KLEINE INDUSTRIE.

Wie, die met aandacht en belangstelling den voortgang der nijverheid gadeslaat, verheugt zieh niet i.n hare gestadige ontwik- keling, nan welke de toepassing der steeds vooraitgaande wetensehap niet ophoudt telkens nieuwe ]evenskraehten toe te voegen ? ~ e t innig genoegen ontwaart hij hoe al meer en meer vereeniging van kapi- talen, vereenvoudiging van beweeg- en werkkracht, her lot van den arbeider gaandeweg verbeteren en hem het werk ver]igten, terwij] zij tevens de produktie vermeerderen en goedkooper maken, zoodat het geprodueeerde al meer en meer onder het bereik komt van hen, die er zieh vroeger bet genot van moesten ontzeggen. Hoe menige machine heeft niet reeds den werkman lastigen en sores zeer ver- moeijenden arbeid uit de hand genomen, terwijl zij daarentegen nu, om meer en beret produkt te verkrijgen, van hem sleehts een juist oog en eeue geoefende hand verlangt. A1 minder en minder wordt de fabriek-arbeider een werktuig, en naar mate hij di tminder wordt, zal bij zieh ook verstandelijk meet ontwikkelen. Wie, die niet van harte wenseht dat de wetensehap steeds blijve voortgaan op den weg waarop zij in de laatste 25jaren zulke reuzensehreden afgelegd heeft, en die niet vurig verlangt dat al meer eu meer de s t o f e n de natuurkrachten ondergeschikt worden ann het mensehelijk vernuft en ann de menschelijke magt?

En toeh, bij de aansehouwing van zoo reel vooruitgang op bijna ieder nijverheidsgebied die zoo vele groote en prachtige fabrieken in her ]even riep, is het hog belangrijk ook sores het oog te wenden naar die eenvoudige en oorspronkelijke nijverheid, op welke de vooruitgang der laatste jaren nog niet haar stempel gedrukt heeft en die nog, als ' t ware, in den staat van kindsheid verkeert: die sti] en doorgaans onopgemerkt haren gang gnat en hare bescheidene voortbrengseleu toeh n o g met voordeel weet afte zetten. Niet om nan zoodanigen fabriekant terstond toe te roepen: verlaat uwen sieur, sehaf u machines aan, traeht uw kapitaal te vermeerderen en uw produkt te vergrooten, - - met zulk een raad zou

ECON. i 8G9. fi$

1042

men in de meeste gevalleu zulken industrielen geen dienst doen maar omdat men daar dikwij|s een krachtig bewijs vindt hoe de groote industrie der kleine niet vijandig is, noah haar vernietigt, en hoe de kleine, met bescheidene eisehen in baron kring, nevons de groote, met hare grootere pretension, volkomen goed bestaan kan. Hot is er m~ede e v ~ b~s ~et s~o~mvitart eu zeilvaart, spoor- wegen en rijtuigen, telegraphie en postwezen en hot zou een dwaa]- begrip zijn te meeuen dat de oars'ten de laatsten vijandig wareu; hot tegendeel is waar: de eersten hebben zelfs op de uitbreiding en ontwiRke~ng der laatsten grooten invloed gehad en zu|len alien invloed blijven behouden.

Een verpligt verbtijf te Carl sbad, in den nazomer van dit jaar, versehafte m~j gedurende eenige woken ruimsohoots de gelegenheid de hcerlijke om.streken yarn dit bevallig gelegene stadia te bezoeken en de rijke praol~ge natuur atdaar te bewonderen, maar tevens ook om kennis te maken met de bewoners en met hunne nijverheid. Met genoegen herinner ik mtj zoo menig bezoek door mij gebragt, zoo~wel aan groote f a b r i e k e n - waarbij er zijn die, zoo als onder anderen eene poTcelein-fabriek, aan omstreeks 500 mensohen work versohatfen ~ als aan de hoogst eeavoudige en beseheidene werk- plaatsen, met weinig ratteen, maar die toeh ook hun contingent aan de algemeene eonsumt~e leveren. Onder doze laatsten telt men er van hour en tnijwerk, van staalwerk, kant, handsehoenen en Vole andere zaken moor, veer walker vervaardiging de over hot algemeen zeer arbeid~z~me Bohemers eene gro'ote gesehiktheid schijnen te bezitten. ~oorel bezocht ik met veal belangstelling eene ~peldenfab~ek en hot is een zood~mig ~abr~ekje, dat met zeer weini,g middlemen zeer veal produceert, waarmede ik den lazar eenigermate kennels wil dean maken.

Treedt men de fabriek binnen, zoo bevin~t men zioh in een vet- trek van hoogstens 25 vierkanCe meters oppervlakte an ziet ~aar 4 mannen en 1 jongen aan hot work. Een daaraan granzend vertrek; sleuRCs wein.ig greeter, behoort mode tot de fabr~ek en dient tevens tot ~oning veer ~en geac~ft~f~']~rer of meeste~kneeht met zijn gezin, terwijl aldaar een meisje bezig is met de spa]den te steken op zoogenaamde brieven, zooals z.ij gewoonllijk in den handel worden gebragt. Bi] den eersten oogopslag is .men verbaasd over hot hoogst eenvoudig materieel, dat men hier aantreft; de geheele machi~nerie en al hot gereedsohap in beide kame~s, met walker behulp men

1043

de speldon ve~vaardigt, zou, geloof ik , op oeae auctie bez~aaflijk meer dan f 5 0 opbren~en, en moest men ze nieuw aanschatfon.~ men zou met een paar honderd gul&en ~1 een hod1 ein'd vet komen, terwijl de beweegkraoht, wa~r die noodig is , alleen wo~dt voort- gebragt door de hand of ~on voBf van den a~rbeider en dus niets kost.

De grcradstof uit wetke de spelden vervaardigd worden is geel- koper-(messing) draad, welke draad, op de dikte der dikste spelden, opgerold in pakken van eirca 6 kilo, geleverd wozdt d,o~r de eene of andere f~briek in een der naburige stedon. Wil de sp~el- de~m~ke~ de d, raad d~ner hebben, zoo wordt die d~aad, met behulp van een tad dat men den voet bvwogen wordt, getrokken door een stalen plant, wa~rin verschei&ene oogen of gaatjes zijn, juis~ van de dikten die men verlangt; tussohen de dikste, en de dunste speld zijn 6 ~ 7 versehi]lende dimensies. Dit verclunnen van den dvaa~ gesehiedt zeer sn.el en een werkman is daarmede sl~oedig gereed. V e r w l g e ~ werdt die draad, met behnlp eener vasfliggende sohaar, geknil~t in stukken vsra 3 m~al de l~en.gte der te maken spelden ~ ook dit doet ~ n m~n, die met de eene hand de schaar en met de ~nc~ere den dra~d besttmrt. Dgarna neemt een werkman 10 of 12 van doze stukken tusschen r inger en duim en leg~ ze eerst met hot eene, en d~arna met hot andere eind op een rond~n slijpSteen, wiens snelle ronddraaijing hij met den voet bestuurt; hij moot bij doaanr~king met den steen zorgen dat de studies draad dien aan al'le zij~en taken en ze dus ~oor zij.ne ringers eenigzints omdraaijen; in een ooge~blik is d~t ~verk, ~at o~gemeen, vaardig gnat, verrigt en z~jn de beide aite~,nde~ der stukjes draad scherp a~ngel~unt. Dezelfde soh~ar die den. langen draad in kleine stukken verdeelde, ~n~jdt nu die gescherpte stukken in driven; de' beid~e ui~einden zij~ dus, a]s speld, re~ds half klaar en hot middelste stukje ondergaat n~u ~og eens dezelfde bewerking op den sli.j~psteen, d o c h natuu~lijk sloth, s aan ~ n zijde.

Nu moot do speld, ecliter hog van een kop worden voorzi~n e~n ,d~t gesch~edt op de volgende wi.j~e. Eene draad, van do dikte tier spe|d, wordt, onder snelle omdraa~jing van een tad, d~t de werkman met den voet beWeegt, getrokken door een stt~kje dik leder dat hij in de hand houdt en zoo i~geri~t is dat de draad in eene sterk ops~uitende spiraal, Va~ binnen ju~.st ter dikte van den draa~l, vervormd wordt, Nadir doze spiraald~aad in ve~soheiden' stt~kken vsn een paar &ecimeters lengto verdeeld is, neemt do workman err eenigen van. in de hand, van vorev volkomen gel~jk, en legt ze onder een snijmes waarmede hij, met de andere haud~

1044

de spiraal in zoo kJeine stukjes snijdt dat ieder stuk een cirkeltje vormt, nataurlijk met een doorgesaeden deel waarvau de beide uiteinden niet volkomen tegen elkander aans]uiten. Het op de juiste maat verdeelen dier spiraal vereischt een juist oog en eeu vaste hand en dit werk sebeen dan ook uitsluitend door den meester- kneeht te worden verrigt, die iutusschen slechts een klein gedeelte van zijn tijd daaraan behoeft te besteden en spoedig eerie groote hoeveelheid van die stukjes gereed heeft.

Een paar werklieden, ieder met een voorraad van deze ronde stukjes en van de aangepuutte stukjes koper voor zieh, halen een der laatsten met her seherpe eind door een tier eerste stukjes dat zich aau het door het afsnijden eenigszins verbreedde boveneind vasthecht; leggeu bet op eeu soort van aanbeeldje in de kleine daarin gesueden groef, met kogelhol boveneind; brengen met den voet een hefboom en daardoor een hamertje in beweging, dat met een paar slagen het ronde stukje als kop op de speld bevestigt, en nu is deze klaar. Bij deze bewerking, die met groote snelheid geschiedt, zijn beide handen ell eene voet steeds in beweging.

De speld is nu geheel gereed, doeh moet hog eene witte kleur erlangen of zoogenaamd verzilverd worden. Hiertoe wordt eene vrij groote hoeveelheid der geelkoperen spe|den in een voeht, bestaande uit eene oplossing van tin, eremor tartari enz. gedurende 6~n uur in een ijzeren pot gekookt, waaraa zij, nu volkomeu wit en g[ansrijk, geenerlei bewerking meet behoeven te ondergaan. Het steken der spelden op de zoogenaamde brieven geschiedt door een meisje, die met behulp van eene hoogst eenvoudige maehinerie, er ruim 1000 per uur behandelt; iedere brief bevat, naar de grootte tier spelden, van 320 tot 400 stuks.

Gnat men de verschillende bewerkingen na, noodig om her ko- perdraad tot spelden te vervormen, en die ik getracht heb zoo dui- delijk mogelijk mede te deelen, en neemt men daarbij in aanmerking dat iedere speld, alvorens geheel gereed te zijn, naar men berekent, rif t en dertig malen door de haudeu is gegaan, dan zal men voor- zeker niet zonder eenige verl~azing vernemeu welke aanzienlijke hoeveelheid dit kleine personeel van 4: man, 1 jongen eu 1 meisje, met zijn doelmatig verdeelden arbeid, voortbrengt, ffaarlijks worden door hen e/f ~ l~oaalgr ~zillioen sink* vervaardigd, die, daar de ver- koopprijzea, en g,'o~, van 25 e, tot f l , 0 7 Nederl. per 800 stuks, naar grootte, bedragen, te zameu eene waarde van omstreeks 7500 gulden vertegenwoordigen. Het gewigt van ggn millioen stuks spelden bedraagt doorggn ongeveer 175 kilo. De messingdraad kost omtrent

1045

f l .60 Ned. per kilo. Er is bij de bewerking eenig metaalverlies, doeh zeer weinig.

De volwassen arbeider verdient bij dit bedrijf v a n f 1.80 tot f 2 's weeks - - de meesterkneeht natuur[ijk meet - - beneren8 kost en Jnwoning. Aanzienlijk moge dit loon nu wel niet zijn: maar de Bohemer van den minderen stand heeft over her algemeen weinig behoeften; eene eenvoudige doeh stevige kleeding kos themminder geld dan hier in Nederland het geval is en dient hem lang: kousen behooren voor hem reeds onder de lu~e-artikelen, doch daarentegen koopt hij voor 9e2~, missehien voor minder nog , een paar flinke sterke laarzen, met sehachten tot aan de knie, dat hem jaren laug tegen vocht en koude beschermt. Opschik kent hij weinig: een paar bloemen of een fraaije vogelveder zijn hem daartoe meestal reeds voldoende en die kosten geen geld. ]~ene wandeling in de heerlijke natuur eu nu en dan een glas goed en goedko0p bier zijn zijne uitspanningen, die hem op weinig uitgaven te staan komen en daarmede is hij, over het algemeen, gezond en tevreden.

Carlsbad met zijn 7500 inwoners - - plus de Kur-gasten ~ kan natuurlijk de elf ~ twaalf millioen spelden onmogelijk consumeren, ook wegens de concurrentie van bu]tenlandseh fabriekaat, dat eehter niet goedkooper is; zij worden dus slechts voor een ge- deelte in Carlsbad en in den omtrek afgezet. Voor het excedent moet er alzoo een anderen uitweg gezoeht worden en nu had de eigenaar der door mij vermeldde fabriek sedert eenige ]aren dien gevonden in Brazilie, werwaards hij, door tusscheukomst van eea Kamburgseh huis, zija te reel heenzond en wel met goed gevolg. Wie zou dat in Carlsbad gezocht hebben? expedition naar Bra- zili~ !

Is deze speldenfabriek een bewijs wat vlijt en intelligentie, zelfs met hoogsteenvoudige hulpmiddelen, kunnen voortbrengen - - en ook andere werkplaatsen van audere voorwerpen zouden zulks kunnen staven - - zij is tcvens een bewijs dat de kleiue industrie de groote volstrekt niet behoeft te vreezen. ~[ijn fabriekant eou- curreert, zooals men zag, op de wereldmarkt met de grootste etablissementen, w~er stoomvermogen oneindig grootere hoeveelheden voortbrengen (~") en maakt daarbij toch goede zaken. Op 66n voordeel dat hij boven de groote etablissementen vooruit had, maakte hij

(*) In Engeland eu Frankrijk bestaan machiuale spcldonfabrickcu die tot 1 milliocn sinks _per dug prodacecren.

1046

mij opmerkzaam: hierop namclijk dat in zijue fabriek, waar iedere

speld door de handen gaat, er geet~ enkele gereed komt of zij is volkomen goed, terwijl dit bij meer machinale bewerking her geval niet is en er daar steeds op ~eenige proeen~en als mistuk~ en dus onlewrb~ar fabrika~t gerekend moet worden.

Wilde n.u mijn fabrikant eens ~ienm~al meer voortbrengen, ik geloof hij zou niet zijn personeel vert ienvoudigen, maar dan door toepassing van andere beweegkracht en door mae~hinerie besparing in arbeidsloon en tijd zoeken; voor zijne in6ustrie op den tegen- woordigen voet echter is d~t laatste geheel onnoodig en z o u ' t hem geen voordeel opleveren. Zijn voorbeeld bewijst hoe de kleine in- dus~rie door d'e groote niet alleen niet vernie~gd wordt maar hoe zij nevens haar bestaan en bloeijen kan.

~Hecft de lezer aan dit mijn opstel eenige a~udaoht wiltlen sch~nken, ik wensch hem :toe dat hij ook eens in de gelegen~heid kome doch nie~ om redenen van gezondheid m o m kennis ~e m aken met de overschoone streken om en bij Carlsbad, aan welke ik hog zoo dikwijls met genoegen denk, en wier rotsen, bergen 'en valleijen, wier goede en vriendelijke bewouers, bij mij de atl'eraangenaamste herinneringen hebben aehtergelaten.

D e n H a a g, October 1869. F. B~