Landschapsbeheer Groningen seizoensmagazine #2 juli 2016
12
Samen houden we het landschap mooi! #2 Nieuwsbrief juni 2016 Routestructuren Groene Parels Akkerbouw en natuur hand in hand Kwaliteit weidsheid Oldambt Foto: André Eijkenaar 2 3 4 4 Tocht om de Noord De paarse morgenster Bodembewustzijn: stilstaan bij de grond Op stap 6 8 9 11
description
De seizoensmagazine van Landschapsbeheer Groningen, met weetjes, nieuws, tips en elke editie een andere wandelroute!
Transcript of Landschapsbeheer Groningen seizoensmagazine #2 juli 2016
Samen houden we het landschap mooi!
#2Nieuwsbrief
juni 2016
RoutestructurenGroene Parels Akkerbouw en natuur hand in hand Kwaliteit weidsheid Oldambt
Foto
: And
ré E
ijken
aar
234
4
Tocht om de NoordDe paarse morgenster Bodembewustzijn: stilstaan bij de grond Op stap
689
11
Landschapsbeheer hoopt dat de uitbreiding van het knoop-puntennetwerk net als in het Waddengebied ondernemers stimuleert arrangementen rond de paden te ontwikkelen. Het Routebureau Groningen, waarvan Landschapsbeheer het uitvoeringsbureau is, streeft naar verbindingen tussen verschillende soorten routes, als fiets- vaar- en wandel-routes. Rond de punten waar die samenkomen, kan een nieuwe toeristische bedrijvigheid ontstaan. Net als vroeger op kruispunten van wegen bedrijvigheid ontstond.
Mooie biotopen
Het behoud van biotopen is niet vanzelfsprekend. De Soort van Groningen biedt een mooie kans om het belang van goed beheer van biotopen onder de aandacht te brengen. Kleine landschapselementen als bermen, overhoekjes, poelen en veldstruweel zijn van grote waarde voor de biodiversiteit. Ze bieden veel soorten voedsel en broed- en rustgelegenheid.
De campagne komt wat dat betreft op een goed moment. Zij sluit aan op een aantal positieve ontwikkelingen in Groningen die een steuntje in de rug verdienen, zoals de groeiende belangstelling voor boeren met behoud van de natuurwaarden van het landschap in de provincie. Wat de werkgroep Boerenbuitengebied doet, is daarvan een mooi voorbeeld.
Wij merken dat de aandacht voor het landschap toeneemt. Het is geen toeval dat wij dit jaar alsnog iets kunnen doen
aan twee projecten die we ruim tien jaar geleden op de plank moesten leggen. Met ons ambassadeurschap voor de paarse morgenster doen we wat we in ‘Dier en Plant voor het Hoogeland’ ooit bepleitten. En in het programma Dorps-visies en landschap versterken we met het project ‘Lijnen in het landschap’ oude waterlopen, waarvoor we eerder het ideeën- en voorbeeldenboek ‘Maren in Noord-Groningen’ opstelden. Een project waar de biotoop van de paarse morgenster wel bij vaart.
2
Jacqueline de Milliano, directeur
Landschapsbeheer Groningen
Met de Soort van Groningen vraagt de provincie aandacht voor flora en fauna die thuishoren in het Groningse landschap. Wij steunen dit initiatief van harte en we zijn enthousiast ambassadeur van de paarse morgenster. Niet alleen vanwege het plantje zelf, maar ook omdat we de biotoop waarin het voorkomt graag behouden zien.
Een goede toeristische infrastructuur maakt het landschap toegankelijk en versterkt de leefbaarheid. ‘ Recreatieve routes’ is daarom een van de onderdelen van het programma ‘Dorpsvisies en landschap’ dat Landschaps-beheer Groningen heeft opgezet in vervolg op de Dialoogtafel.
Voor het onderdeel Recreatieve routes maakt Landschaps-beheer gebruik van het netwerk aan wandelpaden dat door het Routebureau Groningen in kaart is gebracht. Aan de hand van deze basis nodigt zij bewoners van het aard-bevingsgebied uit om nieuwe initiatieven in te dienen en mee te denken en te praten over mooie aanvullingen op dit netwerk. “Uiteindelijk willen we de hele provincie Groningen via knooppunten ontsluiten voor de wandelaar. Binnen het programma ‘Dorpsvisies en landschap’ kunnen we hiervoor een mooie stap zetten in het aardbevingsgebied”, aldus projectleider Ivon Benus.
‘Recreatieve routes’ is niet bedoeld voor de aanleg van nieu-we paden, benadrukt Benus. “We knopen bestaande paden met knooppuntpalen aan elkaar tot een netwerk, zoals we ook in het Waddengebied hebben gedaan met Waddenwan-delen”, licht zij toe. “Daarnaast horen we van bewoners en wandelaars graag of we nog mooie verbindingen missen. We zijn vooral op zoek naar paden met een toegevoegde waarde. Denk aan boerenlandpaden, maar ook aan histo- rische paden, zoals kerken- , school- en oude jaagpaden. Dat zijn de routes die wandelaars waarderen, maar ook de paden die het landschap zijn structuur geven en leesbaar maken.”
Wandelpaden maken landschap toegankelijk en beleefbaar
Routestructuren
3
Studenten Van Hall studeren af op Groene Parels Sinds februari doen Henri Naaijer en Wilmer Porte voor hun afstudeerscriptie onderzoek naar de landgoederen in de gemeenten Groningen en Haren. Op 24 juni moeten ze de resultaten presenteren. “Wij hebben met een frisse blik naar de landgoederen gekeken. Daarbij is ons onder-zoek goed onderbouwd met bronnen. Ik denk dat het voor Landschapsbeheer een mooie meer-waarde is”, vertelt Henri.
helemaal terug op het origineel? Het zijn de vragen die hun onderzoek voor Landschapsbeheer interessant maken.
Dat geldt ook voor de manier waarop zij hun kennis in beeld brengen. Per onderzocht landgoed maken ze een A3 met zes afbeeldingen met verschillende thema’s. Ze geven een mooi beeld van een terrein: van reliëf tot historische ontwikke-ling. Andersom hebben de studenten ook veel geleerd van Landschapsbeheer Zo heeft de kennis die projectleider Ine Bielevelt heeft van de landgoederen ten zuiden van de stad Groningen hen goed op weggeholpen.
Wilmer en Henri hebben iets met landgoederen. Al hun hele opleiding komt het onderwerp bij verschillende onderdelen terug. Dus toen Henri tijdens zijn stage bij Landschapsbeheer kennismaakte met het landgoederenproject ‘Groene Parels’, zagen beide studenten een mooie kans om hun interesse om te zetten in een afstudeeropdracht voor hun opleiding Management van de Leefomgeving aan Van Hall Larenstein. Met literatuuronderzoek brengen ze in kaart wat er door de eeuwen heen is geweest. Ze vergelijken oude kaarten, zoals de Hottingerkaart uit 1792 en de kadastrale Bonnebladen van een eeuw later. Zo stellen ze vast hoe de landgoederen zich ontwikkelden. Maar ze gaan ook op pad om te onder- zoeken wat er nu nog terug te vinden is van de geschiede- nis. Op basis van deze informatie adviseren ze Landschaps-beheer over het kiezen van de locaties die voor herstel in aanmerking komen.
“Wij kijken met een frisse blik naar landgoederen”
Het is opmerkelijk om te zien hoe de baroktuinen van de oudste landgoederen in de 19de eeuw de Engelse land-schapsstijl krijgen, geeft Henri als voorbeeld van hun bevin-dingen. Die ontdekkingen roepen volgens de studenten ook de vraag op wat je in een project zou moeten willen herstel-len. Ga je vijftig of honderd jaar terug in de tijd? Of grijp je
Jurering beste buurtboomgaard wordt niet eenvoudig
Landschapsbeheer blij met de inzendingen voor de prijsvraag
Voor de jury zal het daardoor niet eenvoudig zijn om de beste inzendingen te kiezen. Gelukkig heeft zij nog even. Op 1 oktober worden de prijswinnaars bekend gemaakt tijdens de feestelijke afsluiting van het project ‘Groene knopen, Rode draden’ in de boomgaard bij het kantoor van Landschaps- beheer Groningen.
Er zijn plannen voor nieuwe en de uitbreiding van bestaande boomgaarden en groene ontmoetingsplekken binnen- gekomen uit Groningen, Drenthe en Friesland. De jury onder voorzitterschap van Tammo Katuin van de Noordelijke Pomologische Vereniging zal zich de komende weken over
de inzendingen buigen. Wij zijn blij dat Katuin de voorzitters- hamer van professor Vet wilde overnemen, toen zij aangaf die door omstandigheden neer te moeten leggen. De beoordeling is bij hem in deskundige handen.
Elf dorpen en buurten hebben een plan ingestuurd voor de prijsvraag ‘Onze boomgaard is goud waard’. In alle plannen komen fruitbomen voor, maar daar houdt de overeenkomst ook wel op. De variatie in mooie ideeën is groot.
Links:Henri Naaijer. Rechts: Wilmer Porte
En ondertussen... Er gebeuren nog veel meer dingen, omdat we niet alles uitgebreid in de nieuwsbrief kunnen plaatsen, volgt hier- onder een aantal korte berichtjes. Voor meer informatie over deze onderwerpen kunt u kijken op onze website. Wilt u op de hoogte blijven? Like dan ook onze Facebookpagina!
Druk zeisseizoen De zeisbrigade had dit voorjaar een volle agenda. De maaiers worden voor veel evenementen gevraagd. Daarnaast zeisen ze regelmatig wed-strijden. Op 17 juni zelfs over de grens, in Duitsland.
Het project molenbiotoop krijgt vervolg in Slochteren. Molens zijn afhankelijk van hun om-geving. Vangen ze geen wind, dan kunnen ze niet werken. Zijn ze niet zichtbaar, dan komen er geen bezoe- kers. Daarom is een goede molenbio- toop, waarbij de molen in harmonie is met de omgeving, van belang.
4
De afgelopen maanden waren in het buitengebied tussen Muntendam en Zuid-broek regelmatig flinke groepen mensen bezig in wegbermen en op overhoekjes tussen de akkers.
Een boer die al jaren met akkernatuur bezig was, vormde een actief groepje om zich heen: de werk-groep Boerenbuitengebied. Doel: het gebied weerbaarder en rijker te maken. Rijker aan plan- ten, insecten en vogels. En weerbaarder tegen bijvoorbeeld luizenplagen. De boeren moeten bedrijfsmatig goed uit de voeten kunnen en tege-lijkertijd kan het landschap fraai en genietbaar zijn.
Project Grauwe KlauwierVoor twee overhoekjes – verwilderde landschaps- elementen van zo’n halve hectare elk – ontstond een bijzonder plan: project Grauwe Klauwier. Naast de struweelranden is ruimte gemaakt voor ruig grasland waar een paar Lakenvelders (koeien) kun-nen grazen. De ‘koeienvlaaien’ trekken insecten en die trekken weer vogels. Ook zaadetende vogels zoals patrijzen (die hier ook nog zijn), hebben in de broedperiode insecten nodig voor de kwetsbare kuikens. De kers op de taart zou de komst van de Grauwe Klauwier zijn. Een prachtig vogeltje dat zijn prooi op het prikkeldraad of de doorns van mei- doorn spietst.
Enthousiaste vrijwilligersWerkgroep Boerenbuitengebied kreeg onder- steuning in raad en daad van Werkgroep Grauwe Kiekendief, Landschapsbeheer Groningen en Na- tuurmonumenten. De gemeente werkt mee en de provincie steunt financieel. Vele handen maken licht werk: een grote groep enthousiaste vrij- willigers bleek bereid de handen uit de mouwen te steken. Het waren heerlijke werkdagen: mooi weer, jubelende veldleeuweriken, samen buiten bezig zijn, koffie, koek, soep op de boerderij.
Voor meer informatie én sfeer: www.boerenbuitengebied.nl
Akkerbouw en natuur hand in hand
Foto’s André Eijkenaar
Soortenwerkgroepen:
Kor DijkstraOp 7 juni overleed burgemeester Kor Dijkstra. Wij verliezen in hem een betrokken bestuurder bij ons werk in het landschap. Hij was altijd bereid om met ons mee te denken en te zoeken naar prak-tische kansen en oplossingen.
Zijn betrokkenheid bij het land-schap van Groningen heeft hij ook laten zien in zijn werk als kwartiermaker van het Routebu-reau en, na de oprichting hiervan,
In memoriam
als bestuurslid. Vele partijen heeft hij ervan kunnen overtuigen de samenwerking op het gebied van de wandelpaden in onze provincie aan te gaan. Daarnaast was hij voorzitter van het gebiedsfonds Westerkwartier; een fonds voor projecten die de kwaliteit van de regio versterken.
We zullen zijn inbreng missen.
Zijn nabestaanden wensen wij veel sterkte bij het dragen van dit verlies.Bestuur en medewerkers van Landschapsbeheer Groningen
Het Oldambt heeft een landschap van nuances. Het is het gebied van de uitgestrekte akkers met graan, koolzaad en biet, maar ook van de groene linten. Dit landschap staat onder druk. Enerzijds brengt schaalvergroting de kleine waardevolle landschapselementen in het gevaar en ander-zijds dreigen de weidsheid en zichtlijnen te verdwijnen door nieuwe landschapselementen en verrommeling. Het project ‘Een eindeloze horizon, herstel van Oldambster weidsheid’ wil de eigenheid van het gebied versterken met oog voor de ecologische, cultuurhistorisch en sociale betekenis van het landschap.
Waarden in beeldIn het plan voor ´Een eindeloze horizon´ is aangegeven waar het landschap de meeste aandacht vraagt. In het vervolg van het project worden samen met bewoners en eigenaren per locatie uitvoeringsplannen opgesteld. Hiervoor heeft de schetsploeg met landschapsarchitecten Wim Boetze en Matthijs Dijkstra de waarden van die locaties geïnventa-riseerd. De schetsploeg heeft onder meer gekeken naar de betekenis van een locatie voor de natuur. Daarnaast is meegenomen wat bijvoorbeeld wegbeplantingen en bosjes bijdragen aan de beleefbaarheid en de structuur van het landschap en welke rol zij spelen in een dorp. Ook is in beeld gebracht welke mogelijkheden er zijn om de toegankelijk-heid van het landschap te vergroten.
In gesprekDe schetsploeg heeft geen keuzes gemaakt. Zij geeft alleen de waarden van de verschillende elementen aan en de mo-gelijkheden voor kwaliteitsverbetering. Hiermee biedt zij de informatie die nodig is om goede afwegingen te maken bij
het bespreken en opstellen van de uitvoeringsplannen. Hiervoor worden onder andere bijeenkomsten georganiseerd met bewoners. De projectpartners hopen dat zij hun kennis van de omgeving willen inbrengen. Bewoners weten wat er in het groen in de buurt leeft en waar de mooie plekjes zijn die je bijvoorbeeld zou kunnen meenemen in een ommetje of die zich lenen voor een bloeiende bosrand.
Een eindeloze horizon. Herstel van Oldambster weidsheid’ is een project van Stichting Landschap Oldambt, Staatsbos- beheer, de gemeenten Delfzijl en Oldambt en Landschapsbe-heer. Het wordt mogelijk gemaakt door de provincie Groningen en het Waddenfonds.
Mooie basis voor goede keuzesDit voorjaar ging het project ‘Een eindeloze horizon’ van start. Met een zogenaamde schetsploeg hebben de projectpartners onder leiding van landschapsarchitect Wim Boetze in kaart gebracht wat de weidsheid van het Oldambt karakteriseert en hoe die kan worden versterkt. Boetze stond in de jaren ’70 aan de wieg van de Groninger kleibosjes.
Schetsploeg kleurt kwaliteit weidsheid Oldambt in
Kolken in het OldambtIVN werkt in het Oldambt aan een kolkenproject. De buiten- dienst van Landschapsbeheer Groningen helpt daarbij. Vrij- willigers van IVN hebben het voorwerk gedaan, waarna wij het eerste zware werk hebben uitgevoerd. Het onderhoud pakken de vrijwilligers nu weer op. Met het project versterkt IVN de landschappelijke betekenis van de kolken door deze historische elementen weer zichtbaar te maken. De kolken zijn restanten van oude dijkdoorbraken. Ze herinneren aan de macht die het water ooit in dit gebied had. Herstel van deze bijzondere elementen versterkt niet alleen de belevingswaarde van het landschap, maar ook de natuur en de biodiversiteit.
5
ZOUTKAMP
GRONINGEN
NOORDLAREN
ZONDAG
ZATERDAG
24 & 25 september 2016Proeven van het Groningse landschap
De Tocht om de Noord gaat dit jaar door verschillen-de boeiende landschapstypen: het open beekdal langs de oude Hunze, het coulissenlandschap bij Haren, het stadslandschap van Groningen en het open wierden-landschap. Rode draad is de Hunze. Het Drentse en het Groninger Landschap gaven deze rivier de afgelopen twee jaar al veel van zijn meanderende schoonheid en natuurwaarden terug. Voor de Tocht om de Noord wordt het gebied opengesteld. Een genot om door te wandelen.
Wandelaars komen onderweg ook langs veel land-schapselementen die dankzij en door Landschapsbeheer Groningen zijn hersteld en behouden. Onze sporen in het landschap zien ze onder andere bij de goed onder-houden en herstelde houtwallen bij Haren, het kerkhofje van Bellingeweer, de Ommetjes Garnwerd en Winsum en het herstelde boerenerf van de familie Ykema aan de Karspelweg in Wetsinge. Allemaal mooie voorbeelden van hoe Landschapsbeheer mens en landschap verbindt.
1
2
1 FlorakadeAan de Florakade bieden we wandelaars vruch- tensap aan van onze eigen fruitbomen. Een pas-sende locatie voor een sapje: de kade maakt deel uit van de Lekker Landschapsroute ‘Rond de Stads- weg’, vanwege de vruchtbomen die er staan en de struiken als bramen, vlier en rozebottels.
2 ZuurdijkDe bodem bepaalt in belangrijke mate wat er in en op het landschap gebeurt. Het hapje moed dat wij in Zuurdijk samen met de dorpsbewoners voor de wandelaars klaarmaken, getuigt daarvan. Het is een snack van Groninger bodem met inheemse kruiden. In zuurdijk komt de smaak letterlijk van eigen bodem. Al genietend kunnen wandelaars kennis nemen van de vele projecten die wij in en met het dorp hebben gerealiseerd, zoals de her-stelde molenbiotoop en het ‘Kerkje in het Groen’.
Live proevenWij zijn dit jaar samen met het Groninger Landschap partner van de Tocht om de Noord. Natuurlijk staan we daarom ook live langs de route.
Foto: Aria Scholtens6
Smaak van GroningenWelke eetbare wilde planten kun je langs de route tegenkomen:
Kijk voor recepten met deze wilde planten op www.foodwalks.nl
WeegbreeDe smaak van Groningen vind je onder meer in de weegbree. Doordat het zaad van de weegbree aan de schoenen blijft hangen, verspreidt het kruid zich vooral langs wegen; vandaar de naam. Het verhaal gaat dat het op deze wijze ook door Romeinse soldaten in ons land terecht is gekomen.
Weegbree is een ideale plant voor wandelaars. Volgens de kruidenleer geeft het spierkracht, energie, ondernemingslust en werkkracht. Bovendien heeft het blad een verkoelende en antiseptische werking. Gebruik het gekneusde blad als pleister op jeu-kende blaren door netels of leg het op een gezwollen hiel na een wandeling.
Wandelvoer: weegbreevisjesNeem wat frisse blaadjes van de smalle weegbree. Maak een pannenkoekbeslag van 250 gr bloem, 2 eieren, een halve liter (biologische) melk en een snufje zout. Haal de blaadjes door het beslag en bak ze in boter of olie. Doop de weegbreevisjes desgewenst in stroop, honing en suiker om ze iets te zoeten.
LENTE ZOMER
HERFST WINTER
smalbladige veldzuring brandnetelweegbree
watermunt bramen hazelnoten
lindebloesem vlierbloesem bosbessen
vogelmuur hondsdraf rozebottels
7
De paarse morgenster vind je tussen soorten als de veldla- thyrus, kleine ratelaar en vogelwikke. Tenminste, als je op een zonnige ochtend in juni of juli vroeg uit de veren bent. Want zoals de naam al aangeeft, is deze paarse, ster- vormige bloem alleen in de vroege morgen geopend. De plant wordt overigens vanwege het grofharige vruchtpluis ook wel boksbaard genoemd, een afgeleide van de Latijnse naam Tragopogon porrifolius, wat weer van het Griekse tragos (bok) en pogon (baard) komt. Porrifolius verwijst naar de ‘bladen als prei’.
SurrogaatkoffieDe paarse morgenster komt oorspronkelijk uit het Middel-landse Zeegebied, waar hij sinds de oudheid wordt gekweekt vanwege zijn eetbare wortel. Als ‘haverwortel’ breidde de groente zich langzaam uit naar Midden- en Noord-Europa. In Nederland is hij veel geteeld op de kleigronden in Gro-ningen en Zeeland. Na de 17de eeuw verdrong de beter houdbare schorseneer hem grotendeels als groente. In de volksgeneeskunde bleef de zoete, voedzame wortel echter in hoog aanzien staan. Hij zou goed zijn voor een koude verwaterde maag en tuberculosepatiënten snel helpen aan-sterken. En de wortelstokken werden gedroogd in tijden van schaarste nog lang gebruikt als surrogaatkoffie. Ook de bla-deren van de paarse morgenster kunnen worden gegeten, in een salade bijvoorbeeld of gekookt, zoals spinazie.
GlanshaververbondNadat de teeltwaarde van paarse morgenster verdween, wist de soort zich als wilde plant te handhaven. Tegen-woordig maakt hij deel uit van het soortenrijke glanshaver- verbond; de plantengemeenschap die je aantreft in hooiwei- den, bermen en dijken in kleigebieden. Zo bekleedt ze in het zeekleigebied plaatselijk over lange afstanden wegbermen en dijktaluds. De begroeiing is gewoonlijk tweelagig. Hoog opschietende kruiden en grassen als fluitenkruid, gewone berenklauw en glanshaver vormen de bovenlaag. Daaronder bevindt zich een laag met rozetplanten en vlinderbloemigen, zoals glad
walstro, gele morgenster, vogelwikke, groot streepzaad en pastinaak. Begeleiders zijn onder andere scherpe boterbloem, duizendblad, rode klaver, veldzuring, knoopkruid en een groot aantal grassen waaronder gestreepte witbol, timotheegras en kropaar. De moslaag in deze dichte en soortenrijke begroeiing is doorgaans slecht ontwikkeld.
Soort van GroningenLandschapsbeheer is op verzoek van de provincie ambas-sadeur van de paarse morgenster in de campagne ‘De soort van Groningen’, waarmee karakteristieke Groninger flora en fauna onder de aandacht van een groot publiek worden gebracht. Groningers mogen stemmen op de soort die zij het meeste kenmerkend vinden voor de provincie. In veel projecten, zoals B(l)oeiende bosranden, Groningen Zzzzoemt en Kerken in het Groen, voeren wij beheersmaatregelen uit op terreinen waar de paarse morgenster voorkomt. Wij dragen het ambassadeurschap voor deze soort dan ook graag uit.
Voor meer informatie: Albert-Erik de [email protected]
6
De paarse morgenster Wie aan een mooie flora en vegetatie denkt, ziet wellicht niet direct een Noord Groninger kleiberm voor zich. Toch zijn ook hier botanisch waardevolle vegetaties te vinden, met fraaie soorten zoals de paarse morgenster. Omdat Landschapsbeheer Groningen betrokken is bij haar leefomgeving, is zij ambassadeur van de paarse morgenster in de provinciale cam-pagne ‘De soort van Groningen’.
8
De soort van Groningen
Foto’s: Albert-Erik de Winter
9
Bodembewustzijn: stilstaan bij de grondDe bodem bepaalt mede hoe het landschap eruit ziet. Ook speelt hij een belangrijke rol in onze voedsel- en drinkwatervoorziening. Maar hoe ziet de bodem er eigenlijk uit? En hoe wordt die gevormd?
AandachtLandschapsbeheer hoopt dat de excursies en de workshops ertoe bijdragen dat er meer aandacht komt voor de bodem als een van de belangrijkste natuurlijke hulpbronnen. “We staan eigenlijk nooit stil bij de bodem en bijna niemand weet dat de biodiversiteit in de bodem vele malen groter is dat erboven. Deze biodiversiteit zorgt voor een gezonde bodem, waarvan we afhankelijk zijn voor ons voedsel”, licht Verbers toe. “De bodem ademt, groeit, drinkt en eet. We moeten er dus goed voor zorgen.”
De bodemexcursies en -workshops worden mogelijk ge-maakt door de provincie Groningen. Milieugedeputeerde Nienke Homan gaf dan ook het officiële startschot voor de excursie in Smeerling.
Kijk voor de data van de volgende excursies op www.landschapsbeheergroningen.nl.
Om het bodembewustzijn te versterken, stellen Anja Verbers van Landschapsbeheer en Sietske de Jong van Trunk & Branches gratis excursies en workshops samen. De eerste werden begin juni gehouden bij De Gasterij Natuurlijk Smeerling.
WorkshopDe workshop ‘Recepten voor het voeden van je bodem’ krijgt dit najaar een vervolg. Deelnemers leren zelf bodem-verbeteraars maken uit groente- en tuinafval. “Composteren is net als koken”, aldus De Jong. “Als je de juiste ingrediënten hebt, het recept goed volgt en af en toe roert, kan je voeding voor een prachtige tuin niet mislukken.” Maar voor de zeker-heid krijgen alle deelnemers een praktisch werkboek mee.
LandschapsdragerDe eerte excursie ‘Bodem als landschapsdrager’ voerde door het prachtige bosrijke beeklandschap rond de gasterij. De deelnemers ontdekten onder meer wat de relatie is tussen het landschap en de bodem. Ook namen ze de bodem zelf onder de loep om te ontdekken hoe je kunt zien of er veel leven aanwezig is.
De excursie maakte ook duidelijk hoe de geschiedenis van het landschap op de bodem kan worden teruggevoerd. De bodem -gevormd door locatie, klimaat en tijd - bepaalde wat mensen aten en wat ze deden met hun omgeving waardoor ze het natuurlijke landschap door de eeuwen heen omvorm-den tot een cultuurlandschap. De vele essen in Smeerling zijn daarvan stille getuigen. De wijze waarop de mens tegen-woordig omgaat met dat landschap, doet de bodem vaak geen goed. Met name het (te) intensieve gebruik zet de kwaliteit van bodem en bodemleven onder druk.
Dorpen dienen veel mooie plannen in voor Wierde- en lintdorpen
De plannen lieten een grote variatie zien. Van het aanpakken van het dorpsplein tot de aanleg van natuurlijke speeltui- nen en wandelroutes die het dorp met het omliggende land-schap verbinden.
Het team van onafhankelijke deskundigen dat de aanvragen beoordeelde, had bij vijf plannen nog aanvullende vragen. Twee aanvragen werden afgewezen, waarvan er één met ex-tra informatie opnieuw mag worden ingediend. Drie dorpen zagen hun aanvraag in een keer goedgekeurd. Zij kunnen nu dus aan de slag met de verdere uitwerking en realisatie. Dit najaar kunnen de eerste bomen de grond in en worden de eerste resultaten zichtbaar.
Door het grote animo gaat er nu al een groot deel van het budget naar de dorpen. We streven nog wel naar een tweede openstelling en we proberen alle initiatieven te ondersteunen. Houd onze website in de gaten om op de hoogte te blijven.
Op 1 mei sloot de openstelling voor de eerste ronde van het onderdeel Wierde- en lintdorpen van het programma ‘Dorpsvisies en landschap’. Maar liefst tien dorpen dienden voor de deadline hun plan voor het versterken van de leefbaarheid in.
Meer informatie over de leefbaarheidsprogramma’s is ook te vinden op www.nationaalcoordinatorgroningen.nl/kansrijk-groningen.
Dit Ommetje loopt door het prachtige wierdedorp Losdorp. Een groot deel is verhard en neemt u mee langs verschillende cultuurhistorische objecten in het dorp. Het onverharde deel van het pad loopt langs waterstroom ’t Maar en laat u een weids uitzicht over het Groninger agrarische landschap. Tijd: 15.00 - 17.00u. Locatie: haventje aan de Westendorpweg.
Opening Ommetje Sappemapad
10
Losdorp
Schafferweg
Provincialeweg
Krom
meweg
2
N33
6
3
5
4
21
Losdorpermaar
Spijkstermaar
Legendainfopunt
Boerenlandpad
knooppunten Waddenwandelen
startpunt
bushalte
bankje
10
Agenda
vr
15 juli
Beleef Landleven 2016 komt er alweer aan, tijdens dit evenement vindt ook het Nationaal Kampioenschap zeisen plaats. Dit is hét evenement voor iedereen die van buitenleven houdt, drie dagen lang van 10.00 - 17.00 uur in het idyllische Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem.
za
9t/m 11sept
Nationaal Kampioenschap Zeisen
Landschap onderhouden we samenSamen met Landschapsbeheer Drenthe werken we dit en komend jaar in Haren en Noordenveld aan een pilot ‘Landschap onderhouden we samen’. In dit proef-project onderzoeken we hoe we vrijwilligerswerk en bewonersparticipatie zo kunnen organiseren en ondersteunen dat het haalbaar en duurzaam is voor mens en landschap.
De kwaliteit van het landschap en de biodiversiteit staan voorop, maar als het mogelijk is, leggen we ook graag verbindingen met andere doelen. Re-inte-gratie bijvoorbeeld of het bieden van een zinvolle dagbesteding. Belangrijk onderdeel van de pilot is het uitwisselen van de ervaringen die in beide pro-vincies worden opgedaan. Zo krijgen we inzicht in wat het beste werkt en waaraan bewoners en gemeenten de meeste behoefte hebben. Kortom, hoe we het landschap het beste samen kunnen onderhouden.
Jouw omgeving
7
Gronings Groen is de dag waarmee alle groene organisaties in de provincie hun vrijwilligers bedanken voor hun grote inzet voor de natuur, het landschap en het milieu in Groningen. Dit jaar is Gronings Groen op vrijdag 9 september in Nationaal Park Lauwersmeer. Het belooft een mooie middag te worden met een gezellig én boeiend programma.
Wij hopen al onze vrijwilligers op 9 september in Lauwersmeer te treffen. Graag tot dan!
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
:
::
:
:::
::
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
:
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
:
::
:
:::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
:
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
:
::
::
::
:
::
::
::
:
::
::
::
:
::
::
::
:
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
:
::
:
::::::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
:
::
:
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
::
::
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
:
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
::
::
::
:
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
YY
YY
Y
YY
YY
Y
YY
YY
Y
YY
YY
Y
YY
YY
Y
YY
YY
Y
YY
YY
Y
YY
YY
Y
YY
YY
Y
YY
YY
Y
YY
YY
Y
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
==
==
==
==
::
:
::
:
::
:
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:: :
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
YY
YY
YY
Y
YY
YY
YY
Y
YY
YY
YY
Y
YY
YY
YY
Y
YY
YY
YY
Y
YY
YY
YY
Y
YY
YY
YY
Y
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
::
::
::
:
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
::
:
::
: ::
::
::
:
::
:
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
:
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
:
::
:
::
::
::
::
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
: ::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
:
::
:
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
:
::
::
::
:
::
::
::
:
::
::
::
:
::
::
::
:
::
::
::
:
::
::
::
:
::
::
::
:
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:::
::
:$
$$
$$
$$
$$
$
$$
$$
$$
$$
$$
$
$$
$$
$$
$$
$$
$$
$$
$$
$$
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
:
::
::
::
:
::
::
::
:
::
::
::
:
::
::
::
:
::
::
::
:
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
==
==
=
==
==
=
==
==
=:
::
::
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
==
==
=
==
==
=
==
==
=
==
==
=
==
==
=
==
==
=
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
:
::
:
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
==
==
=
==
==
=
==
==
=
==
==
=
==
==
=
==
==
=
==
==
=
==
==
=
==
==
=
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
==
==
==
==
==
==
==
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
==
==
::
:
::
:
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
==
==
==
==
==
==
==
==
==
::
::
::
:
::
::
::
:
::
::
::
:
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
:
::
::
::
:
::
:
::
::
::
::
:
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
:
::
:
:::
::
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
:
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
:
::
:
:::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
:
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
:
::
::
::
:
::
::
::
:
::
::
::
:
::
::
::
:
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
:
::
:
::::::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
:
::
:
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
::
::
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
:
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
::
::
::
:
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
YY
YY
Y
YY
YY
Y
YY
YY
Y
YY
YY
Y
YY
YY
Y
YY
YY
Y
YY
YY
Y
YY
YY
Y
YY
YY
Y
YY
YY
Y
YY
YY
Y
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
==
==
==
==
::
:
::
:
::
:
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:: :
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
YY
YY
YY
Y
YY
YY
YY
Y
YY
YY
YY
Y
YY
YY
YY
Y
YY
YY
YY
Y
YY
YY
YY
Y
YY
YY
YY
Y
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
::
::
::
:
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
::
:
::
: ::
::
::
:
::
:
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
:
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
:
::
:
::
::
::
::
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
: ::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
:
::
:
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
:
::
::
::
:
::
::
::
:
::
::
::
:
::
::
::
:
::
::
::
:
::
::
::
:
::
::
::
:
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:::
::
:$
$$
$$
$$
$$
$
$$
$$
$$
$$
$$
$
$$
$$
$$
$$
$$
$$
$$
$$
$$
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
:
::
::
::
:
::
::
::
:
::
::
::
:
::
::
::
:
::
::
::
:
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
==
==
=
==
==
=
==
==
=:
::
::
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
==
==
=
==
==
=
==
==
=
==
==
=
==
==
=
==
==
=
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
:
::
:
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
==
==
=
==
==
=
==
==
=
==
==
=
==
==
=
==
==
=
==
==
=
==
==
=
==
==
=
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
==
==
==
==
==
==
==
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
YY
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
==
==
::
:
::
:
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
==
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
:
::
:
::
:
::
:
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
::
::
:
==
==
==
==
==
==
==
==
==
::
::
::
:
::
::
::
:
::
::
::
:
::
::
::
:
::
::
::
::
::
::
::
::
::
:
::
::
::
:
::
::
::
:
::
:
::
::
::
::
:
::
:
''
''
'
''
''
'
''
''
'
''
''
'
''
''
'
''
''
'
''
''
'
''
''
'
''
''
'
''
''
'
DD
DD
DD
DD
DD
DD
DD
DD
DD
DD
DD
DD
DD
DD
DD
DD
DD
DD
DD
D
DD
DD
DD
D
DD
DD
DD
D
DD
DD
DD
DD
DD
DD
DD
D
DD
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
DD
DD
DD
DD
DD
DD
DD
DD
DD
DD
DD
DD
''
'
''
'
''
'
''
'
''
'
''
'
''
'
''
'
''
'
''
'
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
'
''
'
''
'
''
'
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
'
''
''
'
''
''
'
''
''
'
''
''
'
''
''
'
''
''
'
''
''
'
''
''
'
''
'
''
'
''
'
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
'
''
''
''
''
'
''
''
''
''
'
''
''
''
''
'
''
''
''
''
'
''
''
''
''
'
''
''
''
''
'
''
''
''
''
'
''
''
''
''
'
''
''
''
''
'
''
''
''
''
'
''
''
''
''
'
''
''
''
''
'
''
''
''
''
'
''
''
''
''
'
''
''
''
''
'
''
''
''
''
'
''
''
''
''
'
''
''
''
''
'
''
''
''
''
'
''
''
''
''
'
''
''
''
''
'
''
''
''
''
'
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
'
''
'
''
'
''
'
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
'
''
''
''
''
'
''
''
''
''
'
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
'
''
''
''
''
'
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
'
''
''
''
''
'
''
''
''
''
'
''
''
''
''
'
''
''
''
''
'
''
''
''
''
'
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
''
'
''
''
''
''
''
'
''
''
''
''
''
'
''
''
''
''
''
'
''
''
''
''
''
'''
''
''
''
''
ÈÈ
È
È
È
È
È
È
ÈÈ
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È È
È
È
È
È
È
È
È
È
È È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
ÈÈ
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È È
È
È
È
È
È
È
È
È
È È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
ÈÈ
È
È
È È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
È
Koelanden
Onneresch
Westerveen
Onner Esch
Adelhof
Elzenhof
Onnen
Esweg
Zuid
erho
oidi
jk
Zuidveld
Hoge Hereweg
Onnenstaete
Appelbergen
LegendaOmmetje Onnen
±
11
Op Stap:
Het Proef-ommetje start bij het dorpshuis van Onnen en loopt door het zuidwestelijkste puntje van de provincie.
Het ommetje loopt over de Onner es een stukje de Appèl-bergen in. Een enthousiaste groep vrijwilligers zet zich hier al jaren in om het landschap mooi te houden. Door de grote variatie is het bos zeker een bezoekje waard.
De es was vroeger de gemeenschappelijke akker van het dorp, dat daaraan zijn naam esdorp dankte. Vaak werden hiervoor de hoogste gronden gebruikt, die dan ook nog extra werden opgehoogd om de arme zandgrond vruchtbaarder te maken. Ook bij de Onner es is dit het geval. Deze es ligt overigens opvallend ver van het dorp.
Het opmerken waard onderweg zijn ook de vele knotbomen. Niet alleen de bekende wilgen, maar ook linden, beuken, ei- ken en essen. De laatste soort werd gebruikt voor stelen van bijvoorbeeld bijlen. Essenhout is taai en breek niet makkelijk.
De Koelandsdrift loopt op de grens van de Hondsrug en het beekdal van de Hunze. Dat verklaart het hoogteverschil. Aan de ene kant van het pad ligt het hogergelegen land met houtwallen, aan de andere de laaggelegen Onnerpolder.
Proef-ommetje
Dit is de laatste Lekker Landschapstocht die Landschaps- beheer Groningen organiseerde binnen het gelijknamige pro-ject. Het is gewandeld als Proef-ommetje voor de Tocht om
Lekker Landschap
14
de Noord. Maar zoals altijd kan iede- reen die van een Lekker Landschap houdt, de route ook op eigen gelegenheid wandelen. Hij staat binnenkort weer op www.foodwalks.nl.
Colofon Nieuwsbrief 24e jaargang nummer 2/2016 ISSN 1388-0861
Uitgegeven door:Landschapsbeheer Groningen Roderwolderdijk 60, 9744 TH Groningen tel.: (050) 534 51 99www.landschapsbeheergroningen.nl
RedactieRiek Guikema Schrijfburo Andre Eijkenaar
Fotografie: Lanschapsbeheer Groningen, tenzij anders vermeld.
Ontvangt u de nieuwsbrief voortaan liever digitaal? Mail dan uwgegevens naar [email protected].
Eindredactie: Ine Bielevelt en Joke Schaapman Vormgeving: www.hehallohoi.com
AfgerondOp een nieuw aangelegde grondwal rond industrieterrein Oosterhorn in Delfzijl heeft Landschaps-beheer Groningen over een lengte van 700 meter 175 resistente iepen geplant. De bomen zijn zo geplaatst dat ze een mooie volle kroon kunnen vormen. Landschapsbeheer houdt de bomen nog drie jaar onder haar hoede. In het laatste jaar van de nazorg worden ze in vorm gesnoeid. Daarna moeten ze het op eigen kracht kunnen redden.
Like onze facebookpagina en blijf altijd op de hoogte! Als eerste onze nieuwtjes weten, mee doen aan leuke wedstrijden en leuke, mooie foto’s bekijken. Maar ook uw mening aan ons laten weten of uw foto’s met ons delen :)
