12 !"#$%&"'"#()*+"%!())"% 20.03.2014

Nucleaire veiligheidstop 2014

Grote problemen, piepkleine stappenOndanks de aanwezigheid van bijna alle wereldleiders zal de nucleaire veiligheidstop in Den Haag nog geen voetnoot in de wereldgeschiedenis opleveren. Toch is alle moeite niet voor niets. ‘De top dwingt landen hun nucleaire zaken op orde te hebben.’ door Rutger van der Hoeven

MET NOG een paar dagen te gaan tot de groot-ste bijeenkomst van wereldleiders ooit stijgt in Nederland de top-koorts tot grote hoogten. Afgezette snelwegen, F-16’s die permanent in de lucht zijn en afgesloten woonwijken beheersen het nieuws al maanden. De top moet ook wel heel belangrijk zijn, want Obama komt en alle andere grote leiders volgen in zijn kielzog. En nucleaire veiligheid is natuurlijk sowieso heel belangrijk.

Over de grens heerst echter grote stilte over de Nuclear Security Summit (nss) die op 24 en 25 maart in Den Haag wordt gehouden. De grote leiders zelf, hun ministers, hun woord-voerders: geen woord. De kranten en tv-stati-ons, inclusief grote dagbladen als The New York

Times en The Guardian, houden zich op de vlakte. Zelfs tijdschriften over internationale betrekkingen en ngo’s die zich op nucleaire vei-ligheid toeleggen wijden er geen letter aan.

Het is pijnlijk om te constateren, maar Nederland is iets te veel onder de indruk van zijn eigen topconferentie. In het grote geheel der dingen stelt deze conferentie weinig voor. De ambitie is ook klein: een niet-bindend com-

Opbouw van de vergaderzaal in het World Forum-congrescentrum in Den Haag voor de nucleaire top van 24 en 25 maart

20.03.2014 !"#$%&"'"#()*+"%!())"% 13

muniqué dat zorgvuldig om de structurele pro-blemen rond nucleaire veiligheid heen draait, is het hoogst haalbare. En dat is dan het derde niet-bindende communiqué op rij, want in 2010 en 2012 waren er ook al dergelijke slot-verklaringen. Alleen een ruzie of akkoord bui-ten de officiële agenda om kan het geheel nog werkelijke inhoud geven.

Om de status van de huidige top te begrij-pen, moeten we eerst terug in de tijd. Nucle-aire veiligheid betekende in de twintigste eeuw drie dingen: 1. Zorgen dat er geen kernoorlog zou komen. 2. Zorgen dat er geen kerncentrales de lucht in gingen. 3. Zorgen dat er geen kern-wapenlanden bij zouden komen. In nucleaire kringen heten deze drie prioriteiten de ‘drie pij-lers’. Op 11 september 2001 kwam hier met stip een vierde pijler bij: zorgen dat er geen aanslag met een kernwapen wordt gepleegd. De Ver-enigde Staten namen hiervoor natuurlijk het voortouw, door onder president George Bush junior in het Midden-Oosten achter potenti-ele terroristen aan te gaan. President Barack Obama gooide het over een andere boeg: inter-nationale samenwerking.

In 2009 verkondigde Obama in een toe-spraak in Praag ‘duidelijk en met overtuiging Amerika’s toewijding om een wereld te berei-ken zonder nucleaire wapens. We moeten vol-houden. Yes, we can.’ Dit leidde tot het New Start-akkoord met Rusland, een nieuw wapen-reductie-akkoord, en de Nuclear Security Sum-mit 2010 in Washington. De uitkomst van deze grootste samenkomst van wereldleiders sinds de oprichting van de Verenigde Naties in 1945 viel echter danig tegen. De slotverklaring over de bestrijding van nucleair terrorisme bevatte nietszeggende frasen van het type: ‘Wij her-bevestigen de fundamentele verantwoordelijk-heid van staten om hun nucleaire materialen te beveiligen.’ Twee jaar later, in Seoul, werd het communiqué iets specifieker, bijvoorbeeld over het belang van het internationaal atoomagent-schap (iaea). Maar het bleef allemaal niet-bin-dend en algemeen. In Den Haag volgt nu ronde drie.

HET IS UNFAIR om het gebrek aan tastbare resultaten Obama aan te rekenen. Hij erkende in zijn toespraak van 2009 dat er internationaal geen overeenstemming is over nucleaire zaken en dat het decennia zal duren voor de wereld werkelijk richting Global Zero zou gaan: een wereld zonder kernwapens. De tweejaarlijkse topconferenties zijn er in Obama’s optiek niet voor bedoeld om reuzenstappen te maken naar een kernbomvrije wereld. Wel wil hij nucleaire veiligheid op de internationale agenda houden en langzaam naar een nieuwe werkelijkheid gaan.

De realiteit is echter dat die nieuwe wer-kelijkheid er nooit zal komen zolang er op de nucleaire conferenties minutieus om alle gevoelige onderwerpen heen wordt gestapt. Achter de niet-bindende, globale statements schuilt namelijk grote internationale verdeeld-

heid over nucleaire zaken. Neem alleen al de term ‘nucleaire veiligheid’. De VS houden hardnekkig vast aan de enge definitie van de term, die erop neerkomt dat terroristen hun handen niet op nucleair materiaal mogen leg-gen. Maar voor veel landen is het absurd om niet te kijken naar de massa nucleaire wapens die de kernwapenlanden bezitten – de VS en Rusland hebben er elk rond de achtduizend. Of om alleen te kijken naar de beveiliging van de groeiende berg radioactief afval, en niet na te gaan hoe die berg verminderd kan worden. Andere landen willen dat vooral de groot-machten hun bondgenoten aanspreken op de verspreiding van kernwapentechnologie. Zo zouden de VS vooral Israël en Pakistan in de hand moeten houden.

En dan is er natuurlijk nog het belangrijkste pijnpunt, een onderwerp waarop de komende tijd nul komma nul vooruitgang kan worden verwacht: de verdeling van de wereld in nucle-aire haves en have nots. De eersten mogen dui-zenden kernwapens over de hele wereld stal-len en ermee dreigen (‘We houden alle opties open’), terwijl de andere landen hun nucleaire industrie voortdurend moeten laten doorlich-ten.

De kernwapenverdeling is gebaseerd op de machtsverhoudingen in de wereld van 1945, en dus mogen Frankrijk en Groot-Brittannië kern-wapens hebben, en India, Brazilië en Iran niet. Dat ergert alle landen die vinden dat het Wes-ten zich nog te veel de baas van de wereld vindt. En dat zijn er veel.

Ten slotte zijn er op het gebied van nucleaire veiligheid enkele grote internationale proble-men die niet op de agenda staan in Den Haag. Dan gaat het bijvoorbeeld om Irans nucleaire programma, het kleine maar bijzonder zorge-lijke arsenaaltje van Noord-Korea, de nucle-aire ambities van Saoedi-Arabië en kernmacht van Israël. Alleen in de wandelgangen bestaat in Den Haag de mogelijkheid om daarover te spreken.

IN DEN HAAG wordt over de meeste nucleaire problemen niet gepraat, erkent ook hoogleraar

Matthew Bunn, onderzoeker aan het centrum voor nucleaire veiligheid van Harvard Univer-sity. Desondanks vindt hij het geen nutteloze bijeenkomst. ‘Het is geen top over alle terrei-nen van nucleaire veiligheid, maar nucleair ter-rorisme is op zichzelf al een urgent probleem. Het is al grote winst dat zo veel leiders een paar dagen over dat probleem praten. Er liggen op dat terrein genoeg problemen.’

Een recent rapport van de ngo Nuclear Threat Initiative illustreert waar Bunn op doelt. ‘Over de hele wereld is zo’n tweeduizend ton voor wapens geschikt nucleair materiaal opge-slagen, op honderden opslagplaatsen; sommige zijn slecht beveiligd’, opent het rapport. Geen prettig idee, als een balletje plutonium ten grote van een grapefruit al genoeg is voor een kern-bom. Ook herinnert het rapport eraan dat elk jaar meer dan honderd gevallen van diefstal en andere illegale praktijken met nucleair materi-aal worden gemeld.

Op de eerdere toppen in Washington en Seoul is ook over dit nucleaire zwerfafval geen enkele harde afspraak gemaakt. De winst ligt echter niet in de harde afspraken, stelt Har-vard-hoogleraar Bunn. ‘Deze top dwingt aller-lei landen ertoe om hun nucleaire zaken eens in de twee jaar op orde te hebben. Ze moeten precies rapporteren wat ze doen om hun nucle-aire materialen te beveiligen, en dat dwingt ze om secuur hun situatie in kaart te brengen. Het dwingt samenwerking af tussen allerlei bureau-cratische en militaire organisaties in landen met nucleair materiaal.’

De nucleaire topontmoetingen bieden een podium waarop landen goede sier kunnen maken met hun eigen initiatieven, meent Bunn. ‘Presidenten staan nu eenmaal graag op het podium voor hun collega’s, om applaus te krij-gen voor een vrijwillige stap. Er is in Washing-ton en Seoul niets bindends afgesproken over het verwijderen van nucleaire materialen, maar toch hebben zeven landen die bijeenkomsten aangegrepen om aan te kondigen dat ze afstand hadden gedaan van al hun voor kernwapens geschikte nucleaire materialen. Daardoor hoe-ven we ons nu geen zorgen meer te maken om kernwapenmateriaal in Oekraïne, een grote opluchting in de huidige situatie.’

En precies als Obama ziet Bunn ook al winst in het bijeenbrengen van verschillende leiders om samen aan iets te werken. ‘Op de nucleaire veiligheidstop zitten afgevaardigden van aller-lei landen schouder aan schouder om samen te werken aan een concreet probleem. De nucle-aire haves en have-nots, Israël en de Arabische landen, Pakistan en India. Natuurlijk praten zij ook over andere nucleaire zaken, en dat zou zonder deze top nooit op deze schaal mogelijk zijn.’

Verwacht dus geen Verdrag van Den Haag dat in geen enkel geschiedenisboek zal ontbre-ken, of een wereldwijde koersverandering in nucleaire zaken. Mogelijk wel een gesprek bij de koffieautomaat waar een nieuw klein stapje wordt gedaan naar een veiliger wereld.

EV

ER

T-J

AN

DA

NIE

LS

/ H

H

Een communiqué dat om de structurele problemen rond nucleaire veiligheid heen draait, is het hoogst haalbare

‘Presidenten staan graag op het podium voor hun collega’s, om applaus te krijgen voor een vrijwillige stap’