Lesfasen Leerinhouden Werkvormen Leermiddelen

A. Instap Men beweert wel eens dat 3D schadelijk is voor de ogen. Om 3D te kijken, dien je een speciale bril te dragen. Weet je wat je ziet als je geen brilletje aandoet? Het beeld valt uiteen in verschillende kleuren. Vandaag willen eigenlijk altijd maar streven naar een meer realistische visie van onze eigen wereld. Alle beelden rondom ons zijn snel begrijpbaar, zodat we zelf bijna niet moeten nadenken. Denk maar aan televisie, reclame en nu zelfs cinema. De ervaring moet écht zijn, realistisch zijn, ons overtuigen.

Het gaat er in de 3D film of in de 3D wereld om, om ons op het verkeerde been te zetten. Om een eigen ruimtegevoel te creëren. We spelen met de werkelijkheid. En dit spelen met vormen en vervormen van de realiteit is enorm belangrijk voor de kunstenaars die in deze les worden bestudeerd. Ook kunstenaars uit de twintigste eeuw gaan een spel met de realiteit spelen.

Onderwijsleergesprek,doceren:- Ervaring leerlingen bij bekijken 3D-films?- Wat is de bedoeling van 3D?

Prezi/PowerPoint

B. Algemene inleiding

Een beeld dat voor de leerlingen herkenbaar is en goed in verband kan worden gebracht met de opwindende en woelige sfeer aan het begin van de 20ste eeuw is een foto die tijdens de opstand in Egypte werd genomen. Wie begon deze opstand en welk medium werd vooral gebruikt om nieuws, boodschappen e.d. te verspreiden? De jongeren in Egypte waren niet meer akkoord met de heersende opvattingen van de oudere generatie. Ze waren de onderdrukkingen van de president en het regime beu. Hetzelfde gevoel van afzetten tegen de heersende opvattingen van de oudere generatie kunnen we ook bij de kunstenaars in het begin van de twintigste eeuw terugvinden. Ze zouden zich gaan afzetten tegen de regels van de academie. Wat waren deze regels? Wat moet je allemaal leren als je naar de academie gaat? De academie draaide vooral om vormstudie, het tekenen in het ‘juiste’/traditionele perspectief, figuratie… Dit is wat deze kunstenaars willen verlaten. Weg van de vaste regels! Weg van de traditie en de scholen! kunstenaars gaan op zoek naar iets nieuws!

Kunstenaars willen een andere manier vinden om de realiteit weer te geven en je ziet dat in het begin van die twintigste eeuw er veel –

Onderwijsleergesprek, doceren:- Tegen wat reageerden de kunstenaars aan het begin van de 20ste eeuw?

Prezi/PowerPoint

ismen ontstaan, je kan het bekijken als een soort wanhopige zoeken naar een andere stijl. De kunstenaars en hun –isme die in deze les worden bestudeerd, werden verzameld onder de naam ‘kubisme’ en ‘futurisme’.

C. Bespreking theoretische uitgangspunten/werkwijze kubisme

a) Ontdekken

b) Definitie

c) Korte geschiedenis

a) Er wordt een stoel vooraan in de klas geplaatst en de leerlingen krijgen de instructie:Stel dat dit een tekenles was. Wat zou belangrijk zijn bij het tekenen van deze stoel? Wat leert de academie ons over het tekenen van objecten? (We leren het perspectief tekenen vanuit één standpunt en daardoor kunnen we de stoel erg realistisch nabootsen.) Ik heb een vrijwilliger X nodig. We kunnen bij X hetzelfde doen als bij de stoel. Wat kunnen we doen als we hem/haar zo goed mogelijk in een beeld willen vastleggen? Kom allemaal rond deze persoon staan en kies een kant waarvan jij zogezegd een foto zou maken, een kant waarvan jij zegt: die geeft perfect die persoon weer. (Leerlingen kiezen waarschijnlijk verschillende standpunten van de persoon).

In het kubisme gaat men nooit het ene, ‘juiste’ perspectief kiezen om een object/persoon weer te geven. Men gaat geen één juist perspectief kiezen maar net meerdere standpunten tegelijkertijd weergeven. Ook het kleurgebruik is niet realistisch, maar eerder grauw.

b) In Frankrijk ontstaan in 1908 – 1914 verschillende varianten van het kubisme, maar het wordt algemeen gekenmerkt door het feit dat komaf wordt gemaakt met de oude manier van kijken, kunst is geen venster op de werkelijkheid:

- Een nieuwe blik op de werkelijkheid: een driedimensionale ruimte zal in een schilderij een plat vlak blijven en dus worden verschillende zichten ‘op elkaar geplakt’ (protest tegen de klassieke regels) verwarrend perspectief.

- Kleur is niet zo belangrijk: men noemt het soms ook een reactie tegen het fauvisme, waar kleur wel heel erg belangrijk was. Hier zal de nadruk komen te liggen op de vorm vervormde vormen.

a) Oefening, onderwijsleergesprek:- Hoe geeft men het perspectief weer in het kubisme?- Welke kleuren gebruikt het kubisme?

b) Doceren

c) Doceren

a)Prezi/PowerPoint

stoel

b) Prezi/PowerPoint

c) Prezi/PowerPoint

- Het kubisme maakt ook geen onderscheid tussen driedimensionale vormen die naar de kijker toe moeten buigen en vormen die van de kijker af moeten buigen. Vormen worden simpelweg vlak gemaakt en vermenigvuldigd op het doek. Het resultaat bestond vaak uit platte oppervlakken met veel patronen, geschilderd in zachte kleuren, waarin het moeilijk kan zijn om voorwerpen van elkaar te onderscheiden en de ruimte die ze innemen. Door voorwerpen uit verschillende hoeken weer te geven, onderzochten de kubisten hun beweging doorheen de tijd en de ruimte.

c) De geschiedenis van het kubisme kan kort worden geschetst:

- Opgericht door Pablo Picasso en Georges Braque in 1907.

- Geweigerd op alle officiële salons. Ondanks hun goede voornemens en hun vernieuwende idealen werden Picasso en Braque geweigerd op de grote officiële salons uit deze periode. Braques landschappen van l’Estaque werden bv. bijna allemaal geweigerd op het Salon d’Automne van 1908.

- Verschillende mythes over het ontstaan van de naam van het kubisme: Matisse sprak van ‘petit cubes’ nadat hij de schilderijen van Braque zou hebben gezien. Een andere versie is dat de kunsthistoricus Louis Vauxcelles de schilderijen spottend beschreef als ‘bizarreries cubiques’, hij beschreef de schilderijen als vol met kleine kubussen en vierkanten. Het was als spotnaam bedoeld.

D. Bespreking periodes kubisme

a) Protokubisme

b) Analytisch

Om een duidelijke evolutie binnen het kubisme te kunnen weergeven, maken kunsthistorici gebruik van een onderverdeling in verschillende deelcategorieën van het kubisme. We maken een onderscheid tussen een protokubisme (1907-1909) een analytisch kubisme (1909-1912) en synthetisch kubisme (1912-1914):

a) Bij het protokubisme (denk aan proto: iets wat vooraf komt) gaan

a) Onderwijsleergesprek, doceren:- Vormen?- Kleuren?- Perspectief?

a) Prezi/PowerPoint

b) Prezi/PowerPoint

c)

kubisme

c) Synthetisch kubisme

d) Afgeleid kubisme

we kijken naar de vroegste kiemen van het kubisme. De voorloper van het kubisme was de kunst van Paul Cézanne. Twee schilderijen worden met elkaar vergeleken: het zijn allebei schilderijen van hetzelfde viaduct van L’Estaque. Braque schilderde zijn versie in 1908, Cézanne in ca. 1892. Vergelijking:

- Cézanne: Bomen aan weerszijden; doorlopen van achtergrond, voorgrond, en middenplan; illusie van diepte; Cézanne gaf al een knipoog: hij schilderde geen letterlijke kopie, meerdere standpunten.

- Braque: stapje verder; facettering: gebroken vormen; verdwijnen van kleuren; geometrische vlakken sterk omlijnd.

In de eerste fase zoekt de kubistische kunstenaar naar de basisstructuren achter de dingen en zijn er nog herkenbare, tamelijk samenhangende vormen (zoals Huizen in L'estaque en Grand Nu van Braque, Fruits et Verre en Briquetterie à Tortosa van Picasso). Denk ook eens aan de uitspraak van Cézanne "Alle vormen in de natuur laten zich herleiden tot kogel, kegel, cylinder, piramide (…) Met deze eenvoudige grondbeginselen moet men beginnen, dan zal men alles kunnen maken wat men wil". De objecten vertonen een verregaande stilering: de schilderijen lijken in eerste instantie opgebouwd uit meetkundige vormen. Het proto- of geometrisch kubisme liep van 1907 tot 1909 met de sterke invloed van Cézanne op de landschappen van Braque en de werken van Picasso. Voorbeelden zijn:

- Picasso, Les Demoiselles d’Avigion, 1907: De uitbeelding van de vrouwen in een bordeel, minder naturalistische, meer geometrische stijl en hij had de primitieve Afrikaanse en Polynesische beeldhouwwerken ontdekt. Dit werk schokte zelfs zijn beste vrienden waaronder Braque, die algauw onder de invloed raakte van Picasso’s nieuwe ideeën.

- Braque, Fruitschotel, 1908.

b) Picasso en Braque zijn de stichters van het echte kubisme. Ze

b) Onderwijsleergesprek, doceren:- Wat zie je?

c) Onderwijsleergesprek, doceren:- Wat zie je?

d) Onderwijsleergesprek, doceren:- Wat zie je?

Prezi/PowerPoint

d) Prezi/Powerpoint

zeggen: kunstenaars moeten zich ervan bewust zijn dat een schilderij een tweedimensioneel ding is en dat men dit moet aanvaarden en niet proberen om via trucjes deze te verloochenen. Men wil door het schilderen van deze schilderijen geen beweging weergeven, maar men wil het object analyseren. Een citaat van Picasso is:

Een enkeling of dwaas kijkt zoals de klassiekers schilderen, met onbeweeglijk hoofd met één oog gesloten naar de dingen die ons omringen.

Pablo Picasso, voluit Pablo Diego José Francisco de Paula Juan Nepomuceno María de los Remedios Cipriano de la Santísima Trinidad Ruiz y Picasso, is één van de meest invloedrijke en bekendste kunstenaars van de hele kunstgeschiedenis. Hij ondertekende één van zijn vroege portretten met Yo El Rey (ik, de koning), het toont een enorm zelfvertrouwen. We weten dat hij een wonderkind was en dat hij op zijn zeventiende de meest realistische schilderijen kon maken. Toch ging hij dit niet doen. Hij zou de kunstwereld op zijn kop zetten. Het verhaal zegt dat er op een dag een man bij Picasso op bezoek kwam en hem vroeg Wat is kunst? Picasso wees toen naar zijn sculptuur met een fietszadel en buizen en stelde de man de vraag Wat is geen kunst? Nadenken over kunst moest verder gaan dan het aannemen van regels van de academie. Deze regels van de academie leerde hij van kleins af aan van zijn vader (ook zijn vader was schilder, maar wel van dood wild en bloesems), die tekenles gaf en curator was van het plaatselijke museum. Picasso trok rond de eeuwwisseling van Barcelona naar Parijs. Daar gebeurde de actie, daar was het middelpunt van de Avant Garde. Hij ontmoette er schilders en dichters, waaronder Max Jacobs bij wie hij woonde en met wie hij zelfs een bed deelde: Max sliep ’s nachts, Picasso werkte ’s nachts. Het was een tijd vol armoede, hij verbrandde veel van zijn tekeningen om zich letterlijk warm te houden. De verschillende periodes in het werk van Picasso hingen vaak samen met periodes van een nieuwe vrouwelijke geliefde.

Georges Braque was eigenlijk opgeleid als een huisschilder en decorator, maar volgde later ook een echte kunstenaarsopleiding.

Aanvankelijk was hij een impressionistische, fauvistische schilder. Zeker toen hij de werken van Cézanne zag, kwam hij steeds meer onder invloed te staan van het kubisme en het simultane perspectief. Vanaf 1909 zal hij nauw samenwerken met Picasso, en hun samenwerking kent echt een hoogtepunt in wat we nu het analytisch kubisme noemen.

Het analytisch kubisme ziet er vormelijk als volgt uit:

- Grotere abstractie via facettering. - Kleuren: geel – oker- bruin - grijs.- Achtergrond en voorgrond vloeien volledig in elkaar over

(dieptezicht voorkomen), volledig openbreken van het object, vanuit de middenas werd het object uitgesmeerd naar de buitenzijde toe.

Men wou echter wel volledige abstractie tegengaan. Hoe gaat men dit doen? Men gaat kleine herkenbare elementen in de schilderijen aanbrengen die men schematische sporen noemt, hiermee kan de geest zelf vinden wat er eigenlijk op het schilderdoek bedoeld is.

Voorbeelden van deze vormelijke kenmerken zijn:

- Picasso, de Jacobsschelp, 1912: Omdat men eigenlijk vrij ver ging in het vormelijke analyseren gaat men stilaan een beetje teruggaan op zijn stappen. De leesbaarheid van de schilderijen zullen opnieuw een beetje groter worden door het herinvoeren van kleur, horizontale en verticale lijnen, drukletters

- Picasso, Nature morte a la chaise cannée, 1912: Dit was de eerst collage van Picasso. Hij verwerkte er een stuk van een rieten stoel in en rond de ovaal is er een touw, dat een ironische weergave is van het klassieke gouden kader. De collage zou een diepgaande invloed hebben op de hele 20ste-eeuwse kunst. Picasso zal pas na de uitvinding van het papier collé door Braque in september 1912 verder experimenteren met de collage. Nieuwe materialen zullen hun intrede vinden

in de schilderkunst. Het verschil tussen het papier collé en de collage is dat men in een papier collé enkel gebruik maakt van papieren die op elkaar geplakt werden; van zodra er ook andere materialen gebruikt worden, spreekt men van een collage. Het belang van deze collages wordt duidelijk in een volgende fase van het kubisme: het synthetisch kubisme.

c) ‘Synthese’ kan kort worden omschreven als het samenvoegen van elementen. Een voorbeeld van zo’n kunstwerk is Fruitschaal en Glas van Braque. Begin september 1912 werd door Braque een stuk behangpapier in een werk opgenomen. Het papier collé (= geplakt papier) in het kubisme was een feit: op een wit vel plakte hij stroken behang die met behulp van een potloodtekening tot een geheel werden gemaakt.Alledaagse elementen werden zo op een subtiele manier in de kunst geïntroduceerd: glas, papier, andere voorwerpen...

Kenmerken van deze fase van het kubisme zijn:

- Minder vlak, meer nadruk op textuur.- Idee van authenticiteit is weg: de kunstenaar moet niet alles

zelf maken. Hij gebruikt objecten die gewoon gevonden zijn. Hij gaat het wel nog zelf samenstellen.

In 1914 komt hieraan een einde. Braque wordt opgeroepen voor de oorlog. Hij zal gewond raken. Hierna valt de oorspronkelijke beweging van het kubisme uiteen. De meeste kunstenaars gaan een meer persoonlijke stijl ontwikkelen.

d) Vanaf 1910 ziet men een ontwikkeling van een kubistische stijl bij jonge kunstenaars. Zij waren wel aanwezig op de officiële salons en werden gesteund door Guillaume Appolinaire, maar er zijn heel duidelijk elementen van de kubistische voorgangers herkenbaar. Kunstenaars zijn Juan Gris en Fernand Léger. Léger zal de overgangsfiguur zijn naar het futurisme (hoewel hij geen Italiaan was!). hij zal de formule van het kubisme als uitgangspunt nemen met het thema van de industrialisering en de grootstad:

- Vooral primaire kleuren en vormen die beweging en enorme dynamiek teweegbrengen.

- Eigen stijl met de buisvorm waarop het licht kan inspelen, zeer industrieel. Het industriële is heel erg belangrijk voor deze kunst, maar vooral het eigenlijke futurisme zelf.

E. Bespreking kubistische beeldhouwkunst

In de schilderkunst was er geen onderscheid meer tussen voorplan en achterplan, alles vloeide in elkaar over. Ook in de beeldhouwkunst kun je zeggen dat de omringende ruimte door de kubisten ook steeds meer in het beeldhouwwerk wordt betrokken. Een voorbeeld is Studio met papieren sculptuur door Braque uit 1914: het werk wordt in een hoek van een ruimte geplaatst (wat veel kubistische beeldhouwers deden), waardoor de ruimte in de sculptuur zelf wordt betrokken. De eerste kunstenaars die de kubistische beeldtaal naar de beeldhouwkunst vertaalden, waren Archipenko en Duchamp-Villon.

Ook in De Verwoeste Stad van Ossip Zadkine uit 1947 zijn elementen van het kubisme te herkennen. Het is één van de meest bekende beelden van Ossip Zadkine, een Russische kunstenaar die naar Parijs emigreerde. Hij kreeg inspiratie voor het beeld toen hij vanuit Parijs onderweg was naar zijn vriend, de arts Hendrik Wiegersma in het Nederlandse Deurne. Toen de trein over het luchtspoor door Rotterdam reed, zag hij het weggevaagde centrum van de stad.Het beeld is van brons en stelt een man voor zonder hart (symbool voor het hart van Rotterdam dat verloren ging bij het bombardement). De stad kreeg het beeld cadeau. Eén van de voorwaarden van de schenking was dat het beeld precies op die plaats zou blijven staan. Het beeld wil de vernietiging van de stad door de Duitsers in herinnering brengen. Zelf zei de kunstenaar over deze uiterst expressieve sculptuur:

"... De menselijke pijn bewaren, die veroorzaakt werd aan een stad, die alleen maar het verlangen had te leven en zich uit te breiden als een woud, bij de goddelijke genade. Een angstkreet voor de onmenselijke wreedheid (...) En ook een les voor de toekomst, voor de dageraden van diegenen die jonger zijn dan wij ..."

Onderwijsleergesprek, doceren:- Wat zie je?

Prezi/PowerPoint

F. Bespreking Het futurisme is één van de meest luidruchtige kunststromingen uit Onderwijsleergesprek, Prezi/PowerPoint

theoretische uitgangspunten/werkwijze futurisme

het begin van de 20ste eeuw. Het wordt gekenmerkt door de hunker naar een modern en nieuw Italië en een nieuwe Italiaanse kunst die minstens even groots is als de Italiaanse traditie (is zeer nationalistisch!). Futurisme is de toekomst (futura), weg met de oude beeldtaal, hoera voor een nieuwe!

De Italiaanse schrijver Filippo Tomasso Marinetti stak met een eerste futuristisch manifest in Le Figaro op 20 februari 1909 de lont aan van het futurisme. Het manifest beoogde een toekomst gedreven door strijd, aanval en beweging, en richtte zich op de arbeidersbewegingen, op revolutie en op anarchie. Tussen 1909 en 1920 verschenen meer van dergelijke manifesten. Op 11 februari 1910 ondertekenden Umberto Boccioni, Carlo Carrà, Gino Severini, Luigi Russolo en Giacomo Balla het Manifesto dei pittori futuristi. Op 2 april van datzelfde jaar volgde het technisch manifest (La pittura futurista. Manifesto tecnico). Russolo maakte ook lawaaimachines, die hij Intonarumori noemde.

Kenmerken van het futurisme zijn:

- Snelheid, beweging, onrust, oorlog, macht.

- Futurisme is lawaai: ‘Wij verklaren dat de pracht van de wereld verrijkt is met een nieuwe schoonheid, de schoonheid van snelheid, van een raceauto. Een raceauto (…) die als door granaten lijkt voortgedreven, is mooier dan de Niké van Simotracië.’ Men wil alle traditionele musea en bibliotheken in brand steken. Men is tegen ‘het schone’. Men wil lawaai als muziek aanvaarden (ze maakten ook reclame voor hun tentoonstellingen door met auto’s rond te rijden en met luidsprekers de straten onveilig te maken).

- Heersend motief is dynamiek. Kunst moet een uitdrukking zijn van beweging. Beweging van het voorwerp én de beweging van de omgeving: het volledige schilderij zal bewegen.

- Kubisme gaat beweging platdrukken op het vlak.

doceren:- Wat zie je? eventueel: citaat

van het manifest van het futurisme in Le Figaro

youtube:http://www.youtube.com/watch?v=fYYkMux6Dgw

- Gelijktijdig voorstellen van verschillende fasen van eenzelfde beweging. Giacomo Balla deed dit bv. door te werken met vibrerende penseelstreken.

- De plastische uitdrukking en verheerlijking van de snelheid van het moderne leven. Beweging wordt vertaald in krachtlijnen, het wordt heel moeilijk om nog iets te herkennen. Enkel het begrip snelheid zou je erop kunnen kleven. Een voorbeeld is Elasticity van Umberto Boccioni uit 1912.

G. Bespreking futuristische beeldhouwkunst

De futuristische beeldhouwkunst wordt vertegenwoordigd door Boccioni. Hij publiceerde een technisch manifest van de futuristische beeldhouwkunst op 1 april 1912. Doel was de vernieuwing in de sculptuur: het creëren van een dynamisch in elkaar doordingen en verbinden van object en ruimte. Beeldhouwkunst moet objecten tot leven brengen door hun verlenging in de ruimte zichtbaar te maken.

Onderwijsleergesprek, doceren:- Wat zie je?

Prezi/PowerPoint

H. Afronding Evaluatiemoment:Wat vinden de leerlingen nu zelf van het kubisme en het futurisme? Welke stroming geniet de voorkeur?

Prezi/PowerPoint

Bibliografie

/