch onderzoek.De afspraken van Malta zijn verwerkt in eenwetswijziging op de Monumentenwet 1988, die door deTweede Kamer op 4 april 2006 is aangenomen ('Wet opde archeologische monumentenzorg'). Nu de nieuwewet in december 2006 ook door de Eerste Kamer isaangenomen zal de wet in 2007 in werking treden. Inhet afgelopen decennium is door verschillendeinstanties al een voorschot genomen op het nieuwearcheologische bestel. Behalve het rijk, dat de zorg voorhet archeologisch erfgoed niet als een ongedeelderijkstaak beschouwt, nemen provincies en gemeenten intoenemende mate een deel van die zorg voor hunrekening. De overheden reiken onder meerbeleidsinstrumenten aan waardoor archeologischewaarden vroegtijdig meegewogen kunnen worden bij debeoordeling van ruimtelijke plannen. Zo beoordeelt deprovincie Zuid-Holland momenteel expliciet dearcheologische consequenties van ruimtelijke plannenbij de goedkeuring ervan. Daarbij wordt gebruikgemaakt van de door het rijk opgestelde IndicatieveKaart Archeologische Waarden (IKAW), deArcheologische Monumenten Kaart Zuid-Holland(AMK) en de onlangs door de provincie Zuid-Hollandopgestelde Cultuurhistorische Hoofdstructuur (CHS).

beleidsinstrumenten ter beschikking:Monumentenverordening, ArcheologischeWaardenkaart en Bestemmingsplannen.De Monumentenverordening Rotterdam 2003 en de hierop gebaseerde lijst van Archeologisch Belangrijke Plaatsen (ABP) spelen daarbij een belangrijke rol. Het is een beleidsinstrument waarmee de archeologische belangen vroegtijdig in het proces van ruimtelijke ordening kunnen worden ingebracht.In dit kader wordt nauw samengewerkt met onder meer de Dienst Stedebouw en Volkshuisvesting (dS+V) en het Ontwikkelingsbedrijf Rotterdam (OBR).De attenderende werking van de Monumenten-verordening is van wezenlijk belang bij de ruimtelijkeplanvorming. Met dit doel is door het BOOR ook eenarcheologische waardenkaart (AWK) voor de gemeenteRotterdam opgesteld. De archeologische waardenworden voorts in een zo vroeg mogelijk stadium inge-bracht bij ruimtelijke planontwikkelingen in de vorm van een archeologische paragraaf in bijvoorbeeldbestemmingsplannen of een milieu-effect-rapportage.

2. Zorg te dragen voor de documentatie van archeo-logische waarden indien behoud niet mogelijk is. Dit gebeurt door opgravingen, waarnemingen en anderemanieren van archeologische begeleiding.

3. Ervoor zorgdragen dat de resultaten van archeo-logisch onderzoek bereikbaar en kenbaar zijn voor derden. Het gaat daarbij niet alleen om (amateur)-archeologen, maar evenzeer om alle andere geïnteresseerden.De onderzoeksresultaten worden op verschillende wijzen onder de aandacht gebracht: boeken, folders, persberichten, tentoonstellingen, open dagen bij opgravingen, lezingen, etc.

13

BEWONINGSGESCHIEDENIS VAN DE GEMEENTE ROTTERDAM; EEN SCHETS

PrehistorieDe oudste aanwijzingen voor menselijke aanwezigheidop het huidige grondgebied van de gemeenteRotterdam dateren uit circa 7000 voor Christus. Ditbetekent niet dat er voordien geen mensen in deze stre-ken verbleven, maar de lagen waarin oudere relictenaan te treffen zijn, worden afgedekt door jongere afzet-tingen en bevinden zich op zo’n 15-20 meter onder hethuidige maaiveld. Ze worden -ook bij huidige bouw-werkzaamheden- zelden aangesneden en de kans op hetaantreffen van vondstmateriaal met een dergelijkeouderdom is daarom gering.

De oudst aangetroffen vondsten zijn benen spitsen envishaken, waarvan er ruim 500 gevonden zijn in hetopgespoten zand van de Maasvlakte van Rotterdam. Devondsten wijzen erop dat de mensen in de Midden-Steentijd of het Mesolithicum (9000-5500 voorChristus) met dergelijke werktuigen hebben gejaagd engevist, onder meer in een omvangrijk gebied waar nude Noordzee is. De Noordzee was aanvankelijk nog

land, waarin meren en plassen voorkwamen. Maar doorde sterke zeespiegelrijzing, vanwege het afsmelten vanlandijs na het einde van de laatste ijstijd zo’n 10.000jaar geleden, liep gedurende het Mesolithicum hetNoordzeebekken vol met water.

De zeespiegelrijzing zorgde ervoor dat het rivierwatermoeilijker kon worden afgevoerd, waardoor tevens hetgrondwaterpeil toenam. Hierdoor trad een vernattingop in het rivierengebied. De jagers, vissers en voedsel-verzamelaars uit de Midden-Steentijd benutten dezewaterrijke streken als jachtgebied. Hun tijdelijke, sei-zoensgebonden kampementen legden ze in het deltage-bied aan op hoger en droger gelegen plaatsen, zoals opdonken (zie object 27, 32 en 41). Donken zijn rivier-duinen die zo’n 12.000-10.000 jaar voor Christus doorde wind zijn gevormd; het land was in die tijd vanwegede extreem lage temperaturen grotendeels onbegroeid,waardoor de wind vrij spel had. De meeste donkenbevinden zich nu onder jongere afzettingen van klei en

De bouw van een 13de-eeuwse sluis in de Rotte-dam. Detail van een aquarel van BOOR-medewerker M.F. Valkhoff.

prehistorische mens neemt in het deltagebied slechtsheel geleidelijk deze vernieuwingen over en blijft noglange tijd een ‘mesolithische’ levenswijze volgen. Deprehistorische cultuur, die nog voornamelijk als jagersen vissers opereert en tegelijkertijd aardewerk en spo-radisch landbouwkundige elementen overneemt, wordtaangeduid als Swifterbantcultuur. In Barendrecht islangs een oever van een geul een omvangrijk areaalmet bewoningsresten bekend; uit de gemeenteRotterdam kennen we enkele losse vondsten, die aandeze gemeenschap kunnen worden toegeschreven.

In het verdere verloop van het Neolithicum, tot onge-veer 2500 voor Christus, woonden in het gebied van deMaasmond de vertegenwoordigers van deVlaardingencultuur, genoemd naar grootschalige opgra-vingen te Vlaardingen tussen 1959 en 1964. Ze leefdenin een waterrijk gebied van wadden, kwelders en moe-rassen en bouwden hun huizen onder andere op de wathoger gelegen oeverwallen van getijdenkreken. Ook dedonken werden benut. Jacht, visvangst en verzamelenleverden toen nog steeds een belangrijke bijdrage aanhet voedselpakket. Pas aan het einde van hetNeolithicum (tijdens de zogenoemde Klokbeker-periode) ontstond er een volledig agrarisch-sedentairelevenswijze in het Maasmondgebied.

Het Maasmondgebied werd ook gedurende een deelvan de Bronstijd (2000-800 voor Christus) bewoond.Vindplaatsen uit het Laat Neolithicum/VroegeBronstijd (Wikkeldraadperiode) zijn bekend van onderandere Spijkenisse-Hekelingen, Barendrecht en van dedonk van IJsselmonde. De vondsten uit Barendrechttonen aan dat mensen ook in de Midden-Bronstijd nog

onder veen. Dit geldt bijvoorbeeld voor de donk dieeen paar jaar geleden onder het Centraal Station vanRotterdam werd aangeboord in het kader van de aanlegvan de Randstadrail. Op de donk komen bewonings-sporen voor die uit ongeveer 5500 voor Christus blij-ken te dateren. In een enkel geval steken de donkenook nu nog boven het maaiveld uit, zoals bijvoorbeeldte Hillegersberg, en zijn als verhogingen in het land-schap zichtbaar.

In het 6de millenium voor Christus maken de prehisto-rische jagers, vissers en voedselverzamelaars in onsland kennis met landbouw, veeteelt en aardewerk. Methet verschijnen van de nieuwe levenswijze en technie-ken laten we het Neoliticum of de Nieuwe Steentijd inNederland beginnen (5500-2000 voor Christus). De


Een boerderij uit de IJzertijd zoals verbeeld op een maquette,die gemaakt is ter gelegenheid van de reizende expositie‘Leven in een groen land. Voorne-Putten in de IJzertijd’ in1989.

Een vuurstenen pijlpunt uithet Laat Neolithicum/Vroege Bronstijd gevondentijdens het archeologischonderzoek op de donk vanIJsselmonde (zie object41).

De oudst aangetroffen vondsten op het grondgebied vanRotterdam zijn benen spitsen en vishaken. Er zijn er ruim 500gevonden in het opgespoten zand van de Maasvlakte. Zemaakten deel uit van jacht- en visgerei van de mensen in hetMesolithi-cum of de Midden-Steentijd (9000-5500 voorChristus).

in het getijdengebied verbleven. Daarna komt, voorzover bekend, geen bewoning in deze streken meervoor tot aan de IJzertijd (800 voor Christus-begin jaar-telling). De toenemende vernatting en veengroei zullenhier debet aan zijn geweest.

BEWONINGSGESCHIEDENIS VAN ROTTERDAM 15

Aardewerk dat als bijgift is meegegeven in een crematiegrafuit de Romeinse tijd. Het graf bevond zich ruim tien meteronder de huidige Hoogstraat en dateert uit het midden vande 2de eeuw na Christus (zie object 22).

Impressie van de opgraving van een boerderij uit deRomeinse tijd in het herinrichtingsgebied ‘De Kandelaar’ in2003. De noordwand van de boerderij tekent zich af door dewitte vondstkaartjes die bij de houten funderingspaaltjes zijngeprikt.

Wat er zich precies heeft afgespeeld rond 55 voor Christus, wanneer de Romeinen hun intrede doen in het zuidelijk deel van Nederland en het Maasmondgebied, is niet bekend. Er zijn aanwijzingen dat de bevolking (deels) is weggetrokken en dat hun woonareaal in bezit genomen wordt door nieuwkomers, waaronder de Cananefaten. De verschillen in het aardewerk en de huizenbouw op de verschillende vindplaatsen tussen de Late IJzertijd en de Romeinse tijd wijzen ook op de binnenkomst van nog andere bevolkingsgroepen.Hoe dan ook, de komst van de Romeinen bracht grote veranderingen teweeg in ons land. Er werden wegen en kanalen aangelegd, forten gebouwd en steeds meer land werd door middel van sloten, greppels, sluisjes en dammen voor de landbouw geschikt gemaakt. Door de aanwezigheid van het Romeinse bestuurlijke en militaire apparaat nam de vraag naar tal van producten en materialen toe. Muntgeld, een marktgerichte productie en specialisatie deden hun intrede. Ook de lokale bevolking profiteerde van deze zaken, zoals onder andere blijkt uit het voorkomen van geïmporteerde producten (bijvoorbeeld aardewerk) in boerennederzettingen in het Maasmondgebied.

Uit de gemeente Rotterdam zijn verscheidene vindplaatsen uit de Romeinse tijd bekend. Behalve resten van infrastructurele werken (sloten, sluizen, etc.) en boerderijplaatsen kennen we nu ook de locatie van

Doordat de bestaande riviermonding van de Maas verbreedde ten gevolge van het opdringende zeewater en doordat nieuwe geulsystemen ontstonden, raakten de veengebieden op een natuurlijke wijze ontwaterd en werden ze begaanbaar in de IJzertijd. Sporen van boerennederzettingen uit de IJzertijd zijn onder andere bekend in het gebied tussen Overschie en Maasland, langs de Rotte bij Terbregge (object 31) en van Hillegersberg en Kralingen. De nederzettingen bestonden uit één of twee boerderijen, die meestal aan een kreek waren gelegen. De bewoners hielden runde-ren, schapen en varkens en verbouwden gewassen als lijnzaad, gerst en gierst. Sommige zaken werden via ruilhandel verkregen. In ruil voor zout, dat uit zeewater werd gewonnen, konden bijvoorbeeld sieraden en maalstenen worden verworven.

Romeinse tijdRond het begin van de jaartelling eindigt in Nederland de prehistorie, het tijdvak waaruit ons niets schriftelijks is overgeleverd. Vanaf de komst van de Romeinen staan ons wel schriftelijke bronnen ter beschikking, die ons informeren over bewoning en landschap in het verleden. Deze historische bronnen blijven echter, zeker voor de eerste duizend jaar na het begin van de jaartelling, uiterst schaars. Voor de reconstructie van de bewoningsgeschiedenis blijven we daarom grotendeels aangewezen op de resultaten van archeologisch onderzoek.

twee grafvelden in Rotterdam (object 3 en 22). Eéngrafveld bevindt zich in de binnenstad op de linkeroe-ver van de Binnenrotte bij de Hoogstraat en één (cre-matie)graf uit circa 150 na Christus is daarvan tijdensde opgravingen in het tracé van de Willemsspoortunnelonderzocht. Het andere grafveld bevindt zich in hetgebied ‘De Kandelaar’ in de Noord-Kethelpolder.

In de tweede helft van de 3de eeuw raakt hetMaasmondgebied voor een groot deel ontvolkt, ondermeer ten gevolge vijandelijke invallen en de politiekeen economische desintegratie van het Romeinse Rijk.Bewoningssporen uit de laat-Romeinse tijd en uit hetbegin van de Middeleeuwen (450-1500 na Christus)zijn in de Rotterdamse regio nauwelijks voorhanden.


De afgebeelde 11de-eeuwse munten circuleer-den in de aan Rotterdam voorafgaande neder-zetting Rotta. Deze pre-stedelijke nederzettingwordt vanaf 1028 enkele malen in historischebronnen vermeld. De munten wijzen erop datRotta deel uitmaakte van een omvangrijk inter-nationaal handelsnetwerk.

Fasen in de groei van Rotterdam. I=Rotterdam in 1340; II=Rotterdam in1500; III=uitbreiding van Rotterdam naar de Maas, 16e-17e eeuw.

Kasteel WenaWarande

Oostzeedijk

Bulgersteyn

St. Laurenskerk

II

III

III

II

I

Rotte

GoudsesingelMariniersw

eg

Oppert

Steiger

Blaak

Wijnhaven

Scheepmake

rshave

n

Nieuwe Maas

Noordereiland

0 300m

Hoogstraat

Nieuwe Haven

Haringvliet

Delftschevaart

Coolsingel

Sch

ieda

mse

vest

Sch

ieda

mse

dijk

Leuv

ehav

en

Lombardstraat

in 836 de handelsplaats Witla, vermoedelijk gelegen op de linkeroever van de Maas ten westen van het huidige Spijkenisse, door Vikingen wordt verwoest.

Pas vanaf de 9de/10de eeuw neemt de bewoning in het Maasmondgebied toe, zo blijkt uit de archeologische relicten. Een belangrijke nederzetting langs de bene-denloop van de Rotte, een veenriviertje, dat voor een natuurlijke afwatering van het veen zorgt, is de neder-zetting Rotte of Rotta. De kerk van Rotta wordt vanaf 1028 enkele malen in historische bronnen vermeld. Van de nederzetting zelf, vermoedelijk een lintbebouwing aan weerszijden van de Rotte, zijn op verschillende plaatsen in de binnenstad van Rotterdam resten terug-gevonden (object: 21-25). In de periode van Rotta worden de klei-op- veengebieden aan weerszijden van de Nieuwe Maas ontgonnen.

De voortdurende ontwatering van de veengebieden, ten gevolge van de aanleg van ontginningssloten, zorgt ervoor dat het maaiveld daalt. Hierdoor wordt de aan-leg van dijken en sluizen noodzakelijk. Toch blijft het land kwetsbaar. Een omvangrijke overstroming rond

Middeleeuwen en Nieuwe tijdArcheologische vondsten uit de 4de en 5de eeuw ont-breken vrijwel geheel, met uitzondering van enkele munten. Uit de 6de en 7de eeuw dateren enkele ver-spoelde vondsten, die wijzen op het bestaan van vroeg-middeleeuwse nederzettingen langs de kleiige oevers van de Maas. Uit historische bronnen blijkt dat er in de7de eeuw een kerk te Vlaardingen wordt gesticht en dat

BEWONINGSGESCHIEDENIS VAN ROTTERDAM 17

het midden van de 12de eeuw bijvoorbeeld verwoest denederzetting Rotta en maakt een herontginning van hetland aan de noordzijde van de Nieuwe Maas noodzake-lijk. Ook later kwamen nog overstromingen voor.Berucht is de overstroming van 1373, waarbij eengroot deel van het eiland IJsselmonde (Riederwaard) ten onder gaat en dat daarna in fasen weer wordt herbe-dijkt.

Behalve de grootschalige aanleg van dijken, dammenen sluizen (object: 17 en 19) worden de LateMiddeleeuwen gekenmerkt door een toenemendebewoningsdichtheid. De huidige gemeente Rotterdamomvat behalve de stad Rotterdam zelf een reeks vanandere laat-middeleeuwse bewoningskernen en -linten.Een groot aantal Archeologisch Belangrijke Plaatsenheeft betrekking op de laat-middeleeuwse bewonings-kernen die binnen de huidige gemeente Rotterdam val-len, namelijk Overschie, Delfshaven, Hillegersberg,Kralingen, Hoogvliet, Pernis, Charlois, Katendrecht,Oud-IJsselmonde en andere. De genoemde plaatsenhebben alle hun eigen ontwikkeling doorgemaakt,voordat ze deel ging uitmaken van het gemeentelijkgrondgebied van Rotterdam. Langs dijken (bijvoorbeeld object: 18), dammen enontginningskaden (object: 35) ontstaan dorpen. Enkelenederzettingen groeien in het Maasmondgebied uit totsteden. Uit de Late Middeleeuwen dateren de bakste-nen kerken en kapellen. Ook kastelen worden in dezetijd gebouwd (object: 10-13, 15, 28-30, 33, 37 en 39).Omdat over de voornoemde laat-middeleeuwse bouw-werken in veel gevallen slechts enkele historischegegevens bekend zijn, blijft archeologisch onderzoeknoodzakelijk.

De stad Rotterdam zelf ontstaat vanaf ongeveer 1270,wanneer een dam in de Rotte wordt gelegd op de plaatsvan de huidige Hoogstraat. In de loop van de 14de eeuw ontwikkelt de nederzetting zich tot een markt-stadje voor de naaste omgeving. De stad werd omringddoor stadsvesten: in het zuiden het Steiger, in het wes-ten de latere Delftsevaart, in het noorden hetPompenburg en in het oosten een veste ter plaatse vande Mariniersweg. In 1358 wordt het stadsgebied uitge-breid, maar een groot deel bleef onbebouwd. Pas in de16de eeuw kreeg Rotterdam een rondom geslotenstadsmuur, die min of meer het tracé Coolsingel-Goudsesingel-Nieuwehaven-Blaak volgde. Aangezienhet accent steeds meer kwam te liggen op handel enscheepvaart over lange afstand verschoof het zwaarte-punt van de stedelijke economie steeds meer van deland- naar de waterstad. De stedelijke uitbouw richtingde Nieuwe Maas deed uiteindelijk aan het einde van de16de eeuw de karakteristieke stadsdriehoek ontstaan.

19

LIJST VAN ARCHEOLOGISCH BELANGRIJKE PLAATSEN IN DE GEMEENTE ROTTERDAM

21

Toelichting bij de lijst van Archeologisch Belangrijke Plaatsen

Alle objecten worden op een zelfde wijze beschreven. Bij elk object wordt de maximaal toegestane verstoringsdieptevermeld en van elk object wordt de locatie omschreven en weergegeven op een kaart. Op de hoekpunten van dekaders van de kaart zijn de coördinaten aangegeven. De kaart van de gemeente Rotterdam, achterin deze publicatie,geeft de ligging van de afzonderlijke objecten weer. Behalve ligging en toegestane verstoringsdiepte wordt iederobject omschreven en wordt de onderzoeksgeschiedenis en de meeste relevante literatuur vermeld.Omdat in de Monumentenverordening Rotterdam 2003 is bepaald dat als beschermd rijksmonument aangewezenobjecten niet tevens als Archeologisch Belangrijke Plaats kunnen worden aangewezen, zijn de als rijksmonument aangewezen bestanddelen van de locaties in de lijst benoemd en van de aanwijzing als Archeologisch BelangrijkePlaats uitgezonderd.

OmschrijvingHet gebied 'De Kandelaar' maakt deel uit van eenomvangrijk veengebied aan de noordzijde van deNieuwe Maas, dat in de afgelopen millennia beïnvloedis door kleiafzettingen vanuit een wijdverbreid kreken-stelsel. In perioden waarin sprake was van een vermin-derde zeeinvloed vond veengroei plaats. Als gevolgvan toenemende activiteiten van de zee tussen 500 en200 voor Christus vonden inbraken in het gebied plaatsen ontstond er een stelsel van kreken en oeverwallen,waarbij klei sedimenteerde (Afzettingen van DuinkerkeI). Ook in 'De Kandelaar' bevindt zich in de onder-grond een in deze tijd gevormde kreek. De oeverwallenen geulvullingen van dergelijke kreken werden in deRomeinse tijd veelvuldig als woonplaats benut.

De vijf nederzettingsterreinen uit de Romeinse tijd (1-5) liggen alle op de uitlopers van een Duinkerke I-kreekrug. Object 1 betreft een nederzettingsterrein vancirca 2,5 hectare. De grondsporen liggen direct onderde bouwvoor. De aanwezigheid van sloten en greppelsis vastgesteld. Ze lijken samen te hangen met een huis-plaats. Een dergelijke huisplaats is onlangs opgegraven naar aanleiding van de aanleg van recreatieplas. De

nederzettingsterreinen (2, 4 en 5) bevatten vergelijkba-re grondsporen. Object 3 is een bijzonder terrein. Hetbetreft een grafveld uit de Romeinse tijd, waarvan driegraven recentelijk zijn onderzocht.

In de 11de/12de eeuw werd het veengebied ontgonnen.Aardewerkvondsten uit deze periode (maar ook uitlatere tijd) van object 6 wijzen op bewoning ter plaatse.Door de ontwatering van het veen daalde het maaiveldwaardoor het risico van overstromingen toenam. Rondhet midden van de 12de eeuw vonden overstromingenplaats, waarbij klei en zand werden afgezet(Afzettingen van Duinkerke III). Het gebied werd daar-na weer (her)ontgonnen, waarbij onder meer dijkenwerden aangelegd. Ook woonheuvels werden opgewor-pen. Het opwerpen van dergelijke huisplateaus in deveengebieden was noodzakelijk vanwege de voortdu-rende klink van het veen. Object 7 betreft de resten vaneen dergelijke laat-middeleeuwse huisterp, die tot in deNieuwe tijd werd bewoond. Ook object 9 bevat archeo-logische sporen uit de Late Middeleeuwen en Nieuwetijd. Object 8 betreft de plaats van een kleine militaireschans op het punt waar de Delftse Schie en de

OBJECT 1-9 OVERSCHIE

Nederzettingsterreinen uit de Romeinse tijd, de Late Middeleeuwenen de Nieuwe Tijd


LocatieHet gebied ‘de Kandelaar’ met nederzettings-terreinen in de Noord-Kethelpolder wordtbegrensd door de Poldervaart, de DelftseSchie en het spoor Rotterdam-Delft. In hetgebied bevinden zich negen nederzettingster-reinen: vijf uit de Romeinse tijd (1-5) en vieruit de Late Middeleeuwen en/of Nieuwe tijd(6-9).

Maximaal toegestane verstoringsdiepteVoor alle objecten geldt dat graafwerkzaam-heden of andere bodemverstorende ingrepenzonder (voor)onderzoek ter plaatse niet zijntoegestaan. In afwijking van het bepaalde inartikel 14 lid 1 onder a van de Monumenten-verordening Rotterdam 2003 is vergunningvereist voor alle graafwerkzaamheden, ongeacht de diepte hiervan.

Schaal 1:15.000

7

5

3

4

1

86

2

9

4401

00

8720085800

Spoorlijn

Kande

laarw

eg

De Kandelaar

Delftse Schie

Pol

derv

aart

4418

00

ErratumObject 9 vervalt als gevolg van onderzoekper maart 2007.

Poldervaart bijeenkomen. In de jaren ’70 van de 16deeeuw is de schans enkele jaren bemand geweest in ver-band met de strijd tegen de Spanjaarden.

Onderzoeksgeschiedenis'De Kandelaar' maakt deel uit van het reconstructiege-bied Midden-Delfland, waar vanaf 1981 veel aandachtis besteed aan archeologisch onderzoek. Het onderzoekis uitgevoerd door amateur-archeologen, de StichtingRegionaal Archeologisch Archiverings Project(RAAP), de Rijksdienst voor het OudheidkundigBodemonderzoek (ROB), het instituut voor Prehistorievan de Rijksuniversiteit Leiden, het AmsterdamsArcheologisch Centrum en Instituut voor Pre- en proto-historie van de Universiteit van Amsterdam en hetBureau Oudheidkundig Onderzoek van Gemeente-werken Rotterdam (BOOR). In 2003 heeft het BOORten zuiden van de Kandelaarsweg in het kader van her-inrichtingswerkzaamheden vooronderzoeken en opgra-vingen verricht.

LiteratuurBult, E.J. 1983: Midden-Delfland. Een archeologischekartering, inventarisatie, waardering en bewoningsge-schiedenis (Nederlandse Archeologische Rapporten 2).Amersfoort.Meirsman, E., en J.M. Moree 2003: RotterdamKandelaarweg. Verslag van de archeologische begelei-

ding van de aanleg van een recreatiegebied in degemeente Rotterdam (BOORrapporten 111).Rotterdam.Peters, F.J.C. 1999: Waterleidingtracé in 'DeKandelaar', Gemeente Rotterdam. Een aanvullendearcheologische inventarisatie. (BOORrapporten 37).Rotterdam.Peters, F.J.C. 2000: Nogmaals waterleidingtracé in 'DeKandelaar', Gemeente Rotterdam.Een aanvullendearcheologische inventarisatie. (BOORrapporten 50).Rotterdam.Peters, F.J.C. 2001: Wederom waterleidingtracé in 'DeKandelaar', gemeente Rotterdam. Een aanvullendearcheologische inventarisatie en een aanvullendarcheologisch onderzoek. (BOORrapporten 61).Rotterdam.Peters, F.J.C. 2001: Een vindplaats uit de Romeinse tijden een vindplaats uit de Middeleeuwen in het waterlei-dingtracé in 'De Kandelaar', gemeente Rotterdam. Eenaanvullend archeologisch onderzoek. (BOORrapporten69). Rotterdam.Visser, M.E., J.P. Flamman en H. van Londen 2000:Aanvullend archeologisch onderzoek in het gebiedPoldervaart (gem. Rotterdam), deelplan Abtswoude.Onderzoek in Module 7 Kandelaar in het kader van hetprospectieplan voor archeologische waarden.Amsterdam.

Tekening van de plattegrond van een boerderij uit de Romeinse tijd, die in 2003 werd opgegraven inhet herinrichtingsgebied ‘De Kandelaar’. De boerderij bestaat uit drie delen: een noordoostelijk deeldat, gezien de aanwezigheid van een haardplaats, als woondeel kan worden opgevat. Het middendeel,met resten van stalboxen en dikke pakketten mest, werd voor de stalling van veen gebruikt. Het gedeel-te aan de zuidwestzijde betreft waarschijnlijk een latere uitbreiding van het gebouw. Schaal 1:250.

Opgraving van een crematiegraf uit de Romeinse tijd in het herinrichtings-gebied ‘De Kandelaar’. De sporen bevinden zich vlak onder het maaiveld.

LIJST VAN ARCHEOLOGISCH BELANGRIJKE PLAATSEN 23

N

OmschrijvingKasteel Ter Spangen, ook wel ter Nesse genoemd,dateert uit het midden van de 13de eeuw. Aan het eindevan de 13de eeuw bestond het kasteel uit een woonto-ren met afmetingen van 9x9,5 meter, gelegen op hettalud van een motte (kasteelheuvel). De toren is moge-lijk gebouwd door de heer Philips uter Nesse, die het in1307 met de erbij behorende 27 morgen land, waar-langs een rivierje de Spangen loopt, in leen houdt vaneen oudere tak van de familie.Het kasteel wordt in 1351 afgebroken, waarna het eenkwart eeuw later weer wordt herbouwd. Dan wordt demotte uitgevlakt en de fundering van de woontorengebruikt bij de bouw van een woonvleugel, die deeluitmaakt van een rechthoekige kasteelplattegrond. Inde 15de eeuw wordt het kasteel verder vergroot. Het is

in 1572 afgebrand. In het midden van de 19de eeuwrestten nog enkele muurbrokken in een weiland, terwijlin het begin van de 20ste eeuw de locatie van het kas-teel Ter Spangen nog herkenbaar was aan een ongelijkgelegen terrein. Een deel van het complex is wegge-baggerd voor de aanleg van de Bornissehaven.

OnderzoeksgeschiedenisVoorafgaande aan de aanleg van het industrieterreinSpaanse Polder, waarbij grond werd opgespoten, is hetkasteel in 1941 onderzocht door J.G.N. Renaud namenshet Rijksbureau voor de Monumentenzorg. Bij de drieweken durende opgraving werden funderingen gedocu-menteerd en vondstmateriaal, onder andere uit degracht, verzameld.

OBJECT 10 OVERSCHIE

Kasteel Ter Spangen


Schaal 1:4000

LocatieDe resten van het kasteel Ter Spangen bevinden zichop het bedrijventerrein Spaanse Polder, tussenBreevaartstraat en Giessenweg, onder de modernebebouwing.

Maximaal toegestane verstoringsdiepteIn afwijking van het bepaalde in artikel 14 lid 1 onder a van de Monumentenverordening Rotterdam 2003 isvergunning vereist voor graafwerkzaamheden vanaf eendiepte van 1,5 meter beneden Normaal Amsterdams Peil.

Gantelhaven

Breevaartstraat

Bornissehaven

Giessenweg

A 20Industrieweg

88570 89090

4379

0043

8300

LiteratuurHoek, C. 1972: De ontwikkeling gedurende de dertien-de eeuw van het verdedigbare bakstenen huis in hetMaasmondgebied, Holland 4, no. 5, 201-240 (i.h.b.blz. 224).Renaud, J.G.N. 1941: Ontdekkingstocht door middel-eeuwsch Rotterdam, De Maastunnel 4 (1941), no. 10,214-223.Renaud, J.G.N. 1942: Oudheidkundige onderzoekingenin en om Rotterdam, Rotterdams Jaarboekje 1942,121-151.

Renaud, J.G.N. 1943: Spangen en de van der Spangen’s. Rotterdams Jaarboekje 1943, 205-212.Renaud, J.G.N. 1952: Middeleeuwse gebruiksvoorwer-pen. Spangen (Zuid-Holland), Berichten van deRijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek1952, 53-62.Renaud, J.G.N. 1953: Vondsten van Spangen,Rotterdams Jaarboekje 1953, 112-129.Ridder, S. de 2001: Kastelen, sloten en buitens inOverschie, Nederlandse Historiën 35, no. 4, i.h.b. blz.11-12.


Ruïne van kasteel Ter Spangen in 1649. Tekening vervaardigddoor C. Saftleven. (foto: Gemeentearchief Rotterdam).

Plattegrond van de in 1941 aangetroffen funderingsrestenvan kasteel Ter Spangen. Het grondplan van de woontoren(in zwart) is ook hierop zichtbaar. Schaal: 1:500.N

OmschrijvingKasteel Starrenburg is in de eerste helft van de 13deeeuw gebouwd. Het bestond uit een vierkante toren van10x10 meter, gelegen op een 6 à 7 meter hoge motte(kasteelheuvel). Tegen een van de zijden, op het taludvan de motte en grenzend aan de gracht, lag eenommuurde binnenplaats. Het kasteel is op last van dehertog Willem van Beieren in 1351 gesloopt.

Ridder Gillis van Vorscoten, genoemd tussen 1247 en1281, had het kasteel Starrenburg en 12 morgen landals grafelijk leen. De 13de-eeuwse leenmannen met denaam ‘Van Vorscoten’ komen van oorsprong uit deomgeving van Leiden, waar zij te Voorschoten ook eenkasteel bezitten, eveneens met de naam Starrenburg.De naam van beide kastelen kan gerelateerd wordenaan hun familiewapen: een achtpuntige ster.

Starrenburg te Overschie diende waarschijnlijk als oud-ste ambtswoning van de baljuw van Schieland. Alsplaatsvervanger van de graaf zorgde de baljuw onderandere voor de rechtspraak, die mogelijk plaatsvond ophet kleine voorplein naast de woontoren. Aangezien debaljuw ook de doodstraf kon uitspreken, is het niet ver-wonderlijk dat de polder waarin Starrenburg stond,vanouds aangeduid werd met de naam ‘Galchhoek’.

Rond 1600 werd ter plaatse van het middeleeuwse kas-teel een nieuw huis, met vier verdiepingen en een vier-kant grondplan, gebouwd. Dit herenhuis met bijgebou-wen is in het begin van de 20ste eeuw afgebroken.

LocatieDe resten van het kasteel Starrenburg bevinden zich ophet bedrijventerrein Spaanse Polder, in het gebiedbegrensd door de Keenstraat, IndustriewegLinschotenstraat en Schuttevaerweg.

Maximaal toegestane verstoringsdiepteIn afwijking van het bepaalde in artikel 14 lid 1 onder avan de Monumentenverordening Rotterdam 2003 isvergunning vereist voor graaf werkzaamheden vanafeen diepte van 1,5 meter beneden Normaal AmsterdamsPeil.

OBJECT 11 OVERSCHIE

Kasteel Starrenburg


Schaal 1:4000

Schuttevaerweg

Matlingew

eg

Industrieweg

Keenstraat

Linschotenstraat

Lingehaven

88060 88560

4380

4043

8440

OnderzoeksgeschiedenisFunderingen van het kasteel Starrenburg, alsmede eenwaterput en een kelder, toebehorend aan het 17de-eeuwse herenhuis ter plaatse, zijn in 1942 onder leidingvan J.G.N. Renaud gedocumenteerd. Ook 13de- en14de-eeuws aardewerk is verzameld.

LiteratuurHoek, C. 1972: De ontwikkeling gedurende de dertien-de eeuw van het verdedigbare bakstenen huis in hetMaasmondgebied, Holland 4, no. 5, 201-240 (i.h.b.blz. 224).Renaud, J.G.N. 1943: Starrenburg, RotterdamsJaarboekje 1943, 213-233.Ridder, S. de 2001: Kastelen, sloten en buitens inOverschie, Nederlandse Historiën 35, no. 4, i.h.b. blz.13-16.

Ruïne van het Huis Starrenburg. Tekening vervaardigd door anoniem kunstenaar rond het midden van de19de eeuw (foto: Gemeentearchief Rotterdam).


OmschrijvingDe middeleeuwse hofstad Rodenrijs wordt voor heteerst in 1302 vermeld en dateert waarschijnlijk uit hetlaatste kwart van de 13de eeuw. Het was oorspronke-lijk in het bezit van het adellijke geslacht Rodenrise.Het is leenroerig aan het kasteel Rodenrijs (object 13).Over het uiterlijk van de hofstad is weinig bekend. Opbevel van de graaf wordt het bouwwerk ter plaatse in1351 gesloopt. Na 1354 schijnt het huis te zijn her-

bouwd, waarna het in de 15de eeuw tijdens de JonkerFransenoorlog schade heeft opgelopen. In de 16deeeuw verwierf Johan van Oldenbarnevelt de hofstad inleen en werd Heer van Rodenrijs. Hij liet voor zijnzoon de oude ridderhofstad in oude luister herstellen.De hofstad wisselde regelmatig van eigenaar en bewo-ners. In 1840 werden de gebouwen gesloopt.

LocatieDe resten van hofstad Rodenrijs bevinden zich onderen ten noorden van moderne bebouwing langs deDelftweg langs de Delftse Schie.

OBJECT 12 OVERSCHIE

Hofstad Rodenrijs


Schaal 1:4000

87670 88240

4403

7044

0880

Delftse Schie

Delftweg

A13

Doenkade

Maximaal toegestane verstoringsdiepteOvereenkomstig het bepaalde in artikel 14 lid 1 onder avan de Monumentenverordening Rotterdam 2003 is vergunning vereist voor graafwerkzaamheden vanaf eendiepte van 0,5 meter beneden maaiveld.

OnderzoeksgeschiedenisTijdens de uitbreiding van de Röntgen TechnischeDienst in het begin van de jaren ’70 van de 20ste eeuwzijn vondstmeldingen gedaan van 13de- en 14de-eeuw-se bakstenen en aardewerk. Archeologisch onderzoekheeft tot dusver niet plaatsgevonden.

LiteratuurHazewinkel, H.C. 1951: De hofstad Rodenrijs,Rotterdams Jaarboekje 1951, 154-192.Hoek, C 1970: Overschie, Verslagen OudheidkundigOnderzoek Gemeentewerken Rotterdam 1970, 11.Hoek, C. 1972: Overschie, Verslagen OudheidkundigOnderzoek Gemeentewerken Rotterdam 1972, 5-6.Ridder, S. de 2001: Kastelen, sloten en buitens inOverschie, Nederlandse Historiën 35, no. 4, i.h.b. blz.20-21.

Huis Rodenrijs aan de Delftweg in Overschie. Een tekening van A. Haan uit 1728 (foto: Gemeentearchief Rotterdam).


LocatieDe resten van kasteel Rodenrijs liggen in het gebiedbegrensd door de Julianastraat, de A-13, de Willem deZwijgerstraat en de Oranjestraat.

OmschrijvingHet kasteel Rodenrijs bestaat uit een toren en een ring-muur, met een diameter van 22 meter, op een motte(kasteelheuvel). De muren zijn geconstrueerd op spaar-bogen, waarvan de pijlers zijn gefundeerd op het oor-spronkelijke maaiveld. Rond de gracht van de mottebevond zich een aarden wal. Het kasteel, dat waar-schijnlijk in de 13de eeuw is aanlegd, is in 1351 ver-woest. Het behoorde toe aan de familie Rodenrijs, dieal in 1156 wordt vermeld.

De burchtheuvel staat nog aangeduid op een kaart uit1702 van de landmeter Krukius. Tot de aanleg van deSchiewijk in 1922 is de kleiheuvel zichtbaar geblevenen werd met de naam ‘De Bult’ aangeduid. Ook de hui-dige naam Terpstraat refereert naar de oorspronkelijkeaanwezigheid van de kasteelheuvel ter plaatse.

OBJECT 13 OVERSCHIE

Kasteel Rodenrijs


Schaal 1:4000

88440 88960

4395

3043

9950

Delftse Schie

Rotterdamse SchieD

elftweg

A13

Rodenburgstraat

Oranjestraat

TerpstraatJulianastra

at

Willem de Zwijgerstra

at

Maximaal toegestane verstoringsdiepteOvereenkomstig het bepaalde in artikel 14 lid 1 onder avan de Monumentenverordening Rotterdam 2003 isvergunning vereist voor graafwerkzaamheden vanaf eendiepte van 0,5 meter beneden het maaiveld.

OnderzoeksgeschiedenisBij het afgraven van de kasteelheuvel ten behoeve vande aanleg van de woonwijk Schiewijk te Overschie in1922 zijn de fundatieblokken van de ringmuur en eenwaterput gedocumenteerd. Ook aardewerk werd des-tijds verzameld.

LiteratuurHelbers, G.C. 1929: Overschie in den loop van tieneeuwen. Gedenkboek uitgegeven ter gelegenheid vande viering van het 1000-jarig bestaan van Overschie,ihb. p. 185-186.Hoek, C. 1965: De woning van heer Dirk van

Hodenpijl te Overschie en de geslachten VanRodenrijs, Van Matenesse, Uter Nesse, Van (der)Spangen, Van der Vene en Van (den) Dorp(e), DeNederlandsche Leeuw 82, 1-96, 194-210.Hoek, C. 1972: De ontwikkeling gedurende de dertien-de eeuw van het verdedigbare bakstenen huis in hetMaasmondgebied, Holland 4, no. 5, 201-240 (i.h.b.blz. 221-222).Ridder, S. de 2001: Kastelen, sloten en buitens inOverschie, Nederlandse Historiën 35, no. 4, i.h.b. blz.10-11.

Luchtfoto van Overschie uit 1924, vanuit het westen. Linksboven, aan de noordzijde van de Rotterdamse Schie, is een cirkelvormigestructuur zichtbaar op de plaats van het voormalige kasteel Rodenrijs. Foto: Aviodrome, Lelystad.


Overschie in de tweede helft van de 12de eeuw uit tuf-steen was opgebouwd. Het had een rondgesloten koor(7.80 meter x 12,50 meter) en een rechthoekig schip(8x24 meter). De toren van de kerk is waarschijnlijk inde 13de eeuw aan het gebouw toegevoegd.

OmschrijvingOmstreeks 1030 wordt gesproken over een kapel teSce, het latere Overschie. De kerk ressorteerde onderde kerk van Vlaardingen en was vanaf het midden vande 12de eeuw parochiekerk voor een gebied dat ookBerkel-Rodenrijs omvatte. De middeleeuwse kerk is in1899 afgebrand. Er zijn aanwijzingen dat de kerk van

LocatieDe kerk bevindt zich aan de Overschiese Dorpsstraat inOverschie.

OBJECT 14 OVERSCHIE

Het terrein van de Nederlands Hervormde Kerk (Sint-Nicolaas)en directe omgeving


Schaal 1:2000

Delftse Schie

Oversc

hiese

Rotterdam

se Rijw

eg

Dorps

stra

at

88330 88660

4392

6043

9530

Uitzondering rijksmonumentaal gedeelteGelet op het bepaalde in artikel 13, lid 2, van deMonumentenverordening Rotterdam 2003 zijn van dezeaanwijzing als Archeologisch Belangrijke Plaatsuitgezonderd het kerkgebouw en de kerktoren, zoalsdeze op grond van artikel 3 van de Monumentenwet1988 zijn aangewezen als beschermd monument(monumentnummer 527171).

Maximaal toegestane verstoringsdiepteOvereenkomstig het bepaalde in artikel 14 lid 1 onder avan de Monumentenverordening Rotterdam 2003 is vergunning vereist voor graafwerkzaamheden vanaf eendiepte van 0,5 meter beneden het maaiveld.


OnderzoeksgeschiedenisArcheologisch onderzoek heeft niet plaatsgevonden.Aan de hand van tekeningen en foto’s zijn enige bouw-historische waarnemingen gedaan.

LiteratuurJ.M.J. van den Berg e.a. (red.) 2000: Grote kerk vanOverschie. Rotterdam.

Prentbriefkaart met de restanten van de Nederlands Hervormde Kerk van Overschie nade brand in 1899 (collectie: Gemeentearchief Rotterdam).

OmschrijvingHet kasteel Weena dateert uit de 13de eeuw en bestonduit een omgrachte woontoren van 10x12 meter. Hetwas de woonplaats van het geslacht Bokel. Het kasteelis in de 15de eeuw vernield. Over de bouwgeschiedenisis weinig bekend.

LocatieDe resten van het kasteelcom-plex liggen gedeeltelijk onderhet station Hofplein en in deomgeving van de kruisingKatshoek en Hofdijk.

Maximaal toegestane verstoringsdiepteOvereenkomstig het bepaalde in artikel 14 lid 1onder a van de Monumenten-verordening Rotterdam 2003is vergunning vereist voorgraafwerkzaamheden vanafeen diepte van 0,5 meterbeneden het maaiveld.

OBJECT 15 NOORD

Kasteel Weena


Schaal 1:4000

Schiekade

Katshoek

StationHofplein

Hofdijk

Pompenburg

92310 92790

4377

2043

8100

Locatie-tekening van het aangetroffen muurwerkvan kasteel Weena in het jaarverslag van hetmuseum Boymans van Beuningen over 1914.

Uitzondering rijksmonumentaal gedeelteGelet op het bepaalde in artikel 13, lid 2, van deMonumentenverodening Rotterdam 2003 is van dezeaanwijzing als Archeologisch Belangrijke Plaatsuitgezonderd het spoorwegviaduct van de Hofpleinlijn,zoals dat op grond van artikel 3 van de Monumentenwet1988 is aangewezen als beschermd monument(monumentnummer 524301).

dit verwijderd bij de bouw van het station Hofplein.Wel werd houtwerk aangetroffen, waarvan de functieonduidelijk is. In 1991 werd in de bouwput voor een tunnel onder deoprit van de Willemsspoortunnel twee ingravingenwaargenomen, die waarschijnlijk samenhangen metkasteel Weena. Ook nu werden verscheidene fragmen-ten van ‘kloostermoppen’ aangetroffen.

LiteratuurMoree, J.M. e.a. 2002: Archeologisch onderzoek in hetMaasmondgebied: Archeologische kroniek 1991-2000,BOORbalans 5. Bijdragen aan de bewoningsgeschiede-nis van het Maasmondgebied. Rotterdam, 160-161. Renaud, J.G.N. 1943: Oudheidkundige onderzoekingenin en om Rotterdam, Rotterdams Jaarboekje 1942,121-151.

Koperen wapenschildjes gevonden bij kasteelWeena. Ze maakten vermoedelijk deel uit vanpaardentuig en zijn voorzien met de wapens vande Hollands-Henegouwse graven. Het wapenwordt toegeschreven aan Willem IV. Datering:derde kwart 14de eeuw. Schaal 1:2.

Op zoek naar de fundamenten van het Kasteel Weena in 1941 bij het Station Hofplein.


OnderzoeksgeschiedenisBij de bouw van het station Hofplein in 1905 werden zware funderingen ontdekt. De muren waren 2-3 meter dik. Een situatieschets van het muurwerk is door Hoynck van Papendrecht gepubliceerd in het jaarverslag van het museum Boymans van Beuningen over het jaar 1914. In het jaar van de ontdekking werden door het museum enige vondsten van Weena aangekocht. Het betreft eind 13de-eeuws en 14de-eeuws steengoed kannen, alsmede 14de-eeuwse koperen wapenschildjes, die vermoedelijk deel hebben uitgemaakt van paarden-tuig.In 1941 werd opnieuw gezocht naar de resten van het kasteel Weena, hoewel de onderzoekers niet op de hoogte waren van de vondst van 1905. Nadat tever-geefs aan het Weenaplein een sleuf was gegraven, ver-trok men naar de Bokelstraat. De vondst van 'klooster-moppen' wees op de nabijheid van de kasteellocatie, hoewel geen muurwerk werd aangetroffen. Mogelijk is

OBJECT 16 en 17 DELFSHAVEN

Nederlands Hervormde Kerk (Sint Anthonius) en sluiscomplex

OmschrijvingIn 1389 verleende hertog Albrecht van Beieren, graafvan Holland, toestemming aan de Delftenaren een vaartaan te leggen naar de Maas. Aan de monding van dezeDelfshavense Schie onstond een nederzetting,Delfshaven genaamd, die eeuwen lang tot Delft bleefbehoren. Aanvankelijk maakte Delfshaven, kerkelijkgezien, deel uit van de parochie Schoonderloo (zieobject 18). In het begin van de 16de eeuw werd de in1417 gestichte Sint-Anthoniuskapel in Delfshavenparochiekerk (object 16).

LocatieHet kerkgebouw bevindt zich aan deAelbrechtskolk. De resten van het sluizen-complex bevinden zich aan de noordzijdevan de Aelbrechtskolk, langs deSchiedamseweg, onder het terras van hetcafé ‘De Oude Sluis’.

Maximaal toegestane verstoringsdiepteIn afwijking van het bepaalde in artikel 14lid 1 onder a van de Monumenten-verordening Rotterdam 2003 is vergunningvereist voor graafwerkzaamheden vanafeen diepte van 1,5 meter beneden hetmaaiveld voor het sluiscomplex. Voor dekerk geldt dat overeenkomstig genoemdebepaling vergunning vereist is voor graaf-werkzaamheden vanaf een diepte van 0,5 meter beneden het maaiveld.

Bij het privilege van 1389 werd vastgesteld dat op deplaats waar de vaart de Maasdijk kruiste een sluis zoumoeten worden aangelegd. Het gaat daarbij om eensluis met twee schotdeuren; waarvan één onder deSchiedamseweg (voorheen deel van de Mathenesser-dijk). De andere lag ter plaatse van de huidige brugover de Aelbrechtskolk, zodat een schutkolk ontstond.Laatstgenoemde schotdeur werd vervangen door dehuidige doorgang naar de Delfshavense Schie.


Schaal 1:2000

17

16

Ael

brec

htsk

olk

Ael

brec

htsk

olk

Achterhaven

Schiedamseweg

Mathenesserdijk

90350 90550

4358

8043

6170

Uitzondering rijksmonumentaalgedeelteGelet op het bepaalde in artikel 13, lid 2, van de Monumentenverordening Rotterdam 2003 zijn van deze aanwijzingals Archeologisch Belangrijke Plaats uitgezonderd het kerkgebouw en de sluis, zoals deze op grond van artikel 3 van deMonumentenwet 1988 zijn aangewezen alsbeschermd monument (monumentnummers32871 en 32872).

OnderzoeksgeschiedenisDe kerk van Delfshaven is niet archeologisch onder-zocht. De oudste schotdeur in de dijk is in 1910gedeeltelijk opgemeten en getekend. De sluis bleekoverwelfd te zijn en bezat een schotdeur, die nog ingoede staat bleek te verkeren.

LiteratuurGraaf, C.A.A. de 1972: De geschiedenis van de sluizente Delfshaven (typescript).

De kerk van Delfshaven aan de Aelbrechtskolk (2003).Foto’s: G.F.H.M. Kempenaar (BOOR).

Delfshaven, zoals weergegeven op deKaart van De Drie Schieën (om-streeks 1512). In de beide torensbevinden zich de deuren van de sluis.

De middeleeuwse sluisrestanten bevinden zich rechts naastde huidige sluisdoorgang.


OmschrijvingAardewerkvondsten, verzameld in 1923 bij het gravenvan de Coolhaven, tonen aan dat dit deel vanRotterdam in de 11de/12de eeuw bewoond was. Hetgebied is overstroomd in het derde kwart van de 12deeeuw, waarna het in de 13de eeuw is (her)bedijkt. In1249 worden inkomsten uit de visserij bij de plaatsSchoonderloo genoemd en in 1259 is sprake van goe-derenroof uit schepen van Keulse kooplieden, welkincident plaatsgevonden heeft bij Schoonderloo. Denederzetting bezat blijkbaar een haven.

Het ambacht Schoonderloo is aan het einde van de13de eeuw in handen van de Heren van Putten. In 1318wordt het verkocht aan de Heer van Voorne en vóór1332 komt het in handen van de Hollandse graaf. Uitde grafelijke rekeningen blijkt dat er sprake was van(sluis)visserij en herbergen te Schoonderloo. Ookbestond er een veer tussen het dorp en Katendrecht.

De kerk van Schoonderloo, waarvan de ouderdom nietbekend is, bevindt zich direct achter Schielands HogeZeedijk (ter hoogte van de huidige Pieter de Hooch-straat). Op en aan de dijk is vanaf de 13de eeuwgewoond. Zo bevindt zich ten westen van de kerk, inieder geval vanaf de 14de eeuw een imposante boerde-

rij (mogelijk begraven hofstad) 'Croondersteyn'genaamd.

In 1277 is voor het eerst sprake van een pastoor teSchoonderloo. Over de bouwgeschiedenis en het uiter-lijk van de kerk is weinig bekend. Iconografische bron-nen laten zien dat het bakstenen kerkgebouw een recht-hoekig gesloten koor van drie traveeën bezat, dat afge-dekt werd door een zadeldak met twee topgevels. Tothet begin van de 16de eeuw functioneerde de kerk alsparochiekerk voor de parochie Schoonderloo, waar ookDelfshaven deel van uitmaakte. Daarna werd de Sint-Anthoniuskapel (object 16) in Delfshaven parochie-kerk. De kerk van Schoonderloo werd nu kapel.

Het kerkgebouw was tot 1562 omgeven door een muur,daarna werd een sloot rondom het kerkhof gegraven.De kapel van Schoonderloo werd in 1572 grotendeelsverwoest. In de ruïne werden nog tot in de 18de eeuwoverledenen ter aarde besteld. In 1802, bij het makenvan de straatweg naar Schiedam, werden de restantenvan het gebouw geheel afgebroken. Een deel van hetkerkhof, dat als begraafplaats in 1898 buiten gebruikwerd gesteld, is tot op de dag van vandaag blijvenbestaan.

LocatieDe plaats van de voormalige kerk van hetdorp Schoonderloo bevindt zich in het gebieddat begrensd wordt Pieter de Hoochstraat,Kerkepad, Dirck Hoffstraat en Kapelstraat; terhoogte van het huidige Lyceum en de voor-malige Joodse begraafplaats.

Maximaal toegestane verstoringsdiepteIn afwijking van het bepaalde in artikel lid 1onder a van de MonumentenverordeningRotterdam 2003 is vergunning vereist voorgraafwerkzaamheden vanaf een diepte van1,5 meter beneden het maaiveld.

OBJECT 18 DELFSHAVEN

Kerk en directe omgeving van het vroegere Schoonderloo


Schaal 1:2000

90940 91130

4355

8043

5780

Willem Buytewechstraat

Dirck H

offstra

atK

erkepad

Kapelstraat

Pieter de Hoochstraat

locatiebegraafplaats

OnderzoeksgeschiedenisMet uitzondering van de in 1923 bij het graven van deCoolhaven verzamelde aardewerkvondsten (thans in decollectie van het Historisch Museum Rotterdam) zijn eruit de directe omgeving van Schoonderloo geenarcheologische gegevens voorhanden.

LiteratuurHoek, C. 1972: Rotterdam en omgeving aan het eindevan de middeleeuwen. Rotterdam.Hoek, C. 1974: Acten betreffende Schoonderloo,Gemeentewerken Rotterdam. Verslagen van de afdelingOudheidkundig Onderzoek (Bijlage I). Verslag 1974.Wiersum, E. 1919: Het kerkhof te Schoonderloo,Rotterdam Jaarboekje 1919, 60-64.

De kerk van Schoonderloo staat weergegeven op de kaart van De Drie Schieën(omstreeks 1512).


Ruïne van de kerk van Schoonderloo, getekendin 1734 door H. Spilman (foto: GemeentearchiefRotterdam).

OmschrijvingRotterdam is ontstaan aan de dam in de Rotte, die zichbevindt ter hoogte van de huidige Hoogstraat. De damis rond 1270 aangelegd en werd voorzien van een aan-tal sluizen, die zorgden voor de afwatering van deRotte op de Nieuwe Maas. Uit het archeologischonderzoek van het BOOR in het tracé van deWillemsspoortunnel blijkt dat men vrijwel direct na deaanleg van de dam erop is gaan wonen.

De houten sluizen, bestaande uit een reeks gebinten,waren in die tijd aan de bovenzijde nog open. Later,nadat de bebouwing toenam en de dam werd verbreed,kwamen de sluizen geheel onder de straat te liggen. Inde 16de eeuw werden de sluizen, met uitzondering vande vloer en de deuren, geheel uit steen opgetrokken.Momenteel zijn 10 sluizen, die overigens niet gelijktij-dig hebben gefunctioneerd, in de Hoogstraat bekend.

OnderzoeksgeschiedenisVóór 1942 zijn incidenteel waarnemingen en meldin-gen gedaan die betrekking hebben op de restanten vande sluizen in de Hoogstraat. Het vrijleggen en docu-menteren van zeven sluizen vond in 1942 en 1943plaats tijdens het puinruimen en de egalisatiewerk-zaamheden na het bombardement van mei 1940. Hetonderzoek werd uitgevoerd door de DienstWederopbouw Rotterdam (Diwero). De resultaten zijnbeknopt gepubliceerd door C. Franx. Resten van deoudste delen van de sluizen en de dam zijn in de onder-grond bewaard gebleven.Tijdens het archeologisch onderzoek in het tracé van deWillemsspoortunnel werd door het BOOR in 1991 deresten van een tot dan toe onbekende 13de-eeuwsesluis aangetroffen, die grotendeels uit hergebruiktscheepshout was vervaardigd. De vondst vormde deaanleiding voor hernieuwde aandacht voor het in de

LocatieDe resten van de dam en de sluizen bevinden zich in deHoogstraat.

Maximaal toegestane verstoringsdiepteIn afwijking van het bepaalde in artikel 14 lid 1 onder avan de Monumentenverordening Rotterdam 2003 isvergunning vereist voor graafwerkzaamheden vanafeen diepte van 1 meter beneden het maaiveld.

OBJECT 19 CENTRUM

De dam en de sluizen in de Rotte


Schaal 1:2000

Sint Laurenskerk

Hoogstraat

Binnenrotte

Botersloot

92900 93200

4372

5043

7450

oorlogsjaren uitgevoerde onderzoek. De opgravingsre-sultaten, in samenhang met de documentatie van deDIWERO, zijn uitgebreid gepubliceerd in BOORbalans4.LiteratuurCarmiggelt, A, A.J. Guiran en M.C. van Trierum (red.)1997: BOORbalans 3. Archeologisch onderzoek in hettracé van de Willemsspoortunnel te Rotterdam.Rotterdam.Carmiggelt, A, A.J. Guiran en M.C. van Trierum 1999:Rotta en de ouderdom van de Rotte-dam. Twee onder-werpen in kort bestek uit het archeologisch onderzoekin het tracé van de Willemsspoortunnel te Rotterdam,Rotterdams Jaarboekje 1998, 181-190.Carmiggelt, A, A.J. Guiran en M.C. van Trierum 2001:

BOORbalans 4. Archeologisch onderzoek in het tracévan de Willemsspoortunnel te Rotterdam. Sluizen en schepen in de dam van de Rotte. Rotterdam.Carmiggelt, A., en A.J. Guiran 2002: Archeologie enhistorie van de sluizen in de Rotte-dam, RotterdamsJaarboekje 2002, 166-177.Franx C. 1942: De sluizen in den Middeldam, DeMaastunnel 5, 231-240.Franx, C. 1946: De strijd tegen het water in het middel-eeuwsche Rotterdam, Rotterdams Jaarboekje 1945, 79-106.Franx, C. 1948: Merkwaardige oude funderingen bloot-gelegd te Rotterdam, Weg en waterbouw 8, no. 3/4, 17-32.

Koperen insigne of beslagstuk in de vorm van een ridder tepaard. Het voorwerp werd aangetroffen bij een van de eerstehuizen op de dam van Rotterdam. Datering: laatste kwart13de-eerste kwart 14de eeuw. Grootste lengte: 3,2 cm.


Resten van een 13de-eeuwse sluis zijn tijdens het archeolo-gisch onderzoek in het tracé van de Willemsspoortunnel aan-getroffen onder de Hoogstraat.

Uit het archeologisch onderzoek in het tracé van deWillemsspoortunnel is gebleken dat de dam van Rotterdamrond 1270 is aangelegd. Vrijwel direct na de aanleg is menop de dam gaan wonen. De eerste houten huizen waren gele-gen op terpachtige verhogingen. De huizen bezaten in hetmidden een haardplaats. De foto toont de opgraving van eendergelijk huis met haardplaats.

OmschrijvingDe eerste schriftelijke vermelding van de SintLaurenskerk dateert uit 1366. Er is dan sprake van een‘Hylebrandus, priester, vicaris aan het altaar van de H.Maagd Maria in de kerk van Rotterdamme’. Eerder, in1306, wordt voor het eerst melding gemaakt van eenpastoor van Rotterdam, maar of deze verbonden wasaan genoemde kerk is onzeker. Over het 14de-eeuwsekerkgebouw, alsmede de ruimtelijke indeling in dedirecte nabijheid ervan, is weinig bekend. Het huidigekerkgebouw dateert uit de 15de eeuw.

OnderzoeksgeschiedenisIn de oorlogsjaren en in het bijzonder tijdens de restau-ratie van de Sint Laurenskerk vanaf 1952 is er onder-zoek gedaan naar de funderingen en het muurwerk vanhet huidige kerkgebouw. De bouwhistorische onder-zoeksresultaten werden gepubliceerd in het regelmatigverschenen Mededelingen over het verloop van de

werkzaamheden betreffende de restauratie Grote ofSint-Laurenskerk Rotterdam 1952-1974. Uit hetarcheologisch onderzoek in het tracé van deWillemsspoortunnel in 1990-1991 bleek dat er in denabijheid van de Laurenskerk niet alleen laat-middel-eeuwse resten te verwachten zijn, maar ook sporen uitde Romeinse tijd en de 10de-12de eeuw, die samen-hangen met de pre-stedelijke nederzetting Rotta.In 1988, 1994 en 1996-1997 werden door het BOORtijdens de uitvoering van grondwerkzaamheden waar-nemingen gedaan op het Grotekerkplein. Daarbij wer-den begravingen en kisten aangetroffen. In de meestegevallen lagen de kisten minimaal driehoog opgesta-peld. Plaatselijk werd onder de begravingen afval enmuurwerk uit de periode 1375-1450 gevonden. Kerk enkerkhof waren blijkbaar toen kleiner en mogelijkbevond zich op de plaats van de graven woonbebou-wing.

LocatieHet kerkgebouw bevindt zich aan het Grote Kerkplein.

Maximaal toegestane verstoringsdiepteOvereenkomstig het bepaalde in artikel 14 lid 1 onder a van de Monumentenverordening Rotterdam 2003 is vergunning vereist voor graafwerkzaamheden vanaf eendiepte van 0,5 meter beneden het maaiveld.

OBJECT 20 CENTRUM

Grote- of Sint-Laurenskerk en directe omgeving


Schaal 1:2000

92820 93140

4372

9043

7490

Oppert

Binnenrotte

Hoogstraat

Uitzondering rijksmonumentaal gedeelteGelet op het bepaalde in artikel 13, lid 2, van deMonumentenverordening Rotterdam 2003 zijn van dezeaanwijzing als Archeologisch Belangrijke Plaatsuitgezonderd het kerkgebouw en de kerktoren, zoalsdeze op grond van artikel 3 van de Monumentenwet1988 zijn aangewezen als beschermd monument(monumentnummers 32782 en 32783).

LiteratuurBesemer, J.W.C. 1996: De bouwgeschiedenis van deSint-Laurenskerk (1449-1940), in: F.A. van Lieburge.a. (red.), De Laurens in het midden. Uit de geschiede-nis van de Grote kerk van Rotterdam. Rotterdam, 11-104.Döbken, A.B., A.J. Guiran en M.C. van Trierum 1992:Archeologisch onderzoek in het Maasmondgebied:Archeologische kroniek 1987-1990, BOORbalans 2.Bijdragen aan de bewoningsgeschiedenis van het

Laurenskerk gezien vanaf de Binnenrottein 2003.

Laurenskerk met op de voorgrond deBinnenrotte, die in 1870 werd gedempt.


Maasmondgebied, 310.Mededelingen over het verloop van de werkzaamhedenbetreffende de restauratie Grote of Sint-LaurenskerkRotterdam 1952-1974.Moree, J.M. e.a. 2002: Archeologisch onderzoek in hetMaasmondgebied: Archeologische kroniek 1991-2000,BOORbalans 5. Bijdragen aan de bewoningsgeschiede-nis van het Maasmondgebied, 202.

OBJECT 21-25 CENTRUM

Pre-stedelijke bewoningssporen uit de Romeinse tijd en de 10de-12de eeuw


LocatieVan vijf zones -langs het tracé van deWillemsspoortunnel in Rotterdam- kan met zekerheidvastgesteld worden dat pre-stedelijke bewoningssporenin de ondergrond aanwezig zijn. Van noord naar zuidzijn dat:-object 21: Tussen Pompenburg en Meent,-object 22: Binnenrotte (tussen Spaarbankstraat enHoogstraat),

-object 23: Noordzijde metrostation Blaak,-object 24: Tussen Blaak en Wijnhaven,-object 25: Bolwerk.

Maximaal toegestane verstoringsdiepteIn afwijking van het bepaalde in artikel 14 lid 1 onder avan de Monumentenverordening Rotterdam 2003 isvergunning vereist voor graafwerkzaamheden vanafeen diepte van 1,5 meter beneden het maaiveld.

OmschrijvingBij archeologisch onderzoek in de binnenstad vanRotterdam, in bijzonder bij de opgravingen in het tracévan de Willemsspoortunnel, zijn op verschillende plaat-sen vondsten en bewoningssporen aangetroffen uitperioden, die aan het ontstaan van de stad Rotterdam inde tweede helft van de 13de eeuw voorafgingen. Zedateren uit de prehistorie, Romeinse tijd en de 10de-12de eeuw. De middeleeuwse relicten kunnen gerela-teerd worden aan de, in 1028 vermelde, nederzettingRotta. De aangetroffen resten hangen deels samen metde loop van de Rotte, die aanvankelijk zorgde voor eennatuurlijke afwatering van het veengebied aan denoordzijde van de huidige Nieuwe Maas.

Op de linkeroever van de Rotte zijn tussenPompenburg en Meent een bewoningslaag, kuilen ensloten uit de tijd van Rotta vastgesteld (object 21).Vondsten en nederzettingssporen uit de Romeinse tijden de tijd van Rotta zijn aangetroffen tussenSpaarbankstraat en Hoogstraat (object 22). Hier bevin-den zich onder meer sporen van huizen en een grafvelduit de Romeinse tijd, alsmede nederzettingssporen vanRotta (onder andere huizen op terpachtige verhogin-gen). Romeins en middeleeuws aardewerk en slotenkwamen ook tevoorschijn aan de noordzijde van hetmetrostation Blaak (object 23). Op de rechteroever vande Rotte zijn nederzettingssporen van Rotta vastgesteldtussen het metrostation Blaak en de Wijnhaven (object24). Ook zijn er onder een deel van het huidigeBolwerk resten vastgesteld van een 11de-eeuws dijkje(object 25). Schaal 1:5000

Binnenrotte

Hoogstraat

Blaak

Station Blaak

Wijnhaven

Oude H

aven

Meent

21

22

23

24

25

OnderzoeksgeschiedenisVóór aan het archeologisch onderzoek in het tracé vande Willemsspoortunnel in 1988-1992 waren er nauwe-lijks pre-stedelijke vondsten uit de binnenstad vanRotterdam bekend. Het onderzoek in de spoortunnelheeft dan ook een belangrijke bijdrage geleverd aan debewoningsgeschiedenis en de landschapsontwikkelingvan het pre-stedelijke Rotterdamse grondgebied. In2000 werden door het BOOR tussen de Botersloot ende Binnenrotte bij de realisatie van het complex ‘TheCity Building’ wederom resten van Rotta aangetroffen.Het gaat om slootjes en een deel van een huiserf metdaarop resten van een gebouw in de vorm van stompenvan zware palen en vlechtwerkmatten. Het geheeldateert uit de 11de eeuw.

LiteratuurCarmiggelt, A., en A.J. Guiran 1997: Pre-stedelijkebewoningssporen en vondsten uit het tracé van deWillemsspoortunnel te Rotterdam; prehistorie,Romeinse tijd en Middeleeuwen (vóór circa 1150), in:A. Carmiggelt, A.J. Guiran en M.C. van Trierum (red.),BOORbalans 3. Archeologisch onderzoek in het tracévan de Willemsspoortunnel te Rotterdam. Rotterdam,73-112.Carmiggelt, A, E. Jacobs en A.J. Guiran 2003: VanRotta tot Rotterdam. Een archeologisch onderzoeklangs de Binnenrotte in Rotterdam tijdens de aanlegvan de bouwput voor het complex “City-Building”(BOORrapporten 110). Rotterdam.Moree, J.M. e.a. (red.) 2002: Archeologisch onderzoekin het Maasmondgebied: archeologische kroniek 1991-2000, in: A.Carmiggelt, A.J. Guiran en M.C. vanTrierum (red.), BOORbalans 5. Bijdragen aan debewoningsgeschiedenis van het Maasmondgebied.

Impressie van de nederzetting Rotta.

Archeologisch onderzoek aan de Binnenrotte in 2001. Bij deopgraving werden sporen uit Rotta aangetroffen.


Een messing umbo (schildknop) uit de Romeinse tijd en driemantelspelden uit de tijd van Rotta (10de-12de eeuw).

OmschrijvingOnder en in de directe omgeving van hetSchielandshuis bevinden zich in de ondergrond de res-ten van de middeleeuwse stadsverdediging vanRotterdam: de stadsgracht, de resten van deSchiedamsepoort en de stadsmuur met een toren. Ookde middeleeuwse rivierdijk, gelegen onder de huidigeKorte Hoogstraat die aangelegd is rond 1200, bevindtzich in dit gebied.Rond het midden van de 14de eeuw werd rond de mid-deleeuwse stad Rotterdam een stadsgracht met wal aan-gelegd. Waarschijnlijk in het begin van de 15de eeuwwerd op de plaats waar de rivierdijk de stadsgracht

kruiste een stenen stadspoort (de Schiedamsepoort ofWestpoort) gebouwd. Mogelijk kende het gebouw eenvoorloper van hout. Aan de stenen poort grensde eenportierswoning en een toren, die als gevangenis dienstheeft gedaan (de Soetentoren of in de volksmond‘Treurenburg’ genoemd).Door de uitbreiding van Rotterdam richting Maas,vanaf het einde van de 16de eeuw, verloren de oudeverdedigingswerken hun functie. De gracht werdgedempt en de stadsmuur en de Schiedamsepoort wer-den in 1613 afgebroken. Vanaf 1625 werden op dezeplaats huizen gebouwd.

LocatieTer plaatse van het Bulgersteyn, de Korte Hoogstraaten onder het Schielandshuis.

Maximaal toegestane verstoringsdiepteIn afwijking van het bepaalde in artikel 14 lid 1 onder avan de Monumentenverordening Rotterdam 2003 isvergunning vereist voor graafwerkzaamheden vanaf eendiepte van 1 meter beneden het maaiveld.

Schaal 1:2000

OBJECT 26 CENTRUM

Resten stadsmuur met toren, fundering Schiedamsepoort engedempte stadsgracht


92570 92860

4369

9043

7200

Coolsingel

Bulgersteyn

Korte H

oogstraat

Schielands-huis

Blaak

Uitzondering rijksmonumentaal gedeelteGelet op het bepaalde in artikel 13, lid 2, van deMonumentenverordening Rotterdam 2003 is van deze aanwijzing als Archeologisch Belangrijke Plaats uitgezonderd het Schielandhuis, zoals dat op grond vanartikel 3 van de Monumentenwet 1988 is aangewezenals beschermd monument (monumentnummer 32781).

OnderzoeksgeschiedenisIn de omgeving van het Schielandshuis hebben in de20ste eeuw verschillende archeologische waarnemin-gen en opgravingen plaatsgevonden. In 1933 werdenonder leiding van de toenmalige gemeente-archivarisH.C. Hazewinkel de oostelijke gevel van deSchiedamsepoort en de aangrenzende portierswoningen Soetentoren oppervlakkig gedocumenteerd. Tijdens de oorlogsjaren werden door de DienstWederopbouw Rotterdam (Diwero) aan de noordoost-zijde van de Schiedamsepoort resten van de stadsmuur,kaden en aanwijzingen voor de aanwezigheid van eenof meer sluizen aangetroffen.In 1963 kwam het opgaande muurwerk van de westzijde van de Schiedamsepoort tevoorschijn bij de aanleg vaneen waterleiding ter hoogte van het bordes van hetSchielandshuis. Ook werden toen de muurresten vaneen van de torens in de stadsmuur in Bulgersteyn, devoormalige Boymansstraat, gevonden. Het vervolg vande stadsmuur noordwaarts langs de Coolsingel werd in

1994 onderzocht. In 1993/1994 werd door het BOOR voorafgaande aan de bouw van het hoofdkantoor van de Credit LyonnaisBank Nederland, de huidige Fortis Bank, een opgra-ving in een deel van de bouwput uitgevoerd. Daarbijkon niet alleen een deel van de rivierdijk worden bestu-deerd, maar werd ook de Soetentoren en een stukstadsmuur nauwkeurig vastgelegd. Ook de resten vanhuizen en beerputten vanaf de 17de eeuw werden gedo-cumenteerd.

LiteratuurGraaf, C.A.A. de 1964: Opgravingen bij het HistorischMuseum, Rotterdams Jaarboekje 1964, 129-131.Moree, J.M. e.a. 2002: Archeologisch onderzoek in hetMaasmondgebied: archeologische kroniek 1991-2000,BOORbalans 5. Bijdragen aan de bewoningsgeschiede-nis van het Maasmondgebied. Rotterdam, 175-179.

Tijdens de opgraving aan de Korte Hoogstraat-Soetensteeg in 1993-1994 werden onder andere deresten van een ronde toren (de Soeten toren) aan-getroffen, die oorspronkelijk met de Schiedamsepoort verbonden was. De poort stond tot het eindevan de 16de eeuw op de dijk van de KorteHoogstraat.


OmschrijvingOnder het emplacement van het Centraal Station vanRotterdam bevindt zich ruim 10 meter onder de sporeneen donk. De donk is in 2001 ontdekt bij de voorberei-ding van de aanleg van de tunnels voor deRandstadrail. Bij grondboringen, die in het kader vangeotechnisch onderzoek werden verricht, werd hetdonkzand aangeboord en werden bovendien prehistori-sche bewoningssporen vastgesteld. In de boorkern

werden onder meer botfragmenten, vissenwervels enstukjes vuursteen aangetroffen. De ouderdom van debewoningssporen is vastgesteld aan de hand een C14-datering van het houtskool uit de boorkernen. Hetresultaat is circa 5500 voor Christus. De relicten kun-nen toegeschreven worden aan jagers, vissers en voed-selverzamelaars die aan het einde van de Midden-Steentijd op deze donk hebben gebivakkeerd.

LocatieOnder het emplacement van het Centraal Station, tus-sen de Statentunnel en de perrons.

Maximaal toegestane verstoringsdiepteIn afwijking van het bepaalde in artikel 14 lid 1 onder avan de Monumentenverordening Rotterdam 2003 isvergunning vereist voor graafwerkzaamheden vanaf eendiepte van 5 meter beneden Normaal Amsterdams Peil.

Schaal 1:4000

OBJECT 27 CENTRUM

Donk met bewoningssporen uit de Steentijd


91300 91760

4375

1043

7780S

tatentunnel

Weena

emplacement

Centraal Station

OnderzoeksgeschiedenisBij geotechnisch onderzoek in het kader van de aanlegvan de Randstadrail zijn de bewoningresten in 2001 opde donk aangetroffen. In 2003 zijn aanvullende borin-gen gezet om de aard en locatie van de bewoningsres-ten nader te kunnen vaststellen.

LiteratuurGuiran, A.J. 2002: Rotterdam-Randstadrail, in: R.Proos (red.) Archeologische kroniek Zuid-Holland2001, Holland 34, p. 101-102.

Impressie van een kampement van mesolithische jagers,vissers en verzamelaars op een donk. De donken(rivierduinen) zijn vanaf de Nieuwe Steentijd door toe-nemende vernatting ten gevolge van de stijging van dezeespiegel en het grondwater geheel of grotendeelsbedekt geraakt onder lagen klei en veen. Aquarel: M.F.Valkhoff (BOOR).

In het kader van de aanleg van de Randstadrailzijn ten behoeve van het archeologisch voor-onderzoek grondboringen gezet ter hoogte vanhet Centraal Station Rotterdam. Op een dieptevan zo’n tien meter onder de sporen bevindende resten van een prehistorisch kampement uitcirca 5500 voor Christus.


OmschrijvingDe Blommersdijk is in het laatste kwart van de 12deeeuw aangelegd. Een deel van de dijk en aangrenzendegronden is door de Hollandse graaf Willem II tussen1247 en 1256 verkocht aan het geslacht Van Voorne. Inhet derde kwart van de 13de eeuw bouwt heer Dirc dieVisser, leenman van de Heren van Voorne, hier het huiste Crooswijck. Rond 1300 wordt het leen in tweeëngesplitst, waarbij elk deel aan een tak van het geslachtde Visser toekomt. Het "huys tote Croeswyc" komtDiederik de Visser toe, terwijl de "woninghe biCroeswyc ende die hofstede ende erve daertoe" in hetbezit komen van Vrancke de Visser. Zijn huis en eendaarbij gelegen boerderij worden in de 17de eeuw ver-vangen door een buitenhuis, genaamd het HuisRubroeck.

Het huis te Crooswijck heeft enige tijd dienst gedaanals gevangenis van het baljuwschap van Schieland.

In de rekeningen van de baljuw van Schieland uit 1420is sprake van "den thoorn te Crooswijc". Het huis isdus een woontoren, zoals ook blijkt uit de kaart vanJan Jansz. Potter uit 1567. Op de kaart is duidelijk eenvierkante woontoren zichtbaar, gelegen op een doormeerdere grachten omringd terrein. Het huis is in 1574afgebroken, waarna in de 17de eeuw ter plaatse eenherenhuis met dezelfde naam werd gebouwd.

Over het uiterlijk van het middeleeuwse huis teRubroek is weinig bekend. Het ter plaatse in de 17deeeuw gebouwde buitenhuis Rubroeck doet, na ver-scheidene verbouwingen en verkopingen, aan het eindevan de 19de eeuw nog dienst als café, waarna het in1895 wordt gesloopt.

LocatieDe terreinen met de restenvan het huis Crooswijck (28)en huis Te Rubroek (29)bevinden zich langs de linkerRotte-oever en zijn gelegenop de dijkzate van de voorma-lige Blommersdijk. De locatievan het huis Crooswijckbevindt zich juist buiten deAlgemene BegraafplaatsCrooswijk ter hoogte van hethuidige Zwaanhalspad, deplaats waar eertijds deBlommersdijk via een dam deRotte kruiste. Huis te Rubroekis oostelijk daarvan gesitu-eerd, op de hoek van deCrooswijksebocht en deKerkhoflaan.

Maximaal toegestane verstoringsdiepte Overeenkomstig het bepaalde in artikel 14 lid 1 onder avan de Monumentenverordening Rotterdam 2003 is vergunning vereist voor graafwerkzaamheden vanaf eendiepte van 0,5 meter beneden het maaiveld.

Schaal 1:3000

OBJECT 28-29 KRALINGEN-CROOSWIJK

Huis te Crooswijck en Huis te Rubroek


93040 93400

4388

5043

9120

Zw

aanshals

Crooswijksebocht

Ker

khof

laan

Rotte

28

29

OnderzoeksgeschiedenisOp de locaties van beide middeleeuwse huizen heeftgeen archeologisch onderzoek plaatsgevonden. Wel iser archiefonderzoek uitgevoerd naar de huizen en huneigenaren. De resultaten zijn in verscheidene artikelengepubliceerd (zie literatuurlijst).

LiteratuurBijlsma, R. 1914: ‘Het huis te Crooswijck’, oudtijdsgenaamd ‘Het Duyfhuys’, Rotterdamsch Jaarboekje(2de reeks, 1914), p. 65-68.

Hoek, C. 1962 en 1967: Het huis te Crooswijck, in:Verslagen Oudheidkundig Onderzoek GemeentewerkenRotterdam 1962 (3e/4e kwartaal), p. 2-3 en 1967 (4ekwartaal), p.5-8.Hoek C. 1963: Het huis te Crooswijck, OnsVoorgeslacht 18 (1963), 301-309.Hoek, C. 1966: De hofstad bij Crooswijck, latergenoemd het Huis Rubroeck, Ons Voorgeslacht 21(1966), 329-349.

Details van een kaart van Jan Jansz. Potter uit 1567 meteen weergave van het huis te Crooswijck. Een woontorenomringd door grachten is zichtbaar.


OmschrijvingHet kasteel Honingen dateert uit de 13de eeuw. Het lagop een oude dijkzate, die de Oudedijk met deHoningerdijk verbond. Het was de zetel van deambachtsheren van Kralingen. De eerste vermeldingvan het kasteel dateert uit 1318. Oetsier van Cralingen,ridder, draagt dan zijn huis te Honingen op aan hetkapittel van Brielle. De acte wordt verleden in de zaalvan het kasteel. De oudste kern van het slot is een vier-kante toren met een afmeting van circa 7,5 bij 8 meter.

Het kasteel is in 1351 gesloopt, maar is in de tweedehelft van de 14de of het eerste kwart van de 15de eeuwop dezelfde plaats herbouwd, want in 1426 wordt hetkasteel op last van de stad Rotterdam gesloopt. Volgenskroniekschrijver Simon van der Sluys is het slot in

1462 weer opgebouwd. In ieder geval is in 1668 sprakevan een ruïne wanneer de stad Rotterdam onder meerde heerlijkheid Cralingen koopt. In 1672 werden dekasteelresten op last van de stad Rotterdam gesloopt.De grond werd uitgegeven aan particulieren.Daaropvolgend verrees een nieuw herenhuis ter plaatsedat ook de naam Slot Honingen droeg. In 1874 ver-kocht de gemeente het terrein met de opstallen en ont-stond er een openbare wandelplaats (park Honingen) eneen villapark. Craandijk schrijft dat de aanwezige vij-ver oorspronkelijk deel heeft uitgemaakt van de slot-gracht en dat ten noorden van de vijver, gescheidendoor een laan, de fundamenten van het kasteel nog aan-wezig zijn.

LocatieDe locatie van het voormalige kasteelHoningen bevindt zich aan deSlotlaan, tussen Hoflaan enVijverlaan.

Maximaal toegestane verstoringsdiepteOvereenkomstig het bepaalde inartikel 14 lid 1 onder a van de Monumentenverordening Rotterdam2003 is vergunning vereist voorgraafwerkzaamheden vanaf eendiepte van 0,5 meter beneden hetmaaiveld.

Schaal 1:3000

OBJECT 30 KRALINGEN-CROOSWIJK

Kasteel Honingen


94900 95230

4372

2043

7560

Hof

laan

Slotlaa n

Vijv

erla

an

Ess

enw

eg

Uitzondering rijksmonumentaalgedeelteGelet op het bepaalde in artikel 13, lid 2, van de MonumentenverordeningRotterdam 2003 zijn van deze aanwijzing als Archeologisch Belangrijke Plaats uitgezonderd depanden Slotlaan 29 en 31, zoals dezeop grond van artikel 3 van de Monumentenwet 1988 zijn aange-wezen als beschermd monument(monumentnummers 506359 en506361).

OnderzoeksgeschiedenisDe resten van het middeleeuwse kasteel Honingen zijnniet archeologisch onderzocht. Wel bestaat er een 17de-eeuwse schets van de plattegrond van de ruïne van dehand van Jacob Loys en een beschrijving van de funde-ringen door ds. J. Craandijk.

LiteratuurCraandijk, J. 1876: Bijdragen tot de geschiedenis vande ambachtsheerlijkheid Cralingen en het slot Honingen benevens genealogische aantekeningenbetreffende hunne bezitters. RotterdamseHistoriebladen. Deel 1, 549-492.Hoek, C. 1962: Repertorium op de lenen vanHoningen, Ons Voorgeslacht 17 (1962), 33-105.Pot, J.E. van der 1940: De nadagen van slot Honingen,Rotterdams Jaarboekje 1940, 113-126.

Ruïne van het kasteel Honingen, tekening vervaardigd door R. Roghman rond 1645 (foto: Gemeentearchief Rotterdam).


OmschrijvingOp de linker oever van de Rotte nabij Terbreggebevindt zich een nederzettingsterrein uit de LateIJzertijd in de ondergrond. Een deel van de nederzet-ting is in 1991 opgegraven. De ondergrond wordtgevormd door veen, dat wordt afgedekt door een klei-pakket. De bewoning vond plaats op een ontwaterdstuk hoogveen. Als gevolg van de erosieve werkingvan het water zijn de in 1991 onderzochte nederzet-tingssporen aangetast. Behalve een uit scherven en kleiopgebouwde haardplaats werden bij de opgravingenkele aangepunte paaltjes, aardewerkscherven en bot-ten aangetroffen. Ook werd een bijzondere metalenmantelspeld en mogelijk een juk van wilgenhout

gevonden. De grote hoeveelheid vondsten geeft aan datwe te maken hebben met een relatief lang gebruik vaneen boerderijplaats of met een gelijktijdig bestaan vanmeerdere boerderijen ter plaatse. Uit het onderzoek vanhet botmateriaal bleek dat rund, schaap/geit en varkenvoorkwamen. Ook een of meerdere honden werdengehouden. De vondst van enkele beverbotten geeft aandat er op bescheiden schaal werd gejaagd. Ook werd ergevist, zoals blijkt uit de talrijke visresten. Dat hetmestrijke nederzettingserf een geschikte broedbiotoopwas voor ringslangen, blijkt uit de aanwezigheid vanleerachtige eikapsels van deze dieren.

LocatieHet nederzettingsterrein bevindt zich ietsten noorden van Terbregge, nabij de BergseLinker Rottekade.

Maximaal toegestane verstoringsdiepteIn afwijking van het bepaalde in artikel 14lid 1 onder a van de Monumenten-verordening Rotterdam 2003 is vergunningvereist voor alle graafwerkzaamheden onderde bestaande bouwvoor.

Schaal 1:4000

OBJECT 31 HILLEGERSBERG-SCHIEBROEK

Nederzettingsterrein uit de Late IJzertijd


95300 95700

4415

0044

2000

Rot

te

Ber

gse

Link

er R

otte

kade

OnderzoeksgeschiedenisHet vooronderzoek en de opgraving van het nederzet-tingsterrein werden uitgevoerd door het BOOR en von-den plaats in 1991. Al in 1920 werden in Terbreggeaardewerkscherven aangetroffen. Ook werd toen eenboomstamkano gevonden, die op grond van een lateruitgevoerde C14-datering in de Vroege IJzertijd kanworden gedateerd.

LiteratuurMoree, J.M. e.a. 2002: Archeologisch onderzoek in hetMaasmondgebied: archeologische kroniek 1991-2000,BOORbalans 5. Bijdragen aan de bewoningsgeschiede-nis van het Maasmondgebied. Rotterdam, 100-101.Trierum, M.C. van 1997: Nederzettingen uit deIJzertijd en de Romeinse tijd op Voorne-Putten,IJsselmonde en in een deel van de Hoekse Waard,BOORbalans 2. Bijdragen aan de bewoningsgeschiede-nis van het Maasmondgebied. Rotterdam, 30.

Raadsleden van de deelgemeenteHillegersberg krijgen een toelichtingbij het onderzoek van de IJzertijd-nederzetting bij Terbregge in 1991.

Bij het onderzoek van de IJzertijd-nederzetting bij Terbreggeis een mogelijk juk van wilgenhout gevonden. Schaal 1:10.


OmschrijvingDe Hillegondakerk met kerkhof (object 32) en denaastgelegen kasteelruïne op de 19de-eeuwse begraaf-plaats te Hillegersberg (object 33) bevinden zich opeen donk. Een donk is de top van een rivierduin,

Zevenhuizen. In de 13de eeuw bestaat het kerkgebouw uit een schip uitwendig groot 17x10 meter, dat is voor-zien van een rechtgesloten koor van 6x6 meter. Latervinden er uitbreidingen van het kerkgebouw plaats. Pasin de tweede helft van de 14de eeuw wordt de torengebouwd.

De eerste schriftelijke vermelding van het kasteel vanHillegersberg dateert uit 1269. Er is sprake van eenheer Vranke Stoep van Hildegerdberge, die van graafFloris V toestemming krijgt om de lenen die hij vandeze houdt aan zijn dochters en hun erfgenamen magdoen toekomen. Het kasteel bestond uit een woontorenvan 10x10 meter, waartegen een 6 meter hoge mottevan zand is opgeworpen op het rivierduin. De murenzijn aangelegd op het natuurlijk maaiveld. De hierdoorontstane kelderverdieping is 5 meter hoog en wordtoverkluisd door een dubbel tongewelf. In de 19de eeuwis het kerkhof uitgebreid over het terrein van het kas-teel.

LocatieKerk en kasteel bevinden zich op de donk tussen deHilleniussingel en de Bergsedorpsstraat inHillegersberg. Het gedeelte van de donk met de prehis-torische bewoningssporen bevindt zich noordelijkerlangs de Kerkstraat

Maximaal toegestane verstoringsdiepteOvereenkomstig het bepaalde in artikel 14 lid 1 onder avan de Monumentenverordening Rotterdam 2003 isvergunning vereist voor graafwerkzaamheden vanaf eendiepte van 0,5 meter beneden het maaiveld binnen de kerk en op de donk. Voor het kerkhof en het kasteel geldt dat in afwijking van genoemde bepaling vergunning vereist is voor graafwerkzaamheden vanafeen diepte van 2 meter benden het maaiveld.

Uitzondering rijksmonumentaal gedeelteGelet op het bepaalde in artikel 13, lid 2, van de Monumentenverordening Rotterdam 2003 zijn van dezeaanwijzing als Archeologisch Belangrijke Plaatsuitgezonderd het kerkgebouw, de kerktoren en hetkasteel, zoals deze op grond van artikel 3 van de Monumentenwet 1988 zijn aangewezen als beschermd monument (monumentnummers 32897 tot en met 32900).

OBJECT 32-34 HILLEGERSBERG-SCHIEBROEK

Donk met prehistorische bewoningssporen, laat-middeleeuwskasteel en Hillegondakerk met kerkhof


Schaal 1:3000

93430 93670

4411

3044

1455

Hill

eniu

ssin

gel

Bergsedorpsstraat

Nieuwe Kerkstraat

Ker

kstra

at

34

32

33

dat zo'n 14.000-12.000 jaar geleden is gevormd. Donken werden in de prehistorie vaak als woonplaats benut. Ook op de donk van Hillegersberg zijn prehistorische resten aangetoond. Het gaat daarbij om vuurstenen artefacten en scherven van aardewerk uit de Nieuwe Steentijd. Of de donk ook al in de Midden-Steentijd als woonplaats werd benut, is onzeker. Wel zijn er aanwijzingen dat er in latere prehistorische perioden en in de Romeinse tijd is gewoond.

De ouderdom van de kerk te Hillegersberg is niet bekend. Rond het midden van de 12de eeuw neemt Hillegersberg de kerkelijke functie van het overstroom-de Rotta over en treedt later als moederkerk op voor de plaatsen Rotterdam, Kralingen, Bleiswijk en

OnderzoeksgeschiedenisDe donk waarop de kerk en het kasteel vanHillegersberg zijn gebouwd, was al in 1829 object vanonderzoek. Van den Hoonaard kwam in zijn boekjeBeschrijving van Hillegersberg tot de conclusie dat dezandmassa de oorzaak was van een wel in de onder-grond, die later door de Romeinen was opgehoogd. Erzouden, volgens de auteur, bij vroeger graafwerk mun-ten met de beeltenis van de Romeinse keizer Hadrianuszijn gevonden.In 1957 en 1958 werden door de heren J. Kalkman enJ. Lengkeek vuursteen en scherven verzameld op debegraafplaats nabij de kerk. In 1967 vond een opme-ting van de kasteelruïne plaats. De ruïne werd in 1969gerestaureerd. In 1986 werden in het talud van de donkdoor de AWN-afdeling ‘de Nieuwe Maas’ en hetBOOR waarnemingen verricht, waarbij aardewerk uitde 11de/12de eeuw werd gevonden. Bij de vernieuwingvan de kerkhofmuur zijn door het BOOR in 1987 en1998 waarnemingen verricht.In 1990 werd door het BOOR een archeologisch onder-zoek verricht op een braakliggend perceel op de hoekvan de Bergse Dorpsstraat en de Kerkstraat. Aan dehand van boringen en een sleuf kon een bewoningslaaguit de Nieuwe Steentijd in de top van het donkzandworden vastgesteld. Aardewerk, vuurstenen werktuigenen houtskool werden daarbij verzameld.In 1997 werd tijdens de aanleg van een vloerverwar-ming in de Hillegondakerk bij de verwijdering

van een houten vloer de daaronder gelegen grafzerkendoor het BOOR bestudeerd. In totaal werden 75 stenenof delen ervan ingemeten. De grafstenen dateren voor-namelijk uit de 17de eeuw. Bij een eerdere restauratievan de kerk in 1941 waren al 15 grafzerken in de zui-delijke zijbeuk van het schip in het zicht komen te lig-gen.

LiteratuurBrakke, J.H. 1956: Grafzerken in de Hillegondakerk teHillegersberg, Ons Voorgeslacht 11, 121-124.Döbken, A.B., A.J. Guiran en M.C. van Trierum 1992:Archeologische onderzoek in het Maasmondgebied:archeologische kroniek 1987-1990, BOORbalans 2.Bijdragen aan de bewoningsgeschiedenis van hetMaasmondgebied. Rotterdam, 271.Hoek, C. 1968: Hillegersberg, Verslagen van de afde-ling Oudheidkundig Onderzoek van GemeentewerkenRotterdam 1968 (1ste en 2de kwartaal), 2-26.Hoek, C. 1971: Het kasteel en de kerk te Hillegersberg,Rotterdams Jaarboekje 1971, 235-244.Lengkeek, J. 1960: Sporen van oude bewoning inHillegersberg, Rotterdams Jaarboekje 1960.Rotterdam, 100-107.Moree, J.M., e.a. 2002: Archeologisch onderzoek in hetMaasmondgebied: archeologische kroniek 1991-2000,BOORbalans 5. Bijdragen aan de bewoningsgeschiede-nis van het Maasmondgebied. Rotterdam, 197-199.

De kasteelruïne en de kerk van Hillegersberg. Foto: G.F.H.M. Kempenaar(BOOR).

Ruïne van het kasteel te Hillegersberg, tekening vervaardigd door R. Roghman rond 1645 (foto: Gemeentearchief Rotterdam).


OmschrijvingDe parochie Kralingen wordt al in 1270 genoemd.Onzeker is of de kerk uit die tijd zich op dezelfdeplaats bevond als de kerk uit de latere Middeleeuwen,waarvan de funderingen en een deel van het opgaandemuurwerk in de huidige begraafplaats Oud-Kralingenzijn opgenomen.

Bij het uitvenen en droogmalen in de 18de en 19deeeuw is het kerkhof met omgeving gespaard gebleven.In 1846 werd de kerk gesloopt tot circa 1,20 meterboven maaiveld. Binnen de muren werden grafkeldersgebouwd. Vanaf 1870 werd Oud-Kralingen als algeme-ne begraafplaats erkend. In de ondergrond moeten defunderingen en graven van de oude parochiekerk nogaanwezig zijn.

LocatieDe funderingen van de kerk bevinden zich in het noor-delijk deel van de begraafplaats Oud-Kralingen.

Maximaal toegestane verstoringsdiepteIn afwijking van het bepaalde in artikel 14 lid 1 onder a van de Monumentenverordening Rotterdam 2003 is vergunning vereist voor graafwerkzaamheden vanafeen diepte van 2,5 meter beneden het maaiveld.

Schaal 1:4000

OBJECT 35 PRINS ALEXANDER

Voormalige kerk en directe omgeving van Oud-Kralingen


Prinsenparkvoormalige kerk

Hattasingel

BegraafplaatsOud-Kralingen

97080 97400

4384

1043

8980

OnderzoeksgeschiedenisArcheologisch onderzoek heeft tot dusver niet plaatsge-vonden.

LiteratuurHulsman, R.N. en J.H. Mulder 1999: Begraven inRotterdam en omstreken. Rotterdam, p. 57-65.

De onderkant van de muren van de kerkop de begraafplaats Oud-Kralingen.Foto’s: G.F.H.M. Kempenaar (BOOR).


OmschrijvingDe bouw van de huidige Nederlands Hervormde Kerkte Pernis vond plaats in de jaren 1925-1926. Daarbijwerd het laat-middeleeuwse kerkgebouw, dat op dezeplaats stond, gesloopt. Op basis van een inscriptie opeen onder de ramen ingemetselde steen, zou het kerk-gebouw in 1428 gebouwd zijn. Alleen de kerktoren,waarvan aangenomen wordt dat die zelfs nog ouder isdan het gesloopte laat-middeleeuwse kerkgebouw bleefgespaard bij de sloop in 1925-1926 en werd opgeno-men in de nieuwbouw.

De kerk van Pernis is gelegen aan de Pastoriedijk, diedeel uitmaakt van de dijk van de Polder Nieuw Pernis.De polder ligt ten noorden van de Polder Oud Pernis,waarvan de dijk op twee plaatsen is onderzocht endateert uit het einde van de 12de/begin 13de eeuw. Dehaven van ‘Pernesse’ wordt in 1250 vermeld. Beidepolders bleven gespaard bij de overstroming van deRiederwaard in 1373.

LocatieHet kerkgebouw bevindt zich aan de Ring 1 in Pernis.

Maximaal toegestane verstoringsdiepteOvereenkomstig het bepaalde in artikel 14 lid 1 onder avan de Monumentenverordening Rotterdam 2003 isvergunning vereist voor graafwerkzaamheden vanafeen diepte van 0,5 meter beneden het maaiveld.

Uitzondering rijksmonumentaal gedeelteGelet op het bepaalde in artikel 13, lid 2, van de Monumentenverordening Rotterdam 2003 is van deze aanwijzing als Archeologisch Belangrijke Plaats uitgezonderd de kerktoren, zoals deze op grond van artikel 3 van de Monumentenwet 1988 is aangewezenals beschermd monument (monumentnummer 32939).

Schaal 1:2000

OBJECT 36 PERNIS

Nederlands Hervormde Kerk en directe omgeving


86510 86670

4335

9043

3850

Pol

luxs

traat

Pol

luxs

traa

t

Pas

torie

dijk

G.A. Soetemanweg

OnderzoeksgeschiedenisEr heeft tot dusver geen archeologisch onderzoekplaatsgevonden in of nabij de Nederlands Hervormdekerk van Pernis.

LiteratuurBreken en bouwen: gedenkboekje betreffende den bouwder Nederlands Hervormde Kerk te Pernis in 1925-1926. Pernis, 1936.

Boven: De Nederlands Hervormde Kerk vóór desloop in 1925.Onder: De kerktoren werd gespaard en opgeno-men in de nieuwbouw.Rechts: De Nederlands Hervormde Kerk in2005. Foto: M. Stronkhorst (BOOR).


OmschrijvingIn 1458 kreeg Karel van Bourgondië (Karel de Stoute)het land van Putten in leen van zijn vader, waartoe ookeen deel van het eiland IJsselmonde behoorde (Puttenover de Maze). De waarde van dit land was toengering, vanwege de overstromingen van 1373 en 1421.Het land diende opnieuw bedijkt te worden en werdopnieuw uitgegeven in 1460. De nieuwe eigenaarsmoesten niet alleen het land bedijken, maar werden

ook verplicht het Charolais te gaan noemen, naar deheer van Putten, Karel van Bourgondië. Ook moest ereen kerk worden gesticht. Deze werd gebouwd onderaan de Katendrechtse Lagedijk en rond 1466 in gebruikgenomen. Het huidige kerkgebouw is in 1867-1868opgetrokken tegen de bewaard gebleven toren van hetoude gebouw.

LocatieHet kerkgebouw ligtbinnen de CharloisseKerksingel.

Maximaal toegestane ontgravingsdiepteOvereenkomstig het bepaalde in artikel 14 lid 1 onder a van de Monumentenverordening Rotterdam 2003 isvergunning vereist voor graafwerkzaamheden vanaf een diepte van 0,5 meter beneden het maaiveld.

Schaal 1:2000

OBJECT 37 CHARLOIS

Nederlands Hervormde Kerk en directe omgeving

62

Frans Bekkerstraat

Charloisse

Kaat

sbaa

n

Kerksingel

91460 91720

4340

7043

4330

ARCHEOLOGISCH BELANGRIJKE PLAATSEN IN DE GEMEENTE ROTTERDAM

Uitzondering rijksmonumentaal gedeelteGelet op het bepaalde in artikel 13, lid 2, van de Monumentenverordening Rotterdam 2003 zijn van dezeaanwijzing als Archeologisch Belangrijke Plaatsuitgezonderd het kerkgebouw en de kerktoren, zoals deze op grond van artikel 3 van de Monumentenwet1988 zijn aangewezen als beschermd monument(monumentnummer 529863).

OnderzoeksgeschiedenisBij de kerk van Charlois heeft geen archeologischonderzoek plaatsgevonden.

LiteratuurNoordijk, G.D. 1930: De oude kerk van Charlois,Protestants Jaarboekje voor Rotterdam, 198-204.Wiersum, E. 1923: De oude kerk van Charlois,Rotterdams Jaarboekje, p. 80-92.

De Nederlands Hervormde Kerk te Charlois (2003) bestaat uit een 19de-eeuws kerkgebouw tegen een 17de-eeuwse toren waarinzich boven de deuropening stenen met wapenschilden zijn aangebracht. Foto: G.F.H.M. Kempenaar (BOOR).


OmschrijvingDe fundering van het kasteel, bestaande uit een stenenwoontoren zonder motte, is in 1960 vrijgelegd en gedo-cumenteerd. De toren heeft een afmeting van 8x10meter en dateert uit de tweede helft van de 13de eeuw.In 1323 was het kasteel leenroerig aan de heer van

Putten en wordt dan omschreven als het huis en deveste. In 1361 is sprake van een huis en de voorburcht.De woontoren is rond 1400 gesloopt, nadat de polderwaarin het was gelegen rond 1372 door overstromingten onder ging.

Schaal 1:2000

OBJECT 38 CHARLOIS

Kasteelterrein-Huis te Katendrecht


LocatieDe funderingen van het kasteelbevinden zich onder het westelijkdeel van de huidige FransBekkerstraat in Charlois ter hoogtevan de Jaersveldstraat. Het kasteel-terrein zelf met grachten en moge-lijke bijgebouwen omvat een grotergebied.

Maximaal toegestane verstoringsdiepteOvereenkomstig het bepaalde inartikel 14 lid 1 onder a van deMonumentenverordening Rotterdam2003 is vergunning vereist voorgraafwerkzaamheden vanaf een diepte van 0,5 meter beneden hetmaaiveld.

Jaer

svel

tstra

at

Frans Bekkerstraat

Gouwstraat

91520 91740

4340

0043

4230

OnderzoeksgeschiedenisDe funderingen van de woontoren zijn in 1960 door deRijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek(ROB) blootgelegd en gedocumenteerd.

LiteratuurHoek, C. 1962: Een kasteel te Katendrecht, RotterdamsJaarboekje 1961, p. 257-264.


Funderingsresten van het kasteel Huis Katendrecht blootgelegd in 1960 in een deel van de huidige Frans Bekkerstraat.

Omschrijving

Het kasteel, of liever gezegd een fraai herenhuis datgeen militaire waarde als versterking had, diende alsbuitenverblijf van de ambachtsheren van IJsselmonde.Het buiten werd in 1483 gebouwd door Floris Oem vanWijngaerden op een omgracht erf. Het had een afme-

ting van 15,5x12,3 meter. Het complex bestaat uit tweedelen. Een deel ligt boven een lage kelder, het anderegedeelte heeft een binnenplaats. Hier bevindt zich ookeen traptoren. In 1540 en 1570 wordt het huis uitge-breid. In 1664 werd het gemoderniseerd. In 1900 werdhet afgebroken.

De ambachtsheren en -vrouwen van IJsselmonde had-den, in ieder geval vanaf 1689, hun eigen grafkelder inde 25 meter oostelijker gelegen Adriaen Janszkerk. Dekerk is in 1448 gebouwd. In 1678 werd de toren doorbliksem getroffen, waarbij ook een deel van de archie-ven verloren ging. In 1780 werd de westzijde van detoren voorzien van een nieuwe bakstenen bekleding enverbrede steunberen. De meest ingrijpende verbouwingvond in 1923 plaats. Toen werden onder andere groteretransepten en een nieuw koor in bijpassende gotischestijl gebouwd.

LocatieBeide objecten zijn gelegen in hetgebied begrensd door de Willemvan Gelderstraat, de Beneden-straat en de Kasteelweg in Oud-IJsselmonde.

Maximaal toegestane ontgravingsdiepteOvereenkomstig het bepaalde inartikel 14 lid 1 onder a van deMonumentenverordeningRotterdam 2003 is vergunning vereist voor graafwerkzaamhedenvanaf een diepte van 0,5 meter beneden het maaiveld.

Schaal 1:4000

OBJECT 39-40 IJSSELMONDE

Adriaen Janszkerk en kasteelterrein


97170 97400

4349

2043

5120

39W

illem van G

elderstraat

Benedenstraat

Kasteelweg

Bovenstraat

Cranendonckweg

40

Uitzondering rijksmonumentaal gedeelteGelet op het bepaalde in artikel 13, lid 2, van de Monumentenverordening Rotterdam 2003 is van dezeaanwijzing als Archeologisch Belangrijke Plaats uitgezonderd het kerkgebouw, zoals dat op grond van artikel 3 van de Monumentenwet 1988 is aangewezen als beschermd monument (monumentnummer 32943).

De naam IJsselmonde wordt voor het eerst in 1072genoemd. Er is dan sprake van een sterkte, die aangelegd is door de Utrechtse bisschop. De locatie van deze burcht, die in 1076 door de Hollandse graaf wordt vernield, is niet bekend. De versterking zal zijngelegen in een kort daarvoor ontgonnen gebied. In1308 is sprake van een pastoor Diederik vanIJsselmonde genaamd. De plaats waar ‘zijn’ kerk stond,weten we evenmin. In 1373 gaat de Riederwaard dooroverstromingen ten onder. Ook IJsselmonde ging toenverloren. In 1437 wordt de polder Oost-IJsselmondebedijkt, waarbinnen de hier te bespreken kerk en kasteelzijn gebouwd.

OnderzoeksgeschiedenisDe funderingen van kasteel van IJsselmonde zijn in1972 blootgelegd en gedocumenteerd door het BOOR.De aanleiding hiervoor was het op deltahoogte brengenvan de rivierdijk, waarvoor de sloop van een deel vande gebouwresten noodzakelijk was. Een groot deel vande grachten is momenteel nog aanwezig.

De Adriaens Janszkerk vormde het object van archeo-logisch en bouwhistorisch onderzoek tijdens de restau-ratie ervan in 2000 en 2001. Bij het onderzoek binnenen buiten de kerk, dat werd uitgevoerd door het BOOR,werden geen aanwijzingen gevonden voor het bestaanvan een kerk, die voorafging aan de overstromingen uitde late 14de en vroege 15de eeuw. Het is niet uitgeslo-ten dat bij diepere waarnemingen in het bestaandekerkgebouw alsnog sporen van een voorganger wordenaangetroffen.

LiteratuurHoek, C. 1973: IJsselmonde, Verslagen van de afdelingOudheidkundig Onderzoek van GemeentewerkenRotterdam 1973, 23-27.Kempenaar, G.F.H.M. 2002: Archeologisch onderzoektijdens de restauratie van de Adriaen Janszkerk inOud-IJsselmonde (gemeente Rotterdam),BOORrapporten 84.

Vrijlegging van de funderingen tijdens de restauratie van de Adriaen Janszkerk.


OmschrijvingAan het einde van de laatste ijstijd, tot zo’n 10.000 jaargeleden, ontstonden grote opgewaaide rivierduinen inde stroomvlakte van Rijn en Maas. In die tijd was debegroeiing gering, waardoor de wind vrij spel had. Detoppen van de rivierduinen worden aangeduid met determ donk. Grote delen van de donken spoelden in deloop der tijd weg door de rivieren of raakte geleidelijkbedekt onder veen en/of rivierklei. De toppen van derivierduinen bleven echter, na de laatste ijstijd toen deriviervlakten geleidelijk veranderden in moerasgebie-den, nog lange tijd hoge en droge plaatsen. De prehis-torische mens koos dan ook de donken veelvuldig alsverblijfplaats uit.

Binnen de gemeente Rotterdam bevinden zich ook ver-scheidene donken met prehistorische woonlagen in deondergrond. De donk in IJsselmonde is in 1981 vooreen klein deel onderzocht, waarbij sporen uit hetMidden-Steentijd, de Nieuwe Steentijd en de over-gangsperiode Nieuwe Steentijd-Bronstijd werden aan-

getroffen. De sporen uit de Midden-Steentijd bestaanuit een haardplaats en enkele vuurstenen werktuigen.Het aangetroffen houtskool is gedateerd aan de handvan de C14-methode. De uitkomst bleek te liggen rond5500 voor Christus. De sporen wijzen op de aanwezig-heid van een tijdelijk kampement, waar kleine groepjesjagers-verzamelaars zich korte tijd hebben opgehouden.

Op de donk werden ook resten gevonden van mensenvan de Vlaardingencultuur. Zij woonden tussen 3500en 2500 voor Christus in West-Nederland en hetMidden-Nederlandse rivierengebied. Het waren boeren,die aan akkerbouw en veeteelt deden en permanentenederzettingen kenden. De sporen op de donk lijkensamen te hangen met een tijdelijke uitvalsbasis, waarvanuit men kon jagen en vissen. De resten die zij ach-terlieten bestaan uit vuurstenen artefacten (onder ande-re fragment van een geslepen bijl) en scherven van aar-dewerk.

LocatieDe donk (top en flanken van eenrivierduin) met prehistorischebewoningsresten is gesitueerddirect ten oosten van de A16 en tennoorden van de Groeninx vanZoelenlaan in de wijk Beverwaardin Rotterdam-IJsselmonde.

Maximaal toegestane verstorings-diepteIn afwijking van het bepaalde inartikel 14 lid 1 onder a van deMonumentenverordening Rotterdam2003 is vergunning vereist voor graafwerkzaamheden vanaf een diepte van 3 meter beneden NormaalAmsterdams Peil

Schaal 1:2000

OBJECT 41 IJSSELMONDE

Prehistorische kampementen op een donk


A16

Ster

kenb

urgs

inge

l

Weerdesteynstraat

Groeninx van Zoelenlaan

98260 98700

4332

1043

3700

OnderzoeksgeschiedenisDe donk is voor een klein deel onderzocht door hetBOOR in 1981. Aan de hand van proefputten en grotere opgravingsputten is de donk met bewoningssporen inkaart gebracht. Behalve prehistorische resten werd ookaardewerk uit de 11de/12de eeuw gevonden op de topvan het donkzand en op de top van het veen. Ook bijeen in 1949 uitgevoerde kartering door Stiboka werdenop deze plaats aardewerk scherven aan de oppervlaktegevonden, die wijzen op middeleeuwse ontginning vanhet veengebied.

LiteratuurMoree, J.M. 1986: Een palynologisch onderzoek vaneen veensectie van de helling van de donk Rotterdam-IJsselmonde (Scriptie Rijksuniversiteit Leiden).Trierum, M.C., A.B. Döbken en A.J. Guiran 1988:Archeologisch onderzoek in het Maasmondgebied1976-1986, BOORbalans 1, p. 17-22 en 66.Wassink, J.C.L. 1985: Het aardewerk van IJsselmonde(intern rapport BOOR).

Voorafgaande aan de aanleg van de wijk Beverwaard vond in 1981 archeologisch onderzoek plaats op de donk van IJsselmonde.Door middel van proefputten, die afgedekt konden worden met een tent, en grotere opgravingsputten werden de prehistorischebewoningssporen in kaart gebracht.


OmschrijvingDe nederzettingssporen liggen in een veengebied dat alin de Romeinse tijd werd bewoond. Er zijn uit deomgeving verscheidene vindplaatsen bekend uit deLate Middeleeuwen A (100-1250) en B (1250-1500).De vindplaatsen uit de Late Middeleeuwen A zijn terelateren aan de bewoning die samenhangt met de ont-ginning van het veengebied. Met de overstroming vande Riederwaard in 1373 ging het ontgonnen gebied tenonder en werd kort daarop herbedijkt. In 1981 werden

verscheidene laat-middeleeuwse vindplaatsen gekar-teerd. Ze vormden de aanleiding voor het opnemen vaneen terrein in dit deel van IJsselmonde op deArcheologische Monumentenkaart van Zuid-Hollandals archeologisch waardevol terrein en is in dat kaderopgenomen in de lijst van Archeologisch BelangrijkePlaatsen.

LocatieHet terrein bevindt zichaan het ZevenbergseDijkje in de wijkReyeroord.

Maximaal toegestaneverstoringsdiepteOvereenkomstig hetbepaalde in artikel 14 lid1 onder a van deMonumentenverordeningRotterdam 2003 is vergunning vereist voorgraafwerkzaamheden vanaf een diepte van 0,5meter beneden hetmaaiveld.

Schaal 1:2000

OBJECT 42 IJSSELMONDE

Nederzettingsterrein uit de Late Middeleeuwen en Nieuwe tijd


98010 98260

4324

7043

2690

Zevenoord

Ganzenoord

Zevenbergse Dijkje

OnderzoeksgeschiedenisHet BOOR heeft in 1981 ter plaatse waarnemingenverricht en onder meer laat-middeleeuws aardewerk enbaksteen gedocumenteerd. Het terrein is opgenomen opde Archeologische Monumentenkaart van de provincieZuid-Holland.

LiteratuurTrierum, M.C. van, A.B. Döbken en A.J. Guiran 1988:Archeologisch onderzoek in het Maasmondgebied1976-1986, BOORbalans 1.Bijdragen aan de bewo-ningsgeschiedenis van het Maasmondgebied.Rotterdam, 83.

De locatie van het nederzettingsterrein in de huidige wijk Reyeroord geprojecteerd op de oudste topografi-sche kaart uit 1850. De oorspronkelijke strookvormige verkaveling in het gebied is goed zichtbaar.


73

BIJLAGE: MONUMENTENVERORDENING ROTTERDAM 2003

De Raad van de gemeente Rotterdam,

Gelezen het voorstel van burgemeester en wethouders van 3 december 2002, SOB 48678; raadsstuk 2002-1131; Gelet op artikel 149 van de Gemeentewet en artikel 15 van de Monumentenwet 1988;

Besluit:Vast te stellen de hierna volgende Monumentenverordening Rotterdam 2003.

HOOFDSTUK 1 Algemene bepalingen

Artikel 1 Begripsbepalingen

Deze verordening verstaat onder:A. Monument:

1. Zaak die van algemeen belang is wegens zijn schoonheid, betekenis voor de wetenschap of cultuurhistorische waarde;2. Terrein en water dat van algemeen belang is wegens een daar aanwezige zaak als bedoeld onder 1;

B. Beschermd gemeentelijk monument:Monument als bedoeld onder a, dat overeenkomstig de bepalingen van deze verordening als zodanig is aangewezen;

C. Gemeentelijke monumentenlijst: De lijst waarop zijn geregistreerd de overeenkomstig deze verordening aangewezen beschermde gemeentelijke monumenten;

D. Beschermd rijksmonument: Onroerend monument, dat is ingeschreven in de ingevolge de Monumentenwet 1988 vastgestelde registers;

E. Kerkelijk monument: Onroerend monument, dat eigendom is van een kerkgenootschap, kerkelijke gemeente of parochie of van een levensbeschouwelijke instelling en dat uitsluitend of voor een overwegend deel wordt gebruikt voor de uitoefening van de eredienst;

F. Archeologisch belangrijke plaats:(groep van) (on)roerende zaken en/of terreinen, die door hun ligging en geschiedenis van belang zijn voor de archeologische wetenschap;

G. Beschermde archeologisch belangrijke plaats: Archeologisch belangrijke plaats, die overeenkomstig de bepalingen van deze verordening als zodanig is aangewezen;

H. Lijst van archeologisch belangrijke plaatsen:Lijst waarop zijn vermeld de van gemeentewege beschermde archeologisch belangrijke plaatsen;

I. Commissie:De door de raad ingestelde commissie voor Welstand en Monumenten, met als taak bur gemeester en wethouders op verzoek of uit eigen beweging te adviseren over onder meer de toepassing van de Monumentenwet 1988, deze verordening en het monumentenbeleid;

J. Coördinatiecommissie:De door het college van burgemeester en wethouders op 20 oktober 1959 ingestelde commissie, met onder meer als taak gevraagd en ongevraagd te adviseren over zaken op archeologisch gebied;

K. Bouwhistorisch onderzoek:In schriftelijke rapportage vastgelegd onderzoek naar de bouwgeschiedenis en de bouwhistorische waarden van een monument;

L. Archeologisch (voor)onderzoek:Het verrichten van werkzaamheden met als doel het verkrijgen van informatie over, het opsporen en onderzoeken van en het rapporteren over archeologische zaken en terreinen.

Artikel 2 Het gebruik van het monument of de archeologisch belangrijke plaats

Bij de toepassing van deze verordening wordt rekening gehouden met de gebruiksmogelijkheden van het monument of de archeologisch belangrijke plaats.

74

HOOFDSTUK 2 Beschermde gemeentelijke monumenten

Paragraaf 1 De aanwijzing als beschermd gemeentelijk monument en de registratie op de gemeentelijke monumentenlijst.

Artikel 3 De voorlopige aanwijzing tot beschermd gemeentelijk monument

1. Burgemeester en wethouders kunnen, al dan niet op aanvraag van een belanghebbende, besluiten een monument voorlopig aan te wijzen als beschermd gemeentelijk monument.

2. De aanwijzing kan geen monument betreffen dat is aangewezen op grond van artikel 3 van de Monumentenwet 1988.3 Met ingang van de datum volgend op de dag waarop het in lid 1 bedoelde besluit aan belanghebbenden is medegedeeld, tot

het moment dat de aanwijzing als gemeentelijk monument heeft plaatsgevonden, dan wel vaststaat dat het monument niet als gemeentelijk monument zal worden aangewezen, geniet het monument voorbescherming, doordat de artikelen 8 tot en met 12 van overeenkomstige toepassing zijn.

4. De voorbescherming eindigt 26 weken na het in lid 1 bedoelde besluit, met dien verstande, dat indien burgemeester en wethouders toepassing geven aan het gestelde in artikel 4, lid 2, de termijn van voorbescherming eveneens met 26 weken wordt verlengd.

5. Burgemeester en wethouders vragen over de aanwijzing van een monument, terstond na het besluit als bedoeld in lid 1, advies aan de commissie. De commissie adviseert schriftelijk binnen tien weken na het besluit als bedoeld in lid 1.

6. Burgemeester en wethouders kunnen bij hun in lid 1 bedoelde besluit bepalen dat bouwhistorisch onderzoek wordt verricht.

Artikel 4 De aanwijzing tot beschermd gemeentelijk

1. Burgemeester en wethouders besluiten binnen zestien weken na ontvangst van het advies van de commissie, maar in ieder geval binnen 26 weken na het besluit als bedoeld in artikel 3, lid 1 omtrent aanwijzing.

2. Burgemeester en wethouders kunnen de in lid 1 genoemde termijn van 26 weken met 26 weken verlengen. Zij geven de belanghebbenden daarvan kennis binnen de in lid 1 genoemde termijn van 26 weken.

3. Voordat burgemeester en wethouders een kerkelijk monument aanwijzen, voeren zij overleg met de eigenaar.

Artikel 5 Registratie op de gemeentelijke monumentenlijst

1. Burgemeester en wethouders registreren het beschermde gemeentelijk monument op de gemeentelijke monumentenlijst en leggen dit openbare register voor een ieder ter inzage.

2. De registratie op de gemeentelijke monumentenlijst omvat de plaatselijke aanduiding, de datum van de aanwijzing, de kadastrale aanduiding, de tenaamstelling en een beschrijving van het beschermde gemeentelijk monument.

Artikel 6 Wijzigen van de aanwijzing

1. Burgemeester en wethouders kunnen de aanwijzing ambtshalve of op aanvraag van een belanghebbende wijzigen.2. De artikelen 3 en 4 zijn van overeenkomstige toepassing3. De inhoud en de datum van de wijziging worden op de gemeentelijke monumentenlijst aangetekend.

Artikel 7 Intrekken en vervallen van de aanwijzing

1. Burgemeester en wethouders kunnen, al dan niet op aanvraag van een belanghebbende, de aanwijzing intrekken.2. Artikel 3, lid 5 is van overeenkomstige toepassing op de intrekking.3. Bij een intrekkingsbesluit op verzoek van de eigenaar kunnen burgemeester en wethouders van hem een documentatie van

het monument eisen.4. De intrekking wordt op de gemeentelijke monumentenlijst aangetekend.5. De aanwijzing vervalt indien het monument wordt ingeschreven in het register als bedoeld in artikel 6 van de

Monumentenwet 1988 en indien voor het monument een onherroepelijke vergunning als bedoeld in artikel 8, lid2, sub b is verleend, zodra het monument daadwerkelijk is gesloopt.


Paragraaf 2 Vergunningen tot wijziging of afbraak van beschermde gemeentelijke monumenten.

Artikel 8 Verbodsbepaling

1. Het is verboden een beschermd gemeentelijk monument te beschadigen of te vernielen.2. Het is verboden zonder vergunning van burgemeester en wethouders of in strijd met bij zodanige vergunning gestelde

voorschriften:a. een beschermd gemeentelijk monument af te breken, te verstoren, te verplaatsen of in enig opzicht te wijzigen;b.een beschermd gemeentelijk monument te herstellen, te gebruiken of te laten gebruiken op een dusdanige wijze, dat het

wordt ontsierd of in gevaar gebracht.3. Geen vergunning is vereist indien de werkzaamheden voortvloeien uit een aanschrijving als bedoeld in hoofdstuk III,

afdeling 2 van de Woningwet.

Artikel 9 De aanvraag

1. De aanvraag om vergunning voor een monument als bedoeld in artikel 8, lid 2, bevat in ieder geval de volgende bescheidenin drievoud:- een situatietekening schaal 1:1000;- tekeningen van de bestaande en de te maken toestand schaal 1:100;- tekeningen van details schaal 1:20, zo nodig 1:1;- een beknopte werkomschrijving met onder meer de materiaaltoepassing of een omschrijving van het voorgenomen

gebruik;- foto’s van het monument en zijn directe omgeving.

2. Burgemeester en wethouders kunnen ter beoordeling van de aanvraag nadere gegevens van de aanvrager verlangen, waaronder de resultaten van een bouwhistorisch onderzoek.

Artikel 10 Advies van de commissie en beslissing op de aanvraag als bedoeld in artikel 8, lid 2

1. Burgemeester en wethouders vragen advies aan de commissie voordat zij beslissen op de aanvraag.2. Binnen acht weken na de adviesaanvraag brengt de commissie schriftelijk advies uit aan burgemeester en wethouders.3. Burgemeester en wethouders beslissen binnen acht weken na ontvangst van het in lid 2 bedoelde advies, maar in ieder geval

binnen zestien weken na ontvangst van de aanvraag, op de aanvraag om vergunning.4. Burgemeester en wethouders kunnen de in lid 3 genoemde termijn van zestien weken met ten hoogste tien weken

verlengen, mits zij de aanvrager daarvan kennis geven binnen de in lid 3 genoemde termijn van zestien weken.5. Indien burgemeester en wethouders niet voldoen aan lid 3 of 4, wordt de vergunning geacht te zijn verleend.6. Een vergunning ingevolge deze verordening blijft buiten werking gedurende zes weken na de datum waarop zij is verleend

of van rechtswege is verleend. Indien gedurende deze termijn bezwaar wordt gemaakt op grond van de Algemene wet bestuursrecht, blijft de vergunning buiten werking totdat op het bezwaar is beslist.

7. Burgemeester en wethouders kunnen aan een vergunning voorschriften verbinden betreffende de uitvoering en de materiaaltoepassing.

Artikel 11 Kerkelijk monument

Burgemeester en wethouders verlenen met betrekking tot een beschermd kerkelijk monument geen vergunning ingevolge de bepalingen van artikel 8, lid 2, dan in overeenstemming met de eigenaar, indien en voor zover het een vergunning betreft, waarbijwezenlijke belangen van de godsdienstuitoefening in het monument in het geding zijn.

Artikel 12 Intrekken van de vergunning

1. De vergunning kan door burgemeester en wethouders worden ingetrokken indien:a. blijkt dat de vergunning ten gevolge van een onjuiste of onvolledige opgave is verleend;b.blijkt dat de vergunninghouder de voorschriften als bedoeld in artikel 8, lid 2, niet naleeft;c. blijkt dat de omstandigheden aan de zijde van de vergunninghouder zich zodanig hebben gewijzigd, dat het belang van het monument zwaarder dient te wegen ofd.niet binnen twee jaar na het onherroepelijk worden, van de vergunning gebruik wordt gemaakt.

2. De beschikking tot intrekking wordt in afschrift gezonden aan de vergunninghouder en de commissie.

75MONUMENTENVERORDENING ROTTERDAM 2003

76

HOOFDSTUK 3 Archeologisch belangrijke plaats

Artikel 13 Aanwijzing archeologisch belangrijke plaats

1. Burgemeester en wethouders kunnen, al dan niet op aanvraag van een belanghebbende, besluiten archeologisch belangrijke plaatsen voorlopig aan te wijzen.

2. De aanwijzing kan geen monument betreffen dat is aangewezen op grond van artikel 3 van de Monumentenwet 1988. 3. Alvorens tot de voorlopige aanwijzing als bedoeld in lid 1 over te gaan, winnen burgemeester en wethouders het advies in

van de coördinatiecommissie.4. Op de voorbereiding van het aanwijzingsbesluit is afdeling 3.4 van de Algemene wet bestuursrecht van toepassing. 5. Na afloop van de in lid 4 bedoelde voorbereidingsprocedure beslissen burgemeester en wethouders over de aanwijzing tot

archeologisch belangrijke plaats. 6. Met ingang van de datum als bedoeld in artikel 3:12 van de Algemene wet bestuursrecht is artikel 14 van overeenkomstige

toepassing. 7. De in dit artikel beschreven procedure is van overeenkomstige toepassing op het besluit een archeologisch belangrijke

plaats van de lijst van archeologisch belangrijke plaatsen af te voeren.

Artikel 14 Vergunning en ontheffing

1. Onverminderd het bepaalde in de Monumentenwet 1988 is het verboden zonder vergunning van burgemeester en wethouders op archeologisch belangrijke plaatsen, die op de lijst van archeologisch belangrijke plaatsen zijn vermeld:a. graafwerk te verrichten op een diepte van meer dan 0,5 m onder het maaiveld, tenzij in de lijst van archeologisch

belangrijke plaatsen een afwijkende maat is aangegeven;b.aanwezige (delen van) fundamenten of andere, met de archeologische structuren verband houdende, zaken af te breken, te

verplaatsen of in enig opzicht te wijzigen.2. Burgemeester en wethouders kunnen ontheffing verlenen van het bepaalde in lid 1, indien de belangen, waarvoor het terrein

als archeologisch belangrijke plaats is aangewezen, voldoende beschermd zijn door:a. toegang van door burgemeester en wethouders aan te wijzen personen op het terrein;b.de mogelijkheid om de onder a genoemde personen op kosten van de aanvrager een archeologisch (voor)onderzoek te

laten verrichten binnen een naar redelijkheid te bepalen termijn.3. Geen vergunning is vereist voor werken of werkzaamheden waarvan de onmiddellijke uitvoering door het bevoegd gezag

nodig wordt geoordeeld om dringend en dreigend gevaar tegen te gaan of vermeerdering van geleden schade te voorkomen. 4. Een aanvraag om vergunning als bedoeld in lid 1, bevat in elk geval de volgende bescheiden in drievoud:

- een beknopte beschrijving van het te verrichten werk, waarin in elk geval inzicht wordt gegeven in de ontgrondingsdiepte(n) en het eventuele funderingsplan;

- een situatietekening schaal 1:1000;- tekeningen van de bestaande en de te maken toestand in plattegrond, schaal 1:200, zo nodig 1:100;- tekeningen van de bestaande en de te maken toestand in doorsneden, schaal 1:100, zo nodig 1:50.

HOOFDSTUK 4 Beschermde rijksmonumenten

Artikel 15 Vergunning voor beschermd rijksmonument

1. De aanvraag om vergunning als bedoeld in artikel 11, lid 2, van de Monumentenwet 1988 bevat in ieder geval de in artikel 9, lid 1, van deze verordening genoemde bescheiden in vijfvoud.

2. Burgemeester en wethouders kunnen ter beoordeling van de aanvraag nadere gegevens van de aanvrager verlangen, waaronder de resultaten van een bouwhistorisch onderzoek.

3. Burgemeester en wethouders zenden onmiddellijk een afschrift van de aanvraag om vergunning voor een beschermd rijksmonument met de naar voren gebrachte zienswijzen aan de commissie na afloop van de termijn van veertien dagen, bedoeld in artikel 12, lid 2, van de Monumentenwet 1988.

4. De commissie adviseert schriftelijk over de aanvraag binnen tien weken na de datum van verzending van het afschrift.5. Bij overschrijding van de in lid 4 genoemde termijn wordt de commissie geacht positief geadviseerd te hebben.


HOOFDSTUK 5 Schadevergoeding

Paragraaf 1 Beschermde gemeentelijke monumenten en archeologisch belangrijke plaatsen

Artikel 16 Schadevergoeding

1. Indien en voor zover blijkt dat een aanvrager ten gevolge van voorschriften, verbonden aan een vergunning als bedoeld in artikel 8, lid 2, of artikel 14, lid 1 van deze verordening, of de weigering van een zodanige vergunning, of de weigering om op zijn verzoek een beschermd gemeentelijk monument af te voeren van de gemeentelijke monumentenlijst, schade lijdt of zal lijden, die redelijkerwijze niet of niet geheel te zijnen laste behoort te blijven, kan de gemeenteraad hem op zijn verzoekeen naar billijkheid te bepalen schadevergoeding toekennen.

2. Het verzoekschrift om schadevergoeding wordt gericht aan de gemeenteraad door tussenkomst van burgemeester en wethouders en bevat de gronden waarop het berust en een onderbouwde berekening van het gevraagde bedrag.

Artikel 17 Schadebeoordelingscommissie

De advisering over verzoeken om schadevergoeding wordt opgedragen aan de schadebeoordelingscommissie als bedoeld in dePlanschadeverordening. Burgemeester en wethouders zenden het verzoekschrift, vergezeld van alle op de zaak betrekking hebbendestukken, binnen twee weken na de dag waarop het is ingediend aan de schadebeoordelingscommissie.

Artikel 18 Onderzoek door de schadebeoordelingscommissie

1. De schadebeoordelingscommissie stelt de verzoeker of zijn gemachtigde in de gelegenheid om het verzoek in een openbare vergadering tegenover haar nader toe te lichten.

2. Indien de schadebeoordelingscommissie een plaatsopneming wil houden, deelt zij het tijdstip hiervan vooraf mede aan de verzoeker.

Artikel 19 Advies schadebeoordelingscommissie

De schadebeoordelingscommissie brengt, binnen zeventien weken na de dag waarop het verzoek om schadevergoeding is ingediend, advies uit aan de gemeenteraad, door tussenkomst van burgemeester en wethouders.

Artikel 20 Toezending advies aan verzoeker

Burgemeester en wethouders zenden een afschrift van het advies aan de verzoeker en stellen hem in de gelegenheid er binnen tweeweken na verzending schriftelijk op te reageren.

Artikel 21 Beslissing op het verzoek

De gemeenteraad beslist binnen dertien weken na ontvangst van het advies op het verzoek. Indien de beslissing afwijkt van hetadvies, wordt zij met redenen omkleed.

Paragraaf 2 Beschermde rijksmonumenten

Artikel 22 Schadebeoordelingscommissie

De advisering over verzoeken om schadevergoeding als bedoeld in artikel 22, lid 2, van de Monumentenwet 1988 wordt opgedragen aan de schadebeoordelingscommissie als bedoeld in de Planschadeverordening.

Artikel 23 Uitvoering taken gemeenteraad

1. De uitvoering van de ingevolge artikel 22, lid 2 van de Monumentenwet 1988 aan de gemeenteraad opgedragen taken, bedoeld in artikel 24 en 27, lid 1, van de Monumentenwet 1988, wordt gemandateerd aan burgemeester en wethouders.

2. Burgemeester en wethouders delen eenmaal per jaar aan de gemeenteraad mede wat ingevolge het in lid 1 bepaalde door hen is verricht.

77MONUMENTENVERORDENING ROTTERDAM 2003

HOOFDSTUK 6 Strafbaarstelling

Artikel 24 Strafbepaling

Op overtreding van het bepaalde in artikel 8 en artikel 14 van deze verordening staat een geldboete van de tweede categorie.

HOOFDSTUK 7 Slot- en overgangsbepalingen

Artikel 25 Intrekking

De Monumentenverordening Rotterdam 1991 wordt ingetrokken gelijktijdig met de inwerkingtreding van deze verordening.

Artikel 26 Overgangsbepaling

1. De op grond van de Monumentenverordening Rotterdam 1991 op de gemeentelijke monumentenlijst geplaatste monumenten worden geacht aangewezen en geregistreerd te zijn overeenkomstig de bepalingen van de onderhavige verordening.

2. Aanvragen om vergunning als bedoeld in artikel 11 van de Monumentenverordening Rotterdam 1991, waarop voor de inwerkingtreding van de onderhavige verordening nog niet is beslist, worden overeenkomstig het daartoe bepaalde in de artikelen 11 e.v. van de Monumentenverordening Rotterdam 1991 afgehandeld.

Artikel 27 Citeertitel

Deze verordening wordt aangehaald als 'Monumentenverordening Rotterdam 2003'.

Artikel 28 Inwerkingtreding

Dit besluit treedt in werking twee maanden nadat publicatie in het Gemeenteblad heeft plaatsgevonden, tenzij - binnen een termijnvan 6 weken nadat publicatie heeft plaatsgevonden - voldoende inleidende verzoeken tot het houden van een referendum zijningediend.

Aldus vastgesteld in de openbare vergadering van 30 januari 2003.

De Griffier, De Voorzitter,

K.D. Handstede I.W. Opstelten



1-9 Nederzettingsterreinen uit de Romeinse tijd, de Late Middeleeuwen en de Nieuwe tijd

10 Kasteel ter Spangen11 Kasteel Starrenburg12 Hofstad Rodenrijs13 Kasteel Rodenrijs14 Nederlands Hervormde Kerk (Sint Nicolaas) en directe omgeving15 Kasteel Weena

16-17 Nederlands Hervormde Kerk (Sint Anthonius) en sluiscomplex18 Kerk en directe omgeving van het vroegere Schoonderloo19 De dam en de sluizen in de Rotte20 Grote of Sint-Laurenskerk en directe omgeving21-25 Pre-stedelijke bewoningssporen uit de Romeinse tijd en de

10de-12de eeuw26 Resten stadsmuur met toren, fundering Schiedamsepoort en

gedempte stadsgracht

27 Donk met bewoningssporen uit de Steentijd28-29 Huis te Crooswijk en Huis te Rubroek30 Kasteel Honingen31 Nederzettingsterrein uit de Late IJzertijd32-34 Donk met prehistorische bewoningssporen en laat-middeleeuws kasteel en Hillegondakerk met kerkhof35 Kerk en directe omgeving van Oud-Kralingen36 Nederlands Hervormde Kerk en directe omgeving (Pernis)

37 Nederlands Hervormde Kerk en directe omgeving (Charlois)38 Kasteelterrein Huis te Katendrecht39-40 Adriaen Janszkerk en kasteelterrein41 Prehistorische kampementen op een donk42 Nederzettingsterrein uit de Late Middeleeuwen en Nieuwe tijd

Kaart: Gemeentewerken Rotterdam, Afdeling Landmeten en Vastgoedinformatie, 2003c

35

3132-34

2829

2715

19-26 30

18

3739

1617

3836

42

41

40

101114

13

121-9

Noordzee

Maasmond

Calandkanaal

Haringvliet

Spui

Nieuwe Waterweg

Oostvoornse Meer

OudeMaas

Nieuwe Maas

Nieuwe Maas

Oude Maas

Rockanje

HELLEVOETSLUIS

Nieuwenhoorn

WESTVOORNE

Oostvoorne

Oudenhoorn

Vierpolders

BRIELLE

Zwartewaal

ROZENBURG

’S-GRAVENZANDE

Zuidland

Abbenbroek

BERNISSE

Heenvliet

Geervliet

SPIJKENISSE

Hekelingen

MONSTER

NAALDWIJK

WATERINGEN

DE LIER

MAASSLUIS

MAASLAND

SCHIPLUIDEN

DELFT

PoortugaalRhoon

ALBRANDSWAARD

Smitshoek

BARENDRECHT

HEERJANSDAM

ZWIJNDRECHT

ZEVENHUIZEN-MOERKAPELLE

NIEUWERKERKA/D IJSSEL

Bolnes

Slikkerveer

RIDDERKERK

Rijsoord

VLAARDINGENSCHIEDAM

KRIMPEN A/D IJSSEL

BLEISWIJK

BERKEL EN RODENRIJS

BERGSCHENHOEK

ROTTERDAM CAPELLE A/D IJSSEL

Oud Verlaat

Simonshaven

Oostendam

Tinte

PIJNACKER - NOOTDORP

Hoek van Holland

Hoogvliet

Pernis

Charlois

Heijplaat Feijenoord

IJsselmonde

Overschie

Delfshaven

Noord

Hillegersberg-Schiebroek

Prins Alexander

Kralingen-Crooswijk

Stads-centrum

Maasvlakte

Europoort

Botlek

Vondelingenplaat

NieuwMathenesse

SpaansePolder

BedrijvenparkR'dam Noord-West

Eem-en Waalhaven

Rivium

Slufter

Beerenplaat

Rotterdam-Airport

LIJST VAN ARCHEOLOGISCH BELANGRIJKE …...10 ARCHEOLOGISCH BELANGRIJKE PLAATSEN IN DE GEMEENTE...

Documents

Transcript of LIJST VAN ARCHEOLOGISCH BELANGRIJKE …...10 ARCHEOLOGISCH BELANGRIJKE PLAATSEN IN DE GEMEENTE...