OOK IN DIT NUMMER:

• FUTURISTISCH KOEL- EN VRIESHUIS

• EXPERTS OVER AFBOUW HFK'S

• VOORBESCHOUWING VSK 2018

111e JAARGANG NR 1 JANUARI 2018

KOELTECHNIEK

EN WARMTEPOMPEN

INNOVATIE

VOLLEDIG OP MIJ AFGESTEMD BETEKENT VOOR MIJ: VOOR ELKE LOCATIE EENPASSENDE OPLOSSING

Overdekte zwembaden veroorzaken een hoge en

constante verdamping van water. WOLF biedt

daarvoor de oplossing met de serie AHU TE

luchtbehandelingskasten in zwembaduitvoering.

Het doel van deze luchtbehandelingskast is de

reductie en de regulering van de luchtvochtigheid

om schade aan het gebouw voor te zijn en een

optimaal klimaat voor de bezoeker te waarborgen.

Voor meer oplossingen: PRO.WOLF.EU

3

inhoud

Januari 2018

ADVERTEERDERSINDEX

AHOY 29

AMBRAVA 47

APAC 37

CARRIER 07

CATEC MEETINSTRUMENTATIE 48

CENTERCON 45

COOLMARK 25

DELTA TECHNICS 08

ECR-NEDERLAND 52

FAIRFIELD TECHNOLOGIES 37

ICEFISH 45

ISOCAB 09

KALIBRATIEBUS 49

KUSTERS THO 51

OPLEIDINGSCENTRUM GO 30

STULZ 13

SYSTEMAIR 04

WOLF ENERGIESYSTEMEN 02

WIJBENGA 06

ZIEHL-ABEGG 17

EXPERTVISIES OP DE KOUDEMIDDELMARKT

14

VERSLAG: CONGRES OVER INNOVATIES

18

PROTOCOL QUICKSCAN BINNENMILIEU KANTOREN

26

RONDGANG LANGS VSK-DEELNEMERS

31

BOEK OVER ONTWERP KOEL- EN VRIESHUIS

40

VERDER IN DIT NUMMER:

05 REDACTIONEEL

06 NIEUWS

10 VERENIGINGSNIEUWS

38 UITREIKING DAIKIN-AWARDS

44 KOPPELCURSUS MBO-HBO

46 INTERNATIONAAL NIEUWS

48 PRODUCTNIEUWS

50 COLOFON & VERWACHT

49

COVER: THERMO-AKOESTISCHE WARMTEPOMP (CONGRESVERSLAG, PAGINA 19)

5

redactioneel

Uko Reinders Hoofdredacteur

W ie of wat?

A) 78, 107, 110, 154, 191, 234, 268, 344, 574, 646, 655,

688, 736, 762, 777, 779, 788, 805, 919, 945, 996.

B) 1, 6, 107, 174, 454, 468.

Bovenstaande vraag komt uit de AIVD-kerstpuzzel 2017. De veiligheidsdienst

maakt deze puzzel elk jaar en organiseert daarbij een wedstrijd waar iedereen aan

kan deelnemen. De puzzel staat bekend als de moeilijkste van Nederland. Iede-

re opgave bestaat uit een vage vraag, waarbij het antwoord moet worden gehaald

uit reeksen letters of cijfers.

De puzzel was aanvankelijk bestemd voor intern gebruik bij de AIVD, om sys-

tematisch denken van medewerkers te stimuleren. Sinds 2011 wordt de puzzel

echter online gezet. Het gerucht gaat dat de puzzel wordt gebruikt om nieuwe

AIVD-medewerkers te werven. Dit werd althans gesuggereerd bij het tv-program-

ma ‘De Wereld Draait Door’.

Het oplossen van de puzzel deed me terugdenken aan het congres Innovatie dat

we samen met de KNVvK op 22 november in Ede organiseerden. Over dit con-

gres vindt u op pagina 18 een uitgebreid verslag. Bij een aantal technieken die

daar de revue passeerden, zijn onderzoekers ook druk bezig met het oplossen

van moeilijke puzzels.

Magnetische koeling is zo'n techniek. Hierover werd in 1933 al gepubliceerd,

maar van een commerciële doorbraak is het nog niet gekomen. Een van de pro-

blemen was dat temperatuurtransport bij de meeste materialen alleen bij zeer lage

temperaturen mogelijk was, waardoor magneetkoeling bij kamertemperatuur niet

goed functioneert. Ekkes Brück heeft samen met zijn onderzoeksteam aan de TU

Delft materialen gevonden die wel bij hogere temperaturen functioneren.

Een andere puzzel die nog moet worden opgelost, is die van de thermo-akoes-

tische warmtepomp van Blue Heart Energy. Het systeem werkt zonder koude-

middel, verdamper, compressor en condensor. Het gebruikt helium, en de on-

derzoekers werken aan het tegengaan van verliezen door warmteophopingen op

verkeerde plekken in de heliumbuis.

Bij zulke koeltechnische puzzels is het onbekend of er überhaupt wel een oplos-

sing bestaat. Dat maakt de uitdaging een stuk groter dan bij de AIVD-kerstpuzzel.

Het antwoord op de puzzelvraag waarmee ik deze tekst begon, moet overigens

worden gevonden in de noteringen van de Top 2000 uit 2016. Met die aanwijzing

kunt het antwoord wellicht ontrafelen.

Puzzels oplossen

Onderzoekers zijn ook druk bezig met het oplossen van moeilijke puz-zels.

6

nieuws

Installatie Vakbeurs en Elektro Vakbeurs krijgen combi-editie

Dit jaar vinden Installatie Vakbeurs en

Elektro Vakbeurs gelijktijdig plaats in Eve-

nementenhal Hardenberg. Door de twee

vakbeurzen te combineren, kan zo-

wel de e- als de w-installateur alles on-

der één dak vinden. “Door de groei van

het aantal totaalinstallateurs en de toe-

name van afhankelijke systemen binnen

de installatiebranche, neemt het onder-

scheid tussen e-installatie en w-installa-

tie af. Een installateur wordt steeds meer

een alleskunner, ook wel ‘totaalinstalla-

teur’ genoemd”, aldus Vincent Bilano-

vic van Easyfairs Evenementenhal. “Deze

ontwikkeling was voor ons de reden om

te heroverwegen hoe we de installateur

het beste kunnen bedienen. We heb-

ben marktonderzoek en een uitgebreide

analyse uitgevoerd om tot een concept

te komen waarbij Installatie Vakbeurs

en Elektro Vakbeurs worden samenge-

voegd, zodat de installateur een totaal-

platform krijgt aangeboden dat aansluit

op de actualiteit”. Beide namen - Installa-

tie Vakbeurs en Elektro Vakbeurs - blijven

ongewijzigd. In de communicatie naar

bezoekers is ‘De week van de installa-

teur’ het motto. Bilanovic: “We willen ons

op 11, 12 en 13 september profileren

als ‘the place to be’ voor de installateur

uit Noord- en Oost-Nederland. Ondanks

dat beide beurzen gelijktijdig plaatsvin-

den, behoudt iedere beurs wel zijn ei-

gen identiteit. Elektro Vakbeurs richt zich

op de elektrotechnische installatiebran-

che en Installatie Vakbeurs focust zich

op de installatie-, klimaat- en sanitair-

branche. Met deze combi-editie onder-

scheiden we ons in Nederland; het is de

enige plek waar installateurs de e- en w-

installatie onder één dak treffen.” De eer-

ste combi-editie van Installatie Vakbeurs

en Elektro Vakbeurs vindt plaat op 11,

12 en 13 september 2018. Beide beur-

zen behouden een eigen entree, maar

er is een doorloopmogelijkheid om beide

beurzen te bezoeken.

Januari 2018 7

A Q U A F O R C E ® M E T P U R E T E C ™ K O U D E M I D D E L ,Z O D A T U N I E T H O E F T T E K I E Z E N .

OF KR ACHT?DUURZA AMHEIDAIRCONDITIONING EN VERWARMINGSOPLOSSINGEN

Bezoek onze stand opVSK in jaarbeurs Utrecht

6 t/m 9 febuari 2018.Standnummer 11.C010

Schrijf u gratis in opwhatsonyourmind.nl

NOTITIE OVER EFFECT

VAN KOELTECHNIEK OP

KLIMAATVERANDERING

In de notitie ‘De impact van de koeltechnische sector op klimaatver-

andering’ wordt een schatting gegeven van de uitstoot van broei-

kasgassen door koelsystemen. Er is onder andere in te lezen dat

de koeltechnische sector verantwoordelijk is voor 7,8 procent van

de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen. Van dat percentage

wordt bijna twee derde deel veroorzaakt door elektriciteitsgebruik,

en het overige deel grotendeels door koudemiddelemissies. Dat

betekent dat de sector voor twee grote uitdagingen staat: enerzijds

het terugdringen van HFK’s, en anderzijds het energie-efficiënter

maken van apparatuur en het stimuleren van hernieuwbare energie.

De opstellers van de notitie beschrijven in dat kader de belangrijk-

ste struikelblokken, een aantal toekomstscenario’s, en aanbevelin-

gen voor passende nationale en internationale maatregelen waar-

mee aan mondiale doelstellingen en verplichtingen kan worden

voldaan. De Engelstalige notitie (met als originele titel ‘The Impact of

the Refrigeration Sector on Climate Change’) en een samenvatting

ervan voor beleidsmakers kan door IIR-leden worden gedownload

op de IIR-website (www.iifiir.org).

Nieuwe Sales Manager CIAT NederlandOp 1 december 2017 is Marco Grolle als nieuwe

Sales Manager gestart bij CIAT Nederland. Marco

heeft ruim 20 jaar werkervaring binnen de HVAC-

wereld, op zowel technisch als commercieel vlak.

Hij was de laatste 14 jaar werkzaam bij WTH

Vloerverwarming en

-koeling. De eerste be-

langrijke opdracht waar

Marco zich op zal gaan

richten, betreft de intro-

ductie van CIAT-lucht-

behandelingskasten in

Nederland, en daar-

mee de uitbreiding van

het marktaandeel van

het bedrijf.

8

nieuws

maakt temperatuurbeheer mogelijk

Joint venture Isocab-Isobar gaat verder als isomasters

Isocab en Isobar, actief in de markt voor

thermische deuren en panelen, gingen

twee jaar geleden een joint venture aan.

Inmiddels gaan de bedrijven verder on-

der één naam: isomasters.

Toen in november 2016 Isocab en Isobar

een joint venture aankondigden, werd

de focus meteen gelegd op de volledi-

ge modernisering en optimalisatie van

de structuur van het bedrijf. Zo werd de

deurenproductie compleet gerobotiseerd

en ook de panelenproductie verloopt

nu automatisch, een unicum in de sec-

tor. Daarnaast zette het bedrijf naar eigen

zeggen in op optimale klantenservice en

kwaliteit, een gedifferentieerde, globa-

le marktbenadering en lean production.

Verder werden de departementen voor

Research & Development, after-sales en

kwaliteitscontrole fors uitgebreid. De pro-

ductie van koelcellen, geïsoleerde deu-

ren en sandwichpanelen voor laag-ener-

giewoningen vindt nu ook plaats op één

locatie. De samenwerking is op maan-

dag 15 januari 2018 officieel bekroond

met een nieuwe bedrijfsnaam en -logo,

en de inhuldiging van de nieuwe produc-

tielocatie. “Een nieuwe naam was no-

dig aangezien de manier van aanpak op

het vlak van dienstverlening, vermarkten

en produceren volledig is gereviseerd en

gewijzigd”, aldus Christophe Bouvry, Ma-

naging Director van isomasters. “Niet al-

leen productmatig, maar ook vooral in

service en kwaliteit. De installateur kan

op drie manieren worden begeleid: op

de website met alle technische informa-

tie, in onze showroom in Beveren-Leie

met alle courante producten, én bij onze

medewerkers. De installateurs verkopen

koeltechniek, van ons wordt hoogstaan-

de support verwacht om onze oplossin-

gen in hun projecten te integreren. Dit is

mijn voornaamste zorg.”

Januari 2018 9

BREEAM ‘OUTSTANDING’

VOOR KLOOSTERBOER

VELSEN

Kloosterboer Velsen heeft als eerste vrieshuis

in Europa het hoogst haalbare BREEAM-certifi-

caat ‘Outstanding’ behaald, voor de uitbreiding

en aanpassing van het bestaande vrieshuis. De

uitbreiding van 15.000 m2 is 10 procent energie-

zuiniger dan vergelijkbare projecten. Voor de uit-

breiding is gebruikgemaakt van innovatieve tech-

nieken, Zo zijn 2.500 zonnepanelen op de daken

geplaatst, die voor een zo hoog mogelijk rende-

ment aluminiumkleurig zijn. Dankzij deze opstel-

ling is de uitbreiding energieneutraal geworden.

Het besturingsprogramma van de vriesinstal-

laties is in eigen beheer geschreven, waarbij

veel aandacht is uitgegaan naar optimalisatie en

energiebesparing. Ook zijn de bestaande hal-

len opgenomen in de nieuwe besturing, zodat

een optimale mix wordt gemaakt van de ener-

giebehoefte, het aanbod van de zonnepanelen

en de afname van energie uit het elektriciteitsnet

op de meest gunstige momenten. Het hele ge-

bouw is voorzien van led-verlichting met aanwe-

zigheidsdetectie. Als markant uitkijkpunt op het

Noordzeekanaal is ook een zogenaamde sky-

box gebouwd; een vergader-, conferentie- en in-

structieruimte, voorzien van hightech installaties,

zoals een revolutionaire warmtepomp. Kloos-

terboer heeft de ambitie erkend te worden voor

een duurzame aanpak, aldus Jaco Hooij, CEO

bij Kloosterboer. Naast de vestiging in Velsen

heeft de vestiging Kloosterboer Cool Port ook de

nodige maatregelen genomen om de certifice-

ring ‘Outstanding’ te behalen. Eerder is voor de

uitbreiding op de Maasvlakte in Rotterdam het

driesterren-certificaat ‘Very good’ behaald, en

zijn bij de vestiging in Vlissingen vier windturbi-

nes geplaatst.

10

KNVvK verenigingsnieuws

TRANSITIE & TRANSFORMATIE

YOUNG COOL TECH

WERKVOORSCHRIF-TEN PROPAAN

Op 6 december beleefden zo'n 25 jonge koeltechnische professionals

een interessante en gezellige middag bij Snowworld in Zoetermeer.

Het doel van de bijeenkomst was drievoudig:

1. Een interessante lezing & excursie bieden.

2. Samen met jonge professionals verkennen en benoemen waar hun

specifieke behoeften liggen.

3. Een leuke, informele setting & activiteit organiseren om elkaar be-

ter te leren kennen.

Tijdens de bijeenkomst gaf Ernst Berends van GEA in samenwerking

met Post HBO Koudetechniek uitleg over de ins en outs van ‘Oliete-

rugvoer en -terugwinning, en lucht in koelinstallaties’. Daarna zijn de

Snowworld-koelinstallaties bekeken, volgde een gezellige borrel en

konden ski- en snowboardliefhebbers zelf de piste verkennen.

Het was een geslaagd event. Samen met de jonge professionals gaan

we in 2018 meer bijeenkomsten/events organiseren. Geïnteresseerd

en zelf een 'Young Cool Tech Professional' (of collega of medewer-

ker)? Sluit je aan, door een mail te sturen naar ettydeboer@knvvk.nl.

In tijden van Transitie & Transforma-

tie verander je mee! Daarom voert

KNVvK-verenigingsmanager Etty

de Boer de komende tijd keukenta-

felgesprekken met leden, stakehol-

ders en andere belanghebbenden in

de koeltechniek en daarbuiten. Zo

komen we te weten wat er speelt,

en peilen we waar behoefte aan is

bij de achterban en hoe de KNVvK

daar op kan inspelen.

Een aantal gesprekken is reeds ge-

planned (of zelfs al gevoerd), maar

voel u vrij om uzelf aan te melden

voor een KNVvK-keukentafelge-

sprek, via ettydeboer@knvvk.nl. In

april zullen in 'huiskamergesprek-

ken' de uitkomsten van deze keu-

kentafelgesprekken worden bespro-

ken met leden. Uiteindelijk zal het

bestuur tijdens de jaarvergadering

met nieuwe voorstellen komen op

basis van alle (leden)input. Zo hou-

den we de KNVvK 'future proof'!

NIEUWE LEDENDe KNVvK heet de volgende nieuwe

leden en bedrijfsbegunstigers van

harte welkom!

Persoonlijk lid • Floris Heijnen (Bunnik)

Bedrijfsbegunstigers• Icefish (Waddinxveen)

• ICS Cool Energy (St-Michielsgestel)

• Itho Daalderop (Tiel)

• Alfa Laval Benelux (Breda)

AGENDA

2 februari: Workshop ‘Impact

van invriezen op

kwaliteit van diep-

vriesgroenten en

-fruit’.

7 februari: Tech-bijeenkomst

'Leidingwerk: leiden

of lijden?!'

15 maart: Discussiebijeen-

komst Smart Grid

april: KNVvK- huiskamer-

gesprekken (info

volgt)

12 juni: Jaarvergadering

KNVvK (voorafgaand

aan het congres)

12 juni: Koudemiddelencon-

gres 'The Next

Step 2 !?'

22 november: Najaarscongres

De KNVvK is eind 2016 gestart met de

Kenniskring Propaan, omdat marktsig-

nalen aangaven dat er onnodige belem-

meringen zijn om over te schakelen naar

propaan in koelinstallaties. Na een eer-

ste inventarisatie heeft Entropycs met

René van Gerwen opdracht gekregen om

deze (praktijk)belemmeringen in kaart te

brengen, en ze middels werkvoorschrif-

ten van oplossingen te voorzien. De KNV-

vK zal deze werkvoorschriften begin 2018

beschikbaar maken voor haar leden. Het

gaat om:

• KNVvK Werkvoorschrift 'Veilig werken

met koolwaterstoffen als koudemiddel'.

• KNVvK Werkvoorschrift 'Inpandige

toepassing van koolwaterstoffen als

koudemiddel'.

Daarnaast trekt de KNVvK samen met de

NVKL op om de richtlijn NPR7600-2013

'Toepassing van koolwaterstoffen in stati-

onaire koelsystemen en warmtepompen'

te herzien. De opgedane kennis vanuit

de Kenniskring Propaan en de werkvoor-

schriften gelden hierbij als input.

11

NVKL verenigingsnieuws

Januari 2018

Meer informatie en video’s vindt je op www.kiesvoorkoudetechniek.nl

FOTOWEDSTRIJD 'COOLEST JOB' IN VOLLE GANG

NIEUWEPRODUCTEN& WEB

FLYER KIES VOOR KOUDETECHNIEK

De NVKL doet er alles aan om het vak op de kaart te zet-

ten. Op 5 januari is er weer een online fotowedstrijd ge-

start op www.nvkl.nl/coolestjob. Deze keer is de insteek

‘Op welke manier ben jij als koeltechnicus een held?’

Hoe zorgen monteurs ervoor dat het leven van de con-

sument op rolletjes verloopt? Door via social media

mooie foto’s van het vak te plaatsen en te delen, berei-

ken we een groot publiek. Zo brengen we het belang van

ons vak onder de aandacht en proberen we jongeren te

enthousiasmeren voor een koeltechnisch beroep of op-

leiding. Alle koeltechnische monteurs kunnen meedoen.

De bekendmaking van de beste, mooiste en meest crea-

tieve foto vindt op 9 februari om half 2 plaats, tijdens de

VSK-beurs in de Jaarbeurs Utrecht.

De af-

gelopen

perio-

de heeft

de NVKL

weer een

aantal

nieuwe

produc-

ten ont-

wikkeld:

• Zake-

lijke leveringsvoorwaarden Frans

(naast Nederlandse en Engelse

leveringsvoorwaarden).

• Infoblad & infographic Beschik-

baarheid koudemiddelen.

• Visiedocument HFO’s.

Verder is de nieuwe website van de

NVKL live gegaan. Hierop zijn alle

bestaande en nieuwe producten en

diensten te vinden: www.nvkl.nl

Om je personeels-

bestand uit te brei-

den of op peil te

houden, moet je als

werkgever het no-

dige doen om mon-

teurs binnen te ha-

len. Jongeren zijn

daarbij een belang-

rijke doelgroep. De

NVKL heeft een fl y-

er ontwikkeld die

alle leden kunnen

gebruiken bij het

werven van jonge-

ren voor het vak

koudetechniek en

klimaatbeheersing.

12

STEK verenigingsnieuws

ONTBIJTSESSIES GOED BEZOCHT EN GEWAARDEERD

EERSTE CERTIFICAAT STEK MODULE A / TRANSPORT UITGEREIKT AAN TRUCK & TRAILER GROEP

Woensdag 9 januari ontving Jos

van Gorp van Truck & Trailer Groep

Waalwijk tijdens de STEK-ontbijt-

sessie het eerste certificaat STEK

Module A / Transport (F-gassen

voor Mobiele Installaties). Henk

Kempes, lid College van Deskundi-

gen namens BOVAG Truckdealers,

en Peter Voogt, auditor van Kiwa,

overhandigden het certificaat aan

Jos van Gorp.

Tijdens deze eerste STEK-ontbijt-

sessie, die plaatsvond in Eindhoven,

legde Van Gorp uit waarom Truck

& Trailer Groep vrijwillig dit certifi-

caat wilde behalen. Het bedrijf wil

een ‘one stop shop’ voor zijn klan-

ten zijn. Het heeft een aantal grote

STEK heeft in januari verspreid over het land vier Ont-

bijtsessies gehouden. Onderwerpen die aan bod kwa-

men waren onder andere de beschikbaarheid van F-

gassen en alternatieven, de ontwikkelingen rond

warmtepompen, de audits BRL100/STEK, de e-learning-

en interne certificeringstool YourSTEK, en een nieuw

STEK-dienstenpakket. De sessies werden druk bezocht

en via een online stemsysteem konden aanwezigen hun

mening of ervaring delen. Op www.stek.nl kunt u de pre-

sentaties bekijken.

voor de hele sector van belang, zo-

als de zorg voor kwaliteit, duur-

zaamheid en veiligheid. Boven-

dien kwam vanuit de sector zelf de

vraag naar eigen certificering voor

de transportsector. STEK biedt

daarom een F-gassencertificering

specifiek voor professionele mobie-

le installaties.

MOBIELE KOELING

Voor mobiele koeling gelden wet-

telijke regels op het gebied van F-

gassen. Het doel daarvan is emis-

siepreventie, en dit is met name in

artikel 4 (Lekcontroles) en artikel 8

(Terugwinning) in de Verordening

(EU) nr. 517/2014 van 16 april 2014

vastgelegd.

VOORDELEN CERTIFICERING

• Uw bedrijf straalt vertrouwen en

kunde uit naar de markt.

• U onderscheidt zich met het

STEK-merk en -logo: een ver-

trouwd, bekend en gewaardeerd

merk in de markt.

• U toont uw hoge kwaliteitsniveau

aan.

• U werkt aantoonbaar milieube-

wust en zorgvuldig.

• Opdrachtgevers selecteren

steeds vaker op duurzaamheid.

Henk Kempes van STEK (links) en Peter Voogt van Kiwa (midden) reiken het certificaat uit aan

Jos van Gorp van Truck & Trailer Groep (rechts).

klanten met veel koelopleggers, die

het hele wagenpark bij Truck & Trai-

ler Groep in onderhoud hebben. Het

certificaat bevestigt dat het bedrijf

zijn klanten met de juiste expertise

en kwaliteit al het onderhoud op mi-

lieubewuste wijze kan leveren.

De audit was voor Van Gorp vrij

eenvoudig. Omdat zijn bedrijf be-

kend is met STEK-certificering wa-

ren de eisen prima op te volgen. De

audit verliep dan ook soepel.

WAAROM EEN STEK MODULE A / TRANSPORT?STEK wil de aanvullende kwaliteits-

eisen, boven de wettelijk verplich-

te eisen, handhaven. Die eisen zijn

AIR COOLED CHILLER

STULZ Explorer chillersKoelvermogen voor al uw wensen

Wilt u meer informatie of een afspraak? Neem dan contact met ons op.Telefoon +31 (0)20-545 11 11 | Weverij 7-9 | 1185 ZE Amstelveen | www.stulz.nl | info@stulz.nl

Data Centers

Process Cooling

Comfort Cooling

De STULZ Explorer biedt de

meest geavanceerde technologie

in combinatie met betrouwbaar-

heid, flexibiliteit en innovatieve

oplossingen.

14

koudemiddelen

VISIE VAN EXPERTS OVER DE KOUDEMIDDELENMARKT

DRIE OPVATTINGEN OVER HUIDIGE EN TOEKOMSTIGE ONTWIKKELINGEN

Tekst: Martijn Louws

Chris van der Lande (Uniechemie).

15Januari 2018

Coen van de Sande (NVKL).

16

koudemiddelen

HFK PHASE DOWN-SCHEMA2015: 100%

2016-2017: 93%

2018-2020: 63%

2021-2023: 45%

2024-2026: 31%

2027-2029: 24%

2030: 21%

"Hoog-GWP-koudemiddelen zijn nu gemiddeld tien keer zo

duur als een jaar geleden."

Henk Kranenberg (Daikin).

18

congres

BREDE INDRUK VAN INNOVATIES IN KOELTECHNIEK

Tekst: Harmen Kamminga

19Januari 2018

Roelof Schuitema geeft uitleg over de thermo-akoestische

warmtepomp die momenteel wordt ontwikkeld bij Blue Heart

Energy.

Volgens dr. ir. Carlos Infante Ferreira kan koelen met hy-

draatslurry 43 procent reductie in energiegebruik opleveren

ten opzichte van veelgebruikte koelsystemen die met gekoel-

de lucht werken.

20

congres

Ekkes Brück, professor in de Technische Natuurwetenschap-

pen aan de TU Delft, gaat in op de vraag waarom er nog geen

commerciële koelkasten zijn die werken op basis van magne-

tische koeling.

Ernst Berends (GEA Refrigeration Technologies) geeft een

overzicht van de innovatieve manier waarop de installaties in

de grootste indoorskibaan van Nederland zijn vernieuwd.

21Januari 2018

De Deen Kenneth Hoffmann (GEA Refrigeration) gaat in op ont-

wikkelingen rond warmtepompen die hogere temperaturen le-

veren.

22

congres

Mark Hakbijl, van Oxycom Fresh Air, legt de voordelen uit van

adiabatische voorkoeling van de lucht die bij een koelsysteem

de condensor in gaat.

23Januari 2018

Wijbenga heeft een nieuw type afscheider ontwikkeld. Jeroen

Schröer, directeur van het bedrijf, geeft uitleg.

IUitvinder Titus Bartholomeus (TherMass International) breekt

een lans voor 'zelfstandig uitvinderschap'.

24

congres

Ir. Henk van der Ree was een van de vragenstellers in de zaal.

>B< MaxiPro Kinderlijk Eenvoudig

Bezoek ons tijdens de VSK beurs, Hal 10 standnummer F055 en ervaar zelf het slimme, innovatieve perssysteem. Met de >B< MaxiPro kan er snel, veilig en eenvoudig een permanente verbinding

gemaakt worden. De persfittingen zijn geschikt voor zowel airconditioning- als

koeltoepassingen.

VSKHAL 10STAND F055

26

binnenkl imaat

Tekst: Eric Cornelissen, Piet Jacobs en Yvonne de Kluizenaar

In kantoren worden regelmatig binnenmilieuklachten geuit. Dit beperkt zich niet alleen tot relatief oude gebouwen; zeker ook in

nieuwbouw worden klachten geuit.

27Januari 2018

Advies voor nader onderzoek

KlachtenonderzoekRisicofactoren

gebouw en installatie

Fase 1

Fase 2

Schematische voorstelling van de onderzoeksmethodiek.

Diagnose binnenmilieuklachten onderzoeksaspecten

Gezondheidsklachten

Comfortklachten Ogen, neus en keel Huid Vermoeidheid Hoofdpijn N.v.t.

Klimaat Temperatuur Luchtvochtigheid Tocht

a) Klimaaat onderzoek

a) Klimaaat onderzoek

a) Klimaaat onderzoek

a) Klimaaat onderzoek

b) Ventilatie onderzoek

d) Installatie onderzoek

a) Klimaaat onderzoek

b) Ventilatie onderzoek

d) Installatie onderzoek

Luchtkwaliteit Geur Bedompt

a) Klimaaat onderzoek

b) Ventilatie onderzoek

f) Microbiologisch onderzoek

f) Microbiologisch onderzoek

b) Ventilatie onderzoek

b) Ventilatie onderzoek

c) Chemisch onderzoek

d) Installatie onderzoek

b) Ventilatie onderzoek

c) Chemisch onderzoek

Geluid BuitenInstallatieWerkplek

g) Akoestisch onderzoek

g) Akoestisch onderzoek

g) Akoestisch onderzoek

Licht DaglichtKunstlicht

h) Onderzoek lichtniveau en luminanties

h) Onderzoek lichtniveau en luminanties

h) Onderzoek lichtniveau en luminanties

h) Onderzoek lichtniveau en luminanties

N.v.t. Geen binnenmilieu onderzoek

VERANTWOORDINGDit protocol is in het kader van het technologieclus-

ter Verbetering binnenklimaat kantoren door TNO

samen met de Vereniging Leveranciers van Lucht-

technische Apparaten (VLA) opgesteld. De volgen-

de bedrijven en instanties hebben hierbij een be-

langrijke bijdrage geleverd: DWA, LBP-SIGHT,

Immolab, CAG, Technolab, Kiwa Inspection and

Testing en het Rijk Vastgoed Bedrijf (RVB).

Tabel 1. Mogelijk advies voor nader onderzoek op basis van de geïdentificeerde comfort- en gezondheidsklachten.

28

binnenkl imaat

Klimaatonderzoek Continue meting ruimtetemperatuur en relatieve vochtigheid, eventueel inblaas-temperatuur bij tochtklachten

Ventilatie onderzoek

Bepaling debiet verse luchttoevoer, op locatie met flowfinder op gebouwniveau kanaalmetingen (pitotbuis). Bij tocht bepaling stromingsrichting en luchtsnel-heid (en inblaastemperatuur)

Chemisch onderzoek

VOC en aldehyde (incl. formaldehyde) metingen

Installatie onderzoek

• Functies inventariseren (ventileren, verwarmen, koelen, bevochtigen)

• Debieten ontwerp checken• Debieten meten• Mate van recirculatie• Warmteterugwinning (kruisstroom-

wisseling/warmtewiel) • Filters nazien• Vervangingsfrequentie nagaan• Start- en stoptijden nagaan• Setpoints• Type bevochtiging

Fijnstofbepaling VLA/TNO meetprotocol fijnstofbepaling in kantoren, 1 januari 2015

Microbiologisch onderzoek

VLA Binnenmilieu Advies Meetprotocol Utiliteitssector Deel 1A, 1 januari 2011

Akoestisch onderzoek

Verrichten van akoestische metingen op de werkplek conform NEN 5077

Verlichting en luminanties

Lichtniveau en luminanties (helderheids-verschillen) meten op de werkplek

Tabel 2. Overzicht van mogelijke nadere onderzoeken.

Over de auteursEric Cornelissen, Piet Jacobs en Yvonne de Kluize-

naar zijn onderzoekers bij TNO

Meer informatieEric Cornelissen (TNO)

T: 088-8663307

E: eric.cornelissen@tno.nl

11 & 12 APRIL 2018 ROTTERDAM AHOY

Werken & Leren!

Koudetechniek• Basiskennis koudetechniek• Koudetechniek voor niet koudetechnici

F-Gassen• F-gassen categorie 1• F-gassen categorie 1 (Blended learning)• F-gassen categorie 2• F-gassen categorie 3• F-gassen categorie 4• Opfrisdag F-gassen

F-gassen & warmtepompen• F-gassen categorie 1 inclusief basis

monteur warmtepompen (Blended learning)

• F-gassen categorie 2 inclusief basis monteur warmtepompen (Blended learning)

Elektrotechniek• Elektrotechniek (VOP) NEN 3140• Elektrotechniek (VP) NEN 3140• Elektrotechniek (Herinstructie VP) NEN

3140• Elektrisch schakelen voor koude- en

klimaattechnici

Luchtbehandeling & klimaatbeheersing• Meet- en regeltechniek

klimaatsystemen• Luchtbehandeling en

klimaatbeheersing

EPBD• Keuringsdeskundige EPBD-A (theorie

en praktijk)• Keuringsdeskundige EPBD-A (theorie)• Voorschakeltraject keuringsdeskundige

EPBD-B• Keuringsdeskundige EPBD-B

Warmtepompen• Warmtepompen - Basistraining voor

aspirant ontwerpers• Warmtepompen - Basistraining voor

monteurs• Collectieve warmtepompen in

woningen• Grondgebonden warmtepompen in de

utiliteitsbouw• Individuele warmtepompen voor

woningen en kleine utiliteit• Ontwerpen en installeren van lucht/

lucht warmtepompen voor utiliteit• Lucht/water warmtepompen voor

woningen

PED• PED (Pressure Equipment Directive)

ACK• ACK Voorschakeltraject• ACK Algemeen• ACK Ammoniak• ACK CO2• ACK Koolwaterstoff en• ACK Overheid• ACK voor Operators• ACK Veiligheidsmodule ammoniak• ACK Veiligheidsmodule CO2• ACK Veiligheidsmodule

koolwaterstoff en• ACK voorschakeltraject Ontwerpen

van systemen met natuurlijke koudemiddelen

• ACK Ontwerpen van systemen met natuurlijke koudemiddelen

• ACK Overig personeel

Zandlaan 29

6717 LN Ede

Opleidingscentrum GO° Postbus 32

6710 BA Ede

T: kantoor 088 - 0206419

E: info@opleidingscentrum-GO.nl

Start dit jaar nog met een opleiding of training bij Opleidingscentrum GOO

Wat zijn jouw goede voornemens voor 2018?

Voor meer info of direct inschrijven ga naar www.opleidingscentrum-go.nl

31Januari 2018

vsk 2018

RONDGANG LANGS DEELNEMERS AAN DE VSK 2018

BEDRIJVEN PAKKEN UIT MET NIEUWE PRODUCTEN EN KENNIS

Tekst: diverse bedrijven

Bitzer IQ-Module.

32

vsk 2018

Carrier benadrukt het belang van kennisdeling.

'Met het Wolf Clima-splitsysteem kan zowel worden gekoeld als verwarmd'

33Januari 2018

Euro-index laat bezoekers ervaren hoe verschillende meetin-

strumenten kunnen worden verbonden met een smartphone of

tablet.

'Climatools is met name geschikt voor professionals die werken met F-gassen'

34

vsk 2018

Viega Smartpress.

Vieaga Megapress.

Aermec Compact Modulair Chiller.

Meer informatie www.vsk.nl

'Viega Nederland speelt met zijn beursdeelname in op de schaarste aan vakmensen'

BEURSINFORMATIEDe VSK vindt van 6 t/m 9 februari plaats in de Jaar-

beurs te Utrecht. De beurs is gratis toegankelijk;

om wachttijden bij de registratiebalie te voorkomen,

kan een toegangskaart vooraf via de website wor-

den aangevraagd.

OpeningstijdenDinsdag 6 februari 10:00 - 18:00 uur

Woensdag 7 februari 10:00 - 18:00 uur

Donderdag 8 februari 10:00 - 20:30 uur

Vrijdag 9 februari 10:00 - 18:00 uur

Openbaar vervoerWie met de trein naar de beurs komt (De Jaarbeurs

is 5 minuten lopen vanaf Utrecht CS) krijgt 20 pro-

cent korting op zijn of haar treinkaart, mits online

besteld via: www.vsk.nl/nl-NL/Bezoeker/Route-en-

Contact/NS.aspx

De verduurzaming van het woningbestand is een

belangrijk thema. Zowel voor nieuwe woningen waar

al een norm ligt voor de energieprestatie, als voor de

verduurzaming van het bestaande woningbestand, ligt de

lat hoog.

Het boek De elektrische woonhuisinstallatie - Nu en in de

toekomst geeft u een overzicht van de eisen die worden

gesteld aan een woonhuisinstallatie op dit moment en in

de toekomst.

Het boek gaat in op de classifi caties van onder andere:

de “All-electric” woning, “nul-energie” en de “autonome”

woning.

In het boek vindt u alles over:

Comfort in en rondom de woning

Benodigde basiskennis en basisvoorzieningen

Veiligheid in en rondom de woning

De (toekomstige) energievoorziening in een woning

Nieuwe apparatuur en toepassingen in de woning

Slimme meet- en schakeltechnieken

Deze uitgave is bedoeld voor iedereen die betrokken is bij

de bouw en het ontwerp van woonhuizen.

De elektrische woonhuisinstallatieNu en in de toekomst

Auteur: Prof. dr. ir. J.F.G. (Sjef ) Cobben

Introductieprijs € 39,95

De prijs is geldig tot en met 15 januari 2018

Normale prijs is € 49,95 Prijzen zijn exclusief btw

ISBN: 9789492610027108 pagina’s

Bestellen of meer informatie:Ga naar www.vakmedianetshop.nl/woonhuisinstallatie of bel (088) 58 40 888.

NIEUW

36

vsk

NOMINATIES NVKL-KOELTROFEENVKL-STAND VSK IN TEKEN VAN WARMTEPOMPEN EN KOUDEMIDDELEN

De NVKL-koeltrofee.

www.yellowjacket.com

38

bi jeenkomst

UITREIKING VAN DE DAIKIN AWARDS 2017

Tekst: Uko Reinders

Het team van de winnaar in de categorie Smart Buildings, VD

Koudetechniek, kreeg de award en cheque van Jan Klingen van

Daikin (rechts).

39Januari 2018

Meer informatiewww.daikinawards.nl

Winnaar in de categorie Comfort, AircoHeat, kreeg de bokaal

en cheque uit gereikt door Anthony Dimou van Daikin (rechts).

Edwin Hoogerwerf van Daikin (rechts) met het team van Koel-

visie, dat van hem de award in de categorie Innovatie kreeg,

samen met de cheque.

40

koel- en vr ieshuizen

ONTWERP EN BOUW VAN EEN DUURZAAM KOEL- EN VRIESHUIS

NIEUW BOEK VAN ING. HENRI OSSEVOORT OVER:

AANDACHTSPUNTEN IN HET BOUWPROCES:• Geïntegreerd ontwerpen

• Voorkomen van dubbel werk

• Duurzaam, door zorgvuldige materiaalkeuze (be-

langrijk voor een Breeam-certificaat)

• Materiaalbesparing (i.v.m. Breeam-certificaat)

• Hergebruik van materialen en installaties (circulai-

re economie)

• Optimale logistiek

• Streven naar de hoogste energie-efficiëntie (i.v.m.

Breeam-certificaat)

41Januari 2018

BETROKKEN PARTIJENPartijen die bij het geïntegreerde ontwerpproces

zijn betrokken:

• Ontwerpers

• Architecten

• Bouwkundigen

• Installateurs

• Adviseurs

• Logistiek specialist

• Brandweer

• Arbo-deskundige

• Milieuvergunningspecialist

Het ontwerp van een cirkelvormig koel- en vrieshuis, zoals beschreven in het boek van Ossevoort.

42

koel- en vr ieshuizen

Over de auteurIn 1967 werd ing. Henri Ossevoort actief in het

koeltechnische vak en de koelmeubelbouw. Bij

OFK ontwierp hij onder meer koelvitrines, in-

vriestunnels, koeldrogers en vrieskisten voor

-100 °C met stationaire installaties. Na 15 jaar

stapte hij over naar Raadgevend Ingenieurs-

bureau Witteveen+Bos in Deventer, waar hij

werkzaam was als hoofd van de afdeling Kli-

maatbeheersing. Daarna volgde een drie jarige

periode bij Novem in Apeldoorn, als account-

manager in de sector Nederlandse gemeenten.

Hier ontwikkelde hij de Gemeentelijke Energie-

besparing Aanpak (GEA). Sinds 1996 is Osse-

voort zelfstandig adviseur.

Schets van de wijze waarop de schil van vriescellen

dampdicht kan worden gemaakt.

43Januari 2018

-28°C Luchgekoelde condenser+ water gekoelde. Cond t. permanent + 28 °C dmv watergekoelde nakoeler uit aarde gekoelde buffer

Ondergrondse buffer +12 °C Bodem wisselaar + 12°C (horizontaal of verticaal)

air

Parallelle installatie

Propyleen Glycol + 80°C

Water

+80

Propyleen Glycol (PG) op basis van Monopropyleenglycol als ontdooivloeistof

Water-cooled condenser as after-cooler

+28°C

Luchtgekoelde condensor LU-VE / LMC 5 N Ø 500 -2522 15000 m3/h

1600 mm

2100 mm

1900 mm

Propyleen Glycol + 80°C 1000 liter

Compressoren, Bitzer watergekoelde units 2 x K813 H(B) 4H25,2Y (LH135E/4NES-20Y-40P) Kapazität: 13000 watt /-28 +28 Kapazitat condensor 19000 watt +28

Twee gescheiden installaties op 1 verdamper en 1 luchtgekoelde condensor.

Meer informatie Op 8 maart vindt een seminar over het ‘Het

nieuwe Koel- en Vrieshuis’ plaats. Op de web-

site www.vriezenland.nl is hier meer informatie

over te vinden, en hier kan ook voor het semi-

nar worden ingeschreven (toegangsprijs: cir-

ca 150 euro). Tijdens het seminar kan het boek

worden aangeschaft voor 100 euro (incl. BTW).

Het boek kan ook worden besteld via info@

vriezenland.nl, voor 113 euro (excl. 6 procent

BTW, en verzendkosten).

Schematisch overzicht van een koelunit met twee compressoren.

44

onderwi js

MB0-KOPPELCURSUS POST HBO KOUDETECHNIEK

Tekst: stichting Post HBO Koudetechniek

46

internationaal nieuws

Eerste Japanse fabriek voor

CO2-transkrititische systemen

Nobelprijs Chemie 2017 voor cryo-elektronenmicroscopie

met monsterbevriezing

Gustav Lorentzen over natuurlijke koudemiddelen

Waarschuwingen voor koudemiddeltekort in Spanje

47 Januari 2018

Groot-Brittannië wil ook ‘post-Brexit’ uitvoering geven

aan F-gassenverordening

48

productnieuws

WOLF BREIDT HR-WTW-SERIE UIT

De CRL HR-WTW-serie van Wolf is uitgebreid met de CRL-1300 en

CRL-2500, geschikt voor een luchthoeveelheid van 1.300 m3/h en

2.500 m3/h. Volgens Wolf is het gepatenteerdeSuperSeal-systeem met

een cascade-afdichting van de panelen en deuren 'uniek' aan de CRL-

serie; er wordt de hoogste luchtdichtheid L1 mee gerealiseerd. Een an-

der onderdeel van het SuperSeal-systeem is deLabyrint-afdichting van

het warmtewiel, waarmee luchtlekkage van het warmtewiel wordt gere-

duceerd tot minder dan 2 procent. De CRL is verkrijgbaar voor binnen-

of buitenopstelling. De buitenopstelling is uitgerust met het Wolf Easy-

Liftingsysteem. De uitvoering voor de binnenopstelling is verkrijgbaar

met alle luchtkanaalaansluitingen op de kopse zijde (horizontale uit-

voering) en in een variant waarbij de bovenste aansluitingen bovenop

de unit zijn geplaatst (diagonale uitvoering). De CRL-serie kan met di-

verse modules worden uitgebreid, zoals geluiddempers, na-verwarmer,

koeler of change-over warmtepompbatterij. Bijzonder is dat de CRL-

1300 en-2500 net zoals de CRL-3500 uitgerust kan worden met een re-

circulatieklep voor het versneld opwarmen van het gebouw. De CRL-

serie voldoet aan de ErP-2018 eisen, is Eurovent-gecertificeerd en

komt dankzij het energielabel A in aanmerking voor EIA-subsidie.

49Januari 2018

INDUCTIE-UNITS MET VEREENVOUDIGD SYSTEEMONTWERP

Johnson Controls introduceert centrifugale koelmachine met magnetische lagers

Met de Parasol Zenith van Swegon introduceert Auerhaan een nieuwe serie inductie-

units. De units bieden de mogelijkheid van een kanaalaansluiting aan de lange en aan

de korte zijde, waardoor zowel het systeemontwerp als het installatiewerk wordt vereen-

voudigd. Door een aantal slimmigheden in de units hebben ze een hoger koel- en ver-

warmingsvermogen dan normaal. De units onderscheiden zich volgens Auerhaan door-

dat hun lage interne weerstand voor meer luchtverplaatsing, en daarmee voor een

grotere capaciteit, zorgt, bij gelijkblijvende afmetingen. Bovendien is de serie uitgebreid

met de productgrootte 1800, met voldoende capaciteit voor het klimatiseren van 40 m2

per unit. Hierdoor hoeft een kleiner aantal inductie-units te worden geïnstalleerd, waar-

door de totale installatie goedkoper wordt en de investeringskosten worden beperkt.

(Dit bericht is ook in de vorige editie van RCC opgenomen, maar daarbij werd per abuis een verkeerde foto geplaatst)

Johnson Controls introduceert de York YZ, de eer-

ste koelmachine die gebruikmaakt van koudemid-

del R1233zd(E). Volgens Johnson Controls is voor

R1233zd(E) gekozen vanwege de efficiëntie, veiligheid,

lage milieu-impact en kosten van dit koudemiddel. Het

is niet alleen onbrandbaar, maar heeft ook een zeer lage

GWP (1). “Met de nieuwe York YZ hebben we de meest

efficiënte laag-GWP centrifugale koelmachine ontwik-

keld", stelt Laura Wand, vicepresident Chiller Solutions

bij Johnsons Controls. "Ons ruime assortiment aan koel-

vermogens beantwoordt aan de diverse behoeften van

onze klanten.” De nieuwe koelmachines gebruiken een

integrale aandrijving met variabele snelheid, en geavan-

ceerde magneetlagertechnologie met een enkele oscille-

rende groep die geen smering nodig heeft. Deze techno-

logie gebruikt 80 procent minder bewegende onderdelen

dan traditionele olie- of

koudemiddelgesmeerde

aandrijflijnen. Het resul-

taat is volgens Johnson

Controls ‘grotere be-

trouwbaarheid, minder

onderhoud en verbeter-

de efficiëntie’. Vergeleken met oliegesmeerde compres-

sors met een vaste snelheid bespaart de YZ tot 35 pro-

cent energie. De YZ-koelmachine is optimaal ingericht

voor de deellastomstandigheden waaronder koelmachi-

nes 99 procent van de tijd werken. Hij werkt met een in-

tredewatertemperatuur van de condensator van slechts

4,5 ºC, wat resulteert in verbeteringen in de efficiëntie en

in het ruimste werkingsbereik op de markt.

50

RCC K&L IS EEN UITGAVE VAN VAKMEDIANET

Offi cieel Orgaan van:

KNVVK, KONINKLIJKE NEDERLANDSE VERENIGING VOOR KOUDE

Internet: www.knvvk.nl E-mail: info@knvvk.nl

Naast de KNVvK leveren deze verenigingen op het gebied van koude, koeling,

luchtbehandeling en ventilatie vanuit hun expertiseveld bijdragen aan RCC K&L:

NVKL, NEDERLANDSE VERENIGING VAN ONDERNEMINGEN OP HET

GEBIED VAN DE KOUDETECHNIEK EN LUCHTBEHANDELING

Internet: www.nvkl.nl E-mail: info@nvkl.nl

STEK, STICHTING EMISSIEPREVENTIE KOUDETECHNIEK

Internet: www.stek.nl E-mail: info@stek.nl

NEKOVRI, VERENIGING VAN NEDERLANDSE KOEL- EN VRIESHUIZEN

Internet: www.nekovri.nl E-mail: info@nekovri.nl

DUTCH HEATPUMP ASSOCIATION

Internet: www.dhpa-online.nl E-mail: info@dhpa-online.nl

LUKA, NEDERLANDSE VERENIGING VAN LUCHTKANALENFABRIKANTEN

Internet: www.luka.nl E-mail: info@luka.nl

VLA, VERENIGING VAN LEVERANCIERS VAN LUCHTTECHNISCHE

APPARATEN

Internet: www.gezondeluchtingebouwen.nl E-mail: vla@fme.nl

NEDERLANDSE KOELTECHNISCHE INDUSTRIE (NKI)

Internet: www.koelindustrie.nl E-mail: nki@fme.nl

RCC K&L komt tot stand in samenwerking met de KNVvK-beleidsgroep Marcom.

Het bestuur hiervan bestaat uit: ing. M. Bouwman en H. Blok (secretaris).

Hoofdredacteur

Uko Reinders, ukoreinders@vakmedianet.nl, tel. 06-46652579

Eindredacteur

Bas Roestenberg

Uitgever

Johan Schot

Accountmanager

Gejo Flierman, gejofl ierman@vakmedianet.nl, tel. 06-53227316

Vormgeving & opmaak

colorscan, www.colorscan.nl

Druk

Ten Brink, Meppel

Adres

Vakmedianet, Postbus 448, 2400 AK Alphen aan den Rijn

Website RCC K&L

www.koudeenluchtbehandeling.nl

Abonnementenadministratie

klantenservice@vakmedianet.nl, tel. 088-5840888

Abonnementen

RCC K&L verschijnt maandelijks. Jaarabonnement € 145,00. Verzendkosten

buitenland per jaar € 30,00. Prijzen zijn exclusief btw. Op alle uitgaven van

Vakmedianet zijn de Algemene Voorwaarden van toepassing. Die zijn te vinden op

www.vakmedianet.nl.

Oplage

Door onafhankelijk accountant gecontroleerde oplage. Zie voor accountantsverklaring

van Grant Thornton www.vakmedianet.nl

Copyright

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd,

opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige

vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of

op enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.

© Vakmedianet 2018

Publicatievoorwaarden

Op iedere inzending van een bijdrage of informatie zijn de standaardpublicatie-

voorwaarden van Vakmedianet van toepassing. Deze staan op www.vakmedianet.nl.

Disclaimer

Alle in deze uitgave opgenomen informatie is met de grootste zorgvuldigheid

samengesteld. De juistheid en volledigheid kunnen echter niet worden gegarandeerd.

Vakmedianet en de bij deze uitgave betrokken redactie en medewerkers aanvaarden

dan ook geen aansprakelijkheid voor schade die het directe of indirecte gevolg is van

het gebruik van de opgenomen informatie.

ISSN 0925-630X

in nummer 2 van RCC K&L onder andere:

• INDUSTRIËLE WARMTEPOMP

Toepassing met benutten van restwarmte

• VOORKOELEN VAN AGF EN BLOEMEN

Theorie versus praktijk

• FRANSE PLANNEN HFK-BELASTING

Over hoe de Franse politiek hiermee omgaat

• INTERVIEW NIEUWE MAN BIJ KUSTERS

Adjunct-directeur Roberto Figueira