LegionellaAntwoorden op de meest gestelde vragen

LegionellaAntwoorden op de meest gestelde vragen

Inhoudsopgave

1 Waarom deze brochure? 03

2 De ziekte en ziekteverschijnselen 04

3 Wat je thuis moet weten (in huis en tuin) 06

4 Het bezoeken van openbare gelegenheden 09

5 Waar moet ik op letten tijdens de vakantie? 10

03

1.Waarom deze brochure

Hoewel de Legionella-bacterie al heel langbestaat, zijn veel mensen pas sinds de epidemie in Bovenkarspel alert op de aanwezigheid van de bacterie. Sindsdien vinden extra onderzoeken plaats in openbare gelegenheden waar veel publiek komt enworden er veel preventieve maatregelengenomen. Ook in de media is voortdurendaandacht voor de aanwezigheid van de bacterie. In deze brochure willen wij u informeren over het ontstaan van eenLegionellabesmetting, op welke plaatsen uwel of geen risico loopt en welke maat-regelen u kunt nemen om besmetting tevoorkomen.

404

2.De ziekte en ziekteverschijnselen

Wat is de ‘veteranenziekte’? De ‘veteranenziekte’ is een ernstigelongontsteking die wordt veroorzaakt doorde Legionella-bacterie. Deze bacterie werdin 1976 ontdekt toen zich in Philadelphia(Verenigde Staten) een epidemie van long-ontsteking voordeed onder oud-strijders uithet Amerikaanse legioen. Naar schattinglopen jaarlijks honderden en mogelijk duizenden mensen een infectie met deLegionella-bacterie op. De meeste mensenworden niet ziek na blootstelling. Slechts bijeen klein deel van degenen die met de bacterie zijn besmet, ontwikkelt zich deernstige veteranenziekte. Er bestaat ookeen lichtere vorm van de ziekte, ‘deLegionella-griep’. Zware rokers, ouderen enmensen die geneesmiddelen gebruiken diehun afweer verstoren (bijvoorbeeld mensendie een transplantatie hebben ondergaan),lopen een groter risico om ziek te worden.

Waar komt de Legionella-bacterie voor?De bacterie die de ziekte veroorzaakt,bevindt zich in de grond en in het(leiding)water, echter in zulke kleineaantallen dat de bacterie geen gevaarvormt. De Legionella-bacterie vormt paseen probleem als zij zich heeft kunnen ver-menigvuldigen. Dit kan vooral gebeuren inwater met een temperatuur tussen 30 en 45 °C (optimaal is 37 °C). Boven de 50 °C

vindt afsterving van de bacterie plaats. Alshet water niet door het hele watersysteemkan stromen, is het mogelijk dat het waterblijft stilstaan in ‘dode’ hoeken. Omdat opdeze plaatsen geen hoge temperatuur wordtbereikt, kan verdere groei plaatsvinden. Dit vormt een risico.

Hoe raak ik geïnfecteerd? Besmetting vindt plaats via de longen.Aangenomen wordt dat de infectie over-gebracht wordt door het inademen van de bacterie in zeer kleine druppeltjes water,verspreid in de lucht (nevel). De ziekte kan niet van de ene mens op de andereworden overgedragen en is dus nietbesmettelijk. Het drinken van water vormt geen risico.

Wat zijn de verschijnselen bij eenLegionella-griep (de lichte vorm)?Gedurende twee tot vijf dagen ondervindtmen lichte griepachtige verschijnselenzoals: koorts, hoofdpijn, spierpijn enhoesten. De ziekte is in deze lichte vormniet gevaarlijk, er doet zich geen long-ontsteking voor. De klachten kunnen zonderbehandeling overgaan.

505

Wat zijn de verschijnselen van de ‘veteranenziekte’ (de zware vorm)? De tijd tussen de besmetting en het op-treden van de eerste ziekteverschijnselen(de incubatietijd) varieert van twee totmogelijk negentien dagen. De ziekte begintmet een snel opkomende hoofdpijn, spier-pijn en een ziek gevoel, gevolgd door long-ontsteking met koorts boven 39 °C. De patiënt hoest en is soms kortademig.Een aantal patiënten heeft last van brakenen diarree. De ziekte kan zeer ernstigegevolgen hebben, maar is door directe toediening van de juiste antibiotica goed tebehandelen. Wel kan het, na genezing vande longontsteking, nog lang duren voor depatiënt weer helemaal is opgeknapt.

Hoe is de behandeling van de ‘veteranenziekte’?De veteranenziekte is een ernstige aan-doening met een overlijdensrisico van 5 tot25 procent. De aandoening is echter goed tebehandelen. Hoe sneller de juiste anti-biotica, die elke huisarts kan voorschrijven,wordt toegediend des te lager is het risicovan overlijden. Genezing duurt dangemiddeld nog enige weken.

606

3.Wat je thuis moet weten (in huis en tuin)

Kan ik met een gerust hart onder de douche? Ja dat kan, als de temperatuur van het douchewater in uw warmwatertoestel af-gesteld is op minimaal 60 °C. Bij tempera-turen boven de 60 °C wordt de bacteriegedood. Bent u langer dan een week nietthuis geweest? En twijfelt u aan het water-systeem? Laat dan het koude en warmewater een minuut stromen. Het beste kunt ude douchekop onderdompelen in eenemmer met water of het sproeistuk erafdraaien. Ventileer of verlaat voor de zeker-heid de ruimte. De Legionella-bacterie kanzich vermenigvuldigen in een warmwater-toestel met een voorraadvat, zoals elektri-sche boilers en bepaalde typen combiketels,waarin de temperatuur te laag is afgesteld.Een geiser heeft geen voorraadvat, zodat debacterie geen kans krijgt zich te vermenig-vuldigen.

Ik heb zelf een bubbelbad. Kan ik daar meteen gerust hart gebruik van maken? Het risico van een bubbelbad is moeilijk tebepalen en hangt vooral af van het ontwerp.Het risico kan worden beperkt door het badiedere keer te vullen met water uit eenwarmwatertoestel dat is afgesteld op minimaal 60 °C. U moet het bad leeg latenlopen na gebruik. Daarnaast moet u het badregelmatig schoonmaken met huishoud-

middelen, zoals chloor. Het is belangrijk datu de filter geregeld vervangt of grondigschoonmaakt. Mensen met een verhoogdrisico (zie hoofdstuk 1) wordt afgeradengebruik te maken van bubbelbaden.

Als mijn bubbelbad langere tijd nietgebruikt is, moet ik dan extra voorzichtigzijn? U wordt geadviseerd om het bad dat langeretijd leeg heeft gestaan eerst te vullen metwater van 60 °C of heter, dit water enige tijd(5 à 10 minuten) te laten bubbelen en hetbad vervolgens leeg te laten lopen. Eenandere methode is het desinfecteren met

707

ontsmettings- en reinigingsmiddelen voorzwembaden, die te koop zijn bij bijvoorbeeldinstallatiebedrijven. Vraag eventueel deleverancier van uw bubbelbad naar dejuiste middelen.

Kan ik tijdens het koffiezetten of strijken besmet raken? Nee. Koffiezetapparaten en stoomstrijk-ijzers werken met temperaturen die aan-zienlijk hoger zijn dan 60 °C, waardoor groeivan de bacterie niet mogelijk is.

Zijn de waterbakjes van cv-radiatoren enluchtbevochtigers in mijn huis veilig? De waterbakjes zijn ongevaarlijk. Er treedtwel dampvorming maar geen druppel- ofnevelvorming op. Een luchtbevochtiging diemet verdamping werkt, vormt geen risicoomdat er geen waternevelontwikkeling is.Typen die werken met verneveling houdeneen zeker risico in. Het risico is te verklei-nen door de sproeiers van luchtbevochtigerswekelijks schoon te maken met chloor.

Kan een huishoudelijke airconditionings-installatie legionella verspreiden?Het is afhankelijk van het type airconditio-ning of het legionella kan verspreiden.Wanneer water in vernevelde vorm uit hetapparaat komt, is het in principe mogelijkdat er legionellabesmetting optreedt. Hoe u

dit kunt voorkomen kunt u navragen bij deleverancier van het apparaat.

Kan ik water uit de plantensproeiergebruiken als deze al enige tijd in de ven-sterbank (in de zon) heeft gestaan?Het verdient aanbeveling om een planten-spuit na gebruik leeg te laten lopen ensteeds voor het sproeien opnieuw te vullen.

Kan ik zelf thuis watermonsters laten con-troleren op de aanwezigheid van deLegionella-bacterie? Ja, maar dit is alleen nodig als u twijfelt aande veiligheid van uw leidingwaterinstallatie.De controle kan worden uitgevoerd doorlaboratoria waar ook de waterleidingbedrij-ven gebruik van maken. Raadpleeg vooradvies en informatie uw waterleidingbedrijf.

De temperatuur in een zonneboiler isslechts 45 °C. Is hier een risico aan verbonden voor het oplopen van de ‘veteranenziekte’? Door de sterk wisselende temperatuur inhet voorraadvat van de zonneboiler en doorhet water in de naverwarmer (cv-ketel) voldoende lang te verhitten tot tempera-turen van boven 60 °C wordt een goedebescherming geboden tegen groei vanLegionella. Anders gezegd: bij zonneboilersis, mits correct geïnstalleerd en afgesteld,

08

het gevaar voor besmetting met deLegionella-bacterie te minimaliseren. Voor het installeren van een zonneboiler zijnrichtlijnen te verkrijgen bij uw waterleiding-bedrijf of bij erkende installateurs en instal-latiebedrijven.

Bestaat besmettingsgevaar voor mijn kin-deren als zij schieten met waterpistolen of-kanonnen? Kinderen lopen geen risico, omdat bij hetschieten met waterpistolen en dergelijkegeen nevelvorming plaatsvindt.

Zijn er ook risico’s verbonden aan hetgebruik van een tuinslang, brandslang ofhogedrukreiniger? Bij het gebruik van een tuinslang is het risi-co over het algemeen klein als u de slangaansluit op de koudwaterkraan. Zelden zalde temperatuur in een dergelijk systeemlangere tijd boven de 25 °C zijn en blijven.Als gebruik wordt gemaakt van een (flexibele) tuinslang, die gedurende langeretijd in de zon blijft liggen, minder vaakgebruikt wordt en stilstaand water bevat,neemt het risico op groei van de bacterietoe. Daarom is het van belang de tuinslangen het douche- en sproeisysteem nagebruik leeg te laten lopen. Er is dan geenkans op stilstaand water waarin deLegionella-bacterie zich kan ontwikkelen.

Hetzelfde advies geldt voor brandslangendie soms voor schoonmaakwerkzaamhedenworden gebruikt. In een ingegraven leiding-systeem is een dergelijke opwarming vanhet water vrijwel onmogelijk en is er geenrisico. Wanneer water in een hogedruk-reiniger wordt verwarmd, kan deLegionella-bacterie groeien. Omdat er bijhet gebruik van een hogedrukreiniger veelnevel ontstaat, bestaat er gevaar voorbesmetting. Stel de temperatuur daarom afboven de 60 °C of gebruik alleen koud water.

Is er kans op besmetting in een privé-zwembad? Indien het zwemwater op de juiste wijzewordt gechloreerd en rondgepompt (volgensinstructie of opgave van de leverancier ofinstallateur), bestaat er geen risico.

Kan de airconditioning van mijn auto eenprobleem vormen? Aircosystemen in de auto vormen geen risi-co, omdat geen gebruik wordt gemaakt vanwaterverneveling.

09

Loop ik risico om besmet te raken bij eenbezoek aan een (tropisch) zwembad? Zwembaden vormen geen risico als volgensvoorschrift voldoende chloor is toegevoegd.Voor gebruik van douches in zwemgelegen-heden zie volgende vraag.

Vormen bepaalde onderdelen in zwemge-legenheden een besmettingsgevaar? De onderdelen die onvoldoende gechloreerden gedesinfecteerd worden, kunnen eenrisico vormen. Douchewater is vrijwel nooitgechloreerd. Douches vormen een risico alsde watertemperatuur in het warmwater-systeem, dus vóór het mengen met koudwater, lager is dan 60 °C. Dit is met namehet geval bij douches met een drukknop-systeem. Daarnaast kunnen whirlpools enbubbelbaden in deze publieke gelegenhedeneen risico vormen. Het is belangrijk dat ervoor deze baden een goed desinfectie-systeem bestaat volgens voorschrift van defabrikant. Voor uw eigen veiligheid kunt udit navragen bij de beheerder van sauna- ofzwemgelegenheid.

Loop ik risico om besmet te raken bij eenbezoek aan een sauna? Als de juiste voorzorgsmaatregelen wordengenomen, vormen sauna’s een verwaarloos-baar risico. Sauna’s die aangesloten zijn bijde Nederlandse Saunavereniging doen er

alles aan om besmetting met de Legionella-bacterie te voorkomen. Zij zorgen er voordat ze een goed werkende installatie heb-ben voor hun sauna’s en whirlpools en latendie eenmaal per maand controleren. Bij dereceptie van de saunainstelling kunt u vra-gen naar de resultaten van deze tests.

Moet ik extra oppassen als ik een(bloemen)tentoonstelling, botanische tuinof park met waterattracties bezoek?Het risico op besmetting is net zo klein alsbij andere evenementen. Bovendien voerenKeuringsdienst van Waren, gemeenten enprovincies sinds het uitbreken van deLegionella-epidemie in Bovenkarspel extraveel controles uit. Ook stellen organisatiesvan evenementen tegenwoordig strengeeisen.

4.Het bezoeken van openbare gelegenheden

10

5.Waar moet ik opletten tijdens devakantie?

Hoe is de situatie in het buitenland? Ook in andere landen komt ‘veteranenziek-te’ voor. U wordt aangeraden daar dezelfdemaatregelen te nemen als in Nederland.Indien u bij terugkomst ziekteverschijnselenheeft zoals beschreven bij vraag 5, neemdan contact op met uw huisarts.

Waar moet ik op letten op campings en inhotels tijdens mijn vakantie?Bij douches op kampeerterreinen is wellichtsprake van een risico, maar in de praktijk isdit risico beperkt. De sanitaire voorzienin-gen worden meestal al in gebruik genomenals de temperatuur nog betrekkelijk laag is,waardoor het water in de leidingen noggeen 25 °C bereikt en de Legionella-bacte-rie dus geen groeikansen heeft.Mocht u twijfelen aan de veiligheid van hetsysteem dan is het goed eerst het water eentijdje te laten lopen om de leidingen door tespoelen. Op grotere campings kan het voor-komen dat pas tegen het hoogseizoen meersanitairgebouwen worden geopend. Dan iswaakzaamheid geboden omdat de water-temperatuur tot meer dan 25 °C opgelopenkan zijn. Voor boilers op campings inFrankrijk is een temperatuur van minimaal60 °C verplicht.Kranen waarvan de leidingen bovengrondsof bijna bovengronds liggen, kunnen ookeen risico vormen. Door de buitentempera-

tuur kan het water daarin worden opge-warmd tot tussen de 25 en 55 °C, vooral alsde kraan weinig wordt gebruikt. Dergelijkekranen kunnen een bron zijn van bacteriënwaaronder Legionella, vooral als het water wordt gebruikt voor het douchen ofsproeien.

Sommige kampeerders leggen zelf een dou-che op de kampeerplek aan. Bijvoorbeelddoor een waterzak aan een boom te hangenmet een douchekopje eronder. DeLegionella-bacterie kan zich ontwikkelenals de zak dagenlang in de zon hangt. Als uelk risico wilt uitsluiten laat de waterzakdan leeglopen en vul hem voor gebruik metkoud water.

In buitenlandse hotels worden niet altijdvoldoende maatregelen genomen om groeivan de Legionella-bacterie te voorkomen. In warme landen wordt soms gebruikgemaakt van een waterreservoir op het dak,dat door de zon wordt opgewarmd. Het isvaak moeilijk te achterhalen of u risicoloopt. U kunt wel vragen naar de getroffenmaatregelen bij de beheerder van het hotelof uw reisorganisatie. Als u twijfelt, kunt ubesluiten om geen gebruik te maken van dedouches en/of airconditioner of u zoekt eenander hotel. Ook kunt u op internet kijkenop de pagina die hotels met legionella-

11

besmetting in het buitenland bijhoudt:www.ewgli.org/data/sitepublish.asp

Hotels in Nederland moeten zorgdragenvoor een veilig waterleidingsysteem. DeVROM-Inspectie houdt hier samen met dewaterbedrijven toezicht op. Twijfelt u aanhet watersysteem? Laat dan het koude enwarme water een minuut stromen. Hetbeste kunt u de douchekop onderdompelenin een emmer water of het sproeistuk erafdraaien. Is dit niet mogelijk? Hou dan dedouchekop dicht bij het afvoerputje.Ventileer of verlaat voor de zekerheid deruimte.

Ik heb een boot, caravan of kampeerautomet een drinkwaterinstallatie en een douche. Hoe kan ik besmetting metLegionella-bacteriën voorkomen? Als de temperatuur van het warme water uitde kraan ver onder de 60 °C blijft, kunt uhet beste contact opnemen met uw dealerof leverancier van de boiler. Als u de boilerlangere tijd niet gebruikt heeft, is het beterdeze af te tappen en vóór gebruik boiler enleidingen door te spoelen. Als extra voor-zorgsmaatregel kunt u gebruik maken vanchloor of andere middelen, die ookgebruikt worden voor het bacterievrij makenvan privé-zwembaden, en de leidingendoorspoelen. Deze middelen zijn te ver-krijgen bij speciaalzaken en grotere tuin-centra. Uiteraard moet u daarna alles noggoed naspoelen.

12

Deze brochure is een gezamenlijke uitgavevan het Ministerie van Volksgezondheid,Welzijn en Sport en het Ministerie van VROM.

Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en SportPostbus 203502500 EJ Den Haagwww.minvws.nl

Ministerie van VROMPostbus 209512500 EZ Den Haagwww.vrom.nl

Meer informatieVoor meer informatie over Legionellakunt u terecht bij de Postbus 51 Infolijn,tel. 0800 - 8051 (gratis), bereikbaar op werk-dagen van 9.00 tot 21.00 uur.Kijk op www.postbus51.nl ofwww.vrom.nl/legionella

Meer tips over gezond en veilig wonen vindt uin de brochure Gezond en Veilig wonen.Te bestellen of te downloaden viawww.vrom.nl of te bestellen via de Postbus 51Infolijn, telefoon 0800-8051 (gratis).

U kunt extra exemplaren van deze brochureaanvragen via www.vrom.nl of via dePostbus 51 Infolijn.

Colofon

Gezond en veilig

VIND HET OP VROM.NL

> VROM vindt dat iedereen in Nederland gezond en veilig moet kunnen wonen.Daarom zijn er wetten en regels voor de bouw en de water- en energievoor-ziening. Maar verantwoord wonen is ook uw zaak als bewoner.Bijvoorbeeld: isoleren is prima maar zonder genoeg ventilatie wordt het ongezond. En u loopt risico als uw gasinstallatie nooit gecontroleerd wordt. Zo zijn er meer zaken waar u zelf attent op moet zijn, zoals asbest, radon,legionella of loden waterleidingen. Denk ook aan dingen die bij u in de buurtkunnen spelen. Wat kunt u doen aan burenlawaai? Zijn hoogspanningslijnengevaarlijk? Loopt u risico door activiteiten in de buurt?Over alles wat met gezondheid, veiligheid en wonen te maken heeft, kunt uheel makkelijk meer te weten komen als u kijkt op

> www.vrom.nl/gezondenveilig

Dit is een publicatie van: Ministerie van VROM in samenwerking met het Ministerie van Volksgezondheid,Welzijn en Sport.> Rijnstraat 8 > 2515 XP Den Haag > www.vrom.nl

Ministerie van VROM >staat voor ruimte, wonen, milieu en rijksgebouwen. Beleid maken, uitvoeren en handhaven.Nederland is klein. Denk groot.