Kankerregistratie door de Huisartsenpeilpraktijken 1990 ... · Van Casteren V. , Haelterman M ....

Wetenschappelijke Vereniging Vlaamse

Huisartsen

Ministerie van de Vlaamse

Gemeenschap Administratie voor Gezondheidszorg

Scientific Institute of

Public Health Unit of epidemiology

Ministère des Affaires

Sociales et de la Santé de la Communauté

Française

Société Scientifique de

Médecine Générale

Kankerregistratie door de

Huisartsenpeilpraktijken

1990-1997 Een externe validatie

VAN CASTEREN V. Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid

Afdeling Epidemiologie

in samenwerking met

HAELTERMAN M. Belgisch Werk tegen Kanker, Nationaal Kankerregister

December 2001

IPH/EPI REPORTS N° 2001 – 017

Van Casteren V. , Haelterman M.

Kankerregistratie door de Huisartsenpeilpraktijken

Afdeling Epidemiologie, Huisartsenpeilpraktijken, december 2001; Brussel

Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid, IPH/EPI REPORTS N° 2001 – 017

Depotnummer : D/2001/2505/13

KANKERREGISTRATIE

DOOR DE

HUISARTSENPEILPRAKTIJKEN

Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid

Afdeling Epidemiologie

Huisartsenpeilpraktijken

Juliette Wytsmanstraat, 14

1050 Brussel

( 32 2 642 50 30

fax. 32 2 642 54 10

email : [email protected]

Inhoudstafel

Dankbetuigingen

Afkortingen

Samenvatting ........................................................................................................ 1

Inleiding ................................................................................................................. 2

Materiaal en methoden.......................................................................................... 4

Resultaten ............................................................................................................. 7

1. Algemeen overzicht ......................................................................................................... 7 2. Incidentie ......................................................................................................................... 9

2.1. Mannelijke kankerlokalisaties .............................................................................................. 9 2.1.1. Alle lokalisaties (excl. non melanoma huidtumoren)............................................................... 9 2.1.2. Longkanker bij mannen........................................................................................................ 10 2.1.3. Prostaatkanker .................................................................................................................... 11 2.1.4. Colon-rectumkanker bij mannen .......................................................................................... 12 2.1.5. Non melanoma huidkanker bij mannen ................................................................................ 13 2.1.6. Blaaskanker bij mannen....................................................................................................... 14

2.2. Vrouwelijke kankerlokalisaties ...........................................................................................15 2.2.1. Alle lokalisaties (excl. non melanoma huidtumoren)............................................................. 15 2.2.2. Borstkanker bij vrouwen....................................................................................................... 16 2.2.3. Colon-rectumkanker bij vrouwen.......................................................................................... 17 2.2.4. Non melanoma huidkanker bij vrouwen................................................................................ 18

3. Anatomo-pathologisch bevestigde kankerdiagnosen .................................................... 19 4. Omstandigheden van diagnose..................................................................................... 20

4.1. Procentuele verdeling van de omstandigheden van diagnose per kankerlokalisatie......... 20 4.2. Omstandigheden van diagnose volgens leeftijdsgroep ..................................................... 21

4.2.1. Borstkanker.......................................................................................................................... 21 4.2.2. Prostaatkanker..................................................................................................................... 21 4.2.3. Non melanoma huidkanker .................................................................................................. 21

4.3. Aard van de screeningsactiviteit die tot de diagnose van de kanker leidde en arts die ze uitvoerde............................................................................................................................ 22 4.3.1. Borstkanker.......................................................................................................................... 22 4.3.2. Prostaatkanker..................................................................................................................... 22

4.4. Omstandigheden van diagnose en uitbreiding van de tumor ............................................ 24 4.4.1. Borstkanker.......................................................................................................................... 24 4.4.2. Prostaatkanker..................................................................................................................... 26 4.4.3. Colon-rectumkanker............................................................................................................. 27

5. Antecedenten van kankerscreening .............................................................................. 28 5.1. Antecedenten van kankerscreening en socio-economische klasse................................... 28 5.2. Antecedenten van kankerscreening en aanwezigheid van risicofactoren bij borst- en colo-

rectale kankers .................................................................................................................. 28 5.3. Omstandigheden van diagnose en socio-economische klasse ......................................... 28

Bespreking ...........................................................................................................29

Besluit...................................................................................................................32

Bibliografie............................................................................................................33

Dankbetuigingen

Met dank aan Y. Pirson (input van gegevens, lay-out van rapport), G. Jeanfils (ontwikkeling van data-entry programma's en data management) en P. Quataert (ex-medewerker van de Afdeling Epidemiologie) voor sta-tistisch advies. Met bijzondere dank aan Prof. Dr. F. Buntinx voor zijn kritische opmerkingen.

Het Belgische netwerk van huisartsenpeilpraktijken is een samenwerking tussen het Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid (Afdeling Epidemiologie, coördinatiecentrum) en de Nederlandstalige (WVVH) en Franstalige (SSMG) Wetenschappelijke Vereniging van Huisartsen. De financiering gebeurde tot 1990 door het Nationaal Ministerie van Volksgezondheid. Sedert 1991 wordt de werking volledig gefinancierd door de Vlaamse en Fran-se Gemeenschap.

Met bijzondere dank aan de huisartsen die deze gegevens verzamelden :

ANTWERPEN : N. AERTS, D. AVONTS, J. BOCKAERT, W. BORGHIJS, P. BUYTAERT, A.-M. CHARLIER, L. CHAUBET, L. CLAES, E. COECK, L. COUILLIER, M. CRAMM, M. DAANS, F. DECLERCQ, I. DECOCK, J. DELESPAUL, M. DE PAUW, H. DE RIDDER, N. DERYCKE, J. DE SMEDT, V. DIELEMAN, P. DIERCKEN, L. GILLIS, R. LAUWERS, P. NEELS, G. NICOLAI, G. PEETERS, W. RAES, F. ROBIJN, C. ROUNEAU, J. SAERENS, E. SAVER, E. SERRIEN, L. SCHILLEMANS, H. SCHOOFS, H. SCHOTSMANS, L. SEUNTJENS, M. SEUNTJENS, R. TESSITOIRE, R. VAN CLEEMPOEL, VAN HOOF C., L. VANGEEL, J. VAN GERVEN, C. VAN HOOF, L. VAN IMSCHOOT, H. VANOBBERGHEN, G. VAN OPSTAL, VAN RIET, P. VAN ROYEN, F. VERDUYCKT, J. WENS, G. WIJNEN, G.WILLEKENS.

VLAAMS BRABANT : A. DE GRAEF, E. DE GRAEF, D. DE PAUW, C. DERUYCK, F. DE SMEDT, L. ERALY, C. GEENS, F. GOOSSENS, L. KAYAERT, P. LIBAUT, M. LUWEL, G. MAES, Y. PIL, P. SMITS, P. STEGEN, E. STRIJPENS, L. VANDERGINST, M. VAN PELT, K. VANTOMME, J. VASTESAEGER, J. WAMBACQ, G. WOUTERS.

WAALS BRABANT : F. BELVAUX, F. CHAPEAUX, J. COLET, G. DEGAND, P. DESSART, P. DUQUESNE, P. FREMY, P. GILBERT, P. HUART, R. JOOS, F. LEBRUN, M. MAHIEU, J. MARIN.

BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST: BLUMENTHAL, P. BRUYNSEELS, J. BUFFELS, N. CARETTE, J.-M. CAROYER, A. CORNAND, L. DECLEIRE, C. DELAMINE, C. DE MOFFARTS, P. DE MUNCK, J.-J. DETIEGE, A. FRANCOIS, J. M. GILLES, F. HANON, C. LA HAYE, G. PAUL, F. POELAERT, M. ROLAND, J. ROSILLON, , A. SULMON, P. VAN VLAENDEREN, J. VEDRIN, B. VERCRUYSSE.

WEST - VLAANDEREN : G. BOUCIQUE, P. BOUDOLF, L. CLARYSSE, K. CORNELLI, L. DEBO, F. DECLERCQ, R. FAELENS, W. GEERAERT, F. GHESQUIERE, J.P. HOENGENAERT, M. KAESEMANS, B. LINDEN, P. MALFAIT, J. MARYSAEL, G. MEHUYS, D. MULKERS, P. NUYTEMANS, M. PAREIT, A. POLLET, P. SABBE, J. SETTE, T. STORME, P. STROBBE, J. SWANNET, M. TOYE, A. VANDEKERCKHOVE, G. VANDENHEEDE, D. VANDEWEGHE, E. VAN DOREN, C. VANHERCKE, Y. VAN MAELE, J.P. VERHAEGHE, K. VERCRUYSSE, M. VERVENNE, E. YPERMAN.

OOST - VLAANDEREN :C. BEIRENS, J. BOULONNE, P. CASSIMAN, P. CLAERHOUT, G. CLAUWAERT, E. COLLIER, G. CORNIL, J. DANEELS, I. DEAULMERIE, G. DECALUWE, P. DE FOER, M. DE JAEGER, J. DE LOOF, P. DE MEYER, W. DE SCHEPPER, B. GEMEN, W. GELDHOF, P. HAEGENS, D. HEYVAERT, V. HOFMAN, C. HOORNAERT, K. LEYSEN, R. LIAGRE, J.-J. MESTDAGH, J. QUISQUATER, M. RIJCKAERT, K. SEGERS, J. VAN ASSCHE, C. VAN CAUWENBERGE, L.VANDECASTEELE, K. VAN DEN ABEELE, A.M. VANDERBORGHT, F.J. VAN MIERLO, J. VAN NECK, E. VAN PELT, K. VAN POECK, E. VAN RENTERGHEM, D. VEN, K. VERHOFSTADT, M. VYDT.

HENEGOUWEN : B. ALEXANDRE, T. BOEDT, D. BOTTON, D.-J. BOUILLIEZ, M. BOULAD, F. BREYNE, J. BROUSMICHE, M. BRULARD, P. BUCHIN, J. CHARLES, P. CHEVALIER, H. CLINQUART, P. CROCHELET, M. DEMUNTER, C. DUPONT, C. DURIEUX, J. GAILLY, P. GOBIER, R. HOVINNE, P. JACQUES, P. JADOULLE, M. JAMOULLE, M. JEHAES, D. LAMY, L. LECLERCQ, A. LECOCQ, L. LECONTE, A. MABILLE, S. MANCEAUX-THIRION, L. MARCELLE, J.-P. MONETTE, P. NOPPE, M. PAREE, M. RENARD, PH. SCHEPERS, G. SPITAELS, Y. URBAIN, H. VANHAUDENARDE, F. VANHOVE, F. VANTOMME, C. VERHEUGEN, L. VUYLSTEKE.

LUIK : J.F. ADANT, BAIVIER, BARON, N. BAYERS, Y. BOTSON, F. COLLA, J. CONRADT, M. COURTOY, C. CUYPERS, M. DEBARRE, M. DETHIER, L. ERPICUM, R. EVERARD, D. FILEE, F. GERARD, M. GODELAINE, D. GRODOS, L. HERRY, C. HUYNH-DUC, J.F. GRIGNET, JOOSTEN-STAAR, E. LECLERCQ, A. LEDENT, A. LEDOUX, C. LISSENS, R. LUDOVICY, A.-C. MEHU-WEGRIA, G. MESTREZ, F. NOLLOMONT, L. PIERLOT, F. PIRON, A. REUCHAMPS, F. ROSSION, B. STRAMBOLI, J. TEHEUX, G. VAN DHELSEN, P. VAN DEN NEUCKER, J.L. VAN DUYSE, J. VAN LOCHEM, T. VANWERSCH, T. VO-VAN, P. WIAME.

LIMBURG : L. DEFERM, E. DELVAUX, M. DEZEURE, F. DILS, P. EXELMANS, V. GIJBELS, E. GUFFENS, I. HERBOTS, A. JACOBS, G. LINDEMANS, J. PHILTJENS, J. PONCELET, M. REITSMA, P. REYNDERS, M. ROYACKERS, P. SAUWENS, H. SCHUERMANS, A. SWENNEN, D. THOELEN, J. THYS, A. VAN HOOF, K. VANVUCHELEN, F. VRANCKEN.

LUXEMBURG : G. ARMAND, A. BAUVIR, J. COPPINE, M. DERENNE, Y. GUEUNING, M. MARION, J. SERVAIS,F. VAN DER MEERSCH.

NAMEN : L. COLLART, R. FLON, I. GEUDEVERT, B. GEUSE, J. HENROTIN, C. MASSART, B. PIERRET, V. REULIAUX, M. ROMIJN.

Afkortingen

PP = huisartsenpeilpraktijken

NKR = Nationaal Kankerregister

95% B.I. = 95% betrouwbaarheidsinterval

M / I = mortaliteit/incidentie ratio. Voor de PP: bruto incidentie (1990-1997) / bruto mortaliteit (1994), voor het NKR bruto incidentie (1993-1995) / bruto mortaliteit (1994)

Likar = Limburgs Kanker Register

AKR = Antwerps Kanker Register

Nederland = Nederlands Kankerregister, Vereniging van Integrale Kankercentra

WSR = wereld gestandaardiseerd incidentiecijfer

T = tumor

N + = klieraantasting

N - = geen klieraantasting

M + = metastasen aanwezig

M - = metastasen afwezig

Samenvatting

- 1 -

Dit rapport handelt over de registratie door de Huisartsenpeilpraktijken (PP) van nieuwe diagnosen van kanker, over de omstandigheden van diagnose en over de uitbreiding van de tumor op het ogenblik van diagnose. Terwijl de PP niet in staat zijn om een exhaustief beeld te geven van alle kankers in een omschreven popula-tie, zijn incidentieschattingen voor belangrijke kankerlokalisaties, zoals long-, colon-rectum, prostaatkanker bij mannen en borst-, colon-rectumkanker bij vrouwen, alsook voor alle lokalisaties samen, wel mogelijk. De op basis van de PP geschatte incidentiecijfers worden vergeleken met deze van het Nationaal Kanker Register (NKR), van het Limburgs Kanker Register (Likar), van het Antwerps Kanker Register (AKR) alsook met het Ne-derlands Kanker Register en met de mortaliteitscijfers. De hoofdbedoeling van deze vergelijking is na te gaan in hoeverre de methodologie van de PP een betrouwbare schatting kan geven van het voorkomen van een belangrijk gezondheidsprobleem in de algemene bevolking. De incidentieschattingen liggen systematisch hoger dan de cijfers van het NKR, maar sluiten goed aan bij deze van het Nederlands Kanker Register en deze van Likar. Voor de non-melanoma huidtumoren blijken de PP een veel betrouwbaardere schatting te kunnen geven dan de gemelde registers. Uit de vergelijking komt naar voren dat ondanks de beperkte opzet en de onzeker-heid over de noemer, de PP tot vrij correcte incidentieschattingen komen. De precisie van de schattingen is echter eerder laag.

Gegevensinzameling via de PP over klinische stadia van tumoren blijkt vrij onvolledig en weinig precies te zijn. Dergelijke parameters kunnen best via klinische registers en in de toekomst ook via het NKR worden opge-vraagd.

De PP zijn wel een waardevolle aanvullende bron bij de bestaande kankerregisters wanneer het gaat om de omstandigheden van diagnose. Zo blijkt dat voor de periode 1990-1997 (slechts) 1/3 van de borstkankers bij vrouwen van 50-69 jaar door screening werden gediagnosticeerd en dat hierin in de loop van deze periode geen stijgende trend werd teruggevonden. Het belang van borstkankerscreening bij vrouwen van 50-69 jaar wordt nochtans ook door deze registratie onderstreept. Bij vrouwen van deze leeftijdsgroep lag bij kankers ge-diagnosticeerd door screening het percentage beperkte – en dus met een betere kans op overleving - kankers significant hoger dan bij borstkankers gediagnosticeerd in andere omstandigheden (naar aanleiding van een specifieke klacht of een toevallige vondst ter gelegenheid van een ander onderzoek). Dit gunstig effect (be-perkte tumoren) van screening werd niet teruggevonden bij vrouwen van andere leeftijdsgroepen. In Wallonië bestond de screeningsactiviteit van de door screening gediagnosticeerde borstkankers bijna altijd uit een mammografisch onderzoek al of niet in combinatie met een ander onderzoek. In Vlaanderen daarentegen be-stond bij 1/5 van de door screening gediagnosticeerde borstkankers de screening enkel uit palpatie door de arts. Informatie over de omstandigheden van diagnose van borstkankers, over het type van uitgevoerde scree-ningsactiviteit en over de relatie tot de uitbreiding van de tumor op het ogenblik van diagnose wordt continu opgevolgd, wat zal toelaten om na te gaan of er in deze parameters een evolutie te noteren valt.

Een gunstig effect van screening werd niet teruggevonden voor colo-rectale kankers, noch voor prostaatkan-kers.

Antecedenten van borst- en colorectale kankerscreening waren voorts beduidend meer terug te vinden bij per-sonen met een risicoprofiel. Antecedenten van borstkankerscreening waren ook significant meer aanwezig bij vrouwen van hogere socio-economische klassen dan bij deze van de lagere klassen.

Inleiding

- 2 -

Kwaadaardige tumoren zijn in de geïndustrialiseerde landen verantwoordelijk voor zowel een hoge morbiditeit als mortaliteit. Uit de overlijdensstatistieken van het Vlaams Gewest 1992-1994, blijkt dat in de leeftijdsgroep 25-44 jaar kankers verantwoordelijk zijn voor 17% van de overlijdens bij mannen en voor 38% van de overlij-dens bij vrouwen (voor een groot deel borstkanker). In de leeftijdsgroep van 45-64 jaar zijn kankers verant-woordelijk voor 44% van de overlijdens bij mannen en voor 54% van de overlijdens bij vrouwen, terwijl in de groep van 65 jaar en ouder deze percentages respectievelijk 30% en 20% bedragen1. De overlijdensstatistie-ken in het Waals gewest voor dezelfde periode geven aan dat in de leeftijdsgroep 25-44 jaar kankers verant-woordelijk zijn voor 14% van de overlijdens bij mannen en voor 30% van de overlijdens bij vrouwen (voor een groot deel borstkanker). In de leeftijdsgroep van 45-64 jaar zijn kankers verantwoordelijk voor 38% van de overlijdens bij mannen en voor 45% van de overlijdens bij vrouwen, terwijl in de groep van 65 jaar en ouder deze percentages 29% bij mannen bedragen en 18% bij vrouwen2. De kennis van de omvang van dit gezond-heidsprobleem is niet alleen essentieel voor het richten en bijsturen van het gezondheidsbeleid op regionaal, nationaal en internationaal vlak, maar ook voor het initiëren van epidemiologische kankerresearch3,4.

Er bestaan verschillende kankerregistratiesystemen in België5.

Het Nationaal Kanker Register (NKR) kan als enige een schatting geven van de incidentie voor alle tumorloka-lisaties, aangezien dit het enige populatiekankerregister is in België. Het registreert alle nieuwe kankergevallen binnen een welomschreven geografisch gebied, in tegenstelling tot hospitaalkankerregisters waarvan de refe-rentiepopulatie niet is gekend. De spil in het kankerregistratieproces bij het NKR zijn de ziekenfondsen die se-dert 1983 gegevens verzamelen over nieuw gediagnosticeerde tumoren bij hun aangesloten leden. De behan-delende arts meldt elke hospitalisatie voor diagnostische oppuntstelling of behandeling aan de adviserend ge-neesheer van het ziekenfonds van de patiënt. Het betrokken ziekenfonds wordt ook geïnformeerd over elke verlenging van hospitalisatie en het ontslag uit het ziekenhuis. Het NKR, een afdeling van het Belgisch Werk tegen Kanker, is belast met het centraliseren en het beheren van de gegevens. Deze laatste hebben betrekking op leeftijd, geslacht en woonplaats van de patiënt, op het aangetast orgaan, het histologisch type van de tumor, de wijze van diagnosestelling en behandelingsdatum6. In het NKR is de registratie het meest volledig voor ge-hospitaliseerde patiënten. Ambulante of weinig specifieke diagnosestellingen en behandelingen worden minder efficiënt geregistreerd (b.v. oudere patiënten die enkel een oppuntstelling krijgen, bepaalde dermatologische tumoren en in situ baarmoederhalstumoren).

Naast dit populatiekankerregister zijn er in Vlaanderen een drie-tal registers die onder de noemer van hospi-taalregister vallen. Terwijl in een populatieregister getracht wordt om van alle kankergevallen in een welom-schreven populatie een beperkte set van gegevens te verzamelen, bevatten hospitaalregisters gegevens, meestal zeer gedetailleerd, van een geselecteerde patiëntengroep en zijn ze niet representatief voor een al-gemeen patiëntenbestand.

Het Kanker Register van de provincie Antwerpen (AKR) werkt volgens het Nederlands model, waarbij registra-tiemedewerkers nieuwe kankergevallen in de ziekenhuizen registreren op basis van het medisch dossier. Dit register werd opgestart vanuit oncologische diensten en zal geleidelijk naar de algemene ziekenhuizen over de hele provincie worden uitgebreid. Voor het registratiejaar 1998 namen 17 ziekenhuizen deel 7.

Sedert 1996 is in Limburg het provinciaal pathologie register van Likar operationeel waaraan 13 anatomopatho-logische en cytologische laboratoria deelnemen, al deze uit Limburg alsook deze uit andere provincies voor zover zij stalen afkomstig van inwoners uit de provincie Limburg analyseren8. Vanaf 1999 worden ook hemato-logische laboratoria in het register betrokken.

In 1994 werd, onder impuls van de Vlaamse overheid, gestart met het uitbouwen van een kankerregistratienet-werk, waaraan alle hierboven vermelde registers deelnemen. Alle deelnemers geven volgens een vastgesteld formaat en gebruik makend van moderne classificatiesystemen gegevens volledig anoniem door aan het NKR dat instaat voor de coördinatie van het registratienetwerk. De doelstellingen van dit netwerkproject is de kan-kerregistratie zowel kwantitatief als kwalitatief te verbeteren.

Daarnaast dienen nog een drietal kankerregisters vermeld te worden gericht op specifieke kankerlokalisaties. In het kader van het bronchuscarcinoomregister voor Vlaanderen van de VRGT (Vlaamse Vereniging voor Respi-ratoire Gezondheidszorg en Tuberculosebestrijding) registreerden tussen 1990 en 1998 de Vlaamse longartsen uitsluitend anatomopathologisch bevestigde bronchustumoren. Dit register verzamelde zeer gedetailleerde kli-nische gegevens waaronder de vitale status. Dit liet toe overlevingspercentages te berekenen voor verschillen-de subcategorieën9. In november 1996 werd in de provincie Oost-Vlaanderen gestart met een populatie geba-seerd melanoma registratieprogramma10. In de periode 1994-1999 was een register van myeloom en monoclo-nale gammapathieën operationeel in de provincie Henegouwen, Namen en Waals Brabant11 .

Sedert 1990 zijn alle Belgische ziekenhuizen verplicht om hospitalisatiegegevens volgens verschillende dia-gnostische groepen te rapporteren. Deze minimale klinische gegevens (MKG) zijn echter gericht op het bepa-len van de financiële noden voor verschillende patiëntengroepen en in hun huidige vorm kunnen ze weinig bijdragen tot epidemiologische gegevens rond kanker.

Inleiding

- 3 -

De Huisartsenpeilpraktijken (PP) noteerden in de periode 1985-1987 alle nieuwe diagnosen van kanker, met als bedoeling een idee te krijgen van de incidentie en de cijfers te toetsen aan andere informatiebronnen (NKR, schattingen op basis van de mortaliteit en buitenlandse kankerregisters)12,13. In de periode 1988-1995 lag het hoofdaccent van de registratie bij borst-, cervix-, prostaat-, colon-rectum- en huidkanker14. Voor deze kankers werd het verband tussen de omstandigheden van de diagnose en de uitbreiding van de tumor bestudeerd en werd de aanwezigheid van kankerscreening in de voorgeschiedenis nagegaan. Deze informatie is niet beschik-baar in het NKR. Vanaf 1992 werden naast de juist beschreven kankers opnieuw ook de andere kankerlokalisa-ties opgenomen met als bedoeling de geschatte incidentie op basis van de gegevens van de PP te vergelijken met deze van het NKR, de twee regionale Belgische registers, met betrouwbare buitenlandse kankerregisters en met de mortaliteit om aldus een externe validatie van de kankerregistratie door de PP door te voeren15.

Materiaal en methoden

- 4 -

De hierna voorgestelde gegevens werden ingezameld bij de huisartsen die op regelmatige basis deelnamen aan de huisartsenpeilpraktijken in de periode 1990-1997. De registratie liep van 1 januari 1990 tot 31 december 1997.

Het netwerk van peilpraktijken bestaat uit artsen die representatief zijn voor de Belgische huisartsen wat leeftijd en geslacht betreft. De peilpraktijken zijn homogeen verdeeld over het grondgebied aan de hand van een clus-teranalyse op basis van epidemiologische criteria16. De huisartsen nemen op vrijwillige basis deel aan de regi-stratie.

Daar er geen lijst van patiënten per geneesheer bestaat, wordt de populatie in de noemer geschat op basis van het aantal consultaties en huisbezoeken (=contacten patiënt-huisartsenpeilpraktijken) in de praktijk van de deelnemers. De betrokken populatie van een arrondissement wordt berekend door het jaarlijks aantal contac-ten van de peilpraktijken van het betrokken arrondissement te delen door het gemiddeld aantal contacten per inwoner en per jaar in het arrondissement. In de hierna volgende tabel wordt het aantal deelnemende peilprak-tijken voorgesteld samen met de geschatte peilpopulatie voor de periode 1990-1997.

Tabel 1. Aantal deelnemende peilpraktijken en de geschatte peilpopulatie (% van totale populatie)

Jaar N peilpraktijken Peilpopulatie België Vlaanderen Brussel Wallonië (% tot. pop.) (% tot. pop.) (% tot. pop.) (% tot. pop.)

1990 120 129 932 83 772 9126 37 034 (1,3) (1,5) (1,0) (1,2)

1991 124 138 018 89 197 9952 37 810 (1,4) (1,6) (1,0) (1,2)

1992 123 143 175 92 668 11 436 38 505 (1,4) (1,6) (1,2) (1,2)

1993 129 147 334 98 885 10 911 36 753 (1,5) (1,7) (1,2) (1,1)

1994 143 151 328 100 296 10 264 39 873 (1,5) (1,7) (1,1) (1,2)

1995 158 165 559 108 463 11 331 44 833 (1,6) (1,9) (1,2) (1,4)

1996 136 142 055 95142 8845 37 099 (1,4) (1,6) (1,0) (1,1)

1997 136 142 913 94 625 10 381 37 170 (1,4) (1,6) (1,1) (1,1)

Elk nieuw kankergeval werd geregistreerd na bevestiging door een gericht onderzoek. Ook de gevallen niet gediagnosticeerd door de huisarts, maar waarover hij werd geïnformeerd, werden opgetekend.

Voor de borst-, cervix-, colon-rectum- en huidtumoren werden op het wekelijks formulier volgende parame-ters genoteerd :

• geboortedatum • geslacht • grootte van de tumor • locale invasie • lymfeklierinvasie • meta’s op afstand • omstandigheden van diagnose :

screening (door huisarts of specialist) symptomen i.v.m. kanker toevallige diagnose bij onderzoek voor andere reden

• diagnosemiddel anatomopathologisch ander gericht onderzoek louter klinische diagnose

Onder screening werd verstaan deze kankeronderzoeken die preventief en met een bepaalde regelmaat wer-den aangevraagd of uitgevoerd, in afwezigheid van symptomen/klachten, ongeacht of er rond deze onderzoe-ken een consensus (nationaal of internationaal) bestaat. Voor de borstkankers dient volgende verduidelijking te worden gemaakt. Onder “screening” voor borstkanker werd verstaan die kankers die door een lichamelijk on-derzoek door een arts of door een mammografisch/echografisch onderzoek werden gediagnosticeerd in afwe-zigheid van symptomen. De kankers gediagnosticeerd naar aanleiding van een borstzelfonderzoek werden bij “symptomen in verband met kanker” geklasseerd, omdat slechts tijdens een beperkte periode (1993-1997) ex-pliciet werd gevraagd of het ging over een regelmatig dan wel een toevallig uitgevoerd zelfonderzoek. Voor de


- 5 -

periode 1993-1997 kan worden gesteld dat van alle borstkankers gediagnosticeerd naar aanleiding van klach-ten er 18% ontdekt werden door een regelmatig uitgevoerd zelfonderzoek.

Symptomen in verband met de tumor kon zijn voor een prostaatkanker b.v. mictieklachten; voor een colo-rectale kanker b.v. wijziging van stoelgangspatroon; voor een huidkanker b.v. groter wordend huidvlekje.

Toevallige diagnose bij onderzoek om andere reden kon zijn b.v. het vaststellen van een verdacht huidvlekje bij een longauscultatie.

Op een follow-up formulier verstuurd na twee weken werd gepeild naar : • socio-economische klasse, volgens de indeling in 4 klassen ontleend aan het Nationaal Onderzoekspro-

gramma in de Sociale Wetenschappen17 hoogste klasse : licentiaten in onderwijsinstellingen, zelfstandigen en kleine ondernemers, direc-

teurs en prefecten in onderwijsinstellingen, directeurs in bedrijven, hoger kader van nijverheid, administratie en directiefuncties, directeurs en beheerders in grote bedrijven, hogere beroepen;

midden-hoge klasse : bedienden (niveau opsteller), bedienden-A1, regenten en praktijkleraars A1, meestergasten;

midden-lage klasse : bedienden (niveau klerk), geschoolde arbeiders A3, landbouwers zonder per-soneel, zelfstandige ambachtslieden zonder personeel, onderwijzers en prak-tijkleraars A3 of A2;

laagste klasse : ongeschoolde arbeiders en geoefende arbeiders en geschoolde arbeiders A4.

• aanwezigheid van risicofactoren ( zoals bij borstkanker: premenopausaal borstcarcinoma bij zuster of bij moeder; bij colon-rectum kanker: familiale adenomateuse polyposis);

De informatie over socio-economische klasse is niet aanwezig in het NKR. Deze parameter, alsook deze over risicofactoren werd uitsluitend bevraagd om de aanwezigheid van preventieve antecedenten in functie van de socio-economische klasse en in functie van aanwezigheid van risicofactoren te bestuderen. Bij de analysen werden de 2 hoogste en de 2 laagste socio-economische klassen gegroepeerd.

• kankerscreening in de voorgeschiedenis; • persoon die als eerste de kanker vermoedde; • aard van ingestelde behandeling.

Voor alle andere kankerlokalisaties werden op het wekelijks formulier volgende parameters genoteerd : • geboortedatum; • geslacht; • kankerlokalisatie; • diagnosemiddel.

Voor alle patiënten werd na 6 maanden en na 1 jaar gepeild naar het al of niet in leven zijn van de patiënt en de ingestelde behandeling.

Om het rapport leesbaar te houden, zijn de hierna voorgestelde resultaten beperkt tot de volgende parameters: de incidentie, de omstandigheden van diagnose, de uitbreiding van de kanker bij diagnose en de antecedenten van kankerscreening. De resultaten i.v.m. de andere parameters zullen elders worden voorgesteld.

Resultaten voor cervixkanker worden niet afzonderlijk behandeld. Bij analyse van de anatomopathologische diagnosen werd vastgesteld dat het in veel gevallen om een cytologisch resultaat ging en niet om een histolo-gische bevestiging. Deze begripsverwarring werd allicht mede in de hand gewerkt door de gelijktijdige registra-tie van cervixdysplasieën. Bij deze laatste bleek trouwens dat de laboratoria volgens verschillende klassifica-tiesystemen protocoleren (Papanicolaou, CIN, Bethesda), die door elkaar werden gebruikt, wat zorgde voor verwarring bij de behandelende artsen en de gegevens onvoldoende betrouwbaar maakt. Uitsluitend de resul-taten van de invasieve cervixkankers werden in de globale analysen opgenomen.

Voor de analysen werd gebruik gemaakt van Epi Info 6.02 18. De 95% betrouwbaarheidsintervallen (B.I.) voor de incidenties werden berekend ervan uitgaande dat de gegevens een Poisson verdeling volgden. De 95% be-trouwbaarheidsintervallen (B.I.) voor de percentages werden berekend met de exacte methode gebruikt in ge-val van een binomiale verdeling. Significante verschillen werden opgespoord via de chi kwadraat toets (Yates corrected) of met de Fisher exact 2-tailed P-waarde indien een verwachte celwaarde kleiner was dan 5, evenals via niet overlappende betrouwbaarheidsintervallen, wat een alternatief vormt voor het klassiek testen tegenover een nul-hypothese19.


- 6 -

De gegevens werden voor analyse geaggregeerd over de periode 1990-1997 voor borst-, colon-rectum-, pros-taat- en huidtumoren en over de periode 1992-1997 voor de andere lokalisaties (omdat de andere lokalisaties slechts over deze periode werden geregistreerd), dit om een voldoende groot aantal gevallen te bekomen en preciezere schattingen van incidentie te kunnen maken. De gegevens van de periode 1990-1993 werden daar-enboven vergeleken met deze van de periode 1994-1997 voor de borst-, colon-rectum-, prostaat- en huidtumo-ren om de evolutie in de tijd na te gaan. Voor de andere lokalisaties werden de gegevens van de periode 1992-1994 vergeleken met deze van de periode 1995-1997.

Bruto incidentiecijfers werden voor de meest frequente lokalisaties bij mannen en vrouwen berekend en verge-leken met deze van het NKR voor de periode 1993-19956. Een vergelijking werd doorgevoerd met de op het ogenblik van de analysen meest recente mortaliteitsgegevens (1994)20 onder de vorm van de mortali-teit/incidentie ratio, die een idee kan geven over de volledigheid van de registratie. Hierbij wordt dan wel ver-ondersteld dat de sterftestatistieken correct zijn en dat de incidentie en de letaliteit in de tijd nagenoeg constant blijven waardoor het incidentiecijfer steeds hoger is dan het sterftecijfer6. Bij de commentaar op de tabellen wordt ook verwezen naar de mortaliteit/incidentie ratio binnen het Nederlands Kanker Register.

Leeftijdsgestandaardiseerde cijfers, met de wereldbevolking als standaard, maakten vergelijking met de re-centst beschikbare gegevens uit het Nederlands Kanker Register 21 mogelijk. In de vergelijkende tabellen wor-den tevens de incidenties van het Limburgs Kanker Register vermeld 8, alsook deze van het AKR7 . Op basis van landelijke sterftecijfers kan men d.m.v. tumoren geslachtsspecifieke voorspellingsmodellen het te ver-wachten aantal kankergevallen schatten. De International Association of Cancer Registries heeft op deze wijze voor alle Europese landen nationale incidentiecijfers berekend voor 199522. De aldus geschatte incidentiecijfers (gestandaardiseerd naar de wereldbevolking) voor België en Nederland worden in de vergelijkende tabellen mee opgenomen.

Resultaten

- 7 -

1. Algemeen overzicht

In de 4 hierna volgende tabellen wordt de procentuele verdeling van kankerlokalisaties, respectievelijk bij man-nen en bij vrouwen, weergegeven voor de PP en voor het NKR.

Tabel 2a. Procentuele verdeling van kankerlokalisaties (inclusief de non-melanoma huidtumoren) bij mannen, vergelij-king PP (1992-1997) met NKR (1994)

Lokalisatie PP 1992-1997 N=2433

%

NKR 1994 N=16 058

%

Mond- en keelholte 3,2 (2,5-4,0)* 3,6 Spijsverteringsstelsel en peritoneum 20,2 (18,6-21,9) 22,5

Ademhalingsstelsel 22,8 (21,1-24,5) 27,4 Borstklier 0,3 (0,1-0,6) 0,4

Mannelijke geslachtsorganen 22,7 (21,1-24,5) 18,9 Urinair stelsel 9,3 (8,1-10,5) 9,6

Huid 13,3 (12,0-14,7) 2,6 Bot en bindweefsel 0,6 (0,3-1,0) 0,8

Oog en zenuwstelsel 1,7 (1,2-2,3) 2,1 Endocriene klieren 0,1 (0,0-0,2) 0,6

Lymfe- en bloedstelsel 4,1 (3,4-5,0) 6,6 Niet gepreciseerde lokalisaties 1,8 (1,3-2,4) 5,1

* 95% B.I.

Tabel 3a. Procentuele verdeling van kankerlokalisaties bij vrouwen (inclusief de non-melanoma huidtumoren), vergelij-king PP (1992-1997) met NKR (1994)


%

NKR 1994 N=14 720

%



Vrouwelijke geslachtsorganen 13,2 (11,8-14,7) 14,9 Urinair stelsel 4,9 (4,0-5,9) 4,6




* 95% B.I.

Uit beide tabellen blijkt een belangrijke discrepantie tussen de PP en het NKR voor wat het procentuele aan-deel van de huidtumoren betreft : hun relatieve aandeel binnen de PP is veel groter dan binnen het NKR. Deze discrepantie heeft allicht te maken met de verschillende wijze van gegevensinzameling binnen het NKR en de PP, hierop zal in de bespreking worden teruggekomen. Op de volgende pagina wordt de vergelijking tussen de PP en het NKR gemaakt voor de procentuele verdeling van alle lokalisaties met exclusie van de non-melanoma huidtumoren. De procentuele verdeling van de kankerlokalisaties bij vrouwen blijkt zeer vergelijkbaar te zijn tussen de PP en het NKR. Bij mannen valt de relatief sterkere aanwezigheid van de lokalisatie “mannelijke geslachtsorganen” op bij de PP ten opzichte van het NKR. Hierop wordt later teruggekomen.

Resultaten

- 8 -

Tabel 2b. Procentuele verdeling van kankerlokalisaties (exclusief non-melanoma huidtumoren) bij mannen, vergelijking PP (1992-1997) met NKR (1994)


%

NKR 1994 N=15 752

%



Mannelijke geslachtsorganen 25,9 (24,1-27,8) 19,3 Urinair stelsel 10,5 (9,3-11,9) 9,8

Huid melanoma 1,2 (0,8-1,7) 0,7 Bot en bindweefsel 0,7 (0,4-1,1) 0,8



* 95% B.I.

Tabel 3b. Procentuele verdeling van kankerlokalisaties (exclusief non-melanoma huidtumoren) bij vrouwen, vergelij-king PP (1992-1997) met NKR (1994)


%

NKR 1994 N=14 402

%



Vrouwelijke geslachtsorganen 15,5 (13,9-17,3) 14,9 Urinair stelsel 5,8 (4,7-6,9) 4,7




* 95% B.I.

Resultaten

- 9 -

2. Incidentie

Hierna worden naast de globale incidentiecijfers, de incidentiecijfers weergegeven voor de belangrijkste kan-kerlokalisaties bij mannen en bij vrouwen. Bij mannen gaat het om long-, prostaat-, colon-rectum-, en blaas-kanker. Bij vrouwen worden cijfers voor borst- en colon-rectumkanker voorgesteld. Telkens wordt een vergelij-king gemaakt tussen de PP en het NKR. Daar de PP allicht een veel betrouwbaarder schatting van de inciden-tie van non-melanoma huidtumoren kunnen geven dan het NKR, worden ook voor deze groep incidentiecijfers getoond. In de tabellen wordt de ratio mortaliteit/incidentie opgenomen als indicator voor de volledigheid van de registratie. Als regel hoort deze ratio kleiner te zijn dan 1. In een afzonderlijke tabel worden vergelijkingen met Likar, met het AKR, met het Nederlands Kanker Register gemaakt en met de op basis van voorspellings-modellen voor 1995 geschatte incidentie voor België en Nederland (EUCAN).

2.1. Mannelijke kankerlokalisaties

2.1.1. Kanker bij mannen (excl. non-melanoma huidtumoren)

Tabel 4. Kanker bij mannen (excl. non-melanoma huidtumoren) : algemene bruto incidentie per 100 000 mannen, vergelijking PP (1992-1997) met NKR (1993-1995) en M/I ratio

Vlaanderen Brussel Wallonië België PP N=1409 N=135 N=584 N=2128

Bruto incidentie 484,2 448,7 508,9 488,2 460,0-510,0* 360,9-549,2 456,1-548,3 470,0-510,0 M / I 0,65 0,73 0,67 0,66 0,62-0,69 0,74-0,90 0,62-0,74 0,64-0,69

NKR Vlaanderen N=31 419

Brussel N=2579

Wallonië N=13 984

België N=47 982

Bruto incidentie 362,3 190,8 290,5 323,3 M / I 0,87 1,71 1,17 1,00

* 95% B.I.

De verhouding incidentie PP over de incidentie NKR bedraagt 1,5 voor België; 1,3 voor Vlaanderen; 2,3 voor Brussel en 1,8 voor Wallonië. De discrepantie tussen beide informatiebronnen is dus het grootst in Brussel, en het kleinst in Vlaanderen. In de PP worden geen significante verschillen gevonden in incidentie tussen de 3 gewesten (P>0,05). De betrouwbaarheidsintervallen van de schattingen in de PP zijn wel groot, vooral dan voor Brussel. De M/I ratio in de PP is overal kleiner dan 1. In het NKR is deze ratio gelijk aan 1 voor België, lichtjes hoger dan 1 voor Wallonië en veel hoger dan 1 in Brussel. Enkel voor Vlaanderen is de M/I ratio kleiner dan 1. In het Nederlands Kanker Register is de M/I ratio in 1997 0,63 21.

Tabel 5. Kanker bij mannen (excl. non-melanoma huidtumoren) : leeftijdsgestandaardiseerde incidentie per 100 000 mannen, vergelijking PP (1992-1997) met enkele kankerregisters en met de voor 1995 geschatte incidentie op basis van de mortaliteit (EUCAN) voor België en Nederland

Bron Incidentie

PP (1992-1997)(WSR) 319,1 297,9-348,2*

Likar (1996-1998)(WSR) 286,8 AKR (1998) (WSR) 222,0

NKR (1993-1995) (WSR) 205,4 EUCAN België (1995) (WSR) 322,4

Nederland (1993-1997) (WSR) 296,9 EUCAN Nederland (1995) (WSR) 305,7

*95% B.I.

Uit bovenstaande tabel blijkt dat de incidentie binnen de PP hoger ligt dan deze van de vermelde kankerregis-ters en dat het cijfer van het Nederlands Register het dichtst in de buurt komt. De incidentie in het NKR ligt be-duidend lager dan deze van de andere kankeregisters, en dan de voor België geschatte incidentie op basis van de mortaliteit. Deze laatste is vergelijkbaar met de incidentie van de PP.

Resultaten

- 10 -

2.1.2. Longkanker bij mannen

Tabel 6. Longkanker bij mannen : bruto incidentie per 100 000 mannen, vergelijking PP (1992-1997) met NKR (1993-1995) en M/I ratio


Bruto incidentie 120,6 99,7 142,9 125,0 108,3-133,9* 67.3-142.3 121,9-166,5 114,8-136,0 M / I 0,92 1,04 0,85 0,91 0,83-1,02 0,73-1,54 0,73-0,99 0,84-0,99

NKR Vlaanderen N=7742

Brussel N=587

Wallonië N=3691

België N=12 020


*95% B.I.

De verhouding incidentie PP over incidentie NKR is voor België 1,5; voor Vlaanderen 1,4; voor Wallonië 1,9 en voor Brussel 2,3. De discrepantie tussen beide informatiebronnen is dus het grootst in Brussel, en het kleinst in Vlaanderen. In de PP worden geen significante verschillen gevonden in incidentie tussen de 3 gewesten (P>0,05). Gezien de hoge letaliteit van longkanker, komt de M/I ratio dicht in de buurt van 1 ; in Brussel en in Vlaanderen is de bovengrens van het B.I. zelfs >1. In het NKR is deze ratio overal groter dan 1, in Brussel zelfs groter dan 2. In het Nederlands Kanker Register is de M/I ratio voor 1997 gelijk aan 1,01 21. De incidentie voor de periode 1992-1994 is vergelijkbaar met deze voor de periode 1995-1997.

Tabel 7. Longkanker bij mannen : leeftijdsgestandaardiseerde incidentie per 100 000 mannen, vergelijking PP (1992-1997) met enkele kankerregisters en met de voor 1995 geschatte incidentie op basis van de mortalieit (EUCAN) voor België en Nederland

Bron Incidentie

PP (1992-1997)(WSR) 76,7 70,1-83,3*

Likar (1996-1998)(WSR) 55,4 AKR (1998) (WSR) 54,0



*95% B.I.

De bovenstaande tabel geeft aan dat de incidentie van de PP ongeveer 13% hoger ligt dan deze van het Nederlands Kanker Register. De incidentie van Likar, AKR en van het NKR liggen beduidend lager dan de cijfers van de PP. Deze laatste zijn wel vergelijkbaar met de voor België op basis van de mortaliteit geschatte incidentie .

Resultaten

- 11 -

2.1.3. Prostaatkanker

Tabel 8. Prostaatkanker : bruto incidentie per 100 000 mannen, vergelijking PP (1990-1997) met NKR (1993-1995) en M/I ratio


Bruto incidentie 114,0 121,1 111,9 113,9 103,5-125,3* 89,3-160,6 95,6-130,1 105,3-123,0 M / I 0,30 0,37 0,34 0,32 0,28-0,33 0,28-0,50 0,29-0,39 0,29-0,34


Brussel N=417

Wallonië N=2139

België N=8560


*95% B.I.

De verhouding incidentie PP over de incidentie NKR is voor België 2,0; voor Vlaanderen 1,6; voor Wallonië 2,5 en voor Brussel 3,9. In de PP zijn de incidenties tussen de 3 gewesten vergelijkbaar. In het NKR is de M/I ratio groter dan 1 in Brussel en komt de ratio dicht bij 1 in Wallonië. In het Nederlands Kanker Register is de M/I ra-tio in 1997 gelijk aan 0,37 21.

De geschatte incidentie voor de periode 1994-1997 ligt significant hoger (P<0,05) dan deze voor de periode 1990-1993, dit is ook het geval voor de cijfers van Vlaanderen afzonderlijk.

Tabel 9. Prostaatkanker : leeftijdsgestandaardiseerde incidentie per 100 000 mannen, vergelijking PP (1990-1997) met enkele kankerregisters en met de voor 1995 geschatte incidentie op basis van de mortaliteit (EUCAN) voor Bel-gië en Nederland

Bron Incidentie

PP (1992-1997) (WSR) 65,9 60,7-71,1*

Likar (1996-1998)(WSR) 81,8 AKR (1998) (WSR) 43,6



*95% B.I.

Bovenstaande tabel duidt aan dat de incidentie binnen de PP veel lager ligt dan deze van Likar, maar hoger dan deze in het NKR, het AKR, en het Nederlands Kanker Register. De incidentie van de PP ligt ook hoger dan de op basis van de mortaliteit geschatte incidentie voor België.

Resultaten

- 12 -

2.1.4. Colon-rectumkanker bij mannen

Tabel 10. Colon-rectumkanker bij mannen : bruto incidentie per 100 000 mannen, vergelijking PP (1990-1997) met NKR (1993-1995) en M/I ratio


Bruto incidentie 55,8 35,3 60,2 55,6 48,5-63,9* 19,0-59,3 48,5-74,0 49,6-62,0

M / I 0,61 0,82 0,47 0,57 0,53-0,70 0,49-1,51 0,38-0,58 0,51-0,64


Brussel N=295

Wallonië N=1630

België N=6063


*95% B.I.

De verhouding incidentie PP over de incidentie NKR is 1,4 voor België; 1,2 voor Vlaanderen; 1,6 voor Brussel en 1,8 voor Wallonië. In de PP worden geen significante verschillen tussen de gewesten gevonden (P>0,05). In Brussel is de M/I ratio hoog en de bovengrens van het 95% B.I. bedraagt meer dan 1. In het NKR is deze ratio hoog in alle gewesten en groter dan 1 in Brussel. De M/I ratio in het Nederlans Kanker Register in 1997 be-draagt 0,48 21 ..

De incidenties van de PP voor de periode 1990-1993 en deze voor de periode 1994-1997 zijn vergelijkbaar.

Tabel 11. Colon-rectumkanker bij mannen : leeftijdsgestandaardiseerde incidentie per 100 000 mannen, vergelijking PP (1990-1997) met enkele kankerregisters en met de voor 1995 geschatte incidentie op basis van de mortali-teit (EUCAN) voor België en Nederland

Bron Incidentie

PP (1990-1997)(WSR) 34,4 30,5-38,3*

Likar (1996-1998)(WSR) 37,0 AKR (1998) (WSR) 23,6



*95% B.I.

De incidentie van de PP komt goed overeen met deze Likar, met deze in het Nederlands Kanker Register en met de voor België op basis van de mortaliteit geschatte incidentie. De incidenties van het AKR en van het NKR liggen ver onder de laatst genoemde.

Resultaten

- 13 -

2.1.5. Non-melanoma huidkanker bij mannen

Tabel 12. Non-melanoma huidkanker bij mannen : bruto incidentie per 100 000 mannen, vergelijking PP (1990-1997) met NKR (1993-1995)




Brussel N=42

Wallonië N=287

België N=1048

Bruto incidentie 8,3 3,1 6,0 7,1

*95% B.I.

Er bestaat een uitgesproken discrepantie tussen de gegevens van de PP en deze van het NKR, wat hoofdzake-lijk te maken heeft met de wijze van gegevensinzameling binnen het NKR, die leidt tot een grote onderregistra-tie van deze kankers. Er zijn significante verschillen in de geschatte incidentiecijfers van de PP tussen de 3 gewesten (P<0,001) : de laagste incidentie wordt in Brussel gevonden, gevolgd door deze in Vlaanderen, die op haar beurt significant (P<0,05) lager is dan deze in Wallonië. De incidenties voor de periode 1990-1993 en deze voor de periode 1994-1997 zijn vergelijkbaar. Er worden geen verdere vergelijkingen met kankerregisters gemaakt, aangezien de registratie van dit type kankers in deze registers onbestaande is of zeer onvolledig. EUCAN geeft ook geen cijfers voor deze kankers.

Resultaten

- 14 -

2.1.6. Blaaskanker bij mannen

Tabel 13. Blaaskanker bij mannen : bruto incidentie per 100 000 mannen, vergelijking PP (1992-1997) met NKR (1993-1995) en M/I ratio



M / I 0,42 0,38 0,33 0,39 0,34-0,51 0,21-0,76 0,25-0,45 0,33-0,46


Brussel N=190

Wallonië N=904

België N=3375


*95% B.I.

De verhouding incidentie PP over de incidentie NKR is voor België 1,6; voor Vlaanderen 1,3; voor Wallonië 2,3 en voor Brussel 2,6. In de PP worden geen significante verschillen tussen de gewesten gevonden (P>0,05). In het NKR is de M/I ratio bijna gelijk aan 1 in Brussel en hoog in Wallonië. In het Nederlands Kanker Register is de M/I ratio in 1997 gelijk aan 0,42 21.

De incidenties van de PP voor de periode 1992-1994 en deze voor de periode 1995-1997 zijn vergelijkbaar.

Tabel 14. Blaaskanker bij mannen : leeftijdsgestandaardiseerde incidentie per 100 000 mannen, vergelijking PP (1992-1997) met enkele kankerregisters en met de voor 1995 geschatte incidentie op basis van de mortaliteit (EUCAN) voor België en Nederland

Bron Incidentie

PP (WSR) 21,0 17,6-24,3*

Likar (1996-1998)(WSR) 16,8 AKR (1998)(WSR) -----



*95% B.I.

De incidentie van de PP is volledig vergelijkbaar met de voor België op basis van de mortaliteit geschatte inci-dentie. Beide bronnen geven hogere cijfers dan deze van Likar, het NKR en het Nederlands Kanker Register.

Resultaten

- 15 -

2.2. Vrouwelijke kankerlokalisaties

2.2.1. Kanker bij vrouwen (excl. non-melanoma huidtumoren)

Tabel 15. Kanker bij vrouwen (excl. non-melanoma huidtumoren) : algemene bruto incidentie per 100 000 vrouwen, vergelijking PP (1992-1997) met NKR (1993-1995)) en M/I ratio



M / I 0,57 0,76 0,55 0,58 0,53-0,60 0,61-0,97 0,51-0,61 0,56-0,60

NKR Vlaanderen N=28 247

Brussel N=2808

Wallonië N=13 174

België N=44 229


*95% B.I.

De verhouding van de incidentie in de PP over de incidentie in het NKR bedraagt 1,3 voor België; voor Vlaan-deren is deze verhouding 1,2; voor Wallonië 1,6 en voor Brussel 1,8. In de PP worden geen significante ver-schillen gevonden in incidentie tussen de 3 gewesten (P>0,05). De M/I ratio is in de PP overal kleiner dan 1, maar voor Brussel komt de bovengrens van het 95% B.I. van deze ratio in de buurt van 1, wat de incidentie-schatting weinig betrouwbaar maakt. De M/I ratio in het NKR is hoog en is zelfs groter dan 1 in Brussel. Ter vergelijking, in het Nederlands Kanker Register is deze ratio in 1997 gelijk aan 0,56 21.

Tabel 16. Kanker bij vrouwen (excl. non-melanoma huidtumoren) : leeftijdsgestandaardiseerde incidentie per 100 000 vrouwen, vergelijking PP (1992-1997) met enkele kankerregisters en met de voor 1995 geschatte incidentie op basis van de mortaliteit (EUCAN) voor België en Nederland

Bron Incidentie

PP (1992-1997)(WSR) 254,6 231,6-276,1*

Likar (1996-1998)(WSR) 196,0 AKR (1998) (WSR) 194,0



*95% B.I.

Bovenstaande tabel geeft aan dat de incidentie binnen de PP aansluit bij het cijfer van het Nederlands Kanker Register (dit laatste valt binnen het betrouwbaarheidsinterval van de incidentie van de PP). De cijfers van het NKR, Likar en het AKR liggen beduidend lager, evenals de op basis van de mortaliteit geschatte incidentie voor België.

De sex ratio voor alle kankerlokalisaties samen (excl. non-melanoma huidtumoren) bedraagt bij de PP 1,2; bij het NKR 1,1; in Nederland 1,1 en bij Likar 1,4 (1996-1998)

Resultaten

- 16 -

2.2.2. Borstkanker bij vrouwen

Tabel 17. Borstkanker bij vrouwen : algemene bruto incidentie per 100 000 vrouwen, vergelijking PP (1990-1997) met NKR (1993-1995) en M/I ratio



M / I 0,34 0,80 0,34 0,36 0,31-0,37 0,56-1,17 0,30-0,39 0,34-0,39


Brussel N=928

Wallonië N=4515

België N=14 907


*95% B.I.

De verhouding incidentie PP ten opzichte van de incidentie in het NKR is voor België 1,4; voor Vlaanderen 1,3; voor Wallonië 1,7 en voor Brussel 1,1. Voor Brussel is de geschatte incidentie in de PP significant lager dan deze in beide andere gewesten (P<0,05). De M/I ratio voor Brussel is echter zeer hoog in vergelijking met deze van beide andere gewesten en de bovengrens van het B.I. overschrijdt de waarde 1, zodat mag worden aan-genomen dat de voor Brussel geschatte incidentie niet betrouwbaar is. In het NKR is de M/I ratio gelijk aan 0,9 in Brussel. In het Nederlands Kanker Register is deze ratio in 1997 gelijk aan 0,36 21.

De geschatte incidenties in de PP zijn voor de periode 1990-1993 en voor de periode 1994-1997 vergelijkbaar.

Tabel 18. Borstkanker bij vrouwen : leeftijdsgestandaardiseerde incidentie per 100 000 vrouwen, vergelijking PP (1990-1997) met enkele kankerregisters en met de voor 1995 geschatte incidentie op basis van de mortaliteit (EUCAN) voor België en Nederland

Bron Incidentie

PP (1990-1997)(WSR) 89,3 81,31-95,8*

Likar (1996-1998)(WSR) 69,6 AKR (1998) (WSR) 94,5



*95% B.I.

De schatting door de PP sluit goed aan bij het cijfer van het AKR en bij dat van het Nederlands Kanker Regis-ter, terwijl Likar en het NKR beduidend lagere cijfers geven. De op basis van de mortaliteit geschatte incidentie voor België ligt lager dan de ondergrens van het B.I. voor de geschatte incidentie door de PP.

Resultaten

- 17 -

2.2.3. Colon-rectumkanker bij vrouwen

Tabel 19. Colon-rectumkanker bij vrouwen : algemene bruto incidentie per 100 000 vrouwen, vergelijking PP (1990-1997) met NKR (1993-1995) en M/I ratio



M / I 0,58 0,46 0,47 0,54 0,51-0.67 0,33-0.66 0,39-0,58 0,49-0,60


Brussel N=371

Wallonië N=1714

België N=6207


*95% B.I.

De verhouding incidentie PP over de incidentie in het NKR is voor België 1,5; voor Vlaanderen 1,3; voor Wal-lonië 1,9 en voor Brussel 3,1. De geschatte incidentie is vergelijkbaar in de 3 gewesten (P>0,05). In het NKR is de M/I ratio hoog, zelfs hoger dan 1 in Brussel. In het Nederlands Kanker Register is deze ratio 0,51 21.

De incidenties binnen de PP zijn vergelijkbaar voor de periode 1990-1993 en voor de periode 1994-1997.

Tabel 20. Colon-rectumkanker bij vrouwen : leeftijdsgestandaardiseerde incidentie per 100 000 vrouwen, vergelijking PP (1990-1997) met enkele kankerregisters en met de voor 1995 geschatte incidentie op basis van de mortaliteit (EUCAN) voor België en Nederland

Bron Incidentie

PP (1990-1997)(WSR) 28,6 25,3-31,9*

Likar (1996-1998)(WSR) 25,6 AKR (1998) (WSR) 14,7



*95% B.I.

De schattingen van de PP zijn vergelijkbaar met de cijfers van het register van Likar, en van Nederland, terwijl de cijfers van het NKR en van het AKR duidelijk lager liggen. De ondergrens van het 95% B.I. van de geschat-te incidentie in de PP komt overeen met de voor België op basis van de mortaliteit geschatte incidentie

De sex ratio voor de colo-rectale kankers bedraagt bij de PP 0,9; bij het NKR 1,0; in Nederland 1,1 en bij Likar 1,2 (1996-1998).

Resultaten

- 18 -

2.2.4. Non-melanoma huidkanker bij vrouwen

Tabel 21. Non-melanoma huidkanker bij vrouwen : algemene bruto incidentie per 100 000 vrouwen, vergelijking PP (1990-1997) met NKR (1993-1995)


Bruto incidentie 65,5 40,8 71,0 65,2 57,7-74,1* 24.2-64.4 58,6-85,3 58,8-72,0


Brussel N=249

Wallonië N=1014

België N=3391

Bruto incidentie 9,1 6,1 7,6 8,3

*95% B.I.

Er bestaat een uitgesproken discrepantie tussen de gegevens van de PP en deze van het NKR, wat hoofdzake-lijk te maken heeft met de wijze van gegevensinzameling binnen het NKR, die leidt tot een grote onderregistra-tie van deze kankers. Net als bij de mannen is het geschatte incidentiecijfer van de PP in Brussel significant lager dan dat in beide andere gewesten (P<0,05). De incidenties voor de periode 1990-1993 en deze voor de periode 1994-1997 zijn vergelijkbaar. Er worden geen verdere vergelijkingen met kankerregisters gemaakt, aangezien de registratie van dit type kan-kers in deze registers onbestaande is of zeer onvolledig. EUCAN geeft ook geen cijfers voor deze kankers.

Resultaten

- 19 -

3. Anatomo-pathologisch bevestigde kankerdiagnosen

Een van de parameters die worden gebruikt om een kankerregister te evalueren op betrouwbaarheid van de verzamelde informatie is het percentage van de gevallen dat een anatomo-pathologisch bevestigde diagnose heeft.

In de onderstaande tabel wordt het percentage anatomo-pathologisch bevestigde diagnosen voor enkele fre-quente kankers vergeleken tussen de PP en het NKR.

Tabel 22. Vergelijking % histologische bevestiging voor enkele kankers tussen de PP (1990-1997 of 1992-1997) en het NKR (1994)

Lokalisatie PP NKR (1992-1997 of 1990-1997) (1994)

Borst N=805 (V) (1990-1997) N=4960 (V) 85,6 80,5 82,9-87,9*

Long N=636 (M+V) (1992-1997) N=4538 (M+V) 79,1 58,9 75,7-82,2

Prostaat N=648 (1990-1997) N=2863 88,6 64,8 85,9-90,9

Colon-rectum N=679 (M+V) (1990-1997) N=4048 (M+V) 85,8 68,5 82,8-88,3

*95% B.I.

Telkens liggen de percentages anatomo-pathologische diagnosen hoger bij de PP dan bij het NKR. De verschillen dienen echter wel te worden genuanceerd. Hierop wordt in de bespreking teruggekomen.

Resultaten

- 20 -

4. Omstandigheden van diagnose

4.1. Procentuele verdeling van de omstandigheden van diagnose per kankerlokalisatie

Hierna worden de omstandigheden van diagnose van borst-, prostaat-, colon-rectum- en huidkankers voor de periode 1990-1997 voorgesteld.

Tabel 23. Borst-, prostaat-, colon-rectum- en huidkanker : omstandigheden van diagnose in % (1990-1997)

Borst Prostaat Colon-rectum Huid NM N=797 N=632 N=666 N=769 % % % %

Screening 29,4 40,2 9,6 29,8 26,2-32,6* 36,3-44,1 7,5-12,1 26,6-33,1

Symptomen i.v.m. 58,6 36,6 71,5 33,9 kanker 55,1-62,0 32,8-40,4 67,9-74,9 30,6-37,4

Toevallig ontdekt 12,1 23,3 18,9 36,3 9,9-14,4 20,0-26,8 16,0-22,1 32,8-39,8

*95% B.I.

Het percentage van de hier voorgestelde tumoren gediagnosticeerd door screening is vergelijkbaar tussen Vlaanderen en Wallonië.

Het percentage prostaatkankers gediagnosticeerd door screening is significant hoger in de periode 1994-1997 dan in de periode 1990-1993 (P<0,01) voor alle gegevens samen, de stijging is net niet significant (P=0,055) in Vlaanderen noch in Wallonië (P=0,09).

Het percentage non-melanoma kankers gediagnosticeerd door screening is in Wallonië significant hoger (P<0,01) in de periode 1994-1997 dan in de periode 1990-1993.

Voor borst- en colo-rectale kankers werd geen verschil gevonden in percentage door screening gediagnosti-ceerde kankers tussen beide vermelde perioden.

Er werd geen verschil gevonden in de omstandigheden van diagnose tussen patiënten behorend tot enerzijds de twee hoogste en anderzijds de twee laagste socio-economische klassen.

Resultaten

- 21 -

4.2. Omstandigheden van diagnose volgens leeftijdsgroep

4.2.1. Borstkanker

De doelgroep van screening voor borstkanker zijn de vrouwen tussen 50 en 69 jaar23.

Onderstaande tabel geeft de verdeling van de omstandigheden van diagnose van de kankers gediagnosticeerd bij deze doelgroep tegenover deze bij vrouwen van andere leeftijdsgroepen. Nog even herhalen dat borst zelfonderzoek in de categorie “symptomen i.v.m. kanker” zit.

Tabel 24. Omstandigheden van diagnose van borstkanker volgens leeftijdsgroep in % (1990-1997)

Omstandigheden van diagnose Leeftijdsgroep 50-69 jaar Andere leeftijden N=375 N=421

Screening 36,0 (31,1-41,1) 23,5 (19,5-27,9) Symptomen i.v.m. kanker 54,4 (49,2-59,5) 62,2 (57,4-66,9)

Toevallig ontdekt 9,6 (6,8-13,0) 14,3 (10,1-17,9)

*95% B.I.

Bovenstaande tabel toont dat het aandeel van screening in de diagnose van borstkanker bij vrouwen van 50-69 jaar significant hoger ligt dan bij vrouwen van een andere leeftijd (P<0,001). Deze bevinding wordt zowel in Vlaanderen als in Wallonië teruggevonden.


Tabel 25. Omstandigheden van diagnose van prostaatkanker volgens leeftijdsgroep in % (1990-1997)

Omstandigheden van diagnose Leeftijdsgroep 45-64 jaar Leeftijdsgroep ≥ 65j. N=116 N=513

Screening 52,6 (43,1-61,9)* 37,4 (33,2-41,8) Symptomen i.v.m. kanker 31,0 (22,8-40,3) 37,6 (33,4-41,9)

Toevallig ontdekt 16,4 (10,1-24,4) 24,9 (21,3-28,9)

*95% B.I.

De helft van de prostaatkankers bij 45-64 jarigen werd gediagnosticeerd door screening, tegenover een derde bij de 65-jarigen en ouder (P<0,01).

4.2.3. Non-melanoma huidkanker

Tabel 26. Omstandigheden van diagnose van non-melanoma huidkanker volgens leeftijdsgroep in % (1990-1997)

Omstandigheden van diagnose Leeftijdsgroep < 45 jaar Leeftijdsgroep 45-64 jaar Leeftijdsgroep ≥ 65j. N=32 N=171 N= 561

Screening 18,7 (7,2-36,4)* 20,5 (14,7-27,3) 33,3 (29,4-37,4) Symptomen i.v.m. kanker 34,4 (18,6-53,2) 46,2 (38,6-53,9) 30,3 (26,5-34,3)

Toevallig ontdekt 46,9 (29,1-65,2) 33,3 (26,3-40,9) 36,4 (32,4-40,5)

*95% B.I.

Bij de non-melanoma huidtumoren is het percentage tumoren door screening gediagnosticeerd beduidend ho-ger in de leeftijdsgroep van 65-jarigen en ouder dan in deze van 45-64 jaar (P<0,01).

Bij de colon-rectumkankers is de procentuele verdeling van omstandigheden van diagnose vergelijkbaar tussen de groep van 45-64 jaar en deze van 65 jaar en ouder.

Resultaten

- 22 -

4.3. Aard van de screeningsactiviteit die tot de diagnose van de kanker leidde en arts die ze uitvoerde

Tijdens de registratiejaren 1993-1994-1995-1996-1997 werd geïnformeerd naar het type van screeningsactivi-teit dat leidde naar de diagnose van kanker en in de jaren 1990-1991-1994-1995-1996-1997 werd ook geregi-streerd wie de screening uitvoerde. Onder screeningsactiviteit werd verstaan het onderzoek dat met een be-paalde regelmaat werd uitgevoerd, in afwezigheid van klachten of symptomen en ongeacht of dit onderzoek aan een consensus beantwoordt.

4.3.1. Borstkanker

Tabel 27. Type van screeningsactiviteit die leidde naar de diagnose van borstkanker, in België, Vlaanderen, Wallonië (in % voor alle door screening ontdekte tumoren; 1993-1997)

België N=143 (door screening ontdekte kankers)

Mammografie al of niet met ander onderzoek 81,1 (73,7-87,2)* Alleen palpatie

Alleen echografisch onderzoek 15,4 (9,9-22,4) 3,5 (1,1-8,0)

Vlaanderen N=91 (door screening ontdekte kankers)

Mammografie al of niet met ander onderzoek 78,0 (68,1-86,0) Alleen palpatie

Alleen echografisch onderzoek 19,8 (12,2-29,4)

2,2 (0,3-7,7)

Wallonië N=44 (door screening ontdekte kankers)

Mammografie al of niet met ander onderzoek 90,9 (78,3-97,5) Alleen palpatie

Alleen echografisch onderzoek 2,3 (0,1-12,0) 6,8 (1,4-18,7)

*95% B.I.

Volgens deze registratie gebeurt bij meer dan 80% van de borstkankers gediagnosticeerd in het kader van screening dit door een mammografisch onderzoek, al of niet in combinatie met een ander onderzoek. Volgens de PP gebeurt in Vlaanderen bij 20% van de kankers gediagnosticeerd door screening dit alleen door palpatie, terwijl dit in Wallonië slechts bij 2% het geval is (P<0,05).


Tabel 28. Type van screeningsactiviteit die leidde naar de diagnose van prostaatkanker, in België (in % voor alle door screening ontdekte kankers; 1993-1997)

België N=156 (door screening ontdekte kankers)

Rectaal toucher alleen PSA alleen

Rectaal toucher + PSA Andere (echo en andere combinaties)

41,7 (33,8-49,8)* 23,1 (16,7-30,5)

31,4 (24,1-39,3) 3,8 (1,4-8,2)

*95% B.I.

Bij ongeveer 75% van de prostaatkankers gediagnosticeerd via screening, gebeurt dit volgens de PP door een digitaal rectaal onderzoek alleen of in combinatie met een PSA-bepaling. Bij 55% gebeurt de screening door een PSA test, alleen of in combinatie met een ander onderzoek. Er zijn geen verschillen tussen Vlaanderen en Wallonië.

Wegens het zeer kleine absolute aantal colon-rectumkankers via screening gediagnosticeerd werden geen verdere analysen rond het type van screeningsactiviteit gedaan.

De screeningsactiviteit bij de non-melanoma huidtumoren bestaat uit een klinische inspectie.

Resultaten

- 23 -

Tabel 29. % screening door de huisarts bij borst-, prostaat-, colon-rectum- en huid non-melanomakankers (1990-1991-1994-1995-1996-1997)

Borst Prostaat Colon rectum Huid NM % screening door HA

België N=165 N=178 N=46 N=176 58,2 85,4 58,7 89,8 (50,3-65,8)* (79,3-90,2) (43,2-73,0) 84,3-93,8)

Vlaanderen N=99 N=119 N=31 N=116 65,7 84,9 67,7 90,5 (55,4-74,9) (77,1-90,8) (48,6-83,3) (83,7-95,2)

Wallonië N=56 N=47 N=15 N=53 42,9 89,4 40,0 86,8 (29,7-56,9) (76,9-96,4) (16,3-67,7) (74,7-94,5)

*95% B.I.

Bij ongeveer 60% van de borstkankers gediagnosticeerd door screening gebeurt dit in deze registratie door de huisarts. Dit percentage ligt significant hoger in Vlaanderen dan in Wallonië (P<0,01).

Bij door screening gediagnosticeerde prostaat- en huid NM kankers gebeurt dit vooral door de huisarts.

Resultaten

- 24 -

4.4. Omstandigheden van diagnose en uitbreiding van de tumor

4.4.1. Borstkanker

In de hierna volgende tabellen wordt de relatie bestudeerd tussen de omstandigheden van diagnose van borst-kanker en de uitbreiding van de tumor. Als parameters voor deze laatste werden diameter, aantasting van de klieren en meta’s op afstand bevraagd, naast invasie van het omgevend weefsel. Gezien een niet verwaar-loosbaar aantal onvolledige of ontbrekende gegevens voor elk van deze parameters afzonderlijk, is de bepa-ling van de TNM-staging 24 per patiënt onmogelijk. Om tot een zinvolle analyse van de relatie tussen omstan-digheden van diagnose en uitbreiding van de tumor te komen, werden volgens het hierna voorgestelde sche-ma drie categorieën van uitbreiding gedefinieerd - beperkte tumor, uitgebreide tumor en geen uitspraak moge-lijk- op basis van de drie eerstgenoemde parameters (diameter, aantasting van de klieren en metastasen op afstand) die tevens gelden als prognostische indicatoren.

Schema : uitbreiding borstkankers (1990-1997)

Beperkte tumor: M - , N - én

T<= 2 cm

Uitgebreide tumor: M + en/of

T>2 cm en N+

De tumoren die volgens dit schema niet konden worden geklasseerd (b.v. T ?, N + en M ? of T ?, N? en M -) werden in de categorie “geen uitspraak mogelijk” geplaatst (11,3%).

Tabel 30. Omstandigheden van diagnose en uitbreiding van borstkanker, in België, Vlaanderen, Wallonië (1990-1997)

België Omstandigheden van diagnose

% Beperkte tumor

Screening (N=234) 45,3 (38,8-51,9)* Andere diagnoseomstandigheden**(N=564) 34,0 (30,1-38,1)

Vlaanderen Omstandigheden van diagnose

% Beperkte tumor

Screening (N=146) 45,2 (37,0-53,6) Andere diagnoseomstandigheden**(N=389) 35,7 (31,0-40,7)

Wallonië Omstandigheden van diagnose

% Beperkte tumor


*95% B.I. **groepeert “symptomen i.v.m. tumor” en “toevallige ontdekking”

Bij de analyse van de gegevens voor het hele land blijkt een significant hoger percentage beperkte tumoren gevonden te worden bij de borstkankers door screening gediagnosticeerd dan bij deze gediagnosticeerd in an-dere omstandigheden (P<0,01). Deze bevinding van beperktere tumor bij screening is net niet statistisch signi-ficant in Vlaanderen (P=0,056), terwijl dit in Wallonië wel het geval is (P<0,05).

Resultaten

- 25 -

Tabel 31. Omstandigheden van diagnose en uitbreiding van borstkanker volgens leeftijdsgroep, in België (1990-1997)

Leeftijdsgroep 50-69 Omstandigheden van diagnose

% Beperkte tumor


Andere leeftijden Omstandigheden van diagnose

% Beperkte tumor



Bij vrouwen behorende tot de doelgroep voor borstkankerscreening, namelijk deze van 50-69 jaar, blijkt het percentage borstkankers met beperkte uitbreiding significant hoger te liggen indien de diagnose door screening wordt gesteld dan bij andere diagnoseomstandigheden (P<0,01). Dit verschil in percentage beperkte tumoren tussen borstkankers gediagnosticeerd naar aanleiding van screening en deze gediagnosticeerd in andere om-standigheden wordt niet teruggevonden bij vrouwen van andere leeftijdsgroepen (P>0,05). Omwille van het klein absoluut aantal gevallen, wanneer de gegevens voor Vlaanderen en voor Wallonië afzonderlijk worden bekeken, kan op dit niveau dienaangaande geen uitspraak worden gedaan. Het feit dat buiten de doelgroep er geen hoger percentage beperkte tumoren bij screening wordt teruggevonden, houdt mogelijks verband met een lagere sensitiviteit van de screening bij deze leeftijdsgroepen.

Resultaten

- 26 -


Om dezelfde redenen als hierboven voor borstkanker uiteengezet, werden ook voor de prostaatkankers 3 cate-gorieën van uitbreiding gedefinieerd - beperkte tumor, uitgebreide tumor en geen uitspraak mogelijk – volgens onderstaand schema en op basis van de parameters intra- of extracapsulaire tumor, klieraantasting en meta-stasen.

Schema : uitbreiding prostaatkankers (1990-1997)

Beperkte tumor: M - , N - én

T intracapsulair

Uitgebreide tumor: M + en/of

N + en/of

T extracapsulair

De tumoren die volgens dit schema niet konden worden geklasseerd (b.v. T intracapsulair, N - en M ? of T in-tracapsulair, N ? en M -) werden in de categorie “geen uitspraak mogelijk” geplaatst (27,2%).

Tabel 32. Omstandigheden van diagnose en uitbreiding van prostaatkanker in België, Vlaanderen, Wallonië (1990-1997)

België Omstandigheden van diagnose

% Beperkte tumor


Vlaanderen Omstandigheden van diagnose

% Beperkte tumor


Wallonië Omstandigheden van diagnose

% Beperkte tumor



Er blijkt geen statistisch significant hoger percentage (P>0,05) beperkte tumoren gevonden te worden bij pros-taatkankers door screening gediagnosticeerd dan bij deze gediagnosticeerd in andere omstandigheden. Deze bevinding geldt ook voor Vlaanderen, evenals voor Wallonië.

Resultaten

- 27 -

4.4.3. Colon-rectumkanker

Om dezelfde redenen als voor borst- en prostaatkanker, werden ook voor de colon-rectumkankers 3 categorie-en van uitbreiding gedefinieerd - beperkte tumor, uitgebreide tumor en geen uitspraak mogelijk - op basis van de indeling volgens Dukes ( 24 ) en volgens volgend schema.

Schema : uitbreiding colo-rectale kankers (1990-1997)

Beperkte tumor: Dukes A of B

Uitgebreide tumor: Dukes C en

M +

De tumoren die volgens dit schema niet konden worden geklasseerd werden in de categorie “geen uitspraak mogelijk” geplaatst (18,0%).

Tabel 33. Omstandigheden van diagnose en uitbreiding van colon-rectumkanker (1990-1997)

Omstandigheden van diagnose

% Beperkte tumor



Het percentage beperkte tumoren is niet significant hoger bij de kankers gediagnosticeerd door screening dan bij deze gediagnosticeerd in andere omstandigheden (P>0,05). Deze bevinding geldt ook voor de gegevens van Vlaanderen en Wallonië afzonderlijk.

Resultaten

- 28 -

5. Antecedenten van kankerscreening

5.1. Antecedenten van kankerscreening en socio-economische klasse

De hierna voorgestelde gegevens hebben betrekking op antecedenten van kankerscreening bij borst- en colo-rectale kankerpatiënten en zeggen niets over antecedenten van kankerscreening in de algemene bevolking!

Voor de borstkankers worden er significant meer antecedenten van borstkankerscreening gevonden bij patiën-ten behorende tot de twee hoogste socio-economische klassen dan bij deze behorende tot de twee laagste klassen (P<0,05). Een significant (P<0,05) verschil wordt ook in Vlaanderen teruggevonden. In Wallonië lig het percentage antecedenten van borstkankerscreening hoger, maar niet significant (P=0,212), bij de twee hoogste socio-economische klassen.

Het percentage antecedenten van kankerscreening voor de geregistreerde prostaat-, colon-rectum- en huid non-melanomakankers is niet significant verschillend tussen verschillende socio-economische klassen.

Tabel 34. Percentage antecedenten van kankerscreening volgens socio-economische klasse bij de patiënten met borst-kanker (1990-1995)

% antecedenten van kankerscreening

50,6 (44,1-57,2)* Twee laagste socio-economische klassen (N=235)

Twee hoogste socio-economische klassen (N=152) 63,8 (55,6-71,4)

*95% B.I.

5.2. Antecedenten van kankerscreening en aanwezigheid van risicofactoren bij borst- en colorectale kankers

Als risicofactoren voor borstkanker werden o.a. geregistreerd borstkanker bij moeder en/of zuster, persoonlijke antecedenten zoals benigne hyperplasie van de borst.

Als risicofactoren voor colon-rectumkanker werden o.a. geregistreerd familiale antecedenten zoals dikke darm-kanker en darmpoliepen, persoonlijke antecedenten zoals ziekte van Crohn, ulceratieve colitis, colorectale kan-ker, darmpoliepen.

Tabel 35. Percentage antecedenten van kankerscreening volgens aanwezigheid van risicofactoren bij borst- en colorectale kankers (1990-1995)


Borstkanker, risicofactoren aanwezig (N=152) 71,7 (63,8-78,7)* Borstkanker, geen risicofactoren (N=309) 45,3 (39,7-51,0)


Colon-rectumkanker, risicofactoren aanwezig (N=105) Colon-rectumkanker, geen risicofactoren (N=309)

45,7 (36,2-55,2)* 23,6 (18,9-28,4)

*95% B.I.

Zowel bij de borst- als bij de colo-rectale kankers zijn er significant meer antecedenten van kankerscreening bij patiënten met risicofactoren dan bij deze zonder risicofactoren (P<0,0001).

5.3. Omstandigheden van diagnose en socio-economische klasse

De registratie bracht geen significante verschillen aan het licht tussen de socio-economische klassen voor wat de aanleiding tot de diagnose van borst-, colon-rectum- en prostaatkanker betreft.

Bespreking

- 29 -

Zoals uit de inleiding blijkt, bestaan er in België meerdere kankerregistratiesystemen, verschillend van type en van doelstellingen en met elk hun voordelen en beperkingen5.

Het NKR kan als enige populatieregister een schatting geven van de incidentie voor alle tumorlokalisaties. De PP hebben niet de functie van een populatiekankerregister dat beoogt een exhaustief beeld te geven van alle kankers binnen een welomschreven bevolking. Met de PP kunnen slechts schattingen worden gemaakt van de globale kankerincidentie en van deze voor de meest frequente kankerlokalisaties. De schattingen zijn geken-merkt door een vrij breed betrouwbaarheidsinterval en dus een lage precisie. De peilpraktijken bereiken onge-veer 1,5% van de Belgische bevolking. Aangezien de standaardfout in een eerste benadering omgekeerd evenredig is met de vierkantswortel van de steekproefgrootte, zijn de betrouwbaarheidsintervallen bij het NKR 8 maal smaller en nauwelijks zichtbaar. Een gevolg van de lagere precisie bij de peilpraktijken is dat trends moeilijker kunnen worden opgepikt 15.

In dit rapport wordt een vergelijking van de incidentieschattingen in de PP uitgevoerd met de incidentiecijfers van het NKR en met enkele andere bronnen, met de bedoeling de PP extern te valideren. Een belangrijke vraagstelling bij de PP is immers hoe de resultaten van het netwerk naar de totale bevolking te extrapoleren. Hierbij kunnen 2 aspecten worden onderscheiden: de representativiteit en de noemer. Het eerste heeft te ma-ken met de vraag in hoeverre het netwerk een goede afspiegeling is van de Belgische bevolking en/of de Bel-gische huisartsen. Het tweede heeft te maken met het feit dat de patiënten in het Belgische gezondheidssys-teem de huisarts vrij kunnen kiezen. Voor de representativiteit wordt gestreefd naar een homogene spreiding van de peilartsen over het hele land en naar een leeftijds- en geslachtsverdeling die zo conform mogelijk is aan deze van de Belgische huisartsen. Wat de noemer betreft, wordt het aantal contacten van de peilartsen op jaarbasis als uitgangspunt genomen. Om na te gaan in hoeverre deze methodologie tot goede resultaten leidt, werden de incidentiecijfers van enkele kankers vergeleken met deze van het NKR, met de gegevens van Likar en van AKR, met het Nederlands Kanker Register en met de op basis van de mortaliteit voor 1995 geschatte incidentie. Er dient wel te worden opgemerkt dat ook het NKR niet de gouden standaard is 6. Dezelfde opmer-king geldt trouwens ook voor de andere Belgische kankerregisters. Bij de uitgevoerde vergelijkingen dient ook rekening te worden gehouden met eventuele fouten in de teller bij de PP. Er kan echter worden aangenomen dat bij kankerregistratie het tellerprobleem minder aan de orde is, aangezien het een zeer ernstige aandoening is en er kan worden verondersteld dat de huisarts op de hoogte is, wanneer een van zijn patiënten kanker heeft.

Vergelijking incidenties PP met NKR

De incidentieschattingen van de PP liggen systematisch hoger dan de cijfers van het NKR, maar de mate van verschil wisselt volgens lokalisatie. Er is een grote discrepantie tussen de globale bruto kankerincidentie bij mannen (excl. non-melanoma huidkanker) in de PP en de cijfers van het NKR, de eerste liggen 51% hoger dan de tweede. Bij vrouwen liggen de globale bruto incidentiecijfers van de PP (excl. non-melanoma huidkanker) 33% hoger dan deze van het NKR. Het NKR zou een onderregistratie van 20-25% vertonen, met vermoedelijk een grotere onderregistratie bij mannen6. Bij mannen wordt het grootste contrast tussen de gegevens van de PP en deze van het NKR gevonden voor prostaatkanker, waar de cijfers van de PP 97% hoger liggen dan deze van het NKR. Hierop wordt verder teruggekomen. Er dient hier wel bij vermeld te worden dat de hier gebruikte NKR gegevens gaan tot 1995. Sinds 1996 is de gegevensverzameling van het NKR uitgebreid en is er een netwerk van bestaande registers, waaronder dat van Likar, AKR en VRGT, opgestart en aangevuld met ana-tomopathologische laboratoria en 3 universitaire radiotherapie-oncologie diensten. Voornamelijk in Vlaanderen is de registratie op zeer korte tijd zowel kwalitatief als kwantitatief verbeterd.

Voor de non-melanoma huidtumoren zijn de PP allicht een veel betrouwbaardere bron dan het NKR. Dit heeft te maken, zoals in de inleiding uiteengezet, met de specifieke werking van het NKR waarbij ambulante diagno-sestellingen en behandelingen, zeker als dit buiten het ziekenhuis gebeurt, minder efficiënt worden geregi-streerd.

De incidenties van de PP en van het NKR werden ook, onder de vorm van de M/I ratio, vergeleken met de sterftecijfers20. Deze ratio werd bepaald om een idee te krijgen van de kwaliteit van de incidentiegegevens. Er dient wel gelet te worden op het feit dat er zowel bij incidentie- als bij sterftecijfers m.b.t. kanker verschillende vertekeningen een rol kunnen spelen25. Voorbeelden van vertekening van de sterftecijfers zijn o.a. dat patiën-ten met een maligne tumor hieraan kunnen overlijden zonder dat de diagnose wordt gesteld of dat het bij pati-enten met veralgemeende kanker niet mogelijk is de primaire lokalisatie te achterhalen met als gevolg dat men deze gevallen zal terugvinden onder de rubriek “maligne neoplasmata zonder specificatie van de lokalisatie”. Daarnaast dient te worden gewezen op het feit dat de kwaliteit van de Belgische overlijdensstatistieken niet steeds optimaal is26.Voor incidentiecijfers stellen zich dezelfde vertekeningen: geen diagnosestelling, primaire lokalisatie kan niet achterhaald worden, niet signaleren van gevallen aan het kankerregister. Voor de PP ligt de M/I ratio voor wat de landelijke gegevens betreft steeds onder de waarde 1, terwijl voor het NKR de M/I ratio gelijk is aan 1 voor alle mannelijke kankerlokalisaties samen(exclusief non-melanoma huidkankers), en boven 1 voor longkanker. De M/I ratio binnen de PP sluit goed aan bij deze van het Nederlands Kanker Register.

Bespreking

- 30 -

De incidentieschattingen in de PP zijn, de non-melanoma huidkankers buiten beschouwing gelaten, vergelijk-baar voor de 3 gewesten, met uitzondering van de incidentie van borstkanker in Brussel. Deze ligt namelijk significant lager dan de incidentie in beide andere gewesten. De M/I ratio in de PP is voor Brussel echter ab-normaal hoog (0,8) zodat kan worden besloten dat de incidentieschatting voor Brussel onbetrouwbaar is. Er dient voorts te worden vermeld dat de incidentieschattingen in de PP voor Brussel, omwille van het kleine ab-solute aantal gevallen, een heel groot betrouwbaarheidsinterval hebben en dus heel weinig precies zijn. In het NKR zijn de incidenties systematisch het hoogst in Vlaanderen en het laagst in Brussel, terwijl Wallonië daar tussenin ligt. De M/I ratio is in het NKR steeds het grootst in Brussel, bijna steeds groter dan 1, gevolgd door Wallonië, waar hij ook vaak in de buurt van 1 ligt. Deze regionale verschillen wijzen op een verschil in registra-tiekwaliteit van de verschillende ziekenfondsen, die tot 1995 de enige aangevers waren voor het NKR.

Vergelijking incidenties PP met andere (dan NKR) kankerregisters in binnen- en buitenland

Bij vergelijking met het Nederlands Kanker Register en met het Likar en het AKR register in eigen land blijkt dat de cijfers van de PP goed aansluiten bij deze van het Nederlands Kanker Register, met uitzondering van long- en blaaskanker bij mannen en van prostaatkanker, waarvoor de incidentieschattingen in de PP hoger lig-gen dan in het Nederlands Register. In eigen land sluiten de incidentieschattingen van de PP goed aan bij deze van Likar, met uitzondering van de long- en blaaskankers bij mannen en de borstkankers bij vrouwen, waar-voor de schattingen in de PP hoger liggen dan de cijfers van Likar. De M/I ratio voor longkanker ligt in Likar boven de waarde 1 en wijst erop dat de incidentie allicht wordt onderschat, wat zou te verklaren zijn door het feit dat Likar enkel histologisch bevestigde kankers registreert. Voor de lagere incidentie van borstkanker in Likar kan geen verklaring worden gegeven. De door de PP geschatte incidentie voor prostaatkanker ligt hoger dan in de andere geciteerde bronnen, met uitzondering van het Likar register, waar de incidentie nog 24% ho-ger uitvalt dan in de PP. Deze hoge incidentie van prostaatkanker in de PP kan wellicht te maken hebben met de stijgende trend van prostaatkanker gediagnosticeerd door screening. Deze evolutie wordt verder opgevolgd.

De schattingen van de PP liggen systematisch hoger dan de cijfers van het AKR, met uitzondering van borst-kanker bij vrouwen, waar de cijfers vergelijkbaar zijn. Er dient te worden opgemerkt dat de registratie van het AKR in 1998 nog niet exhaustief was.

Vergelijking incidenties PP met de op basis van de mortaliteit geschatte incidentie

Met uitzondering van prostaatkanker bij mannen en borstkanker bij vrouwen liggen de op basis van de mortali-teit voor België geschatte incidentiecijfers niet ver van deze van de PP. Deze op basis van de mortaliteit ge-schatte incidentiecijfers liggen systematisch veel hoger dan de cijfers van het NKR. De cijfers van het Neder-lands Kanker Register en de op basis van de mortaliteit geschatte incidentiecijfers voor Nederland liggen dicht bij elkaar.

Een parameter die ook wordt gebruikt om een kankerregister te evalueren op volledigheid en betrouwbaarheid van de verzamelde informatie is het percentage gevallen met een anatomo-pathologisch bevestigde diagnose. Globaal ligt die in het NKR op 70-75% 6 . Bij vergelijking van het percentage histologische bevestiging voor enkele kankers tussen de PP en het NKR liggen deze binnen de PP hoger dan bij het NKR. In dit laatste werd een anatomo-pathologische diagnose echter uitsluitend weerhouden indien de resultaten ervan nauwkeurig en volledig werden ingevuld, wat niet altijd het geval was. De percentages voor de PP hebben betrekking op die kankergevallen waarvoor de huisarts aankruiste dat er een anatomo-pathologische diagnose was, ongeacht of het resultaat ervan was ingevuld, wat evenmin als bij het NKR altijd het geval was. Waarschijnlijk wordt hier dan ook voor het NKR een te pessimistisch beeld gegeven en zijn de verschillen tussen PP en NKR minder groot.

Voor een aantal parameters zijn de PP een aanvullende informatiebron op het NKR. Dit is onder meer het ge-val voor de grootte en uitbreiding van de tumor, waarover voor de bestudeerde periode geen informatie in het NKR beschikbaar is. In de toekomst zal echter binnen het NKR, in het kader van een hervorming van het regi-stratieformulier, de TNM-staging worden gebruikt voor het coderen van de klinische stadia24. Binnen de PP werden de grootte en de uitbreiding van de tumor via afzonderlijke parameters bevraagd (diameter, locale in-vasie, klieraantasting, metastasen). Bij analyse werd echter een belangrijk percentage ontbrekende gegevens vastgesteld per parameter afzonderlijk. Zo ontbrak bij de borstkankers in 9% van de gevallen de informatie over de diameter, in 18% de informatie over klieraantasting en in 26% gegevens over aanwezigheid van me-ta’s. Ook voor de prostaat- en colo-rectale kankers is er een aanzienlijk percentage ontbrekende gegevens. Opvragen van inlichtingen over klinische stadia zal wellicht accurater kunnen gebeuren in de toekomst binnen het NKR en gebeurt nu reeds beter binnen een klinisch kankerregister zoals het AKR.

Naast informatie over de grootte en uitbreiding van de tumor verzamelen de PP ook informatie over de om-standigheden van diagnose. Deze informatie komt niet in de registers voor.

Bespreking

- 31 -

In de literatuur wordt een goede consensus gevonden rond borstkankerscreening. Van de 3 onderzoeken (mammografie, lichamelijk onderzoek door een arts en borstzelfonderzoek) die in aanmerking komen om borst-kanker vroegtijdig op te sporen heeft tot nu toe enkel een regelmatig uitgevoerde mammografie in een reductie van de mortaliteit geresulteerd bij vrouwen tussen 50 en 69 jaar23. De doelgroep voor borstkankerscreening zijn dan ook de vrouwen tussen 50 en 69 jaar. Uit de gegevens van de PP blijkt dat 1/3 van de borstkankers bij vrouwen van 50-69 jaar door screening werden gediagnosticeerd, tegenover 23% van de kankers bij vrouwen van een andere leeftijd, wat significant minder was. Het percentage borstkankers door screening gediagnosti-ceerd bij vrouwen van 50-69 jaar vertoonde geen stijgende trend in de registratieperiode (1990-1997).

In meer dan de helft van de borstkankers gediagnosticeerd door screening gebeurde dit door de huisarts vol-gens de registratie van de PP.

In Wallonië bestond de screeningsactiviteit van de aldus gediagnosticeerde borstkankers altijd uit een mam-mografisch onderzoek al of niet gecombineerd met een ander onderzoek. In Vlaanderen bestond bij 1/5 van de door screening gediagnosticeerde borstkankers de screening uitsluitend uit palpatie door de arts. Uit een in 1995 gehouden enquête bij een representatief staal van Belgische huisartsen bleek dat de huisartsen in Vlaan-deren veel meer dan de Waalse collega’s geneigd waren slechts een mammografisch onderzoek voor te schrijven na een positieve palpatie, daar waar de collega’s uit Wallonië veel meer automatisch een mammo-grafie voorschreven27.

De helft van de prostaatkankers bij 45-64-jarigen werd gediagnosticeerd door screening, tegenover een derde bij de 65-jarigen en ouder, terwijl bij deze laatsten de incidentie het hoogst ligt. De huisarts speelt bij deze screening een zeer belangrijke rol. Bij ongeveer 75% van de prostaatkankers gediagnosticeerd via screening gebeurt dit door een digitaal rectaal onderzoek alleen of in combinatie met een PSA-bepaling. Tot nu toe be-staat er geen consensus in de literatuur dat het vroegtijdig opsporen van prostaatkanker d.m.v. het rectaal tou-cher, de transrectale echografie of het bepalen van het Prostaat Specifiek Antigengehalte (PSA) de prostaat-kankersterfte zou terugdringen. De sensitiviteit, specificiteit en de positieve predictieve waarde van deze drie diagnostische tests liggen te laag om een systematisch gebruik als opsporingsmethode te rechtvaardigen28,29,30. Bovendien is nog niet bewezen dat vroeg en agressief ingrijpen beter is dan een afwachtende houding waarbij alleen actie wordt ondernomen als zich symptomen voordoen.

Slechts 1/10 van de colo-rectale kankers werd door screening gediagnosticeerd, waarvan de huisarts er 60% van voor zijn rekening nam. Het absoluut aantal kankers door screening gediagnosticeerd was te klein om ver-dere opsplitsing volgens type van screeningsactiviteit mogelijk te maken. Tot op heden bestaat er trouwens geen consensus rond een te voeren opsporingsbeleid in de algemene bevolking. Risicopatiënten daarentegen (b.v. ziekte van Crohn, familiale colo-rectale kankers) moeten kunnen genieten van een opvolging in functie van hun risiconiveau 31.

Iets meer dan 25% van de non-melanoma huidkankers werd door screening (inspectie) gediagnosticeerd, waar-bij het percentage bij de 65-jarigen en ouder significant hoger lag dan bij de jongere patiënten. De huisarts speelde bij deze screening de hoofdrol.

De registratie van de PP laat toe om de relatie tussen uitbreiding van borst-, prostaat- en colo-rectale kankers en de omstandigheden van diagnose te bestuderen.

Het belang van borstkankerscreening bij vrouwen van 50-69 jaar blijkt uit de registratie. Bij vrouwen met borst-kanker uit deze leeftijdsgroep ligt het percentage beperkte kankers (met doorgaans gunstiger prognose) signifi-cant hoger dan bij de borstkankers gediagnosticeerd in andere omstandigheden. Dit gunstig effect van scree-ning werd niet teruggevonden bij vrouwen van andere leeftijdsgroepen.

Voor colo-rectale en voor prostaatkankers ligt het percentage beperkte tumoren bij screening niet hoger dan in andere diagnoseomstandigheden.

De resultaten van de PP illustreren verder dat antecedenten van borst- en colorectale kankerscreening bedui-dend meer zijn terug te vinden bij kankerpatiënten met een risicoprofiel en dat antecedenten van borstkankers-creening ook significant meer aanwezig waren bij vrouwen met borstkanker en behorende tot de hogere socio-economische klassen dan bij deze van de lagere klassen.

Besluit

- 32 -

Uit dit rapport blijkt dat de schattingen van de incidentie voor enkele frequente kankerlokalisaties en voor alle lokalisaties samen door de PP vrij goed liggen, met misschien een lichte neiging tot overschatting. Er werd na-gegaan of deze neiging tot overschatting te maken had met registratie van prevalente gevallen of met multipe-le registratie, maar dit bleek niet het geval. Er kan dus worden besloten dat de strategie van een representatie-ve selectie van artsen en de wijze om de noemer te schatten betrouwbaar is. De precisie van de schattingen is echter laag. Het gevolg hiervan is dat de resultaten indicatief zijn en bijgevolg niet kunnen worden gebruikt om gedetailleerde hypothesen te testen. De algemene voordelen van de PP zijn dat het gaat om een eenvoudige registratie, met snelle feed back, een dynamisch systeem dat het mogelijk maakt om op soepele wijze parame-ters toe te voegen of te wijzigen, wat niet mogelijk is in een register. De PP hebben niet de bedoeling om de taak van andere instrumenten, in casu het NKR en andere registers, over te nemen. Informatie over klinische stadia kan trouwens best via klinische registers en in de toekomst ook via het NKR worden opgevraagd. Derge-lijke gegevensinzameling via de PP blijkt vrij onvolledig te zijn en onvoldoende precies.

Daar waar de PP een waardevolle aanvullende bron zijn, is op het vlak van de omstandigheden van diagnose. Ze kunnen door een continue registratie van deze parameter een indicatie geven over de impact van over-heidscampagnes rond screening en van de verspreiding van aanbevelingen van goede praktijkvoering bij art-sen.

De gegevens illustreren trouwens het gunstig effect van borstkankerscreening bij de doelgroep.

De gegevens laten ook toe de evolutie van het aandeel van screening in de kankerdiagnose te volgen, het type van screeningsactiviteit te bestuderen, samen met de rol die de huisarts bij screening speelt. Al deze parame-ters worden continu in de tijd opgevolgd en zullen op regelmatige tijdstippen worden gerapporteerd. Zo zal in 2002 de toestand van de periode 1998-2000 worden belicht.

Bibliografie

- 33 -

1. Drieskens S, Van Oyen H, Tafforeau J, et al. Overlijden en oorzaakspecifiek overlijden in de Vlaamse Gemeenschap 1992-1994. WIV, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap 1999. D/1999/2505/21.

2. Tafforeau J, Drieskens S, Van Oyen H, et al. Statistiques de décès en Communauté française 1992-1994. ISP, Ministère de la Communauté française 1999. D/1999/2505/20.

3. Boyle P. Cancer incidence registration. Eur J Cancer 1991;27:112-13.

4. Muir C S, Boyle P. The burden of cancer in Europe. Eur J Cancer 1990;26:1111-13.

5. Haelterman M. Kankerregistratie: belang en noodzaak van een registratienetwerk. In: Preventieve Ge-zondheidszorg. Vlaams Preventiecongres 1997. Diegem: Kluwer Editorial, 1997:1008-18.

6. Haelterman M. Kanker in België, 1993-1995. Nationaal Kankerregister. Belgisch Werk tegen Kanker, 2000.

7. AKR. Kankerregistratie in de provincie Antwerpen. Incidentiejaar 1998. Vlaamse Liga tegen Kanker, 2001.

8. Buntinx F, Cloes E, Dhollander D, et al. Incidence of cancer in the Belgian Province of Limburg 1996-1998. Limburgse Kankerstichting, 2000.

9. Fortuin M, Thibaut A, Weyler J. Registratie Bronchuscarcinoom. Incidentiejaar 1994. Vlaamse Vereni-ging voor respiratoire gezondheidszorg en tuberculosebestrijding, 1996.

10. Brochez L, Verhaeghe E, Bleyen L, et al. Cancer registration in Belgium: experience from a melanoma registration programma in the province of East-Flanders. Arch Public Health 2000;58:263-79.

11. De Plaen P. Le registre du myélome 94-99: les résultats. In: Le myélome multiple, novembre 1999, ISP, Bruxelles.

12. Van Casteren V, Deleu Y, Lion J. De morbiditeit in België in 1985-1986. Registratie door de huisartsen-peilpraktijken. Instituut voor Hygiëne en Epidemiologie, 1987. Rapport D/1987/2505/25.

13. Van Casteren V, Van der Veken J, Lion J. De morbiditeit in België in 1987. Registratie door de huisart-senpeilpraktijken. Instituut voor Hygiëne en Epidemiologie, 1989. Rapport D/1989/2505/05.

14. Van der Veken J, Van Casteren V. Borst-, cervix-, prostaat-, huid- en colorectale tumoren. Registratie in 1990 door huisartsenpeilpraktijken. Instituut voor Hygiëne en Epidemiologie, 1992. Rapport D/1992/2505/31.

15. Quataert P, Haelterman M, Van Casteren V. Hoe representatief zijn de peilartsen? Een oefening voor kanker. HANU 2000;1:33-8.

16. Lobet M, Stroobant A, Mertens R, Van Casteren V et al. Tool of validation of the network of sentinel general practitioners in the Belgian health care system. Int J Epid 1987;16:612-18.

17. Nationaal onderzoeksprogramma in de sociale wetenschappen. Brussel, Diensten van de Eerste Mi-nister, Programmatie van het Wetenschapsbeleid, 1978,1G: 11-12.

18. Dean AG, Dean JA, Coulombier D, et al. Epi Info, version 6: a word processing, database, and statistics program for epidemiology on microcomputers. Centers for Disease Control and Prevention, Atlanta, Geor-gia, USA 1994.

19. Jolley D. The glitter of the t table. The Lancet 1993;342:27-9.

20. Van Oyen H, Tafforeau J, Cornelis R, Lafontaine M. Standardized Procedures for Mortality Analysis, version 1. IHE/Epi-soft2. 1994.

21. Visser O, Coebergh JWW, Schouten LJ, Dijck JAAM van (editors). Incidence of cancer in the Nether-lands 1997. Utrecht: Vereniging van integrale kankercentra, 2001.

22. Ferlay J, Bray F, Sankila R, Parkin D.M. EUCAN: Cancer incidence, mortality and prevalence in the European Union 1995, version 2.0. IARC Cancerbase no 4, Lyon, IARC Press, 1999.

23. De Wolf CJM, Perry NM. European guidelines for quality assurance in mammography screening. 2nd edi-tion. Europe against cancer. European Commission, Luxembourg, 1996.

24. Sabin LH, Wittekind Ch. (editors) TNM classification of malignant tumours. Fifth edition. A John Wiley and sons, inc., publication. New York, 1997.

Bibliografie

- 34 -

25. Doll R, Peto R. The causes of cancer: Quantitative estimates of avoidable risk of cancer in the United States today. Oxford University Press, 1981.

26. Aelvoet W. Mortaliteitsstatistieken voor een gezondheidsbeleid. In: Preventieve gezondheidszorg. Vlaams Preventiecongres 1997. Diegem:Kluwer Editorial, 1997: 1008-18.

27. Association contre le Cancer. Etude sur la prévention en médecine générale. Septembre 1995.

28. Bentvelsen FM, Schröder FH. Modalities available for screening for prostate cancer. Eur J Cancer 1993;29A:656-61.

29. Putzeys T, Verbaeys A. Prostaat specifiek antigeen. Folia Diagnostica 1997;6:21-8.

30. SSMG Recommandations de bonne pratique. L’antigène prostatique par le dosage du PSA. Supplément au numéro 171 (mars 2000) de la Revue de la Médecine Générale.

31. Capet F, Drieskens S, Haelterman M, et al. Cancer colorectal:Etat des connaissances en Belgique et apport d’éléments pour l’élaboration d’une politique de santé. ISP/Episerie no 17. Brussel 1999. D/1999/2505/04.

D/2001/2505/13

Kankerregistratie door de Huisartsenpeilpraktijken 1990 ... · Van Casteren V. , Haelterman M ....

Documents

Transcript of Kankerregistratie door de Huisartsenpeilpraktijken 1990 ... · Van Casteren V. , Haelterman M ....