Leren voor en over het klimaat - VUB...PARIS, LONDON, BENELUX, RUHR 20 maart 2019 | 9...

Klimaat(les)marathonLeren voor en over het klimaat

DE TOENEMENDE LICHTVERVUILING.LICHTVERVUILING ALS SYMPTOOM VAN ONS GEDRAG

Stijn Vanderheiden, Astropolis

KOM JE MEE NAAR DE DONKERE ZIJDE?

klimaat(les)marathon20 maart 2019 | 3Photo%by Besancon Arnaud

klimaat(les)marathon

ASTROPOLIS VZW

Amateursterrenkundige

Geograaf – Ruimtelijk Planner

Dark-sky enthousiast of Licht-activist

Astropolis vzw – Space Science Center

Vereniging voor Sterrenkunde – werkgroep lichthinder

Preventie Lichthinder vzw

STIJN VANDERHEIDEN

20 maart 2019 | 4


EEN WOORDJE UITLEGLICHTHINDER, LICHTVERVUILING, … ??

20 maart 2019 | 5

klimaat(les)marathon20 maart 2019 | 6

https://apod.nasa.gov/apod/ap170709.html


EEN WOORDJE UITLEG

Lichthinder: hinder van licht? Is licht hinderlijk, storend, ongewenst?

Lichtvervuiling: licht als verstorende factor? zorgt voor problemen?

► artificieel licht (niet de maan of de zon)

► ’s nachts (buiten én binnen)

► (ver)storend voor de mens of voor fauna en flora

LICHTHINDER, LICHTVERVUILING, … ??

20 maart 2019 | 7


VLAAMSE REGELGEVING

Lichthinder

Lichthinder is de overlast veroorzaakt door kunstlicht bij mens en dier. Lichthinder treedt bij de mens voornamelijk op als regelrechte verblinding, als verstorende factor bij het verrichten van avondlijke of nachtelijke activiteiten of als bron van onbehagen. Ook dieren ondervinden lichthinder door versnippering en beïnvloeding van hun leefgebied en verstoring van hun bioritme. Vooral bij vogels, insecten en amfibieën is waargenomen dat buitenverlichting het gedrag beïnvloedt door desoriëntatie, afstoting en aantrekking. Er zijn geen aanwijzingen voor grootschalige nadelige gevolgen van buitenverlichting voor planten.

Lichtvervuiling

Lichtvervuiling is een term die veelal gebruikt wordt om het overmatig en verspillend gebruik van buitenverlichting met kunstlicht aan te duiden; het meest waargenomen gevolg hiervan is een verhoging van de hemelgloed of hemelluminantie.

Bron: https://emis.vito.be/nl/lichthinder-algemeen-begrippen

DEFINITIES

20 maart 2019 | 8


REGION OF LIGHT

Foto vanuit uit ISS door ESA-astronaut Tim Peaketijdens de Principia-missie:

He is performing more than 30 scientific experiments for ESA and taking part in numerous others from ESA’s international partners.

More about the Principia mission: http://www.esa.int/principia

Credits: ESA/NASA

PARIS, LONDON,BENELUX, RUHR

20 maart 2019 | 9

http://www.esa.int/principia


NU NOG TOEPASSEN!!

De Vlaamse wetgeving rond Milieu (VLAREM, Vlaamse Reglement betreffende de Milieuvergunning) heeft enkele artikelen over het beperken van lichthinder opgenomen.

In VLAREM II (sinds 1997) en geldend voor iedereen: privaat, publiek, ondernemingen.

4 artikelen, jammer genoeg onvoldoende concreet en voor interpretatie vatbaar.

NOG GEEN KLIMAATWET, MAAR WEL AL REGELS ROND LICHTHINDER!

20 maart 2019 | 10


VLAREM IIREGELS OMTRENT HET BEHEERSEN VAN LICHTHINDER

20 maart 2019 | 11

Hoofdstuk)4.6.)BEHEERSING)VAN)HINDER)DOOR)LICHT Artikel(4.6.0.1.(. 4.6.0.4.Hoofdstuk)6.3.)BEHEERSING)VAN)HINDER)DOOR)LICHT Artikel(6.3.0.1.(. 6.3.0.4.

Artikel)x.x.0.1.Onverminderd(andere(reglementaire(bepalingen(treft(de(exploitant(de(nodige(maatregelen(om(lichthinder(te(voorkomen.

Artikel)x.x.0.2.Het(gebruik(en(de(intensiteit(van(lichtbronnen(in(open(lucht(zijn(beperkt(tot(de(noodwendigheden(inzake(uitbating(en(veiligheid.De(verlichting(is(dermate(geconcipieerd(dat(niet.functionele(lichtoverdracht(naar(de(omgeving(maximaal(wordt(beperkt.

Artikel)x.x.0.3.Klemtoonverlichting(mag(uitsluitend(gericht(zijn(op(de(inrichting(of(onderdelen(ervan.

Artikel)x.x.0.4.Lichtreclame(mag(de(normale(intensiteit(van(de(openbare(verlichting(niet(overtreffen.

Bron:)https://www.lne.be/beleidKlichthinder

.


Gefotografeerd vanuit het ISS, met focus op Antwerpen. Detailgraad vanop +300km is enorm.

20 maart 2019 | 12


WAAROM STA IK HIER

Er is geen direct verband tussen licht of lichtgebruik en klimaat.

Maar voor het maken van licht is er energie nodig: elektriciteit, dus energieproductie.

Zie de voorgaande sprekers.

Focus ligt op: wat kan ik doen, als individu, in een groep, in Vlaanderen, …

En daar loopt beleid rond licht(hinder) en klimaat gelijk: de inspanning voor de wereld is groot, maar de inspanning het kan beginnen bij jezelf

LICHT EN KLIMAAT

20 maart 2019 | 13


LICHT ALS OVERCONSUMPTIE

We verlichten alles!

We verlichten veel te veel

én veel te lang

én veel te goed of veel te sterk.

Geen besef van probleem

Geen besef van consequenties

LICHTVERVUILING ALS SYMPTOOM VAN ONS GEDRAG


HET BESEF KOMT

Ghelamco-arena Gent – foto: Ghelamco

LICHT ALS EEN PROBLEEM?

20 maart 2019 | 15

Reclamefolder Optiek Van Rentergem – eigen foto


ENKELE CIJFERS

In 2016 was er ongeveer 100 GWh verbruik voor verlichting van Vlaamse gewest- en snelwegen. De kosten bedroegen ongeveer 14 miljoen euro.

(Vl. Parlement, antwoord op schriftelijke vraag 1595, 13/07/2017)

Cijfers uit 2005 (MIRA-T) tonen een ‘verspilling’ van meer dan 25%!

Aanname: geen verbetering verspild verbruik (opgestraald vermogen niet bijgestuurd – geen beleid in die zin)Gevolg: tot 3,5 miljoen euro verspilling

ENERGIEGEBRUIK VOOR VERLICHTING

20 maart 2019 | 16

Verbruik(straatverlichting 550(GWh

Opgestraald(vermogen 35MW

Branduren(per(jaar 4200

Verspild(verbruik 147(GWh+25%

Verbruik(buitenverlichting 1030(GWh

Opgestraald(vermogen 80(MW

Verspild(verbruik 336(GWh+30%

Foto: Rien Valk


ONDERZOEK NAAR HINDER IN MIRA

Hinder door verlichting in Vlaanderen:

Verblinding

Slapeloosheid

Kans op versnelling ziekte

Geen sterrenhemel meer

LICHTHINDER WORDT OPGEMERKT

20 maart 2019 | 17


GEVAAR VAN OVERMATIGE VERLICHTING WORDT DUIDELIJKER

Er loopt veel onderzoek naar gevolgen van overmatige blootstelling aan licht voor de mens.

Verschillende onderzoeken richten zich op de verstoorde afgifte van melatonine. Deze sterke antioxidant wordt gelinkt aan ons immuunsysteem. Langdurige blootstelling aan licht (‘s nachts, wanneer melatonine wordt afgegeven aan het lichaam) heeft een verminderde blootstelling tot gevolg. Verschillende ziektes, gelinkt aan een verzwakt immuunsysteem, worden zo ook aan lichthinder gelinkt.

Andere onderzoeken richten zich op het circadiaans ritme (ons dag-nacht ritme). Ook dit ritme zou verstoord worden door langdurige blootstelling aan artificieel licht.

Walmsley L, et al. Colour As a Signal for Entraining the Mammalian Circadian Clock. PLoS Biology 2015;13(4), e1002127. doi:10.1371/journal.pbio.1002127.Lewy A, et al. Light suppresses melatonin secretion in humans. Science 1980;210(4475), 1267–1269. doi:10.1126/science.7434030.Brainard G, et al. Action spectrum for melatonin regulation in humans: evidence for a novel circadian photoreceptor. Journal of Neuroscience 2001;21, 6405–6412. doi:10.1523/JNEUROSCI.21-16-06405.2001.

ONDERZOEK NAAR GEVOLGEN LICHTHINDER

20 maart 2019 | 18


FAUNA

Vogels

Zangvogels, trekvogels, broedende vogels, … verlichting zorgt voor verandering het leefpatroon met kwalijke gevolgen: seizoenale shiften, desoriëntatie, minder kuikens, …

de Jong M, et al. Timing of Avian Breeding in an Urbanised World. Ardea 2018;106(1), 31–38. doi:10.5253/arde.v106i1.a4.

La Sorte F, et al. Seasonal associations with urban light pollution for nocturnally migrating bird populations. Global Change Biology 2017;23(11), 4609–3619. doi:10.1111/gcb.13792.

Van Doren B, et al. High-intensity urban light installation dramatically alters nocturnal bird migration. Proceedings of the National Academy of Sciences 2017;114(42), 11175–11180. doi:10.1073/pnas.1708574114.

ONDERZOEK NAAR GEVOLGEN VAN LICHTHINDER

20 maart 2019 | 19


FAUNA

Insecten

Motten, vliegen, muggen, … vele soorten worden door het licht aangetrokken of blijven er ver weg van. In vele gevallen zorgt de verlichting voor een verstoorde leefomgeving.

Bennie J, et al. Artificial light at night causes top-down and bottom-up trophic effects on invertebrate populations. Journal of AppliedEcology 2018;55(6), 2698–2706. doi:10.1111/1365-2664.13240.

Davies, T. W., Bennie, J., Cruse, D., Blumgart, D., Inger, R., & Gaston, K. J. (2017). Multiple night-time light-emitting diode lightingstrategies impact grassland invertebrate assemblages. Global Change Biology 2017;23(7), 2641-2648. doi:10.1111/gcb.13615.

Macgregor C, et al. The dark side of street lighting: impacts on moths and evidence for the disruption of nocturnal pollen transport. Global Change Biology 2016;23(2), 697–707. doi:10.1111/gcb.13371.


20 maart 2019 | 20

Tripadvisor.com


FAUNA

Vleermuizen

Vele soorten vleermuizen: lichtschuwe soorten, lichtminnende soorten, …

Lichtschuw: verlichting wordt vermeden: verstoren van het leefgebied

Licht minnend: verlichting wordt aantrekkelijk (om te jagen): verstoring van de leefwijze

Rowse EG, Harris S, Jones G. 2018 Effects of dimming light-emitting diode street lights on light-opportunistic and light-averse bats in suburban habitats.R. Soc. open sci.5: 180205. http://dx.doi.org/10.1098/rsos.180205


20 maart 2019 | 21

Imagebroker/Rex/Shutterstock


HELP, DE STERREN ZIJN WEG!

Lascaux: France'– 16'000'b.c.

Sterrenbeeld'Stier,'met'Aldebaran,'Hyaden'en'Pleïaden

CULTUREEL?

20 maart 2019 | 22


HELP, DE STERREN ZIJN WEG!

Van Gogh: 1888 Zuid-Frankrijk

Sterrennacht)boven)de)Rhône

CULTUREEL?

20 maart 2019 | 23


KENNISVERLIES: ASTRONOMIE

Hannover Lüneburger-Heide

P.#Brunet


De avondlijke hemel in Oostduinkerke, met sportveldverlichting en zonder – foto’s Geert Vandenbulcke


ECHT?

Nee!

Er zijn geen studies die aangeven dat meer licht leidt tot minder ongevallen of minder criminele feiten.

Sommige studies wijzen net in de omgekeerde richting: minder verlichting leidt tot veiligere omgevingen.

Steinbach R, et al. The effect of reduced street lighting on road casualties and crime in England and Wales: controlled interrupted time series analysis. Journal of Epidemiology and Community Health 2015;69(11). doi:10.1136/jech-2015-206012.

75 Jackett M, Frith W. Quantifying the impact of road lighting on road safety -- A New Zealand Study. IATSS Research 2013;36(2), 139–145. doi:10.1016/j.iatssr.2012.09.001

VEILIGHEID, DAAROM HEBBEN WE LICHT NODIG, EN VEEL!

20 maart 2019 | 26


HOE DAN WEL?

Bij elk project (groot en klein) stel je de vragen:

1) Is verlichting nodig?

2) Waar is verlichting nodig?

3) Wanneer is verlichting?

4) Hoeveel verlichting is er nodig?

LICHTHINDER AANPAKKEN?

20 maart 2019 | 27

LNE (nu departement Omgeving): brochure ‘verlichten zonder hinder’


Straat in Koewacht (voor en na) – foto’s: Geert Decock

20 maart 2019 | 28


Grijspeerdmolen (Hooglede)

eigen foto



eigen foto


KLEINE MOEITEAANPAKKEN LICHTHINDER

20 maart 2019 | 34

Hoogspanningsstation, voor en na aanpassing – foto’s Geert Vandenbulcke


GROOT RESULTAATAANPAKKEN LICHTHINDER

20 maart 2019 | 35

Voetbalpleinen Sinaai, voor en na aanpassing – foto’s Geert Decock


HOE DAN WEL?

Bij elk project (groot en klein) stel je de vragen:

1) Is verlichting nodig?

2) Waar is verlichting nodig?

3) Wanneer is verlichting?

4) Hoeveel verlichting is er nodig?

LICHTHINDER AANPAKKEN?

20 maart 2019 | 36

LNE (nu departement Omgeving): brochure ‘verlichten zonder hinder’


KOM MEE NAAR DE DONKERE KANT!

Aanpakken van lichthinder loont voor de mens, leefmilieu en leefomgeving en het klimaat!

► Ga energieverspilling tegen – 25%!!

► Ga efficiënt om met verlichting en stel de 4 vragen (is het nodig?, hoeveel?, waar?, wanneer?)

► Spreek jouw omgeving aan (school, werk, gemeente, sportclub, buren, …)

En geniet van de Dark Side (onder een prachtige sterrenhemel)

CONCLUSIE

20 maart 2019 | 37


https://nieuws.vtm.be/vtm-nieuws/binnenland/sterrenkundigen-willen-meer-donkere-plekken

AFSLUITER

20 maart 2019 | 38

https://nieuws.vtm.be/vtm-nieuws/binnenland/sterrenkundigen-willen-meer-donkere-plekken

Leren voor en over het klimaat - VUB...PARIS, LONDON, BENELUX, RUHR 20 maart 2019 | 9...

Documents

Transcript of Leren voor en over het klimaat - VUB...PARIS, LONDON, BENELUX, RUHR 20 maart 2019 | 9...