LANDSCHAP, een divisie op koerswebdocs.alterra.wur.nl/pdffiles/alterraRapporten...7.13 Spontane...

LANDSCHAP, een divisie op koers

Rapportage Avanti24 - 25 - 26 januari 2002

Medewerkers Divisie LANDSCHAP

Eindredactie:J.L.M. BruinsmaM.J. KooistraE.E.M. Verbij

WUR-rapportage Avanti

Wageningen Universiteit & Research Centrum, Wageningen, 2002

REFERAAT

Medewerkers Divisie LANDSCHAP (Eindredactie: J.L.M. Bruinsma, M.J. Kooistra en E.E.M.Verbij), 2002. LANDSCHAP, een divisie op koers; rapportage Avanti 24-25 en 26 januari 2002.Wageningen, Wageningen Universiteit & Research Centrum. WUR-rapportage Avanti. 72 blz.

Trefwoorden: Avanti, divisievorming, LANDSCHAP

Kaft: Arjan GriffioenFoto’s: Gunther en Bärbel TressBrulboei: Jaap van Raffe

ISSN 1566-7197

© 2002 Alterra, Research Instituut voor de Groene Ruimte,Postbus 47, NL-6700 AA Wageningen.Tel.: (0317) 474700; fax: (0317) 419000; e-mail: [email protected]

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk,fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemmingvan Alterra.

Alterra aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit het gebruik van deresultaten van dit onderzoek of de toepassing van de adviezen.

Projectnummer 11764.01 [WUR-rapportage Avanti/HM/03-2002]

WUR-rapportage Avanti 3

Inhoud

Woord vooraf 5

Samenvatting 7

1 Doel bootreis en uitgangspunten 9

2 Hoe het zo ver is gekomen: Petrus en Paulus 13

3 Kop en staart: ludieke sketches à la Joop Spijker 15

4 Workshop resultaten 174.1 Workshop Onderwijs in de divisie 174.2 Internationaal: Research and communication across boundaries 174.3 Workshop Bruggen slaan tussen proceskennis en ontwerpen 194.4 Workshop Vormgeving organisatie: ‘Beeldenstorm’ 204.5 Workshop Communicatie in de divisie 214.6 Verloving Stad-Land en I-team 214.7 Naam divisie: What’s in a name? 224.8 Workshop Wageningen Proces Consultancy (Alterra Ateliers) 224.9 Workshop Modelkennis divisie 244.10 Workshop Niche studenten AIO/OIO 244.11 Workshop Missie divisievorming 254.12 Workshop Landschap + 264.13 Workshop Who is afraid of green, red and gray? 274.14 Workshop Divisievorming 284.15 Workshop Medezeggenschap en divisievorming 30

5 Presentaties 335.1 De Rijn van groot naar klein. 335.2 Haagse bluf 335.3 Mind-mapping European landscapes 34

6 Rode Draad Activiteiten 376.1 De ochtendkrant 376.2 Postbussen 376.3 Klaagmuurtje 386.4 Digitaal logboek 386.5 Het fotospel 396.6 Mindmap: Wanneer werk je samen? 396.7 Het slechtste plekje van Nederland 40

7 Impressies creatieve workshops 437.1 Maat, ritme, harmonie en melodie 437.2 Schildersessie: Kleur de groene ruimte in! 447.3 Divisie Vocaal 447.4 Vogelgeluiden memorie 447.5 Kennis(makings)quiz 45

7.6 Djembee sessie: Van de Verleiding en de blanke Afrikaan 457.7 Limericks 467.8 Open podium 467.9 Kamermuziek 477.10 Spelletjesavond: Kolonisten van Karton 487.11 Muzikaal: Bottom-up en top-down jamsessions 487.12 Tai Chi in de vroege morgen 497.13 Spontane creativiteit: Bob Bunce 50

8 Excursie IBA Emscherpark 51

9 Verknoping van het Reisje op de Rijn: finale waarnemingen 53

Aanhangsels1 Deelnemerslijst 552 Inschrijfformulier 573 Organisatieteam 594 Programmering 615 Laatste editie Brulboei 636 Gebruik CD-rom 67


Woord vooraf

Avanti, avanti.

Men neme een Rijn-cruiseboot, dik 140 medewerkers die elkaar deels, maar vaakslechts half of helemaal niet kennen en nolens-volens in eenzelfde divisie-schuitjezitten. Er is een geschreven motto van kennismaken en kennis delen. Verder eenongeschreven motto: "heel veel mogen en weinig moeten". En een goedevoorbereiding door een enthousiaste groep van alle dingen die kunnen en mogen.Zo'n boot houdt de boel vanzelf bij elkaar, het rivierenlandschap trekt voorbij aanwakkeren en vermoeiden, en blijkt later de naamgever die ons allemaal bindt. Erhangt iets in de lucht of er zit iets in het eten en drinken of in de schuchteredanspasjes of liedjes dat creativiteit en saamhorigheid aan boord smokkelt.Creativiteit te over bij al die onderzoekers en ondersteunende collega's: je snaptwerkelijk niet dat zij nog voor hun boterham buffelen in dat moeizameonderzoeksvak. Op de bühne zouden ze zo hun kostje bij elkaar kunnen spelen…

We hebben als spreekstalmeesters geen moeilijke rol gehad. Wel konden we hetproces bewust meemaken en observeren. We memoreerden aan boord al dat veelmensen aan zoiets beginnen met een gevoel van corvee: moet dat nou, moet dat zolang, waarom zo kort tevoren alles te moeten regelen, waarom is er nog geen goedprogramma, waar is het mandat, is er ook vegetarisch, kan ik er wel af als ik moetbevallen of zo? Gaandeweg enige berusting en zelfs een opkomend enthousiasme.Eenmaal aan boord van zo'n luxe praam en na wat startsessies met Jannemarie, JoopSpijker, een muziekje om de geest en benen los te maken, merk je opeens dat het ookleuk kan worden. En dat je dat al zachtjes tegen je collega kan zeggen. Natuurlijk ookde nodige inhoudelijke sessies, die misschien wel niet allemaal zo nieuw zijn of zoopschieten, maar daar gaat het niet om. Het gaat erom dat je andere gezichten ziet enmeningen hoort, die je niet zo kende. Of dat je bij muziek of voordrachten collega'saan het werk ziet, waar je geen vermoeden van had dat ze zoiets konden of durfden.

Men vindt in deze bundel een collage van al wat er is gebeurd. Ook dit is weer eenstuk werk van het organiserend comité, dat zichtbaar, maar overwegend onzichtbaarzo in touw is geweest om alles te bedenken, te organiseren en tussentijds alle doe-klussen uit te voeren. Hulde aan die groep. Nu dan als slotstuk een collage vanvermakelijke en wat ernstiger zaken. Wat dat laatste betreft: door ons uitgedaagdhebben de kwartiermakers van de nieuwe divisie geprobeerd om uit allerlei sessies enandere initiatieven en suggesties een actielijst samen te stellen die voor dedivisievorming van groot belang is. Want laten we wel wezen: zo'n bootreis is leuk enwe gaan dan met een glimlach of schorre keel van boord, maar het proces vanwederzijds kennis maken en delen moet wel in de benen gehouden worden. De PC's,mails, dagelijkse verplichtingen en de bekende nestgeur bepalen weer snel onzedagen en gedachten. Als je niet oplet is dat andere snel stroomafwaarts gedreven inonze herinnering. Vandaar dat er nu een lijstje met punten ligt om de vaart er

6 WUR-rapportage Avanti

figuurlijk in te houden. Laten we er ook zelf op letten dat koers en voortgang vanhet schip bewaard blijven . Avanti, avanti … !

De Spreekstalmeesters,Jan Klijn en Jan Philipsen


Samenvatting

In het kader van de divisievorming gingen ruim 140 medewerkers van Alterra enWageningen Universiteit in januari 2002 met een boot op reis. Dit rapport doetverslag van het doel en de opzet van de organisatie van deze reis en van wat er zoalaan boord gebeurde.

Zo is er geschreven over inhoudelijke workshops, maar ook over creatieve sessies enzogenaamde rode-draad-activiteiten. Er is gepoogd een beeld te schetsen van alleaspecten die deze reis tot een succes maakten, een balans tussen inhoud, cultuur enontspanning. Voor een deel zijn dit volledige verslagen, voor een deel zijn ditsamenvattingen of kleine impressies, of slechts de spelregels die bij het betreffendeelement hoorden.

Aan dit rapport is een CD-rom toegevoegd, waarop all ins en outs tot in detailworden beschreven. De vermelding (CD+) aan het einde van een paragraaf in hetrapport geeft aan dat er op de CD-rom meer informatie beschikbaar is. (Voorinformatie over het gebruik van deze CD-rom, zie aanhangsel 6).

Op deze CD-rom staan zaken die zeker de moeite waard zijn en die in het rapport,gezien de aard van dit medium, minder aan bod komen: onder andere eenuitgebreide fotoreportage, alle edities van de ochtendkrant, muziek, de alternatieveCV’s die tijdens de reis gemaakt werden, de schamele oogst van de klaagmuur…


1 Doel bootreis en uitgangspunten

De reis begint op 1 november 2001 via een mail van de “hoofden” aan hunmedewerkers.

Beste MensenAl een tijd zijn Hein Holstein, Kees de Zeeuw, Heiner Schanz, Arnold van der Valk en Peter Smeets bezig om na te denkenover de vervolgstappen in het kader van de Kenniseenheid Groene Ruimte. Daarbij hebben we bedacht dat het in iedergeval goed zou zijn uitgebreid aandacht te schenken aan onderlinge kennismaking en tegelijk aan het vanuit de werkvloeropwerken van een aantal discussiepunten die spelen.In verschillende samenstellingen hebben we de afgelopen jaren hele goede ervaringen opgedaan met groteregroepsexcursies, die, goed voorbereid, een afwisseling bieden van informele en meer georganiseerde uitwisseling vankennis, verhalen, ontwerpen en emoties. We zijn daarom op zoek gegaan naar mogelijkheden waarin we dit voor alle ruim180 a.s. medewerkers van de nieuwe Divisie waarin (delen van) ER, ES, LR, Lsg. Bos- en natuurbeleid en De Hucht strakssamengaan, kunnen organiseren. En we hebben iets gevonden. Het leek ons leuk de precieze vorm waarin nog even als eenverassing te bewaren .

En toen kwam de volgende oukaze:

24, 25, 2624, 25, 26januari 2002januari 2002stappen westappen weover in éénover in één

bootje enbootje engaan we onsgaan we onsbezinnen opbezinnen opde koers vande koers vanonzeonzeDIVISIEDIVISIE

Daarmee zijn we eerst eens op een klein bootje gestapt met een afvaardiging uit elkeleerstoelgroep en afdeling van Alterra om een programma in elkaar te zetten op basisvan vragen als: Hoe willen we aan de divisie verder sleutelen? Wie gaat werken aan decommunicatie vooraf en achteraf? Hoe organiseer je een bonte avond voor kritischewetenschappers? Kortom, hoe laat je, in een drijvende black box, mensen met elkaarkennismaken en kennis delen om een nieuwe samenwerking op gang brengen. Ditvereist een regie en een werkfilosofie.

Uitgangspunten voor de programmering

• Een vrijwillig programma, zo open mogelijkVrijwilligheid in deelname aan het programma staat centraal om zo antwoord tegeven aan de vele verschillende wensen en verwachtingen die bestonden bij dedeelnemers en passend in de vrijzinnigheid die onderzoekers opeisen ten aanzien vanfysieke-, mentale- en tijdsruimte. Vrijwillig betekent concreet circa 40% georgani-


seerde items (eten, feest, plenaire sessies) en circa 60% vrije ruimte met een aanbodaan activiteiten waar op basis van vrijwilligheid aan mee kan worden gedaan.

• Creëren van gunstige omstandigheden voor kennismaken en kennisdelenHet creëren van een gunstige niche voor kennismaken en kennisdelen bestaat deelsuit de verzorgde, warme setting van de boot, maar de toegevoegde waarde isgevormd door het landschap waar we door heen voeren: water als dragend medium,meegenomen met de stroming van het water met ruim zicht op het weidselandschap, zelf deel van het landschap. Dit landschap is immers onze core-business,de motivatie voor onze divisie!

• Leunen op zelfwerkzaamheid en initiatiefBinnen de niche van de boot zijn, om in landschapsecologische termen te blijven,vele subniches gevormd door zelfwerkzaamheid en eigen initiatief. De gelegenheidom niches te zoeken en te maken is mogelijk gemaakt door zorgvuldige allocatie vanbeschikbare habitats en materiaal en instrumenten. Het leunen op zelfwerkzaamheiden initiatief vraagt ook om randvoorwaarden, zoals een flexibel programma met veelimprovisatieruimte. Daarnaast hebben de rode draad activiteiten de aanzet gevormdom de ludieke kant van de deelnemers te stimuleren.

• Voor en door divisiegenoten: scala aan verschillende activiteitenMet een breed scala aan activiteiten is er tevens de mogelijkheid geboden aan velenom naast een consumerende rol ook een organiserende rol op zich te nemen. Alsvelen een eigen rol kiezen, raken ook velen gecommiteerd. Bij de musischeactiviteiten als open forum, jamsessies, improvisatie of zang is het lef van enkelingenom zich te laten zien en horen van belang. Bij de regie hoort het tevoren aanzoekenvan die cruciale gangmakers.Er zijn ook bewust geen ‘externen’ ingehuurd om het programma in of aan te vullen,er is genoeg variëteit aan boord van de divisie.

• Flexibele open afstap mogelijkhedenOmwille van de doelstelling om zoveel mogelijk mensen op de boot te krijgen, is de‘werving’ individueel en persoonsgericht uitgevoerd, aangevuld met lobbies viasleutelpersonen binnen teams en leerstoelgroepen. Om daarnaast te voldoen aanindividuele wensen en spelruimte is door middel van ‘Henk’s taxiservice’ demogelijkheid gecreëerd om tussentijds op te stappen of van boord te gaan.

WerkfilosofieEssentieel voor samenwerken is de opbouw van een spanningsboog met elkaar zodater high-lights ontstaan en een basis van vertrouwen wordt gecreëerd waarin hetmogelijk is elkaars grenzen af te tasten. Daarbij is een dienstverlenende opstelling van deorganisatie essentieel, zodat de deelnemers zelf hun rol en taak zoeken envormgeven. Het organiseren van emoties is hierin centraal. Het gaat hierbij ommeerdere soorten van emoties. Allereerst intellectueel gestuurde emotie, die ontstaat bij hetinformeren van anderen over je eigen kennisveld. Daarnaast het beroep op creatieveemotie, die ontstaat als je bezig bent met muziek, verf of dans en waarmee je anderekanten van jezelf laat zien. Vervolgens de uitgedaagde emotie die ontstaat als mensen


luisteren naar anderen die sketchend, belerend of uitdagend hun weten en kunnen opde mat leggen. De nieuwe impuls emotie die ontstaat als mensen besluiten samen te gaanwerken aan nieuw onderzoek. En tenslotte de ontspannende emotie die ontstaat als jesamen muziek maakt, eet, drinkt en danst.

Om te zorgen dat deze emoties in balans blijven is zorgvuldige regie nodig, zodat despanningsboog over de hele periode gespannen blijft en er zoveel mogelijk deelnemersgeïnspireerd worden en blijven. De afwisseling tussen inspanning en ontspanning isdaarbij belangrijk, zodat de deelnemers net iets verder “geduwd worden” dan ze zelfmisschien zouden zijn gegaan. De ijsbreker tijdens de eerste ochtend heeft duidelijktot doel een spanningsboog mee vorm te geven, om deelnemers van rationaliteit naarcreativiteit te brengen. Het blijft een uitdaging om de spanningsboog vast te houden;zeker na een gala vol ontspanning moet er weer die setting gecreëerd worden waarinspanning nodig is en waar afgesloten moet worden met een boodschap, een nieuwelijn voor de divisie.Kortom een werkfilosofie, waarbij het welbevinden van mensen wordt gefaciliteerd,waarbij enige druk wordt opgebouwd (tijd, uitdaging van kennis en kunde), beroepwordt gedaan op saamhorigheid, maar vooral ook een beroep wordt gedaan opindividuele inspiratie van deelnemers om mee koers te bepalen.

ProgrammeringEen dergelijke bijeenkomst kent afspraken en spelregels die tevoren in een draaiboekzijn weergegeven als kookboek voor de organisatie. Het programma is opgebouwduit een scala aan activiteiten, die in detail terug te vinden zijn op de bijgevoegde CD.Het begint met de lobby vooraf, het selecteren van sleutelpersonen bij de start, dieinspiratie en goodwill oproepen, het aanzoeken van spreekstalmeesters. Er wordenafspraken gemaakt over eenduidige communicatie met staf en kapitein, over deorganisatie van logistiek en vervoer, ruimte-indeling en electronica. Muziek-activiteiten en de redactie van de krant worden voorbereid en andere rode draadactiviteiten worden bedacht, ontworpen, uitgevoerd en geïnstalleerd. Sprekersworden ingesproken, met name zij die resultaten moeten verknopen.De opening is geprogrammeerd als een welkom door de kapitein van de boot, eenludieke sketch, een verklaring van Petrus en Paulus over de divisievorming, uitleg vande spelregels en rode draadactiviteiten door de spreekstalmeesters en een risicovolleijsbreker.

De ingrediënten voor het vervolg bestaan uit vele onderdelen waaronder presentatiesdoor divisiegenoten; bloksessies met een 15-tal reeds geprogrammeerde workshopsover inhoudelijke of procesmatige zaken; musische workshops en muziek-improvisatie; een tekenen schildercursus; sport en dans; een cursus vogelgeluiden;ruimte en tijd voor niet vooraf geprogrammeerde workshops; het bekijken vanvideo’s en veel niet ingevulde vrije ruimte. De excursie onder leiding vandivisiegenoten naar Emscherpark fungeert als onderbreking van de bootreis envormt de contramal van een industrieel landschap ten opzichte de ervaring van hetrivierengebied waarin de bootreis plaatsvindt.


De rode draad activiteiten zijn bestemd voor allen: klaagmuur, ochtendkrant, divisie-mindmap, postbus, fotospel, logboek schrijven of het meedoen aan de competitiebordspelen.

De georganisererde highlights zijn het open podium en het gala waar de gelegenheidwordt geboden om elkaar in formal dress te ontmoeten, muziek te maken en feest tevieren.

De opzet van de hele bootreis, van werkfilosofie tot programmering, heeft er voorgezorgd dat vanuit de kleine initatiefgroep een regiegroep van een man/vrouw ofzeven is ontstaan die uitgroeide tot een groep van organisatoren, nagenoegequivalent aan het aantal deelnemers aan de boottocht. En juist die orde van groottevan mensen voelt zich nu verantwoordelijkheid voor het welslagen van de bootreisen dat was nu precies de bedoeling!

Madeleine van Mansfeld en Evelien Verbij


2 Hoe het zo ver is gekomen: Petrus en Paulus

Hee Petrus

Hee Paulus

Wat doe jij nou hier?

AS ALWAYS, Petrus:reizen, afstand doen, de kern der dingen zoeken, de natuur.En jij Petrus??

AS ALWAYS, Paulus:ordenen, samenbrengen, simpele dingen ingewikkeld maken door ze op teheffen……...Paulus??

Yes Petrus??

Komen wij in deze setting ooit bij elkaar, Paulus?

Ehh, kweenie, zou jij dat wel willen Petrus?

Ehh, kweenie. De heilige drieëenheid zelf, ik bedoel Andreas, Walhalla, Johannus enHermanus vinden in ieder geval dat het moet. En de raad der wijzen heeft vroeg inde Mariamaand van het afgelopen jaar besloten dat het zo zal zijn.

Petrus, wil je me nou echt vertellen dat je hier alleen maar top-down gemotiveerdaanwezig bent? Omdat Adreas en zijn knechten dat willen?

Maar dat is ook niet zo Paulus. Ik ben hier omdat ik geloof dat er op een hogerniveau nog wat te ordenen valt in de chaos waarin we dagelijks bezig zijn. En datAndreas dezelfde kant op denkt is leuk.Maar de kern zit zo Paulus: Ik geloof dat de kwaliteit van de samenleving af te metenvalt aan wat daarin het kwetsbaarst is. En in de Ruimtelijke Ordening is dat denatuur. Als we zorgen dat het daarmee goed komt, krijgen we de rest cadeau.Daarom zoek ik jou Paulus!!

Dan hebben we elkaar gevonden Petrus. Want natuur in dit land is vooral eenprobleem van Ruimtelijke Ordening en van het organiseren van de samenleving.Voor de Ruimtelijke Ordening heb ik jou nodig en voor de samenleving de heiligetweeëenheid Heinus.

Maar Paulus, als het zo simpel is, waarom hebben we dat niet eerder verzonnen?


Nadat Brammetje Peper de toekomst van Wageningen UR had geschilderd, op deachterkant van enkele bonnetjes, hebben wij dat verhaal ingevuld. En gaandewegwerden we steeds enthousiaster.We had a dream, man!!MENS, NATUUR EN LANDSCHAP.We hadden dat beeld compleet.En toen kwam die mariamaand. En moesten we onze dromen opheffen. Naar eenhoger niveau. Jij moest er ook in.

Effe dimme Paulus. Doe nou niet of je de enige was. Wij hadden ook een dream:Onze dream werd LANDSCHAP EN RUIMTELIJKE ONTWIKKELING.Hele fucking verhalen hebben we erover gemaakt. Strategisch plan. Eropingesproken. De heilige Roelof is zelfs op de Hucht gaan interim managen op basisvan die dream. Heeft knopen doorgehakt, solliciatatiecommissies ingesteld…..Paulus: we zitten samen in het schip jongen! De heilige Andreas heeft weer eens eenmissie geformuleerd zonder hem op papier te zetten.

Maar we komen daar zeker uit, Petrus. De vraag is: Wat hebben onze dreams vanMENS, NATUUR EN LANDSCHAP en LANDSCHAP EN RUIMTELIJKEONTWIKKELING nou met elkaar gemeen??

Paulus, jongen, de geschiedenis leert: als we er niet meer uitkomen dan moeten weeen doelzoekend project formuleren. We staan hier toch alleen maar te lullen omdatal die heiligen op deze boot zich staan af te vragen waarom ze de boot genomenhebben. Als je naar de natuur van de dingen zoekt Paulus, dan stel je concretevragen! Laten we dat maar als probleem van deze queste formuleren:

Wat hebben onze dreams van MENS, NATUUR EN LANDSCHAP enLANDSCHAP EN RUIMTELIJKE ONTWIKKELING nou met elkaar gemeen??Dat is onze vraag aan alle heiligen hier op de boot. En laten we het SMARTafspreken: op 29 juni, als we samen jarig zijn, dan hebben we het antwoord. Verpakten met een strik erom.

Yes Paulus.

Doen we Petrus.

Peter Smeets en Paul Opdam


3 Kop en staart: ludieke sketches à la Joop Spijker

Aan Joop Spijker was gevraagd om aan het begin van de bootreis een ludiekeinleiding te verzorgen. Hij deed dit, zoals we van hem gewend zijn, op geheel eigenwijze. Terwijl het schip al in Rhenen aanmeerde, mochten de reizigers nogmaalsgenieten van zijn slotbetoog. Een korte indruk van de startsessie; de volledige versiesstaan op de CD-rom..

“Mijn naam is dus Joop Spijker. … Het organisatie-comité heeft mij gevraagd omeen ludieke inleiding te verzorgen. Dat is mijn expertise, zeggen ze. Ik wil echterhelemaal geen ludieke inleiding geven. Ik ga u een korte cursus geven. Dan heeft uook nog iets aan deze reis. De leerdoelen van mijn cursus zijn afgestemd op onzesituatie. En natuurlijk hoop ik door het geven van deze cursus te laten zien dat bijdeze Alterraan het belang van onderwijs hoog in het vaandel staat. Dat is goed voorde integratie-gedachte.Het onderwerp van de cursus is tweeledig. Eerst ga ik u enige scheepvaartwijshedenbijbrengen. Dit is van belang voor als de kapitein overboord slaat. We zitten hierimmers met zijn allen in hetzelfde schuitje.

• Zet nooit twee kapiteins op één schip. Zeebonken weten, dat geeft heisa!Landrotten hebben daar geen verstand van, die zetten er wel eens twee neer opde brug. Voor je het weet lijdt het hele zakie schipbreuk.

• De beste stuurlui staan aan wal. Moet ik dit nog uitleggen. Reders of anderemanagers die het scheepsvolk vertellen, hoe zij de zeilen moet hijsen. De familieOnedin tegen captain Baines. …

• We zien wel waar het schip strandt. Zo’n instelling brengt risico met zich mee.Zeker als je onomkeerbare veranderingen zou doorvoeren zonder precies teweten of het gaat werken. Want we varen in verradelijk water. Voor je het weetsteekt er een Veerman over.

• Een Keulse reis maken. Deze uitdrukking wordt gebezigd voor iemand die heellang wegblijft voor iets waar maar vijf minuten voor nodig zijn. Dat geeft in onsgeval te denken. Wij halen Keulen niet eens, maar blijven al in Dusseldorpsteken. En zijn toch drie dagen van huis.

Dit was het eerste deel van de cursus: enige maritieme basisvaardigheden hebben weons nu eigen gemaakt.Het tweede deel van de cursus is Duits. Sinds Engels het Duits heeft verdrongen alswetenschappelijke taal, zijn wij deze taal verleerd. Voor Nederlandse organisaties diegaan fuseren, is Duitsland dan ook een zeldzame bestemming. Sinds de reizen vandie andere ingenieur, nu zo’n 60 jaar geleden, dan. Om toch zinvol aan het werk tekunnen, zal ik een aantal Duitse spreuken met u doorexerceren. Deutsch lernen infünf Minuten. Nur einfache Wörter.


• Scheisse mit Reisse. Als de kok dit uitroept, dan betreft het niet het menu. Datis tenminste te hopen. …

• Blühende Landschaften … Een aantal landschapsbouwers zal zich hierdooraangesproken voelen. Pas echter op met deze Duitse term. Deze is net als devorige van een uiterst twijfelachtige politiek kaliber. Bonskanselier Helmut Kohlbeloofde in 1990 de bewoners van de DDR binnen vijf jaar „BlühendeLandschaften“. Ik geloof niet dat er nu nog één Oost-Duitser in „BlühendeLandschaften“ … gelooft. Kennelijk leerde je vroeger als DDR-burger niet doordit soort fusiepropaganda heen te prikken, denk ik dan. Gelukkig zijn wij, in hetvrije westen, beter geharnast. …

• Vater werden ist nicht schwer, Vater sein dagegen sehr .Uitspraak vanWilhelm Busch. Het is makkelijk als vader iets op de wereld te zetten. Maarzorgen dat het blijft functioneren; dat is de kunst

• Alterra manu fert lapidem, panem ostentat alterra . Dit is geen Duits hoor,maar Latijn. Plautus schreef dit zo’n 200 jaar voor Christus; wie wil deze zinvertalen. Hij is nogal leerzaam voor medewerkers van het departement. Hij houdtje een brood voor met de ene hand; in de andere hand heeft hij een steen. Nuschrijf je in het Latijn alterra eigenlijk met één r. Maar ja, als liceïst kon Andrédat niet weten. “. (CD+)


4 Workshop resultaten

4.1 Workshop Onderwijs in de divisie

De vier leerstoelgroepen die onder de divisie vallen, zijn druk bezig met de invullingvan bachelors en masters opleidingen. De divisie is nauw betrokken bij een tweetalBsc opleidingen: landschap, planning en ontwerp alsmede bos- en natuurbeheer.Daarnaast zijn er nog vergevorderde plannen voor een drietal masters: LandscapePlanning and Design, Leisure and Environment, Forestry and Nature Conservation.De belangrijkste conclusies en actiepunten worden puntsgewijs opgesomd:• Het is van belang dat er aandacht is voor wetenschappelijke diepgang naast het

generalistische karakter van de opleidingen (T-model).• Er zal een schouw plaatsvinden van de opleidingen teneinde de sterke punten in

kaart te brengen. De huidige staven zijn zich onvoldoende bewust van dekwaliteiten. Vanuit de divisie moeten de basiscompetenties van de medewerkersvoor onderzoek, onderwijs en beleidsadvisering in kaart worden gebracht. Dezemoeten meetbaar worden gemaakt. Daarop kan dan een programma van scholingworden gebaseerd. Lacunes in de competenties zullen worden opgevuld vanuitAlterra of door het openstellen van vacatures.

• Er zullen onderwijsmodules worden opgezet om in te spelen op de groeiendemaatschappelijke behoefte aan education permanente.

• Vanuit Alterra zal case-studie materiaal beschikbaar komen over de ervaringenmet transdisciplinair werken.

• Er dient een informatiebank op Internet de komen op de website, waar eenoverzicht wordt geboden van lopende projecten en initiatieven in beideonderdelen van de nieuwe organisatie. Deze moet vooral een intern karakterhebben. Dit zou kunnen gebeuren vanuit het Deltaprogramma. Hier ligt werkvoor een kennismanager.

• De hoogleraren binnen de divisie hebben de verantwoordelijkheid voor hetopzetten van een publicatiebeleid. Daarbij verdient het aanbeveling over degrenzen van de leerstoelgroepen heen te kijken. De onderzoeksseminars kunnendaarbij een enthousiasmerende rol spelen. Het verdient aanbeveling daarbij teexperimenteren met nieuwe boeiende vormen van informatiemanagement.(CD+)

Arnold van der Valk en Jan van Nieuwenhuize

4.2 Internationaal: Research and communication across boundaries

For this session, we invited people with an international orientation, who werecurious about exchanging ideas with colleagues also working internationally.'Crossing boundaries' in this context meant working across national borders but alsobeing interested in other disciplines and fields of research. The session gave the


opportunity to present yourself, to listen to short presentations, and to express newideas, thoughts, wishes, concerns . . .

In the first part, “Landscape Europe”, an independent network of institutes that isinitiated by a group of Alterra-researchers was presented. It aims at coordinatingresearch and education as well as supporting the policy sector in the field oflandscapes. Within a 2-years period it will be developed towards a foundation thatworks as a NGO. Members of the new division were asked to cooperate with andpromote the idea of Landscape Europe.

The second part of the session was dedicated to an exchange of individualinternational activities, projects and expertise. Eight short presentations illustratedthe wide range of international activities going on within our division. The about 30participants were actively involved in research and educational exchange with 16European countries, several developing countries, and regions in South- and North-America, Africa, and Asia. Topics that were dealt with are planning, landscapes,participatory as well as inter- and transdisciplinary approaches, agriculture,environment, vegetation, conservation, biodiversity, rural development, open space,urban areas, design, tourism, multimedia, GIS, and others.

The participants expressed an increasing demand for communication, cooperationand coordination among the international-oriented people and activities within thenew division. To face this demand, all participants agreed on a second workshop (tobe held on Thursday, March 7, 2002) as an opportunity for discussing some burningquestions, such as: Which topics could international work within the division focuson? What are our research strategies for the future? How can we improvecommunication and coordination among us? Is an institutionalisation of theinternational group needed, and if yes, how can this be realised? How can wefacilitate international work?

All members of the division with international interests are welcome to join thesecond workshop! (CD+)

Gunther en Bärbel Tress


4.3 Workshop Bruggen slaan tussen proceskennis en ontwerpen

Als onderwerp van de workshop fungeerden twee stellingen:

1. Onze landschapsplannen zijn verankerd in degelijke kennis over de relatie tussende werking van het landschap (proces) en de vormgeving (patroon).

2. De wijze waarop we tot landschapsplannen komen dient transparant, navolgbaaren reproduceerbaar te zijn. De ontwerper moet in het democratisch proces degemaakte keuzes kunnen verantwoorden.

Enkele impressies van de workshop:

• Het onderwerp leeft, het roept een levendige discussie op, er was veelbelangstelling voor.

• Over de noodzaak van kwaliteitsdefinities voor ontwerpen wordt verschillendgeoordeeld; de meeste aanwezigen vinden dat we hierin een verbeterslag moetenmaken.

• We beschouwen het slaan van bruggen tussen kennis van specialisten enontwerpers als een opgave voor de nieuwe divisie.

• Bij de ontmoeting van wetenschapsrichtingen in het op deze wijze ontwerpenontmoeten verschillende wetenschappelijke paradigma’s elkaar; dat leidt totbotsingen.

• Over wat ontwerpen precies is leven veel verschillende ideeën.• Voor het toepassen van ecologische (en andere specialistische) kennis is het

noodzakelijk zo lang mogelijk alternatieven in het spel te houden.• We moeten ook aandacht hebben voor de kwaliteit van het besluitvormings-

proces rond ontwerpende benaderingen.• Het lijkt zinvol nader te onderzoeken in welke fasen van het ontwerpproces

criteria als transparantie, objectiviteit en navolgbaarheid een rol kunnen spelen.Een goed onderwerp voor een seo-project in 2003!

Voor mij is dit onderwerp bij uitstek geschikt om een meerwaarde van onze divisieten opzichte van ‘ARCADIS’-achtige organisaties te markeren. In de internationalelandschapsecologie kunnen we een mooie en voor ons kenmerkende bijdrageleveren. (CD+)

Paul Opdam


4.4 Workshop Vormgeving organisatie: ‘Beeldenstorm’

De workshop over de beeldvorming van de toekomstige divisie werd (helaas?) alleendoor Alterra medewerkers bezocht. Het doel was om de beelden die bestaan over deorganisatie van de divisie te inventariseren en met elkaar uit te wisselen. Vervolgenshebben we gekeken of de groep warm of koud werd van de beelden van dedeelnemers.

De meerderheid stond positief tegenover de volgende beelden:• De divisie als broedplaats voor kennis• De kerncompetentie van de divisie is geïntegreerd onderzoek en onderwijs

De meerderheid stond negatief tegenover de volgende beelden:• Grootschaligheid en onpersoonlijkheid• De divisie is een “papieren paraplu”• De divisie functioneert als een klein instituut

Onduidelijkheid en verschillende invulling van beelden bleek te bestaan bij:• Invulling van teams (op expertises ingedeeld of multidisciplinair)• De grootte van een team

Opvallend was dat de eerste beelden vooral vanuit de inhoud geredeneerd waren.

Joop Spijker en Kees de Zeeuw


4.5 Workshop Communicatie in de divisie

Om structuur aan te brengen in de discussie werd gepraat aan de hand van drievragen:1. Communiceren is voor mij….2. Wat heb je gehoord over het Rijn-reisje? Dit levert een beschrijving op van de

inhoud van de informatie: wat wil je weten?3. Hoe heb je gehoord over het Rijn-reisje? Dit levert een beschrijving op van de

mogelijke communicatie-kanalen/middelen.

Met deze informatie hebben we in kleinere groepjes ideeën ontwikkeld hoe op eenjuiste, informatieve, maar niet overmatige manier gecommuniceerd zou kunnenworden binnen de divisie. De drie onderwerpen voor de groepen waren:• Mensen: belangrijk zijn face-to-face contacten en informele contacten; je wilt

weten wie waar zit, wat diegene doet, kan en wil doen in de toekomst. Om dit teverwezenlijken moeten mensen dicht bij elkaar zitten (fysiek: ruimtes metprojectteams, flex-plekken, misschien ook tussen universiteit en DLO) en zoueen expertisebank kunnen faciliteren.

• Inhoud: waar is iedereen mee bezig, belang van een coach om je wegwijs temaken, niet alleen in het vakgebied, maar ook binnen de divisie.

• Organisatorisch: gezamenlijk intranet/internet met melding van nieuwe berichten(iedereen moet de juiste houding hebben om dat te willen gebruiken), iedereenhoudt outlook bij (?). Daarnaast ook in informele bijeenkomsten als borrels enverjaardagstaarten de gelegenheid hebben eens wat met elkaar te babbelen.Daarbij is het nog wel de vraag of we dat niet meer in het Engels zouden kunnendoen als we zo internationaal zijn?

Top idee: niet meer Alterratief en afdelingsblaadjes, maar een regiokrant met centraleinformatie voor iedereen en specifieke informatie voor de eigen groepen.

Gerard Kolkman en Evelien Verbij

4.6 Verloving Stad-Land en I-team

Op de boot hebben twee teams hun verloving bekend gemaakt: het team StadLandrelaties (teamleider Wim Timmermans, Ecologie en Samenleving) en het teamInnovatiemanagement (kortweg I-team, teamleider Jannemarie de Jonge, Landschap enRuimtegebruik). Een praktische aanleiding voor deze stap is dat Jannemarie vanaf maarteen half jaar sabbatical heeft waardoor het I-team een vervangende teamleider zocht.Maar de ambitie om binnen de divisie de samenwerking te verstevigen is een mooiereden om juist nu deze proef in te gaan. Het wordt een groot team (ca. 25 mensen) metvoldoende massa op thema's als: transformaties in metropolitane landschappen(subthema's o.a. groen wonen/werken/leven, infralandschappen, ruimte/water),procesarchitectuur, methodieken en instrumenten voor innovatieprocessen,internationale oriëntatie op transformatieprocessen in (delta)metropolen en gebruik enontwikkeling van “e-tools” (GIS, internet, mobiele werkplaats etc). Wim Timmermans


gaat deze ploeg leiden. Het blijft voorlopig een LAT-relatie, de huisvesting verandertniet. Na een half jaar evalueren we en bepalen we de koers voor komende jaren.

Jannemarie de Jonge en Wim Timmermans

4.7 Naam divisie: What’s in a name?

What’s in a name? Die vraag werd gesteld aan het begin van de workshop over eennaam voor de divisie. Er groeide snel consensus over ongewenste namen.Compromisnamen, zoals “Natuurbeleid, Bosbeheer, Landschapsstudies enRuimtelijke Ontwikkeling” wekten spotlust en afkeuring. Eenvoud is het kenmerkvan het ware, merkte een wijsneus op. Met behulp van een fileermesje werd de langewerknaam – een omschrijving van het werkveld van de verenigde afdelingen, teamsen leerstoelgroepen, ontdaan van overtollig vet. Wat dan overblijft is ….. “Land-schap”. Deze naam biedt eigenlijk alles wat ons bindt en dierbaar is.Landschapsstudies en landschapsplanning is volgens de aanwezigen bij de workshopeen doorsnede van de divisie, een adequate omschrijving van het gedeelde object vanstudie. Met enige fantasie en etymologische improvisatie kunnen de belangrijksteperspectieven op het object tot uitdrukking worden gebracht in de naam“Landschap”. De component “land” verwijst naar de studie van aspecten van defysieke omgeving en het gebruik van de grond. De component “schap” bevat eenverwijzing naar het scheppende werk van de mens door middel van planning,ontwerp, beheer en techniek. “Schap” verwijst ook naar de procesdimensie en deorganisatorische dimensie – analoog aan “waterschap” en “recreatieschap”.

De discussie in de workshop spitste zich toe op de vraag of, en zo ja hoe, er in een logoverwijzingen zouden kunnen worden opgenomen naar de samenstellende delen van deorganisatie of de missie. Ook werd de vraag gesteld of de divisie wel ruimte zou krijgenom een eigen beeldmerk te voeren naast Wageningen UR en de Kenniseenheid.Tijdens de sessie werd aan de hand van schetsjes gewerkt aan een voorstel voor eenlogo. Maja en Gerrit is gevraagd hun denkbeelden verder uit te werken.

Aan het eind van deze vruchtbare sessie werd nogmaals de vraag gesteld: “What’s ina name?” Gert Jan Noij wist het antwoord: “Common feeling.” (CD+)

Arnold van der Valk

4.8 Workshop Wageningen Proces Consultancy (Alterra Ateliers)

Eind december vorig jaar heeft het MT van Alterra ingestemd met eenprojectvoorstel om te komen tot een Wageningen brede unit op het gebied vanproces consultancy (Alterra Ateliers). Sinds half januari is Henk Smit verbonden aanAlterra om dit project te trekken. De integratie-conferentie aan boord van ms Avantivormde een prima gelegenheid om de intenties van het project te delen metbelangstellenden en uit de groep van aanwezigen ideeën en suggesties te ontvangen.


Na een korte introductie door Henk Smit, is er gesproken over drie vragen.

1) Wat hoort wel en niet thuis bij WPC?Criteria om projecten onder te brengen bij WPC kunnen zijn:• complexe aard met belangen en partijen,• wanneer het vernieuwend is in interactie met de praktijk,• het gekoppeld is aan inhoud, en• gaat over belangrijke vraagstukken in de groene ruimte.Niet doen: projecten waar het puur gaat om procesmanagement, alleen geldverdienen, monodisciplinair van karakter.

2) Aandachtspunten• organiseer ontwikkeling van WPC als zoekend proces• zorg voor goede koppeling tussen proces en inhoud• nauwe interactie tussen wetenschap en praktijk, kennisdoorstroming naar beide kanten• we moeten meer zichtbaar worden in de grote processen en projecten• het ‘mensenwerk’ in processen kunnen we nog niet goed.• werk met een levende visie en strategisch plan waar heen te gaan.

3) Waar dromen we van/ wat inspireert ons?• goede logistieke organisatie; bolides naast de coureurs.• ontwikkelen door te doen; geen stroperig proces van lang praten over• uitwisselen van mensen tussen proces en inhoud• echt goede procesmensen in huis• onderwijsprogramma als Unique selling point• goede voorzieningen zoals: site of boekje met ervaringen, projectruimte en een

werkende mobiele werkplaats

Tot slot is een eerste beschrijving van de nieuw te ontwikkelen unit uitgedeeld meteen oproep aan belangstellenden om zich bij Henk Smit te melden. (CD+)

Henk Smit


4.9 Workshop Modelkennis divisie

Inventarisatie van modellen:• OostMETAPHOR: voor simulatie van metapopulatiesDASSIM: als Metaphor, speciaal voor simulatie van dassenLARCH: ruimtelijke ecologische netwerken (landsdekkend)SmallSteps: bewegingsmodel van dierenLEAF: info Alex Schotman(SUMO/NTM: makers zitten in andere expertisegroep)MASOOR: multi agents simulation of outdoor recreation (werd getoond in eendynamische, zeer beeldende presentatie).• West (overzicht getoond in power point)LEDESS: voor simulatie vegetatie-ontwikkeling en geschiktheid habitatsWARUMEC: landsdekkend model voor effectbepaling van plannenELPEN: Europees model voor effectbepaling van politieke maatregelenBelevingsGIS: vertaling van landschapskenmerken naar belevingNatuurplangenerator: voor het genereren van natuurscenario'sVIRIS: voor de bepaling van de openheid (MKGR).ELI: Environmental Landscape Index• De HuchtInteresse voor de mobiele werkplaats (planvormingsproces)En in het zoneringsmodel Masoor: welke aannamesStudenten als "validators" (in practica, o.a. Warumec en afstudeerders)

Wat doen we met onzekerheden?Hooguit kunnen we de stabiliteit van de uitkomsten bepalen, niet of de uitkomstenecht kwantitatief kloppen. Gevoeligheidstesten zijn echt nodig, maar zijntijdverslindend. Juridisch niet te verdedigen.

Voordeel van modelJe moet je aannamen expliciet maken.De bewerkingen zijn exact herhaalbaar.Geschikt voor vergelijken van scenario's (de onnauwkeurigheden zijn voor elk modelhet zelfde). (CD+)

Jana Verboom en Janneke Roos

4.10 Workshop Niche studenten AIO/OIO

Een kennismakingsgesprek met verschillende AIO’s van de Hucht, Bosbouw, E&R enandere geïnteresseerden. We hebben de diverse mogelijkheden van aanstellingbesproken: van full-time bij de universiteit, detachering bij Alterra tot ook het werken inprojecten. Verder over begeleidingsvormen en verschil in onderwerpen. We hadden watmoeilijkheden met het afstemmen van begrippen over de verschillende vakgebiedenheen. De kennismaking is geslaagd, maar er zijn geen verdere acties afgesproken.

Laura Bosschieter


4.11 Workshop Missie divisievorming

De divisie richt zich op onderzoek, kennisoverdracht en beleidsontwikkeling tenaanzien van het landschap. Daarbij speelt de kennis van maatschappelijke enbestuurlijke processen en van ecologische processen in het landschap een sleutelrol.Deze kennis wordt in samenhang toegepast ten behoeve van het ontwikkelen enduurzaam beheren van het landschap.

De divisie LANDSCHAP put in haar werk uit de domeinen van de alfa-, beta- engamma-wetenschappen. Traditionele disciplinegrenzen worden overschreden met hetdoel om de maatschappelijke relevantie van het wetenschappelijk onderzoek optimaaltot zijn recht te laten komen. We noemen dit de deltabenadering.

Het wetenschappelijke onderzoek omvat de verzameling, analyse en interpretatie vandata, bouw van modellen en het verrichten van scenariostudies. Bijzondere aandachtgaat uit naar grensverleggend en maatschappelijk relevant onderzoek.

Kennisoverdracht vindt plaats over een breed terrein, variërend van onderwijs tot hetmaatschappelijk debat. Centraal staat een bijdrage aan de bachelor en master-opleidingen in landscape, planning and design, leisure tourism and environment,forest and nature conservation. Daarnaast wordt kennis op maat aangeboden zoalsPhD courses en education permanente.

De kennis wordt ingezet ten behoeve van beleids- en planvorming op het gebied vanlandschap, ruimte en samenleving. De blik wordt gericht op verschillendeschaalniveaus van mondiaal tot lokaal.

De belangrijkste onderzoeksthema's van de expertisegroep LANDSCHAP zijn:• Transformaties in metropolitane landschappen.• Meervoudig ruimtegebruik in stads-, agroproductie- en• infralandschappen.


• Ruimtelijke analyse, scenariostudies en ontwerp, gericht op• multifunctionele landschappen.• Gebiedsgericht milieubeleid in agroproductie- en natuurlandschappen.• Inrichting en duurzaam beheer van bos, natuur en landschap en daarmee

samenhangende (inter)nationale beleidsprocessen.• Beleving en gebruik van natuur en landschap en de betekenis daarvan voor

wonen, economie, recreatie en gezondheid.• Ruimtelijke kwaliteit in landschapsontwerp• Kwaliteit van werkprocessen en sturingsvraagstukken.• Genese en identiteit van landschappen.• Landschapsecologie en biodiversiteit.We richten ons op de (inter)nationale, regionale en lokale overheden, op studentenen wetenschappelijke collega’s, ontwerpers en beheerders van onze leefomgeving.

Hein van Holsteijn

4.12 Workshop Landschap +

Motto van deze door Henk Wolfert en Harry Dijkstra georganiseerde workshop was:Landschap-Kennis-Maken met de nadruk op kennis van het landschap enkennismaken. Het gesprek ging over het verkennen van thema’s voor onderzoek ensamenwerking. De inbreng van alle participanten stond centraal; er was geenvooropgezet verhaal. Agendapunten waren: (1) verkenning onderwerpen /samenwerking; (2) groepering tot thema’s; (3) ideeën voor organisatie. Er werddeelgenomen door een sterk gemengde groep. Dit, de open sfeer en elkaarsaanvullende expertise geven aan dat er veel kansen zijn voor integratie. Uit devoorstellen voor het bundelen van kennis en expertise kwamen een paar thema’sbovendrijven:• Behoud van biodiversiteit, de rol van ecologische netwerken en sociaal

economische veranderingen in de landbouw. Duidelijk op beleid gericht themadat zowel van toepassing is in Nederland (groene diensten) als in bijvoorbeeldPolen.

• Multifunctionele landschappen en ruimtelijke netwerken, met aandacht voorintegratie van aspecten zoals natuur, landbouw (plagen), recreatie (toegang),water (water-planning) en historie.

• Kwalitatief goede GIS-methoden die onderling samenhangen (stapeling vanwaarden), voor beschrijving van het landschap (data-management) en de werkingervan (modellen op het goede schaalniveau), en voor evaluatie van veranderingen(zowel positieve als negatieve).

Deze thema’s zouden strategische speerpunten van onderzoek in de divisie kunnenworden. Tevens werd specifiek aandacht gevraagd voor een goede communicatie,met mogelijke acties op het terrein van datamanagement, cross selling en hetaanstellen van een kennismanager. (CD+)

Henk Wolfert en Harry Dijkstra


4.13 Workshop Who is afraid of green, red and gray?

Elf deelnemers tafelden over de verbanden tussen natuur, infrastructuur enallerhande activiteiten in de groene ruimte. Als appetizer gaven Madeleine vanMansfeld, Edgar van der Grift en Marlies Brinkhuijsen een kijkje in de verschillendekeukentjes van Alterra: kennis over effecten en oplossingen voor natuur, een bredeaanpak volgens een ontwerpende en interactieve benadering, en ruimtelijkeconcepten voor planning, ontwerp en beleving van infrastructuur in de toekomst.Tijdens het hoofdgerecht werd geproefd aan mogelijke samenwerkingsverbandentussen natuur, ruimte, recreatiebeleving en proces. Als toetje werden dromenopgedist over wegen in de ruimte en over wegen binnen Alterra. En de volgendemaandagochtend was het eerste baksel al gereed: een digitaal prikbord om informatieuit te wisselen. Te vinden op www.alterra-research.nl: inloggen met infraland,password avanti.

Marlies Brinkhuijsen


4.14 Workshop Divisievorming

Wageningen URNadat op basis van het Rapport Peper besloten was tot Strategische Samenwerkingtussen DLO en Landbouwuniversiteit Wageningen is er één Raad van Bestuuringesteld en zijn binnen Wageningen UR vijf nieuwe kenniseenheden opgericht.Doelen hierbij waren:• Reductie van het aantal instituten, departementen en proefstations;• Gezamenlijk onderwijs verzorgen;• Gezamenlijk expertise ontwikkelen;• Gezamenlijk of op elkaar afgestemde onderzoekprogramma’s ontwikkelen;• Gezamenlijk faciliteiten beheren;• Bekrachtiging van bestaande samenwerkingsinitiatieven tussen DLO, LUW, het

praktijkonderzoek, IAC en het ILRI.

Leidend beginsel bij het vormgeven van de kenniseenheden is dat betrokkenen zelfinzien dat samenwerking voordelen oplevert en dat samengaan een verregaandevorm van samenwerken is. Samenwerking moet niet alleen groeien, maar moet eersten vooral stoelen op de juiste attitude en de innerlijke bereidheid met anderen aan detoekomst van de nieuwe organisatie en daarmee aan de eigen toekomst te werken. DeRaad van Bestuur beschouwt het ontwikkelingsproces van kenniseenheden dus alseen collectief leerproces.In de lopende periode van het strategisch plan staan de volgende inhoudelijkespeerpunten centraal in de inhoudelijk ontwikkeling:• De deltabenadering, zijnde een zoektocht naar nieuwe concepten, paradigma's en

methoden op het snijvlak van de maatschappijwetenschappen (gamma),natuurwetenschappen (bèta) en de ontwerpende wetenschappen (alfa);

• De Wageningse Water Impuls, de relaties tussen het integraal waterbeheer en debeheers- en inrichtingsproblematiek van de groene ruimte;

• Multifunctionele en biologische landbouw en de groene ruimte; het conversievraagstuk vaneen uniforme landbouwontwikkeling naar ruimtelijk gedifferentieerde enverschillende ontwikkelingsstrategieën voor de groene ruimte en de landbouw;

• De virtuele groene wereld; de relaties tussen de ontwikkelingen in ICT en beleving,planning en inrichting van de groene ruimte;

• Het Centre for Climate Change and Biosphere (CCB), de Wageningse benadering vanhet klimaatonderzoek waarbij de relaties tussen landgebruik enklimaatveranderingen centraal staan.

De Kenniseenheid Groene RuimteDe KGR zorgt ervoor dat er een unieke combinatie van kennis en vaardigheden bijWageningen UR aanwezig is om een gezonde leefomgeving mogelijk te maken(outcome). We richten ons daarbij op de centrale en lokale overheden en anderebeheerders van de publieke leefomgeving (klantengroep), en doen dit door het gevenvan academisch onderwijs en adviezen, door het maken van concrete producten (in


de vormen van rapporten, modellen, bestanden ed.), en het publiceren van nieuwverworven kennis(output).De Kenniseenheid Groene Ruimte loopt voorop in de ontwikkeling van WageningenUR. We kunnen werken vanuit één locatie en Alterra is een sterk A-merk. HetDepartement Omgevingswetenschappen (DOW) is relatief sterk binnen LUW,vooral in onderwijs en aantal studenten. Maar binnen de 18 Leerstoelgroepen is demening over nut en noodzaak van de strategische samenwerking verdeeld.

Er is intussen een sterke Directieraad aan het werk en er zijn al twee goedevoorbeelden waar de samenwerking concreet gestalte heeft gekregen: CGI enBosbouw. De verdere divisievorming vindt plaats langs drie lijnen:• Strategie en inhoud, uitmondend in de keuze voor vijf strategische speerpunten

in 2000;• Inrichting en organisatie, uitmondend in dit Inrichtingsplan in 2001;• Huisvesting en faciliteiten, uitmondend in een geïntegreerde huisvesting in 2004.

DivisievormingTot aan mei 2001 is langs twee lijnen aan de divisievorming gewerkt:• Bij de ontwikkeling van de lijn Mens Natuur Landschap (MNL), waren Alterra

E&S (zonder Texel), Alterra E&R en DOW: Lsg Bosbeheer & -beleid betrokken.De ambitie was om ook Alterra L&R team Mens en Ruimte in deze opzet telaten participeren. Er zijn informele gesprekken over strategische samenwerkinggevoerd binnen de a.s. divisie en met L&R.

• Bij de lijn Landschap en Ruimtelijke Ontwikkeling (LRO) waren Alterra L&R enDOW. Lab Ruimt. Planvorming betrokken. Zij hebben eind 2000 een strategischplan “Landschap en ruimtelijke ontwikkeling” gemaakt en hebben diversediscussies over het strategisch plan met alle betrokkenen gevoerd, plenair en metde managamentondersteuning. Begin 2001 kwam een oproep van de Directieraadom divisievorming te effectueren. Dat heeft geresulteerd in het instellen vaninterim management op de Hucht, het oprichten van de BACLandschapsarchitectuur en de versnelling van de BAC SRA. Ook is de aanstellingvan een bijzonder Hoogleraar Landschapsarchitectuur vrijwel rond.

In mei 2001 besloot de Directieraad echter om na beraad in de groep van 36(hoogleraren en afdelingshoofden) om deze twee initiatieven samen te voegen tot eengroep van 186 FTE (ex. AIO’s en OIO’s bij de Leerstoelgroepen). Vanaf datmoment ontstond het dilemma dat de activiteiten langs de lijn LRO moestenvertragen om de mensen betrokken bij de lijn MNL tijd te geven aan te haken. Deboorteis op de Avanti in januari 2002 was de eerste gelegenheid, waarop de beidegroepen in fase konden komen.

Acties in 2002• Er zal een tweehoofdige leiding worden benoemd voor de divisie, bestaande uit

een hoogleraar en een afdelingshoofd.


• Er zal worden gewerkt aan een ontwikkelingsplan 2002-2006 met duiding van dekerncompetenties, een portfolioanalyse en daarop gebaseerd een keuze voorinhoudelijke en andere strategisch speerpunten. Daarvan afgeleid wordt ingegaanop de gewenste organisatie (teamindeling, divisiemanagement), de gewenstebezetting, de gewenste ondersteuning en op noodzakelijke investeringen.

• Er zullen besluiten worden genomen over de Naam, de Missie en er zal eeninterim jaarplan voor 2002 worden gemaakt.

• Er zal worden gewerkt aan teamvorming en aan een ruimteplan.

Er is ook sprake van een formeel reorganisatietraject vanwege:• Reorganisatie van de stafafdelingen.• Een reorganisatie van de Alterra afdelingen tot nieuwe afdelingen die

samenvallen met de expertisegroepen.• Een herinrichting van de Alterra begroting langs de lijnen van de

expertisegroepen. (CD+)

Peter Smeets

4.15 Workshop Medezeggenschap en divisievorming

De discussie tussen de directieraad en de medezeggenschap (MZ: bestaat uit deOndernemingsraad van Alterra en de Onderdeelscomissie van het DepartementOmgevingswetenschappen) over divisievorming is nog nauwelijks gevoerd. Op 21maart a.s. vindt er een werkconferentie plaats tussen een delegatie van de OR en OCen de directieraad over de nadere invulling van de Kenniseenheid Groene Ruimte(het inrichtingsplan staat centraal).

De MZ wenst van de directieraad een goede onderbouwing van de plannen, waarbijhet niet alleen gaat om de precieze invulling en afbakening van de divisies, maar ook

Geschiedenis Wageningen UR

Divisievorming tot mei 2001

&2Besluiten groep 36

Acties

Divisievorming25-01-02 - v8

Rapport Peper Strategische Samenwerking

Eén Raad van Bestuur

Reorganisatie van DLO instituten

& Vijf nieuwe instituten

& Leidend beginsel

KEGR loopt voorop

Eén lokatie (???)

Alterra sterk A-merk& Vijf speerpunten

- De deltabenadering

- De Wageningse Water Impuls

- Multifunctionele en biologische landbouw en degroene ruimte;- De virtuele groene wereld

- Het Centre for Climate Change and Biosphere (CCB),

& Missie

DOW relatief sterk binnen LUW

Vooral in onderwijs

Aantal studenten

Mening binnen 18 Lsg verdeeld

Sterke Directieraad

2 goede voorbeelden CGI

Bosbouw

Ontwikkeling langs drie lijnen

- Strategie en inhoud, uitmondend in de keuze voor vijf strategische speerpunten in 2000;

- Inrichting en organisatie, uitmondend in dit Inrichtingsplan in 2001;

- Huisvesting en faciliteiten, uitmondend in een geïntegreerde huisvesting in 2004.

Lijn Mens Natuur Landschap

Samenstelling

Alterra E&S (zonder Texel)

Alterra E&R

DOW: Lsg Bosbeheer & -beleidAmbitie: Alt. L&R team Mens en Ruimte

Status: informele gesprekken over strategische samenwerking Binnen a.s. divisie

Met L&R

Lijn Landschap enRuimtelijke Ontwikkeling

SamenstellingAlterra L&R

DOW. Lab Ruimt. Planvorming

Status:

2

strategisch planlandschap en ruimtelijke ontwikkeling

Diverse discussies over strategisch plan met alle betrokkenen

Plenair

2 Managamentondersteuning

Oproep Directieraad om divisievorming te effectueren

Interim managementop de Hucht

BAC Landschapsarchitectuur

Versnelling BAC SRA

Bijzonder Hoogleraar Landschapsarch.

Staf & Ondersteuning: 113 FTE

2 5 divisies

CGI 50

Onze divisie 185Water & Atmosfeer 179

Bodem 204

Ecosystemen 182

Overwegingen++ Intuïtieve herkenbaarheid van het werkterrein

-- Grote omvang

NIeuwe leiding

TweehoofdigHoogleraar: enkele jarenAfdelingshoofd

Organiseren discussie over nieuwe structuurNieuwe teamindeling binnen ALterra

MT met max. 12 leden

ManagementondersteuningDrie niveaus

Centraal vs decentraal

& Ontwikkelingsplan 2002-2006Naam

2 Missie

JaarplannenActieplan 2002

& Teamvorming& Formeel

IndelingenSamenwerking

Ruimteplannen


over de noodzaak om deze divisies nù en in het voorgestelde tempo in te voeren. DeMZ is momenteel geenszins overtuigd van het nut van de gepresenteerde plannen.

Belangrijke discussie-onderwerpen zijn een aantal principe-vragen bij het hele proces(zeer gechargeerd geformuleerd als ‘heeft het management niks beter te doen; er isbijv. bij Alterra al sprake van een organisatie onder hoge druk, in opbouw na stevigereorganisaties en met schrikbarende ziekte-uitval’) tot allerhande inhoudelijkeonderwerpen die naar de mening van de medezeggenschap helder moeten zijn,alvorens het proces van divisievorming daadwerkelijk kan worden ingezet. Ik noemer enkele:• besturingsmodel, de verdeling van de bevoegdheden en de zeggenschap binnen

de KGR en de divisies,• de consequenties van verschillende rechtsposities binnen KGR,• een onderbouwing van de voorgespiegelde efficiency-winst en vermindering van

de bureaucratie,• een argumentatie voor de gekozen indeling in divisies en het aantal divisies, met

een overzicht van het draagvlak.

De MZ vindt het uitstekend dat er allerhande bottom-up processen plaatsvinden endoor de directieraad worden gestimuleerd. De MZ hoopt vooral op inhoudelijkeresultaten van deze werkvloerverkenningen, en minder op de bouw van allerhandeorganisatiestructuren en andere bezemstelen (in de bedrijfskunde heten die ook welorganogrammen). In dit licht bezien we ook deze bootreis.

Joop Spijker


5 Presentaties

5.1 De Rijn van groot naar klein.

In een spoedcursus rivierkunde voor de landschappers op Rijnreis, is door HenkWolfert aandacht besteed aan de ligging van de Rijn als gevolg van tectonischebewegingen in de ondergrond van Europa, het Rijnterrassenlandschap dat vroegereklimaatsschommelingen weerspiegelt, de recente aandacht voor het ecologisch herstelvan de Rijn (Rhine-Econet was het eerste internationale succes van de divisie) en deplannen om de rivier meer ruimte te geven om overstromingen te voorkomen.Tevens werd betwijfeld of de Avanti, met een hoogte van 9 meter, werkelijk nergenszou kunnen zinken. Mijnverzakking en lokale erosie van fijne zanden in de beddingkan diepten veroorzaken die, zoals het Gat van Uerdingen, bij hoogwater net diepgenoeg zijn. Gelukkig zat de afvoer van de Rijn tijdens de reis net onder de 4000kubieke meter per seconde. De opkomst bij de cursus was groot, en er is vanverschillende zijden de suggestie gegeven een boekje te publiceren.

Henk Wolfert

5.2 Haagse bluf

Hans Sprangers, sinds zes jaar werkzaam bij de directie Natuurbeheer van LNV, gafin een presentatie aan waarom het werken in Den Haag (nog steeds) leuk is. Eenaantal conclusies:

• Blik op Alterra- Min-punten:

• geen duidelijk aanspreekpunt GBDA• telefonische bereikbaarheid slecht• ‘commerciële’ houding• benutting kennis uit programma’s onduidelijk• progr.parade niet goed doorgekomen• onderzoek staat (weer) op afstand

- Plus-punten:• goede persoonlijke contacten• Alterra-rapporten in LNV-bieb• deskundigheid• Alterra voor LNV vooraanstaand instituut

• Onderzoekbeleid- Bestuursraad: resultaten onderzoek voloende gebruikt in de beleidsvorming ?- Veranderingen:


- open aanbesteding- secretarisrol DWK programma door EC-LNV- EC begeleidt het onderzoek LNV-breed- open plekken opvullen door beleidsdirecties- beleidsdirecties meer opdrachtgever- DN levert voorzitter begeleiding cie relevante programma’s- Meer contact tussen onderzoekers en beleidsmedewerkers

• Inspelen op veranderingen- Kennismanagers naast account managers (rol plrojectleider of teamleider

verbreden)- organiseer continu contact met beleid (voor DN via 3 sporen: programma,

communicatie, NPB)- uitwisseling voortzetten- communicatietraject opzetten voor nazorg rapporten/onderzoek- sterk aanbevolen: een 1-dagscursus beleid- meer strategie in de seo’s (geen trends maar gedegen onderzoek voor kennisopbouw)- programmaparade + overzicht overig LNV onderzoek

• Divisievorming biedt nieuwe kansen voor strategisch onderzoek- In februari-maart wordt een dag georganiseerd door de LNV-Divisie Ecologie en

Landschap

5.3 Mind-mapping European landscapes

The title of the presentation carries four different dimensions in it, namely (1) themind – actually my mind, (2) the process of mapping – in this case with the meaningof tracing back, (3) Europe as part of my personal and professional history – sorelated to mind and map, and (4) landscapes as both the “object of desire”, theoverarching concept and our newly adopted Christian name for the future division.

However, everybody who had the chance to follow the presentation, will notremember this title (which I have chosen afterwards) and might not have recognisedanything that resembles the above dimension. Writing a brief summary of what hasbeen a rather intuitive process will hence be both self-interpretative and againcreative. But, I will try to keep it loose, patch-work-style and colourful, whileaddressing the above dimensions.

MindThe images of the mind do not have boundaries, there are no classifications, rules,categories, definitions and no inside and outside: seeing a river, smelling a tree orentering a village, memories and associations can spring into the mind, may it be therose behind iron bars in York, the joyous Dalmatiner at the seaside at the Jadebusen,or my aunt and uncle at the feed of the vine-hills along the Neckar-River.


MappingBeing a more conscious process, mapping invites to bring into order, to give a placeand to differentiate. But fortunately, there was no reason to get carried away withsystematics, as I was “only” trying to map my mind. Starting at the end: arriving inthe Netherlands in 1995, a simple Brabant farmer couple in the winter sun,witnessing the first (and latest) 11-cities skating tour in Friesland, the geometry ofpolders, and than moving onwards to …

EuropeStepping over the border to the “Dutch landscapes” of Lower Saxony, further to thestone walls of Lake District in England and to oligotrophic lakes in the Swedishtundra near Kiruna. Back to the South, along mosaic patches on rolling fertile hills inHessen, graphic vinyard patterns in the Loire valley, old fruit tree plantations inSouthern Germany. Finally ascending into the high Alpes, encountering a brightGentiana verna), and exploring the endemic Spanish silver spruce forests (Abiespinsapo) in Andalusia, and of course the pine forests of Doñana NP.

LandscapesThoughout these impressions and momentums, landscapes are the continous patters,whether as objects of beauty, as places of memory or as themes for environmentalconcern such as the physical and virtual impact of the Rhine-Main-Danube channelon the lovely Altmühltal in Bavaria: if the water reflects the red evening sun inabsolute silence its hard to see the boundaries between beauty, memory and concern.

Dirk Wasscher


6 Rode Draad Activiteiten

Om tegemoet te komen aan andere gevoelens dan alleen de inhoudelijke, moest eenaantal rode draad-activiteiten de deelnemers gedurende de reis noden tot ontmoeten,communiceren, waar nodig klagen of zeuren, actie en re(d)actie, het spuien vanmeningen en ideeën.

6.1 De ochtendkrant

De eerste editie van de ochtendkrant werd uitgereikt aan alle passagiers zodra zij eenvoet aan boord zetten. De redactie van de krant produceerde gedurende de reis nogtwee exemplaren, die tijdens het ontbijt of later op de dag gretig aftrek vonden.Diverse geïnspireerden doken spontaan het redactiekamertje in om een bijdrage opeen laptop achter te laten. Inmiddels heeft de hoofdredacteur, Jaap van Raffe, delaatste editie van de Brulboei geschreven. Deze is als bijlage van dit rapportopgenomen. (CD+)

6.2 Postbussen

De Postbussen in de hal van de boot zijn een extra service van de organisatie.

Het doel is de herkenbaarheid van alle opvarenden te vergroten.Ben je b.v. opzoek naar iemand en je weet wel een naam maar niet het gezicht watdaarbij hoort, ga naar de postbus en je bent er zo achter.Ben je wat verlegen en je wilt een date maken met een leuke collega, schrijf een leukbriefje en stop het in de postbus.Natuurlijk mogen de boodschappen ook over het werk gaan. (CD+)

Arjan Griffioen


6.3 Klaagmuurtje

We kunnen het niet iedereen naar de zin maken.De divisie, wat moet ik daar nou mee?

Gevoelens laten zich niet dwingen

• Als je ergens de balen van hebt• Je het ergens niet mee eens bent• Je misselijk voelt omdat de boot zo schommelt• anders

Schrijf het op een papiertjeRol het op en stop het tussen de stenenZo doen ze dat ook in JeruzalemJe klacht wordt gehoord!!

Als je wat leuks weet.Neem een dikke viltstift en schrijf wat op de muurDat mag in Jeruzalem dus niet. (CD+)

Arjan Griffioen

6.4 Digitaal logboek

Op een laptop in de bar was een digitaal logboek geïnstalleerd om de reizigers degelegenheid te geven wensen, meningen, mededelingen en vragen omtrent dezebootreis op te schrijven. Het logboek is met name op donderdag en vrijdag gebruikt,niet alleen voor een eerste aanzet tot inhoudelijke verslaggeving, maar ook voorludieke dan wel raadselachige commentaren.

“Waarom klinken de woorden fusie en ruzie bijna hetzelfde?”“Ecologen zijn eigenlijk best aardig.”“Als je luistert, hoor je veel!!” (CD+)


6.5 Het fotospel

Neem een foto uit deze doos en probeer tijdens de reis uit te zoeken wie het is.Als je hem/haar gevonden hebt geef je hem/haar de foto weer terug.Dan volgt de opdracht: vraag aan hem/haar

• Wat is je naam• Heb je ook een leuke bijnaam• Wat zijn je hobby’s• Waar loop je echt warm voor• Wat is je lievelingsgerecht, kleur, muziek• Wat zou je hem/haar nog meer willen vragen

Zet de antwoorden op papier en deponeer dit in de andere doos.Deze gegevens worden na de bootreis verwerkt in een einddocument. (CD+)

Arjan Griffioen

6.6 Mindmap: Wanneer werk je samen?

Zoals al bleek op de boottocht zijn de medewerkers van de nieuwe divisieLANDSCHAP echte samenwerkers. De ingevulde mind-map (zie mind map:Wanneer werk je samen?) bevestigt dit beeld nog eens nadrukkelijk. Er valt bijnageen wanklank op te ontdekken. Wanneer we de verschillende beschrijvingen enassociaties tegen het licht houden, blijkt niet iedereen op dezelfde momenten enmanieren samen te (willen) werken. Er lijken twee maatstaven bepalend: de mate vanof neiging tot samenwerking aan de ene kant en aan de andere kant gaat het om demate van verbondenheid met de ander in de samenwerking. Uit een korte analysekomen dan vier verschillende typen samenwerkers naar voren:


Zorgvuldigen

Gelovigen Artisten

Pragmatici

GE

NE

IGD

HE

ID T

OT

SAM

EN

WE

RK

EN

HO

OG

----

----

----

----

----

----

----

LA

AG

STERK----------------- MATE VAN VERBONDENHEID ----------- LOS

De pragmaticiZij worden niet warm of koud van samenwerking. Tijdens werktijd moeten resultatengehaald worden en als samenwerking tot de beste resultaten leidt dan is de keuzeduidelijk. Als het leidt tot oponthoud dan doet de pragmaticus het net zo lief zelf.

De ZorgvuldigenZij zijn zeker wel van goede wil, maar zijn toch ook wat huiverig voor allerompslomp en communicatie die met samenwerken gepaard gaat. Hun hogekwaliteitsstandaard maakt het hun niet altijd mogelijk met anderen samen te werken.

De GelovigenZij kunnen niet zonder de ander, het zijn de sociale dieren en netwerkers puur sang.De idealisten die zichzelf wegcijferen als het heilige doel daarmee gehaald kanworden. Uit hun rotsvaste overtuiging volgt haast vanzelf een onbedwingbarebekeringsdrift.

De ArtistenZij zoeken erkenning. Zij zijn diep in hun hart eigelijk op hun werk vanwege desociale contacten en applaus; het zijn de gangmakers op het feest. Samenwerken isvoor hun een noodzaak anders ontbreekt het hen aan publiek. (CD+)

Marcel Wijermans

6.7 Het slechtste plekje van Nederland

Uitkomsten van de enquête over “het slechtste plekje in Nederland” door middel vanstickers plakken op de kaart en het invullen van een formulier.- Er zijn 47 formuliertjes ingevuld en stickers geplakt;- Concentraties van slechtste plekken in Rijnmondgebied, Amsterdam (west),

Veenendaal e.o., Oost-Brabant;- Verreweg de meeste slechte plekken hebben te maken met:


1. industrie en bedrijventerreinen veelal gekoppeld aan autowegen2. slechte kwaliteit van stedelijke ontwikkelingen met uitbreiding van steden,

maar ook slechte kwaliteit van winkelcentra- kale lege en armoedige ruilverkavelinglandschappen (Veenkoloniën bij Duitse

grens) en onttakelde en uitgewoonde landschappen (Ederveen, Oost-Brabant);- te rationeel en weinig organisch gegroeide landschappen (Flevoland);- kitscherige ontwikkelingen op Brabantse platteland;- gebieden met intensieve veehouderij (Weert, Deurne e.o.);- windmolenparken (ten noorden van Lelystad);- natuurgebieden met verkeerslawaai (Wolfheze);- kassengebieden (Westland);- gemiste kansen bij de ontwikkeling van de Poort van Nederland;- concentraties van vakantiehuisjes (Vinkeveense plassen als voorbeeld, maar ook

bij andere dorpen als Terhorne en Langweer);- Hoge Veluwe met misvormde dennen en everzwijnen.

Opvallend is verder dat de slechtste plekken op verschillende schaalniveaus wordenweergegeven: van lokaal (NS spooremplacement in Winterswijk, verkeersknooppuntvoor fietsers bij station Sloterdijk, centrum Hoogeveen en Emmeloord) tot regionaal(Flevoland, Oost-Brabant) en landelijk (alle platte landschappen). (CD+)

Harry Dijkstra


7 Impressies creatieve workshops

7.1 Maat, ritme, harmonie en melodie

KLAP - KLAPSTAMP - STAMPklap-klap-klap-klapSRINGGGGGGGG

(SA-MEN WER-KEN doe je niet ALLEEN)

Wat hebben maat / ritme, harmonie en melodie met samenwerken te maken?Dat hebben we aan den lijve ondervonden door muziek als metafoor te gebruikenvoor de trits samen willen (buik → maat & ritme), samen voelen (hart →harmonie)en samen denken (hoofd → melodie).Een kleine greep:• Maat & ritme: Als een bepaalde maatsoort samen is bepaald en vooral ervaren,

doorleefd , kan je binnen die maat veel eigen improvisatie (ritme) kwijt.• Harmonie: majeur is niet beter dan mineur, maar het is wel belangrijk dat je de

toonsoort op elkaar afstemt. Door elkaar gaat het wringen.• Harmonie: zet dissonanten bewust in om daarna (op hoger niveau) weer tot

harmonie te komen (de dissonant lost op in de consonant).• Melodie: een melodie is 'leeg', heeft geen context zonder onderliggende maat,

ritme en harmonie. Hoe dat zit met denkhoofden zonder buik en hart laat zichraden.

Jannemarie de Jonge


7.2 Schildersessie: Kleur de groene ruimte in!

Samen een landschap invullen en daarbij voortborduren op wat de ander al op papierheeft geschilderd. Is dat soms even slikken! Deze workshop toonde aan hoeverschillend wij zijn: behoudende typen, creatieve typen, harmonie in het schilderij,disharmonie in het schilderij. Maar ook bleek hoe anders ideeën soms door collega’sgeïnterpreteerd worden. Soms leverde dat verrassende landschappen op! De moraalvan de workshop: laat je niet hinderen door wat het landschap is, maar laat jeinspireren door wat het landschap al te bieden heeft. (CD+)

Mirjam Broekmeyer

7.3 Divisie Vocaal

Zingen hoor je overal: in de douche, bij de afwas, met de radio mee, en natuurlijkook op de boot: Avanti vocaal. Na de ritmische, harmonische en melodische introdoor Jannemarie aan het begin van de bootactiviteiten, is er tweemaal een zangsessiegehouden. Als inzinger ‘many mighty mice are making midnight music in themoonlight, mighty nice’. Het aantal deelnemers was niet zo groot, maar muisachtigwaren ze zeker niet en het was mighty nice, dat ook. Amsterdamse grachten (zingen overwater op het water), Come with me my love (nieuwe relaties ..) en Bring the wagon home,John (Henk heeft zijn best gedaan en ook nog meegezongen) zijn veelstemmigingestudeerd. Over expertisegroepen gesproken: multivocaal. Tot slot nog deafsluitende limerick-song met bijdragen uit diverse hoeken van de divisie.Samenzingen gaat in ieder geval. En .. Vocalterra heeft er enkele nieuwe leden aanovergehouden!

Jan Kalkhoven

7.4 Vogelgeluiden memorie

Een stuk of tien deelnemers kregen zestien geluidsfragmenten te horen van achtverschillende vogelsoorten. Zij moesten goed luisteren en aantekeningen maken perfragment. Daarop hebben zij geprobeerd de fragmenten waarop dezelfde soort tehoren was bij elkaar te zoeken. De oefening was het gemakkelijkst voor een aantalmuzikale lieden. Uiteindelijk ging het minder om de score, maar meer om het lerenluisteren. Leuk ook om te zien hoe bepaalde vogelsoorten met hun muzikalecapriolen mensen aan het lachen kunnen maken. Een geslaagde oefening met tot slotnog twee leerzame motto's (ook voor niet vogelaars):• Volg je eerste ingeving, je intuïtie


• Zodra je iets hoort (een divisie, een mening, een collega), plak er niet meteen eennaam op (oordeel), maar blijf luisteren.

Henk Meeuwsen

7.5 Kennis(makings)quiz

Een kennismaking met ‘ons ‘ jargon. Wat hebben we daar veel van. Uit recente eigenrapporten en algemene publicaties was een flink aantal lijstjes jargon samengesteld.De vraag was: wie weet wat het betekent, of wie heeft zich onlangs met ditonderwerp beziggehouden. De uitkomst was verrassend: we gebruiken blijkbaar veelmodewoorden, zonder ons daarin te verdiepen. Uit de groep van ca. 25“Landschappers” waren er maar een paar bekend met bijv. de term balansgebieden! Devraag rees dan ook waar de generalisten zijn die onderzoek én de ontwikkelingen inhet beleid en de maatschappij weten te koppelen. Want met mooie woorden alleenredden we het niet… (CD+)

Mirjam Broekmeyer

7.6 Djembee sessie: Van de Verleiding en de blanke Afrikaan

Ze verleidden ons tot een Rijnreisje. Weliswaar enigszins terughoudend speelden wehet spel mee. Ze verleidden ons tot trommelen en we deden mee.Verleid hebben ze ons, die witte mannen met hun Afrikaanse trommels!We speelden blauwe plekken op onze handen en we speelden door, gegrepen doorhet ritme.En nu niet zeuren dat blanke Afrikanen niet echt zijn. Die mooie zwarte jongendromen we er toch gewoon bij?

Verleiding is de opmaat voor de liefde… (CD+)

Marlies Brinkhuijsen


7.7 Limericks

Voor elke limerick een borrel van Jannemarie de Jonge. De oogst was ruim, twee helemooie staan hier …

De sessie van J.M. was heel wijsDat brak bij ieder meteen het ijsDie Divisie die staatLaat maar zien hoe het gaatBedankt voor die steengoede Bootreis!

Bianca Nijhof en Joep Frissel

Dissonanten op de AvantiVertrouwen niet op de garantieDat niemand verdrinktDe boot echt niet zinktstraks zul je nog zien dan verbrandt-ie! (CD+)

Harold Kuipers, Rogier Pouwels en Henk Meeuwsen

7.8 Open podium

De voorwaarden waren uitstekend, want aan iedere musicus was gevraagd omhaar/zijn instrument mee te nemen. 4 violen, 3 elektrische gitaren, 3 akoestische, bas,keyboard, 2 drumstellen, en een saxofoon. Er werd druk gemusiceerd (vanbladmuziek) en gejamd (zonder). Er waren 2 zangers: Ad met australische songs, enJitze met het betere Nederlandse lied. Een echte rockband met hits van de Stones,Them, Ray Charles and Chuck Berry en andere hits uit de jaren 60 en 70. Er was eenSpaanse act met een lied door Martha aan het begin, en flamenco door Irini enBerien. Een theatersport item waarin Henk twee personen samen één persoon lietspelen, en verhalen over een loodzoeker en een koning die de hakken in de grondzette.


De volgende dag bleek er nog steeds animo te zijn voor een open podium,resulterend in optredens van het strijkorkest (Jannemarie, Maarten, Jan en Leo,begeleid door Anne-Katrin), het koor, en de djembè-trommel groep. Enzaterdagmorgen nog de prachtige canon van Pachelbel. Aangenaam verrast waren wedoor de veelzijdigheid van het scala, en de reacties van het publiek. Bijzonder om jecollega’s kunstzinnig aan de slag te zien. Ja, aangenaam verrast waren we, zodat weconcludeerden: dat moeten we nog eens doen, zo’n open podium.

Henk Meeuwsen, Walter van Wingerden.

7.9 Kamermuziek

(En) wie had gedacht dat we binnen de expertisegroep ook nog vier violisten, ofmisschien nog wel meer, konden vinden die heel snel op elkaar ingespeeld bleken tezijn. Ondersteund door een namaakpiano, die bij nader inzien eigenlijk best wel goedklonk, probeerden we af en toe tussen de bedrijven door wat stukjes die we haddenmeegebracht. Sjostakowitsj (je weet wel, die van Andre Rieu maar dan weer net eenbeetje anders) was wel heel leuk maar bleek toch net wat te tricky om met de nodigeschwung en subtiliteit over het voetlicht te krijgen. Die bewaren we dus voor eenvolgende keer! Maar de beroemde kanon in D van Pachabel leek ons op het lijfgeschreven. Na een korte repetitie met welwillend publiek, waarvan het geroezemoesde dissonanten van onwennigheid verdoezelde, durfden we het wel aan dit devolgende avond serieus te gehore te brengen: wat deden we dat gevoelig! En watwaren we snel een team dat de juiste intonatie wist te vinden. Succes met klassiek,dus laten we ervoor zorgen dat er ook voor het klassieke onderzoekswerk voldoendemogelijkheden blijven bestaan!

Leo van den Berg


7.10 Spelletjesavond: Kolonisten van Karton

Donderdagavond, spelletjesavond. Ik en Rogier Pouwels waren door vier ervarenspelers uitgenodigd om te worden ingemaakt met een bordspelletje Kolonisten vanCatan. Ik bleek al snel kansloos voor de overwinning na enkele aanwijzingen van deprofs te hebben opgevolgd. Rogier was verstandiger en volgde zijn eigen strategie.Twee uur later won hij dan ook het spel. De vier profs hebben we die avond nietmeer gezien. Kortom, de spelletjesavond was uitermate geslaagd.

Jaap van Raffe

7.11 Muzikaal: Bottom-up en top-down jamsessions

De eerste avond begon met een bottom-up samenscholing van instrumentalisten.Eeninnovatief netwerk. Trom, schalmei, key-board en contrabas creëerden een fusionvan folkloristische muziek, bongo-beep, rock and roll enschuifdeurwerk. Maar liefsttwee drumstellen waren er waar te nemen, waarvan er een regelrecht uit de virtuelewerkelijkheid afkomstig leek. De muziekstukken hadden een experimentele opzet.Begin en einde ontbraken, maar de middendelen hadden een universele doorwerking.De opkomst van Lou Reed, die een uitstekende Peter Smeets imitatie weggaf, brachtmeer structuur en nieuwe dimensies in de performances. Zijn smoelklavier deed vanzich horen, maar werd in het heetst van de muziek tussen zijn tanden vandaangegrist… Muziek maakt begerig. Soprano's werden uit handen gerukt. MartijnDuineveld, die een lied ten gehore bracht, dat van onder uit het middenrif bleek tekomen, schiep nieuwe rust. Hij stak tenslotte met kop en schouders boven de anderemuzikanten uit. Na dit hoogtepunt kon het alleen maar minder worden en ging demuziek geleidelijk ten onder in het machinegezoem van de Avanti.

De tweede avond leek even een reprise van de eerste op te leveren, maar er werd alsnel zwaarder ingezet op trommelwerk.Tenslotte moest het een Gala-avond worden.Menig wetenschapper bleek tegen deze oerklanken niet bestand en was al dra bezigop de dansvloer een authentieke Watutsi dans op te voeren of gaf daar een vrijeinterpretatie aan (al dan niet in smoking gehuld). Oenk oem, hobba hobba, bonk.


Wanneer dit te lang was doorgegaan, had dit waarschijnlijk geleid tot collectieveextasen, met mogelijk onbeheersbare, rampzalige afloop. Over risico-maatschappijgesproken. De komst van de geroutineerde Van Lammeren echter doorbrak debetovering en maakte duidelijk dat een interactieve, top-down benadering weldegelijk tot verhoging van de feestvreugde kan leiden. Er was ineens sprake van eenbandje, een line-up, een popgroepje, een formatie. We gaan hier meer van horen.

Jaap Lengkeek

7.12 Tai Chi in de vroege morgen

In het donker bij het geluid van onwaarschijnlijke zangvogeltjes tussen die vangakkerende ganzen klommen vijf vroege vogels naar het zonnedek. Een half uur TaiChi, harmonie in beweging, een van oorsprong oude aziatische krijgskunst. Het doelvan de zorgvuldige opbouw van bewegingen is het opbouwen van een innerlijkekracht, souplesse, weerstand en uithoudingsvermogen.We begonnen met te voelen hoe duf je lijf voelt na een eerste doorleefde dag volervaringen met je nieuwe divisiegenoten. Na wat rustig lopen en merken dat alles hetweer doet, hebben we vanuit de basishouding van Tai Chi het ademritme vaninspannen en ontspannen opgepakt ondersteund door armbewegingen. Na enkelerondes van schudden, buigen en draaien werd het langzaam licht en liepen we deloop van de kraanvogel over het dek. Voor de balans van het geheel volgden daarnaeenvoudige bewegingen van de elementen water, hout, vuur, metaal en aarde. Totslot stonden we even stil om na te gaan hoe ons lijf nu voelde. Beduidend aanwezigeren krachtiger was de respons.

Maja Kooistra


7.13 Spontane creativiteit: Bob Bunce

Geïnspireerd door het langzaam voorbij trekkende landschap, greep Bob Bunce naareen velletje papier en een viltstiftje en begon te tekenen. Met het vastleggen van denatuur was hij al langer vertrouwd; de troosteloze industrie en hier en daar een mooiekerk of boerdeij zetten hem voor het eerst aan tot het tekenen van ‘buildings’ Hijblijkt het nog te kunnen ook. Vastgelegd in zwart-wit. (CD+)


8 Excursie IBA Emscherpark

Het Emscher-Park omvat het stroomgebied van de Emscher, dat zich uitstrekt vanDuisburg tot Kamen stroomopwaarts. Daartussen liggen bekende plaatsen uit hetRuhrgebied als: Oberhausen, Bottrop, Gelsenkirchen, Recklinghausen en Dortmund.Het gebied is ongeveer 70 km. lang en 15 km. op zijn breedst. Het gebied is sterkgeïndustrialiseerd in de afgelopen 100 jaar.1 In een zwaar door sociaal-economischen ecologisch verval geteisterd gebied heeft het Land Noord-Rijn Westfalen hetinstrument van de Internationale Bauaustellung ingezet met als doel de algemenereconversie van het gebied vorm te geven en perspectief voor de toekomst tebieden.2 Concreet gaat het om oude siedlungen (arbeiderswijken), nieuwewoonwijken, stadsvernieuwings-projecten, hergebruik van industriële objecten,parken, revitalisering van waterlopen en de herinrichting van stortheuvels.1

De grondslag van het IBA-project berust op de traditie van de “Burgerinitiatieven”.Dit maakt het mogelijk dat een geheel van zo'n negentig uitvoeringsprojecten op eensamenhangende manier van onderop wordt ontwikkeld, gefinancierd en gerealiseerddoor uiteenlopende initiatiefnemers, maar aangestuurd vanuit een centraleorganisatie, een projectbureau van zo'n 30 mensen. Dit bureau treedt op als‘moderator' en zet het globale concept uit, organiseert prijsvragen voor architectuur,stedebouw, landschap en kunsttoepassingen en mobiliseert een heel netwerk vanlokale bestuurders, ondernemers, scholen en maatschappelijke instellingen.

De financiering is eveneens opmerkelijk en berust op een soort ketenprincipe. Noord-Rijn Westfalen is een belangrijke kostendrager in de beginfasen van projecten, samenmet de EG en marktpartijen. Tot nu toe is 2,5 miljard DM geïnvesteerd, waarvan eenderde door de markt en twee derde door Noord-Rijn Westfalen en de EG. Dezeinvesteringen zorgen vervolgens voor vliegwieleffecten. Inmiddels is een spin-off vanzo'n 7 miljard DM vastgesteld, geld dat omgaat in nieuwe bedrijven, nieuwehuisvesting, herstructurering, landinrichting en infrastructuur. Het gebied kende totnu toe slechts kapitaal- en mensenvlucht, de ommekeer is nu zichtbaar ingetreden…2

Er reden twee bussen naar het IBA Emscherpark: een funbus en een ecobus. DeFunbus deed 2 excursiepunten aan waar telkens 2 uur voor werd uitgetrokken:Landschapspark Duisburg Noord (hergebruik industriële gebouwen) en de BauhütteZeche Zollverein XII (een voormalig mijnbouwterrein) met o.a. het Design Zentrumontworpen door sir Norman Foster. Lekkere koffie en authentieke Duitse Kuchenwerd genuttigd in het Kokerei cafe. Dit is de cafetaria van 's werelds langsteopenlucht ijsbaan (600m), ontwikkeld op een uit gebruik genomen fabrieksterrein.De Ecobus deed 3 excursiepunten aan waar telkens 1 uur voor werd uitgetrokken:Läppkes Mühlenbach (beekherstelproject), Küppersbusch Gelände (woonwijkontwikkeld op het Küppersbusch terrein met speciale aandacht voor regenwater-

1 Jan Bervaes In: Verslag excursie IBA-Emscher Park van de CCOS dd. 12 oktober 19942 Jos Jonkhof In: Excursiegids IBA Emscherpark. Voor de volledige tekst: Zie excursiegids.


verwerking) en Siedlung Schüngelberg (woonwijk ontwikkeld in relatie tot eenmijnstorthoop). De koffie met taart werd genuttigd in de cafetaria van despectaculaire Arena Gelsenkirchen.

De excursiegids, persoonlijke reacties en foto's werden opgenomen op debijgevoegde cd-rom.

Marjolijn Bloemmen


9 Verknoping van het Reisje op de Rijn: finale waarnemingen

De essentie van een RijnreisHet Rijnreisje, zoals van oudsher bezongen, was altijd tweeledig: het passeren van degrens van het bekende en een romantisch project. De nieuwbakken Divisie volgde ditpatroon. Er zou gekeken worden voorbij de grenzen van bestaande teams,programma’s, leerstoelgroepen, en de kennismaking met nieuwe samenwerkings-partners had alles van een romantisch tête à tête. In sommige gevallen mondde dit uitin bestendiging van een vakmatige flirt, in een activering van het onderzoekslibido ofin teleurgestelde afkeer.De romantische setting was een belangrijke voorwaarde voor de schifting in relatiesmet en zonder vooruitzichten. Beleidsmatig zou dit een ‘bottom-up’ benaderingworden genoemd, maar wie zich diep voorover buigt weet dat dit hetzelfde is als‘top-down’. Het Rijnreisje was ook een welbedoelde strategie om iets tot stand tebrengen.

Het Landschap als bindend begripWat ligt er net over de grens? Als geen ander kan deze Divisie werken aan hetlandschap. Daarom gaat ze ook zo heten. Nieuw is de vast verknoopte samenwerkingvan mensen uit de universitaire wereld en het marktgerichte onderzoek. We doenwetenschappelijk onderzoek aan het landschap als object en aan het landschap alssociale band tussen mensen. We geven als maatschappelijke actor vorm aan dezeband, we maken plannen en we verbeelden en ontwerpen het landschap, het is onscommunicatiemiddel.

T-specialist en Transdisciplinariteit.We combineren gespecialiseerde objectkennis en proceskennis en communicatie-kennis in integrale benaderingen. De ‘T-specialist’ heeft een brede kijk én toegespitstekennis. Juist die inzet om verschillende kennisdomeinen, methoden en doelstellingenmet elkaar te verbinden is karakteristiek. We doen dat soms afstandelijk, maarmeestal geëngageerd, want we zijn onafhankelijke wetenschapper enmaatschappelijke actor tegelijkertijd. We organiseren daarbij niet alleen onze eigenkennis, maar ook die van andere actoren in de landschappen waarin we werken. Datis ‘trans-disciplinair’. Twee soorten kennis worden verknoopt: expliciete kennis,wetenschappelijk, peer reviewed, en de alledaagse, impliciete kennis van actoren in hetlandschap, vaak persoonsgebonden, aanwezig in het hoofd.

Risico’s nemenWe verkennen regelmatig paden die doodlopend ogen, vaak om halverwegeteleurgesteld om te keren. Dat is een risico, dat we bewust nemen. Soms levert hetechter een verrassend nieuw vergezicht op. Beide resultaten zijn waardevol en waardom naar buiten te brengen.


Naast het onderzoek willen we ook onderwijs ontwikkelen.Onderzoek en onderwijs moeten hecht met elkaar verknoopt zijn. Onderzoek voedthet onderwijs en het onderwijs vraagt om wetenschapsontwikkeling door theorieën teontwerpen en onderzoek te doen.Docenten en onderzoekers hebben elk hun eigen sterke en zwakke kanten. Daarommoeten ze van elkaar leren en met elkaar betrokken zijn bij allebei: onderzoek énonderwijs. Unversitaire medewerkers moeten worden ingezet bij Alterra onderzoeken er liggen goede kansen voor de selectieve inzet van Alterra-medewerkers in hetonderwijs, die we zullen coördineren via een expertisebank.We ontwikkelen onderwijs niet alleen in de reguliere programma’s voor de studenten aanWageningen Universiteit, maar ook om alle medewerkers van de Divisie intern op teleiden en bij te spijkeren (permanente educatie) en met de ambitie om onderwijs uit tebouwen als commerciële activiteit. De gezamenlijke permanente educatie is de bestevoorwaarde om elkaar te leren kennen en voor een integrale aanpak.

RelatiebemiddelingHet wetenschappelijke, onderzoeksmatige en onderwijskundige potentieel van de Divisieop het gebied van landschap is uniek. Niet alles moet daarbij aan spontane liefdes-verklaringen worden overgelaten. Een stimulerende relatiebemiddeling tussen groepenhelpt om verlangens naar boven te krijgen en zo het beste uit de Divisie te halen.

En nu, maestro, muziek, dans, schilderkunst!Zoals een romantische reis betaamt, heeft zij creatieve krachten losgewoeld, die veelverder gaan dan wat de wereld van het werken beheerst. Van achter de Homo Fabertrad de Homo Ludens te voorschijn. Trommeldreunen activeerden het krokodillen-brein, flamencodans het hormonale systeem, strijkwerk de uiteinden van het zenuw-stelsel en het gerock-around-the-clock benadrukte de eeuwige jeugd van de Divisie.Dan pas leer je elkaar werkelijk kennen.

Mijlpalen voor de divisievorming, die op 26 januari vaststaan:• De eerste grenzen zijn gepasseerd en de gevoelens opgewekt• Teams Stad Land en Innovatiemanagement fuseren per 1-3.• We beginnen in februari met Teamleiders Overleg voor de hele divisie.• In het kader van de visitatie maken we gemeenschappelijke toekomstvisie.• 2002 zullen we gebruiken om de organisatie vorm te geven• Petrus en Paulus (29 juni) blijft daarbij een mooie streefdatum

En tenslotte een paar opgepikte oneliners• Mistakes should not be tolerated, they should be stimulated• Niets is zo practisch als een goede theorie• Heeft u haast, neem een omweg• De divisie is het platform voor schoon gezang met repeterend geouwehoer als

refrein en coupletten als heftig debat

Peter Smeets en Jaap Lengkeek


Aanhangsel 1 Deelnemerslijst

no Achternaam Voornaam no Achternaam Voornaam1 Aalbers Carmen 46 Hermans Tia

2 Ark van Ronald 47 Hillegers Paul3 Assche van Kristof 48 Hoksbergen Frans

4 Baltjes Chris 49 Holsteijn Hein van5 Berg Leo van den 50 Hoogerwerf Marc

6 Berg, van den Agnes 51 Jacobs Maarten7 Bezemer Veroniek 52 Jochem René

8 Bianchi Felix 53 Jókövi Margit9 Bloemmen Marjolijn 54 Jonge, de Jannemarie

10 Blok Silvia 55 Jongman, Rob

11 Blom Gielijn 56 Jonkhof Jos12 Boer Tineke de 57 Kalkhoven Jan

13 Boomars Lianne 58 Kersten Paul14 Bosschieter Laura 59 Kleinrensink Gerrit

15 Bouwma Irene 60 Klijn Jan16 Brinkhuijsen Marlies 61 Kloeze, te Jan

17 Broekmeijer Mirjam 62 Knaap, van der Wim18 Bruinsma Annelies 63 Knauer Felix

19 Bugter Rob 64 Kolkman Gerard20 Bunce Bob 65 Kooistra Maja

21 Cappelle Henk 66 Koolstra Beno22 Carsjens Gerrit Jan 67 Koomen Arjan

23 Dam, van Rosalie 68 Kopinga Jitze24 Dammers Ed 69 Koster Arie25 Dijkstra Harry 70 Kralingen van Rosalinde

26 Dirksen Jolanda 71 Kranendonk Remco27 Dirkx Joep 72 Kroon Henk

28 Donders Josine 73 Kruit Jeroen29 Duchhart Ingrid 74 Kuindersma Wiebren

30 Duineveld Martijn 75 Kuipers Harold31 During Roel 76 Kwak Robert

32 Eck, van Wijnie 77 Langers Fransje33 Elands Birgit 78 Lengkeek Jaap

34 Elbersen Berien 79 Lith, van Jetty35 Engelbrecht Anne-Katrin 80 Loon, van Thijs

36 Frissel Joep 81 Lüdtke Sirka37 Gerritsen Elsbeth 82 Luttik Joke

38 Gijsen Nanny 83 Maas Gilbert39 Goossen Martin 84 Mabelis Bram40 Greft, v.d. Janien 85 Mansfeld, van Madeleine

41 Griffioen Arjan 86 Meeuwsen Henk42 Grift v.d. Edgar 87 Naeff Han

43 Groot Rienke 88 Neven Ine44 Hamminga Pim 89 Niemeijer Cees

45 Henkens Rene 90 Nieuwenhuize, van Jan


no Achternaam Voornaam no Achternaam Voornaam

91 Nieuwenhuizen Wim 117 Steingrover Eveliene92 Nijhof Bianca 118 Stekelenburg, Van Marco

93 Noij Gert-Jan 119 Tak Corine94 Olsthoorn Ad 120 Timmermans Henk95 Oostenbrugge,van Rijk 121 Timmermans Wim

96 Oosterbaan Anne 122 Tress Bärbel97 Opdam Paul 123 Tress Gunther

98 Pedroli Bas 124 Valk, van der Arnold99 Perez-Soba Marta 125 Ven Monique vd

100 Philipsen Jan 126 Verbij Evelien101 Poel, de Klaas 127 Verboom Jana

102 Pouwels Rogier 128 Volker Kees103 Raffe Jaap van 129 Vos Claire

104 Reijnen Rien 130 Vos Edgar105 Rooij van Sabine 131 Vries, de Sjerp

106 Roos-Klein Lankhorst Janneke 132 Wascher Dirk107 Salverda Irini 133 Wegman Ruut

108 Sanders Marlies 134 Weijschede Titus109 Schotman Alex 135 Wijermans Marcel110 Schuler Yvon 136 Willemse Marianne

111 Slim Pieter 137 Windt, van der Nicoline112 Smaak-Jansen Monique 138 Wingerden, van Walter

113 Smeets Peter 139 Wintjes Annoesjka114 Smit Henk 140 Wolfert Henk

115 Spijker Joop 141 Zeeuw, de Kees116 Sprangers Hans


Aanhangsel 2 Inschrijfformulier

Naam:

Geslacht: M / V

Wil eventueel een 2 persoonshut delen met:

Vervoer----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

• Ik kom met eigen vervoer en parkeer op de kade (plaats genoeg) �• Ik kom met openbaar vervoer en wil graag opgehaald worden op � station Rhenen

• Ik kom met openbaar vervoer en loop naar de kade (ca 10 minuten) � (routekaartje volgt nog)

Programma----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

• Ik volg het hele programma van vertrek tot aankomst �

• Omdat het echt niet anders kan

Wil ik inschepen in Emmerich 24 jan tussen 16.00 en 18.00 uur �Dusseldorf 25 jan tussen 15.00 en 18.30 uur �

Wil ik afstappen in Emmerich 24 jan tussen 16.00 en 18.00 uur �Dusseldorf 25 jan tussen 15.00 en 18.30 uur �

• Ik kan helaas niet aan het Rijnreisje deelnemen �

Voeding----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Ik eet geen vlees �geen varkensvlees �geen vis �zoutarm �anders (dieet e.d.) � _________________________________________

Medisch----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Ik heb medische verzorging nodig �(Indien aangekruist, wordt u daar persoonlijk over benaderd)

Kennis & Ontspanning----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Ik vind het leuk om een inhoudelijke bijdrage te leveren �Ik vind het leuk om een bijdrage te leveren in de vorm van zang, �dans, muziek, video, dia’s, etc. alleen of met een groep

Omschrijving:

Overig----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Wat zijn we nog vergeten?


Aanhangsel 3 Organisatieteam

Deze bootreis is georganiseerd door een team van zeven personen, die deze reisvooral samen georganiseerd hebben.

Uitgangspunten taakverdeling:

Annelies Bruinsma Logistiek, communicatie op de boot

Anne-Katrin Engelbrecht Muziek

Arjan Griffioen Vervoer, deelnemers, communicatie vooraf

Maja Kooistra Algehele coördinatie, financiën

Madeleine van Mansfeld Programmacoördinatie

Jaap van Raffe Redactie krant, spelletjes

Evelien Verbij Huttenindeling, communicatie vooraf


Aanhangsel 4 Programmering

SessieWorkshop Verantwoordelijk Waar

Plenair10.30-10.45 Welkomswoord kapitein Kapitein Lounge10:45-11:15 Ludieke opening Joop Spijker Joop Spijker Lounge11:15-11:30 Petrus en Paulus Paul Opdam/Smeets Lounge

11:30-12:00 Spreekstalmeesters Jan en Jan Lounge12:00-12:30 Opwarmer Janne-marie de Jonge Lounge

Donderdag 14:00-15:30Sessie 1 Onderwijs in divisie Arnold van der Valk TV-kamer

Sessie 1 Bruggen proceskennis/ontwerpen Paul Opdam Lounge 1Sessie 1 Internationaal (landscape Europe) (eerste deel) Pedroli/Tressen Rest

Sessie 1 Vormgeving organisatie divisie Kees de Zeeuw Lounge 2Sessie 1 Tekenen/schilderen Broekmeijer et al. Hal

Donderdag 16:00-18:00Sessie 2 Groene Metropool Timmermans Lounge 1

Sessie 2 Communicatie in de divisie Kolkman/Verbij Lounge 2Sessie 2 Presentaties: Rijndal, Haagse Bluf, dias Wolfert/Sprangers/Wascher Rest

Sessie 2 Tweede sessie Internationaal (tweede sessie) Pedroli/Tressen Lounge 3Sessie 2 Djembee-sessie (max 10) Smeets/Bloemmen Hal

Donderdagavond na 20:30-22:00Sessie 3 Open podium Wingerden/Meewsen LoungeSessie 3 Bordspelen Raffe/Verbij Lounge

Sessie 3 Team/vakgenotensessies Madeleine RestaurantSessie 3 Video Staringcentrum/Stad-Land Evelien TV-kamer

Sessie 3 Niet vooraf geprogrammeerde workshops Madeleine Rest etcSessie 3 Muzieksessie: Divisielied!! Kalkhoven/Vocalterra Hal

Vrijdag 9:00-11:00Sessie 4 Modelkennis in de divisie Jana Verboom RestaurantSessie 4 Alterra-Ateliers Henk Smit Lounge 1

Sessie 4 Workshop niet geprogrammeerd 1 Madeleine Lounge 2Sessie 4 Naamgeving divisie Arnold van der Valk Lounge 3

Sessie 4 Niche studenten, AIO's en OIO's in divisie Laura Bosschieter et al. TV-kamerSessie 4 Kennis (makings) quiz Broekmeijer BarSessie 4 Jazz-sessie Gunther Tress Hal

Vrijdagmiddag: excursie 12:30 rijdt de bus weg!

Zaterdagochtend: 9:00-10:30Sessie 5 Who is afraid of green, grey and red? Madeleine Restaurant

Sessie 5 Analyse Mindweb Marcel Weijermans TV-kamerSessie 5 Speakerscorner Arjan Griffioen Bar

Sessie 5 Landschap plus Dijkstra/Wolfert Lounge 1Sessie 5 Missie divisie Hein van Holsteijn Lounge 2

Sessie 5 Workshop niet geprogrammeerd 1 Madeleine Lounge 3Sessie 5 Vogelgeluiden memory voor beginners Meeuwsen Hal

Zaterdagochtend: 11:00-12:30Sessie 6 Muziekpresentaties/omlijsting Anne-Katrien LoungeSessie 6 5-minuten presentaties Valk, Holsteijn etc.: iedereen!! Lounge

Sessie 6 Muziekpresentaties/omlijsting Anne-Katrien Lounge


Sessie 6 Ontknopen/verknopen Smeets/Lengkeek LoungeSessie 6 Spreekstalmeesters Jan en Jan Lounge

Sessie 6 Joop Spijker Joop Spijker Lounge

Rode draad activiteiten en dus hele programmaOchtenkrant Raffe/Boer/Gerritsen et al. Bij het ontbijt..

Digitaal logboek Madeleine van Mansfeld BarMind-map Madeleine van Mansfeld Gang naar restaurant

Postbussen Jaap van Raffe Hal benedenKlaagmuur Arjan Griffioen Hal bovenJeugdfoto Arjan Griffioen Hal beneden


Aanhangsel 5 Laatste editie Brulboei

DDee BBrruullbbooeeii vrijdag 21 mei 2004


Laatste editie Brulboei

Na 648 edities van de Brulboei,stopt de redactie met de uitgavevan de krant. Het beëindigen vanhet dagblad hangt uiteraardsamen met de opsplitsing van deDivisie LandSchap in 3onderzoeksafdelingen en eenonbekend aantal leerstoelgroepen.De voltallige redactie zalwaarschijnlijk weer in hetonderzoek te werk wordengesteld. We willen onszelf vanafdeze plek hartelijk bedanken.Zonder ons zou het leven een stukminder plezierig zijn geweest.

Verslag Workshop'Naamgeving Afdelingenen Leerstoelgroepen'.

In de workshop 'NaamgevingAfdelingen en Leerstoelgroe-pen'is veel, heel veel, gediscussieerd.Na vier dagen krijsen enschreeuwen vielen de resultatenechter wel wat tegen. Uiteindelijkzijn de namen van 2 onderzoeks-afdelingen vastgesteld: 'Ecologieen Maatschappij' en'Landschap en universum'. Hetvervolg van de workshop zalvolgende week worden gehouden(van maandag tot en metdonderdag).

Horoscoop

Medewerkers DivisieLandSchap: Het belooft eensaaie week te worden. U zultafscheid moeten nemen van eengroot aantal bekenden en u zulteen nieuwe (maar toch nietonbekende) baas krijgen;desondanks zult u onderzoekblijven doen van maandag tot enmet donderdag van 8.30 tot17.00, 12x per dag koffie gaandrinken, tussen de middag in dekantine gaan eten met uwkamergenoot, elke 10 minuteneen micro-pauze houden, …..

ZwabberOp Rijnreis

We hebben het langvolgehouden. Na dedefinitieve vorming in april2003, toch ruim een jaargeleden, is het LandSchap nudefinitief vernield. Waar'groen onderzoek' al niet goedvoor is. Waar ging het mis?Was het dan toch nietverstandig 3 kapiteins op 1schip te plaatsen. Stak er tocheen Veerman over. Hebbenwe te weinig naar JoopSpijker geluisterd. Waren 39brulboeiredactieleden tochiets teveel overhead? Ik weethet niet. Ik weet wel dat ikvolgende week op Rijnreismoet met mijn nieuweafdelingsgenoten. Dan kan ikze wat beter leren kennen.Zeker omdat zo'n roeibootniet al te ruim bemeten is.

De dissonantDoor Jaap Nagel

Waarom kleiner? Big isbeautiful (in ieder gevalmooi roze). Hoe meermensen in een groep, hoegroter de kans opsamenwerking. Nu krijgenwe weer die flauwekul metafdelingsvergaderingen,afdelingsexcursies,afdelingsborrels. Vreselijk.Wat verlang ik terug naareen grote divisie. Elke dagwel iemand jarig. Elke dagwel taart.

Fokke en Sukkehoren dat de divisie LandSchap wordt opgesplitst

Jammer. Ik vond mijncollega's erg inspirerend.

Ik ook. Alleen niet altijd enniet overal en niet allemaal.


Aanhangsel 6 Gebruik CD-rom


CD overzicht

Welkom!

Er is zoveel gebeurd in de 2½ dag in 2002toen we als divisie op de Ms ‘Avanti’verbleven.Deze multi-media CD bevat een schat aaninformatie, maar net als met het onderzoekmoet je wel weten hoe je die informatie kanbereiken. Deze dia helpt je daarbij eenhandje.Ga met de muiscursor op één van de icoontjesstaan in het schema rechts en klick, je gaatdan direct naar de betreffende presentatie.In de presentatie staat in de eerste en delaatste dia een , ga er met demuiscursor opstaan en klick dan en je komtweer terug op dit punt. Met eenpijltje ga je naar het onderwerp.Zit je in een Word-document en je wilt weerterug, klick dan op het internetpijtje

links bovenin, en je komt weer terug inde presentatie.Veel kijk-, luisteren leesplezier!

WWee llkkoomm

FFiinnaallee

CCuullttuuuurr

RRooddee ddrraaaadd

OOppee nniinngg

WWoorrkksshhooppss

OOrrggaanniissaattiiee

DDeezzee ddiiaa

FFoottoo’’ss

LANDSCHAP, een divisie op koerswebdocs.alterra.wur.nl/pdffiles/alterraRapporten...7.13 Spontane...

Documents

Transcript of LANDSCHAP, een divisie op koerswebdocs.alterra.wur.nl/pdffiles/alterraRapporten...7.13 Spontane...