Leven in het gebied - Provincie Groningen · 2014. 3. 27. · 2 Voorwoord We zijn weer aan de slag...

provinciegroningen

Programma LandeLijk gebied groningen 22013-2016

Leven in het LandeLijk gebied

1

Leven in het landelijk gebied

Programma Landelijk Gebied Groningen 2

2013-2016

2

Voorwoord We zijn weer aan de slag in het landelijk gebied. In 2012 staken we de schop in de grond in Ellersinghuizerveld, Dannemeer en Grootegastermolenpolder. Ook in deze economisch moeilijke tijden is het belangrijk om in de groene infrastructuur ‐ natuur en landschap ‐ te investeren. Hoofdopgaaf is het compleet maken van de Ecologische Hoofdstructuur. Vol energie willen we de komende jaren meters maken of beter gezegd, hectares. We hebben ervoor gekozen om dit nieuwe Programma Landelijk Gebied te laten lopen tot en met 2016. Dan evalueren Rijk en provincies de afspraken in het Natuurakkoord. Het is mijn ambitie om op dat moment 3.000 hectare nieuwe natuur te hebben ingericht. Als dat lukt, kunnen we de EHS in de periode tot 2021 ook daadwerkelijk afronden. Dan hebben we een robuuste natuurinfrastructuur waarbij natuurgebieden voor zowel dier als mens goed met elkaar zijn verbonden en waar iedereen van kan genieten. We gaan voor natuur die tegen een stootje kan. Verder is het onze plicht de Groningse natuur en het landschap mooi, toegankelijk en vitaal te houden. Dat vraagt steeds onze zorg en rentmeesterschap. Natuur en landschap zijnvan belang voor de ecologie, de biodiversiteit, de leefbaarheid en de economie. In dit programma leggen we een koppeling met recreatie en toerisme, ondernemerschap, water, landbouw en economie; al die zaken waar wij als provincie mee te maken hebben. Natuurbeleid en (landschaps)beheer kosten geld. De discussies over de verdeling van beschikbare beheergelden met het Rijk en tussen de provincies onderling lopen nog, vooral waar het de periode na 2014 betreft. Wij willen, met de andere verantwoordelijke partijen, zo snel mogelijk zekerheid bieden aan onze partners in het veld. Het Rijk heeft ook diverse taken zónder middelen losgelaten. Als gevolg daarvan hebben we scherpe, pijnlijke keuzes moeten maken. Samen met direct betrokkenen en belanghebbenden moeten we creatief en innovatief zijn, bijvoorbeeld voor het Nationaal Landschap Middag‐Humsterland en het Nationaal Park Lauwersmeer. Krachtenbundeling met alle partijen in het landelijk gebied is de enige manier om tot een vitaal platteland te komen. Ook vanuit Europa wordt dat gestimuleerd, via budgetten voor lokale ontwikkeling door en voor de plattelandsgemeenschap. We hebben een goede traditie in samenwerking met de landbouw. Op basis van wederzijds belang bouwen we die samenwerking verder uit. De ambitie is om ook burgers en ondernemers nadrukkelijker bij landschap, recreatie, klimaatverandering, natuurontwikkeling en beheer te betrekken. We zien een groeiend ondernemerschap. Veel boeren nemen hier het voortouw in. Inspirerend is bijvoorbeeld de coöperatie i.o. in het Westerkwartier, waarin boeren en Staatsbosbeheer samenwerken.

Dat past heel goed bij ons motto: de natuur is van ons allemaal! Henk Staghouwer

3

Inhoudsopgave 1 Aan de slag ...................................................................................................................................... 5

1.1 Provinciaal meerjarenprogramma ........................................................................................... 5 1.1.1 Inleiding ............................................................................................................................... 5 1.1.2 Wat doet het programma ..................................................................................................... 6 1.1.3 Leeswijzer ............................................................................................................................ 7

2 Organisatie ....................................................................................................................................... 8 2.1 Samen aan zet ......................................................................................................................... 8 2.2 Programmatisch werken .......................................................................................................... 9 2.3 Vaststelling programma en begroting ...................................................................................... 9 2.4 Monitoring en rapportage ...................................................................................................... 10

3 Wat willen we bereiken ................................................................................................................... 11 3.1 Leven in het landelijk gebied ................................................................................................. 11 3.2 Landbouw .............................................................................................................................. 12

3.2.1 Beleid ................................................................................................................................. 12 3.2.2 Ambities en instrumenten .................................................................................................. 13

3.3 Natuur .................................................................................................................................... 13 3.3.1 Beleid ................................................................................................................................. 13 3.3.2 Ambities en instrumenten .................................................................................................. 15

3.4 Water ..................................................................................................................................... 18 3.4.1 Beleid ................................................................................................................................. 18 3.4.2 Ambities en instrumenten .................................................................................................. 18

3.5 Landschap ............................................................................................................................. 20 3.5.1 Beleid ................................................................................................................................. 20 3.5.2 Ambities en instrumenten .................................................................................................. 20

3.6 Sociaal Economische Vitalisering .......................................................................................... 22 3.6.1 Beleid ................................................................................................................................. 22 3.6.2 Ambities en instrumenten .................................................................................................. 23

3.7 Krimp ..................................................................................................................................... 24 3.7.1 Beleid ................................................................................................................................. 24 3.7.2 Ambities en instrumenten .................................................................................................. 24

3.8 Recreatie en toerisme ........................................................................................................... 25 3.8.1 Beleid ................................................................................................................................. 25 3.8.2 Ambities en instrumenten .................................................................................................. 25

3.9 Cultuur en evenementen ....................................................................................................... 26 3.9.1 Beleid cultuur ..................................................................................................................... 26 3.9.2 Ambities cultuur ................................................................................................................. 27 3.9.3 Beleid evenementen .......................................................................................................... 27 3.9.4 Ambities evenementen ...................................................................................................... 27

3.10 Bodem ................................................................................................................................... 27 3.10.1 Beleid ............................................................................................................................. 27 3.10.2 Ambities en instrumenten .............................................................................................. 28

4 Financiering .................................................................................................................................... 31 4.1 Financiering ........................................................................................................................... 31 4.2 Grond voor grond .................................................................................................................. 31 4.3 Flexibel programmeren .......................................................................................................... 32 4.4 Europese plattelandsontwikkelingsprogramma ..................................................................... 32 4.5 Investeringsopgave EHS ....................................................................................................... 32

5 Kader voor subsidies en overeenkomsten ..................................................................................... 36 5.1 Inleiding ................................................................................................................................. 36 5.2 Algemene voorwaarden subsidies......................................................................................... 36

5.2.1 Algemeen ........................................................................................................................... 36 5.2.2 Aanpassing kader voor subsidies gedurende de planperiode .......................................... 37

5.3 Landbouw .............................................................................................................................. 37 5.3.1 Innovatieve kwaliteitssprong .............................................................................................. 37 5.3.2 Structuurverbetering grondgebonden landbouw ............................................................... 37 5.3.3 Regelingen flankerend beleid ............................................................................................ 38

4

5.4 Natuur .................................................................................................................................... 38 5.4.1 Verwerving en functieverandering ..................................................................................... 39 5.4.2 Inrichting natuurgebieden .................................................................................................. 40 5.4.3 Beheer ............................................................................................................................... 40 5.4.4 Investeringen natuur- en milieukwaliteit ............................................................................ 41 5.4.5 Organisaties ....................................................................................................................... 41

5.5 Water ..................................................................................................................................... 42 5.5.1 Verdroging ......................................................................................................................... 42 5.5.2 Kaderrichtlijn Water ........................................................................................................... 42

5.6 Landschap ............................................................................................................................. 43 5.6.1 Inrichting en beheer landschap ......................................................................................... 43 5.6.2 Karakteristiek Landschap (knelpunten landschap) ............................................................ 43

5.7 Sociaal Economische Vitalisering (SEV) ............................................................................... 45 5.7.1 Recreatie en toerisme ....................................................................................................... 46 5.7.2 Cultuur en evenementen ................................................................................................... 47

Bijlagen Bijlage 1 Overzicht gebiedscommissies Bijlage 2 Kaart Europese verplichtingen in de EHS Bijlage 3 Prioritering inrichting en verwerving nieuwe natuur Bijlage 4 Restant opgave TOP-gebieden Bijlage 5 KRW-synergieprojecten Bijlage 6 Kaart landschapsstructuur Bijlage 7 Werkprogramma ‘EHS Zuidlaardermeer - Midden-Groningen’ Bijlage 8 Instrumenten Bijlage 9 Vervallen rijkstaken

5

1 Aan de slag

1.1 Provinciaal meerjarenprogramma

1.1.1 Inleiding

Voor u ligt het Provinciaal Meerjaren Programma Landelijk Gebied (PLG2) van de provincie Groningen voor de periode 2013‐2016. Hierin worden de doelen beschreven die de provincie samen met partners in het landelijk gebied wil realiseren. Dit programma is opvolger van het PLG 2007‐2013, dat door voortijdige beëindiging van de bestuursovereenkomst Investeringsbudget Landelijk Gebied en het afsluiten van het Natuurakkoord komt te vervallen. Het Rijk heeft een fors aantal taken, waar in de bestuursovereenkomst 2007‐2013 afspraken over waren gemaakt, afgestoten. Het gaat om taken op het gebied van onder andere landbouwstructuurversterking, recreatieve routes voor varen, fietsen en wandelen, Nationale Landschappen en Nationale Parken. De decentralisatie van taken van het Rijk naar de provincie gaat gepaard met een ingrijpende bezuiniging. Dat vraagt om ingrijpende maatregelen en keuzes. De decentralisatie van natuur is aanleiding voor (her)formulering van ons natuur‐ en landschapsbeleid. Dit heeft zijn weerslag gekregen in onze beleidsnota Natuur ‘Groen Groningen’ 2013‐2021. Kern van ons beleid is dat we met bescherming, optimaal beheer en ontwikkeling van natuur en landschap de kwaliteiten en meerwaarde voor een leefbaar Groningen kunnen waarborgen. Ondanks de beperkt beschikbare middelen, houden we de ambities hoog. Met creativiteit, samenwerking en prioritering in de tijd willen wij die ambities verwezenlijken. Zowel over het beleid als de keuzes in de uitvoering voeren wij, net als voorheen, overleg met partijen in het landelijk gebied. Een aantal van hen heeft met het Groenmanifest een voorzet voor het nieuwe beleid gegeven. De provincie heeft dit manifest als uitgangspunt voor de formulering van haar beleid genomen. In het PLG2 geven we aan welke taken wij als overheidstaken beschouwen en met welke ambitie wij ze voortzetten. De doelen voor het landelijk gebied zijn breed. Het PLG2 bestrijkt hiervan slechts een deel. We hebben ervoor gekozen het PLG2, net als het PLG 2007‐2013, een brede opzet te geven. Sommige elementen hebben we weggelaten, andere zijn toegevoegd. Het is een samenhangend geheel gebleven: de sterk met elkaar samenhangende doelen en instrumenten zijn in één programma beschreven. Centraal thema in het programma is leven in het landelijk gebied. Sommige daarmee verbonden thema’s worden volledig door het PLG2 ingevuld. Naast het PLG bestaan andere programma’s (programma bevolkingsdaling, economisch actieprogramma) In het PLG2 gaan we in op de samenhang met deze

programma's. Vanuit het PLG wordt geen aanspraak gedaan op budgetten, die begrotingstechnisch geen onderdeel van het PLG zijn. Het is aan de provincie om te zorgen voor een goede interne afstemming, zodanig dat de subsidieaanvrager geen belemmeringen ondervindt. Het is daarbij onze ambitie om bureaucratie en administratieve lasten zoveel mogelijk te beperken.

6

Hoeksmeer een walhalla voor vogels

De afgelopen jaren hebben een mooie krachtenbundeling van partijen in het landelijk gebied te zien gegeven. De traditie van goede samenwerking tussen landbouw en natuurorganisaties willen we voortzetten. Er zijn al grote stappen gemaakt in bijvoorbeeld Westerwolde of de omgeving van Haren. Door opgaven voor waterbeheer, landbouw, recreatie en natuur en landschap te combineren, ontstaat een leefbaar en vitaal platteland. In de nieuwe programmaperiode gaan we hier graag mee verder.

1.1.2 Wat doet het programma

In het PLG2 2013‐2016 stellen we de programmakaders voor het landelijk gebied vast in termen van doelen, prestaties, middelen en werkwijze Het programma richt zich op de volgende thema’s:

Behoud en ontwikkeling van natuur en landschap

Stimulering verduurzaming van landbouw

Versterking van de sociaal‐economische vitaliteit van het landelijk gebied

Afstemming van de waterhuishouding op de diverse functies Op basis van deze thema’s voeren wij de regie over de uitvoering van het PLG2. In grote lijnen zetten we de programmatische aanpak voort die we ook bij het PLG 2007‐2013 hanteerden, zij het met minder middelen. De programmatische aanpak betekent dat concrete resultaten zoveel mogelijk vanuit de doelen worden geformuleerd. De programmatische aanpak betekent dat projecten die binnen de doelen van het programma passen, in principe voor financiering in aanmerking komen. In hoofdstuk 5 'kader voor subsidies en overeenkomsten' wordt dat toegelicht.

7

1.1.3 Leeswijzer

Hoofdstuk 2 gaat in op de wijze waarop wij samen met gebiedspartners onze doelen en prestaties in het landelijk gebied willen realiseren. Ook komen de programmavaststelling en de begroting in dit hoofdstuk aan de orde. De ambities die we nastreven staan beschreven in hoofdstuk 3. Onze ambities ten aanzien van Leven in het landelijk gebeid dragen bij aan “Leefbaarheid”, één van de drie speerpunten van het college. De financiële opbouw van dit programma is beschreven in hoofdstuk 4. Hoofdstuk 5 gaat in op de voorwaarden waaronder projecten voor subsidie in aanmerking komen.

Zomerfair in de slingertuin van boerderij Hermans Dijkstra in Midwolda

8

2 Organisatie

2.1 Samen aan zet

Om de uitvoeringsopgaven en programmadoelen voor de periode 2013‐2016 te realiseren, hebben wij onze gebiedspartners nodig. Goede afspraken over werkwijze, prioritering en financiering zijn daarbij van groot belang. Wij streven naar een integrale aanpak van onze opgaven en die van onze gebiedspartners. Samen werken, gedeelde ambities In de beleidsnota Natuur ‘Groen Groningen’ zijn onze ambities voor natuur en landschap verwoord. In het PLG2 voegen wij onze ambities voor een vitaal landelijk gebied en sociale samenhang daar aan toe. Wij stimuleren vernieuwing en verbreding van de landbouw, met extra aandacht voor innovatieve kwaliteitsprongen. De fysieke opgaven die we in het landelijk gebied willen realiseren, zijn groot, complex en staan onder tijdsdruk vanuit Europa. Denk aan de afronding van de EHS. Daar waar grondruil, grondverwerving en functieverandering aan de orde komen, ontwikkelen we samen met gebiedspartners een plan. Zo waarborgen we dat meerdere doelen integraal worden aangepakt.

Gezamenlijk planvoorbereiding in het provinciehuis

Voor dergelijke opgaven hebben we goede ervaringen met gebiedscommissies, ook wel land‐ of herinrichtingscommissies genoemd. Hun opdracht is doorgaans om een integraal en gedragen plan te ontwikkelen en tot uitvoering te brengen. Deze werkwijze zetten wij voort. In het licht van de decentralisatie en de bezuinigingen worden opdrachten op basis van maatwerk geherformuleerd en

9

geprioriteerd. Klassieke landinrichtingsprojecten van voor de inwerkingtreding van de Wilg (Wet inrichting landelijk gebied) ronden wij af. Om kennis uit het gebied optimaal te benutten en om draagvlak te verkrijgen, blijven wij vertegenwoordigers uit het gebied betrekken bij planvorming. Per gebied en afhankelijk van de opgave en de fase waarin deze zich bevindt, bekijken wij in welke vorm dit het beste kan. In het ene gebied is dat met een gebiedscommissie; in het andere met een stuurgroep en een ambtelijke voorbereidingsgroep. Gebiedscommissies adviseren Gedeputeerde Staten. In de opdracht die zij krijgen, staan de opgaven en tijdslimiet beschreven. Daarnaast krijgen zij de opdracht om externe middelen te genereren voor de uitvoering van het integrale plan. In bijlage 1 is een overzicht van gebiedscommissies te vinden. Bij planontwikkeling vanuit het gebied vormt de herijkte EHS, die samen met gebiedspartners is opgesteld, het uitgangspunt.

2.2 Programmatisch werken

In de meerjarige programmatische aanpak worden concrete resultaten zoveel mogelijk vanuit de doelen geformuleerd. Resultaten worden bijgehouden. Als resultaten of omstandigheden daar aanleiding toe geven, is tussentijds schuiven van doelen mogelijk. Ook omdat zogenaamde jaarschijven verdwijnen, is de flexibiliteit groter. Die flexibiliteit willen we eveneens inbouwen in de wijze waarop wij het omvangrijke EHS‐project uitvoeren. Dit project bestaat uit diverse deelprojecten in verschillende regio’s. De ambitie is om de gehele EHS in 2021 te voltooien op basis van vrijwillige medewerking van grondeigenaren. Samen met de partners stellen we prioriteiten aan de hand van de inhoud. In de praktijk doen zich voortdurend veelal onvoorziene kansen en knelpunten voor. Voor de realisering van de EHS zoeken wij zoveel mogelijk naar synergie met bijvoorbeeld het Waddenbeleid, Europees beleid en de inzet van allerlei fondsen. Op nieuwe financierings‐ en verwervingskansen moet snel kunnen worden ingespeeld. Ook moet het mogelijk zijn om deelprojecten ‘on hold’ te zetten. De programmering van de EHS is inhoudelijk gemotiveerd, maar de werkwijze is zo flexibel als de werkelijkheid van ons vraagt. Evenals in het vorige programma, reserveren we een apart budget voor de proceskosten. Hieruit worden onder andere de bijdrage aan het IPO, vooronderzoek voor de te nemen inrichtingsmaatregelen, communicatie en extra inhuur DLG gefinancierd.

2.3 Vaststelling programma en begroting

Provinciale Staten van Groningen stellen het PLG2 vast voor de looptijd van 2013 tot en met 2016. Bij de vaststelling van de programmabegroting en tussentijdse wijzingen heeft Provinciale Staten heeft het recht om provinciale middelen anders in te zetten. Ook voor de inzet van provinciale middelen binnen het PLG2 betekent dit dat jaarlijks goedkeuring van Provinciale Staten nodig is. Het PLG2 is gebaseerd op vastgesteld beleid. Regel is dat projecten daar door Gedeputeerde Staten aan worden getoetst. Jaarlijks rapporteren Gedeputeerde Staten separaat aan Provinciale Staten over de voortgang van de uitvoering. De jaarlijkse rapportage gaat vergezeld van een toelichting, waarin eventuele politiek‐bestuurlijk relevante punten worden voorgelegd en waarin een doorkijk wordt gegeven naar de resterende programmaperiode. Als daar aanleiding toe is, kunnen Gedeputeerde Staten voorstellen voor bijstelling van het PLG2 doen. De separate rapportage vervangt niet de verantwoording die onderdeel is van de begrotingscyclus.

10

De interne organisatie van de provincie is erop gericht zoveel mogelijk ondersteunend te zijn aan een vlotte uitvoering. Het is onze ambitie om integrale projecten vlot tot uitvoering te brengen, door het totaal aan regels, procedures en afzonderlijke budgetten zoveel mogelijk op elkaar af te stemmen.

2.4 Monitoring en rapportage

Voor een goed verloop van de uitvoering van het PLG2, wordt jaarlijks de voortgang gemonitord en verantwoording afgelegd. Gedeputeerde Staten zijn verantwoordelijk voor de rapportages. Naast de verantwoording richting Provinciale Staten, wordt verantwoording richting Brussel afgelegd. In 2016 vindt landelijk een evaluatie plaats van de voortgang en beschikbaarheid van middelen voor het landelijk gebied. De Tweede Kamer maakt dan een afweging over de verdeling van benodigde middelen voor de periode 2017‐2021. De planning en bewaking van de financiële en beleidsmatige voortgang van het PLG2 is verankerd in de provinciale planning‐ en controlcyclus. Deze cyclus bestaat uit het Koersverhaal, Voorjaarsnota, Begroting, Najaarsnota en Jaarrekening. Gedeputeerden Staten nemen de uitvoering ter hand en leggen jaarlijks verantwoording af aan Provinciale Staten. Het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) is het verplichte kader waarbinnen de provinciale cyclus en de bijbehorende documenten vorm krijgen. We leggen de prestaties en budgetten vast op productniveau. Flexibiliteit en consistentie zijn hiermee gewaarborgd.

11

3 Wat willen we bereiken

3.1 Leven in het landelijk gebied

Het College heeft voor de huidige collegeperiode drie speerpunten van beleid gekozen en wil daar resultaatgericht mee aan de slag. De speerpunten zijn werk, energie en leefbaarheid in ruime zin. Het Programma Landelijk Gebied draagt aan deze hoofddoelen bij, waarbij het accent ligt op leefbaarheid in ruime zin: voor mens, plant en dier. Het centrale thema in het PLG2 is ‘Leven in het landelijk gebied’. De provincie kiest voor samenhangend beleid voor het landelijk gebied. Door integraliteit in denken en doen te bevorderen, vergroten we de kansen om doelen en belangen met elkaar te verbinden. Zo zijn recreatie en toerisme gebaat bij de afstemming tussen ontwikkeling van natuurgebieden en de toegankelijkheid en het beheer daarvan. Kwaliteit van het landschap is van belang voor het gevoel van verbondenheid met en herkenning van de identiteit van de streek. Met versterking van de landschappelijke structuur investeren we in een plezierige leefomgeving en de toeristisch‐recreatieve waarde van een gebied. Een bloeiende toeristische sector vangt vervolgens een deel van de teruglopende werkgelegenheid in de landbouwsector op. Westerwolde is een mooi voorbeeld van hoe een integrale aanpak bijdraagt aan een leefbaar landelijk gebied. Water is de blauwe draad tussen diverse functies. De waterschappen hebben belangrijke taken en doelen rond kwaliteit en kwantiteit van waterbeheer. Samen met de provincie zijn zij verantwoordelijk voor de uitvoering van de Kaderrichtlijn Water. De wateroverlast van 1998 en 2011 maken duidelijk hoe belangrijk het is om zowel technische als meer natuurlijke methodes voor afvoer of retentie van water in te zetten. Dat geldt ook voor situaties van extreme droogte. Door goed samenspel en een doordachte inrichting worden belangen van waterveiligheid, waterkwaliteit, landbouw en natuur gekoppeld en ontstaat synergie. De vitaliteit van het landelijk gebied heeft voortdurend onze aandacht. De laatste jaren is extra aandacht uitgegaan naar regio’s met een sterk krimpende bevolkingsomvang. Wij willen blijven investeren in de vitaliteit van het gehele landelijk gebied. In de PLG‐periode 2007‐2013 is op basis van een bottom‐up aanpak inhoud gegeven aan het thema Sociaal Economische Vitalisering (LEADER). Deze aanpak past bij de samenwerking die wij in de regio zoeken en maakt het bovendien mogelijk om de inzet van regionale overheden met Europees geld te verdubbelen. In 2013 wordt bepaald of deze werkwijze wordt voortgezet of dat op een andere manier vorm en inhoud wordt gegeven aan een vitaal platteland. Wat blijft, is de wens om mensen en zaken aan elkaar te verbinden. De betrokkenheid van bewoners bij hun dorp en hun omgeving, door vormen van burgerparticipatie in bijvoorbeeld landschapsonderhoud, is zeer waardevol. De provincie is verantwoordelijk en heeft ambities op diverse terreinen die het leven in het landelijk gebied raken. Om daar uitvoering aan te kunnen geven, hebben overheden en maatschappelijke partners elkaar hard nodig. Dat begint bij het maken van plannen en loopt door tot ver in de uitvoering daarvan. De provincie is daarom zeer ingenomen met initiatieven als het Groenmanifest en de samenwerking die we hebben gevonden in het Provinciaal Netwerk Landelijk Gebied.

12

3.2 Landbouw

3.2.1 Beleid

Groningen en landbouw horen bij elkaar. Als provincie willen wij bijdragen aan een innovatieve, duurzame ontwikkeling van de sector. De landbouw heeft hier toekomst dankzij uitstekende gronden, de goede bedrijfsstructuur en interactie tussen primaire bedrijven, verwerkende industrie en kennisinstituten in de regio. Landbouw vormt een onderdeel van de speerpuntsector Biobased Economy/Agribusiness. Vanwege het belang van de landbouw als economische sector zijn de doelstellingen omtrent de verduurzamening ook opgenomen in het Economisch Actieprogramma Groningen (EAG). Maatschappelijke ontwikkelingen vragen om verhoogde aandacht voor verduurzaming, dierenwelzijn en de invloed op de volksgezondheid. In dialoog met de landbouw verkennen wij de mogelijkheden voor innovatieve kwaliteitssprongen richting duurzaamheid, bijvoorbeeld waar het de interactie met biodiversiteit, bodem‐ en milieukwaliteit, beheer van natuurwaarden en de relatie met natuurgebieden betreft.

In de afgelopen decennia hebben overheden en particulieren fors geïnvesteerd in versterking van de fysieke landbouwstructuur. Daardoor is de landbouwstructuur nu over het algemeen op het gewenste niveau. Het Rijk trekt zich terug op dit thema en zet in op inkomenssteun in combinatie met verduurzaming (GLB). In het verlengde van de vergroeningsambitie van Europa zal een deel beschikbaar komen voor milieuvriendelijker produceren, met oog voor dierenwelzijn en beheer van natuur en landschap. Wij zien de rol van de overheid vooral als kaderstellend in de ruimtelijke sfeer en stimulerend waar het innovaties en verduurzaming betreft. Wij willen de landbouw faciliteren bij modernisering en verduurzaming, zodanig dat ontwikkelingen zich goed in het landschap laten inpassen.

Vakmanschap

13

3.2.2 Ambities en instrumenten

Binnen het PLG2 zet de provincie in op intensieve samenwerking met de landbouw bij het realiseren van publieke doelen, zoals verbetering van de waterkwaliteit en natuurbeheer. In het kader van leefbaarheid en een vitaal platteland worden ook economische en kennisprojecten gestimuleerd. De invulling hiervan is terug te vinden in paragraaf 3.6 Sociaal Economische Vitalisering. De provincie hecht aan functionele samenhang in het landelijk gebied. Betrokkenheid van de burger hoort daarbij. Als onderdeel van een integrale gebiedsaanpak investeren wij in verbetering van de landbouwstructuur. Daarbij worden verschillende doelen ‐ natuur, water, landbouw ‐ gelijktijdig bediend. Agrarisch natuur‐ en landschapsbeheer zien we als een belangrijke aanvulling op de EHS. Als uitvloeisel van het Natuurakkoord draagt het Rijk vooralsnog de verantwoordelijkheid voor agrarisch natuur‐ en landschapsbeheer buiten de EHS. Innovatieve kwaliteitssprongen verduurzaming landbouw De provincie maakt zich sterk voor innovatie en duurzaamheid in de land‐ en tuinbouw in Groningen. Het PLG2 subsidieert op projectbasis activiteiten die zich richten op verduurzaming. In de Landbouwagenda 2011‐2015 hebben wij een aantal themalijnen aangegeven waarbinnen wij die verduurzaming willen realiseren. De belangrijkste is de ontwikkeling van een Agrodeal Noord‐Nederland: overheid en bedrijfsleven, maatschappelijke organisaties en onderwijs‐ en onderzoeksinstellingen werken samen aan innovatieve, duurzame ontwikkeling van de gehele keten. Ook de specifieke verduurzaming en versterking van de primaire sector zijn belangrijke speerpunten voor het beleid in de komende jaren. In een dialoog met de landbouw wordt gewerkt aan een visie voor deze sector, die naar verwachting in 2013‐2014 verder wordt uitgewerkt in een herziene versie van de Landbouwagenda. Versterking van de biologische sector krijgt extra aandacht de komende jaren, op grond van de belangrijke plaats die biologische landbouw bij verdere verduurzaming inneemt. De Agro‐agenda en de uitgewerkte visie voor de sector vormen de basis voor concrete, tastbare projecten, waarin de verduurzaming van de landbouw in Groningen ook daadwerkelijk zichtbaar wordt, zoals pilot‐projecten, implementatie van innovatieve ideeën op veldschaal etc. Aanvullend hierop worden regelmatig projecten gestart, die bedoeld zijn ter voorbereiding van deze concrete projecten. Te denken valt dan aan onderzoeken op kleinere schaal en haalbaarheidsstudies, waarbij al wel zicht is op uitvoering, maar waar nog een extra tussenstap noodzakelijk is. Kavelruil Eén van de traditionele instrumenten die wij blijven inzetten, is de regeling vrijwillige kavelruil. Kleinschalige initiatieven van onderaf die binnen deze regeling passen, worden toegekend. Op deze manier blijven wij kavelruil faciliteren, echter zonder dit actief aan te jagen ten behoeve van sectorale landbouwdoelstellingen. Actief aanjagen van kavelruil (door middel van een kavelruilcoördinator) doen wij alleen wanneer publieke doelen als natuur, water en landschap daarmee gediend kunnen worden.

3.3 Natuur

3.3.1 Beleid

Natuur ‐ in de zin van behoud, ontwikkeling en bijdragen aan internationale biodiversiteitdoelen ‐ is één van kerntaken van de provincie. Totstandkoming van een leefbaar landelijk gebied voor mens, plant en dier is één van de hoofdopgaven in het PLG2. Wij streven daarbij naar natuur en landschap

14

waar iedereen van kan genieten met respect voor de omgeving. Natuur en landschap liggen in elkaars verlengde. In paragraaf 3.5 formuleren wij onze ambities met betrekking tot landschap. Met het realiseren van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) richten wij een deel van ons landelijk gebied Figuur 1 Herijkte EHS

15

voor mens, plant en dier in. De EHS is een stelsel van grote aaneengesloten natuurgebieden, dat aansluit op natuurgebieden buiten onze provincie. De aaneengesloten water‐ en moerasgebieden rond de zuidzijde van de stad Groningen, het Leekstermeergebied, Zuidlaardermeergebied en Midden‐Groningen, maar ook Westerwolde, het Dwarsdiep, Reitdiep, de Waddenzee en het Eems‐Dollardestuarium zijn belangrijke onderdelen. Figuur 1 geeft de ligging van de herijkte EHS weer, die we op basis van het Groenmanifest samen met de gebiedspartners hebben vastgesteld. De begrenzing van de robuuste verbindingszones vindt in 2013 plaats. Mede dankzij de EHS ontstaat een aantrekkelijke woon‐ en werkomgeving. Een aantrekkelijk landschap biedt plaats aan recreatie en toeristische initiatieven rond de EHS. Beheer en onderhoud van voorzieningen worden deels verzorgd door werknemers van Sociale Werkvoorziening. De bedrijfsvoering in de landbouw wordt verbeterd en verbreed door herverdeling van grond en deelname aan natuurbeheer. De realisatie van de EHS geeft zo een flinke impuls aan een vitaal platteland en de leefbaarheid van dorpen en steden in Groningen. De robuustheid van de EHS maakt het mogelijk om natuurwaarden beleefbaar te maken. Plant, dier en mens kunnen ongestoord van het ene naar het andere natuurgebied. De robuustheid vinden we belangrijk, omdat het de efficiency en doelgerichtheid ten goede komt. De EHS is maar een klein deel van onze provincie. Als we de Waddenzee buiten beschouwing laten, gaat het om circa 7 procent. Ook buiten de EHS streven we naar een levend en beleefbaar landschap. Naast de veelal agrarische bedrijfsvoering is hier plaats voor natuurwaarden en kleine groen/blauwe landschapselementen. Als vervolg op het GLB verwachten we dat collectieven, onder regie van de provincie, behoud en beheer van natuur en landschap in agrarisch gebied ter hand nemen en op zoek gaan naar mogelijkheden voor verbreding. Een leefbaar platteland maken zij door ruimte te bieden voor karakteristieke natuurwaarden, zoals weide‐ en akkervogels.


Realisatie Ecologische Hoofdstructuur De EHS bestaat deels uit bestaande natuurgebieden en deels uit nieuw te ontwikkelen gebieden. Een aantal gebieden maakt deel uit van Natura 2000, het internationale netwerk van natuurgebieden. In onze provincie zijn dit Lauwersmeer, Waddenzee en Noordzeekustzone, Eems‐Dollard, Leekstermeer, Drentsche Aa, Zuidlaardermeer en Lieftinghsbroek (bijlage 2). Een groot deel van de EHS realiseren wij op basis van verwerving of ruiling van grond. Na inrichting, dragen wij de gebieden over aan een eindbeheerder. Binnen de EHS is er ruimte voor het realiseren van natuur op particulier eigendom. Particulieren kunnen onder bepaalde voorwaarden subsidie aanvragen voor inrichtingsmaatregelen en de waardevermindering van hun grond. De realisatie van de EHS is een ambitieuze opgave. Bijlage 3 geeft aan waar we voorrang aan geven, tenzij zich onverwachte mogelijkheden voordoen. Figuur 2 laat zien welke opgave er nog ligt. Om de EHS te realiseren, zetten wij ondermeer flankerend beleid in. Voor aankoop en uitruil van gronden is het van belang dat we over voldoende strategische grondposities beschikken. Voor ruil zetten we onder andere gronden in die in het verleden door Bureau Beheer Landbouwgronden (BBL) zijn verworven. Daarnaast vragen wij terreinbeheerders en overheden om samen te werken en het grondbezit optimaal te benutten. Verwerving vindt in principe plaats op basis van vrijwilligheid. In de omgevingsverordening is het mogelijk het instrument van onteigening in te zetten. Met dit instrument gaan we, net als in het verleden, terughoudend om. Voor cruciale percelen, waarbij we goed kunnen uitleggen waarom we willen onteigenen, gaan we de inzet ervan echter niet uit de weg.

16

Figuur 2 Restant opgave nieuwe natuur in herijkte EHS, exclusief robuuste verbindingen, peildatum 1 januari 2011

Natura 2000 verbeteren leefomstandigheden Voor behoud van karakteristieke natuurwaarden is het noodzakelijk dat leefomstandigheden geschikt zijn voor de (internationale) natuurdoelen. Plant en dier stellen eisen aan de kwaliteit van water, bodem en lucht. In paragraaf 3.4 zijn de ambities voor verdrogingsbestrijding beschreven. In een aantal van onze Natura 2000‐gebieden is het nodig om milieueffecten uit heden en verleden te verminderen. Hiervoor worden zogenaamde effectgerichte maatregelen genomen, die zijn beschreven in de beheerplannen van de Natura 2000‐gebieden. Passeerbare infrastructuur (ontsnippering) Op veel plaatsen worden de EHS en natuurgebieden doorsneden door wegen, vaarwegen en spoorlijnen. Dat belemmert een veilige migratie van dieren, terwijl uitwisseling tussen gebieden voor gezonde populaties van vitaal belang is. Daarom stimuleren we ontsnipperingsmaatregelen en nemen we hierin de regie op ons. Met het passeerbaar maken van de infrastructuur zijn grote bedragen gemoeid. De opgave ligt in eerste instantie bij de beheerder van de infrastructuur. Projecten overige natuur In onze provincie vinden tal van goede, lokale initiatieven plaats ten behoeve van natuurbehoud en ‐herstel. Deze projecten laten zich vooraf niet plannen. Met 'projecten overige natuur' geven wij daarom ruimte aan bijvoorbeeld tijdelijke vernatting ten gunste van weidevogels en fuikafsluiting voor otters. Soortenbeleid De provincie vindt instandhouding van individuele soorten vooral van belang voor het realiseren van gewenste biotopen. In Europees verband heeft Nederland echter verplichtingen waarvoor het Rijk geen middelen beschikbaar stelt. Eventuele Europese boetes zijn voor rekening van het Rijk. Voor het soortenbeleid nemen we geen indicatief bedrag in het PLG2 op. Binnen ‘projecten overige natuur’ zijn wel mogelijkheden voor initiatieven voor het behoud van karakteristieke soorten. Monitoring De provincie hecht veel waarde aan de monitoring van natuur en landschap. Vierjaarlijks brengt de provincie het rapport 'Toestand van Natuur en Landschap' uit, gebaseerd op inventarisatiegegevens

nog in te richten; 4398 ingericht;

3278

uitvoering onderhanden in het veld; 1378

uitvoering financieel

vastgelegd; 757

Herijkte EHS nieuwe natuur totaal: 9810 haVerwerving

Herijkte EHS nieuwe natuur totaal: 9810 ha Inrichting

nog te verwerven;

2705

TBO; 6123

Particulier natuurbeheer;

439

Bureau Beheer Landbouwgrond

; 544

17

van provincie en derden. De provinciale inventarisatie, aanvullend op die van derden, en de rapportage van de Toestand van Natuur en Landschap financieren wij vanuit het PLG2. Beheer Beheer ‐ als voorwaarde voor behoud van natuurwaarden ‐ is één van de pijlers van ons natuurbeleid. Het beheer is afgestemd op de gewenste natuurdoelen, bijvoorbeeld het behoud of het ontstaan van gevarieerde bossen, soortenrijke graslanden en moerassen of zilte graslanden op de kwelders. De doelen hebben we beschreven in het Natuurbeheerplan. In droge zandgebieden willen we bijvoorbeeld bos of heide ontwikkelen en in natte veengebieden moerassen of natte schraallanden. De natuurdoelen voor de korte termijn staan op de beheertypenkaart van het Natuurbeheerplan Groningen. Voor het beheer van deze beheertypen krijgen beheerders subsidie. De natuurdoelen voor de lange termijn (2025) zijn vastgelegd op de Ambitiekaart Natuur Groningen, onderdeel van het Natuurbeheerplan. De Ambitiekaart geeft beleidsmatig aan welke natuur we op termijn willen ontwikkelen en wordt gebruikt bij de beoordeling van subsidieaanvragen. Het gaat daarbij om investeringssubsidies voor inrichting en/of kwaliteitsverbetering van natuurgebieden en voor het omzetten van landbouwgrond in natuur. Met natuurbeheer richten we ons niet alleen op het behoud van plant en dier, maar ook op het toegankelijk houden van gebieden. We voorkomen gevaarlijke situaties als loshangende takken en we voorzien in begaanbare paden. Wij zetten in op kosteneffectief beheer, waarbij een grote verantwoordelijkheid bij de natuurbeheerder ligt. Ten aanzien van de bekostiging streven wij naar een lumpsum benadering. Dit zal de komende tijd verder worden uitgewerkt in overleg met betrokken partijen.

Weidevogelbeheer : jong geleerd is oud gedaan

18

Om voor een beheervergoeding in aanmerking te komen, moet aan een aantal voorwaarden worden voldaan:

Gronden moeten in eigendom en/of beheer zijn.

Gronden moeten liggen in de EHS of beheergebied zijn (conform het Natuurbeheerplan).

Activiteiten moeten het natuurdoel bevorderen.

Voor de activiteiten moet een meerjarig onderhoudscontract worden aangegaan (meestal zes jaar).

Het beheer wordt zowel door terreinbeherende organisaties als particulieren verricht. In onze provincies gaat het om de volgende terreinbeheerders:

Stichting Het Groninger Landschap

Natuurmonumenten

Staatsbosbeheer

Diverse particulieren In het decentralisatieakkoord Natuur heeft het Rijk onderscheid gemaakt tussen beheer binnen en buiten de EHS. Agrarisch natuurbeheer buiten de EHS is vooralsnog rijksbeleid gebleven. Het Rijk bezint zich momenteel op haar taak. In de loop van 2013 zal duidelijk worden of agrarisch natuurbeheer bij het Rijk blijft of naar de provincies gaat. In het PLG2 gaan we er vooralsnog vanuit dat agrarisch natuurbeheer buiten de EHS vanaf 2015 door het Rijk wordt gefinancierd. In het PLG2 zijn hiervoor geen middelen gereserveerd. In het huidige Europese POP‐programma is extra subsidie voor akkerrandenbeheer mogelijk (Health Check). In de provincie Groningen is daar gebruik van gemaakt. De regeling loopt in principe tot en met 2016. Voor het laatste jaar is geen Europese cofinanciering beschikbaar.

3.4 Water

3.4.1 Beleid

Water is een sturend element in het landelijk gebied. Soms hebben we te veel en soms te weinig; te weinig voor een goede productie van landbouwgewassen of te weinig voor onze unieke natuurwaarden. Met de verwachte klimaatveranderingen zal water een nog belangrijker element worden. We willen voorbereid zijn op periodes van overschot of tekort. Voor een leefbaar landelijk gebied is ook de waterkwaliteit van belang. Samen met de waterbeheerders streven we naar een passende waterkwaliteit voor iedere functie. Met de maatregelen die we op het gebied van natuur nemen, dragen wij via het PLG2 bij aan de invulling van de wateropgaven.


Waterberging In de afgelopen jaren zijn in onze provincie verschillende waterbergingsgebieden gerealiseerd. Soms op landbouwgronden, maar vaak ook in combinatie met de ontwikkeling van natuurgebieden. Een aantal nog te ontwikkelen natuurgebieden ligt in de lage delen van onze provincie. Waar mogelijk, zetten wij in op functiecombinatie. In het kader van het project ‘Droge voeten 2050’ verkennen wij samen met de waterschappen welke gebieden hiervoor in aanmerking komen. In het PLG2 stellen wij middelen beschikbaar voor inrichting van de natuurgebieden, zie paragraaf 3.3.

19

Verdroging Met het oog op natuurdoelen is in een aantal natuurgebieden een hoger en meer natuurlijker waterpeil nodig: lager in de zomer en wat hoger in de winter. Planten en dieren stellen verschillende eisen aan water. De één profiteert van water uit de grond, de ander van regenwater en weer een ander van zout water. Voor een goede afstemming van de waterhuishouding op de functies zijn aaneengesloten gebieden nodig. Dit realiseren wij met de inrichting van de EHS. In bijlage 4 hebben wij aangegeven in welke gebieden wij met voorrang maatregelen tegen verdroging willen nemen. Dit is de zogenaamde TOP‐lijst, die ook in het vorige PLG werd gehanteerd. Vanwege de beperkt beschikbare middelen nemen we voor de uitvoering van deze lijst meer tijd dan in het vorige PLG. De aanpak van verdroging combineren we zoveel mogelijk me de inrichting van de EHS en voor de financiering wordt gekeken naar de rijksmiddelen, die door Rutte II, beschikbaar zullen worden gesteld. Hoeveel we hiervoor beschikbaar kunnen stellen, is nog niet bekend. De verdeling van middelen over de provincies zal in de loop van 2013 bekend worden. Ondertussen blijven wij monitoren welke maatregelen noodzakelijk zijn om verdroging van de natuur tegen te gaan.

Spuisluizen in de Eems‐Dollard

In tijden met te weinig water voeren we water uit het IJsselmeer aan. De vraag naar dit water is groot. In het kader van het Deltaprogramma Zoetwater verkennen wij de mogelijkheden tot beperking van de watervraag in de landbouw. De uitvoering van het beleid voor de landbouwwatervraag maakt geen deel uit van het PLG2. Waterkwaliteit Samen met waterschappen en gemeenten werken wij aan de kwaliteit van het water. De provincie is verantwoordelijk voor het diepe grondwater, de waterschappen voor het ondiepe grondwater en oppervlaktewater. Gemeenten zijn verantwoordelijk voor het stedelijk waterbeheer.

20

De te nemen maatregelen zijn geformuleerd in de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW). Zij zijn beschreven in het POP en meer uitgebreid in de stroomgebiedbeheerplannen van de waterschappen. De projecten uit 2007‐2013 kunnen in deze periode verder worden opgepakt en uitgevoerd. In bijlage 5 is een overzicht opgenomen. In het PLG2 stellen wij middelen beschikbaar voor inrichting van natuurgebieden; inrichtingsmaatregelen worden waar mogelijk gecombineerd met de KRW‐opgaven.

3.5 Landschap

3.5.1 Beleid

Het landschap is overal rondom ons. De kwaliteit ervan hangt samen met het gevoel van verbondenheid bij de streek, streekidentiteit, een plezierige leefomgeving, toeristisch‐recreatieve waarde en behoud van cultuurhistorisch erfgoed. Landschapselementen als houtsingels, poelen, waterlopen en groene erven zijn van groot belang voor de biodiversiteit en wateropgaven. Ons beleid is gericht op behoud en versterking van het landschap en op het toevoegen van kwaliteit bij ingrepen en ruimtelijke ontwikkelingen. De uitwerking van het landschapsbeleid en de landschappelijke kernkwaliteiten zijn opgenomen in het POP. De planologische bescherming van de landschapskarakteristieken met provinciaal belang zijn geborgd via de provinciale omgevingsverordening. We hebben in het PLG2 de keuze gemaakt om bij de noodzakelijke bezuinigingen landschap te ontzien en de bezuinigingen te zoeken bij de natuurbudgetten. Dit vraagt ondernemerschap op het gebied van landschap en natuur en een extra inspanning voor het zoeken naar synergie op het vlak van natuur.


Wij vinden het belangrijk om het eigen karakter van de provincie Groningen te handhaven en te versterken. De kwaliteit van het landschap is een belangrijk factor. Wij streven naar een herkenbaar landschap met een leesbare structuur, die bijdraagt aan de gebiedsidentiteit. We richten ons enerzijds op behoud en versterking van de kernkwaliteiten, anderzijds op ontwikkeling van het landschap. Omdat het landschap geen statisch geheel is, is het van belang om nieuwe ontwikkelingen een plek te geven met respect voor natuurlijke, cultuurhistorische, aardkundige en archeologische waarden. Vanwege de landschappelijke kwaliteit en het toeristische belang van de Nationale Landschappen Middag‐Humsterland en Drentsche Aa houden wij de planologische bescherming van de kernkwaliteiten en het beeldmerk Nationaal Landschap in stand. Behoud en versterking karakteristiek landschap In karakteristieke gebieden, waar de landschappelijke samenhang leesbaar is of gemaakt kan worden, werken wij aan behoud en herstel van landschapselementen. Met landschapsmiddelen wordt op deze manier ook de leefbaarheid van het landelijk gebied voor mens, plant en dier bevorderd. Projecten met een integraal karakter, die bijdragen aan de landschappelijke structuur en aan water‐ en natuurdoelen, hebben prioriteit. Bijlage 6 toont de landschappelijke hoofdstructuur en geeft een toelichting op onze speerpunten. Restauratie van bebouwingselementen (boerderijen, kerken en borgen), met uitzondering van kleine cultuurhistorische elementen (zoals bruggen en sluizen), wordt niet gefinancierd vanuit het PLG2. Onze speerpunten zijn:

Herstel van oude dijken en maren

Herstel en behoud van karakteristieke wierden

Herstel en beheer van houtsingels in het Zuidelijk Westerkwartier

Verbeteren leesbaarheid van de beslotenheid van groene linten in het Oldambt

21

Herstel beekdallandschap Westerwolde (Ruiten Aa)

Leesbaar maken van overgangen zoet‐zout

Zichtbaar houden van kanalen en wijken Versterken en ontwikkelen Het landschap is altijd in ontwikkeling. Voor nieuwe ontwikkelingen geldt dat ze kwaliteit aan het landschap moeten toevoegen. Dit ontwikkelingsgerichte landschapsbeleid geldt voor het ontwerp van bijvoorbeeld wegen of bebouwing, maar ook voor inrichting van natuurgebieden of gebieden voor (groene) energieproductie. Binnen het PLG2 richten we ons op ontwikkeling van natuurgebieden en de verbinding daartussen door het realiseren van een groen/blauwe dooradering in het cultuurlandschap. Met de beoogde realisatie van de EHS dragen wij bij aan versterking van het landschap, herstellen we karakteristieke elementen en ontwikkelen we nieuwe kwaliteiten. Met de inrichting van groen‐blauwe landschapselementen buiten de EHS versterken wij de natuurkwaliteit van het agrarisch cultuurlandschap.

Beheer van waardevolle landschapselementen

22

Beheer Voor de instandhouding van landschapselementen is beheer noodzakelijk. Het Stelsel Natuur en Landschap (SNL, onderdeel van het PLG2) biedt mogelijkheden voor financiering van beheer van landschapselementen binnen de EHS. In het Natuurbeheerplan worden de doelen benoemd. Beheer van landschapselementen buiten de EHS valt onder agrarisch natuurbeheer en daarmee onder de verantwoordelijkheid van het Rijk. Het PLG2 ondersteunt wel pilots om tot collectief landschapsbeheer te komen. Het huidige Europese POP‐programma maakt extra subsidie voor de probleemgebiedenvergoeding mogelijk (PGV). Daar is voor Middag‐Humsterland gebruik van gemaakt. De regeling loopt in principe tot en met 2014.

3.6 Sociaal Economische Vitalisering

3.6.1 Beleid

Een vitaal platteland is van groot belang. Wij streven naar een economisch goed ontwikkeld landelijk gebied, waar bewoners zich betrokken voelen bij elkaar en hun omgeving. Daartoe stimuleren wij de versterking van de plattelandseconomie, de leefbaarheid en de sociale samenhang. De gehanteerde werkwijze zoals wij die binnen het PLG met de regio’s hebben afgesproken, is bekend onder de naam LEADER en wordt mede gefinancierd door Europa. Burgers, ondernemers, maatschappelijke organisaties en overheden werken samen aan oplossingen en het realiseren van kansen in hun leef‐ en werkomgeving. Gemeenten hebben de hoofdrol. Voorstellen voor vitalisering komen vanuit het gebied.

Duurzame Visserij (Lauwersoog) is een speerpunten van SEV‐programma in het Hoogeland

23


De provincie werkt aan een vitaal platteland door middel van sociaal beleid en beleid voor toerisme, vervoer, krimp, wonen, landbouw en cultuur. Binnen het PLG2 zijn het Europese LEADER‐programma en het Loket Levende Dorpen dominant. Met het PLG2 zetten wij in op de thema’s:

Landschap

Leefbaarheid en Plattelandseconomie

Gebiedsontwikkeling

Sterke dorpen De provincie heeft inmiddels ruime ervaring met de LEADER‐aanpak. Initiatieven vanuit het gebied worden beoordeeld door een zogeheten Local Action Group (LAG), met daarin vertegenwoordigers van maatschappelijke partners. De LAG geeft een zwaarwegend advies aan Gedeputeerde Staten over de financiering van projecten. De voorzitters van de LAG’s stemmen de voortgang van het huidige en de voorbereiding van een eventueel nieuw SEV‐programma 2014‐2021 met elkaar af.

Huidig programma In het SEV‐programma Plattelandsontwikkeling 2012‐2013, dat onder het PLG2 hangt, geven we aan welke speerpunten en doelen per regio we in deze periode afronden (zie tabel 1).

Tabel 1 speerpunten SEV

Vervolg SEV/ POP3 Naar verwachting start het nieuwe Europese programma , POP3, pas in 2015. Ter overbrugging richten we ons op het in stand houden van de structuur en de opgebouwde netwerken. Het is nog niet bekend welke middelen beschikbaar komen uit Europa. Wel staat min of meer vast dat aan

Regio Thema Speerpunt

Westerkwartier Landschap Dorpen in het groen

Herstel van landschapselementen

Landschappelijke inpassing boerenerven

Leefbaarheid en plattelandseconomie Recreatie en toerisme

Loket Levende Dorpen

Verbetering basisvoorzieningen, zoals dorpshuizen

Gebiedsontwikkeling Plattelandshuis, gebiedsagenda, organisatie

Centraal Voedsel Verbinding stad‐platteland

Landschap en recreatie en toerisme

Recreatieve infrastructuur met accent op Landschap vol cultuur en historie en masterplan Water Centraal Groningen

Sterke dorpen Leefbaarheid inclusief gevolgen ontgroening en krimp

Duurzame dorpsvoorzieningen



Hoogeland Landbouw en landschap Uitvoering projecten LOP Noord

Leefbaarheid en plattelandseconomie Recreatie en toerisme


Visserij

MKB


Oost‐Groningen

Versterken en verbreden plattelandseconomie Steun voor oprichting en ontwikkeling micro‐ondernemingen

Stimuleren en ontwikkelen nieuwe producten, productiewijzen, kwaliteitssystemen in o.a. landbouwsector

Stimuleren en ontwikkelen van initiatieven regiomarketing en toeristische infrastructuur

24

Europese middelen de voorwaarde is verbonden van 50 % cofinanciering vanuit de regio. In 2013 verkennen we met regionale partners de mogelijkheden om cofinanciering te organiseren en vooraf vast te leggen. Met het huidige SEV‐programma als uitgangspunt, worden per gebiedsagenda de accenten en prioriteiten bepaald. Of hierbij opnieuw voor de LEADER‐aanpak wordt gekozen, besluiten we in het kader van de EU‐POP3‐procedure. Loket Levende Dorpen In samenhang met SEV is in het PLG2 een programmabudget opgenomen voor het succesvolle project Loket Levende Dorpen. Kleine projecten worden gestimuleerd op basis van snelle en eenvoudige procedures. De grote betrokkenheid van bewoners en vrijwilligers levert onmiddellijk winst voor de leefbaarheid op. De kracht van de formule ligt in de snelheid waarmee de overheid kan handelen. Ook de gemeenten zijn zeer betrokken en zorgen voor medefinanciering. Bij de gezamenlijke bijdragen van provincie en gemeente gaat het per project doorgaans om minder dan € 10.000,‐. Burgerparticipatie In de samenleving wordt zelfsturing door burgers steeds belangrijker. Mensen willen vaker meedenken en meepraten met de overheid en nemen vaker het initiatief in plannen voor de eigen woon‐ en leefomgeving. De leefbaarheid van dorpen en wijken is daar zeer bij gebaat. De provincie helpt initiatiefnemers op gang. Wij promoten en ondersteunen burgerinitiatieven, bijvoorbeeld door ze met elkaar te verbinden. Dit doen wij in samenwerking met organisaties als de Vereniging van Groninger Gemeenten en de Vereniging van Groninger Dorpen. De middelen voor burgerparticipatie maken geen deel uit van het PLG2.

3.7 Krimp

3.7.1 Beleid

Krimp De komende jaren zal het aantal inwoners in onze provincie blijven dalen. De bevolkingsdaling is niet tegen te houden. De bevolkingsdaling doet zich voor in de regio Eemsdelta, Oost Groningen en De Marne en heeft grote gevolgen voor de leefkwaliteit. Samen met deze regio’s voert de provincie een krachtige en realistische strategie om de gevolgen van de krimp op te vangen. In het Actieplan Bevolkingsdaling 2010‐2013 beschrijft de provincie de gezamenlijke aanpak van gemeenten, Rijk, maatschappelijke organisaties en provincie, die wordt geoperationaliseerd via gezamenlijke woon‐ en leefbaarheidsplannen. Niet‐krimp Elders in de provincie doet bevolkingsdaling zich nauwelijks voor, maar is wel sprake van vergrijzing en ontgroening. De provincie heeft daarom ook voor niet‐krimpgebieden middelen uitgetrokken. Via verschillende sporen stimuleert de provincie daarom initiatieven die leefbaarheid in niet‐krimpgebieden op niveau moeten houden. Een deel daarvan loopt via de LEADER‐aanpak en richt zich er op de gevolgen van vergrijzing en ontgroening voor de leefkwaliteit te verminderen door het stimuleren van de lokale en regionale plattelandseconomie en leefbaarheid.


Krimp Onze ambitie, conform het Actieplan Bevolkingsdaling 2010‐2013, is om problemen op het gebied van de leefbaarheid te voorkomen en op te lossen. Daartoe dragen we bij door het gezamenlijk opstellen en uitvoeren van regionale woon‐ en leefbaarheidsplannen en door middel van innovatieve

25

projecten en experimenten. Het gaat om vraagstukken op het terrein van wonen, onderwijs, zorg, cultuur, gezondheid, sociaal‐economische vitalisering, kwetsbare groepen en voorzieningen. Hiertoe wordt een beroep gedaan op de provinciale subsidieregeling Reserve Leefbaarheid Krimpgebieden en de Rijksmiddelen van het Financieel Arrangement Eemsdelta. Voor kleinschalige leefbaarheidsprojecten binnen de regio’s wordt samengewerkt op basis van de LEADER‐aanpak voor Sociaal Economische Vitalisering.

Niet‐krimp De ambitie is om de gevolgen voor de leefbaarheid te verminderen door de lokale en regionale plattelandseconomie en leefbaarheid te stimuleren .

3.8 Recreatie en toerisme

3.8.1 Beleid

Recreatie en toerisme in het landelijk gebied van Groningen zijn voornamelijk kleinschalig en gericht op de kwaliteiten natuur, landschap, cultuur en authenticiteit. In het Economisch Actieprogramma Groningen 2012‐2015, dat geen deel uitmaakt van het PLG2, beschrijven wij de kansen die een sterke toeristisch‐recreatieve sector met zich meebrengt voor een vitaal platteland en een aantrekkelijk vestigingsklimaat in Stad en Ommeland. Een sterke toeristisch‐recreatieve sector en infrastructuur dragen bij aan de werkgelegenheid en het voorzieningenniveau in het landelijk gebied. De sector heeft ruimte om door te groeien.

Recreatie op strandweg bij Lauwersmeer


In het Economisch Actieprogramma is de ambitie verwoord. Wij willen een bijdrage leveren aan de toename van zowel de directe als indirecte werkgelegenheid en aan de verbetering van het vestigingsklimaat door:

Routenetwerken voor recreatief fietsen, varen en wandelen te verbeteren.

26

Recreatief medegebruik van natuurgebieden te stimuleren.

Dagrecreatieve terreinen een kwaliteitsimpuls te geven.

Het toeristisch imago te versterken.

Netwerkbijeenkomsten te organiseren. Hiertoe wordt een beroep gedaan op financieringsbronnen als het Ruimtelijk Economisch Programma 2010‐2020, het Waddenfonds en Europese fondsen. Belangrijke provinciale budgetten zijn daarnaast: ‘versterking toeristische infrastructuur 2012‐2015’ voor fysieke toeristische infrastructuur, het budget ‘toeristische promotie’ en het budget ‘evenementen’. Vanuit het PLG2 financieren we vooral kleinschalige projecten op het gebied van Sociaal Economische Vitalisering (zie paragraaf 3.6). Bij de inrichting en het beheer van natuurgebieden wordt bijgedragen aan de toegankelijkheid. Binnen het Programma Landelijk Gebied is € 106.000,‐ per jaar beschikbaar voor de realisering van landelijk routestructuren. Dat is een voortzetting van de provinciale inzet, waar het Rijk dit niet langer als haar taak ziet.

3.9 Cultuur en evenementen

3.9.1 Beleid cultuur

Het provinciale cultuurbeleid ondersteunt een culturele infrastructuur en culturele projecten in de regio's. Hiermee wordt bijgedragen aan de leefbaarheid en het vestigingsklimaat. Cultuur is van belang voor economie, toerisme en kwaliteit van de woonomgeving. Burgers worden actief betrokken bij cultuurhistorische activiteiten (archeologie, monumenten, erfgoed) en (amateur)kunsten. Zij tonen of ontwikkelen verantwoordelijkheid voor de eigen omgeving.

Marsum, beschermd dorpsgezicht, de wierde is deels afgegraven met krans van bebouwing en de kerk heeft een Romaanse bouwstijl.

27

Het cultuurbeleid is erop gericht om meer samenhang te creëren binnen de sector zelf en met andere sectoren zoals economie, toerisme, ruimtelijke ordening en landschap. De aanpak is verwoord in 'Het Verhaal van Groningen' (initiatief van de provincie rondom de identiteit en de verhalen van de provincie). Beleid en de instrumenten staan verwoord in de Cultuurnota 2013‐2016 (geen onderdeel van het PLG2).

3.9.2 Ambities cultuur

De Cultuurnota kent drie doelstellingen:

Inwoners actief mee laten doen aan en laten genieten van cultuur.

Cultureel erfgoed presenteren en zoveel mogelijk behouden.

Versterking van economie, PR, marketing en vestigingsklimaat van de provincie met behulp van de kunsten.

Veel culturele projecten op het gebied van monumentenzorg, amateurkunst en cultuurhistorie worden gezamenlijk gefinancierd vanuit culturele middelen en LEADER.

3.9.3 Beleid evenementen

Met het provinciale evenementenbeleid worden veel bezoekers bereikt en veel evenementen mede mogelijk gemaakt. Soms worden evenementen gezamenlijk gefinancierd vanuit het Budget Evenementen (geen onderdeel van het PLG2) en LEADER. Evenementen dragen bij aan de leefbaarheid in de provincie en de bevordering van het woon‐ en werkklimaat. Evenementen zetten Groningen op de kaart als enerverende en bedrijvige provincie en dragen bij aan de leefbaarheid en aantrekkingskracht van provincie en stad. Evenementen zorgen voor veel extra omzet voor horeca en winkels.

3.9.4 Ambities evenementen

Met het provinciale evenementenbeleid worden evenementen op het gebied van cultuur, sport, wetenschap en toerisme ondersteund, die door hun promotionele en inhoudelijke waarde bijdragen aan een positief imago van de provincie. De evenementen moeten passen in de bestaande infrastructuur van Groningen en in een keten van activiteiten die gezamenlijk aan deze doelstelling bijdragen.

3.10 Bodem

3.10.1 Beleid Bodem is een belangrijk onderdeel van het landelijk gebied. Het vormt letterlijk de basis van natuur en landschap en van menselijke activiteiten als landbouw en toerisme. Door de kwaliteit en eigenschappen van de bodem mee te wegen in het omgevingsbeleid, kunnen we enerzijds de bodem beter beschermen en anderzijds beter gebruik maken van de mogelijkheden die de bodem ons biedt. Hierdoor dragen we bij aan het duurzaam gebruik van bodem en ondergrond. De bodemvisie 'Geef bodem de ruimte' beschrijft op welke integrale wijze wij kwaliteiten van bodem en ondergrond mee nemen in ruimtelijke vraagstukken. Wij onderscheiden op het gebied van bodem en ondergrond vier functies waarop wij ambities formuleren: dragen, informeren, reguleren en produceren. Daar waar onze uitvoeringsrol beperkt is, stimuleren en ondersteunen wij andere

28

partijen om bij te dragen aan onze ambities. Daarnaast treden wij vanuit onze expertise op als kennispartner.


Dragen De bodem willen we op een duurzame wijze benutten als stabiele drager van gebouwen, werken en infrastructuur. We willen het idee van de 'maakbare bodem', de gedachte dat er voldoende technische middelen voorhanden zijn om onafhankelijk van de lokale bodemaspecten gebouwen en infrastructuur te realiseren, loslaten. Om dit te bereiken moeten bodemaspecten zoals bodemopbouw, hoogteligging en zettingsgevoeligheid vroegtijdig in het planproces of ruimtelijk ontwerp worden betrokken. Wij stimuleren gemeenten om deze aspecten in het planproces of ruimtelijk ontwerp te betrekken. De provincie heeft de ambitie om het bedekte oppervlak in onze provincie zo min mogelijk te laten toenemen en verdichting van de bodem tegen te gaan. Met de resultaten van het, dit jaar af te ronden, PRISMA onderzoeksproject Bodemverdichting in kwetsbare gebieden willen we bodemverdichting tegengaan in samenwerking met andere (overheids)organisaties. Het concretiseren van deze ambitie staat in 2014 gepland. Informeren De bodem houdt informatie vast en levert informatie. Bodem en ondergrond vormen de basis van karakteristieke landschappen en natuur en zijn drager van het historisch archief. Belangrijke thema's zijn landschap, archeologie, cultuurhistorie, aardkundige waarden, waterbodemarchief en flora en fauna. In de paragraaf landschap beschrijven wij welke instrumenten hiervoor beschikbaar zijn. Bij de inrichting van natuurgebieden gaan wij uit van de aanwezige bodemeigenschappen.

Een goede bodem als basis voor landbouwproductie: zware klei bij Warfhuizen

29

Reguleren Een gezonde bodem vormt de basis voor een gezonde leefomgeving. Om de bodem gezond te houden en te krijgen stimuleert de provincie de uitvoering van bodemsaneringen en zetten wij de monitoring van gewasbeschermingsmiddelen in het diepere grondwater voort. Produceren Bodem en ondergrond vormen een bron van voedsel, water, energie en delfstoffen. De bodemvisie beschrijft een duurzaam bodemgebruik door de landbouw. Deze verduurzaming is beschreven in de paragraaf landbouw. In de te ontwikkelen structuurvisie van de ondergrond wordt een stevige basis gelegd voor afweging van ruimtelijke ontwikkelingen op het gebied van energiewinning in de diepe en ondiepe ondergrond. We stimuleren de toepassing van WKO en de winning van duurzame energie. Voor een duurzaam gebruik van de ondergrond stemmen we de winning van aardgas en zout en de opslag in gasvelden en zoutcavernes af op de mogelijkheden in de ondergrond. We willen de winning van grondstoffen zoveel mogelijk beperken en verduurzamen. In specifieke projecten stimuleren we hergebruik van vrijkomende bagger in samenwerking met de afdeling Vaarwegen en Betonbouw, bijvoorbeeld de projecten Seaview Delfzijl en Dijkpark Ten Boer. Met het PLG2 financieren wij maatregelen op het gebied van innovatieve kwaliteitssprong verduurzaming landbouw (zie paragraaf landbouw) en landschapsherstel (zie paragraaf landschap). De overige maatregelen maken vooralsnog geen onderdeel uit van het PLG2, maar van de Bestemmingsreserve bodemsanering.'

30

Overzicht PLG2 Eenheid Doel Gerealiseerde prestaties 2013‐2016**Innovatieve kwaliteitssprongen Initiatieven Verduurzaming bedrijfsvoering landbouw 15 projecten

Kavelruil Ha Verbetering landbouwstructuur 600 ha

Uitfinanciering landinrichtingsprojecten Projecten Afronden bestaande landinrichtingsprojecten Alle projecten zijn afgerond

Flankerend beleid verwerving natuur Stimulering Verwerving EHS 324 ha

Investeringsmiddelen EHS Ha Realisatie EHS Inrichting 2750 ha, verwerving 300 ha

EHS Zuidlaardermeer/ Meerstad* Ha Realisatie EHS Zuidlaardermeer/ Meerstad Inrichting 250 ha, verwerving 130 ha

Verdroging Ha Verdroging tegengaan 800 ha

Projecten Natuur Initiatieven Verbeteren natuurkwaliteit 30 initiatieven

Natura 2000 verbeteren leefomstandigheden Projecten Verbeteren natuurkwaliteit in N2000‐gebieden 3 projecten

Natura 2000 natuurbeheerplannen Plannen In stand houden ontwikkelen N2000‐doelen Vaststellen 7 beheerplannen

Akkerrandenbeheer (Health Check) Ha Soortenbescherming Beheer 1000 ha

Natuurbeheer Ha Onderhoud EHS Beheer ingerichte EHS

Stichting Landschapsbeheer Groningen Organisatie Behoud landschapselementen Jaarlijkse prestatieovereenkomst

Stichting Het Groninger Landschap Organisatie Natuurbehoud Jaarlijkse prestatieovereenkomst

Werkgroep Grauwe kiekendief Organisatie Behoud grauwe kiekendief en overige akkervogels Jaarlijkse prestatieovereenkomst

FBE Organisatie Verlening ontheffing schadebestrijding Jaarlijkse prestatieovereenkomst

Faunafonds Soorten Compensatie voor geleden schade Nvt

Nationaal Park Lauwersmeer Natuureducatie In stand houden bezoekerscentrum Educatieve activiteiten in park

Nationaal Landschap Organisatie In stand houden beeldmerk Nvt

Landschap Landschapselementen Behoud structurerende landschapselementen 30 projecten

PGV Middag‐Humsterland (Health Check) Compensatie Behoud van karakteristiek landschap In stand houden karakteristiek landschap

Monitoring natuur en landschap Evaluatie Evaluatie resultaat beleid 4‐jarige cyclus EHS monitoring vogels en vegetatie, landschap

Loket Levende Dorpen Initiatieven Leefbaarheid d.m.v. kleinschalige initiatieven 150 initiatieven

SEV cofinanciering Initiatieven Leefbaarheid 60 initiatieven * Conform afspraken ontvlechting Meerstad, specifiek gelabeld aan dit gebied, zie bijlage 7. **Middelen natuur en landbouw zijn beschikbaar tot en met 2015 Tabel 2 Overzicht ambities en prestaties gefinancierd uit het PLG2

31

4 Financiering

4.1 Financiering

Natuurakkoord Het Natuurakkoord leidt tot versterking van de provinciale positie op het terrein van natuur en het landelijk gebied. De provincie krijgt er extra taken bij. Het Rijk trekt zich terug op een flink aantal taken waarover in de bestuursovereenkomst 2007‐2013 afspraken waren gemaakt. De financiële consequenties zijn fors. Door de rijksbezuiniging zijn de jaarlijks beschikbare middelen voor het takenpakket dat voorheen binnen het Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG) viel met circa € 6 miljoen afgenomen. Taken die daarmee worden getroffen, zijn onder andere de landbouwstructuurversterking, verdrogingsbestrijding, landelijk recreatieve routes en Nationale Landschappen en Parken (zie bijlage 9). Vanaf 2014 moet een bedrag van € 10.3 miljoen per jaar met 60% worden omgebogen naar € 4.3 miljoen per jaar. Dit heeft ons genoodzaakt tot een heroriëntatie op onze taken en een herverdeling van de beschikbare provinciale middelen. Een dergelijke bezuinigingsomvang kan niet zonder ingrijpende maatregelen en keuzes. Kaasschaafmethodes zijn niet wenselijk en mogelijk. De rijksbijdragen voor natuurbeheer nemen eveneens fors af. In de afgelopen jaren is de vergoeding die terreinbeheerders daarvoor ontvangen van 84% naar 75% van de normkosten gegaan. De provincie wil ondanks alles vooruitkijken en samen met gebiedspartners de schouders eronder zetten. Het wordt steeds belangrijker om creatief op zoek te gaan naar financieringsbronnen, waarbij aan alle betrokkenen wordt gevraagd een bijdrage te leveren. Bijdrage provincie Voor de investeringsopgave in de EHS is voor de periode tot en met 2015 eenmalig € 9 miljoen beschikbaar gesteld. Dat bedrag willen we samen met onze partners verdubbelen; de voorbereidingen daartoe zijn in de afgelopen periode al gestart. Voor de zogenaamde vervallen rijkstaken blijven wij budget (€ 4.3 miljoen per jaar) reserveren. In een aantal gevallen springt de provincie deels in het gat dat het Rijk heeft achtergelaten. In bijlage 9 zijn de veranderingen toegelicht. De ambities op het gebied van deze thema’s zijn beschreven in hoofdstuk 3. Tabel 3 geeft een overzicht van de financiële middelen in het PLG2, verdeeld over de thema's. De opgaven in het PLG2 zijn veelal integraal van karakter. Bij de realisering van integrale opgaven maken wij, waar mogelijk, gebruik van sectorale budgetten. Betaalorgaan voor het PLG2 De Dienst Landelijk Gebied (DLG) is het centrale betaalorgaan voor het PLG2 en voert grote onderdelen van het PLG2 uit. DLG voert een technische toets op projectaanvragen uit en adviseert daarover aan Gedeputeerde Staten, die de subsidies verlenen. De provincie is betaalorgaan voor haar sectorale kredieten op het gebied van onder andere water, recreatie en toerisme, landbouw, cultuur en evenementen.

4.2 Grond voor grond

Voor de ontwikkelopgave EHS in de provincie Groningen is in het Natuurakkoord het grond‐voor‐grondprincipe afgesproken. De provincie krijgt van het Rijk geen geld voor meefinanciering van de investeringsopgave, maar gronden die kunnen worden ingezet voor de ontwikkelopgave. Deze gronden moet de provincie inzetten voor het nakomen van juridische verplichtingen van voor 20 oktober 2010 en de Europese verplichtingen ten behoefte van de Kaderrichtlijn Water en Natura 2000. Op landelijk niveau vindt de uitwerking van het grond‐voor‐grondprincipe plaats. De exacte invulling is bij het opstellen van dit programma nog niet bekend. In 2016 vindt evaluatie plaats.

32

Beoordeeld wordt dan of het instrument toereikend is voor meefinanciering van de ontwikkelopgave of dat een extra inspanning van het Rijk wenselijk is.

4.3 Flexibel programmeren

De meerjarige programmatische aanpak, die reeds in het PLG werd gehanteerd, wordt voortgezet. Concrete resultaten worden zoveel mogelijk vanuit de doelen geformuleerd. De resultaten worden bijgehouden. Tussentijds kan tussen doelen worden geschoven. Resultaten of veranderende omstandigheden kunnen daar aanleiding toe geven. Zowel het schuiven tussen doelen als het verdwijnen van zogenaamde jaarschijven geeft meer flexibiliteit. Die flexibiliteit geeft de mogelijkheid om snel in te spelen op nieuwe kansen ‐ bijvoorbeeld voor financiering en verwerving ‐ en om deelprojecten ‘on hold’ te zetten. Bij grote integrale projecten werken wij op projectniveau met 'beleidsmatig akkoord, financieel niet gedekt'. Dit maakt het voor ons en onze partners mogelijk om uitvoeringsplannen te maken die de kans op verwerving van alternatieve financieringsbronnen vergroten. Overheidsmiddelen voor de diverse doelen in het platteland zijn als gevolg van de rijksbezuinigingen sterk afgenomen. Het overheidsbudget is niet toereikend om opgaven te financieren. Daarom wordt ook op de partners een beroep gedaan om de financiering gezamenlijk te organiseren en subsidiemogelijkheden optimaal te benutten. Daarbij kan onder andere worden gekeken naar het Waddenfonds, LIFE+ (het nieuwe programma voor de ontwikkeling en uitvoering van het Europese natuur‐ en milieubeleid), maar ook naar particuliere fondsen.

4.4 Europese plattelandsontwikkelingsprogramma

In het huidige programma draagt Europa circa € 30 miljoen bij aan de diverse doelen. Dit programma (EU‐POP2) loopt tot en met 2013, waarna er nog twee jaren voor de uitfinanciering zijn gereserveerd. De uitwerking van het vervolgprogramma ( POP3) is naar verwachting medio 2014 gereed; pas dan zullen alle budgetten zijn verdeeld. Het beleid van de provincie is erop gericht om Europese programma’s optimaal te benutten.

4.5 Investeringsopgave EHS

Via een jaarlijkse natuurmeting op kaart wordt samen met terreinbeheerders vastgesteld welk deel van de EHS is ingericht en welk deel is verworven. De laatste versie is NOK 2012 (stand begin 2012). Op basis daarvan is een indicatie gegeven van de benodigde middelen voor verwerving en inrichting om de restanttaak te kunnen realiseren. Gehanteerde normkosten per hectare: € 9.600 voor inrichting en € 35.000 voor verwerving. In totaal bedroeg de ontwikkelopgave EHS € 127 miljoen. Van het Rijk krijgen we na 2010 geen middelen voor de ontwikkelopgave EHS, maar wordt het grond‐voor‐grondprincipe gehanteerd. Het Rijk stelt daartoe BBL‐bezit beschikbaar. Vooralsnog gaat het om BBL‐gronden binnen de EHS.

33

Natuurgebied Wolfsbarge ten oosten van het Zuidlaardermeer, vlak na de inrichting

Voor het PLG2 heeft de provincie € 9 miljoen beschikbaar gesteld voor de realisatie van de restantopgave. In de afwikkeling van Meerstad zijn middelen beschikbaar voor de EHS tussen het Zuidlaardermeer en Midden‐Groningen. Daarnaast komt BBL‐grond beschikbaar vanuit het Natuurakkoord. Aanvullend worden vanuit het Lenteakkoord naar verwachting investeringsmiddelen beschikbaar gesteld voor verwerving en inrichting. Overigens is nu nog niet duidelijk wat daarvan naar Groningen komt. Verder hebben we bij de afwikkeling decentralisatie natuur van het Rijk middelen gekregen voor de uitfinanciering van onze verplichtingen. Deels gaat het om verplichtingen die bijdragen aan de realisatie van de restantopgave. Ook is alles in het werk gesteld om voor een aantal projecten cofinanciering te verkrijgen vanuit Europa, het Waddenfonds en van gebiedspartners. In de komende jaren willen we deze middelen aanwenden voor de volgende projecten:

Grootegastermolenpolder

Dwarsdiep

Reitdiep‐midden

Meerstad‐Westerbroek

Midden‐Groningen

Benedenloop Westerwoldse Aa

Westerwolde (Ellersinghuizerveld, Ter Wupping, Lieftinghsbroek)

Drentsche Aa (Bovenlanden, Westenlanden) Als de beschikbare middelen conform deze prioritering worden ingezet, blijft na 2015 een investeringsopgave van zo’n € 60 miljoen over. De exacte opgave is mede afhankelijk van het succes van lopende subsidieaanvragen en de inzetbaarheid van gronden van BBL en gebiedspartners. Mogelijk kan er onderweg voor worden gekozen om andere projecten voorrang te geven. In 2016 vindt een landelijke evaluatie van de voortgang van de ontwikkelopgave EHS plaats. Daarbij wordt ook naar de financierbaarheid gekeken.

34

Tabel 3 Financiële tabel

Meerjarenoverzicht middelen PLG2 per thema

2013 2014 2015 2016

Algemeen

Procesgeld 200.000 150.000 150.000 150.000

Landbouw

Kavelruil 225.000 200.000 200.000 200.000

Innovatieve kwaliteitssprongen p.m. 325.000 325.000 200.000

Totaal thema 225.000 525.000 525.000 400.000

Natuur

Investeringsmiddelen EHS 2.000.000 2.000.000 2.000.000 p.m.

Flankerend beleid verwerving natuur p.m. 289.000 239.000 239.000

Projecten Natuur p.m. 500.000 500.000 500.000

Particulier natuurbeheer p.m. 200.000 200.000 200.000

Faunafonds p.m. 400.000 400.000 400.000

Natura 2000 100.000 100.000 100.000

Akkerrandenbeheer (Health Check) 350.000 350.000 350.000 1.000.000

FBE, ANV's, Werkgroep Grauwe Kiekendief p.m. 220.000 220.000 220.000

Stichting Het Groninger Landschap 598.000 430.000 430.000 430.000

Nationaal Park Lauwersmeer p.m. 50.000 50.000 50.000

EHS Zuidlaardermeer Midden‐Groningen p.m. p.m. p.m. p.m.

Uitfinanciering landinrichtingsprojecten p.m. p.m. p.m. p.m.

Natuurbeheer (incl. monitoring) p.m. p.m. p.m. p.m.

Totaal thema 2.948.000 4.539.000 4.489.000 3.139.000

Water

KRW p.m. p.m. p.m. p.m.

Recreatie

Recreatieve routestructuren p.m. 106.000 106.000 106.000

Landschap

Landschap 1.000.000 1.000.000 1.000.000 875.000

St. Landschapsbeheer Groningen 486.000 360.000 360.000 360.000

Nat. landschap Middag‐Humsterland p.m. 20.000 20.000 20.000

PGV Middag‐Humsterland (Health Check) 140.000 140.000 Nihil Nihil

Totaal thema 1.626.000 1.520.000 1.380.000 1.255.000

SEV

Loket Levende Dorpen p.m. 250.000 250.000 250.000

SEV cofinanciering EU‐programma* 750.000 500.000 500.000 500.000

Totaal thema 750.000 750.000 750.000 750.000

Totaal 5.749.000 7.590.000 7.400.000 5.800.000

35

Financiering 2014-20162014 2015 2016

Meerjarenbegroting 4.350.000 4.300.000 4.300.000Collegeprogramma 250.000 250.000Voorjaarsnota 2012 2.000.000 2.000.000Reserve PLG/Groen 490.000 350.000 1.000.000Decentralisatieuitkering Rijk 500.000 500.000 500.000Totaal 7.590.000 7.400.000 5.800.000

Conform afspraken ontvlechting Meerstad, specifiek gelabeld aan dit gebied, zie bijlage7. Bedragen 2013 zijn exclusief overboeking uit voorgaande jaren. Bedragen voor organisaties zijn exclusief accres De budgetten Innovatieve kwaliteitssprongen en landschap zijn exclusief een incidentele

bijdrage van € 125.000 per onderdeel, in totaal € 250.000. Continuering in 2016 is afhankelijk van besluitvorming van het nieuwe College en PS voorjaar 2015.

Inzet PLG-middelen conform financiële tabel is onder de voorwaarde dat provincie Groningen een evenredig deel van de extra door het rijk beschikbaar gestelde middelen voor natuur ad € 200 mln. per jaar ontvangt.

36

5 Kader voor subsidies en overeenkomsten

5.1 Inleiding

Op subsidieverlening is de Kaderverordening Subsidies provincie Groningen 1998 van toepassing. Hierin staan de voorwaarden omschreven. In de Uitvoeringsregeling Subsidies Inrichting Landelijk Gebied 2006 is dit nader uitgewerkt. Het kader voor subsidies en overeenkomsten vermeldt in aanvulling daarop welke doelen in aanmerking komen en wat op hoofdlijnen de beoordelingscriteria voor aanvragen zijn. Behalve via subsidies, worden activiteiten gefinancierd via overeenkomsten (met name opdrachtverlening). Overeenkomsten Een deel van de activiteiten in het landelijk gebied wordt in opdracht door Bureau Beheer Landbouwgronden (BBL) en Dienst Landelijk Gebied (DLG) uitgevoerd, met wie jaarlijks een prestatieovereenkomst wordt afgesloten. Het gaat hierbij vooral om verwerving (door BBL) en inrichting (door DLG) van gronden. Inrichting gebeurt veelal in het kader van integrale gebiedsgerichte projecten, die via opdrachtverlening door GS tot stand worden gebracht. GS kunnen advies‐ of bestuurscommissies instellen voor de voorbereiding en begeleiding van deze projecten. Voor klassieke en modulaire landinrichting wordt de bestaande werkwijze in principe gehandhaafd. De prestatieovereenkomst DLG‐provincie vormt de juridische basis voor opdrachtverlening. Deze overeenkomst wordt jaarlijks opgesteld en kan tussentijds, met wederzijdse instemming, worden gewijzigd. Projectsubsidies Beleidsmatige toetsing vindt plaats op basis van dan geldend ‐ vigerend ‐ beleid. De weging vindt plaats langs algemene lijnen (beschreven in hoofdstuk 3). GS bepalen de hoogte van subsidietoekenning. Er wordt gewerkt met zogenaamde bestendige gedragslijnen, zodat recht wordt gedaan aan het principe ‘gelijke gevallen, gelijke behandeling’. Belangrijke financieringsbronnen voor projectsubsidies zijn het Europese Plattelandsontwikkelingprogramma (EU‐POP) en provinciale middelen. DLG is betaalorgaan. Gedurende het gehele jaar is het mogelijk om een subsidieaanvraag in te dienen. Toekenning vindt plaats binnen beschikbare jaarbudgetten.

5.2 Algemene voorwaarden subsidies

5.2.1 Algemeen

Om voor subsidie in aanmerking te komen, moet in ieder geval aan de volgende voorwaarden worden voldaan:

Het project draagt bij aan het realiseren van in het PLG2 geformuleerde doelen en prestaties.

Het project past in het beleid. Relevante beleidsstukken worden in het vervolg van dit hoofdstuk weergegeven. De opsomming is niet limitatief en voor subsidieverlening is telkens het vigerende beleid van kracht.

Voor zover van toepassing, worden projecten getoetst aan de Europese regelgeving voor staatssteun.

De kwaliteit van de projectvoorstellen wordt getoetst op de volgende onderdelen:

Integraliteit: de mate waarin het projectvoorstel bijdraagt aan meerdere doelen en thema's die door de provincie worden gestimuleerd. Het gaat hierbij om het koppelen van maatregelen tot integrale projecten.

Doelgerichtheid: het projectvoorstel dient bij te dragen aan de in het PLG2 gedefinieerde doelen en prestatie‐indicatoren.

37

Kosteneffectiviteit: er dient sprake te zijn van een positieve verhouding tussen effecten en kosten.

Mate van samenwerking en marktgerichtheid: er dient sprake te zijn van samenwerking tussen overheden, instellingen en bedrijven van start tot afsluiting en van marktgerichtheid, onder andere tot uiting komend in de omvang van particuliere investeringen.

Haalbaarheid: technische en financiële haalbaarheid van het project.

Eigen bijdrage: mate waarin derden bereid zijn financieel bij te dragen aan de realisering van het project.

Duurzaamheid: er dient een balans te zijn tussen economische, ecologische en sociaal‐culturele aspecten.

Mate van vernieuwing: de meerwaarde van het project ten opzichte van bestaande projecten.

5.2.2 Aanpassing kader voor subsidies gedurende de planperiode

Bestuurlijke overwegingen kunnen voor GS aanleiding zijn om subsidiabele maatregelen en activiteiten en/of subsidiepercentages gedurende de looptijd van het PLG2 (2013‐2016) te wijzigen.

5.3 Landbouw

5.3.1 Innovatieve kwaliteitssprong

De provincie stelt zich ten doel om innovatie en een duurzame productie door land‐ en tuinbouw te bevorderen. Projecten die zijn gericht op verbreding en verduurzaming worden via het PLG2 op projectbasis gesubsidieerd. Om voor subsidie in aanmerking te komen, dient te worden voldaan aan de volgende criteria:

Projecten dienen bij te dragen aan de duurzame ontwikkeling van de agrosector (economische, ecologische en sociale duurzaamheid).

Projecten dienen de technische, organisatorische en/of maatschappelijke innovatiecapaciteit binnen (onderdelen van) de keten te versterken en aldus te resulteren in kwaliteitssprongen richting verduurzaming van de agrosector.

De voorkeur gaat uit naar projecten die de innovatieve kracht en de duurzame ontwikkeling van het primaire boerenbedrijf stimuleren.

Projecten dienen door de keten en de maatschappelijk omgeving te worden gedragen. Dat moet blijken uit de betrokkenheid van marktpartijen, maatschappelijke organisaties en/of kennisinstellingen.

Resultaten moeten vooral voor de provincie Groningen meerwaarde opleveren.

5.3.2 Structuurverbetering grondgebonden landbouw

Meerjarige grootschalige landinrichtingsprojecten, gericht op versterking van de landbouwstructuur, maken geen deel meer uit van dit programma. Wel is het instrumentarium beschikbaar. Indien koppeling met andere doelen mogelijk is en externe financiering beschikbaar is, kan worden overwogen om dit in te zetten. De provincie maakt kleinschalige kavelruil mogelijk onder voorwaarde dat de landbouw daartoe zelf het initiatief neemt en naar koppelingsmogelijkheden met andere publieke doelen zoekt. Kavelruil Structuurverbetering van de landbouw is mogelijk door middel van integrale projecten. Daarbij dient sprake te zijn van wederzijdse afhankelijkheid bij de realisatie van publieke doelen als de EHS. Het instrument vrijwillige kavelruil kan hier worden ingezet.

38

Voorwaarden De notaris‐ en kadasterkosten voor de in de kavelruilovereenkomst vermelde en door GS goedgekeurde transacties worden vergoed. Daarnaast bestaat de mogelijkheid tot vrijstelling voor de verschuldigde overdrachtsbelasting (met uitzondering van gebouwen). Hiervoor wordt verwezen naar de beleidsnota Kavelruil‐plus, door GS vastgesteld in januari 2006. Bij een kavelruil moeten minstens drie partijen grond ruilen en moet sprake zijn van gemeenschappelijk nut. De cultuurtechnische ingrepen worden voor 50% gesubsidieerd, tot een maximale bijdrage van € 500,‐ per geruilde verkregen hectare. Van toepassing zijn eveneens de voorwaarden uit de beleidsnota Kavelruil‐plus (GS, 2006). Afronding klassieke projecten In 2007 heeft de provincie een aantal meerjarige grote landinrichtingsprojecten van het Rijk overgenomen. Deze projecten bevinden zich in de afsluitende fase. Ingebrachte gronden zijn verdeeld (plan van toedeling) en de doelen zijn behaald. De uiteindelijke afwikkeling (bezwaarprocedures, lijst geldelijke regelingen en dergelijke) moet nog plaatsvinden. De komende jaren willen we tot afronding van deze klassieke projecten komen.

5.3.3 Regelingen flankerend beleid

Beleidsregel bedrijfsbeëindiging Grondgebonden Agrarische Bedrijven Provincie Groningen: erop gericht om de beëindiging van grondgebonden agrarische bedrijven ten behoeve van de realisatie van de EHS te stimuleren. Voorwaarden om voor subsidie in aanmerking te komen, zijn onder andere:

Binnen dertien maanden na overdracht aan BBL dient het gebruik van de grond waarvoor subsidie wordt ontvangen voor de landbouw te zijn beëindigd. In bijzondere gevallen kan de eigenaar of gebruiker toestemming van GS krijgen om een deel van de grond in eigendom of gebruik te houden.

De aanvrager beëindigt de commerciële landbouwactiviteit permanent en definitief.

Alle duurzaam tot het bedrijf behorende gronden die binnen het toeslaggebied liggen, dienen te worden aangeboden.

Voor de volledige voorwaarden wordt verwezen naar de regeling. Jaarlijks wordt een subsidieplafond vastgesteld en gepubliceerd. Beleidsregel Verplaatsing Grondgebonden Agrarische Bedrijven Provincie Groningen: gericht op verplaatsing van grondgebonden agrarische bedrijven ten behoeve van de realisatie van de EHS. Voorwaarden om voor subsidie in aanmerking te komen, zijn onder andere:

Het grondgebonden agrarische bedrijf wordt zodanig verplaatst dat de cultuurgrond niet ligt in de EHS, een natuurgebied, een landinrichtingsgebied of een gebied ten behoeve van planmatige kavelruil.

De aanvrager dient alle tot het bedrijf behorende cultuurgrond en het bouwblok in eigendom te hebben.

De subsidieontvanger zorgt dat uiterlijk binnen 24 maanden na subsidieverlening aan de verplichtingen wordt voldaan.

Voor de volledige voorwaarden wordt verwezen naar de regeling. Jaarlijks wordt een subsidieplafond vastgesteld en gepubliceerd.

5.4 Natuur

Doel is het realiseren van een samenhangend netwerk van natuurgebieden: de EHS. Dit gebeurt op basis van behoud van bestaande natuurgebieden en omvorming tot natuur van landbouwgronden door verwerving of functieverandering, inrichting en beheer. Relevante beleidsstukken zijn onder andere het Provinciaal Omgevingsplan Groningen (2009‐2013), Beleidsnota Natuur ‘Groen Groningen’ 2013‐2021, Natuurbeheerplan Groningen (wordt jaarlijks aangepast), ‘Meer doen in minder gebieden’ (2008) en Natura 2000‐beheerplannen (2013).

39

5.4.1 Verwerving en functieverandering

Verwerving ten behoeve van de EHS kan op twee manieren plaatsvinden: gerichte verwerving of functieverandering. Conform het Natuurakkoord wordt bij de financiering van verwerving het grond‐voor‐grondprincipe gehanteerd. In plaats van rijksmiddelen ontvangen provincies zeggenschap over het BBL‐bezit dat voor verwerving kan worden ingezet. Over de concrete invulling moeten nadere afspraken met het Rijk worden gemaakt. Uitgangspunt is dat verwerving primair vanuit BBL‐bezit wordt gefinancierd. Gerichte verwerving Bureau Beheer Landbouwgronden (BBL) draagt zorg voor verkopen van gronden en grondverwerving ten behoeve van de EHS. Afspraken worden in het kader van de jaarlijkse prestatieovereenkomst gemaakt. Onderdeel daarvan is het handelingskader grond. De regeling voor de doorlevering van de gronden wordt herzien in het kader van de gelijkberechtiging en zal vervolgens deel uitmaken van dit programma. Tot die tijd worden gronden in principe niet doorgeleverd. Het gevolg van de gelijkberechtiging is dat er niet meer met een realisatiestrategiekaart (voor beheer door een particulier) gewerkt kan worden. Terreinbeherende organisaties en particulieren krijgen in principe dezelfde mogelijkheden om natuurterreinen te verwerven en te beheren. Bij grote aaneengesloten robuuste natuurgebieden, zoals de EHS, willen wij beheer en eigendom zodanig regelen dat natuurdoelen optimaal worden gediend en dat efficiënt beheer mogelijk is. Per gebied wordt het beheer daarom bij voorkeur uitgevoerd door één beheerder of door een collectief van beheerders (zoals een gebiedscoöperatie). Door deze inrichtings‐ en beheerstrategie willen wij versnippering tegengaan, samenwerking bevorderen en kosten terugdringen. Bij toekomstige doorlevering van gronden binnen de EHS hanteren wij de volgende criteria:

Er moet sprake zijn van voldoende omvang van het te beheren gebied in relatie tot het gewenste natuurdoel.

De beheerder dient bereid te zijn beheer, inrichting en monitoring op de vastgestelde natuurdoelen af te stemmen.

De beheerder beschikt over voldoende kennis over en ervaring met natuurbeheer en is daar voldoende op toegerust.

De beheerder moet meewerken aan ontwikkelingen op gebiedsniveau, zoals recreatieve routestructuren en waterberging.

De beheerder dient samen te werken met andere beheerders in het gebied als dat voor het bereiken van het natuurdoel nodig is.

De beheerder dient mee te werken aan inrichtingsmaatregelen op gebiedsniveau, zoals verhoging van het waterpeil en hermeanderingsprojecten.

Jaarlijks wordt een subsidieplafond vastgesteld en gepubliceerd. Functieverandering Voor grondeigenaren binnen de EHS die hun grond niet willen verkopen biedt de subsidie Functieverandering uit onze Subsidieregeling Kwaliteitsimpuls Natuur en Landschap de mogelijkheid om landbouwgrond naar natuur om te vormen en als zodanig te beheren. Ook hier is het van belang dat particuliere beheerders met elkaar of met natuurterreinbeherende organisaties samenwerken. Bij een aanvraag dienen de volgende stukken te worden overlegd:

Kadastrale gegevens van de aan te kopen grond.

Een kaart met de aanduiding van het gebied.

Een door DLG of een beëdigde taxateur (namens DLG) opgesteld taxatierapport van de aan te kopen grond.

40

Bebouwing komt in principe niet voor aankoopsubsidie in aanmerking, tenzij de provincie van mening is dat de bebouwing onmogelijk buiten de transactie gehouden kan worden. Voorwaarde is dan dat de verwervingskosten in een redelijke verhouding tot de bijbehorende grond staan. Bij aankoop van gebouwen dient een plan voor de gebouwen te worden overlegd. Bestaande natuur komt niet in aanmerking voor subsidie. De subsidie bedraagt maximaal 100% van de subsidiabele kosten. Subsidie aan een landbouwonderneming wordt verstrekt overeenkomstig artikel 6 Verdrag 1857/2006. Jaarlijks wordt een subsidieplafond gepubliceerd. Voor de volledige voorwaarden wordt verwezen naar de regeling.

5.4.2 Inrichting natuurgebieden

De natuurdoelen (op grond van de ambitiekaart in het Natuurbeheerplan) en de uitgangssituatie ter plekke bepalen welke maatregelen en activiteiten nodig zijn. Inrichting kan worden gefinancierd via de Subsidieregeling Kwaliteitsimpuls Natuur en Landschap Groningen (SKNL) of via een toegekende subsidie voor een inrichtingsproject. SKNL Voor de inrichting van natuurgebieden in de EHS zijn de mogelijk subsidiabele maatregelen en activiteiten vastgelegd in de SKNL. Deze regeling omvat de voorwaarden, mogelijke eindbegunstigden en subsidiebedragen. Subsidies kunnen bij de Dienst Regelingen worden aangevraagd. Jaarlijks wordt een subsidieplafond gepubliceerd. Inrichtingsprojecten Als een inrichtingsproject obstakelvrij is, kan een subsidie worden aangevraagd. Bij de beoordeling van de aanvraag wordt gekeken naar de ecologische prioritering. Daarbij wordt rekening gehouden met de landelijke ontwikkelopgave (Europese verplichtingen). In bijlage 3 staat aangegeven welke projecten prioriteit hebben. Daarnaast wordt gekeken naar mogelijkheden tot cofinanciering en koppeling met andere doelen (werk met werk maken). Het streven van de provincie is om haar bijdrage te verdubbelen met bijdrage van derden. Dit alles valt onder de noemer 'flexibele programmering'. Inrichtingsprojecten die via DLG lopen worden geprogrammeerd op basis van de jaarlijkse prestatieovereenkomst. Aan subsidieaanvragen ligt een reële kostenraming ten grondslag. GS stellen de subsidiabele kosten vast. Na uitvoering van de werkzaamheden volgt vaststelling van de subsidie. Subsidie aan een producent van landbouwproducten (MKB) wordt verstrekt overeenkomstig Verdrag 1857/2006 artikel 5,6 en 13. Subsidie aan een onderneming,niet zijnde een landbouwonderneming, wordt verstrekt overeenkomstig nummer 800/2008 art 15, 26 en 27 (AGVV).

5.4.3 Beheer

Voor beheer van natuurwaarden binnen en buiten de EHS zijn de kaders vastgelegd in de Subsidieregeling Natuur en Landschap Groningen. Het Natuurbeheerplan Groningen geeft aan waar welke maatregelen worden gesubsidieerd. Hier zijn ook Europese middelen bij betrokken (artikel 36, Plattelandontwikkelingsprogramma 2/EU‐POP2, maatregel 212 en maatregel 214). De provincie streeft naar vereenvoudiging van het stelsel en vermindering van bureaucratie. Alternatieven worden gezocht in de sfeer van lumpsumfinanciering. De komende tijd moet dit verder worden uitgewerkt en beoordeeld. Voorwaarden De voorwaarden, de mogelijke eindbegunstigden en subsidiebedragen ten behoeve van beheer staan in de Subsidieregeling Natuur en Landschap Groningen. Subsidies kunnen bij de Dienst Regelingen worden aangevraagd. Aanvragen worden getoetst aan het Natuurbeheerplan Groningen.

41

Voor de openstellingen wordt jaarlijks een subsidieplafond gepubliceerd.

Akkerranden beheer

5.4.4 Investeringen natuur‐ en milieukwaliteit

Natuurkwaliteit Met de inrichting van de robuuste EHS wordt de natuurkwaliteit aanzienlijk verbeterd. Ontsnippering, soortenbeleid en kwaliteitsimpulsen worden hier zoveel mogelijk in meegenomen. Soms doen zich buiten de grote realisatieprojecten kansen voor om de natuurkwaliteit en de samenhang tussen EHS en niet‐EHS te vergroten. Activiteiten worden in dat geval ondersteund door het PLG2. Verbetering leefomstandigheden in Natura 2000 Doel is om de leef‐ en milieuomstandigheden in Natura 2000‐gebieden te verbeteren. Dat gebeurt op basis van zogeheten effectgerichte maatregelen, die staan beschreven in de Natura 2000‐beheerplannen. Voorwaarden Activiteiten binnen en buiten de EHS worden getoetst aan het op dat moment geldende provinciale beleid.

5.4.5 Organisaties

Stichting Het Groninger Landschap en Stichting Landschapsbeheer Groningen De provincie onderhoudt een structurele subsidierelatie met Stichting Het Groninger Landschap. Jaarlijks wordt een begroting ingediend en worden prestatieafspraken voor het beheer van natuurgebieden gemaakt. Daarnaast worden afspraken over aanvullende taken gemaakt, zoals gezamenlijke planontwikkeling, samenwerking met agrariërs, educatie en toegankelijkheid. Ook met de Stichting Landschapsbeheer Groningen heeft de provincie Groningen een structurele subsidierelatie. Jaarlijks worden een begroting ingediend, een bijdrage vastgesteld en een prestatieovereenkomst gesloten. Uit de bijdrage worden kosten gefinancierd van de basisorganisatie, vrijwilligersbegeleiding en landschapsonderhoud in Westerkwartier, Haren en Westerwolde.

42

Fauna Beheer Eenheid De FBE in de provincie heeft een wettelijke basis in de Flora‐ en Faunawet. In het kader van beheer en schadebestrijding verleent de provincie ontheffingen aan de FBE, die vervolgens machtigingen verleent aan jagers en grondgebruikers. De FBE is daarmee uitvoerder van de ontheffingen en rapporteert aan de provincie. Werkgroep Grauwe Kiekendief De werkgroep Grauwe Kiekendief voert voor de provincie beschermingsprogramma’s uit voor de grauwe kiekendief en andere akkervogels. Jaarlijks worden een begroting ingediend en een bijdrage vastgesteld. De werkgroep verricht beschermingsmaatregelen, publiciteit, onderzoek en voorlichting over akkervogels en akkernatuur.

Bruine kiekendief 3 dagen oud

Nationaal Park Lauwersmeer Het belang van de status Nationaal Park ligt in activiteitenvoorlichting, educatie en recreatie. Binnen het PLG2 zijn middelen gereserveerd voor een bijdrage aan de exploitatie van het bezoekerscentrum en de uitvoering van educatieprogramma’s. Nationaal landschap Middag‐Humsterland Het beeldmerk Nationaal Landschap biedt kansen voor toeristische promotie en educatie. In het PLG2 zijn procesmiddelen beschikbaar.

5.5 Water

5.5.1 Verdroging

Doel is het realiseren van voldoende water van voldoende kwaliteit in de EHS. In het PLG 2007‐2013 is gewerkt met een landelijke TOP‐lijst van gebieden. Deze gebieden krijgen prioriteit bij het opheffen van verdroging. De restantopgave is opgenomen in bijlage 4. De TOP‐lijst is sturend bij toekenning van middelen voor uitvoeringsprojecten. Toetsing wordt gedaan door GS.

5.5.2 Kaderrichtlijn Water

In 2008 zijn bij het Ministerie van Infrastructuur en Milieu projecten voorgedragen voor subsidie in het kader van de zogenaamde KRW Synergieregeling. Een deel daarvan is gehonoreerd. De

43

betreffende projecten zijn opgenomen in de programma’s ‘KRW Synergie Nedereems’ en ‘KRW Synergie Rijn Noord’ (bijlage 5 geeft een overzicht van de projecten). In het PLG2 stellen wij middelen beschikbaar voor de inrichting van natuurgebieden. Maatregelen worden waar mogelijk gecombineerd met KRW‐opgaven en KRW Synergieprojecten.

5.6 Landschap

Doel is dat ruimtelijke ontwikkelingen kwaliteit toevoegen aan het landschap. Bij inrichting en behoud van landschapselementen wordt gestreefd naar toegevoegde waarde voor het cultuur‐ en natuurhistorische landschap. Relevante beleidsstukken zijn het Provinciaal Omgevingsplan Groningen 2009‐2013, Beleidsnota Natuur ‘Groen Groningen’ 2013‐2021 en het Natuurbeheerplan Groningen (wordt jaarlijks aangepast).

5.6.1 Inrichting en beheer landschap

Voor inrichting en beheer van landschapselementen binnen de EHS is subsidie mogelijk via de Subsidieregeling Natuur en Landschap Groningen .Het Natuurbeheerplan Groningen geeft aan waar welke maatregelen worden gesubsidieerd. Hier zijn ook Europese middelen bij betrokken (artikel 36 Plattelandontwikkelingsprogramma 2/EU‐POP2, maatregel 212, 214 en 216). Buiten de EHS ligt de verantwoordelijkheid vooralsnog bij het Rijk. Partijen kunnen daardoor in de praktijk met verschillende partijen en regimes te maken krijgen. Voorwaarden Voorwaarden, mogelijke eindbegunstigden en subsidiebedragen voor beheer staan in de Subsidieregeling Natuur en Landschap Groningen. Subsidies kunnen bij de Dienst Regelingen worden aangevraagd. Aanvragen worden getoetst aan het Natuurbeheerplan Groningen. Voor de openstelling publiceert de provincie jaarlijks een subsidieplafond.

5.6.2 Karakteristiek Landschap (knelpunten landschap)

Algemeen Doel van de landschapssubsidie is om de landschappelijke samenhang leesbaar te maken door behoud en herstel van landschapselementen. Er is subsidie beschikbaar voor projecten die zich inzetten op behoud en versterking van de landschappelijke structuur. Wij dragen bij aan projecten die onder de volgende thema’s vallen: 1 Herstel en behoud van de karakteristieke landschapsstructuur

Eén van de belangrijkste kwaliteiten van de provincie Groningen is het landschap met haar karakteristieken. Binnen dit thema werken we aan herstel en behoud van deze (hoofd‐) structuur zoals weergegeven op de landschapsstructuurkaart. We richten ons met name op de structurerende elementen. Projecten waarbij het landschap wordt ontsloten of waarin wordt gewerkt aan ondersteunende elementen kunnen een bijdrage krijgen als ze deel uitmaken van integrale projecten waarbij ook aan de hoofdstructuur wordt gewerkt. Bij het uitvoeren van projecten met landschapsmiddelen wordt aansluiting gezocht bij grotere programma's en projecten als Waddenfonds, Regiovisie, LOP's etc. Integrale projecten van regionaal belang hebben de voorkeur. Als een project (gedeeltelijk) plaatsvindt op een niet openbaar toegankelijk (particulier) terrein moet de eigenaar een substantiële bijdrage leveren aan de kosten van het project.

44

2 Kwaliteit rond kernen Hierbij denken we aan projecten die bijdragen aan de identiteit van kernen in het landelijk gebied en als doel hebben behoud, herstel of ontwikkeling van waardevolle structurerende landschapselementen. Het gaat met name om elementen die vanuit het landschap doorlopen tot in de kern, zoals de radiale verkaveling bij een wierde en wegbeplanting bij kanalen en wegdorpen. Herstel van losse groene elementen in kernen is in principe niet subsidiabel, tenzij het gaat om kernen waar de matige kwaliteit van de openbare ruimte leidt tot een probleem met de leefbaarheid. De elementen moeten bovendien onderdeel uitmaken van integrale projecten waarbij deze elementen kunnen bijdragen aan versterking van de openbare ruimte. Ook aanleg van nieuw groen in kernen is niet subsidiabel, tenzij sprake is van een verbetering van de leefomgeving vanwege (een) krimp(taakstelling) en wanneer het groen een versterking betekent van de stedenbouwkundige structuur met een duidelijke verbondenheid met de landschappelijke onderlegger. Van eigenaren van de terreinen wordt verwacht dat zij een substantiële bijdrage leveren aan de uitvoering van het project. Voor dit thema is maximaal 30% van het budget beschikbaar.

Wij geven de voorkeur aan projecten:

Die uitwerking geven aan één van de landschappelijke speerpunten;

Die bijdragen aan blauw/groene dooradering van het landelijk gebied;

Die gekoppeld zijn aan andere doelen zoals recreatie & toerisme en leefbaarheid van het platteland;

Waarvan het vervolgbeheer goed is geregeld.

Er zijn geen middelen beschikbaar voor bebouwingselementen, met uitzondering van kleine cultuurhistorisch waardevolle elementen. De subsidiepercentages zijn variabel.

45

Damsterdiep bij Winneweer‐ Garrelsweer. Het diep is recht gegraven, maar als gevolg van eb-en-vloedwerking is het gaan meanderen.

5.7 Sociaal Economische Vitalisering (SEV)

Met Sociaal Economische Vitalisering wil de provincie de plattelandsontwikkeling stimuleren en de gevolgen van krimp op de leefbaarheid in de niet‐krimpgebieden verminderen. De provincie is hiervoor onderverdeeld in vier regio's. In drie daarvan is een Local Action Group (LAG) ingesteld,

46

conform de Europese voorwaarde voor totstandkoming van initiatieven volgens de LEADER‐methode (bottom‐up). Deze LAG’s geven een zwaarwegend advies dat aan de provincie wordt voorgelegd. De andere regio werkt met een vergelijkbare werkwijze. Samen met de regio's is een programma vastgesteld met gemeenschappelijke doelen en afspraken over de financiering. Per regio zijn de thema’s vastgesteld waar in de periode 2012‐2013 op wordt ingezet. In tabel 1 zijn de speerpunten aangegeven waar ingediende projecten aan moeten voldoen.. Voor de periode 2014‐2015 moet nog een uitwerking worden gemaakt. Daarbij zal ook naar het nieuwe Europese programma worden gekeken. Voorwaarden Projecten worden getoetst aan het geldende beleidskader. Waar van toepassing, worden subsidieaanvragen bovendien getoetst aan het EU‐POP. Subsidiëring vanuit het PLG2 SEV met maximaal 20% is mogelijk onder voorwaarde van gemeentelijke cofinanciering van minimaal 20% en een bijdrage overig/privaat van tenminste 60 % van de totale financiering. Elke regio heeft een eigen SEV‐programma opgesteld met vermelding van regiospecifieke thema’s, speerpunten en projecten voor de uitvoeringsperiode 2012‐2013. Ingediende projecten dienen hieraan te voldoen. Subsidiëring vanuit PLG2 niet‐krimp is aanvullend op de subsidiëring PLG2 SEV. Voor elk van de drie niet‐krimpregio’s is een gelijk aandeel uit de PLG‐middelen niet‐krimp beschikbaar. Ingediende projecten moeten voldoen aan de speerpunten van de thema’s Leefbaarheid en plattelandseconomie en Sterke dorpen.

Vergroting van de leefbaarheid en de recreatieve voorzieningen

5.7.1 Recreatie en toerisme

Voor versterking van toeristische voorzieningen, recreatief groen (dagrecreatieve voorzieningen en recreatieve uitloopmogelijkheden vanuit dorpen) en ruimte voor recreatief ondernemerschap wordt verwezen naar paragraaf 5.6 Sociaal Economische Vitalisering. Verdere ontwikkeling van de toeristisch‐recreatieve infrastructuur en versterking van het toeristische imago vallen buiten het PLG. Hiervoor wordt verwezen naar de sectorbudgetten versterking toeristische infrastructuur en toeristische promotie.

47

5.7.2 Cultuur en evenementen

Voor culturele infrastructuur, culturele projecten en evenementen wordt verwezen naar paragraaf 5.6 Sociaal Economische Vitalisering. Deze doelen vallen buiten het PLG. Hier is het sectorbudget Cultuur en Budget Evenementen van toepassing.

48

Bijlagen Bijlage 1 Overzicht gebiedscommissies Bijlage 2 Kaart Europese verplichtingen in de EHS Bijlage 3 Prioritering inrichting en verwerving nieuwe natuur Bijlage 4 Restant opgave TOP‐gebieden Bijlage 5 KRW‐synergieprojecten Bijlage 6 Kaart landschapsstructuur Bijlage 7 Werkprogramma ‘EHS Zuidlaardermeer ‐ Midden‐Groningen’ Bijlage 8 Instrumenten Bijlage 9 Vervallen rijkstaken

49

Bijlage 1 Overzicht gebiedscommissies ‘Wettelijke’ commissies De Landinrichtingswet (ingetrokken bij het van kracht worden van de Wilg 1‐1‐2007):

Lutjegast‐Doezum

Appingedam‐Delfzijl

Midden‐Groningen

Haren De Herinrichtingswet Oost‐Groningen en de Gronings‐Drentse Veenkoloniën (ingetrokken 1‐7‐2010):

Herinrichtingscommissie en de deelgebiedscommissie Oude Veenkoloniën Deze commissies hebben bestuurlijk en financieel mandaat voor de uitvoering van de wettelijke herverkaveling binnen de door GS gestelde (financiële) kaders.

De Wet inrichting landelijk gebied (Wilg):

Nationaal Landschap Middag‐Humsterland

Westerwolde In Groningen zijn alleen gebiedscommissies in de zin van provinciale adviescommissie benoemd (advies aan GS). Er zijn geen gebiedscommissies als bestuurscommissies met bestuurlijk en financieel mandaat voor de uitvoering van de wettelijke herverkaveling benoemd. Deze mogelijkheid is er wel in de Wilg c.q. Provinciewet. Deze volgens een wet ingestelde commissies, inclusief leden, moeten allemaal worden benoemd door GS met uitzondering van de Herinrichtingswet Oost‐Groningen en Gronings‐Drentse Veenkoloniën. Bestuurlijke samenwerkingsverbanden, bijvoorbeeld tussen provincie, waterschap en gemeenten

Reitdiep

Dwarsdiep

Koppeling Runde‐Ruiten Aa

Structuurvisie Meerweg (inclusief ecologische verbindingszone)

Waterberging en natuur omgeving Nieuweschans

Landschapsontwikkelingszone Leek‐Roden

Overlegorgaan/gebiedscommissie Nationaal Landschap Drentsche Aa Natura 2000‐commissies Commissies/klankbordgroepen voor afstemming over beheer in Natura 2000‐gebieden. Zij hebben geen formele status.

Overlegorgaan Nationaal Park Lauwersmeer

Gebiedscommissie N2000 Zuidlaardermeergebied, (benoemd door GS)

Gebiedscommissie N2000 Lieftinghsbroek (benoemd door GS)

Gebiedscommissie N2000 Leekstermeer (Drenthe)

Gebiedscommissie N2000 Drentsche Aa (Drenthe)

Klankbordgroepen Waddenzee en Noordzeekustzone (Rijkswaterstaat, DLG en Fryslân)

Eems‐Dollard (EL&I en Duitsland) Samenwerkingsverbanden in verband met de besteding van middelen Regio‐/LEADER Groepen

Noord

West

Centraal

Oost Deze samenwerkingsverbanden bestaan uit een bestuurlijk stuurgroep en een ambtelijke adviesgroep waarin ook streekbewoners zitten.

50

Bijlage 2 Kaart Europese verplichtingen in de EHS

51

Bijlage 3 Prioritering inrichting en verwerving nieuwe natuur

Gebied Provinciale juridische verplichting op 20 oktober 2010

Binnen ontwikkelopgaveEuropese verplichtingen (N2000/KRW)

Europese habitatsoorten afhankelijk van inrichting

resterende opgave TOP‐beleid (verdroging)

externe financiering geregeld

grotendeels gereed

prioriteit vanuit deelakkoord Natuur

Zuidlaardermeer Ja ja, voor 2016 ja ja, in juridische verplichting

Drentsche Aa Ja ja, voor 2016 ja ja

Westerwolde ja, deels ja, voor 2016 ja ja

Dwarsdiep deels ja, deels voor 2016 ja ja mogelijk

Midden‐Groningen Ja ja, deels ja ja ja deels

Benedenloop Westerwoldse Aa Ja ja, deels nee nee deels

Leekstermeer ja, kleine delen ja ja nee

Reitdiep deels nee ja ja, deels

Lieftinghsbroek nee ja, voor 2016 ja ja

prioriteit vanuit eigen beleidsopgaven of Europees soortenbeleid

Doezumermieden/Kaleweg nee nee ja ja

Dwarsdiep deels niet deels niet ja ja mogelijk

Matsloot nee nee ja ja

Grootegastermolenpolder nee nee ja ja, in uitvoering ja, deels ja

Meerstad ‐ Westerbroek nee nee ja nee ja

Reitdiep deels niet nee ja deels niet

lage prioriteit

Bombay nee nee nee ja

Hardeweer/Beswerd nee nee nee ja, uitgevoerd op procedurele stap na ja

Blauwestad deels niet nee nee ja, deels, deels uitgevoerd

Westerhorn nee nee nee nee

Visvliet Nee nee nee nee

Zoutkamp Nee nee nee nee

Steenhuis Nee nee nee nee

Hoeksmeer Nee nee nee nee

Noordelijk Zeekleigebied Nee nee nee nee

Hondshalstermeer/’t Waar Nee nee nee nee

Bourtange Nee nee nee nee ja

Blauwestad ja, Reiderwolde nee nee ja, deels uitgevoerd

Geen EHS meer

Kornhorn

52

Op basis van de mogelijke financiering, de concrete uitvoerbaarheid en de hierboven genoemde prioritering is een lijst opgesteld van de projecten waaraan we de komende jaren willen werken. De ambitie is om de volgende projecten aan te pakken:

Grootegastermolenpolder

Dwarsdiep

Reitdiep‐midden

Meerstad ‐ Westerbroek

Midden‐Groningen

Benedenloop Westerwoldse Aa

Westerwolde (Ellersinghuizerveld, Ter Wupping,, Lieftinghsbroek)

Drentsche Aa (Bovenlanden, Westerlanden) Realisatie is mede afhankelijk van het succes van lopende subsidieaanvragen, de inzetbaarheid van BBL‐gronden en de inzet van gebiedspartners. In de komende jaren kan worden besloten om aan andere projecten voorrang te geven.

53

Bijlage 4 Restant opgave TOP‐gebieden Kaart verdroogde gebieden (TOP lijst)

Tabel restantopgave TOP‐lijst verdroging

Gebied oppervlakte in ha Realisatiefase

Haansplassen 280 planvorming loopt

Dannemeer fase 2 350 in uitvoering, alternatieve financiering

Polder Oosterland/Lappenvoort 190 wacht op grondverwerving/functieverandering

Westerlanden/Besloten venen 120 wacht op grondverwerving/functieverandering

Kropswolde/Wolfsbarge 130 wacht op grondverwerving/functieverandering

Bombay planvorming loopt

Doezemermieden/Kaleweg 185 planvorming loopt, wacht op grondverwerving/functieverandering

Matslootgebied 445 planvorming loopt

Dwarsdiepgebied, deelgebied 2 135 planvorming loopt, wacht op grondverwerving/functieverandering

Bakkerom/Pasop 170 planvorming loopt

Beekdal Ruiten Aa (wagons 3 en 4) 668 planvorming loopt, wacht op grondverwerving/functieverandering

Hardeweer/Beswerd 30 uitgevoerd nog niet effectief, wacht op procedure

Meerland 30 planvorming gereed

54

Bijlage 5 KRW‐synergieprojecten

Synergiegelden KRW Rijksbijdrage Synergiegelden (€)

Duurzame leefomgeving Fivelingo

682.200

Beekherstel Runde

1.800.000

Herstel oevers kanalen Oldambt

75.000

Structuurvisie Meerweg, deelplan Oost

905.700

Inrichting moerasgebied Marumerlage

356.000

Totaal 3.818.900

55

Bijlage 6 Kaart landschapsstructuur

56

1. Herstel van oude dijken en maren Dijken en maren vormen structuren die duidelijk herkenbaar zijn in het landschap. Zij geven identiteit aan het landschap. Vanuit de kader richtlijn water ligt een aanzienlijke opgave tot het inrichten van natuurvriendelijke oevers. Wij willen de herkenbaarheid vergroten van oude maren en voormalige getijderivieren zoals de Fivel en de Oude Geut. Met de grond die vrijkomt bij deze werkzaamheden kunnen oude dijken hersteld en aangevuld worden. 2. Wierden We zetten net als in de voorgaande periode in op herstel en behoud van een aantal karakteristieke wierden. De wierden en wierdedorpen zijn essentiële elementen in het Waddenkustlandschap. Wij willen de ontstaansgeschiedenis en cultuurhistorie van wierden en wierdedorpen, zoals bijvoorbeeld Termunten, Warffum en Ulrum, beter leesbaar en beleefbaar maken. Het gaat hierbij om de relatie tussen de plek van de wierden de natuurlijke ondergrond en de wijze waarop het land in cultuur is gebracht. Meer specifiek gaat het bijvoorbeeld om het behoud, versterking en herstel van steilranden, ossengangen, radiale structuur en de verbetering van erven en kerkterreinen. 3. Houtsingels in het ZWK In het Zuidelijk Westerkwartier vormt het raamwerk van houtsingels een levend landschap. Het is een karakteristiek coulisselandschap met beeldbepalende landschapselementen als hout‐ en elzensingels, poelen en dobben, hagen en knotwilgen. De houtsingels zorgen voor een groene dooradering van het landelijke gebied en biodiversiteit. Het beheer van de houtsingels is in dit gebied de belangrijkste landschappelijke opgave voor de komende jaren. Het draagvlak voor het beheer van houtsingels willen we herstellen door een goede regeling voor boeren binnen het Europees Landbouwbeleid te realiseren. Door het toepassen van nieuwe innovatieve vormen van beheer, zoals een collectieve aanpak kunnen houtsingels weer groeien in het Zuidelijk Westerkwartier. 4. Beslotenheid van de groene linten (in het Oldambt in combinatie met de grootschalige openheid daarbuiten) In het Oldambt en een deel van Westerwolde vormen de groene linten een herkenbare dooradering van het doorgaans open landschap. Het groen hoort thuis in de linten en in mindere mate als enclaves in de open gebieden. Het aanpakken van 'overtollig' groen en het versterken van nieuw groen in de linten bevordert de openheid en maakt het landschap leesbaar. 5. Beeksysteem Westerwolde (Ruiten Aa) Landschap en natuur gaan nauw samen binnen de EHS van Westerwolde. De inrichting van de EHS is opgedeeld in een aantal deelprojecten. Onlangs is gestart met de inrichting van het Ellersinghuizerveld waar het kleinschalige landschap van omstreeks 1850 als cultuurhistorisch erfgoed wordt hersteld. Met bouwvoorgrond uit de slenken worden enkele essen afgedekt. Zo wordt het archeologisch bodemarchief weer voor langere tijd veilig gesteld. In Ter Wupping en Wessinghuizen wordt gestreefd naar beekherstel en ten noorden van Ter Apel is het de bedoeling dat het oude hoevenlandschap wordt versterkt door een afwisseling van essen, droge schrale graslanden, geriefbosjes en houtsingels. 6. Overgangen zoet‐zout Om de ecologische kwaliteit van het waddensysteem te verbeteren wordt in het waddenkustgebied gestreefd naar verzachting van de overgang van het zoet naar het zoutwatersysteem. Hiervoor zullen brakwatergebieden worden ingericht. Om het landschap langs de Waddenkust herkenbaar en leesbaar te houden gaan wij op zoek naar nieuwe overgangen tussen kust en land die vanuit hun natuurlijke oorsprong aanleiding geven tot een zoet‐zout overgang. 7. Kanalen en wijken De kanalen en wijkstructuur staat onder druk in de Veenkoloniën door verlanding en demping van deze watergangen. Om de herkenbare verkaveling van dit landschap zichtbaar te houden is het van

57

belang om de kanalen en wijken in stand te houden. Dit is ook in lijn met afspraken die het waterschap wil maken met gemeenten over het tegengaan van verdergaande dempingen. Het ‘ruimtepotentieel’ van de kanalen en wijken kan namelijk ingezet worden voor het vasthouden van water en het bevorderen van de ecologische én waterkwaliteit, ook als dienst binnen het Europees Landbouwbeleid.

58

Bijlage 7 Werkprogramma ‘EHS Zuidlaardermeer ‐ Midden‐Groningen’ 1. Inleiding ‘EHS Zuidlaardermeer ‐ Midden Groningen’ is een programma van de Provincie Groningen voor de realisatie van de EHS tussen de natuurgebieden rond het Zuidlaardermeer en die in Midden‐Groningen. Bij de herijking van het plan Meerstad heeft de Provincie Groningen deze opgave van het Ministerie van Economie, Landbouw en Innovatie (EL&I) overgenomen. Het Ministerie heeft daartoe grond, gebouwen en geld aan de provincie overgedragen. De provincie ontwikkelt de EHS zelfstandig en naar eigen inzicht. Het programma beschrijft de aanpak en de middelen en heeft een indicatieve looptijd van 2012‐2015. Herijking Meerstad Het masterplan Meerstad (2005) ging uit van grootschalige woningbouw in een aantrekkelijke groene omgeving, met ruimte voor waterberging, groenontwikkeling en natuurontwikkeling. Bij het masterplan waren publieke en private partners betrokken. De verslechterde situatie op de woningmarkt hebben de partijen doen besluiten tot aanpassing van doelen en projectorganisatie. In 2012 is de publiek‐private samenwerking ontbonden en zijn de verschillende opgaven uit het masterplan door een beperkt aantal partners overgenomen. De gemeente Groningen draagt nu, in samenwerking met de gemeente Slochteren, de verantwoordelijkheid voor de ontwikkeling van het groen stedelijk wonen in het exploitatiegebied. De provincie is verantwoordelijk voor de EHS‐opgave buiten het exploitatiegebied. In lijn met landelijke ontwikkelingen neemt de provincie hierin de rol van het Ministerie van EL&I over. Het Ministerie heeft de voor de EHS Meerstad gekochte grond (274 ha) en opstallen aan de provincie overgedragen. Het Ministerie heeft daarnaast een bedrag van € 5.7 miljoen beschikbaar gesteld en is een inspanningsverplichting aangegaan voor € 1.1 miljoen. Met de beschikbare gronden, opstallen en financiële middelen van het Ministerie kunnen wij circa 250 hectare EHS tussen het Zuidlaardermeergebied en het natuurgebied Midden‐Groningen realiseren. Nieuwe kijk op natuuropgaven De provincie Groningen beschrijft in haar Provinciaal Omgevingsplan (POP) en Natuurbeheerplan de ligging en natuurdoelen van de EHS. De financiering van de EHS is geregeld in het Provinciaal Meerjaren Programma Landelijk Gebied (PMJP). Een uitzondering hierop vormde de EHS tussen het Zuidlaardermeer en Midden‐Groningen, omdat deze werd gefinancierd volgens de PPS‐constructie Meerstad. In 2012 hebben provincie en Rijk afspraken gemaakt over de decentralisatie van natuurtaken. Als gevolg van beperkte beschikbaarheid van rijksmiddelen worden ambities en prioriteiten opnieuw vastgesteld. Een robuust en duurzaam ecologisch functionerende EHS is daarbij een van onze voorwaarden. De EHS tussen het Zuidlaardermeer en Midden‐Groningen draagt bij aan het duurzaam functioneren van natuurgebieden en de mogelijkheid voor dieren om te kunnen trekken. De EHS tussen het Zuidlaardermeer en Midden‐Groningen is daarom een van de prioritaire gebieden. Uitvoering geschiedt op basis van dit programma. Onze maatschappelijke partners in het landelijk gebied onderschrijven deze keuze in het Groenmanifest, dat zij in de zomer van 2011, vooruitlopend op de decentralisatie, hebben opgesteld. De ondertekenaars ‐ zowel vanuit landbouw als vanuit natuur‐ en milieuorganisaties ‐ willen zich gezamenlijk inzetten voor een vitaal landelijk gebied in Groningen. Het manifest omvat voorstellen voor verwerving, inrichting en beheer van natuurgebieden, agrarisch natuurbeheer en economische ontwikkeling van de landbouw op het Gronings platteland. De ondertekenaars zijn van mening dat de

59

EHS tussen het Dwarsdiep en Midden‐Groningen prioriteit heeft, met speciale aandacht voor het tracé tussen het Zuidlaardermeer en Midden‐Groningen. 2. Visie en uitgangspunten Voor het opstellen van een Inrichtingsplan gaan wij uit van de volgende visie en de daarop gebaseerde uitgangspunten. Natuur Visie Rond Meerstad liggen twee grote natte natuurgebieden: Midden‐Groningen en Zuidlaardermeer. Het Zuidlaardermeer maakt deel uit van zowel de EHS als Natura 2000 (het Europese netwerk van belangrijke natuurgebieden). In deze gebieden komen (Europees) beschermde soorten voor als otter, bever en groene glazenmaker. Voor het behoud van deze en andere karakteristieke soorten is het van belang dat uitwisseling tussen de twee grote EHS‐gebieden mogelijk is. In ons Provinciaal Omgevingsplan geven wij aan dat we tussen de twee natuurgebieden een EHS‐gebied willen inrichten ten behoeve van migratie en als rustgebied. Natuur die we in het tussenliggende gebied al hebben, willen we duurzaam behouden. Daarom zetten we in op afronding van bestaande natuurgebieden. In een aantal gevallen draagt toevoeging van percelen bij aan het optimaliseren van de inrichting en het beheer. Toevoeging van een perceel kan bijvoorbeeld leiden tot een betere waterhuishouding, waardoor natuurdoelen met een geringere beheerinspanning kunnen worden gerealiseerd. Weidevogelbeheer is één van de speerpunten van het provinciaal natuurbeleid. Ondanks de inspanning van diverse partijen, staat het weidevogelbestand nog steeds onder druk. Inzet van middelen en instrumenten voor bescherming sorteert het grootste effect in kansrijke gebieden, zoals de polders aan de westkant van het Zuidlaardermeer. Deze polders kunnen tevens dienst doen als rust‐ en foerageergebied voor onder andere kolgans en kleine zwaan (opgave voor het Zuidlaardermeergebied vanuit Natura 2000). Ook de kleinere natuurgebieden zijn belangrijk voor de natuur in het gebied rond Meerstad. In de natuurgebieden Rijpma en Harkstederbroeklanden, in Midden‐Groningen en in Meerstad zelf leven kleine (deel)populaties heikikker. Het leefgebied in het exploitatiegebied Meerstad zal verkleinen door de geplande woningbouw. Met het instrument ‘ontwerp inclusief’ zorgt de GEMM (Grond Exploitatie Maatschappij Meerstad) voor inrichting van nieuwe leefgebieden voor deze Europees beschermde soort. Een deel van de extra leefgebieden vullen wij gezamenlijk in. Hierdoor ontstaat een vervangend en extra leefgebied voor de heikikker en wordt de uitwisseling tussen deelpopulaties in Rijpma en Midden‐Groningen mogelijk gemaakt. Het gebied tussen het Zuidlaardermeer en Midden‐Groningen wordt op meerdere plaatsen doorsneden door infrastructuur. Het gaat om meerdere oost‐west lopende wegen (Rijk, provincie en gemeenten), spoor en kanaal, die de migratie tussen natuurgebieden in de weg staan. Om deze barrières op te heffen, moeten ontsnipperingsmaatregelen worden getroffen, bijvoorbeeld in de vorm van natte onderdoorgangen. Naast verwerving en inrichting is goed beheer een belangrijke voorwaarde voor realisatie en behoud van natuurwaarden. Beheer moet worden afgestemd op natuurdoelen. Kosteneffectiviteit is van groot belang. Een grote verantwoordelijkheid hiervoor ligt bij de natuurbeheerders.

60

Uitgangspunten Voor het realiseren van een duurzaam ecologisch functionerende EHS tussen het Zuidlaardermeer en Midden‐Groningen richten wij ons op:

Verbinding van beide natte natuurgebieden, onder andere voor Europees beschermde soorten zoals otter, bever en groene glazenmaker. Hierbij gaan wij uit van de door GS eind 2010 gekozen voorkeursroute D (zie kaart).

Afronding van bestaande natuurgebieden: in de Onner‐ en Oostpolder (weidevogelkerngebied) en het Hesselinksbos bij Westerbroek (minimaliseren verdroging).

Behoud deelpopulaties heikikker: ontwikkeling van een extra leefgebied ten zuiden van het Slochterdiep en mogelijk maken van uitwisseling tussen deelpopulaties.

Wij gaan ervan uit dat voor de realisatie van de EHS tussen het Zuidlaardermeer en Midden‐Groningen circa 250 hectare nieuwe natuur (EHS) wordt aangelegd.

Ontsnippering van infrastructuur: hierbij gaan wij uit van het beginsel ‘sober en doelmatig’. Bij de majeure ontsnipperingspunten onderzoeken wij de optie ‘doorgroei’ (aanvullende kwaliteitsverhogende maatregelen op termijn).

Kosteneffectief beheer gericht op realisatie en behoud van de omschreven natuurdoelen.

Landbouw Visie Voor de realisatie van de EHS moet nog een beperkte oppervlakte grond worden verworven. Wij willen dat doen door middel van aankoop en ruil en gaan daarbij uit van maatwerk voor de direct betrokken landbouwbedrijven. Een deel van de reeds verworven gronden zal niet worden ingezet voor de EHS. Zij liggen niet op de gewenste plek. Omdat draagvlak bij de landbouw belangrijk is, willen wij parallel aan de verwerving zorgdragen voor verbetering van de landbouwstructuur. De verkaveling kan in een aantal gevallen aanzienlijk worden verbeterd door verspreid liggende veldkavels te groeperen of te laten aansluiten op een huiskavel. Uitgangspunten

Nieuwe natuur moet zorgvuldig worden ingepast in de bestaande agrarische bedrijfsstructuur. Wij zetten in op het leveren van maatwerk per individueel landbouwbedrijf.

Daar waar de wens tot agrarische structuurverbetering bestaat, zetten wij de provinciale kavelruilcommissie in om mogelijkheden te onderzoeken en waar mogelijk kavelruilen te realiseren.

Recreatie Visie De natuur in Groningen is er ook voor de mens. Wij hanteren het principe dat recreatief medegebruik van natuur mogelijk is zolang aan natuurwaarden geen afbreuk wordt gedaan. Door slimme zonering en geleiding kunnen recreanten volop meegenieten van de EHS. Hierbij maken wij zoveel mogelijk gebruik van reeds bestaande infrastructuur. Uitgangspunten

Een recreatieve fietsverbinding tussen het woongebied Meerstad en de natuurgebieden rond het Zuidlaardermeer.

Eenvoudige dorpsommetjes.

61

3. Werkwijze In het kader van de landinrichtingsprojecten Meerstad en Westerbroek is al veel informatie verzameld en bewerkt ten behoeve van de EHS‐begrenzing en het op te stellen inrichtingsplan. Op een aantal onderdelen is aanvullende informatie nodig. De begrenzing en het inrichtingsplan worden in samenhang uitgewerkt. Begrenzing EHS De EHS wordt op basis van de in hoofdstuk 2 genoemde uitgangspunten begrensd. Daarvoor wordt op een aantal onderdelen nog aanvullende informatie verzameld. Het resultaat is een concreet voorstel voor de begrenzing op perceelniveau (uitwerking zoekgebied uit de Provinciale Omgevingsverordening). Opstellen inrichtingsplan Na een afgeronde visie op de EHS‐begrenzing worden de contouren van een inrichtingsplan uitgewerkt en vastgelegd (kaarten met summiere tekst). Organisatie Het begrenzen van de EHS en het opstellen van een inrichtingsplan vinden op ambtelijk niveau plaats. De basiswerkzaamheden worden verricht door DLG. In deze fase zal regelmatig contact worden opgenomen met betrokken instanties (gemeenten, waterschap, natuur‐ en milieuorganisaties, landbouw) om informatie uit te wisselen en om hen mee te nemen in de planvorming. In specifieke situaties wordt contact gelegd met direct betrokken grondeigenaren. Het voorstel voor de begrenzing en het inrichtingsplan worden voorgelegd aan een bestuurlijke klankbordgroep met vertegenwoordigers van provincie, gemeenten, waterschap, natuurbeheerders en landbouw. Communicatie Na bestuurlijke consensus over het conceptvoorstel voor de EHS‐begrenzing worden partijen (particulieren/organisaties) van wie grond nodig is als eerste persoonlijk geïnformeerd. Het voorstel wordt daarna als onderdeel van de begrenzing van de herijkte EHS voor de hele provincie afgewikkeld, in het kader van de procedure voor wijziging van de Provinciale Omgevingsverordening. Over de voorstellen van het inrichtingsplan vindt vooroverleg met het gebied plaats. Het concept inrichtingsplan wordt in de inspraak gebracht. Voorafgaand aan de vaststelling door GS wordt het ter informatie naar PS gestuurd. Planning

1e kwartaal 2013 Voorstel begrenzing EHS

2e/3e kwartaal 2013 Vaststelling begrenzing EHS in Provinciale Omgevingsverordening

2e en 3e kwartaal 2013 Opstelling inrichtingsplan

3e en 4e kwartaal 2013 Vaststelling inrichtingsplan

4. Middelen Voor de realisatie van de EHS Zuidlaardermeer ‐ Midden‐Groningen heeft de provincie de volgende middelen ontvangen:

274 hectare en bijbehorende opstallen

€ 5.7 miljoen (netto) aan liquide middelen

€ 1.1 miljoen als inspanningsverplichting van EL&I richting de provincie (nader in te vullen)

62

Deze middelen vormen het start‐ en werkkapitaal voor realisatie van circa 250 hectare EHS. Het bedrag van € 5.7 miljoen is ondergebracht op een aparte ‘bestemmingsreserve EHS Zuidlaardermeer ‐ Midden‐Groningen’. Inkomsten uit onder andere verkoop van overbodige grond en gebouwen en verpachting van grond worden aan deze rekening toegevoegd. Kosten voor beheer van grond en gebouwen, verwerving, inrichting en beheer EHS komen ten laste van deze rekening. Verbetering van de landbouwstructuur door middel van kavelruil en de aanleg van recreatiepaden worden niet uit de bestemmingsreserve gefinancierd. Hier moet separaat financiering voor worden gezocht. Als zich daartoe mogelijkheden aandienen, wordt een beroep gedaan op externe financieringsbronnen/subsidies. Beheer en koop / verkoop grond en opstallen De realisatie van de EHS Zuidlaardermeer ‐ Midden‐Groningen merken wij aan als provinciaal werk. Conform het Bevoegdhedenbesluit GS 2011 is hier de volmacht van het hoofd van de afdeling Wegenbouw van toepassing tot het aangaan van overeenkomsten inzake beheer en aan‐ en verkoop van onroerende zaken. De feitelijke werkzaamheden laten wij verrichten door DLG/BBL, mede op basis van het tussen de provincie en DLG overeengekomen Handelingskader Grond.

De van EL&I ontvangen gronden en gebouwen dienen (tijdelijk) te worden beheerd (onder andere verhuur/verpachting). Net als voor de overdracht door EL&I, zorgt BBL hiervoor. De benodigde uren worden geregeld in de jaarlijkse prestatieovereenmomst met DLG. Voor de realisatie van de EHS moet op een beperkt aantal plekken nog grond worden verworven. Het is van belang om het verwervingstraject (ruil/koop) tijdig op te starten, zodat op de afronding van de planvorming voor strategische locaties kan worden geanticipeerd. Voor een beperkt deel van de verkregen grond en gebouwen is nu al duidelijk dat ze niet nodig zijn voor realisatie van de EHS of voor verbetering van de landbouwstructuur. Het verkooptraject kan nu al worden gestart. Ingezet moet worden op een maximale opbrengst, om aldus voldoende werkkapitaal te creëren voor realisatie van de EHS tussen het Zuidlaardermeer en Midden‐Groningen. BBL verzorgt de aankoop en verkoop van gronden, op basis van het tussen de provincie en BBL overeengekomen Handelingskader Grond. Prestaties en kosten Een indicatie van de te leveren prestaties, de daaraan verbonden kosten en de financiering worden in de tabellen gegeven.

63

DOELEN

Beleidsopgave Strategisch doel Operationeel doel Prestaties

* Realisatie EHS Realiseren van een samenhangend netwerk van natuurgebieden

‐ duurzaam functionerende EHS tussen Zuidlaardermeer en Midden‐Groningen

‐ verwerven Meerstad/Westerbroek‐ verwerven Onnen ‐ verkopen grond Meerstad/Westerbroek ‐ verkopen gebouwen ‐ inrichten ‐ beheren ‐ knelpunten infrastructuur

ca. 30 ha ca. 100 ha ca. 150 ha 7 stuks ca. 250 ha ca. 250 ha 7 stuks

* Landbouw Toekomstgerichte duurzame landbouwbedrijven

‐ verbeteren verkaveling‐ realiseren natuurgericht boeren

‐ kavelruil .. ha

* Recreatie Recreatief medegebruik

‐ verbinding Meerstad ‐ Zuidlaardermeer‐ dorpsommetjes

‐ route‐ route

.. km

.. km

INKOMSTEN, KOSTEN, FINANCIERING

Opgave Onderdeel inkomsten kosten financiering

* Realisatie EHS

‐ overdracht EL&I‐ inspanningsverplichting EL&I à € 1.1 mln. ‐ verkopen grond / gebouwen ‐ verwerven ‐ inrichten ‐ beheren ‐ knelpunten infrastructuur

€ 5.700.000 p.m. € 6.000.000

€ 3.775.000 € 3.750.000 p.m. p.m.

provincie provincie provincie Rijk, provincie, gemeenten

* Landbouw

‐ kavelruil

. p.m. landbouw

* Recreatie

‐ route Meerstad / Zuidlaardermeer‐ dorpsommetjes

p.m.p.m.

gemeenten, provinciegemeenten

64

Bijlage 8 Instrumenten

Voor de realisatie van de verschillende doelen uit het Programma Landelijk Gebied is vaak grond nodig. Die kan op verschillende manieren worden verkregen. Uitgangssituatie, planmaatregelen en aankoopstrategie worden per gebied of subgebied in een Aankoopstrategieplan (ASP) neergelegd. In dit ASP kan een onderbouwde keuze worden gemaakt voor de in te zetten instrumenten. Dit kan variëren van vrijwillige aankoop of inzet van het ruilinstrumentarium tot wettelijke onteigening. De instrumenten worden hieronder beschreven. 1. Aankoop losse percelen op de vrije markt Aankoop van percelen binnen de EHS en aankoop van percelen die dienen als ruilgrond gebeuren vaak op vrijwillige basis en tegen de (agrarische)marktwaarde. 2. Verwerving geheel landbouwbedrijf Voor aankoop van een geheel bedrijf bestaan twee mogelijkheden:

‐ De ondernemer beëindigt zijn bedrijf. ‐ Bedrijfsverplaatsing: de ondernemer verkoopt zijn huidige bedrijf en koopt elders een bedrijf

terug. De ondernemer kan afhankelijk van de situatie een beroep doen op de beëindigingsregeling of de verplaatsingsregeling. 2.1 Beleidsregel bedrijfsbeëindiging Grondgebonden Agrarische Bedrijven Provincie Groningen (samenvatting) Voor de volledige voorwaarden dient de regeling te worden geraadpleegd. Doel van de regeling Het beëindigen van grondgebonden agrarische bedrijven ten behoeve van de realisatie EHS. Subsidiabele activiteiten Gedeputeerde Staten kunnen op aanvraag een subsidie verstrekken voor de beëindiging van een grondgebonden agrarisch bedrijf. Beoordelingscriteria/ verplichtingen Voorwaarden om voor subsidie in aanmerking te komen:

Binnen dertien maanden na overdracht aan BBL dient het gebruik van de grond waarvoor subsidie wordt ontvangen voor de landbouw te zijn beëindigd. In bijzondere gevallen kan de eigenaar of gebruiker toestemming van GS krijgen om een deel van de grond in eigendom of gebruik te houden. Daarbij kan geen sprake zijn van voortzetting van commerciële landbouwactiviteiten; die dienen permanent en definitief te worden beëindigd.

Alle duurzaam tot het bedrijf behorende gronden, gelegen binnen het toeslaggebied, dienen te worden aangeboden.

Alleen ondernemingen die de verplichte minimumnormen naleven, komen voor een vergoeding in aanmerking ( met het oog op naleving van punt 144 onder a en i van de Europese richtlijnen).

De begunstigden mogen niet in financiële moeilijkheden verkeren.

De productielocatie moet in de afgelopen 5 jaar volledig in bedrijf zijn geweest.

Subsidiebijdrage Voor de subsidiebijdragen wordt verwezen naar de vigerende regelingen. 2.2 'Beleidsregel Verplaatsing Grondgebonden Agrarische Bedrijven Provincie Groningen versie 22 januari 2009' (samenvatting) Voor de volledige voorwaarden dient de regeling te worden geraadpleegd.

65

Doel van de regeling Het verplaatsen van grondgebonden agrarische bedrijven ten behoeve van de realisatie EHS. Subsidiabele activiteiten Gedeputeerde Staten verstrekken op aanvraag van een belanghebbende subsidie voor de verplaatsing van een grondgebonden agrarisch bedrijf waarvan de cultuurgrond voor ten minste 50% is gelegen in de EHS. Beoordelingscriteria / voorwaarden De subsidieregeling is uitsluitend van toepassing voor kleine en middelgrote landbouwbedrijven die actief zijn in de primaire productie van landbouwproducten. De subsidie wordt verstrekt als aan de volgende voorwaarden is voldaan:

Het grondgebonden agrarisch bedrijf wordt zodanig verplaatst dat de cultuurgrond niet in de EHS, een natuurgebied, een landinrichtingsgebied of een gebied voor planmatige kavelruil ligt.

De aanvrager dient alle tot het bedrijf behorende cultuurgrond en het bouwblok in eigendom te hebben.

De subsidieontvanger zorgt ervoor dat uiterlijk binnen 24 maanden na verlening van de subsidie wordt voldaan aan de verplichtingen.

Subsidiebijdrage Voor de subsidiebijdragen wordt verwezen naar de vigerende regelingen. 3. Grondruilen Naast verwerving ter plekke zijn diverse ruilinstrumenten voorhanden. Bij de keuze is een aantal zaken van belang: de hoeveelheid grond die moet worden verworven, de periode, draagvlak in het gebied, sectoraal of integraal belang, complexiteit en urgentie. Afhankelijk van deze factoren zijn de volgende instrumenten aan de orde. 3.1 Vrijwillige kavelruil Er is sprake van kavelruil als minimaal drie verschillende eigenaren hun gronden ruilen. Vrijwillige kavelruil is vooral geschikt in situaties waar doelen relatief eenvoudig te realiseren zijn en waar flexibiliteit ten aanzien van het te behalen resultaat mogelijk is. In deze gevallen kan een beroep worden gedaan op: 3.1.1 Regeling Kavelruil (samenvatting) Voor de volledige voorwaarden dient de regeling te worden geraadpleegd. Doel van de regeling Met en voor boeren onderzoeken waar en hoe kavelruil de agrarische bedrijfsstructuur kan versterken en of andere doelen gerealiseerd kunnen worden. Subsidiabele activiteiten De provincie Groningen ondersteunt het proces van vrijwillige kavelruil door de volgende activiteiten volledig (100%) voor rekening te nemen:

Het aanstellen van een kavelruilcoördinator.

Het inschakelen van DLG en het Kadaster voor het verrichten van onderzoek en verdere ondersteuning van de werkzaamheden.

Inzet van de grondbank. De volgende activiteiten neemt zij voor 50% voor haar rekening:

Het inschakelen van taxateurs voor de taxatie van ruilgronden.

Kosten voor de notaris en inschrijving bij het Kadaster.

66

Daarnaast is het mogelijk subsidie te verkrijgen voor de uitvoering van inrichtingswerkzaamheden. 3.1.2 Particulier initiatief Er komen ‐ vaak eenvoudige ‐ kavelruilen tot stand op initiatief van agrariërs zelf. Soms speelt een makelaar daarbij de rol van kavelruilcoördinator. Particuliere initiatieven van kavelruilen kunnen als uitgewerkt plan worden aangeleverd bij het Projectbureau Kavelruil voor goedkeuring en subsidie. De afhandeling vindt op dezelfde wijze plaats als van de kavelruilen die door het Projectbureau Kavelruil worden ondersteund. De partij die de ruiling tot stand heeft gebracht, komt in aanmerking voor een vergoeding. Voor de volledige voorwaarden/ vergoeding dient de regeling te worden geraadpleegd. 3.2 Planmatige kavelruil Bij planmatige kavelruil gaat het om een gebiedsgerichte aanpak. Planmatige aanpak is vrijwillig, maar niet vrijblijvend. Samen met betrokkenen wordt geprobeerd een herverkaveling van gronden tot stand te brengen om aldus diverse doelen in het gebied te realiseren. 3.3 Wettelijke verkaveling Op basis van de Wet inrichting landelijk gebied kan ook worden gekozen voor het wettelijk instrument. Binnen een niet te groot afgebakend gebied wordt een nieuwe kavelindeling tot stand gebracht. De uitkomst is verplichtend, met dien verstande dat de regels omtrent ruiling wettelijk zijn geborgd. Er is sprake van rechtsbescherming: mogelijkheid om zienswijzen in te dienen, mogelijkheid tot beroep, voorschriften, enzovoorts. Daarnaast kent het instrument een aantal specifieke mogelijkheden. Zo kan door middel van korting grond worden vrijgemaakt voor diverse voorzieningen, is er een mogelijkheid om schade te vergoeden en kan via het regelen van tijdelijk gebruik al snel tot uitvoering worden overgegaan voordat de gronden in eigendom zijn verworven. Het wettelijk instrument is in de vorm van Herinrichting en landinrichting al veelvuldig toegepast in deze provincie. De animo ervoor is de afgelopen jaren afgenomen. Om toekomstige projecten sneller (kortere doorlooptijd) en efficiënter (minder capaciteit betrokken partijen) te kunnen realiseren, is ‘verkavelen voor groei’ ontwikkeld. Dit is een innovatieve aanpak van vrijwillige en wettelijke verkaveling in het landelijk gebied. Sleutel is de grote eigen rol en verantwoordelijkheid van de agrarische ondernemers in het gebied . 4. Onteigening Onteigening is één van de meest ingrijpende middelen van de overheid om vastgoed te verwerven. Daarom heeft de wetgever dit grondverwervinginstrument met veel waarborgen omkleed. Onteigening is het onvrijwillig verwerven van onroerende goederen, is wettelijk geregeld (Onteigeningswet) en vindt plaats op basis van een Koninklijk Besluit dat alleen kan worden verkregen onder de volgende voorwaarden:

Er is sprake van een algemeen belang (nut).

In een overheidsplan moet een onteigeningstitel zijn opgenomen voor het betreffende onroerende goed, bijvoorbeeld bestemmingsplan, landinrichtingsplan, waterwet, inpassingsplan WRO.

Er is sprake van noodzaak. De overheid moet aantonen dat realisatie van haar plan niet mogelijk is zonder verwerving van het betreffende onroerende goed. Daarbij gaat het om ruimtelijke aspecten (kan het niet elders?) en om de vraag of de eigenaar niet zelf het gewenste doel kan realiseren (recht op zelfrealisatie).

Er is sprake van urgentie. Onteigening verlangt opname van een onteigeningstitel in een overheidsplan. Met alle bijbehorende procedures en mogelijkheden tot bezwaar en beroep neemt dit proces al gauw twee à drie jaar in beslag. Wanneer het plan onherroepelijk is, kan de daadwerkelijke onteigeningsprocedure worden gestart. Ook hier bestaan bezwaar‐ en beroepsmogelijkheden, met een doorlooptijd van 1 à 2 jaar. Al

67

met al moet dus rekening worden gehouden met 4 à 5 jaar tussen het moment waarop (bestuurlijk) wordt besloten tot het inzetten van onteigening en de eerste daadwerkelijke onteigening. In geval van onteigening krijgt de onteigende een volledige schadeloosstelling. Aan de daadwerkelijke onteigening gaat steeds (een poging tot)vrijwillige aankoop op basis van volledige schadeloosstelling vooraf. Aankoop op basis van volledige schadeloosstelling (ook wel aangeduid als aankoop op onteigeningsbasis) vindt plaats op basis van vrijwilligheid, terwijl koopsom en vergoedingen worden bepaald als ware er sprake van onteigening. Binnen de regels voor staatssteun kunnen overheden aankopen op basis van volledige schadeloosstelling wanneer dit gebeurt in een gebied waar een onteigeningstitel kan worden verkregen. Deze vorm van verwerving wordt regelmatig toegepast bij verwerving ten behoeve van woningbouw en infrastructuur. Voor aankoop ten behoeve van de EHS is onteigening en aankopen op basis van volledige schadeloosstelling in Groningen tot op heden niet toegepast. 5. Particulier beheer Een particulier met eigendommen binnen de EHS kan ook zelf de gronden omzetten in natuur: particulier beheer. Hier is de regeling SKNL van toepassing. Door omzetting van landbouwgrond in natuur daalt de grond in waarde. Daarvoor kan compensatie (subsidie) worden verkregen. Deze compensatie bedraagt een percentage van de agrarische waarde. Daarnaast kan subsidie worden verkregen voor de investerings‐ en inrichtingsmaatregelen op basis van een investeringsplan.

68

Bijlage 9 Vervallen rijkstaken De ‘vervallen rijkstaken’ voor onze provincie zijn:

Structuurversterking grondgebonden landbouw

Pilots duurzaam ondernemen landbouw

Wandelen boerenpaden

Nationale recreatieve routestructuren voor wandelen, fietsen en varen

Verdrogingbestrijding

Soortenbeleid

Nationale Parken

Nationale Landschappen Middag‐Humsterland en Drentsche Aa

Meerjarenovereenkomst Stichting Landschapsbeheer Groningen

Budgetfinanciering Landschapsbeheer Groningen Binnen de € 4.3 miljoen die vanaf 2014 beschikbaar is, moet ook ruimte worden gevonden voor doelen die nu onderdeel zijn van het PLG:

Sociaal Economische Vitalisering

Verbreding en vernieuwing landbouw

Projecten 'overige natuur' De keuzes die de provincie maakt voor 2014 en daarna zijn mede gebaseerd op gesprekken die met betrokken partners zijn gevoerd. Wij maken de volgende keuzes:

Landbouwstructuurversterking wordt geschrapt als separaat sectoraal doel; alleen in combinatie met natuur wordt landbouwstructuurversterking meegenomen. Het instrument kavelruil blijft wel overeind. Het sectorbudget kwalitatieve innovatiesprongen landbouw wordt toegevoegd aan het PLG en daarmee ontschot.

De landelijke recreatieve routestructuren (wandelen, fietsen, varen) worden buiten het PLG om bekostigd. De landelijk discussie over de platforms wandelen en fietsen wordt afgewacht, alvorens hierover te besluiten. De provincie blijft zich, buiten het PLG om, inzetten voor instandhouding van het landelijke basistoervaartnet en voor het oplossen van knelpunten daarin.

Ten opzichte van de situatie voor de decentralisatie wordt een bezuiniging van circa 50% doorgevoerd voor aan natuur gelieerde taken. De budgetten natuurtaken worden zoveel mogelijk gebundeld in het herziene PLG opgenomen.

Diverse organisaties, zoals Stichting Landschapsbeheer Groningen, die voor de eigen organisatie in de afgelopen jaren vanuit het PLG budgetsubsidie hebben ontvangen, worden vanaf 2014 gekort met 25%.

De provincie wil overleg met het Rijk over haar rol richting Agrarische Natuurverenigingen (ANV's) en BoerenNatuur en de financiering vanuit het GLB.

In de landelijke discussie zet de provincie in op behoud van het stelsel van Nationale Parken en Nationale Landschappen. Voor het Nationaal Park Lauwersmeer wordt jaarlijks € 50.000,‐ gereserveerd. Voor het Nationale Landschap Middag‐Humsterland wordt prioriteit gegeven aan projectontwikkeling, maar geen apart projectbudget gereserveerd.

Voor het EU‐POP 3 2014‐2021 wordt € 500.000,‐ voor SEV als cofinanciering gereserveerd.

Voor het Loket Levende Dorpen wordt € 250.000,‐ gereserveerd. De samenwerking met gemeenten wordt voortgezet.

Onderstaande tabel geeft de financiële consequenties van deze keuzes weer.

69

Tabel Herschikking jaarlijkse provinciale bijdragen.

Taak Oud Nieuw

Verschil PLG 2007‐2013 PLG2 2014

Landbouw: structuurversterking 1.971.000 200.000 ‐1.771.000

Landbouw: 281.000 325.000 44.000

verbreding, vernieuwing

*innovatieve kwaliteitssprongen

Pilots duurzame landbouw 238.000 0 ‐238.000

Wandelen boerenlandpaden 54.000 0 ‐54.000

Landelijke recreatieve routestructuren en stichtingen 730.000 106.000 ‐624.000

Overige maatregelen natuur

Verdrogingsbestrijding

Projecten overige natuur

Particulier natuurbeheer 1.996.000 700.000 ‐1.296.000

Flankerend beleid verwerving EHS 543.000 289.000 ‐254.000

Nationaal Park Lauwersmeer

Nationaal Landschap Middag‐Humsterland 384.000 70.000 ‐314.000

Stichting Landschapsbeheer Groningen 503.000 360.000 ‐143.000

Stichting Het Groninger Landschap 567.000 430.000 ‐137.000

Oud: soortenbeleid

Nieuw: organisaties natuur

ANV's, FBE, werkgroep Grauwe Kiekendief

BoerenNatuur 270.000 220.000 ‐50.000

SEV

Loket Levende Dorpen 1.327.000 750.000 ‐577.000

Proceskosten PLG 150.000 150.000

Landschap generiek 1.496.000 1.000.000 ‐496.000

Totaal 10.360.000 4.600.000 ‐5.760.000

In dit overzicht zijn voor de vergelijkbaarheid de extra gedecentraliseerde taken en de Health check buiten beschouwing gelaten.

provinciegroningen

Programma LandeLijk gebied groningen 22013-2015

Leven in het LandeLijk gebied

Leven in het gebied - Provincie Groningen · 2014. 3. 27. · 2 Voorwoord We zijn weer aan de slag...

Documents

Transcript of Leven in het gebied - Provincie Groningen · 2014. 3. 27. · 2 Voorwoord We zijn weer aan de slag...