Klimaatadaptatie - ABN AMRO · 3 Logistieke winst met data delen Deze veranderingen kunnen zorgen...
Transcript of Klimaatadaptatie - ABN AMRO · 3 Logistieke winst met data delen Deze veranderingen kunnen zorgen...
Logistieke winst met data delen
Juli 2019
Klimaatadaptatie
Een verkenning van de markt
2
Klimaatadaptie
Inhoudsopgave
Conclusie 11
Showcases 12
Onderzoeksverantwoording 16
Bronnen 16
Colofon 17
Inleiding 3
Marktdefinitie 4
Belangrijkste onderzoeksresultaten 5
Analyse van de groepen aanbieders op de klimaatadaptatiemarkt 7Aanbieders van materiële oplossingen 7Adviseurs & Ingenieurs 8Agrifood & Health 8Bouwbedrijven & Projectontwikkelaars 9Data-providers 9Kennisondernemingen 10Waterbedrijven 10
3
Logistieke winst met data delen
Deze veranderingen kunnen zorgen voor verliezen aan
welvaart en welzijn, ook in Nederland. De kans op
overstromingen neemt toe, oogsten kunnen vaker
mislukken, de oppervlaktewaterkwaliteit verslechtert,
natuurlijke ecosystemen raken uit balans doordat plant-
en diersoorten verdwijnen of juist opkomen.
Overheden, bedrijven en burgers zullen zich moeten
aanpassen aan de effecten van het veranderende klimaat.
Daardoor zal vraag ontstaan naar producten en diensten
waarmee deze welvaarts- en welzijnsverliezen kunnen
worden geminimaliseerd, of zelfs omgezet kunnen
worden in winst. Bedrijven zullen deze producten en
diensten moeten gaan leveren.
In Nederland is een groep bedrijven bezig met de verkoop
en ontwikkeling van deze producten en diensten.
Doordat de effecten van klimaatverandering zich steeds
vaker zullen manifesteren, neemt de vraag toe en zijn
vragers bereid om meer te betalen. Hiermee ontstaat een
nieuwe markt; de markt voor klimaatadaptatieproducten
en -diensten.
Maar zoals vaker bij nieuwe markten is niet meteen duidelijk
wat de karakteristieken zijn. Het Centraal Bureau voor de
Statistiek (CBS) verzamelt er nog geen aparte statistieken
over. Onduidelijk is daarom hoeveel aanbieders er zijn
en blijven vele interessante vragen onbeantwoord:
Hoeveel mensen werken er bij deze bedrijven? Wat zijn
de toekomstverwachtingen van deze ondernemers? Zijn
ze nationaal of juist internationaal georiënteerd? Om hier
meer duidelijkheid over te krijgen, heeft ABN AMRO een
marktverkenning uitgevoerd.
InleidingKlimaatverandering is een onomstreden trend. De aarde warmt op, ongeacht of we er vanaf nu alles aan gaan doen om
die verandering tegen te gaan of niet. Tot 2050 wordt het wereldwijd minimaal anderhalf tot twee graden Celsius
warmer ten opzichte van 1990. Dit is een gegeven dat niet wordt ontkend door klimaatsceptici1. De wetenschappelijke
consensus is dat deze opwarming gepaard gaat met zeespiegelstijging en een toename van weersextremen zoals
droogteperioden en zware regens, met name als de opwarming groter wordt dan twee graden Celsius.
Klimaatadaptie
1 De meeste klimaatsceptici trekken in twijfel of de mens de oorzaak van de huidige opwarmingsperiode is. Ze bestrijden echter niet dat het wereldwijd gemiddeld warmer wordt.
Illustratie: Kanai, Anabella Meijer
4
Logistieke winst met data delen
MarktdefinitieAlvorens een marktverkenning uit te kunnen voeren, moet helder zijn wat de Nederlandse klimaatadaptatiemarkt precies
is en welke bedrijven tot de klimaatadaptatiemarkt behoren. Er blijkt geen eenduidige definitie voor te vinden. Of, zoals
auteurs van een recent internationaal klimaatadaptatierapport het verwoorden:
Klimaatadaptie
There is no agreed methodology or protocol for identifying,
assessing and disclosing opportunities arising from the
physical impacts of a changing climate. Climate resilience
is a highly complex market to measure. It lacks clear
boundaries and few studies have attempted to quantify
the economic implications of new products and services
that would be needed as the world adapts to climate change.
Het Planbureau voor de Leefomgeving komt tot 28 waar-
genomen en/of toekomstige effecten van klimaatverandering,
waarvan 26 negatief. Voor de marktverkenning hebben we
deze negatieve effecten als volgt samengevat en ingedeeld:
Wateroverlast
Overstromingsgevaar
Watertekort/droogte
Hitte
Koude
Veranderingen in biodiversiteit van fauna en flora
Effecten op de voedselvoorziening
Effecten op gezondheid van mens en dier
Verschijnselen als wateroverlast, overstromingen, droogte,
hitte, koude zijn van alle tijden en bedrijven hebben daarom
ook behoorlijk wat producten en diensten ontwikkeld om
de maatschappij hier tegen te wapenen. Een deel van deze
aanbieders speelt tegenwoordig actief in op de extreme
ontwikkelingen die als gevolg van de klimaatverandering
te verwachten zijn, net als een groep nieuwe bedrijven
die zich hier volledig op richt.
In het kader van dit onderzoek rekenen wij daarom alle
producten en diensten tot de klimaatadaptatiemarkt als
de aanbieders ervan in hun marketingcommunicatie actief
verwijzen naar de actuele en toekomstige verandering van
het klimaat. Dit kan door derden opgemaakt worden uit
teksten op de bedrijfswebsites of de aansluiting bij een van
de ‘klimaatallianties’ die ons land rijk is.
Verderop in dit rapport, in het hoofdstuk Showcases,
geven we veertien voorbeelden van interessante
klimaatadaptatieproposities van Nederlandse bedrijven.
Aanleg van een klimaatadaptieve tuin. Het Coehoorn-project in Arnhem.
(Foto’s: Le Far West).
5
Klimaatadaptie
Belangrijkste onderzoeksresultatenWe hebben in totaal 120 Nederlandse bedrijven aangetroffen die in hun marketingcommunicatie actief verwijzen naar het
klimaatadaptieve karakter van hun product(en) en/of dienst(en). Deze bedrijven hebben van ons het verzoek gekregen om een
online vragenlijst in te vullen. Hieraan gaven 37 bedrijven (31 procent) gehoor. Deze respondenten halen samen 1,02 miljard
euro omzet uit de klimaatadaptatiemarkt. Dit levert 4463 voltijdsbanen op.
De meeste klimaatadaptatiebedrijven die op onze radar
zijn gekomen, verkopen materiële klimaatadaptatie-
producten (35). Ingenieursbureaus en andere adviesbedrijven
vormen de op een na grootste groep (33). De derde en
respectievelijk vierde groep wordt gevormd door bedrijven
uit de sector Agrifood & Health en door bouwbedrijven en
projectontwikkelaars met een klimaatadaptatie-propositie
(ieder 13). Bedrijven die klimaatadaptatiedata verzamelen
en analyseren vormen ook relatief grote groep (10).
Aanbieders van klimaatadaptieproducten en -diensten
120
AgriFood & Health
Bouwbedrijven & Bouwprojectontwikkelaars Adviseurs & Ingenieurs
Data-providers
Materiële oplossingen
Kennisoplossingen
Waterbedrijven
Overig
Bron: Marktonderzoek ABN AMRO Sector Advisory
Voor welk klimaatveranderingseffect biedt uw producteen aanpassing of oplossing? (in %)
Watertekort/droogte
Wateroverlast
Hitte
Biodiversiteit
Overstromingsgevaar
Voedselvoorziening
Gezondheid
Koude
Bron: Enquête ABN AMRO Sector Advisory
Kijkend naar uw klimaatadaptieproducten en/ofdiensten, hoeveel managementtijd besteedt u aan:
Productontwikkeling
Marktpenetratie
Marktontwikkeling
Diversificatie
Bron: Enquête ABN AMRO Sector Advisory
Schaal van Mock
Hoe snel groeit de markt voor uw klimaatadaptie-product/dienst per jaar in de komende drie jaar?
Bron: Enquête ABN AMRO Sector Advisory
Sinds wanneer gebruikt u het inspelen op de effectenvan klimaatverandering als argument in uw marketing-communicatie?
Bron: Enquête ABN AMRO Sector Advisory
Gerin
g (2
-4%
)
Lich
t (4-
7%)
Duid
elijk
(7-1
2%)
Bela
ngrij
k (1
2-20
%)
Ster
k (2
0-30
%)
Aanz
ienl
ijk (3
0-45
%)
Fors
(mee
r dan
45%
)02468
1012
1
2
0
4
5
6
7
1996 2017
3
84 81
62
43 41
30 27
14
15%
21%
35%
29%
29%
Aanbieders van klimaatadaptieproducten en -diensten
120
AgriFood & Health
Bouwbedrijven & Bouwprojectontwikkelaars Adviseurs & Ingenieurs
Data-providers
Materiële oplossingen
Kennisoplossingen
Waterbedrijven
Overig
Bron: Marktonderzoek ABN AMRO Sector Advisory
Voor welk klimaatveranderingseffect biedt uw producteen aanpassing of oplossing? (in %)
Watertekort/droogte
Wateroverlast
Hitte
Biodiversiteit
Overstromingsgevaar
Voedselvoorziening
Gezondheid
Koude
Bron: Enquête ABN AMRO Sector Advisory
Kijkend naar uw klimaatadaptieproducten en/ofdiensten, hoeveel managementtijd besteedt u aan:
Productontwikkeling
Marktpenetratie
Marktontwikkeling
Diversificatie
Bron: Enquête ABN AMRO Sector Advisory
Schaal van Mock
Hoe snel groeit de markt voor uw klimaatadaptie-product/dienst per jaar in de komende drie jaar?
Bron: Enquête ABN AMRO Sector Advisory
Sinds wanneer gebruikt u het inspelen op de effectenvan klimaatverandering als argument in uw marketing-communicatie?
Bron: Enquête ABN AMRO Sector Advisory
Gerin
g (2
-4%
)
Lich
t (4-
7%)
Duid
elijk
(7-1
2%)
Bela
ngrij
k (1
2-20
%)
Ster
k (2
0-30
%)
Aanz
ienl
ijk (3
0-45
%)
Fors
(mee
r dan
45%
)02468
1012
1
2
0
4
5
6
7
1996 2017
3
84 81
62
43 41
30 27
14
15%
21%
35%
29%
29%
Watertekort en wateroverlast zijn de klimaatproblemen
die het vaakst worden geadresseerd door de respondenten,
gevolgd door hitte, biodiversiteitsaantasting en over-
stromingsgevaar. Adaptatieproducten en -diensten zijn
niet zelden multifunctioneel. Een stadsdaktuin bijvoorbeeld
helpt tegen watertekort, wateroverlast, hitte en aantasting
van de biodiversiteit. Vandaar dat de percentages opgeteld
enkele malen hoger liggen dan 100 procent.
6
Logistieke winst met data delenKlimaatadaptie
De klimaatadaptatiemarkt blijkt op dit moment vooral een
door de overheid gedreven markt. Van de respondenten
levert 84 procent aan overheden. Bedrijven vormen de
tweede klantengroep met 70 procent. Niet-gouvernementele
organisaties vormen voor 27 procent een klantengroep,
terwijl maar 24 procent van de respondenten een goed of
dienst aan consumenten verkoopt.
Strategisch gezien richten de meeste adaptatiebedrijven
zich op productontwikkeling (35 procent) en marktpenetratie
(29 procent). Dit is normaal in een jonge markt.
Marktontwikkeling (21 procent) en productdiversificatie
(15 procent), kenmerken van een volwassen markt,
krijgen minder aandacht van de adaptatieondernemer.
De markt voor klimaatadaptatieproducten en -diensten
is voor driekwart van de ondernemers een kernactiviteit
waaruit ze 75 tot 100 procent van hun omzet halen. In hun
marketingcommunicatie leggen de respondenten gemiddeld
grote (32 procent) tot zeer grote (49 procent) nadruk op
de noodzaak tot adaptatie aan het veranderende klimaat.
De spreiding is vrij groot, maar gemiddeld begonnen de
ondernemers in 2010 met het benadrukken van het
klimaatadaptieve karakter van hun product of dienst.
Een relatief grote groep begon in de jaren 2016-2017
klimaatadaptiviteit te promoten.
Klimaatadaptatieondernemers zien de toekomst optimistisch
tot buitengewoon optimistisch in. Vier op de tien aanbieders
verwacht de komende drie jaar meer dan 20 procent in
omzet per jaar te groeien. Hierbij geldt: hoe internationaler
de markt, hoe optimistischer de verwachting. Met name
ondernemers die wereldwijd materiële adaptatieproducten
bieden, geloven in robuuste marktgroei.
Het optimisme zien we ook terug in de subsidiebehoefte van
(klanten van) adaptatieondernemers. Van de respondenten
heeft nu nog 38 procent subsidie nodig om de producenten
of diensten verkocht te krijgen, zo blijkt uit de rondvraag.
Over drie jaar zal dat percentage zijn teruggelopen naar
21 procent.
Aanbieders van klimaatadaptieproducten en -diensten
120
AgriFood & Health
Bouwbedrijven & Bouwprojectontwikkelaars Adviseurs & Ingenieurs
Data-providers
Materiële oplossingen
Kennisoplossingen
Waterbedrijven
Overig
Bron: Marktonderzoek ABN AMRO Sector Advisory
Voor welk klimaatveranderingseffect biedt uw producteen aanpassing of oplossing? (in %)
Watertekort/droogte
Wateroverlast
Hitte
Biodiversiteit
Overstromingsgevaar
Voedselvoorziening
Gezondheid
Koude
Bron: Enquête ABN AMRO Sector Advisory
Kijkend naar uw klimaatadaptieproducten en/ofdiensten, hoeveel managementtijd besteedt u aan:
Productontwikkeling
Marktpenetratie
Marktontwikkeling
Diversificatie
Bron: Enquête ABN AMRO Sector Advisory
Schaal van Mock
Hoe snel groeit de markt voor uw klimaatadaptie-product/dienst per jaar in de komende drie jaar?
Bron: Enquête ABN AMRO Sector Advisory
Sinds wanneer gebruikt u het inspelen op de effectenvan klimaatverandering als argument in uw marketing-communicatie?
Bron: Enquête ABN AMRO Sector Advisory
Gerin
g (2
-4%
)
Lich
t (4-
7%)
Duid
elijk
(7-1
2%)
Bela
ngrij
k (1
2-20
%)
Ster
k (2
0-30
%)
Aanz
ienl
ijk (3
0-45
%)
Fors
(mee
r dan
45%
)02468
1012
1
2
0
4
5
6
7
1996 2017
3
84 81
62
43 41
30 27
14
15%
21%
35%
29%
29%
Aanbieders van klimaatadaptieproducten en -diensten
120
AgriFood & Health
Bouwbedrijven & Bouwprojectontwikkelaars Adviseurs & Ingenieurs
Data-providers
Materiële oplossingen
Kennisoplossingen
Waterbedrijven
Overig
Bron: Marktonderzoek ABN AMRO Sector Advisory
Voor welk klimaatveranderingseffect biedt uw producteen aanpassing of oplossing? (in %)
Watertekort/droogte
Wateroverlast
Hitte
Biodiversiteit
Overstromingsgevaar
Voedselvoorziening
Gezondheid
Koude
Bron: Enquête ABN AMRO Sector Advisory
Kijkend naar uw klimaatadaptieproducten en/ofdiensten, hoeveel managementtijd besteedt u aan:
Productontwikkeling
Marktpenetratie
Marktontwikkeling
Diversificatie
Bron: Enquête ABN AMRO Sector Advisory
Schaal van Mock
Hoe snel groeit de markt voor uw klimaatadaptie-product/dienst per jaar in de komende drie jaar?
Bron: Enquête ABN AMRO Sector Advisory
Sinds wanneer gebruikt u het inspelen op de effectenvan klimaatverandering als argument in uw marketing-communicatie?
Bron: Enquête ABN AMRO Sector Advisory
Gerin
g (2
-4%
)
Lich
t (4-
7%)
Duid
elijk
(7-1
2%)
Bela
ngrij
k (1
2-20
%)
Ster
k (2
0-30
%)
Aanz
ienl
ijk (3
0-45
%)
Fors
(mee
r dan
45%
)02468
1012
1
2
0
4
5
6
7
1996 2017
3
84 81
62
43 41
30 27
14
15%
21%
35%
29%
29%
7
Klimaatadaptie
Analyse van de aanbiedersDe clusters van klimaatadaptieve bedrijven die we hebben geïdentificeerd, verschillen onderling op veel punten van elkaar.
Hieronder brengen we ze verder in kaart.
Aanbieders van materiële oplossingen
Aantal aangetroffen bedrijven met een klimaatadaptatie-aanbod: 35
De meeste klimaatadaptatiebedrijven die op onze radar zijn gekomen, verkopen materiële klimaatadaptatieproducten. Deze producten zijn vooral gericht op het oplossen van wateroverschotten en -tekorten en op de aanpak van hitte. Denk daarbij aan waterdoorlatende tegels en vloeren, ondergrondse regenwaterreservoirs, dak- en geveltuinen, natuurlijke waterzuiveringssystemen en natuurlijke gebouwkoelingssystemen.
De groep ‘aanbieders van materiële oplossingen’ is de enige groep die meer gericht is op het bedrijfsleven dan op de overheid als klant. Ze streven vrijwel allemaal naar winst. De meerderheid ervaart de markt als competitief en bestaande uit een groot aantal aanbieders. Een interessante minderheid vindt de markt niet-competitief. Bij hun producten komt vaak (aankoop-)subsidie van pas. Relatief vaak worden 2016 of 2017 beschouwd als het ‘klimaatadaptieve startjaar’. Gemiddeld zien de ondernemers het jaar 2011 als start.
Wat verder opvalt, is dat de helft van de bedrijven zich beperkt tot de Nederlandse markt, terwijl de andere helft de wereld of tenminste Europa als jachtterrein beschouwt. Bij de eerste groep zijn per bedrijf minder personeelsleden actief met klimaatadaptatie (meestal minder dan 10 fte), dan bij de tweede groep (tussen de 30 en 70 fte). De groeiverwachtingen van beide groepen verschillen ook: de internationaal georiënteerde bedrijven verwachten dat de omzet de komende drie jaren veel harder toeneemt dan de bedrijven die het bij Nederland houden.
Illustratie: Kanai, Anabella Meijer
Ontwikkelaars van daktuinen concurreren bij de bouw van nieuwe panden met aanbieders van conventionele koelingssystemen.
Omzet per fte 176.000 euro Omzetgroeiverwachting 43% p.j.
8
Klimaatadaptie
Adviseurs & Ingenieurs
Aantal aangetroffen bedrijven met een klimaatadaptatie-aanbod: 33
Van alle door ons aangetroffen bedrijven met een adaptatiepropositie houdt een kwart zich bezig met advisering. Dit kan zowel strategisch zijn (voorbereiden van beleid), als tactisch (ontwerp en/of begeleiding van projecten) of operationeel (maken van calculaties).
De focus van de adviseurs en ingenieurs ligt (in volgorde van belangrijkheid) op watertekort, wateroverlast, hitte en biodiversiteit. Overheden vormen veruit de belangrijkste klantengroep. We troffen veel specialisten aan onder de ingenieurs en adviseurs, met gemiddeld zo’n 20 fte op het onderwerp, niet zelden gericht op de wereldmarkt. Daarnaast is er een aantal grote ingenieursbedrijven, waar adaptatie 5 tot 10 procent van de omzet uitmaakt, en een groep kleine ondernemingen die louter de Nederlandse markt bewerkt en daar veel concurrentie ervaart.
De gemiddelde omzet uit adaptatie bij de adviseurs en ingenieurs per fte is 68.000 euro, maar de grote ingenieursbedrijven halen tot wel het dubbele aan omzet per fte uit de markt.
Agrifood & Health
Aantal aangetroffen bedrijven met een klimaatadaptatie-aanbod: 13
De groep bedrijven met een klimaatadaptatie-aanbod die wij onder de noemer Agrifood & Health scharen, is divers van aard. De groep omvat onder andere leveranciers van geprepareerde bomen die geplant kunnen worden in gebieden die te lijden hebben onder verwoestijning, experimentele telers van zoutminnende groenten en lisdodden, bestrijders van algengroei in oppervlaktewateren, maar bijvoorbeeld ook een bedrijf dat drones inzet tegen malariaverspreiding en een bedrijf dat bier brouwt van overtollig regenwater. Er zit ook een bekende keten van tuincentra bij, die nadrukkelijk de klimaatadaptatiekaart trekt in zijn marketingcommunicatie.
Deze groep bedrijven richt zich voornamelijk op de wereldmarkt en rekent overheden, bedrijven en niet-gouvernementele organisaties als klant. Het zijn vooral specialisten in klimaatadaptatie. De marktomgeving die zij meestal aantreffen, kent veel aanbieders en is competitief. De wereldmarktspelers onder de Agrifood & Health-bedrijven verwachten de komende drie jaren gemiddeld meer dan 45% per jaar in omzet te groeien.
Adviseurs & Ingenieurs AgriFood & Health
Omzet per fte 68.000 euro Omzetgroeiverwachting 21% p.j.
Omzet per fte 70.000 euro Omzetgroeiverwachting 30% p.j.
9
Klimaatadaptie
Bouwbedrijven & Projectontwikkelaars
Aantal aangetroffen bedrijven met een klimaatadaptatie-aanbod: 13
De gerealiseerde omzet per voltijdsbaan is bij deze groep bedrijven vele malen groter dan bij de andere klimaat-adaptatiemarktgroepen. Dat komt door het kapitaalintensieve karakter van deze branches. Er gaan miljarden om in bouw en projectontwikkeling. Klimaatadaptatie draagt bij de bevraagde partijen 2 tot 10 procent bij aan de omzet. Het is dus geen kernactiviteit. Wel zorgen de bouwers en projectontwikkelaars voor de helft van de totale markt-omzet die we hebben kunnen identificeren op de klimaatadaptatiemarkt.
De bevraagde klimaatadaptieve bouwers en projectontwikkelaars spreken stuk voor stuk van een competitieve markt met veel aanbieders. Ze richten zich met name op de Nederlandse markt. Wateroverlast en overstromingsgevaar zijn ‘core business’, overheden veruit de belangrijkste klantengroep. Er is een tweedeling waar te nemen tussen bedrijven die vorig decennium hebben gekozen voor klimaatadaptatie als markt en bedrijven die dat pas de afgelopen jaren hebben gedaan. De laatstgenoemde groep koestert voor de komende drie jaren hogere omzetgroeiverwachtingen.
Data-providers
Aantal aangetroffen bedrijven met een klimaatadaptatie-aanbod: 10
Een opvallende groep binnen de klimaatadaptiemarkt zijn ondernemingen die klimaatadaptatiedata verzamelen en analyseren of de software en/of hardware hiervoor leveren om dit zelf te kunnen doen. Het gaat om ondernemingen die bijvoorbeeld door het combineren van datasets in kaart brengen waar wateroverlast te verwachten valt, of waar daktuinen het beste tot hun recht komen. Vaak is sprake van specialisatie in een niche. Zo heeft een van de aanbieders zich gespecialiseerd in het aanbieden van sensortechnologie voor rioleringen; een ander heeft een manier gevonden om grondwaterdata te verzamelen met behulp van drones.
De data-providers zijn vooral gericht op de Nederlandse adaptatiemarkt en combineren dit (desalniettemin) met hoge omzetgroeiverwachtingen. Er zitten specialisten en generalisten tussen. In beide gevallen blijft het aantal ‘klimaatadaptieve’ fte per bedrijf onder de tien personen. De respondenten zijn klein van omvang richten zich volledig op de effecten van wateroverlast, watertekort en hitte. Subsidiegedreven klandizie is hen vreemd. Opvallend in de strategie van het management is een bovengemiddeld grote aandacht voor productontwikkeling.
Omzet per fte 807.000 euro Omzetgroeiverwachting 10% p.j.
Omzet per fte 70.000 euro Omzetgroeiverwachting 26% p.j.
Bouwbedrijven & Projectontwikkelaars Dataproviders
10
Klimaatadaptie
Kennisondernemingen
Aantal aangetroffen bedrijven met een klimaatadaptatie-aanbod: 6
Nederland heeft vanwege een overschot aan zoet water en de gedeeltelijke ligging onder de zeespiegel van oudsher veel kennis over het op afstand houden en verwijderen van water. Diverse onderzoeksbedrijven, al dan niet verbonden met een universiteit, vermarkten deze wetenschappelijke kennis in binnen- en buitenland. De aangetroffen kennisondernemingen halen 1 tot 5 procent van hun omzet uit klimaatadaptatie. De kennis-ondernemingen waarvoor adaptatie ‘core business’ is, verwachten een sterke omzetgroei. Zij richten zich met name op de Europese markt, waar ze een competitieve markt aantreffen met een handvol concurrenten.
Waterbedrijven
Aantal aangetroffen bedrijven met een klimaatadaptatie-aanbod: 6
Een aantal drinkwaterbedrijven en waterschappen heeft zijn eerste stappen gezet op de klimaatadaptatie-markt. Soms gaat het om vernieuwende ideeën die op het punt staan om commercieel door te breken. Deze publiek gefinancierde organisaties zullen dan moeten kiezen voor verzelfstandiging van deze activiteiten of octrooieren.
De omzetgroeiverwachtingen binnen deze groep zijn het meest bescheiden van alle groepen. De aangetroffen bedrijven halen gemiddeld 1 tot 5 procent van hun omzet uit de adaptatiemarkt, waarbij 5 tot 25 fte aan klimaatadaptieve producten en diensten werken. De markt waarop ze opereren, wordt door de meeste bedrijven als niet-competitief ervaren.
Omzet per fte 51.000 euro Omzetgroeiverwachting 15% p.j.
Omzet per fte 178.000 euro Omzetgroeiverwachting 6% p.j.
KennisondernemingenWaterbedrijven
Waterbedrijven
11
Klimaatadaptie
ConclusieDe klimaatadaptatie is een jonge markt. De meeste ondernemingen die wij hebben geïdentificeerd, timmeren naar eigen
zeggen pas een aantal jaren aan de weg met klimaatadaptieve producten en diensten. Het management van de meeste
bedrijven is meer bezig met productontwikkeling en marktpenetratie dan met marktontwikkeling en diversificatie. Ook dit
zijn typische kenmerken van een jonge markt.
De belangrijkste les die wij trekken uit onze enquête is
dat klimaatadaptatieondernemers gemiddeld genomen
hoge verwachtingen hebben van de toekomst. Vier op de
tien aanbieders verwachten de komende drie jaar meer
dan 20 procent per jaar in omzet te groeien, een op de
vijf zelfs 30 procent of meer. Dit zijn omzetverwachtingen
die wij normaliter alleen aantreffen in de IT-gerelateerde
bedrijfstakken binnen de sector technologie, media en
telecom.
De reden voor deze robuuste toekomstvisies laat zich
raden. Klimaatverandering is, anders dan veel andere
(maatschappij-gerelateerde) toekomstvoorspellingen, een
megatrend waarvan we vrijwel zeker weten dat deze de
komende decennia zal plaatsvinden. Daarmee ontstaat
ook de maatschappelijke behoefte tot aanpassing aan
klimaatverandering. En ondernemers zijn zeer bereid risico’s
te lopen als de belofte op rendement voldoende groot is.
Aanbieders van klimaatadaptieproducten en -diensten
120
AgriFood & Health
Bouwbedrijven & Bouwprojectontwikkelaars Adviseurs & Ingenieurs
Data-providers
Materiële oplossingen
Kennisoplossingen
Waterbedrijven
Overig
Bron: Marktonderzoek ABN AMRO Sector Advisory
Voor welk klimaatveranderingseffect biedt uw producteen aanpassing of oplossing? (in %)
Watertekort/droogte
Wateroverlast
Hitte
Biodiversiteit
Overstromingsgevaar
Voedselvoorziening
Gezondheid
Koude
Bron: Enquête ABN AMRO Sector Advisory
Kijkend naar uw klimaatadaptieproducten en/ofdiensten, hoeveel managementtijd besteedt u aan:
Productontwikkeling
Marktpenetratie
Marktontwikkeling
Diversificatie
Bron: Enquête ABN AMRO Sector Advisory
Schaal van Mock
Hoe snel groeit de markt voor uw klimaatadaptie-product/dienst per jaar in de komende drie jaar?
Bron: Enquête ABN AMRO Sector Advisory
Sinds wanneer gebruikt u het inspelen op de effectenvan klimaatverandering als argument in uw marketing-communicatie?
Bron: Enquête ABN AMRO Sector Advisory
Gerin
g (2
-4%
)
Lich
t (4-
7%)
Duid
elijk
(7-1
2%)
Bela
ngrij
k (1
2-20
%)
Ster
k (2
0-30
%)
Aanz
ienl
ijk (3
0-45
%)
Fors
(mee
r dan
45%
)02468
1012
1
2
0
4
5
6
7
1996 2017
3
84 81
62
43 41
30 27
14
15%
21%
35%
29%
29%
De meeste klimaatadaptatieondernemingen die wij
zijn tegengekomen, bieden producten of diensten die
inspelen op een overschot of tekort aan water. Dit
is verklaarbaar in een land met een lange traditie van
watermanagement. Als laaggelegen stadsdelta heeft
Nederland ook een bijzonder belang bij klimaatadaptatie.
Het is niet voor niets dat het nieuwe VN-klimaatcentrum
Global Centre of Excellence on Climate Adaptation
(GCECA) aan Nederland is toegewezen.
Het aantal Nederlandse klimaatadaptatie-ondernemers
dat internationaal actief is, is verrassend groot: 38 procent
van de respondenten is wereldwijd actief. Tien procent
ziet Europa als markt, terwijl 51 procent zich alleen op
Nederland richt.
Illustratie: Kanai, Anabella Meijer
12
Klimaatadaptie
Showcases
Aanbieders van materiële oplossingen
Flowsand Aquaflow
Ultrasone algenbestrijding LG Sonic
Duurzame gebouwkoeling SoundEnergy
Regenwaterplan Buro Regen & Water
Aquaflow heeft speciaal brekerzand ontwikkeld waardoor lichte neerslag op versteend gebied beter wegzakt. Flowsand is regulier brekerzand voorzien van een ‘hightech wateradditief’. De doorlatendheid van klassiek straatwerk wordt daarmee naar eigen zeggen met een factor drie verhoogd. Van elke bui zakt zo’n 2 mm meer water weg dan voorheen. Het gaat het om een langzaam systeem met kleine volumes water per uur, dus niet te verwarren met waterdoorlatende verhardingen. Meer informatie.
LG Sonic gaat blauwalgen op een milieuvriendelijke en chemicaliënvrije manier te lijf. De MPC-Buoy (Monitor, Predict en Control) van het bedrijf werkt met ultrasone technologie, is een op zonne-energie gedreven systeem en werkt ook goed bij het behandelen van grote wateroppervlakten. Dat maakt de MPC-Buoy inzetbaar om algengroei in meren en drinkwaterreservoirs te bestrijden. MPC staat voor Monitor, Predict en Control. Sensoren leveren real time data met informatie over de aanwezige algengroei en de waterkwaliteit, zoals de temperatuur, het zuurstofgehalte en de zuurgraad. Op basis van deze gegevens wordt de behandeling met ultrasone technologie aangepast aan het type alg dat in het water groeit. De klant kan de voortgang van de behandeling digitaal volgen. De MPC-Buoy verwijdert volgens LG Sonic 90 procent van de aanwezige algen, voorkomt nieuwe aanwas en verlaagt de zuurgraad van het water zonder het ecosysteem te verstoren. Meer informatie.
Het Enschedese SoundEnergy verkoopt een duurzaam systeem dat gebouwen met geluidsgolven kan koelen en verwarmen. Voor grote complexen, kantoren en fabrieken kan met de Thermo Acoustic Energy Converter (THEAC) 30 tot 50 procent energie worden bespaard. Het systeem koelt zonder elektriciteits- verbruik, is CO2-neutraal en functioneert zonder (giftig) koelmiddel. Bij het THEAC-25-systeem van SoundEnergy worden vacuüm buiscollectoren op de daken van de gebouwen geplaatst. De zon verwarmt via de panelen het water dat naar de THEAC-25 leidt. In de THEAC-25 wordt het hete water door middel van geluidsgolven omgezet naar koud water om ruimten te koelen. In de winter produceren de panelen warm water, waardoor de gebouweigenaar kan besparen op gas bij het verwarmen van het gebouw. Meer informatie.
Voor particuliere en andere opdrachtgevers maakt Buro Regen& Water een maatwerk-Regenwaterplan. In het Regenwaterplan staan oplossingen om een perceel bestand te maken tegen de toenemende neerslag. Dit zijn oplossingen die het bureau in samenwerking met andere experts kan aanleggen, maar ook ideeën die een opdrachtgever zelf kan uitvoeren. Een persoonlijk gesprek op locatie, een analyse van de technische tekeningen en grondboringen vormen de basis van elk Regenwaterplan. Daarmee wordt de grondwaterstand in kaart gebracht, net als het vermogen van de bodem om regenwater op te vangen. Een Regenwaterplan voor een perceel van zeventig vierkante meter kost 275 euro. Meer informatie.
Kennisondernemingen Overig Waterbedrijven
Grofzandbarrière Waterschap Rivierenland/Deltares/POV-piping
Overstromingsverzekering Neerlandse
Klimaatadaptatie-detacheringen Syntraal
Blauwe Sportparken Waterschap de Dommel/Newae
De grofzandbarrière is een nieuwe techniek om een dijk te versterken. Op natuurlijke wijze voorkomt de grofzandbarrière het probleem van piping: het fenomeen dat grondwater te snel onder de dijk doorstroomt waardoor zand uit de ondergrond van de dijk wegspoelt waardoor de dijk na verloop van tijd in elkaar zakt. In feite is de grofzandbarrière een slim zandfilter in de dijk. De werking van de barrière is aangetoond in een testopstelling bij Deltares. Tot voor kort moest op locaties met weinig ruimte langs de dijk een beschermingsconstructie van beton, staal of kunststof worden aangelegd. Dat is met de grofzandbarrière niet meer nodig, waardoor veel kosten worden bespaard. Meer informatie.
Het risico van overstroming valt niet te verzekeren bij Nederlandse inboedel- en opstalverzekeringverzekeraars. De overstromingsverzekering van Neerlandse beschermt particulieren tegen waterschade aan inboedel en woonhuis als gevolg van een dijkdoorbraak, het niet (goed) sluiten van een sluis of het falen van een stormvloedkering. Neerlandse is zelf geen verzekeraar, maar Lloyd’s coverholder, vergelijkbaar met een gevolmachtigd agent in het intermediaire distributiekanaal. De verzekering wordt momenteel aangeboden door meer dan 1.500 verzekeringsagenten. De overstromingspolis biedt geen dekking wanneer de overstromingsschade is ontstaan door hevige lokale regenval of een hoge grondwaterstand.Meer informatie.
Syntraal, een spin-off van ingenieursbureau Tauw, is een arbeidsbemiddelingsbureau dat zich onder meer heeft gespecialiseerd in detachering van personeel bij bedrijven in de klimaatadaptatiemarkt. Syntraal heeft ongeveer tachtig interim professionals vast in dienst die vanuit acht vestigingen ingezet worden voor opdrachtgevers met projecten op het vlak van water en klimaat, kwaliteit en veiligheid, duurzaamheid, milieu en energie, techniek, technologie en innovatie en bouwbegeleiding en toetsing. Naast deze interimmers werkt Syntraal met een flexibele schil van ‘associates’ (zzp’ers en freelancers). Hierdoor kan het bureau naar eigen zeggen altijd over de juiste capaciteit beschikken. Meer informatie.
Waterschap De Dommel werkt samen met sport-parken om de omgeving beter bestand te maken tegen extreme neerslag. Bij Blauwe Sportparken wordt regenwater door peilgestuurde drainage vastgehouden onder een kunstgrasveld. Dit water wordt vervolgens gebruikt om een natuurgr-asveld via drainage te voorzien van water. Het ombouwen van een kunstgrasveld kost slechts 1.500 euro, waarbij het verdrogend effect van 0,8 hectare kunstgrasveld teniet wordt gedaan. In Sint-Oedenrode is de techniek inmiddels toege-past onder drie kunstgrasvelden. Door de club en de leden actief te betrekken bij het proces werkt het waterschap tegelijkertijd aan bewustwording rondom het thema klimaatadaptatie. Meer informatie.
13
Klimaatadaptie
14
Klimaatadaptie
Bouwbedrijven & projectontwikkelaars Adviseurs & ingenieurs
Plastic Road KWS/Wavin/Total
DrainwaveXL en Optiflex Struyk Verwo Infra
Versterking Afsluitdijk Rebelgroup/BAM/Van Oord
Shaded Dome Royal Haskoning DVH
Het PlasticRoad-concept is een holle wegconstructie gemaakt op basis van (gerecycled) kunststof. Door de prefab-productie, het lichte gewicht en de modulaire opbouw van de PlasticRoad is de aanleg en het onderhoud sneller, eenvoudiger en efficiënter uit te voeren ten opzichte van traditionele wegconstructies. De PlasticRoad beschikt over een holle ruimte die gebruikt kan worden als (tijdelijke) waterberging en daarmee wateroverlast voorkomt bij extreme neer-slag. Daarnaast kan de holle ruimte gebruikt worden voor de doorvoer van kabels en leidingen, waardoor graafschades voorkomen kunnen worden. En er zijn tal van andere toepassingen denkbaar, zoals het eenvoudig installeren van sensoren of het elektrisch opladen van voertuigen. Meer informatie.
DrainwaveXL is een kant-en-klaar pakket betonstraat-stenen in elleboogverband met twaalf waterdoor-latende voegen per laag. Deze zorgen volgens de bouwer voor een infiltratiesnelheid van circa 2.000 liter per seconde per hectare. Regulier onderhoud volstaat, vegen tast de voeg niet aan. Optiflex is een reflecterende bestrating. Door de toevoeging van wit toeslagmateriaal in de deklaag wordt licht beter gereflecteerd en verspreid naar de omgeving. Het verloop van de weg, personen en obstakels worden beter zichtbaar. Door wegdekreflectie mee te nemen in het lichtontwerp kan volgens Struyck Verwo Infra 30 procent op het energiegebruik van de openbare verlichting worden bespaard. Een ander voordeel is dat de lichte bestrating minder warmte absorbeert en vasthoudt.Meer informatie.
Rebelgroup adviseert en begeleidt (semi-)publieke en private partijen (vaak ook publiek-private samen-werkingen) bij strategische vraagstukken rondom duurzame gebiedsontwikkeling en vastgoed. Opvallend hierbij is dat het adviesbureau ook mee-investeert in sommige projecten die het oppakt. ‘Wie gelooft in zijn eigen adviezen, investeert mee’, zo stelt het bureau. Een bekend project waar Rebelgroup samen met partners Van Oord en BAM recentelijk de aanbesteding voor won, is de versterking van de Afsluitdijk en is opgezet via een contract waarbij de consortiumpartners verantwoordelijk zijn voor financiering, ontwerp, bouw en onderhoud. Rebelgroep participeert voor 8 procent. Meer informatie.
De Shaded Dome is een semipermanente opblaashal die ontworpen is voor (extreem) hete omgevingen. Bijzonder is dat er geen steunpilaren in staan. Het stalen kabelnet dat het ‘skelet’ vormt van de Dome en deze zijn robuustheid geeft, is onzichtbaar verwerkt tussen binnen- en buitenkoepel. De Dome kan zijn eigen energie opwekken met zonnecellen in de buitenhuid. Een vernuftig schoorsteeneffect tussen binnen- en buitenhuid zorgt voor een natuurlijk koelingseffect. Vergeleken met bestaande tenten verbruikt de Shaded Dome daarmee in extreem hete omgevingen slechts een derde van de gebruikelijke energie om een gezond en aangenaam microklimaat van 25 graden Celsius te creëren. Schone, gefilterde lucht speelt een essentiële rol binnen de Dome: het houdt de koepel overeind, zorgt voor koeling en maakt de Shaded Dome volgens Royal Haskoning DHV ook ideaal voor (sport)evenementen in steden met een slechte luchtkwaliteit. Meer informatie.
15
Klimaatadaptie
Data-providers
Duurzaamheidskaart Mapgear
Klimaatatlas Nelen & Schuurmans
Door het combineren en analyseren van geografische data (open data en ingewonnen data) heeft Mapgear in kaart gebracht welke gebouwen geschikt zijn voor bijvoorbeeld zonnepanelen of het realiseren van een groen dak. Deze informatie is nuttig voor gebouweigenaren die zo snel inzicht krijgen in de mogelijkheden en terugverdientijd van dergelijke duurzame maatregelen. Maar ook voor de overheid is de duurzaamheidskaart een nuttig middel. De kaart maakt snel duidelijk waar het beste geïnvesteerd kan worden in de bevordering van duurzame investeringen. Dit maakt het ontwikkelen van gebiedsgericht en duurzaam beleid eenvoudiger. Mapgear verkoopt ook losse componenten van de Duurzaamheidskaart: Zonnekaart, Groene dakenkaart, Dakisolatiekaart.Meer informatie.
De Klimaatatlas van Nelen & Schuurmans maakt voor gemeenten en waterschappen inzichtelijk wat de lokale gevolgen van klimaatverandering zijn. De bereikbaarheidskaart laat zien welke wegen bij extreme regenval onder water komen te staan. De waterschadekaart geeft een inschatting van de water-schade als er een extreme bui valt. De stroombanen-kaart laat zien hoe het water bij hevige neerslag naar de lager gelegen punten stroomt. De wateroverlast-kaart laat zien op welke plekken water tijdelijk blijft staan na hevige regen. De boombedekkingskaart laat zien welke plekken door bomen bedekt worden. Deze bomen zorgen voor verkoeling bij extreme hitte. En de hittestresskaart laat zien welke delen van de stad relatief gevoelig zijn voor temperatuurstijging. Door een gedetailleerde bepaling van de knelpunten kunnen gemeenten en het waterschap hun klimaat-adaptatiestrategie concreet maken en kunnen zij ook andere partijen zoals bewoners, bedrijven en belangengroepen betrekken bij mogelijke oplossingen. Meer informatie.
16
Klimaatadaptie
OnderzoeksverantwoordingCentraal in het rapport staan de uitkomsten van een enquête onder 120 Nederlandse spelers op de markt voor klimaat-
adaptatie-producten en -diensten. Deze enquête is eind april 2019 uitgezet onder directeur-eigenaren, CEO’s en CFO’s,
klimaatadaptatiespecialisten en investor relations managers van deze bedrijven (in deze volgorde van aanschrijven). Van
37 bedrijven (31 procent) kwam de vragenlijst compleet ingevuld retour. Hun antwoorden vormen de basis voor dit rapport.
De lijst met 120 bedrijven is mede tot stand gekomen
door gesprekken met de volgende specialisten binnen
ABN AMRO: Alexa Krayenhoff (Group Innovation), Julia
van Boven en Hein Brekelmans (Sustainable Finance
Desk), Harry Dijkema (Sectorteam TMT), Hanna Zwietering
(Social Impact Fund) en Madeline Buijs en Arnold Mulder
(Sector Advisory). Daarnaast is eigen deskresearch
door de afdeling Sector Advisory uitgevoerd. Bij deze
deskresearch hebben we online, met behulp van samen-
gestelde trefwoord-opdrachten, gezocht naar bedrijven
die op hun website klimaatadaptatie als verkoopargument
gebruiken voor hun product(en) of dienste(en).
De lijst omvat uitsluitend aanbieders met een winstoog-
merk en een concreet adaptatieproduct -of dienst.
Organisaties die bijvoorbeeld streven naar de opbouw
van lokale of regionale klimaatadaptatie-kennisnetwerken
hebben we niet in de lijst opgenomen, maar wel gebruikt
om de aanbieders op de klimaat-adaptatiemarkt in kaart
te brengen.
Bronnen
Emilie Mazzacurati, John Firth, Sara Venturini,
e.a.(2018), rapport van European Bank for
Reconstruction and Development/Global Center of
Excellence on Climate Adaptation,
Advancing TCFD guidance on physical climate risks
and opportunities
Willem Ligtvoet (PBL), Leendert van Bree (PBL),
Rob van Dorland (KNMI) (2013),
PBL-rapport Aanpassen met beleid - Bouwstenen
voor een integrale visie op klimaatadaptatie
J.B. Robin Matthews, e.a. (2018), IPCC-rapport
Global Warming of 1.5ºC
Rijk van Oostenbrugge, Joost Knoop, Hanneke
Muilwijk, Marijke Vonk, Willem Ligtvoet (2015),
PBL-rapport Aanpassen aan klimaatverandering -
Kwetsbaarheden zien, kansen grijpen
KNMI en PBL (2015),
Klimaatverandering. Samenvatting van het vijfde
IPCC-assessment en een vertaling naar Nederland
Dit is een uitgave van ABN AMRO
AuteurLoek Caris
Sectoreconoom Thema’s ABN AMRO
Commercieel contactPetran van Heel
Sectorbanker Bouw ABN AMRO
David Kemps
Sectorbanker Industrie ABN AMRO
Steven Peters
Sectorbanker Technologie, Media en Telecom ABN AMRO
Jan de Ruyter
Sectorbanker Agrarisch ABN AMRO
Han Mesters
Sectorbanker Zakelijke Dienstverlening ABN AMRO
EindredactieBendert Zevenbergen
IllustratiesKanai, Anabella Meijer
Illustratie voorpagina: PlasticRoad.eu
VormgevingKollerie Reklame-advies & Promoties
FotoverantwoordingShutterstock
U kunt deze uitgave vinden op ABN AMRO Insights
DisclaimerDe in deze publicatie neergelegde opvattingen zijn gebaseerd op door ABN AMRO betrouwbaar geachte gegevens en informatie, die op zorgvuldige wijze in onze analyses en prognoses zijn verwerkt. Noch ABN AMRO, noch functionarissen van de bank kunnen aansprakelijk worden gesteld voor in deze publicatie eventueel aanwezige onjuistheden. De weergegeven opvattingen en prognoses houden niet meer in dan onze eigen visie en kunnen zonder nadere aankondiging worden gewijzigd. Teksten zijn afgesloten op 19 juni 2019.
© ABN AMRO, juli 2019
Naast een copyright is er sprake van een right to copy. Alleen door van elkaar te leren versnellen we de duurzame economie en verstevigen we de positie van Nederland daarin. Het gebruik van tekstdelen en/of cijfers is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld.
17
Klimaatadaptie
Colofon