LEVENSBESCHOUWING EN ZINGEVING - Universiteit voor Humanistiek - Universiteit voor...

Premaster 2012-2013

LEVENSBESCHOUWING EN ZINGEVING

Examinator: Ton Jorna

Werkboek

Auteur(s): Ton Jorna

Laurens ten Kate

Abdelilah Ljamai

Willeke Los

Martien Schreurs

1ste

druk, juni 2012

Titel Levensbeschouwing en Zingeving

Auteur(s) Ton Jorna

Laurens ten Kate

Abdelilah Ljamai

Willeke Los

Martien Schreurs

Vormgeving Tessa Striekwold

Druk 1ste

druk, juni 2012

Uitgave Universiteit voor Humanistiek

Kromme Nieuwegracht 29

3512 HD UTRECHT

Reeks werkboeken PreMaster Humanistiek 2012/2013

Code 12/PMa/PM-10/wb

© UvH 2012

Inhoudsopgave

VOORWOORD ........................................................................................................... 4

ALGEMENE BESCHRIJVING PREMASTER UvH ................................................. 5

1 CURSUSGEGEVENS .............................................................................................. 6 1.1 Algemene gegevens ....................................................................................... 6 1.2 Plagiaatcontrole met Ephorus, fraude en richtlijn werkstukken .................... 7 1.3 Beoogd leerresultaat ...................................................................................... 7

1.4 Werkvorm en studiebelastingsuren ............................................................... 9

1.5 Feedback ........................................................................................................ 9 1.6 Afronding ..................................................................................................... 10

1.7 Beoordeling ................................................................................................. 10 1.8 Literatuur ..................................................................................................... 11 1.9 Leeswijzer .................................................................................................... 12 1.10 Onderwijskwaliteitszorg .............................................................................. 15

2 CURSUSPROGRAMMA ....................................................................................... 16

2.1 Cursusrooster ............................................................................................... 16 2.2 Beschrijving van colleges en werkgroepen ................................................. 17

3 BIJLAGEN .............................................................................................................. 27

3.1 Bijlage 1: Beoordelingsformulier ................................................................ 28

3.2 Bijlage 2: Voorbeeld tentamenvraag……………………………………....29

3.2 Bijlage 3: Eindtermen Bachelor Humanistiek ............................................. 30

VOORWOORD

Dit studieonderdeel van de Premaster biedt ten behoeve van zowel het voorkeurstraject

Humanistiek als Zorgethiek en Beleid, een eerste oriëntatie op de inhoud van de begrippen

levensbeschouwing en zingeving. Zij verwijzen naar het zoeken naar zin en het vertellen en

doorvertellen van verhalen waarin mensen bezig zijn met de zin van hun leven. Deze

begrippen hangen derhalve nauw samen met tradities, verhalen en actualiteit. Het eigen,

unieke levensverhaal is altijd vervlochten met oude en nieuwe oerverhalen, of dat nu

mythische verhalen zijn (vol fictie en metaforiek) of wetenschappelijke ‘logische’ verhalen

die de objectieve werkelijkheid pretenderen te beschrijven.

Met name wordt op drie, binnen de westerse cultuur dominante kerntradities ingegaan: het

humanisme (college 1, 2, 3, 8 en 9), christendom (college 4 en 5) en islam (college 6 en 7).

Deze levensbeschouwingen worden zowel vanuit theoretisch als historisch oogpunt

behandeld. Besproken wordt de ingewikkelde, soms vriendschappelijke soms vijandige relatie

van het humanisme tot religie, in heden, verleden en toekomst. Omdat het humanisme ook

interessante overeenkomsten en verschillen heeft met boeddhisme, wordt hieraan ook

aandacht besteed.

Humanisme wordt niet opgevat als een levensbeschouwing tegenover christendom, islam,

enzovoorts, maar als een inclusieve levensbeschouwing die atheïstische en agnostische

varianten kent, maar ook godgelovige of godsdienstige. Zo krijgt de student kennis van wat

een traditie is, zowel levensbeschouwelijk als in 'history of ideas', inzicht in de

onmogelijkheid om direct voor een laatmoderne problematiek uit tradities te putten, en

bovendien wordt dan ingegaan op hoe maatschappelijke en daarvan onderscheiden reflexieve

tradities zich tot elkaar verhouden.

Als afzonderlijk thema maar ook in verband met genoemde collectieve levensbeschouwingen,

besteden we aandacht aan transcendentie (college 10 en 11), een thema dat het laatste

decennium door beoefenaars van de humanistiek in humanistische termen is doordacht. Deze

humanistieke bezinning is niet meer uitsluitend of primair bedoeld om het traditionele

godsdienstige verhaal nog eens onder kritiek te stellen, maar om een eigenstandig filosofisch

en levensbeschouwelijk antwoord te geven op de vraag naar de aard, waarde, relevantie en

positionering tegen de achtergrond van zingeving en humanisering.

In het gehele studieonderdeel vindt er zowel een oriëntatie plaats op levensbeschouwing en

zingeving, als op het humanisme. Derhalve wordt begonnen met de theorie van het

humanisme, gevolgd door de relatie met christendom en islam. Daarna wordt dan nog

specifiek ingegaan op de geschiedenis van het humanisme en op de actualiteit van

transcendentie in het humanistieke discours.

ALGEMENE BESCHRIJVING PREMASTER UvH

Karakterisering

De Premaster UvH kent twee trajecten van gelijke omvang (totaal 45 EC). Een traject,

bestaande uit zes onderdelen, bereidt voor op de driejarige Master Humanistiek; een ander

traject, eveneens bestaande uit zes onderdelen, bereidt voor op de eenjarige Master Zorgethiek

en Beleid. De eerste twee studieonderdelen worden gedeeld, daar ontmoeten de studenten van

de twee trajecten elkaar. In de vier overige vakken wordt inhoudelijk verder op resp. de

humanistiek en de zorgethiek ingegaan.

De zes onderdelen van het traject Humanistiek zijn:

Levensbeschouwing en zingeving (L&Z);

Inleiding Ethiek (IE);

Humanistiek, een nieuwe menswetenschap (HENM);

Academische vaardigheden mbt humanistiek (AVH);

Research Seminar Humanistiek (RSH);

Premasterthesis Hum (PMT-H).

De zes onderdelen van het traject Zorgethiek en Beleid zijn:

Levensbeschouwing en zingeving (L&Z);

Inleiding Ethiek (IE);

Humanisering in organisaties (HIO)

Hermeneutiek van ziek en gezond (HZG);

Research Seminar Zorgethiek (RSZ);

Premasterthesis ZeB (PMT-ZeB).

Het onderwijs wordt gegeven op maandag en op donderdag van 15.30 tot 18.15 uur en van

18.45 tot 21.30 uur.

Voor afgestudeerden in het hoger onderwijs is het Premaster traject Humanistiek (met

eventuele vrijstellingen) de toegangsroute naar de Master Humanistiek. De Premaster is ook

geschikt voor studenten van andere universiteiten en hogescholen die kennis willen maken

met de UvH. Zij kunnen de Premaster Humanistiek vaak inbrengen in de vrije ruimte van hun

Bachelor. Het programma kent geen examen, maar wordt bekroond met een certificaat na het

succesvol afronden van zes deeltentamens. Het Premaster Humanistiek-certificaat biedt,

samen met een erkende vooropleiding, toegang tot de Master Humanistiek en indien men het

Premastertraject Zorgethiek en Beleid met succes heeft gevolgd, heeft men toegang tot de

master Zorgethiek en Beleid.

Vrijstellingen

De Premaster vormt een afspiegeling van de Bachelor. Het premasterprogramma beoogt

voldoende bagage te geven voor de Master Humanistiek resp. Zorgethiek en Beleid en het

humanistieke karakter van de opleiding daarbij te waarborgen. Door dit specifieke karakter

van de Premaster bestaat er weinig ruimte voor het geven van vrijstellingen voor een van de

studieonderdelen of voor een deel van een afzonderlijk studieonderdeel. Het is echter niet

uitgesloten dat het curriculum vitae of eerder gevolgd onderwijs van de betrokkene overlap

vertoont met de bedoeling en de inhoud van de studieonderdelen van de Premaster. Indien je

toch een vrijstelling aan wilt vragen en je kunt aantonen dat je de inhouden van het

studieonderdeel waarvoor je vrijstelling aanvraagt op academisch niveau beheerst, dien je dat

te doen bij de examencommissie. Voor het onderdeel Premasterthesis wordt echter geen

vrijstelling verleend.

https://mail.uvh.nl/OWA/redir.aspx?C=092adc5fc5a94f5f838be641c2cf28e1&URL=http%3a%2f%2fwww.uvh.nl%2fmijnuvh%2fonderwijs%2fexamencommissie%2feen-verzoek-indienen%2fvrijstelling-aanvragen

1 CURSUSGEGEVENS

1.1 Algemene gegevens

Cursustitel: Levensbeschouwing en Zingeving

Cursuscode: PM-10

Ephorus inlevercode: n.v.t.

Studiejaar: 2012-2013

Periode: 1 en 2

Omvang: 7,5 EC

Aantal SBU: 210

Onderdeel van: Premaster UvH: zowel voorkeurstraject Humanistiek als

voorkeurstraject Zorgethiek en Beleid

Doelgroep: Premasterstudenten

Verplicht voor: Premaster UvH: beide voorkeurstrajecten

Voorkennis: Geen

Examinator: Ton Jorna

kamer: 1.38

tel./ e-mail: 030-2390134 / [email protected]

spreekuur: Op afspraak

onderwerpen: Humanisme en Transcendentie

Docent: Laurens ten Kate

kamer: 2.10



onderwerpen: Humanisme en de Joods-christelijke tradities

Docent: Abdelilah Ljamai

kamer: 1.38



onderwerpen: Humanisme en Islam

Docente: Willeke Los

kamer: 2.09



onderwerpen: Geschiedenis van het Humanisme

Docent: Martien Schreurs

kamer: 2.16



onderwerpen: Zingeving en levensbeschouwing en tradities en actualiteit +

Theorie van het Humanisme

1.2 Plagiaatcontrole met Ephorus, fraude en richtlijn werkstukken

De UvH heeft een actief beleid voor het controleren op plagiaat. Elk afrondend schriftelijk

werkstuk levert de student in via mijnuvh.nl met een specifieke Ephorus inlevercode (zie 1.1

Algemene gegevens). Het werkstuk wordt dan automatisch gecontroleerd en komt in een

persoonlijke map van de examinator terecht.

Het gebruik van uitspraken, teksten, illustraties en meningen van een ander zonder

vermelding van de bron, waarbij de schrijver de indruk wekt alsof deze van hem of haar zelf

zijn, wordt beschouwd als plagiaat. Bij schriftelijke werkstukken en tentamens wordt dit

gezien als een ernstige inbreuk op academische normen omdat een juiste beoordeling van de

kennis en vaardigheden van de student dan niet goed mogelijk is, en omdat het oneerlijk is

tegenover medestudenten. Op tentamenfraude kunnen zware sancties volgen, tot aan het

uitsluiten van de studie toe. Zie voor meer informatie:

http://mijn.uvh.nl/onderwijs/examencommissie/tentamenfraude-en-plagiaat.Voor meer

informatie over het schrijven van een goed werkstuk zie: http://mijn.uvh.nl/onderwijs/master

1.3 Beoogd leerresultaat

Daar de Premaster een afspiegeling vormt van de Bachelor, zijn de doelstellingen van deze

cursus gekoppeld aan vier relevante eindtermen van de Bachelor Humanistiek. Deze

eindtermen zijn opgenomen in bijlage 3.3 van dit werkboek.

Na deelname aan dit onderdeel volgens de eisen is de student in staat om:

1. de college-inhouden te benoemen en te beschrijven (eindterm 1, 2 en 3)

2. de college-inhouden met elkaar te verbinden (eindterm 2)

3. zichzelf te verhouden tot de college-inhouden op basis van eigen levenservaring en visie

(eindterm 3 en 10)

4. blijk te geven van een academische houding (eindterm 1, 2, 3 en 10)

Schets van de college-inhouden (zie paragraaf 2.2 voor de uitgebreide toelichting op de

colleges):

College 1: (MS)

Grondbegrippen zingeving, levensbeschouwing, humanisme en transcendentie;

Zeven dimensies van levensbeschouwing;

Term ‘interlevensbeschouwelijk humanisme’ in relatie tot internationale discussies over

levensbeschouwingen en religies, in het bijzonder het humanisme.

College 2: (MS)

Hoe humanisme is gesitueerd binnen de Europese cultuurgeschiedenis: de rol van de

humanistische traditie in de vorming van de Europese beschaving;

Uitdagingen waarmee humanisme geconfronteerd wordt; de evolutionaire is daar één van.

De vraag is hoe evolutionaire denken een verrijking kan betekenen voor het hedendaagse

interlevensbeschouwelijke humanisme.

College 3: (MS)

De vraag waar wij vandaan komen: evolutionaire denken als alternatief voor

scheppingsmythen? Kan het evolutionaire denken begrepen worden als een seculiere

humanistische scheppingsmythe?

http://www.uvh.nl/mijnuvh/onderwijs/studentenzaken/inleveren-werkstukken

http://mijn.uvh.nl/onderwijs/examencommissie/tentamenfraude-en-plagiaat

http://mijn.uvh.nl/onderwijs/master

Welke rol spelen zingevingsvragen in onze tijd, die in hoge mate in de ban is van het

evolutionaire denken?

College 4: (LtK)

Twee historische bronnen van het christendom: (1) de Grieks-Romeinse cultuur van de

Oudheid, en (2) de Joodse godsdienst met haar historische achtergrond. Overgang van een

mythische, polytheïstische cultuur naar een cultuur van de logos;

Culturen van het oude Midden-Oosten en Egypte, en de Grieks-Romeinse klassieke

Oudheid: beeld van een historische ontwikkeling waarin het humanisme in al zijn

veelvormigheid kon opkomen, vanaf de Oudheid tot in onze tijd;

De zgn. monotheïstisch religies (jodendom, christendom, islam) begeleiden de

ontwikkeling van deze westerse geschiedenis en drukken er mede een stempel op:

aandacht voor de complexe relatie tussen christendom en humanisme;

Ondanks de breuk met de mythische wereld is de betekenis van verhalen (narrativiteit) in

de westerse geschiedenis geenszins afgenomen. We bekijken de joods-christelijke

scheppingsverhalen en bespreken hun invloed op onze cultuur.

College 5: (LtK)

Nadere analyse van scheppingsverhalen;

Aanvang van de geschiedenis van het christendom, vanaf het jaar 0: verdieping in wijze

waarop de christelijke godsdienst zich ontwikkelt tot een religie met enorme spanning

tussen de onderwerping aan een autoritaire God enerzijds, en de volstrekte afwezigheid

van die God anderzijds;

Opnieuw aandacht voor verstrengeling tussen christelijke en humanistische ideeën en

ervaringen, en brug naar actualiteit.

College 6: (AL)

De islam kent tal van varianten en sommige kunnen humanistisch worden genoemd:

humanisme als inclusieve levensbeschouwing;

Filosofische allegorie Hayy Ibn Yaqzan: de verhouding tussen innerlijk spiritueel inzicht,

geopenbaarde godsdienst en menselijke rede;

Hermeneutiek van het heilige boek van de islam, de Koran.

College 7: (AL)

Is er een humanistische manier om de Koran te lezen?

College 8: (WL)

Opkomst van liberalisme en marxisme in relatie tot de ontwikkeling van secularisatie in

West-Europa in de 19e eeuw;

Achtergronden van het onderzoek naar secularisatie (historische en sociologische

benaderingen).

College 9: (WL)

Betekenis van de Verlichting voor secularisatie in de 19e eeuw;

Invloed van Darwinisme;

Invloed van Comte.

College 10 en 11: (TJ)

Kennis van het humanistieke discours van transcendentie;

Relevantie van deze kennis voor levens- en beroepspraktijken, zingeving en

humanisering;

Transcendentie bezien vanuit auteurs buiten het humanistieke discours.

1.4 Werkvorm en studiebelastingsuren

Werkvormen:

Hoorcolleges

Doel en samenhang van de werkvormen in deze cursus:

De interactieve hoorcolleges beogen overdracht en verdieping van kennis en inzicht. Voor de

voorbereiding en deelname aan de colleges wordt van studenten een grote mate van

zelfwerkzaamheid gevraagd. Tegelijkertijd reiken de hoorcolleges de studenten ook middelen

aan tot het ontwikkelen van een meer autonome, zelfsturende studie- (en beroeps)houding.

Samenstelling studiebelastingsuren (SBU):

Activiteit: Aantal uren: Contacturen 32 (incl. 30% omliggende uren)

Zelfstudie colleges 138 (bestudering verplichte literatuur)

Voorbereiding tentamens 32

Tentamens 8 (incl. 30% omliggende uren)

Totaal SBU: 210

Schema voor het berekenen van de uren nodig voor literatuurstudie:

Aantal bladzijden literatuur per studie-uur Doelen Anderstalig Artikel in

wetenschappel

ijk tijdschrift /

boek

Artikel in

vaktijdschrift

/ boek

Populariseren

d artikel

Roman

Licht 8

9 13 16 20

Middel

6 7 10 12 15

Zwaar

4 5 7 8 10

Voorbehoud: hoeveel tijd een individuele student nodig heeft voor de verwerking van de

leerstof is niet te bepalen, omdat dit afhangt van factoren zoals de aanleg van de student voor

het vakgebied, de voorkennis, het leervermogen van de student en de effectiviteit van het

studieprogramma. Het bovenstaande schema is derhalve een oriëntatie.

1.5 Feedback

Bij feedback wordt een onderscheid gemaakt tussen formatieve en summatieve feedback.

Formatieve feedback wordt gegeven tijdens het onderwijs zelf en is bedoeld om je inzicht te

geven in je leerproces. Wat weet en kun je al wel en wat niet? In dit studieonderdeel vindt

formatieve feedback klassikaal plaats tijdens de hoorcolleges: aan het begin van de

verschillende collegeonderdelen wordt de bedoeling en de hoofdpunten van het onderdeel

aangegeven en aan het einde van elk onderdeel wordt daarvan door de docent een korte

samenvatting gegeven die je kunt vergelijken met je eigen aantekeningen.

Summatieve feedback vindt vaak plaats op het einde van een studieonderdeel. Het laat zien

wat je op het einde van het studieonderdeel weet of kunt. Vaak zijn aan deze feedback

consequenties verbonden, meestal in de vorm van een cijfer. In dit studieonderdeel vindt

summatieve feedback plaats in de vorm van twee schriftelijke tentamens en in de vorm van

twee bijeenkomsten ter nabespreking en inzage in de gemaakte tentamens. Zie voor meer

informatie over de summatieve feedback ook het volgende onderdeel ‘Afronding’.

1.6 Afronding

Afronding 1: L&Z-I

Soort afronding: Schriftelijk tentamen

Inhoud afronding: Reproductie en verwerking van de opgegeven stof aangaande

college 1 t/m 7. Het tentamen bestaat uit drie vragen: elke

docent stelt één vraag

Tentamendatum: Maandag 12 november 2012 van 18.00 – 21.00 uur

Herkansingsdatum: Maandag 15 april 2013

Cijferbepaling: Per vraag zijn 20 punten te behalen; dit eerste tentamen bepaalt

3/5 van het eindcijfer

Datum uitslag Maandag 10 december 2012 via ELO

Datum inzage en Donderdag 20 december 2012 van 18.30 – 19.15 uur

nabespreking

Afronding 2: L&Z-II

Soort afronding: Schriftelijk tentamen

Inhoud afronding: Reproductie en verwerking van de opgegeven stof aangaande

college 8 t/m 11. Het tentamen bestaat uit twee vragen: elke

docent stelt één vraag

Tentamendatum: Maandag 4 februari 2013 van 18.00 – 21.00 uur

Herkansingsdatum: Donderdag 18 april 2013

Cijferbepaling: Per vraag zijn 20 punten te behalen; dit tweede tentamen

bepaalt 2/5 van het eindcijfer

Datum uitslag: Maandag 4 maart 2013 via ELO

Datum inzage en Donderdag 7 maart van 18.30 – 19.00 uur

Nabespreking

Herkansing van een deeltentamen:

Het is mogelijk om één van de deeltentamens (L&Z-I of L&Z-II) te herkansen alsook beide

deeltentamens te herkansen.

1.7 Beoordeling

Beoordeling in relatie tot de leerdoelen van dit blok:

De afronding van de module L&Z is opgesplitst in twee schriftelijke tentamens: L&Z-I en

L&Z-II. Het eerste tentamen betreft drie vragen (in totaal 60 punten te behalen) over de

behandelde literatuur in de colleges 1 t/m 7 en het tweede tentamen betreft twee vragen (in

totaal 40 punten te behalen) over de behandelde literatuur in de colleges 8 t/m 11.

In bijlage 3.2 is een voorbeeld tentamenvraag ingevoegd.

Bij de beoordeling worden de volgende aspecten betrokken:

1. Algemeen:

- beschikken over een academische houding: adequate schriftelijke

uitdrukkingsvaardigheid.

2. Tentamen:

- mate van adequate reproductie en verwerking van de verplichte literatuur;

- mate van het leggen van verbanden tussen de college-inhouden;

- mate van verhouden tot de college-inhouden op basis van eigen levenservaring en

visie.

Totstandkoming van het eindcijfer:

Het eindcijfer is het totaal aantal behaalde punten na de beide deeltentamens (max 100)

gedeeld door 10. De module is succesvol afgerond wanneer het eindcijfer ten minste een 5,5

is.

Wanneer één deeltentamen wordt herkanst, wordt het eindcijfer bepaald met de resultaten van

het deel dat niet wordt herkanst.

1.8 Literatuur

Verplichte literatuur:

- Alma, H. en C. Anbeek. (2011). Humanistische levensbeschouwing en

interlevensbeschouwelijke geestelijke verzorging. In Tijdschrift voor Humanistiek, nr.

46, jrg. 12 (pp. 68 – 77) op ELO

- Alma, H en A. Smaling. (2010). Waarvoor je leeft (red. H. Alma en A. Smaling).

Amsterdam: SWP. Hoofdstuk 1: Zingeving en levensbeschouwing: een conceptuele en

thematische verkenning (p. 17-39) op ELO

- Bouwman, K. (2007). Hildegard van Bingen, de parel van de ziel. Stille kracht van

transcendentie: een benadering vanuit de mystiek. In Brouwer, I., I. van Emmerik, H.

Alma, M. van Paassen en A. Scholten, De stille kracht van transcendentie. Wijsheid in

beelden, verhalen en symbolen. Amsterdam: SWP/HUP. (pp. 157-170) op ELO

- Buskes, C. (2009). Evolutionair denken: de invloed van Darwin op ons wereldbeeld.

Amsterdam: Uitgeverij Nieuwezijds. Inleiding en hoofdstuk 1 (p. 1-39), Hoofdstuk 11

Evolutie en religie (p. 267-297) en hoofdstuk 12 Evolutie en moraal (p. 297-323) zelf

aanschaffen - Chadwick, O., The Secularization of the European Mind in the 19th Century.

Cambridge: Cambridge University Press. Hoofdstuk 1, 2, 3, 6, 7 en 9 (pp. 1-87, 143 –

188 en 229 – 249) zelf aanschaffen

- Derkx, P. (2011). Transcendentie. In P. Derkx, Humanisme, zinvol leven en nooit meer

‘ouder worden’. Een levensbeschouwelijke visie op ingrijpende biomedisch-

technologische levensverlenging. Brussel: VUB Press. (pp. 196-211) op ELO

- Duintjer, O. (2002). Onuitputtelijk is de waarheid. Budel: Damon. op ELO

- Genesis 1-3 uit de joods-christelijke Bijbel, in drie verschillende vertalingen

op ELO

- Ibn Tufayl, A. (2005). Hayy Ibn Yaqzan Een filosofische allegorie uit Moors Spanje.

Uit het Arabisch vertaald en ingeleid door Remke Kruk. Amsterdam: Bulaaq. ISBN

9054600543 zelf aanschaffen

- Kunneman, H. (2005). Horizontale transcendentie. In Harry Kunneman, Voorbij het

dikke-ik. Bouwstenen voor een kritisch humanisme. Amsterdam: SWP/HUP. (pp. 62-

81) op ELO

- Smart, N. (1998). The World’s Religions. Cambridge: Cambridge University Press.

Introduction (pp. 10 – 28), hoofdstuk 8 (pp. 197 – 217), hoofdstuk 10 (pp. 230 – 256),

hoofdstuk 11 (pp. 257 – 284), hoofdstuk 12 (pp. 285 – 306) en hoofdstuk 20 (pp. 484

– 507) zelf aanschaffen

- Vanheste, J. (2007). Humanisme en het avondland: de Europese humanistische

traditie. Budel: Damon. (pp. 7-96) zelf aanschaffen

- Duyndam, J., M. Poorthuis en T. De Wit (red.). (2005). Humanisme en religie. Delft:

Eburon. zelf aanschaffen Hieruit:

Alma, H. Humanisme en Christendom als bronnen van zin. (pp. 339-354)

Dohmen, J. Autonomie en levenskunst. Naar een houding van geestelijke

weerbaarheid. (pp. 355-378)

Duyndam, J. Humanisme als teruggeven. Dostojewski’s Grootinquisiteur

tussen religie en humanisme. (pp. 161-175)

Ende, T. van den. Horizontale transcendentie als humanistisch perspectief.

(pp. 393-404)

Jorna, T. De grote gevoelens en verbondenheden in hun afgeronde geheel.

Over mensenliefde en religiositeit in het werk van Etty Hillesum. (pp. 215-228)

Wit, T.W.A. de. Het schuim der aarde. Over de politieke risico’s van een

humanisme zonder transcendentie. (pp. 319-337).

N.B.: alle verplichte teksten zijn beschikbaar (ter inzage) via de collegeplank in de

Bibliotheek van de UvH

1.9 Leeswijzer

De verplichte literatuur dient grondig gelezen te worden. De kennis van deze teksten en de

collegestof vormen de basis voor het tentamen. De schets van deze college-inhouden is te

vinden onder paragraaf 1.3. Nu volgt hieronder een leeswijzer van de literatuur per onderdeel.

Met betrekking tot de literatuur van de eerste drie colleges, te weten Zingeving en

levensbeschouwing en tradities en actualiteit (1) en Theorie van het Humanisme (2 en 3)

van Martien Schreurs:

De teksten van Alma en Smaling zijn vooral belangrijk voor de begripsvorming van de

student. De grondbegrippen die in deze cursus centraal staan, worden in deze teksten

verkend. Probeer voordat je deze teksten gaat lezen eerst zelf te omschrijven wat jij onder

‘humanisme’, ‘zingeving’, ‘levensbeschouwing’, ‘religie’ en ‘transcendentie’ verstaat.

Bestudeer de teksten daarna grondig en vergelijk jouw omschrijvingen van deze begrippen

met de manier waarop deze grondbegrippen in de teksten verkend worden. Ben je op dit

punt wijzer geworden? Is jouw kennis over deze begrippen verrijkt?

Nadat je in de eerste teksten meer inzicht hebt gekregen in de reikwijdte van het

humanisme en de begrippen als zingeving, levensbeschouwing, etc… die hiermee verband

houden, gaan we in het tweede college meer in op de invloed van de humanistische

traditie op de vorming van de Europese cultuur. Let daarbij op de uitdagende wijze

waarop Jeroen Vanheste de geschiedenis herschrijft. Heb jij jezelf ook wel eens op het

denkbeeld betrapt dat het humanisme na het Christendom, namelijk in de Renaissance, is

ontstaan? Vanheste draait deze chronologische volgorde om. Volgens zijn essay is het

Europese humanisme ouder dan het Christendom. Vanheste wil in zijn essay laten zien dat

het humanisme de bakermat vormt van de Europese beschaving. Welk nieuw perspectief

biedt Vanheste op de kwestie van de Europese integratie? Andere vragen die je naar

aanleiding van dit essay moet stellen: wat is volgens Vanheste kenmerkend voor de

Europese cultuur en waarom is die Europese cultuur humanistisch? Een andere vraag:

waarom is er volgens Vanheste één humanisme? Is dit een exclusief of een inclusief

humanisme? Zie de begrippen uit het vorige college. Hoe verhouden die verschillende

stromingen in het humanisme zich tot elkaar? En waarom vormt de evolutietheorie van

Darwin een uitdaging voor het humanisme?

In het laatste college van dit onderdeel staat het boek van Chris Buskes Evolutionair

denken centraal. Een vraag die je bij het bestuderen van hoofdstukken in dit boek moet

stellen, is waarom de relatie tussen humanisme en evolutieleer altijd gespannen zal

blijven. Waarom vormt de evolutieleer voor het humanisme een onontkoombare

uitdaging? Wat zijn de verschillen tussen de humanistische geesteswetenschappen en de

levenswetenschappen? Hoe kunnen deze verschillende tradities elkaar verrijken? Waar

liggen volgens Buskes de raakvlakken tussen de humaniora en de levenswetenschappen?

Hoe verschilt de positie die Buskes tegenover de evolutieleer inneemt van die van

Vanheste? (zie vorig college)

Met betrekking tot de literatuur van de colleges Humanisme en Joods-christelijke tradities

van Laurens ten Kate:

Het boek van Ninian Smart vormt een van de rode draden door deze module. Dit boek

geeft je basiskennis die nodig is om de bijbehorende hoorcolleges te volgen. In die

colleges worden vervolgens accenten gelegd en nieuwe thema’s toegevoegd. Lees de

hoofdstukken van Smart als overzichten; leer niet alle details uit je hoofd, maar richt je

op het vormen van een degelijk beeld van de geschiedenis van de joods-christelijke

traditie en de islam in relatie tot die van het humanisme. De ‘Introduction’ vormt een

belangrijke typologie van zeven dimensies van levensbeschouwing (world view); we

bestuderen deze in week I, onder meer naast een artikel van UvH-docenten Hans Alma

en Christa Anbeek, waarin Smart’s dimensies worden toegepast op humanisme en

humanistiek.

De bijbelse en koranische teksten zijn weer heel andere teksten dan die van Smart en

Alma&Anbeek. Het zijn klassieke teksten, door miljoenen mensen gelezen, met een

verhalend en/of onderwijzend aspect: lees ze niet als betogen of argumentaties, maar

zoek naar de suggestieve betekenissen, poëzie en de symboliek, die alle dienen om

eerder iets tegenstrijdigs (bv. een dilemma, iets onoplosbaars) te laten zien dan iets

eenduidigs. Het lezen van oeroude religieuze teksten is niet eenvoudig. Let bij je

lectuur op de volgende kwesties:

Hoe lees je zulke religieuze teksten? Zijn ze op cognitief

niveau interessant, of spreken ze je ook persoonlijk aan of

stuiten ze je tegen de borst?

Moet je al in het bestaan van God geloven om deze teksten te

kunnen lezen en op waarde schatten? Of hebben ze een

algemene literaire waarde?

Moet je de teksten letterlijk nemen, of zitten ze vol symboliek?

En wat voor symboliek dan eventueel?

Zijn het leerstellige teksten, die een waarheid en een moraal

verkondigen en opleggen, of zijn het meer open, narratieve,

verhalende creaties?

Is er één betekenis in deze teksten, of zijn ze voor vele

interpretaties en vertalingen vatbaar?

Met betrekking tot de literatuur van de colleges Humanisme en Islam van Abdelilah Ljamai:

In dit onderdeel wordt eveneens het boek van Smart gebruikt, daarnaast de allegorie van Ibn

Tufayl.

In de bovenstaande leeswijzer van Humanisme en Joods-christelijke tradities is het boek van

Smart al beschreven. Wat het boek van Hayy Ibn Yaqzan betreft, deze filosofische allegorie

geeft meer inzichten in de verhoudingen tussen de materiële wereld en de spirituele wereld.

De mystiek innerlijke ervaringen van de twaalfde eeuwse auteur nemen een cruciale plaats in

in zijn allegorie.

Met betrekking tot de literatuur van de colleges Geschiedenis van het humanisme van

Willeke Los:

Het boek van Chadwick vormt het uitgangspunt van de twee colleges over geschiedenis van

het humanisme. In dit boek worden belangrijke ontwikkelingen behandeld die niet alleen van

belang zijn voor de ontwikkeling van secularisatie in Europa maar ook voor de geschiedenis

van het humanisme. Het boek is een klassieker in de literatuur over het thema secularisatie.

Het laat zich niet makkelijk lezen door de eruditie en genuanceerdheid van de auteur. Probeer

desondanks de hoofdlijnen uit de hoofdstukken te halen. Het kan helpen om een uittreksel te

maken. Onderstaande vragen zijn daarbij ondersteunend. Naast achtergronden bij de

verschillende hoofdstukken staan deze vragen tijdens de colleges centraal. Voor een goed

begrip van de colleges is het dus zeer raadzaam om deze vragen te beantwoorden.

Hoofdstuk 2:

1) Geef een samenvatting van de bijdrage die J.S. Mill leverde aan de discussie over vrijheid

en religie.

2) Geef weer welke kritiek F. Stephen hierop formuleerde.

3) Welke rol speelde de Engelse pers aan het einde van de 19e eeuw?

Hoofdstuk 3:

4) Geef in het kort weer welke ontwikkelingen Marx doormaakte in zijn houding ten opzichte

van religie.

5) Sluiten communisme/socialisme en christendom elkaar per definitie uit volgens Chadwick?

Licht je antwoord toe.

Hoofdstuk 6:

6) Geef een samenvatting van de receptie van Voltaire en Rousseau in de 19e eeuw in

Engeland en Frankrijk.

7) Welke invloed oefenden zij uit op secularisatie in de 19e eeuw?

Hoofdstuk 7:

8) Hoe zag Darwin de relatie tussen wetenschap en religie/de bijbel?

9) Leg uit hoe het Darwinisme in de negentiende eeuw een symbool kon worden voor de

strijd tussen wetenschap en religie.

Hoofdstuk 9:

10) Leg uit wat de seculiere religie van Comte inhoudt en hoe hij tot deze vorm van religie

komt.

11) In welke opzichten kun je Comtes seculiere religie als een vorm van humanisme

beschouwen?

12) Laat aan de hand van het werk van Brunetière en Vogüé zien waarom Comtes opvattingen

aan het einde van de 19e eeuw geen bevredigend alternatief boden voor een op religie

gebaseerde moraal.

Met betrekking tot de literatuur van de colleges Humanisme en Transcendentie van Ton

Jorna:

Er moeten tien teksten gelezen worden, die elk een ander licht laten schijnen op

transcendentie. Zes van deze teksten komen uit de bundel Humanisme en religie. Van deze

zes zijn er vijf geschreven door docenten verbonden aan de UvH, één tekst is geschreven door

iemand van buiten de UvH, te weten De Wit. De andere vier bijdragen zijn op zichzelf

staande publicaties. Twee daarvan komen uit humanistische hoek, namelijk die van Derkx en

Kunneman, de andere twee van elders, namelijk van Duintjer en van Bouwman.

Zo vormen we ons een divers en actueel beeld van het denken over transcendentie, leren we

het humanistieke discours hierover kennen en onderscheiden we de verschillende accenten die

daarin instemmend dan wel kritisch worden gelegd, en betrekken we hier tevens een drietal

zienswijzen bij van buiten de UvH.

De tien teksten zijn voor de bestudering evenredig verdeeld over de twee colleges, zie

vermeld onder de beschrijving van het eerste en tweede college.

De bedoeling van beide colleges is derhalve dezelfde: kennis nemen van inhouden van en

visies op transcendentie, van binnen en buiten de humanistiek. Het eerste college zal dan wel

meer een introducerende kennismaking zijn, het tweede meer verdiepend en uitwerkend.

Gegeven de godsdienstige geschiedenis van het begrip transcendentie staan we in het eerste

college stil bij de vraag naar de relevantie ervan voor het humanisme, met andere woorden bij

de reden dat zoveel beoefenaars van de humanistiek het thema doordenken. In het tweede

college geven we ons rekenschap geven van de praktische toepasbaarheid, met andere

woorden van de zingevende relevantie. En voor beide colleges geldt de vraag hoe jij en ik

deze teksten lezen en hoe ze al dan niet aansluiten bij mijn, jouw, onze levens- en/of

beroepspraktijk.

1.10 Onderwijskwaliteitszorg

Aan het eind van de cursus kan je gevraagd worden een evaluatieformulier in te vullen. Het

evalueren van het onderwijs is een onderdeel van ons kwaliteitszorgsysteem. Elk

onderwijsonderdeel wordt minimaal één keer per drie jaar geëvalueerd. De evaluatieresultaten

worden bekeken door de opleiding, de coördinator en de studentenvertegenwoordigers. In de

bibliotheek liggen de onderwijsevaluaties in mappen ter inzage. Hier wordt periodiek

informatie aan toegevoegd met verbetermaatregelen als vervolg op de evaluaties.

Voor vragen en informatie kun je je wenden tot de verschillende studentafgevaardigden

(jaarvertegenwoordigers, Universiteitsraad), of tot de beleidsmedewerker kwaliteitszorg

Sophie Wils en assistent Saskia Zuijderduijn, te bereiken via [email protected].

mailto:[email protected]

2 CURSUSPROGRAMMA

2.1 Cursusrooster

Week

nr.

Datum Tijd Onderwerp Docent

1 10-09-2012 15.30-18.15 Zingeving en levensbeschouwing

en tradities en actualiteit

MS

2 17-09-2012 15.30-18.15 Theorie van het Humanisme

MS

3 24-09-2012 15.30-18.15 Theorie van het Humanisme

MS

4 01-10-2012 15.30-18.15 Humanisme en Joods-christelijke

tradities

LtK

5 08-10-2012 15.30-18.15 Humanisme en Joods-christelijke

tradities

LtK

Herfstvakantie

6 22-10-2012 15.30-18.15 Humanisme en Islam

AL

7 29-10-2012 15.30-18.15 Humanisme en Islam

AL

Zelfstudieweek

Tentamenweek

8 26-11-2012 15.30-18.15 Geschiedenis van het Humanisme

WL

9 17-12-2012 15.30-18.15 Geschiedenis van het Humanisme

WL

Kerstvakantie

10 14-01-2013 15.30-18.15 Humanisme en Transcendentie

TJ

11 21-01-2013 15.30-18.15 Humanisme en Transcendentie

TJ

Zelfstudieweek

Tentamenweek

2.2 Beschrijving van colleges en werkgroepen WEEK 1

College Maandag 10 september 2012

15.30 – 18.15 uur


Thema ZINGEVING EN LEVENSBESCHOUWING EN TRADITIES

EN ACTUALITEIT

Toelichting In dit eerste inleidende college worden de grondbegrippen van deze

cursus besproken. We staan stil bij de vraag wat wij onder de

begrippen ‘zingeving’, ‘levensbeschouwing’, ‘humanisme’ en

‘transcendentie’ kunnen verstaan. In de teksten Smart, Alma en

Smaling en het artikel van Alma en Anbeek – zie verplichte literatuur

die voor dit eerste college bestudeerd moet worden – worden

antwoorden gegeven op deze conceptuele vragen.

In dit college worden in navolging van Anbeek en Alma zeven dimensies van

de levensbeschouwing onderscheiden en ook wordt de term

‘interlevensbeschouwelijk humanisme’ gemunt. De term ‘interlevens-

beschouwelijk humanisme’ is ontstaan in de actuele discussies tussen

medewerkers van de Universiteit voor Humanistiek en de leden van het

Humanistisch Verbond. Wij proberen deze discussie breder door te trekken van

het Nederlandse humanisme naar de internationale discussie over het

humanisme.

De vraag die in dit eerste inleidende college centraal staat, is

hoe dit zogenoemde interlevensbeschouwelijke humanisme een

zinvolle bijdrage kan leveren aan de lopende internationale discussie

over levensbeschouwingen en religies. In het hedendaagse humanisme

blijkt de verschuiving van levensbeschouwing naar zingeving cruciaal

te zijn. Welke rol speelt ‘transcendentie’ in onze zoektocht naar zin?

Deze laatste vraag zal de brug vormen naar de inleidende col

lege over humanisme en de Joods-christelijke tradities en de colleges

over humanisme en Islam die respectievelijk door Laurens ten Kate en

Abelilah Ljamai verzorgd worden.

Zelfstudie

Alma, H. en C. Anbeek. (2011). Humanistische levensbeschouwing en

interlevensbeschouwelijke geestelijke verzorging. In Tijdschrift voor

Humanistiek, nr. 46, jrg. 12 (pp. 68 – 77) (op ELO)

Alma, H. en Smaling, A. (2010). Hoofdstuk 1: Zingeving en

levensbeschouwing: een conceptuele en thematische verkenning. In:

Waarvoor je leeft (red. H. Alma en A. Smaling). Amsterdam: SWP. (p. 17-

39) (op ELO)

Smart, N. (1998). The World’s Religions. Cambridge: Cambridge

University Press. Introduction (pp. 10 – 28) (zelf aan te schaffen /

collegeplank)

WEEK 2


15.30 – 18.15 uur


Thema THEORIE VAN HET HUMANISME

Toelichting In het tweede college wordt ingegaan op de vraag hoe het humanisme

gesitueerd is binnen de Europese cultuurgeschiedenis. Daarbij gaan

we uitvoerig in op het beknopte en zeer informatieve essay dat Jeroen

Vanheste over het humanisme en het avondland geschreven heeft.

Jeroen Vanheste belicht dus vooral de rol van de humanistische

traditie in de vorming van de Europese beschaving. Welke rol speelt

dit beschavingsideaal in hedendaagse discussies over Europese

integratie.

En daarmee komen we op de andere reden waarom wij voor dit essay

van Vanheste gekozen hebben. Hij beschrijft de grote uitdagingen

waarmee het hedendaagse humanisme geconfronteerd wordt. Een van

die uitdagingen is het evolutionaire denken. De vraag is hoe het

evolutionaire denken niet alleen een bedreiging, maar ook een

verrijking kan betekenen voor het hedendaagse interlevensbeschouwe-

lijke humanisme.

Zelfstudie

Vanheste, J. (2007). Humanisme en het Avondland: De Europese

humanistische traditie. Budel: Damon. (p. 7-96) (zelf aan te schaffen /

collegeplank)

WEEK 3


15.30 – 18.15 uur


Thema THEORIE VAN HET HUMANISME

Toelichting In dit derde college wordt antwoord gegeven op de laatste vraag hoe

het evolutionaire denken zowel een bedreiging als een verrijking kan

betekenen voor het hedendaagse en toekomstige humanisme.

Daarvoor gaan we te rade bij het boek Evolutionair denken (De

invloed van Darwin op ons wereldbeeld) van Chris Buskes.

Het evolutionaire denken kan niet meer weggedacht worden wanneer

wij vandaag de dag zoeken naar zin. Een belangrijke vraag die

opkomt bij het zoeken naar zin is de vraag waar wij vandaan komen.

Deze vragen staan centraal in de oorsprongsmythen van de Joods-

Christelijke traditie en de Islam (zie de colleges van Ljamai en Ten

Kate). De vraag is of het evolutionaire denken begrepen kan worden als een

alternatief

voor de scheppingsmythen uit de Joods-christelijke en Islamitische tradities.

Kan het evolutionaire denken begrepen worden als een seculiere humanistische

scheppingsmythe?

In het voetspoor Chris Buskes schetsen wij de opkomst van het evolutionaire

denken en geven we antwoord op de vraag welke rol zingevingsvragen spelen

in onze tijd die in hoge mate in de ban is van het evolutionaire denken.

Zelfstudie

Buskes, C. (2009). Evolutionair denken: De invloed van Darwin op ons

wereldbeeld. Amsterdam: Uitgeverij Nieuwezijds. Hieruit: Inleiding en

hoofdstuk 1 (pp. 1-39), Hoofdstuk 11 Evolutie en religie (pp. 267-297) en

hoofdstuk 12 Evolutie en moraal (pp. 297-323). (zelf aan te schaffen /

collegeplank)

WEEK 4

Hoorcollege Maandag 1 oktober 2012

15.30 – 18.15 uur

Docent: Laurens Ten Kate

Thema HUMANISME EN DE JOODS-CHRISTELIJKE TRADITIES (I)

Toelichting Dit college bestaat allereerst uit een grondige inleiding in de histori-

sche bronnen van het christendom: dat wil zeggen (1) de Grieks-Romeinse

cultuur van de Oudheid, en (2) de Joodse godsdienst met haar historische

achtergrond. Daartoe lezen we hoofdstuk 8 en 10 uit Ninian Smart’s The

World’s Religions.

We zullen ingaan op de beide genoemde bronnen, en daarbij de overgang van

een mythische, polytheïstische cultuur naar een cultuur van de logos

behandelen: de overgang die ook het begin van de westerse geschiedenis

markeert. We duiken in de culturen van het oude Midden-Oosten en van

Egypte (Smart, hoofdstuk 8), en van de Grieks-Romeinse klassieke Oudheid

(Smart, hoofdstuk 10). Zo krijgen we een beeld van een historische

ontwikkeling waarin het humanisme, zoals behandeld in de vorige colleges, in

al zijn veelvormigheid kon opkomen, vanaf de Oudheid tot in onze tijd.

De zgn. monotheïstisch religies (jodendom, christendom, islam)

begeleiden de ontwikkeling van deze westerse geschiedenis en

drukken er mede een stempel op. Vandaar dat we vervolgens aandacht

besteden aan de complexe relatie tussen christendom en humanisme.

Ten slotte laten we zien dat ondanks de breuk met de mythische

wereld de betekenis van verhalen (narrativiteit) in de westerse

geschiedenis geenszins afgenomen is. Om dat te concretiseren,

bekijken we kort de joods-christelijke scheppingsverhalen, en

bespreken hun invloed op onze cultuur. Op een nadere analyse van

deze scheppingsverhalen komen we in het tweede college terug.

In het eerste college zal de docent een kort overzicht bieden over

de stof, en vervolgens begripsvragen beantwoorden. Daarnaast is er in

het tweede college ruimte voor discussie over de stof. De docent zal in

beide colleges de stof met beelden muzikaal materiaal illustreren.

Zelfstudie


University Press. Hoofdstuk 8 (pp. 197 – 217) en hoofdstuk 10 (pp. 230 –

256) (zelf aan te schaffen / collegeplank)

Genesis 1-3 uit de joods-christelijke Bijbel, in drie verschillende

vertalingen (op ELO)

WEEK 5


15.30 – 18.15 uur

Docent: Laurens Ten Kate

Thema HUMANISME EN DE JOODS-CHRISTELIJKE TRADITIES (II)

Toelichting In dit tweede college grijpen we terug op de basis die in het eerste

college is gelegd, en analyseren we de joods-christelijke scheppings-

verhalen en detail.

Vervolgens behandelen we de aanvang van de geschiedenis van het

christendom, vanaf het jaar 0, aan de hand van hoofdstuk 11 uit

Smarts’s The World’s Religions.

We verdiepen ons in de wijze waarop de christelijke godsdienst zich

in de eerste eeuwen en vervolgens in de Middeleeuwen en de moderne

tijd ontwikkelt tot een religie waarin een enorme spanning werkzaam

is: die tussen de onderwerping aan een autoritaire God enerzijds, en de

volstrekte afwezigheid, ja ‘dood’ van die God anderzijds. Zo zullen

we opnieuw speciale aandacht hebben voor de verstrengeling tussen

christelijke en humanistische ideeën en ervaringen, en zo een brug

naar de actualiteit slaan.

Zelfstudie


University Press. Hoofdstuk 11 (pp. 257 – 284)

(zelf aan te schaffen / collegeplank)

WEEK 6


15.30 – 18.15 uur


Thema HUMANISME EN ISLAM (I)

Toelichting Vanaf de komst van de Turkse en Marokkaanse ‘gastarbeiders’ in het

begin van de jaren zestig van de twintigste eeuw is de islam geworden

als een van de belangrijkste religies in Nederland. De islam kent

echter, zoals bij een wereldgodsdienst met een lange geschiedenis te

verwachten valt, tal van varianten. Sommige van die varianten kunnen

humanistisch genoemd worden. Humanisme wordt dan niet opgevat

als een levensbeschouwing tegenover christendom, islam, boeddhisme

enzovoorts, maar als een inclusieve levensbeschouwing die atheïsti-

sche en agnostische varianten kent, maar ook godgelovige of gods-

dienstige. Het hangt er dan wel helemaal vanaf hoe de islamitische

godsdienst wordt ingevuld. In dit kader komt in dit onderdeel de

filosofische allegorie Hayy Ibn Yaqzan van de twaalfde-eeuwse

moslimgeleerde Ibn Tufayl aan bod. De allegorie lijkt in een aantal

opzichten op het verhaal van Robinson Crusoë en handelt onder meer

over de verhouding tussen innerlijk spiritueel inzicht, geopenbaarde

godsdienst en menselijke rede.

Een voor de islam centrale thematiek die vervolgens aan de orde

komt, is die van de hermeneutiek (manier van interpreteren) van het

heilige boek van de islam, de Koran. Een centrale vraag in dit

onderdeel is: Is er een humanistische manier om de Koran te lezen?

Zelfstudie

Ibn Tufayl, A. (2005). Hayy Ibn Yaqzan Een filosofische allegorie uit

Moors Spanje. Uit het Arabisch vertaald en ingeleid door Remke Kruk.

Amsterdam: Bulaaq. ISBN 9054600543. (zelf aan te schaffen /

collegeplank)


University Press. Introduction (pp. 10 – 28), hoofdstuk 12 (pp. 285 – 306)

en hoofdstuk 20 (pp. 484 – 507) (zelf aan te schaffen / collegeplank) De Introduction heb je al bestudeerd voor de colleges van 10 september, 1

en 8 oktober jl. Deze algemene inleiding in de godsdienstwetenschap is

van belang voor zowel joden- christendom als islam.

WEEK 7


15.30 – 18.15 uur


Thema HUMANISME EN ISLAM (II)

Toelichting De te bestuderen stof is geïntroduceerd en toegelicht in het zesde

college. In het zevende college is de centrale vraag: Is er een humanis-

tische manier om de Koran te lezen? Bij de behandeling van deze

vraag wordt ervan uitgegaan dat de studenten de verplichte literatuur

hebben gelezen.

ZELFSTUDIEWEEK

Geen college

TENTAMENWEEK

WEEK 8

Hoorcollege Maandag 26 november 2012

15.30 – 18.15 uur

Docent: Willeke Los

Thema GESCHIEDENIS VAN HET HUMANISME (I)

Toelichting Voor de ontwikkeling van het humanisme als levensbeschouwing in de 20e en

21e eeuw is de 19

e eeuw van groot belang. In deze eeuw voltrokken zich in

West-Europa op sociaal-economisch, politiek en intellectueel gebied allerlei

veranderingen die doorgaans met modernisering en secularisering van de

Westerse samenleving in verband worden gebracht. In dit college gaan we in

op de opkomst van liberalisme en marxisme die zich voltrok tegen de

achtergrond van deïndustrialisatie van Europa. Ook staan we stil bij

achtergronden en methodologische aspecten van het onderzoek naar het

verschijnsel secularisatie.

Zelfstudie

Chadwick, O., The Secularization of the European Mind in the 19th

Century. Cambridge: Cambridge University Press. Hoofdstuk 1 t/m 3 (pp.

1 – 87). (zelf aan te schaffen/collegeplank)

WEEK 9

Hoorcollege Maandag 17 december 2012

15.30 – 18.15 uur

Docent: Willeke Los

Thema GESCHIEDENIS VAN HET HUMANISME (II)

Toelichting In dit college gaan we in op de intellectuele aspecten van het

secularisatieproces, in het bijzonder de betekenis van de Verlichting, het

Darwinisme en het denken van Comte. In het hoorcollege wordt ook aandacht

besteed aan de ontwikkeling van het humanisme als levensbeschouwing in

Nederland.

Zelfstudie

Chadwick, O., The Secularization of the European Mind in the 19th

Century. Cambridge: Cambridge University Press. Hoofdstuk 6, 7 en 9 (pp.

143 – 188 en 229 - 249). (zelf aan te schaffen/collegeplank)

WEEK 10

Hoorcollege Maandag 14 januari 2013

15.30 – 18.15 uur

Docent: Ton Jorna

Thema HUMANISME EN TRANSCENDENTIE (I)

Toelichting We besteden aandacht aan transcendentie, als afzonderlijk thema maar

ook in verband met de in dit moduul te bespreken collectieve

levensbeschouwingen. Het is een thema dat het laatste decennium

door beoefenaars van de humanistiek in humanistische termen is

doordacht. Deze humanistieke bezinning is niet meer uitsluitend of

primair bedoeld om het traditionele godsdienstige verhaal nog eens

onder kritiek te stellen, maar om een eigenstandig filosofisch en

levensbeschouwelijk antwoord te geven op de vraag naar de aard,

waarde, relevantie en positionering tegen de achtergrond van zinge

ving en humanisering.

Het begrip transcendentie kent een lange godsdienstige geschiedenis.

De betekenis is: dat wat iets anders overstijgt. In die betekenis kan het

worden ingevuld als God, het goddelijke, of het heilige. Nu kenmerkt

het humanisme zich als levensbeschouwing juist door zijn ongods

dienstigheid. De vraag is dan ook waarom er hier aandacht aan wordt

besteed. Kan het humanisme iets met transcendentie? Of is het de

bedoeling het contrast nog eens duidelijk te maken? Dat laatste is niet

het oogmerk. Kennis- en visieontwikkeling van het begrip ‘transcen

dentie’ bleek nodig om humanistiek als waardevolle wetenschap te

kunnen beoefenen en uit te dragen. Als je kijkt hoe dit thema door

beoefenaars van de humanistiek wordt gehanteerd en verstaan, dan

ontdek je dat er een substantiële invulling aan wordt gegeven. Menig

wetenschapper verbonden aan de Universiteit voor Humanistiek is

expliciet ingegaan op het thema. Het kreeg Schwung onder de noemer

‘horizontale transcendentie’, en vervolgens en ook kortweg onder

‘transcendentie’.

Uit de verschillende publicaties blijkt dat het als een van de centrale

thema’s in de humanistiek een scharnierthema is tussen levenskunst,

spiritualiteit en normatieve professionalisering, en dat het als zodanig

zowel een interlevensbeschouwelijk als een interdisciplinair thema is,

met zowel een theoretische als een praktische relevantie.

Met een hedendaagse invulling van transcendentie gaat het niet alleen

de tijdgeest bedienen. Het is meer dan een poging zich met een eigen

invulling te onderscheiden van godsdienstige kringen of zich te

verhouden tot met name hedendaagse denkprocessen over levensbe-

schouwing en zingeving. Daarom bestuderen we juist ook enige

teksten uit andere levensbeschouwelijke kring.

Uit het feit dat diverse humanistiek-beoefenaars zich zijn gaan

bezinnen op transcendentie, mogen we afleiden dat het relevant wordt

bevonden voor levenspraktijken van mensen en beroepspraktijken

voor mensen.

Zelfstudie

Bouwman, K. (2007). Hildegard van Bingen, de parel van de ziel. Stille

kracht van transcendentie: een benadering vanuit de mystiek. In Brouwer,

I. & Emmerik, I. van & Alma, H. & Paassen M. van & Scholten A., De

stille kracht van transcendentie. Wijsheid in beelden, verhalen en symbolen

(pp. 157-170). Amsterdam: SWP/HUP. (op ELO)

Kunneman, H. (2005). Horizontale transcendentie. In Harry Kunneman,

Voorbij het dikke-ik. Bouwstenen voor een kritisch humanisme (pp. 62-81).

Amsterdam: SWP/HUP. (op ELO)

Alma, H. (2005). Humanisme en Christendom als bronnen van zin. In J.

Duyndam, M. Poorthuis & T. de Wit (red.), Humanisme en religie (pp.

339-354). Delft: Eburon. (zelf aan te schaffen / collegeplank)

Dohmen, J. (2005). Autonomie en levenskunst. Naar een houding van

geestelijke weerbaarheid. In J. Duyndam, M. Poorthuis & T. de Wit (red.),

Humanisme en religie (pp. 355-378). Delft: Eburon. (zelf aan te schaffen /

collegeplank)

Ende, T. van den (2005). Horizontale transcendentie als humanis-tisch

perspectief. In J. Duyndam, M. Poorthuis & T. de Wit (red.), Humanisme

en religie (pp. 393-404). Delft: Eburon. (zelf aan te schaffen /

collegeplank)

WEEK 11

Hoorcollege Maandag 21 januari 2013

15.30 – 18.15 uur

Docent: Ton Jorna

Thema HUMANISME EN TRANSCENDENTIE (II)

Toelichting Zie vorig college

Zelfstudie

Derkx, P. (2011). Transcendentie. In P. Derkx, Humanisme, zinvol leven en

nooit meer ‘ouder worden’. Een levensbeschouwelijke visie op ingrijpende

biomedisch-technologische levensverlenging (pp. 196-211). Brussel: VUB

Press. (op ELO)

Duintjer, O. (2002). Eros en ‘transcendentie’ bij Plato. In: Onuitputtelijk is

de waarheid. Budel: Damon. (op ELO)

Duyndam, J. (2005). Humanisme als teruggeven. Dostojewski’s

Grootinquisiteur tussen religie en humanisme. In J. Duyndam, M.

Poorthuis & T. de Wit (red.), Humanisme en religie (pp. 161-175). Delft:

Eburon. (zelf aan te schaffen / collegeplank)

Jorna, T. (2005). De grote gevoelens en verbondenheden in hun afgeronde

geheel. Over mensenliefde en religiositeit in het werk van Etty Hillesum. In

J. Duyndam, M. Poorthuis & T. de Wit (red.), Humanisme en religie (pp.

215-228). Delft: Eburon. (zelf aan te schaffen / collegeplank)

Wit, T.W.A. de (2005). Het schuim der aarde. Over de politieke risico’s

van een humanisme zonder transcendentie. In J. Duyndam, M. Poorthuis &

T. de Wit (red.), Humanisme en religie (pp. 319-337). Delft: Eburon. (zelf

aan te schaffen / collegeplank)

ZELFSTUDIEWEEK

Geen college

TENTAMENWEEK

3 BIJLAGEN

Bijlage 1: Beoordelingsformulier

L&Z: BEOORDELINGSFORMULIER TENTAMEN PER VRAAG

L&Z deeltentamen: I / II

Docent:

Vraag:

Datum tentamen:

Studentnummer: Beoordeli

ng

Max. aantal

punten

Inhoudelijke beantwoording

Er is sprake van adequate reproductie en verwerking van

de verplichte literatuur;

De student legt adequate verbanden tussen de college-

inhouden;

De student verhoudt zich tot de college-inhouden op

basis van eigen levenservaring en visie.

15 punten

Feedback / opmerkingen:

Algemeen

De student beschikt over een adequate schriftelijke

uitdrukkingsvaardigheid: de student schrijft duidelijk

leesbaar en in correct Nederlands, in het antwoord is

sprake van goede samenhang, goede argumentatie en

goede uitleg van de gebruikte begrippen.

5 punten

Feedback / opmerkingen:

TOTAAL

20 punten

Bijlage 2: Voorbeeld tentamenvraag

Voorbeeldvraag bij onderdeel Islam en Humanisme:

“Ondertussen wenste hij vurig dat God (Machtig en Verheven is Hij) hem zou verlossen van

het lichaam dat hem ertoe dwong dat stadium te verlaten; dan zou hij zich ongestoord aan

zijn verrukking kunnen overgeven en bevrijd zijn van de pijn die hij ervoer, wanneer hij zich

vanwege een of andere lichaamsbehoefte van dat stadium moest afkeren”, p. 131 uit Hayy ibn

Yaqzan. Een filosofische allegorie uit Moors Spanje.

Beantwoord het volgende:

a. Hoe interpreteer je dit citaat aan de hand van de allegorie van de moslim filosoof Ibn

Tufayl (- 1185). Beargumenteer je antwoord.

b. Probeer voor jezelf onder woorden te brengen hoe de zeven dimensies van Smart zich

verhouden tot de hoofddomeinen van kosmos, metafysica en de spirituele psychologie (ziel).

Illustreer je antwoord met duidelijke situaties uit de allegorie Hayy.

Antwoordsleutel voorbeeldvraag:

a. Interpretatie van de kernbegrippen in dit citaat, namelijk: ‘verlossing’, ‘stadium’,

‘bevrijding van de pijn’ en probeer dit te verklaren aan de hand van andere theorieën bv. van

al-Hallaj en Ibn Arabi. Omdat Ibn Tufayl een filosoof en mysticus was, is het zeer relevant

om je antwoord te illustreren met “de eigen interpretatie van Ibn Tufayl bv. over de essentie

van God en de menselijke essentie”. (10 punten)

b. Het gaat om de analyse van de verhoudingen tussen de drie hoofddomeinen (kosmos,

metafysica en spirituele psychologie) en de zeven dimensies van Smart. Voorbeeld:

Theologische en doctrine dimensies kan je verklaren aan hand van de aspecten van kosmos en

metafysica volgens Ibn Tufayl’s benadering (theorie van de versmelting met de kosmos +

eigen interpretatie van het credo volgens Ibn Tufayl, d.w.z. zonder een geopenbaarde tekst).

Verwijzing naar situaties (voorbeelden) uit het boek is vereist. Dit geldt ook voor de

behandeling van de verhouding tussen emotionele ervaring volgens Samrt en Ibn Tufay (met

voorbeelden), enzovoort…

(10 punten)

Bijlage 3: Eindtermen Bachelor Humanistiek – juni 2012

Kennis en inzicht wat betreft humanistiek

1. De Bachelor beschikt over kennis van theorieën, methodologische inzichten en de

wetenschapstheoretische context van de humanistiek, van haar verhouding tot andere

wetenschappelijke disciplines, en toont een houding van openheid voor de paradigmatische

pluriformiteit van hedendaagse wetenschapsbeoefening;

Toepassen van kennis over humanistiek

2. De Bachelor is in staat om processen van zingeving en humanisering creatief en

systematisch te conceptualiseren en analyseren, daarbij gebruikmakend van kennis en

inzichten uit de multidisciplinaire kennisdomeinen van de humanistiek;

Kennis en visie wat betreft levensbeschouwing

3. De Bachelor beschikt over kennis en inzicht in theorieën en praktijken van

levensbeschouwing in het algemeen en humanistische tradities in het bijzonder, kan deze

plaatsen in culturele en historische contexten, en is in staat een eigen visie op humanisme als

levensbeschouwing te formuleren en deze op wetenschappelijk verantwoorde wijze te

onderbouwen;

Toepassen en oordeelsvorming in mondiaal perspectief en wat betreft diversiteit

4. De Bachelor is in staat om standpunten te formuleren en onderbouwen ten aanzien van

vraagstukken van diversiteit en hun maatschappelijke en historische gesitueerdheid en ten

aanzien van vraagstukken van zingeving en humanisering vanuit mondiaal perspectief en

internationale verhoudingen;

Onderzoeksvaardigheden

5. De Bachelor kan onder begeleiding een wetenschappelijk verantwoord en voor de

humanistiek elementair onderzoek opzetten en uitvoeren en daarover communiceren in woord

en geschrift;

Literatuurvaardigheden

6. De Bachelor kan zelfstandig voor de humanistiek relevante (inter)nationale

wetenschappelijke publicaties opsporen en interpreteren en beoordelen op hun kwaliteit;

Projectvaardigheden en organisatievaardigheden

7. De Bachelor beschikt over vaardigheden om planmatig en in teamverband een project op te

zetten in relatie met een opdrachtgever, kan schriftelijk verslag doen en een mondelinge

presentatie geven over de resultaten en legt daarbij tevens een relatie met de ontwikkeling van

een eigen normatieve professionele houding;

Communicatievaardigheden

8. De Bachelor kan interactie- en communicatieprocessen tussen individuen, in groepen en in

organisaties analyseren en beschikt over reflectieve en dialogische vaardigheden om zodanig

te participeren dat deze processen kwalitatief verbeteren;

Attitude

9. De Bachelor geeft blijk van ontwikkeling van een authentieke en open levensovertuiging en

een doorleefd normatief kader en kan zich positioneren in het veld van levensbeschouwelijke

tradities, daarbij tevens verwijzend naar persoonlijke inspiratiebronnen;

Bagage voor vervolg

10. De Bachelor heeft leervaardigheden, zelfkennis en vormen van zelfzorg ontwikkeld, die

het mogelijk maken om een vervolgstudie die een hoog niveau van autonomie veronderstelt

aan te gaan en kan zijn of haar kwaliteiten en voorkeuren benoemen voor verder studie en

toekomstige loopbaan.

NB. De Dublin-descriptoren uit de Bolognaverklaring en het accreditatiekader bestrijken de

categorieën: kennis en inzicht; toepassen kennis en inzicht; oordeelsvorming; communicatie

en leervaardigheden

LEVENSBESCHOUWING EN ZINGEVING - Universiteit voor Humanistiek - Universiteit voor...

Documents

Transcript of LEVENSBESCHOUWING EN ZINGEVING - Universiteit voor Humanistiek - Universiteit voor...