Jasper-Jarno - pws hongerwinter.def verbeterd · uitsluitend tegen de eigen bevolking keerde. De...

1

Namen: Jarno Welleman en Jasper Vianen

Klas: 5HB

Vak: Geschiedenis

Docent: De heer Van der Vos

De Hongerwinter

2

Voorwoord

Iedereen weet wel wat de hongerwinter is, het is namelijk de Oorlogswinter van 1944/1945.

Er werd toen gevochten tussen de Duitsers en de geallieerden. Onder de geallieerden

hoorden onder meer de volgende landen: Het Verenigd Koninkrijk, China, de Verenigde

Staten, de Sovjet‐Unie en Canada.

De oorlog vond plaats tussen 1939 en 1945.

In deze zeer strenge maar ook lange winter is heel veel honger geleden in Nederland. Maar

hoe de hongerwinter is ontstaan, in welke delen van het land de honger het ergst was en

hoe er een eind aan gekomen is, wisten wij niet en daarom wilden wij dit graag

onderzoeken.

Wij hebben dit profielwerkstuk geschreven met als hoofdvraag:

Hoe is de hongerwinter ontstaan?

Om dit goed uit te kunnen zoeken hebben wij de volgende deelvragen bedacht:

1. Wat was de oorzaak van de hongerwinter?

2. Wat was het gevolg van de hongerwinter in Nederland?

3. Wat deden de Duitsers aan het probleem?

4. Hoe probeerden de mensen te overleven?

5. Wat zijn de gevolgen voor baby’s die in de hongerwinter werden geboren?

6. Wat was het gevolg van de hongerwinter in Gouda?

7. Hoe kwam er een einde aan de hongerwinter?

Voor de beantwoording van deze vragen hebben wij informatie gezocht op het internet en in

verschillende boeken. Met deze informatie hebben wij ons profielwerkstuk kunnen

schrijven.

Wij danken in het bijzonder de heer L. de Jong voor zijn zeer precieze werk over de oorlog.

Wij hopen dat u na het lezen van dit profielwerkstuk inzicht heeft gekregen in de oorzaken

en gevolgen van de hongerwinter.

3

Inhoudsopgave

Voorwoord 2

Deelvraag 1 Wat was de oorzaak van de hongerwinter? 4

Deelvraag 2 Wat was het gevolg van de hongerwinter in Nederland? 7

Deelvraag 3 Wat deden de Duitsers aan het probleem? 8

Deelvraag 4 Hoe probeerden de mensen te overleven? 11

Deelvraag 5 Wat zijn de gevolgen voor baby’s die in de hongerwinter werden geboren? 14

Deelvraag 6 Wat was het gevolg van de hongerwinter in Gouda? 15

Deelvraag 7 Hoe kwam er een einde aan de hongerwinter? 19

Hoofdvraag: Hoe is de hongerwinter ontstaan? 21

Bijlagen Interview 17

Bronnen 22

Logboek 24

Gis‐vis 30

Evaluatie 32

4

Wat was de oorzaak van de hongerwinter?

Radio Oranje bracht 17 september 1944 het grote nieuws en zond tegelijk een oproep van

de regering uit die verstrekkende gevolgen zou krijgen. De regering kondigde namelijk aan,

dat ze 'na rijp beraad' had besloten tot een algehele spoorwegstaking. De bedoeling daarvan

was, dat de Duitsers geen gebruik konden maken van de treinen om soldaten en materieel

naar het front bij Arnhem te brengen.

De belangrijkste oorzaak van die hongerwinter was die spoorwegstaking. Maar net zo

belangrijk was operatie Market Garden. Vóórdat de spoorwegstaking werd afgekondigd

dreigde er al een brandstofgebrek voor het westen omdat de geallieerden half september

1944 het Limburgse mijngebied hadden veroverd. Dit was operatie Market Garden. Deze

vond plaats over land maar vooral door de lucht. Hierdoor konden geen kolen meer

vervoerd worden van Limburg naar het bezette westen van Nederland. De Nederlandse

secretaris‐generaal van handel, nijverheid, landbouw, visserij en voedselvoorziening

Hirschfeld kreeg weliswaar op 15 september de toezegging van de Duitse autoriteiten dat er

kolen vanuit de Duitse mijngebieden naar Nederland konden worden gebracht, maar dat kon

alleen per trein. En dat lukte dus niet omdat twee dagen later de spoorwegstaking een feit

was.

Ook toen de slag om Arnhem na ruim een week mislukt was, ging de spoorwegstaking door.

De Duitsers hadden toen, voor eigen gebruik, al weer treinen rijden. Ze werden bemand

door Duits personeel. Het nadelig effect voor de Duitsers was daarmee tot een minimum

teruggebracht. Maar het gevolg voor de Nederlandse bevolking was zeer groot. Doordat de

Duitsers in de loop van de oorlog al veel auto's en schepen hadden gevorderd én doordat er

bijna geen olie te krijgen was, waren de treinen al lang hét belangrijkste en bijna het enige

vervoermiddel geworden voor personen en ook voor voedsel. Zo werden bijvoorbeeld in

augustus 1944 vrijwel alle aardappelen voor de bevolking van Amsterdam per trein

aangevoerd.

De gevolgen van de spoorwegstaking werden dan ook snel merkbaar. In de loop van oktober

vielen gasfabrieken en elektriciteitscentrales stil, trams reden bijna niet meer en op de

zwarte markt kostten aardappelen nu al tien keer zoveel als in augustus. Het nijpende

gebrek aan voedsel werd nog erger door de Duitse reactie op de staking. Als straf verboden

ze om voedsel per schip over het IJsselmeer naar Holland te brengen. Bovendien werden

grote voorraden meel, suiker en kruidenierswaren bij grossiers in het westen geblokkeerd.

Als die Hollanders dan zo nodig de treinen stil wilden leggen, dan zouden ze ook voelen dat

ze daarmee de hel over hun eigen landgenoten afriepen…

De regering in Londen realiseerde zich natuurlijk ook, dat de staking zich nog vrijwel

uitsluitend tegen de eigen bevolking keerde. De socialistische minister Albarda voelde ervoor

deze zinloos geworden staking te stoppen. Maar de meerderheid niet. Dat blijkt als

Gerbrandy op 6 oktober 1944 via Radio Oranje vertelde, dat er 'zeer goede en

steekhoudende gronden' waren om door te gaan.

5

Gerbrandy noemde er drie:

1. ‘Er is geen generaal pardon te verwachten voor de stakers, doch slechts een

afschuwelijke weerwraak op de duizenden employés, die dan in de muil van de leeuw

zouden lopen.'

2. 'De Duitsers zouden een weer functionerend spoorwegnet slechts misbruiken om alle

nog resterende voorraden het land uit te slepen.'

3. 'Het zwaarstwegende motief hebben wij voor het laatst bewaard: Indien in Nederland

de spoorwegen weer aan de gang gaan, zou het geallieerd opperbevel de taak moeten

overnemen, die thans met onzelfzuchtige toewijding en ten koste van bloedige offers door

de stakende spoorwegmannen wordt uitgevoerd. Zij hebben het verkeer praktisch stilgelegd.

Deze daad, die in de hele wereld diepe indruk heeft gemaakt strekt hen tot roem, in weerwil

van alle rampen ermee verbonden. Zou de staking echter worden opgeheven dan zou de

geallieerde luchtmacht tussenbeide moeten komen in veel sterkere mate dan thans reeds

geschiedt. Dan zou ze zich richten tegen de treinen, die bemand zijn door Nederlanders. Ook

dan zou elk transport in het gehele nog bezette gebied stil komen te liggen. Ook dan zouden

de onvermijdelijke gevolgen zijn: dreigende hongersnood, stilliggende

elektriciteitscentrales en gasfabrieken en bovendien een onvermijdelijk aantal slachtoffers

onder de burgerbevolking. En dan, het ergste van alles met het oog op de toekomst, zou het

gevolg tevens zijn: Een vernield spoorwegnet door het hele land heen.'

Er was maar één steekhoudend argument:

‘Als de staking wordt opgeheven zullen de geallieerden er met hun Spitfires en

bommenwerpers voor zorgen, dat de treinen toch stil komen te staan’. ‘Ze zullen het hele

Nederlandse spoorwegnet platgooien’.

Het waren dus in feite de geallieerden die besloten dat de staking moet doorgaan, met alle

gevolgen van dien. Zoals het ook de geallieerden (en niet de Nederlandse ministers in

Londen) waren die op 17 september 1944 de spoorwegstaking afdwongen.

Het waren de geallieerden, die besloten tot de spoorwegstaking. En zij waren het ook die

ervoor zorgden dat de staking werd doorgezet. Op straffe van de totale vernietiging van het

spoorwegnet. Gerbrandy zei het letterlijk: 'Dat was het ergste van alles'. Dat vond ook de

directie van de spoorwegen. Het was de NS wel wat waard om, met de bevrijding in zicht,

een verzetsimago op te bouwen. Het bedrijf had het in de eerste oorlogsjaren jammerlijk

laten afweten door niet te staken toen er duizenden joodse landgenoten en andere

slachtoffers van de nazi's afgevoerd werden naar de vernietigingskampen. Ook de NS was

voor doorstaken. In oktober zag het er naar uit dat de rest van Nederland snel zou worden

veroverd. Dit betekende dat de 3,5 miljoen inwoners van de steden in het westen de

hongersnood tegemoet gingen.

Voor de bevolking bleef er in die koude winter geen ander alternatief over dan zélf de boer

opgaan. En dat gebeurde. Al sinds oktober van dat jaar waren er massa's mensen die met

handkarren, fietsen (voor zover die nog niet door de Duitsers ingepikt waren) en

kinderwagens, het platteland afstruinden, op zoek naar eten. Steeds verder trokken ze het

land in en in steeds grotere aantallen. Spaargeld en kostbaarheden gingen mee als

6

ruilgoederen. Ze sliepen in voor dit doel ingerichte scholen of bij boeren. Op deze manier

bleven veel mensen in leven. Maar mensen verzwakten snel door alle ontberingen en in

februari en maart stierven de mensen bij duizenden. Begin april moesten ook de

hongertochten stoppen omdat intussen oost‐Nederland bevrijd was en de Wieringermeer

door de Duitsers onder water was gezet. Hierdoor dreigde de totale catastrofe voor de

burgers in west‐Nederland. Ondanks de pleidooien van de Nederlandse regering in Londen

weigerde het geallieerd opperbevel om een aanval op west‐Nederland te doen. Tot twee

keer toe liet Eisenhower weten, dat een aanval op Berlijn beter zou werken. Voor de

geallieerden was het van groot belang om snel door te stoten naar het oosten en ervoor te

zorgen dat de Russen niet te ver naar het westen zouden oprukken. Eisenhower gebruikte

ook als argument, dat een aanval op west‐Nederland teveel burgerslachtoffers zou kosten.

Intussen vielen in de grote steden heel veel burgerslachtoffers. Op 24 april stopten de

gaarkeukens met het verstrekken van de halve liter gekleurd water, die nog steeds de naam

'eten' droeg. De brandstof was praktisch op en alleen voor de kinderen was nog voor een

paar dagen iets te eten beschikbaar. Op 28 april was bij zo goed als iedereen het eten op. Op

29 april gaven de Duitsers toestemming aan geallieerde voor voedseldroppings bij de grote

steden. Het eten werd, door heel veel bureaucratie , pas 14 dagen later aan de bevolking

uitgedeeld. Op dat moment was west‐Nederland al een week bevrijd en arriveerden er ook

auto's en schepen met voedsel. Voor 22.000 mensen was het te laat. Voor heel veel mensen

kwam de bevrijding en daarmee de komst van eten op het nippertje.

7

Wat was het gevolg van de hongerwinter in Nederland?

Door de spoorwegstaking en het transport embargo van de Duitsers kon er geen eten meer

naar de steden in het westen worden vervoerd. Doordat het zuiden van Nederland al was

bevrijd en de kolenmijnen in Limburg waren er uiteindelijk geen kolen meer te krijgen. De

Duitsers hadden in de loop van de oorlog bijna alle auto’s en fietsen gevorderd dus het enige

vervoer middel was de trein, zo werd ook bijna al het eten door de bezorgd. zo kwam het

dus dat in augustus een aardappel 10 keer zo veel kostte als een maand eerder. Doordat er

geen eten meer te vinden was in de stad gingen veel mensen naar het platteland om daar

eten te kopen. Deze tochten worden ook wel hongertochten genoemd.

Tijdens de winter van 1944‐1945 was het erg koud in Nederland, hierdoor was het extra

moeilijk om in leven te blijven. De hoeveelheid brandstof die je verbrande was namelijk vele

malen hoger dan de hoeveelheid brandstof die je binnen kreeg. Door de ijzige kou was het

ook erg zwaar om er op uit te gaan en op zogenoemde hongertochten te gaan. Omdat het

erg koud was in die winter moesten de mensen ook hout verzamelen om dat op te kunnen

stoken en zo warm te blijven. Dit hout verzamelde mensen door bomen te kappen of toen

de winter net begonnen was de takken van net gesnoeide bomen pakken. Een andere

manier om aan brandhout te komen was al het hout uit leegstaande huizen halen, dit waren

vooral huizen waar bijvoorbeeld joden in hadden gewoond. Houten blokjes die onder de

tramrails zaten werden ook gepakt om op te stoken. Ook werd turf als brandstof herontdekt

hieraan kun je dus zien dat de mensen op alle mogelijke manieren aan brandstof probeerde

te komen.

Tijdens deze hongerwinter waren er gelukkig wel centrale gaar keukens waar mensen een

minimale hoeveelheid eten konden halen. Naarmate de winter verder was gevorderd was er

ook steeds minder eten beschikbaar voor de gaarkeukens en bestond de maaltijd uit warm

water wat de naam soep droeg en af en toe kwam je nog iets van een aardappelschil tegen.

De hoeveelheid eten die de mensen kregen van de gaarkeuken was ook lang niet genoeg om

van te blijven leven dus moesten mensen nog steeds op elke mogelijke manier aan iets

extra’s proberen te komen om te overleven.

De Duitsers hadden ook alle auto’s en fietsen gevorderd zodat je niet even binnen een dag

heen en weer kon naar het oosten om daar eten te halen. Voor de weinige fietsen die de

mensen hadden verstopt waren er geen rubberen banden meer dus veel mensen die een

fiets hadden reden met houten banden, dit fietste zoals je je wel kunt voorstellen niet echt

fijn. Er waren maar weinig mensen die nog een fiets bezitten dus moest het overgrote deel

van de mensen gewoon lopend op zoek naar eten wat zoals logisch ook de nodige energie

kostte. De mensen die lopend op zoek moesten naar eten waren meestal wel een paar

dagen weg, dit kwam vooral door het feit dat de Duitsers een avond klok hadden ingesteld

en niemand meer na 8 uur zich nog op straat mocht begeven.

De Duitsers gebruikte in de oorlog een distributie systeem, dit hield in dat iedereen bonnen

kreeg waarmee ze behaalde eenheden en hoeveelheden voedsel konden kopen. Tijdens de

hongerwinter was er alleen een groot probleem, de distributie centra hadden niet meer

genoeg eten dus hier konden de mensen ook al geen eten kopen.

8

Wat deden de Duitsers aan het probleem?

Tijdens de oorlog was west Nederland afhankelijk van de toevoer van kolen uit Duitsland en

Limburg. Maar na dolle dinsdag (5 september 1944) waren er spoorweg stakingen waardoor

konden er geen kolen vervoerd worden. Ook konden er geen kolen uit Limburg vervoerd

worden omdat Limburg was bevrijd. De bezetter was hier heel erg kwaad over omdat zij nu

geen troepen en materialen konden vervoeren naar het front. Als wraakactie stelde ze een

vervoersverbod op van voedsel naar het westen van het land. Hierdoor kon het westen niet

meer aan voedsel en brandstof komen. Dit besluit werd genomen op 27 september 1944

door de rijks commissaris van Hitler: Seyss Inquart. Vooral de bevolking van de steden in

Noord‐Holland, Zuid‐Holland en Utrecht hadden hier last van. Deze mensen waren volledig

afhankelijk van een distributie stelsel dat goed werkte maar door het transport embargo

werd dit verstoord. De Duitsers gaven geen

transportvergunningen af en daarnaast kwamen

er ook controles in een aantal havens en op een

aantal bruggen. De binnenschepen die toen voor

het grootste deel voor voedsel zorgde werden

het door de Duitsers onmogelijk gemaakt om het

IJsselmeer over te steken. Zij namen veel

schepen in beslag die toch over het IJsselmeer

voeren. Dit was namelijk de belangrijkste

aanvoerroute van voedsel voor de steden in het

westen van Nederland.

Bovendien beschoten vliegtuigen van de (Britse)

Second Tactical Air Force binnenschepen die op

de Zuid‐Hollandse en Utrechtse wateren voeren.

Zij dachten dat daarmee soldaten en uitrusting

voor de Duitsers vervoerd werden. Bij deze

beschietingen verloren de opvarenden het

leven. Ook de auto's die bij de

voedselvoorziening ingezet waren, werden

onder vuur genomen. Schepen en auto's werden

in grote getalen door de Wehrmacht in beslag genomen. Als antwoord hier op lieten veel

eigenaren van de boten en auto´s hun materieel onderduiken.

De Duitsers gebruikte het transportembargo als een soort van terreur dat als doel had de

spoorwegstaking te breken. Het kostte de Duitsers weinig inspanning en ze bereikte er veel

mensen mee (3,5 miljoen). Maar het doel om de spoorwegstaking te breken werd niet

bereikt

9

Aardappelrooi‐actie

De heer Edward Voûte, burgemeester van Amsterdam, had een aardappelrooi‐actie

georganiseerd voor de mensen uit de grote steden. Zodat de mensen aan voedsel konden

komen. Zij moesten de aardappelen zelf gaan rooien omdat deze niet vervoerd mochten

worden. De mensen uit de grote steden Amsterdam en Den Haag konden gaan rooien in

Drenthe. De aardappels die ze gerooid hadden mochten ze zelf houden. Niet iedereen was

hier blij mee. Kapitein mr. C. L. W. Fock, hoofd van het Bureau Inlichtingen in Londen en de

heer A. den Doolaard, chef van Radio Oranje dachten dat de mensen die mee zouden willen

doen aan de aardappelrooi‐actie in de val zouden lopen. Zij zouden gevangen genomen

worden door de Duiters om antitankgrachten te graven. Hij dacht ook dat de aardappels die

zij gerooid hadden in oostelijke richting zouden verdwijnen en niet bij de Nederlandse

burgers terecht zouden komen. De heer Den Doolaard: “De heer Voûte is fout en de oproep

waar allereerst zijn naam onder staat, is ook fout. De Amsterdammers zullen waarachtig wel

wijzer zijn dan zich in voedselvraagstukken te laten leiden door de verachtelijke profiteur

van de Februaristaking."

Uiteindelijk gaven ca. 2500 mensen zich op voor de

aardappelrooi‐actie. Daar kwamen nog 200

Rotterdammers en 70 Hagenaars bij. Het is niet

bekend hoeveel aardappels zij totaal hebben gerooid

er werd een opbrengst verwacht van 15000 ton. Alle

mensen die hadden meegedaan konden gewoon

weer terug naar huis zonder moeilijkheden. De

Kriegsmarine weerhield zich van het vorderen van

schepen op het IJsselmeer zodat de aardappels

vervoerd konden worden. Op 10 november 1944

werd zelfs besloten op een bijeenkomst van Duitse

autoriteiten, dat een groot aantal van de gevorderde

binnenschepen weer terug gegevens zouden worden

voor het vervoeren van aardappels.

Voedseltransporten toestaan over water

Al voor het officiële einde van de transportembargo (8

november) begon het vervoer van voedsel weer. In de

week van 30 oktober tot 6 november kwam er een

aardappeltransport over het IJsselmeer van 840 ton

aan in Amsterdam. Dit was veel te weinig want voor

een week rantsoen was er in het westen 4500 ton

nodig. Daarna steeg de aanvoer van aardappels.

Na eerst een dieptepunt te hebben gehad van 85 ton in

10

de week van 6 tot 13 november, steeg de aanvoer naar 3465 ton in de week van 13 tot 20

november. Maar in de weken daarna daalde de aanvoer onder de 2000 ton omdat de

binnenschippers bang waren dat hun schip werd gebruikt door de Kriegsmarine om gestolen

goederen te vervoeren. Een aanvoer van 2000 ton betekende per persoon nog minder dan

100 gram per week. Een groot deel van de binnenschepen in Nederland was gevorderd en

ingezet om alle gestolen goederen te vervoeren naar Duitsland. Het gevaar bestond dat

schepen die in Amsterdam aangekomen waren op de terugweg beladen werden met

gestolen goederen om het IJsselmeer over te steken. En men wilde niet de bezetter helpen.

Als een schip volgeladen op het IJsselmeer voer was het ook een goed doelwit voor de

geallieerde luchtmachten en de burgers wilden geen risico lopen.

Generaal Hirschfeld

De daling van de rantsoenen was een angst voor secretaris‐generaal Hirschfeld

(waarnemend secretaris‐generaal van het departement van Handel, Nijverheid en

Scheepvaart) en zijn naaste medewerkers. De crisis waaruit de hongernood zich ontwikkelde

was in de eerste plaats een transportcrisis. Het Duitse vervoersverbod maakte vanaf eind

september zes weken lang alle vervoer naar West Nederland onmogelijk. In oktober dacht

Duitsland erover na om het

vervoersverbod te

beëindigen. In de week van

30 oktober tot 6 november

kwam in Amsterdam over

het IJsselmeer maar één

aardappeltransport aan.

Hirschfeld dreigde de

centrale leiding van de

voedselvoorziening te

verliezen. Hij zocht daarin

steun bij de

Reichskommissar en kreeg

deze van hem dan ook.

Seyss‐Inquart vond het goed

dat Hirschfeld ervoor zou zorgen dat schepen die voedsel naar Amsterdam zouden brengen,

niet zouden worden gevorderd. Seyss‐Inquart ging er ook mee akkoord dat die schepen niet

zouden worden ingeschakeld bij het transport van (industriële en handels‐)voorraden en

machines. Verder keurde Seyss‐Inquart het goed dat Hirschfeld de macht kreeg over de

sectie Binnenscheepvaart van het ministerie van waterstaat en voor de organisatie van de

voedseltransporten: de Centrale Rederij voor de Voedselvoorziening. Hirschfeld vormde van

dit bestuur de voorzitter. Verdere leden van deze Centrale Rederij waren: De heren Louwes,

Müller (NSB burgemeester van Rotterdam) en Voûte. Hirschfeld en Louwe bepaalden in feite

het beleid. De directeur van de Centrale Rederij was H.J.G. Ivens.

11

De Centrale Rederij zou zeven afvoerhavens krijgen: Groningen, Harlingen, Makkum,

Stavoren, Lemmer, Zwartsluis en Zwolle. De provinciale voedselcommissarissen van de drie

noordelijke provincies en Overijssel zouden de verantwoordelijkheid krijgen om ervoor te

zorgen dat er voldoende levensmiddelen naar die afvoerhavens werden gebracht. De

belading in de afvoerhavens gebeurde onder verantwoordelijkheid van de bevrachting‐ en

sleepvaart commissarissen. Alles wat over het IJsselmeer zou worden aangevoerd, zou in het

westen van het land in de algemene distributie komen. Van bevoorrechting van Amsterdam

of van andere plaatsen mocht absoluut geen sprake zijn.

12

Hoe probeerden de mensen te overleven?

Hongertochten: De mensen probeerde de hongerwinter te overleven door zo lang mogelijk te doen met al het eten dat ze hadden, en door op de hongertochten te gaan. Hongertochten waren tochten waarbij mensen naar het platteland gingen om eten te bij boeren los te krijgen. De mensen moesten aan het eind van de winter hongertochten naar het oosten van het land ondernemen, omdat alleen hier nog voldoende eten beschikbaar was. De mensen kwamen dan lopend of als ze geluk hadden fietsend uit allerlei steden in het westen van het land. Door de spertijd die actief was in het land mocht niemand zich na 8 uur zonder toestemming op straat bevinden, hierdoor waren de meeste mensen ook een lange tijd van huis als ze naar het oosten gingen. In de meeste gevallen kon zo’n tocht wel een week duren. De meeste mensen probeerde dus ook om naast eten een slaapplek te zoeken bij een boer of ergens in een nabijgelegen stad. Een groot gedeelte van de boeren bood de mensen gratis een slaapplek aan de mensen mochten dan op zolder in het hooi slapen. Tijdens hongertochten werden mensen ook regelmatig bestolen zo werd 12% van die mensen die hongertochten vanuit Amsterdam ondernamen bestolen. Als je naar Amsterdam kijkt hadden veel mensen nog wel een fiets 76% of een bakfiets 21% dit was erg handig omdat de mensen nu meer eten konden meenemen. Elke dag ondernamen er gemiddeld tussen de 50 en 100 duizend mensen een hongertocht. Op 25 januari mochten de mensen geen granen, peulvruchten, boter, olie en kaas meer over de rivier de IJssel mee terugnemen als de mensen deze goederen bij zich hadden werden deze door de controleurs op de bruggen weer ingenomen. hierdoor ondernamen dus steeds minder mensen de tocht naar het oosten over de IJssel omdat ze bekend waren met de controles die daar werden gehouden. Veel Nederlandse boeren zijn door deze hongertochten ook erg rijk geworden omdat zij erg veel geld vroegen voor hun producten. Gelukkig waren niet alle boeren zo, een groot deel hielp de mensen ook zo goed als ze konden door ze bijvoorbeeld een gratis ontbijt mee te geven en een goede slaapplek te verzorgen.

13

Brandhout: In de winter van 1944‐1945 was het erg koud en er waren geen kolen meer te verkrijgen, omdat de kolenmijnen zich bevonden in het reeds bevrijde Zuid‐Limburg. Ook was er geen gas en elektriciteit meer. Hierdoor moesten de mensen dus zorgen dat ze genoeg brandhout hadden wat ze konden gebruiken om eten te koken en wat ze konden opstoken zodat ze toch nog een beetje warm bleven. Dit brandhout verkregen zij meestal door bomen te kappen zo werden er in Amsterdam en Den‐haag 20.000 bomen gekapt. Maar niet alleen bomen waren het slachtoffer, alles wat van hout was werd in stukken gezaagd en meegenomen naar huis. De mensen probeerde ook nog aan kolen te komen door de kolen‐loodsen binnen te vallen of door gevulde kolenwagons leeg te halen. Deze middelen gebruikte de mensen om eten te kunnen koken en om warm te blijven, want in de winter van 1944‐45 was het erg koud in Nederland op 27 januari werd er in Friesland maar liefst een temperatuur gemeten van 19 graden onder nul.

Centrale keukens: Aan het eind van 1943 hadden alle gaarkeukens in Nederland bij elkaar een capaciteit van 2 miljoen maaltijden per dag. In het begin van de hongerwinter moest iedereen die er gebruik van maakte een groot deel van zijn voedselbonnen inleveren en de maaltijd van ¾ liter per dag kostte 0,20 gulden. Je kon hiervoor ook een knipkaart kopen die 1,40 kosten. Dit was dus eigenlijk een week abonnement. De mensen vonden de kwaliteit van het eten van de gaarkeukens niet goed want als je naar Amsterdam kijkt zie je 1 week nadat de gaarkeuken in werking trad een daling in het aantal mensen dat eten bij de gaarkeuken kwam halen. Hoe langer de hongerwinter duurde des te minder eten er voor de gaarkeukens beschikbaar was. Na een tijdje konden de gaarkeukens nog maar 1‐2 maaltijden per week uitdelen, die maaltijden bestonden dan uit warm water met aardappelschillen. Na enige tijd ontstonden er ook lange rijen voor de gaarkeukens omdat de mensen thuis ook erg weinig eten hadden. De centrale gaarkeukens hebben op deze manier een belangrijke taak vervuld tijdens de hongerwinter.

14

Rode kruis: Tijdens de hongerwinter was er veel overleg tussen het Rode Kruis en de Duitsers om voedseltransporten mogelijk te maken. Uiteindelijk is dit gelukt en mochten er schepen de haven van Delfzijl binnen varen met goederen. De meeste goederen kwamen uit zweden en een aantal goederen uit Zwitserland. Het beroemde Zweedse witbrood komt dus omdat de de Nederlandse bakkers wit brood konden bakken van de Zweedse goederen en het daarna uitdelen aan de mensen. Door de komst van deze goederen hadden de gaarkeukens ook weer meer eten wat ze aan de mensen konden geven. Na de oorlog zorgde het rode kruis er ook voor dat kinderen die ernstig ondervoed waren naar gezinnen in het buitenland konden om daar weer aan te sterken, de kinderen gingen weer terug naar huis als ze voldoende op krachten waren gekomen.

15

Wat gevolg voor baby’s die in de hongerwinter werden geboren?

Eerste stadium zwangerschap:

De moeders van de kinderen die tijdens de hongerwinter zijn geboren waren ernstig

ondervoed, van de 2000 calorieën die vrouwen normaal gesproken nodig hebben kregen zij

er maar 500 binnen. Tijdens een zwangerschap moeten vrouwen meer dan 2000 calorieën

binnen krijgen omdat zij ook nog hun kind in hun buik moeten voeden. Als vrouwen in het

begin van hun zwangerschap al ondervoed zijn hebben hun kinderen een vergrote kans op

hart‐, vaat‐, long‐ en nierziekten, borstkanker en uitingen van een verstoorde leverfunctie.

Deze ziektes hebben hun oorsprong al in de baarmoeder. Het gevolg is dan ook dat de

kinderen op latere leeftijd 2 keer zo vaak een hartinfarct en 4 keer zo vaak borstkanker

hebben gehad. Dit komt vooral omdat in het begin van de zwangerschap het hart, de

hersenen, de bloedvaten en de lever zich ontwikkelen. Dit zou er ook op

wijzen dat deze groep kinderen sneller veroudert. Hieronder werken we de 2 ziektes uit

waar de kinderen vaker last van kregen.

Hartinfarct:

Kinderen waarvan de moeder in het eerste stadium van de zwangerschap ondervoed was

kregen 2x vaker een hartinfarct. De aandoening hartinfarct is een onderdeel van hart en vaat

ziekten. een hartinfarct wordt ook wel een hartaanval genoemd, tijdens een hartaanval

sterft er een gedeelte van je hartspier af door zuurstof gebrek. Een hartaanval kan dodelijk

zijn doordat de hartkamers niet meer gecoördineerd samen trekken en hierdoor kan het

bloed niet meer goed doorstromen wat dodelijk kan zijn, dit kan worden opgeheven door

middel van een elektrische schok die kan worden toegediend door een AED apparaat. een

hartaanval wordt veroorzaakt doordat er één kransslagader helemaal is afgesloten.

Borstkanker:

Dezelfde kinderen, die in de hongerwinter zijn geboren, hadden ook 4 keer vaker kans op

borstkanker.

Borstkanker is een vorm van kanker die ook wel mammacarcinoom word genoemd, die zich

in het borstweefsel van vrouwen en soms van mannen ontwikkeld. Borstkanker komt vooral

voor bij vrouwen tussen de 50 en 70 jaar.

Midden in de zwangerschap:

Bij moeders die in het midden van hun zwangerschap ondervoed raakten hebben de

kinderen vaker last van long‐ en nierziekten, omdat in deze fase van de zwangerschap de

luchtwegen en de nieren snel groeien.

Nierziekten:

Kinderen waarvan de moeder in het midden van de zwangerschap ondervoed raakten

hadden vaker last van nierziekten. Nierziekten is een verzamelnaam voor allerlei soorten

nieraandoeningen. Bij nierziekten werken je nieren niet goed meer. De meeste nierziekten

zijn erg verraderlijk omdat je lange tijd geen klachten krijgt. De klachten krijgen de meeste

mensen meestal pas als de nieren erg beschadigd zijn en ze niet meer kunnen herstellen.

Symptomen die wijzen op nierschade zijn als volgt:

16

Einde van de zwangerschap:

Bij moeders die aan het einde van hun zwangerschap ondervoed raakten werd vastgesteld

dat de kinderen vaker suikerziekte hebben. Dit komt omdat alle organen dan al zijn

aangelegd en alleen nog maar gespecialiseerde cellen moeten worden aangemaakt, zoals

bijvoorbeeld de cellen die er in de alvleesklier voor zorgen dat er insuline wordt aangemaakt.

17

Wat was het gevolg van de hongerwinter in Gouda?

Er zijn na de oorlog 2 dagboeken gevonden over het verloop van de hongerwinter in Gouda,

dit is erg handig omdat de berichtgeving vanuit de pers zeer beperkt was, zowel van de

illegale krant als van de legale krant.

De beide dagboeken hebben in elk geval een paar dingen gemeen: hoe kom ik aan eten en

brandstof en hoe blijf ik uit de handen van de Duitsers.

De Gouwenaars kwamen op allerlei manieren aan brandstof. De houten vloeren van de

molen De Rode Leeuw aan de Vest werd gesloopt. Ook bij de spoorlijn, met name tussen

Schoonhoven en Gouda, was het heel druk omdat kinderen en bejaarden bezig waren de

kooldeeltje uit te graven die uit de stoomlocomotieven waren gevallen. Sommige mensen

hadden geluk en kregen van hen werkgever nog wat turf. Zieken en hoogbejaarden kregen

het laatste brandhout dat de gemeente nog in voorraad had.

De Duitsers hadden in Gouda nog niet heel veel razzia’s gehouden, op zondag 14 januari

1945 werd de allereerste grote razzia, maar omdat de kerkbesturen al van te voren op de

hoogte waren gesteld werden alle kerkdiensten afgelast en zo konden de Duitsers maar 200

mannen oppakken die daarna werden doorgestuurd naar Duitsland om daar te werken. voor

deze verplichting kon je echter ook een vrijstelling krijgen als je om een of andere reden

arbeidsongeschikt bleek te zijn, op deze manier ontliepen veel Goudse mannen hun

werkverplichting, omdat ze een vrijstelling kregen van de Goudse huisarts dr. J.G.W.F. Bik,

later kon dit minder gemakkelijk omdat er toen ook Duitse artsen werden ingezet bij de

keuring. Veel Goudse mannen zijn ook opgepakt voor werk in Duitsland omdat ze de straat

wel op moesten om eten of brandhout te zoeken.

Door het brandstofgebrek reden er geen bussen en treinen meer. Zodat de jonge student,

P.W. de Beun, zich schuil moest houden bij zijn ouders. Hij bracht zijn dag door met het

zagen van hout in de tuin. Hij kon dit bijna niet volhouden want hij kreeg hiervoor te weinig

voedsel binnen.

De kinderen in Gouda

konden dagelijks een

bord pap halen. Dit kon

onder andere in het

Kazernegebouw. Het

voedsel werd bereid op

een centrale plaats

namelijk aan de

Nieuwe Markt, achter

de Agnietenkapel. Er

werd voor zo´n 35.000

Gouwenaars gekookt.

Het personeel bestond uit 25 mannen en vrouwen en de leiding was in handen van de heer

W. van Wijnen, directeur van de Goudse zuivelfabriek `De Producent`. Alle gezinshoofden

kregen distributiekaarten voor het voedsel. De Goudse bevolking heeft volgens deze bron

geen echte honger geleden, maar andere bronnen (de heren Gouka en De Beun) vertelden

18

dat de rantsoenen op het laatst van de oorlog van slechte kwaliteit waren, nauwelijks

genoeg om in leven te blijven. In februari bestond het pakket uit 500 gr. Brood en 1 kilo

aardappelen per week. Alleen als je contacten had die in de landbouw werkzaam waren, kon

je meer voedsel bemachtigen. De geformeerde predikant ds. Ten Brink, had contacten in

Drenthe en Overijssel, waar kinderen tussen de 4 en 18 jaar heen konden, daar was meer

voedsel. Ze werden gebracht met de trommelwagen, soort vuilniswagen van de

gemeentelijk reinigingsdienst aan de Vest. Er vonden tijdens de hongerwinter 4 grote

transporten plaats.

Een van de verhalen van de Tweede Wereldoorlog was dat de geallieerden eind februari

1945 Zweeds wittebrood dropten boven onze steden. Maar gerezen brood, dat was niet

efficiënt om dit door de lucht te vervoeren. Het juiste verhaal was dat het Rode Kruis en de

geallieerden sinds januari 1945 voedselhulp boden aan Nederland. Dit bestond onder andere

uit broodmeel uit Zweden. Dit werd per schip naar Delfzijl vervoerd en vanaf daar verspreid

over bakkers in heel Nederland, ook naar Gouda. Op 9 maart 1945 kreeg Gouda het Zweedse

voedsel binnen. Voor iedereen werd er 1 wit brood gebakken uit Zweeds meel en iedereen

kreeg ook 125 gram margarine. Door de extra erwten die de gaarkeuken ook had gekregen

konden ze die week ook 3 extra maaltijden maken.

De mensen verwarden deze actie met de voedseldroppings die een paar maanden later

plaatsvonden, vanaf 30 april 1945, Operatie Manna genaamd. Het Zweeds wittebrood is

alleen in februari en maart gebakken door bakkers in Nederland en is nooit van bovenaf

gedropt.

19

Hoe kwam er een einde aan de hongerwinter?

In de ochtend van 2 mei 1945 mochten de geallieerde bommenwerpers met toestemming

van de Duitsers voedselpakketten boven de Hollandse steden dropen. Deze operaties heette

operatie Manna en operatie Chowhound. De Engelse bommenwerpers deden mee aan

operatie Manna en de Amerikaanse bommenwerpers deden mee aan operatie Chowhound.

Beide operaties hadden

hetzelfde doel: het droppen

van voedselpakketten boven

Nederlandse steden. Dit

hield in dat er nu weer

voldoende eten beschikbaar

was. De mensen konden

natuurlijk niet gelijk alles

eten wat ze wilden. Als ze

dat zouden doen, zouden ze

erg ziek worden of zelfs

sterven. Het eten werd

langzaam maar zeker

beschikbaar gesteld aan de

bevolking, in steeds grotere

hoeveelheden.

Na de overgave van Duitsland konden ook over de weg genoeg eenheden voedsel naar de

Nederlandse steden worden getransporteerd. Doordat Duitsland zich had overgegeven kon

er nu op alle mogelijke manieren eten naar de grote steden worden getransporteerd. Hulp

van buitenaf was nu ook mogelijk. Zo zijn veel Nederlandse kinderen naar het buitenland

gegaan om daar weer op krachten te komen. Als ze weer voldoende aangesterkt waren,

konden ze weer terug naar huis.

Tijdens en na de hongerwinter

kwam ook een groot deel van de

hulp uit Zweden en Zwitserland.

Na moeizame onderhandelingen

tussen het Rode Kruis en de

Duitse rijkscommandant in

Nederland, Seyss‐Inquart,

mochten er schepen aanleggen

in de haven van Delfzijl om eten

te brengen. Er was sprake was

van zware ijsgang in de Sont en

de Oostzee daarom moesten de

voedseltransporten enige tijd

worden uitgesteld. Seyss‐Inquart liet daarom toe dat er goederentreinen naar Amsterdam,

20

Rotterdam en Den Haag gingen, de lading bestond voornamelijk uit aardappelen voor de

gaarkeukens. Twee dagen later, op 28 januari 1945, kwamen de eerste 2 stoomschepen de

haven van Delfzijl binnen. De schepen hadden beide 2000 ton aan voedsel en medicamenten

aan boord.

De totale vracht bestond uit het volgende:

• 2250 ton bloem

• 250 ton gort

• 530 ton erwten

• 510 ton margarine

• 57 ton melkpoeder

• 75 ton gedroogde groente

• 10 ton levertraan

Op 30 januari werd de vracht uit de schepen gehaald en op binnenschepen geladen de

vracht was als volgt verdeeld:

Amsterdam 1825 ton

Rotterdam 1020 ton

den haag 250 ton

Utrecht 426 ton

leiden 188 ton

De plaatselijke bakkers maakten van het bloem de beroemde Zweedse wittebroden. Dit

waren niet de enige schepen die goederen naar de haven van Delfzijl brachten. Later kwam

er ook nog een Portugees schip de haven binnen met Zwitserse goederen en later opnieuw

Zweedse schepen.

Doordat de geallieerde het luchtruim in handen hadden was het erg gevaarlijk om je op een

grote weg te bevinden want als het helder was had je grote kans dat je beschoten zou

worden door vliegtuigen. Er waren bijna geen auto’s en fietsen over die de mensen konden

gebruiken dus moesten de mensen lopend opzoek naar eten, hierdoor waren de mensen al

een stuk veiliger voor geallieerde vliegtuigen die meestal alleen om auto’s en vrachtwagens

schoten omdat die van de Duitsers zouden kunnen zijn geweest. De hongertochten

bestonden meestal ook uit grote groepen mensen zo waren er elke dag tussen 50.000 en

100.000 mensen op hongertochten waardoor de vliegtuigen niet op ze schoten. Doordat de

geallieerde het luchtruim in handen hadden konden ze dus ook gemakkelijk druk uitoefenen

op de Duitsers zodat ze met de voedseldroppingen te laten instemmen.

21

Hoe is de hongerwinter ontstaan?

De hongerwinter is ontstaan in de oorlogswinter van 1944/1945. Deze winter viel in het

laatste jaar van de oorlog tussen Duitsland en de geallieerden. Onder de geallieerden

hoorden onder meer de volgende landen: het Verenigd Koninkrijk, China, de Verenigde

Staten, de Sovjet‐Unie en Canada. Dit is natuurlijk de belangrijkste oorzaak voor ontstaan

van de hongerwinter.

Er zijn verder meerdere oorzaken aan te wijzen:

Ten eerste Market Garden. Er dreigt een brandstofgebrek voor het westen omdat de geallieerden half september 1944 het Limburgse mijngebied hebben veroverd. Er loopt nu een front door het zuiden van Nederland. Hierdoor kunnen er geen kolen meer uit Limburg vervoert worden naar de rest van Nederland en is er dus een brandstoftekort.

Ten tweede de spoorwegstaking, afgekondigd door de regering. Het doel van de staking was

dat de Duitsers geen gebruik konden maken van de treinen om soldaten en materieel naar

het front bij Arnhem te brengen. Als wraakactie kondigden de Duitsers het

transportembargo af. Hun doel was de spoorwegstaking te breken door middel van het

uithongeren van de bevolking in west Nederland. Dit doel hebben de Duitsers niet bereikt

omdat de regering in Londen de spoorwegstaking niet wilde beëindigen. De voornaamste

reden van de regering was dat zij door de geallieerden gedwongen werden om de staking

door te laten gaan. Zij zouden de treinen toch wel bombarderen, het vervoer van de Duitsers

moest, ondanks alles, stopgezet worden.

Een net zo belangrijke oorzaak van de hongerwinter is de strenge en lange winter. Als gevolg

hiervan werd de brandstof schaars, daarom zochten veel mensen naar alternatieven voor

brandstof, zowel brandstof om zich warm te houden (kachel) als brandstof om zich te

voeden (voedsel). Mensen reisden naar het platteland om voedsel te kopen van geld of

goederen. Het westen van Nederland werd het hardst getroffen omdat hier weinig

landbouw was.

Er kan zeker worden gezegd dat de hongerwinter een verschrikkelijke periode uit de

bezettingstijd was, waarin mensen die het al slecht hadden door het oorlogsgeweld, het nog

eens extra zwaar te verduren kregen door de honger en kou.

22

Interview op 6 september 2015 met mevrouw Vianen, de oma van Jasper Vianen

Helaas is zij op 13 november jl. overleden.

1.Heeft u veel honger geleden?

Een beetje honger maar wel altijd trek in alles.

2.Hadden mensen die u kent meer / minder honger geleden?

De buren hadden veel honger. In de oorlog hadden wij thuis geen erge honger. Mijn vader

ging de polder in en kocht, zolang het er was, groente waar mijn moeder soep van kookte.

En op zondag ging er een hand erwten doorheen wat een traktatie was. Wij hadden ook een

stukje land gehuurd in waddinxveen waar we aardappelen konden rooien.

De buurman kon niet de polder in omdat hij dan opgepakt zou worden door de Duitsers om

te gaan werken. En de vrouwen moesten op de kinderen passen.

3. Weet u of het in Gouda minder erg was dan elders in ZH?

In de grote steden was het erger. Mijn zus ging helemaal te voet naar Drenthe, met 2

kinderen van 7 en 4 jaar op een slee om eten te halen. Ze is uiteindelijk daar opgevangen bij

een boer tot na de oorlog. Toen ze na de oorlog weer thuis kwamen was al het hout uit het

huis gesloopt en het voedsel meegenomen.

4. Wat at u en hoeveel?

Een half brood per persoon per week. Ik heb ook een keer suikerbieten gegeten bij mijn

buurmeisje, maar dit vond ik niet lekker. Een lichtpuntje in de winter waren de voedsel

droppings dan kreeg je een Zweeds brood per persoon en boter. De gemeente verdeelde

het. Met bepaalde bonnen kon je dat halen.

5. Zagen de mensen er mager uit en gingen er mensen die u kende dood?

Je kon het niet zien aan de mensen maar er gingen wel mensen dood aan de honger zoals

mijn buurjongetje van 5 jaar die stierf aan dysenterie.

6. Hoe kwamen mensen aan eten?

Ieder persoon had een bonkaart. Er werd een nummer aangewezen waarmee je een bepaald

artikel kon halen zoals suiker of meel. Ook was er zwarte handel er werd veel betaald voor

brood dat soms wel 70 tot 100 gulden opbracht. Voor een kilo industrie zout betaalde je 25

gulden.

7. Kreeg u ook van andere mensen eten?

Iedereen had net aan te eten dus ze gaven niets weg want niemand wist hoelang de oorlog

nog zou duren.

23

8. Wanneer kwam er meer eten?

Sommige mensen hadden al in november te weinig eten. Bij ons thuis begon het in maart

nijpend te worden. Ik werkte bij een notaris en ik wist helemaal niet dat de oorlog voorbij

was. Ze zeiden: `Weet je dat dan niet`. Toen ik weer naar huis ging kreeg ik 2 blikjes vlees

want mijn baas zat in het verzet, wat ik niet wist.

9. Kon je toen weer alles eten of mocht je niet te veel eten omdat je anders ziek werd?

Je kreeg een grote bus met kaakjes. Het eten ging gewoon nog op de bon maar er was wel

weer eten dit duurde tot 1947.

10. Wat ruilde mensen voor eten?

Bij de buren ruilden ze sieraden en linnengoed en nog veel meer.

11. Wat weet u nog meer te vertellen?

In de oorlog werden de spoorlijnen tussen Gouda, Rotterdam en Den Haag beschoten.

24

Bronnen internet en diverse boeken:

Internet:

https://nl.wikipedia.org/wiki/Hongerwinter

http://nos.nl/artikel/2016379‐slachtoffers‐hongerwinter‐in‐kaart‐gebracht.html

http://www.hongerwinter.nl/

http://pgv123.home.xs4all.nl/

http://www.rug.nl/education/scholierenacademie/studieondersteuning/profielwerkstuk/alf

asteunpunt/subjects/onderwerpen/geschiedenis/bevrijding

http://www.zuidelijkewandelweg.nl/archief/tijdtijn/hongerwinter.htm

http://www.npogeschiedenis.nl/nieuws/2015/januari/Hongerwinter‐Boek‐1.html

http://dare.uva.nl/document/2/55340

http://virtueletochten.noord‐hollandsarchief.nl/?pp_id=105&pc_id=20

http://www.samh.nl/bibliotheek/57155/?query=hongerwinter%20in%20gouda

http://www.hongerwinter.nl/pdf/kinderen_van_de_hongerwinter.pdf

http://www.trouw.nl/tr/nl/4492/Nederland/article/detail/3529242/2013/10/18/Hongerwin

ter‐trok‐sporen‐in‐het‐DNA‐van‐baby‐s.dhtml

http://www.erfelijkheid.nl/content/voedingstekort‐de‐baarmoeder‐verhoogt‐risico‐op‐hart‐

en‐vaatziekten‐bij‐het‐kind

http://www.niod.knaw.nl/nl/download

http://www.scholieren.com/praktische‐opdracht/26225

http://www.scholieren.com/werkstuk/2345

http://www.beeldbankwo2.nl/index.jsp

https://www.kanker.nl/bibliotheek/borstkan334AS4S4S4A34XDXCCker/wat‐is/281‐

borstkanker

http://www.onsamsterdam.nl/nieuws/32‐winter‐special‐november‐december‐

2010.html?start=4

http://www.deverhalenvangroningen.nl/alle‐verhalen/voedselhulp‐in‐de‐hongerwinter‐

begon‐in‐delfzijl

https://books.google.nl/books?id=rjHBeeBACkAC&pg=PA66&lpg=PA66&dq=hulp+uit+zwitse

rland+na+de+hongerwinter&source=bl&ots=vURHWNLXgf&sig=Jptzfh8eSKC4Gbs9DKfX6iEGx

VU&hl=nl&sa=X&ved=0ahUKEwjmqPXjiKTJAhXFqg4KHdDkAdIQ6AEIWzAJ#v=onepage&q=hul

p%20uit%20zwitserland%20na%20de%20hongerwinter&f=false

25

www.niod.knaw.nl/nl/download

http://www.npogeschiedenis.nl/nieuws/2015/januari/Hongerwinter‐Boek‐1.html

http://www.scholieren.com/werkstuk/5838

http://www.isgeschiedenis.nl/historische‐mythen/zweedse‐wittebrood‐kwam‐niet‐uit‐de‐

lucht‐vallen/

Boeken:

Gouda in de tweede wereldoorlog

Auteur: M.J. van Dam

Dit kan ons niet gebeuren

Auteur:

De bezetting na 50 jaar (deel 3)

Auteur:

De oorlog is nog lang niet voorbij

Auteur:

De hongerwinter

Auteur: David Barnouw

De bezetting in een notendop

Auteur:

Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog, deel 10a en 10b

Auteur: L. de Jong

* David Barnouw, De hongerwinter (Hilversum 1999)

* Ronald Frisart (red.), Kennemerland hongert naar zijn bevrijding (Haarlem 1985)

* Haerlem Jaarboek 1944‐1945 (Haarlem 1946)

* Hans Onderwater. Memories of a miracle : memories of the food drops 29 April‐8 May

1945‐1995 = Herinneringen aan een wonder : herinneringen aan de voedseldroppings 29

April‐8 May 1945‐1995 (Rotterdam 1995)

26

Logboek:

Met

wie?

Aantal

Minuten

Activiteit

29‐06‐

2015

Jasper 200 Onderzoeksvraag en deelvragen maken en boeken lezen

over het onderwerp.

30‐06‐

2015

Jasper 150 handleiding gelezen die op magister stond en informatie

gehaald uit de boeken die hier op school staan

30‐08‐

2015

Jasper 30 interview gemaakt

01‐09‐

2015

Jasper 10 gesproken met begeleider

06‐09‐

2015

Jasper 30 interview afnemen

10‐09‐

2015

Jasper 25 plan van aanpak herschrijven

15‐09‐

2015

Jasper 10 gesproken met begeleider

22‐09‐

2015

Jasper 20 gesprek met begeleider

25‐09‐

2015

Jasper 180 informatie uit bronnen gehaald

27‐09‐

2015

Jasper 120 informatie uit de bronnen gehaald

11‐10‐

2015

Jasper 300 deelvraag 3 maken

24‐10‐

2015

Jasper 60 interview invoegen

27

26‐10‐

2015

Jasper 60 gis in orde maken

23‐11‐

2015

Jasper 180 deelvragen controleren en aanvullen

24‐11‐

2015


25‐11‐

2015


28‐11‐

2015

Jasper 360 Deelvragen controleren en aanvullen. Deelvraag 6 gemaakt

29‐11‐

2015

Jasper 180 Aan tekst schaven

03‐12‐

2015

Jasper 240 Aan tekst schaven, indelen

13‐01‐

2016

Jasper 60 Het Profielwerkstuk verbeteren

24‐01‐

2016

Jasper 180 Presentatie voorbereiden

27‐01‐

2016

Jasper 240 Presentatie afmaken

Met

wie?

Aantal

Minuten

Activiteit

29‐06‐

2015

Jarno 200 Onderzoeksvraag en deelvragen maken en boeken lezen

over het onderwerp.

30‐06‐

2015

Jarno 150 handleiding gelezen die op magister stond en informatie

gehaald uit de boeken die hier op school staan

28

01‐09‐

2015

Jarno 10 gesproken met begeleider

03‐09‐

2015

Jarno 30 bronnen opgezocht

10‐09‐

2015

Jarno 25 plan van aanpak herschrijven

15‐09‐

2015

Jarno 10 gesproken met begeleider

22‐09‐

2015

Jarno 75 begin gemaakt aan deelvraag 1 en 5

22‐09‐

2015

Jarno 20 gesprek met begeleider

22‐09‐

2015

Jarno 5 splitsen van het logboek

24‐09‐

2015

Jarno 75 informatie uit bronnen in deelvraag 2 gezet

27‐09‐

2015

Jarno 120 informatie uit heb boek van Loe de Jong gehaald

29‐09‐

2015

Jarno 90 plan van aanpak volledig gemaakt en informatie uit boek van L.

de Jong gehaald

29‐09‐

2015


30‐09‐

2015

Jarno 60 boek L. de Jong gelezen

01‐10‐

2015

Jarno 60 boek L. de Jong gelezen

04‐10‐

2015

Jarno 45 gis en vis gemaakt voor deelvraag 1,2,3,4,5

06‐10‐

2015

Jarno 120 informatie over deelvraag 5 gezocht

29

09‐10‐

2015

Jarno 120 deelvraag 5 gemaakt

11‐10‐

2015

Jarno 60 begin gemaakt met deelvraag 2

13‐10‐

2015


16‐10‐

2015

Jarno 30 aanvullende bronnen gezocht

21‐10‐

2015

Jarno

60 bronnen gezocht voor deelvraag 6

25‐10‐

2015

Jarno 120 informatie uit bronnen verwerkt in deelvraag 6

27‐10‐

2015

Jarno 60 deelvraag 6 maken

23‐11‐

2015

Jarno 180 deelvragen controleren en aanvullen

24‐11‐

2015

Jarno 180 deelvragen controleren en aanvullen

30‐11‐

2015

Jarno 180 aanvullende informatie voor deelvraag 5 opgezocht en verwerkt

01‐12‐

2015

Jarno 180 aanvullende informatie voor de deelvragen opgezocht

02‐12‐

2015

Jarno 180 alle deelvragen afgemaakt

03‐12‐

2015

Jarno 180 Aan tekst schaven

24‐01‐

2016

Jarno 180 Presentatie voorbereiden

27‐01‐

2016

Jarno 240 Presentatie afmaken

30

Plan van aanpak:

Met wie? Aantal

Minuten

Activiteit

29‐06‐2015 Jarno,

Jasper

200 Onderzoeksvraag en deelvragen maken en alvast

inlezen in het onderwerp

30‐06‐2015 Jarno,

Jasper

150 Handleiding op magister lezen, plan van aanpak

maken en meer informatie halen uit boeken.

30‐08‐2015 Jasper 30 interview maken

03‐09‐2015 Jarno 15 bronnen opzoeken

06‐09‐2015 Jasper 30 interview 1 afnemen

10‐09‐2015 Jarno,

Jasper

20 plan van aanpak herschrijven

15‐09‐2015 Jarno,

Jasper

10 gesprek met begeleider

20‐09‐2015 Jasper 30 interview 2 afnemen

22‐09‐2015 Jarno,

Jasper

15 stap 1+2 inleveren op papier bij begeleider

21/27‐09‐

2015

Jarno,

Jasper

360 informatie van de internetbronnen in de

deelvragen zetten

28‐09/04‐

10‐2015

Jarno,

Jasper

300 informatie uit de boeken halen

29‐09‐2015 Jarno,

Jasper

15 stap 1,2,3 inleveren bij begeleider

05/11‐10‐

2015


05/11‐10‐

2015


31

12/18‐10‐

2015


12/18‐10‐

2015


13‐10‐2015 Jarno,Jasper 20 gesprek met begeleider

19/25‐10‐

2015

Jarno,Jasper 150 herfstvakantie, deelvraag 6 maken

24/25‐10‐

2015

Jasper 30 interview 2 afnemen

26‐10/01‐

11‐2015

Jarno,Jasper 150 deelvraag 6 maken


05/13‐11‐

2015

Jarno,Jasper SE’s


16/22‐11‐

2015


16/22‐11‐

2015


24‐11‐2015 Jarno,Jasper 25 stap 4 inleveren bij begeleider

week 40(28‐

09‐2015)

Jarno,

Jasper

stap 1,2 en 3 af

week 48(23‐

11‐2015)

Jarno,

Jasper

stap 4 af

04‐12‐2015 Jarno,

Jasper

voorlopig verslag inleveren

22‐01‐2016 Jarno, definitief verslag inleveren

32

Jasper

28‐01‐2016 Jarno,

Jasper

presentatie

Gis & Vis

Deelvraag 1: Wat was de oorzaak van de hongerwinter?

gis: vis:

spoorwegstaking oproep van de geallieerden

operatie market garden

transport embargo geen transport van eten over de weg/ water

geen kolen

het weer vroeg winter

geallieerde hadden de lucht in handen alles wat over de weg ging werd aangevallen

Deelvraag 2: Wat was het gevolg van de hongerwinter in Nederland?

gis: vis:

hongertochten naar het platenland

vanuit steden

het weer erg koud

geen brandhout meer

gaarkeukens hier konden mensen nog van eten halen

sterfte uitgehongerd

te weinig voedsel bonnen distributie centra hadden te weinig eten

Deelvraag 3: Wat deden de Duitsers aan het probleem?

gis: vos:

transport embargo geen eten meer over weg/water

voedseltransporten toestaan over water dit besluit kwam echter te laat

33

generaal Hirschfeld terug geven vrachtschepen aan schippers voor

het

vervoeren van levensmiddelen

aardappel rooi actie

Deelvraag 4: Hoe probeerden de mensen te overleven?

gis: vis:

hongertochten overlevingstochten naar het oosten

brandhout verzamelen leegstaande huizen

turf

bomen

centrale keukens erg weinig eten

Deelvraag 5: Wat zijn de gevolgen voor baby’s die in de hongerwinter werden geboren?

gis: vis:

te weinig eten baby’s met aandoeningen en ziektes

soorten ziektes hart‐,vaat‐,long‐, en nierziekten, hartinfarct,

borstkanker, psychische klachten, leverklachten,

cholesterol gehalte, verstoring bloedstolling.

Deelvraag 6: Wat was het gevolg van de hongerwinter in Gouda?

gis: vis:

verspreiding van voedsel voedseldropringen, voedselpakketten uit zweden

gaarkeukens weinig voedsel, 3 maaltijden per week

razzia’s mannen kunnen niet naar buiten opzoek naar

eten

Deelvraag 7: Hoe kwam er een einde aan de hongerwinter?

34

gis: vis:

voedseldropringen operatie manna, operatie Chowhound

overgave van de duiters voedsel op alle mogelijke manieren land binnen

hulp uit zweden en Zwitserland voedselpakketten

Evaluatie:

Jarno:

Ik vond het bijhouden van het logboek niet echt van grote waarde, want je hebt er eigenlijk

niet zo veel aan. Het enige wat je aan het logboek kan zien is hoe lang je ergens mee bezig

bent geweest en hoelang je partner ergens mee bezig. Het logboek zou ik overigens wel zo

blijven gebruiken want het is een overzichtelijk schema van wat je allemaal hebt gedaan,

hoelang je iets hebt gedaan en wie wat wanneer heeft gedaan.

Door een logboek bij te houden kon je wel snel inzien als je bijvoorbeeld te weinig had

gedaan dus dit hielp wel om jezelf te motiveren om toch wat te gaan doen. Ik zou een

volgend onderzoek op dezelfde manier uitvoeren want de samenwerking verliep goed en we

hebben ook voldoende informatie gevonden dus ik denk dat het goed werkt. Tijdens de

vakantie en de SE periode was er weinig communicatie tussen ons wat er toe leidde dat het

werk lange tijd stil kwam te liggen, hierdoor moesten we in de laatste weken extra werk

verrichten om die achterstand weer in te halen maar dat is uiteindelijk goed gekomen. We

hadden ook een wat trage start waarin we erg weinig deden, maar na een paar weken

gingen we uiteindelijk toch aan het werk op aandringen van onze begeleider en zijn we met

een goede samenwerking aan de slag gegaan. Ik denk dat de conclusie van ons PWS ook

algemener bruikbaar is, omdat het een duidelijk beeld geeft van de oorzaken van de

hongerwinter en hoe deze verder verliep.

Jasper:

Voor mij is het logboek niet van veel waarde geweest. Je kan er alleen in zien wanneer en

hoelang je ergens mee bezig bent geweest. Maar bij volgend onderzoek zou ik wel weer het

logboek gebruiken zo kan je zien wat ieder van ons heeft gedaan en hoelang we er mee

bezig zijn geweest. Het is handig om te zien hoe veel of hoe weinig je aan het

profielwerkstuk bezig bent geweest. Ik zou bij een vergelijkbaar onderzoek op dezelfde

manier uitvoeren omdat deze manier goed werkt. Als eerste de vragen verdelen en zo

verdelen dat iedereen dezelfde hoeveelheid werk heeft en daarna met behulp van het gis en

systeem de deelvragen beantwoorden. Ik denk dat onze conclusie ook goed door anderen te

gebruiken is omdat dit een duidelijk beeld geeft van de oorzaken, verloop maar zeker ook de

gevolgen van de hongerwinter.

Jasper-Jarno - pws hongerwinter.def verbeterd · uitsluitend tegen de eigen bevolking keerde. De...

Documents

Transcript of Jasper-Jarno - pws hongerwinter.def verbeterd · uitsluitend tegen de eigen bevolking keerde. De...