LESSEN OVERETEN & DRINKEN

Hogeschool Rotterdam,Kenniscentrum Zorginnovatie

Versie januari 2012

THEMA 1: ONDERVOEDING

1. ondervoeding als gezondheidsprobleem2. ondervoeding

• definitie• oorzaken• gevolgen

3. kwaliteitszorg

Ondervoeding als gezondheidsprobleem

Een sluipmoordenaar in het verpleeghuis

Onderzoek Universiteit Maastricht: één op drie patiënten in

zorginstellingen is ondervoed (NRC, 12-9-2006)

Duizenden kinderen ondervoed

bij ziekenhuisopname

ANP − 25/01/10

dia 1-1

Prevalentie ondervoeding

Bron: Landelijke Prevalentiemeting Zorgproblemen 2011 (Halfens e.a. 2011)

dia 1-2

Definitie ondervoeding (1)

een tekort voor het lichaam aan energie, eiwitten of voedingsstoffen zoals

vitamines en mineralen

dia 1-3

Oorzaken ondervoeding

1. onvoldoende beschikbaarheid van voeding2. inname of absorptie3. behoefte

A. katabolismeB. verlies

dia 1-4

Definitie ondervoeding (2)

Volwassenen:• BMI < 18,5

o > 65 jaar: BMI < 20• gewichtsverlies > 10% in afgelopen 6 mnd• gewichtsverlies > 5% in afgelopen mnd

Kinderen: andere criteria (o.b.v. groeicurve)

dia 1-5

BMI: WHO-classificatiedia 1-6

Underweight < 18.5Normal range 18.5-24.9Overweight ≥ 25.0

Preobese 25.0-29.9Obese ≥ 30.0

Obese class I 30.0-34.9Obese class II 35.0-39.9Obese class III ≥ 40.0

Gevolgen ondervoeding

- langzamer herstel- meer en ernstigere complicaties- spiermassa- afweer- wondgenezing- kans decubitus- KvL- mortaliteit

• opnameduur• gebruik medicijnen• kosten gezondheidszorg

dia 1-7

Risicogroepen

• fragiele ouderen, bv. a.g.v. eenzaamheid, depressie, polyfarmacie

• chronisch zieken, bv. mensen met COPD, hartfalen, depressie

• oncologische patiënten• patiënten rond een grote operatie

dia 1-8

Kwaliteitskader VV&TIndicatoren Eten & drinken:1.mate waarin cliënten of vertegenwoordigers goede maaltijden ervaren (vlgs. CQ-index)

2.risico op ondervoeding (vlgs. SNAQRC)

3.onbedoeld gewichtsverlies

dia 1-9

Relevante CQ-index vragen

Bewoners• 62. Zijn de maaltijden lekker?Vertegenwoordigers van bewoners• 55. Zien de warme maaltijden er verzorgd uit?• 56. Is er genoeg hulp bij het eten?• 57. Is er genoeg tijd om te eten?• 58. Zijn de maaltijden genoeg gespreid over de

dag? (met tussenpozen van 3 uur)

dia 1-10

Indicatoren voedingstoestand

a. Risico op ondervoeding: percentage cliënten dat volgens de SNAQRC een verhoogd risico heeft op ondervoeding*

b. Onbedoeld gewichtsverlies:– b1. Percentage cliënten met onbedoeld gewichtsverlies

van meer dan drie kilo in de afgelopen maand en/of meer dan zes kilo in de afgelopen zes maanden

– b2. Gemiddeld aantal kilo’s onbedoeld gewichtsverlies per client in de afgelopen zes maanden

* De indicator ‘7.3a Risico op ondervoeding’ wordt alleen voor interne verbetering gebruikt, niet voor publicatie

dia 1-11

THEMA 2: SCREENING OP ONDERVOEDING

Zet zich in voor:vroege herkenning en een adequate behandeling van

ondervoeding bij ziekte in• ziekenhuizen • verpleeg- en verzorgingshuizen en andere

zorginstellingen • eerste lijns zorg en thuiszorg

www.stuurgroepondervoeding.nl

dia 2-1

1. Ondervoeding2. Wanneer is iemand

ondervoed?3. Screening ondervoeding4. Behandeling van

ondervoeding5. Overige informatie6. Stuurgroep Ondervoeding7. Literatuurlijst

dia 2-2

Screening

Doel:• opsporen mensen met risico op ondervoeding

aanpak (primaire preventie)• opsporen mensen met ondervoeding

aanpak, voorkomen van complicaties (secundaire preventie)

dia 2-3

Screening; criteria

• de ziekte is te vinden voordat er klachten zijn;• het is duidelijk wanneer iemand wel of niet de ziekte heeft;• als er iets is gevonden kan de persoon tijdig in het ziekenhuis

terecht voor diagnose en behandeling;• er bestaat een betrouwbare test/onderzoek om de ziekte op

te sporen;• er is een goede, veilige behandeling voor de ziekte.

[gebaseerd op de internationale criteria voor screening van Wilson & Jungner (WHO 1968)]

dia 2-4

Screening op ondervoeding

Bron: Meijers e.a. (2009)

dia 2-5

SNAQdia 2-6

STRONGkids

dia 2-7

ScreeningsinstrumentenSNAQ SNAQ65+ SNAQRC STRONGkids

Lengte + +Gewicht + +BMI +Onbedoeld gewichtsverlies

+ + +

Bovenarmomtrek +Eetlust + + +Functionaliteit +Hulp nodig bij het eten +Drink- of sondevoeding +

dia 2-8

Effectiviteit (1)• betere herkenning van ondervoeding;• verbeterde energie- en eiwitinname door het aansluitende

behandelplan;• behandeling van de diëtist in een eerder stadium van de

behandeling;• kosteneffectief;• afname van mortaliteit en complicaties, verbeterde

wondgenezing, toename van de kwaliteit van leven, sneller herstel en verbeterde immunologische afweer;

• afname van de ziekenhuiskosten;• afname van de gemiddelde opnameduur.

[Bron: website Stuurgroep Ondervoeding]

dia 2-9

Effectiviteit (2)

Maar:

Rapport Ondervoeding bij ouderen (Gezondheidsraad 2011):

Onduidelijk is nog hoe groot het probleem van ondervoeding bij ouderen nu eigenlijk is en in welke gevallen bijvoeding helpt…

[meeste onderzoeken zijn van matige kwaliteit]

dia 2-10

THEMA 3: MAALTIJDAMBIANCE

Maaltijdambiance

Huiskamerstijl bij verpleeghuisbewoners:• behoud van kwaliteit van leven• behoud van lichamelijk functioneren (fijne

motoriek)• behoud lichaamsgewicht

Bron: Optimizing the ambiance during mealtimes in Dutch nursing homes (Nijs 2006)

dia 3-1

Ambiancebevorderende factorendia 3-2

MAALTIJD-VOORZIENING

AANKLEDING

BEWONERS

PERSONEEL

RUIMTE

THEMA 4: LEUKE DINGEN DOEN MET ETEN

“Patiëntenzorg, m.n. zorg verleend aan chronisch zieken, die niet alleen gericht is op adequate medische verzorging maar ook op verbetering van de kwaliteit van hun leven,

o.m. door het schenken van persoonlijke aandacht." (van Dale)

dia 4-1

OPDRACHT

Bedenk voor de Nationale Verwendagin groepjes van 3-4 personen

een bijzondere activiteitdie te maken heeft met eten of drinken.

Presenteer je plan op een flap-over.

dia 4-2

THEMA 5: OMGAAN MET AFWEERGEDRAG

Stellingen

Als een demente bewonerecht niet wil eten of

drinken, dan houdt het voor mij ook op.

Als een bewoner weigert dan moet je niet aandringen.

Als een bewoner niet wileten, moet je er altijd rekening mee houden dat hij of zij dood wil.

Ik ben de oorzaak dat de bewoner slecht eet en drinkt.

Goede voeding is heelbelangrijk voor alle bewoners.

dia 5-1

dia 5-2

Definitie afweergedrag

Elk gedrag van de bewoner met dementie dat eten of

drinken bemoeilijkt of verhindert.

[Richtlijn afweergedrag, 2009]

dia 5-3

Signaleren structureelafweergedrag

Bewoner weert eten of drinken af:• meerdere keren per week• ≥ 24 uur (bijna) niets drinken• ≥ 48 uur (bijna) niets eten

team! rapportage

STA

P 1

: P

rob

leem

vasts

tellen

dia 5-4

Verschijnselen

1. bewoner komt niet aan tafel of loopt steeds weg

2. bewoner eet of drinkt nietbijv. weigert verbaal, wendt hoofd af, slaat lepel weg

3. bewoner slikt eten of drinken niet doorbijv. spuugt eten uit, slikt niet

dia 5-5

Overleg met anderen

• bewoner zelf• familie• collega’s• arts

start voedings- en vochtlijst

STA

P 2

: G

eg

even

s v

erz

am

ele

n

dia 5-6

Observeren & beschrijven

STA

P 3

: N

ad

er

on

derz

oek

Verzorgende observeren rapporteren inbreng MDO

Andere zorgverleners

aanvullend onderzoek(diëtiste, logopediste, arts, psycholoog)

inbreng MDO

dia 5-7

Oorzaken

NIET SNAPPEN

NIET KUNNEN

NIET WILLEN

dia 5-8

InterventiesS

TA

P 4

: P

lan

van

aan

pak

oorzaakbekend

oorzaakonbekend

gerichteintervent

ie

“trial-and-

error”

nietingrijpen

dia 5-9

Trial-and-error: drie domeinen

• aandacht• tijd & rust• contact• verbale

aansporing, positieve bekrachtiging

• vaste verzorgende

• andere voeding• ander tijdstip• andere

consistentie (advies logopedist of diëtist)

• huiselijkheid• rust in de

omgeving• structuur

• muziek ±

INTERACTIE & COMMUNICATIE MET

BEWONER

AMBIANCE

VOEDING

dia 5-10

Vaststellen effectS

TA

P 5

: E

valu

ati

e

rapporteren (zorgdossier)

MDO / bewonersbespreking

verder beleid

dia 5-11

dia 5-12