JabbekeBe

graa

fpla

ats

Stal

hille

Open Monumentendag • Info

INHOUDSTAFEL

VOOrwOOrD

RolandVerleye,Burgemeester HeidiVanhaverbeke,schepenvancultuur

INLEIDINg Eengrafeneenbegraafplaats Grafgiften Materialen Grafornamenten

grAVENmETEEN IETSjEmEEr DesymboliekopdebegraafplaatsvanStalhille Belangrijkepersonen Oorlogsgraven Politici Nijverheid Pastoors

NAwOOrD

2

3

Het thema van Open Monumentendag 2006 is “Import – Export”.Langs deze weg wil men verder werken aan de bewustmaking endaarlangsaandeversterkingvanerfgoedzorg.Wantwatwelerenen

begrijpen,gaanweookmakkelijkerwaarderen.Diewaarderingisnietalleenhetbeginvanbehoudenzorg,maarisdeaanzettotmaatschappelijkeintegra-tievanwatweerfgoedzijngaannoemen.Onsbouwkundigenandererfgoedisniet alleencultuur-historischbelangrijk:het steltons in staatwaarden tedelenenervantegenieten.Erfgoedisookietsvannu,eenbelangrijkdeelvanonzesamenleving.Diesamenlevingisandersdanooittevoren.Heterfgoedlaatzienhoeveelvooruitgang,hoeveelontwikkelinginaldieeeuwenwetedankenhebbenaanuitwisselingenaanontmoeting.Hieruitzijnimmersdevernieuwingengrotendeelsgesproten.Wieafentoeterugbliktindetijdenerovernadenkt,vindtdewereldvanvan-daageengevolgvandewereldvangisterenendushelemaalnietzovreemd.Dit themakunnenweookbijonsvolmondigonderschrijven.Vreemdiszovreemdenzolangvreemdalswijhetalsvreemdbeschouwen.WekregenindeloopdergeschiedenisgansEuropaoverdevloer.Totindekleinstedorp-jesvanVlaanderenzijnhiervansporenterugtevinden.Vlaanderenzelfheeftookzijnsporennagelatentot indeversteuithoekenvanonzeregioénvandewereld.Vroegerwashet volgendedorp soms“buitenland”.Maar, zittengrenzenniet inonshoofd? Is stijlzuiverheid alleen zaligmakend?Waar cre-ativiteithetoverneemt,ontstaanvaakdemooisteenboeiendstecreaties.Zomaakt men een onderscheid tussen Maas-, Demer- en Scheldegotiek. Houtwaseeuwenlanghetbelangrijkstebouwmateriaal.Defameuzebaksteenwasinheemsmaareenmiddelomdeuitheemsebouwstijlennaarhiertebrengen.Denk aandekloosterordendiedegotiek enhunordegebondenbouwtrantintroduceerden,denkaande jezuïetenmethunkerkbarok.Hierbijwerktenbouwmeesters,steenkappersenbouwvakkerssamen.Eénvandebelangrijkstevoorbeeldenvanzo’nsamenwerkingiseenbegraafplaats.Ookhierzijnarchi-tecten, steenkappers enbouwvakkers vaak samen aande slag geweest.Ookhiervindjetalvanstijlenencreatievevormen–vankunsttotkitsch–terug.Jevindthierzelfsdezuivermenselijkeimportenexportvannotarissen,dokters,nijveraars en zelfs landbouwers die geengeborendorpelingenwarenmaarmethuneigenheidvanuitde“vreemde”kwamen.Zebepaaldenuiteindelijkinbelangrijkematehetdorpsleven!Eenbegraafplaatsiseenbelangrijkdeelvanonserfgoed,bouwkundigzowelalsmenselijk.Ookhiermoetenwedurvenaanvaardendatdemaatschappelijkeintegratiebewusterversterktmoetworden.Wemoetenechterdewaardenervan,inhungroteverscheidenheid,lerenkennenenbegrijpenomzemeertekunnenwaarderen.Hetgaatuiteraardomhet respectvoordedoden,maarookomhetrespectvoordelevenden!Daardenkenweteweinigaan.

WehopenmetdezeOpenMonumentendagbijtedragentotmeerbewustma-kingenwaarderingvooronsfunerairerfgoed.

Burgemeester,RolandVerleye

Schepen van Cultuur,HeidiVanhaverbeke

VOOrwOOrD

4

INLEIDINg

UiteraarddoetdekeuzevoorOpenMonumentendagenigszinsvreemdaan. Een “begraafplaats” is eigenlijk nog onbekend terrein. Daarliggendedoden.Voor velen is dit al voldoendeom te zwijgen en

hethoofdaftekeren.Een“begraafplaats”isechtereenwereldopzich,eenwerelddieweinigenkennen:buitendefamilieenenkelevriendenofburenzijnweinignamenbekend.Wanneer jeechterovereenbegraafplaatswandelt,danwandel je tussendegeschiedenisvanhetdorp.Hierliggendemensendiedeganseontwikkelingmedehebbenbepaald. In tijdenvanoorlogmoestenzijoverlevenenande-ren helpen overleven. Sommigen hebben er het leven bij gelaten (Engelsepiloten,slachtoffersvandetreinrampteIssenbüttel,gesneuvelden).Anderensteldenhun leven indienstvandegemeenschap(pastoors,notarissen,…).Hetverenigingslevenheeftzijneigentradities,ookopdebegraafplaats(oud-strijders). Kunstenaars leggen dikwijls eigen accenten. Hier liggen zovelepersoonlijkheden die zelfs hun eigen denkwijze, hun eigen stijl, de eigenleefomstandigheden,heteigenmaatschappelijkezijntoneninhunplekjedatzijkregenopdezebegraafplaats.Elkgraftoonteenstukjemaatschappijbeelddatechteigenisaandeplaatselijkegewoontenenzedenofdat,o,zovreemdaandoet.

Anderzijdszijndematerialenoponzebegraafplaats:arduin,graniet,granito,marbriet,tegels,…,altijdimport,vanverofdichtbij.Menstreefdenaareeu-wigheid:tochisgeenenkelmateriaaleeuwig,getuigehiervanhetgeplaatstezerkaandekerkmuur(foto).

DestijlenzijnhiernergenszuiveraantetreffenmaartochzijnersporenvanArtNouveau,gotiekenneogotiek.Degrafornamentenhebbeneensymboli-schebetekenis,alkennenwedienietmeer.VeelvandiegrafversieringenzijnvandeOost-VlaamsekunstenaarSylvainNorga.

Eenbegraafplaatsheeftookeeneigentaalschat:plint,zerk,stèle,boordstenen,graftuin,sarcofaag,voluten,lijstwerk,…

Eenbegraafplaats,hoekleinook,waarook, iseenbepalend landschap.Eeningreep, door bijvoorbeeld ruiming van een rij graven, kan dit landschapverstoren.Omeenbouwvergunningteverkrijgenmoetjeaanbepaaldevoor-waardenvoldoen.Ookbijruimingvangravenzoumenbepaaldespelregels,endananderedanalleenmaardewettelijkebepalingen,moetenhanterenenrespecteren.Erfgoeddoeteenberoepopgezondverstand,inzichtenmense-lijkewaardenenrespect.Begraafplaatsen rond de kerk zouden integraal als erfgoed moeten erkendworden:sociaal,cultureel,bouwkundigenlandschappelijkisheteenunicum,eenstenenarchief.Ineenaantalstedenengemeentenbestaataldemogelijk-heid van adoptie van een verlaten graf, waarvan de concessie afgelopen is.Zokanmenalsbuitenstaandereennieuweconcessieaanvragenondervoor-waardedatmenhetgrafonderhoudt.Sommigebesturengaanzelfsverderenlatentoeeendergelijkeconcessieaantekopen.Inditverworvenperceelkanmendanzelfbegravenworden.Ookhieriseenbelangrijkevoorwaardeaanverbonden:menmagalleeneeneigennaamplaatjetoevoegen:hetoorspron-kelijkemonumentmoetblijvenzoalshetwas.

5

EENgrAFENEENbEgrAAFpLAATS

Eenbegraafplaatsisdebekroningvan“ontstaan,leven,vergaanenherinne-ren”.Demensheeftaltijdzorgbesteedaanzijnoverledenen.Ditkenmerkthemtenopzichtevandieren.Deoudstbekendebegraafplaatsenzijnwel-

lichtdehunnenbedden.Indeprehistoriekennenweverschillendegrafvormen:

IndeRomeinseTijdbleefdelijkverbrandinginvoegemaarmengingbegravenbuitendesteden.Indetijdvandekeizerskonmenbegravenbovenofonderdegrond(indecatacomben).DeChristenenmaaktengebruikvandecatacombenwantdeondergrondsebegraafplaatsenstondenonderdebeschermingvandewetenwarenvrijvaniederevervolging.Hierhieldenzeookhunbijeenkomsten.Nadegodsdienstvrijheidbouwdenzehunkerkopofbijbegraafplaatsen.Zowerddebegraafplaatsweernaarhetcentrumgehaald.Meteenwerddekerk–plaatsvanbijeenkomst–hetdodenhuisbijuitstek.Belangrijkegelovigenwerdenbegravenindekerk.Hoedichterbijhetaltaar,hoebelangrijker.Dearmenwerden,dikwijlszonderkist,ophetkerkhofbegraven.Dezebegrafenisophetkerkhofgeschieddezonder plichtpleging of markering. Het kerkhof was de ruimte rond de kerk,begroeid met gras en omzoomd met meestal notelaars. Het was de publiekeruimtevanhetdorp.Hetgraswerdverhuurd(Snellegem),denotelaarswerdenverhuurd(Snellegem) tenvoordelevandeArmenkas.Hetkerkhofzelfwerd inoorlogstijdgebruiktalskampplaats(VarsenareenJabbeke).Invredestijdwasheteenmarktplaats (Jabbeke)waar koopliedenophoogdagenofmarktdagenhan-deldreven.Hetwasookeenspeelterreinvoorkinderenenzelfsvoorvolwassenen(schieten).

degrafheuvel of tumulusuitdebronstijdwerdgebruiktvoorlijkbegraving(inkistenvaneikenhoutenboom-stammen)ofbijzettingvandeasurne.Depaalkransheuvelisrondomafgeslotenmeteenkransvanpalenwaarinzicheeningangbevindt.Deringwalheuvelisomgevendooreengrachteneenwal.Daarbinnenbevindtzicheenrondwegdiedeeigen-lijketumulusomsluit.Ophet eindevandebronstijd,omstreeks1100voorChristus,gaatmenoverop lijkverbranding.De asurnewordt inbestaandegrafheuvelsbijgezet. In latereperiodengroefmeneengreppel ronddeurnediebedektwerd met de opgegraven aarde. Zo verschenen kleine grafheuvels in het landschap die men urnevelden of necropolengingnoemen.

1.

2.3.

4.

Cultuur • Info – 2006

Herhaalde verbodsbepalingen indeNieuweTijdhaaldenweiniguit, noch voorhet begraven indekerk,nochvoorhetopenbaregebruikvanhetkerkhof.Hetdraaidevooralominkomsten.Vooralhoogopdemaatschappelijkeladdergesitueerdeburgersenmethetkerkelijkeapparaatverbondendorps-ofstadsgenotenwenstenbegraventewordeninhetcentrum(ronddekerk)enslotendaaromcontractenaf(schenkingenoftestamenten).Ookverenigingen,organisatiesennabestaandenwensteneencentraleplaatsvoorhunbelangrijkefiguren.OnderdeinvloedvanClunysteldemenimmersvanafde11deeeuwdatmennogietsvoordeover-ledenenkondoenofalvastvoorzorgenkonnemendoor“regelingen” te treffen.Onder invloedvandeprotestanteninde16deeeuwwerdendeoverlevenden,deachtergeblevenen,centraalgesteld.Deomheindeplekkoneenplaatsvantroostzijn,maar,datkonookbuitendestad.BijdeContrareformatie,vooral inde17deeeuw,werdenspel,ontmoetingenen feestenophetkerkhofbestreden:erkwamcontroleopdesacraleplaatsen.IndeTijdvandeVerlichtingspeeldedehygiënemeeindedenkwereldvoorhetverwijderenvannieuwelijkenuitdewoonkernen:denabijheidendegeurvandedoodwerdenalsgevaarlijk–enbesmettelijk–ervaren.JozefIIspeeldeeenbelangrijkerolinhetoverbrengenvandebegraafplaatsbuitendestad.Ophetplat-telandhadditweinigofgeeninvloed!Tochgroeidebeetjebijbeetjeookeenhistorischbewustzijndooronderanderedegeschiedschrijvingendoordeontluikendemonumentenzorg:begraafplaatsenzijnvolvangeschiedenis,herinneringensomsvaneengeruststellendenatuur.Vanaf de 19de eeuw kwam er langzaamaan een nieuwe kentering. De medicalisering van de doodbrachteenartsbijhetstervensbed.Indetweedehelftvande20steeeuwwerdhetstervenverplaatstnaarhetziekenhuis.Dithadzijninvloedopdebewustwordingvaneenaantalfactoren:ookophetplat-telandwerdennieuwebegraafplaatsenbuitendewoonkernenaangelegdenopdemeestekerkhovenronddekerkwerdhetbegravenstopgezet.Hetlaatstedecenniagroeitookhetbesefdatdebegraafplaatseenopenbaararchiefisenplaatsgebondenerfgoed.Jekunterheelwataflezen:

beroemde,belangrijkeengewonedodenliggenmeestalnietdoor-eenmaarzijngegroepeerd,overopdrachtgevers,ontwerpers,uitvoerders(=netwerk),geloofsovertuiging,stijlenensymboliek.

Opgrafmonumenten staat in cijfers en letterswat eenbevolkingsre-gistervermeldt.Degrafsteenzegtookietsoverdepersoonlijkheid,delevensbeschouwing, de liefde, het gezin, de familie en vrienden, dedadenenhetstreven,deinteressesentalentenvandeoverledene(n).Eenbegraafplaatsisduseenafspiegelingvandesamenleving.Daaromisruimingvangravensteedseengatslaaninhetcollectievegeheugen.

1.

2.3.4.

Kwitantievoorhetopenenvaneenkerkgrafin1739.

De houten plank achter Christus’ hoofd, symbool van de familie Houtsaegher.

7

Wanneer we het begraven van de zijde van de aanvragers bekijken, dan isdaar ook een ganse evolutie aan gebonden. Nadat het begraven in de kerk– door de meer gegoeden – niet meer kon, werden de gekochte percelenophet kerkhofdeplaatsenvoorhet etalerenvandegeloofsovertuiging,derelatiesenvooraldewelstandvandeoverledene.Adellijkefamilieslietennuobiïtsindekerkophangen.Ditzijndiegekleurdewapenschildendiejeindemeeste oudere kerken aantreft. Zo bleef de overledene in de nabijheid vandegebedendievoordeafgestorvenentijdensdeH.Miswerdenopgedragen.Samenmetderijkeburgerfamiliesbouwdendeadellijkegeslachtendanechtemonumentenopdeplaatswaarhun familieleden rustten.Zoontstondookopdebegraafplaatshetschrillecontrast–gelijklopendmetdelevendemaat-schappij–tussenhoogenlaag,rijkenarm.Hetzijnjuistdiegegoedefamiliesdiematerialen lietenaanvoerenvanbuitendegemeente,diearchitectenenkunstenaarsaansprakenenzelfssteenhouwersdieoverdegemeentegrenzenwoondenenwerkten.DefamilieBrusselledeedeenberoepopsteenhouwerG.DeGrandevanSint-Andries.Opallestedelijkebegraafplaatsentrefjelangsde hoofdlanen de belangrijkste grafmonumenten aan. Te Stalhille geldt deregelhoedichterbijdekerkmuur,hoegrootserdemonumenten.Hiertrefjeookdemeestebelangrijkepersoonlijkhedenvandegemeenschapaan.

Op de plint liggen hier drie dekpla-ten, waarvan de bovenste een sarcofaag symboliseert.Hier liggen begraven:Ludovicus Bruselle 1865 - 1952Sylvia Steyaert 1866 - 1907Maria Lootens 1879 - 1912

grAFgIFTEN

Zolangdemenszijndodenbegroef, zolangzijnerookgrafgiftenaantepasgekomen.WekunnenditveelvuldigconstaterenbijdeEtruskenmaarookbijdeKelten.Dezegrafgiftkonbestaanuiteenpaard,bekers

metvoedselvoordeovertocht,halskettingenmetkralenvanaardewerk,barn-steen,tinenbrons,alnaargelangdestreekennaardehandelsrelaties.Ookmuntenkomenvaakbijarcheologischonderzoekalsgrafgifttevoorschijn.MetdeintredevanhetChristendomverdweenditgebruik:hetwerdalshei-densverboden.Wiehetverbood,overtradsomsalseerstedewet.Zowaserinde12deeeuwaleenbisschopdiezichlietbegravenmeteenzilverenkelk,eengoudenringenzijnbisschopsstaf.In de christelijke traditie is dit nooit meer een algemeen gebruik gewor-den.Nochtanszijnerzekeruitzonderingentenoteren.DekerkmeestersvanAntwerpen werden, tot diep in de 20ste eeuw begraven met hun ambts-kleed!Watchristenenennuookandersdenkendennietmeegevenindekist,plaat-senzealsherinneringophetgraf.Naastgroenstaanopvelegravenallerleikleinigheden of teksten: beertjes of ander speelgoed bij kinderen, handjes,vogels, engeltjes envooralportretten, zelfsbij volwassenen.Mensenwillennietvergetenworden!

Twee zeer uiteenlopende voorbeelden van grafgiften. Boven: begraafplaats Robertmont, Luik. Onder: Begraaf-plaats Weert, Nederland.

8

mATErIALEN

Aliseendorpskerkhofmeestalsoberentraditioneelinvergelijkingmeteenstedelijkebegraafplaats,hetbelangrijkstebasismateriaalisenblijftarduinengraniet.Hetzijnhardegesteentendieweerentijdkunnen

trotseren.Zandsteen erodeert vrij gemakkelijk en komt slechts zeldenvoor,tenzijinornamenten.Granietwordtdikwijlsgepolijstenzovallendezwarteenrodegranietenplatenop.Tochwerdgranietgebruiktingrotevlakken.Deverwerking van graniet was zeer arbeidsintensief en dus duur. Reeds in de19deeeuwwerdenslechtsbepaaldeonderdeleningranietvervaardigd.Nadeeerstewereldoorlogkwamereenveranderdementaliteitenwerdgranietookteduur:hetkwamnogzeldenvooralsbouwsteen.Bepaaldeonderdelenofzelfsgansestèleszijngemaaktuitgranito.Meestalzijndit zwartgespikkeldegrijzekruisenofplaten.Granito iseen soortgietsteendierelatiefgoedkoopisenookgebruiktwordtvoortrappen,gootstenenenraamkozijnen.Ditmateriaalisnatuurlijkgevoeligeraandeweersomstandig-heden,vooraldevorst.Marmerkomtveelvuldigvooropgravenvanrijkereoverledenen.Vooraldeletterplaat,maarookmedaillonsmetdebeeltenisvandeoverledene,ofeenbuste,zijninmarmervervaardigd.Ditkostbaremateri-aalisnietvooriedereenweggelegd.Heel wat ornamenten maar ook tekstplaten zijn gemaakt uit marbriet. Ditgoedkope surrogaat voor marmer is een soort glaspasta. Het spreekt voorzichdatookbaksteenhierendaarzichtbaaris.Waaromzoueensteenbakkerniet wensen begraven te worden onder een bakstenen grafmonument. Decreativiteit viert ook hier wel eens hoogtij, of is dat commercialisering, ofmode.Nadetweedewereldoorlogkwamenplots“tegelgraven”indemode.Dedekplaat,ensomszelfsdestèle,werdbezetmet(kleineofgrotere)tegels.Geziendieinhetcementwerdengelegd,houdenzegeenhalveeeuwstandenbrokkelenaf.Hetiseentijdsgebondenverschijnselgeweest,maarmoeilijkingoedestaattehouden.

Wemoetenechternogaltijdrekeninghoudenmetdeoudstevormvan“stè-les”,namelijkdehoutenenijzerenkruisen,dievoorminderkapitaalkrachti-gendebekroningwarenvaneengraf.Hetroestheeftdeovergeblevenijzerenkruisenmeestalaangetastomdatdenabestaandenernietmeerzijnomzeteonderhouden.Aandelikjesverfteoordelendiehierendaarnogoverblijven,warendieijzerenkruiseninhetzwartgeschilderdmetzilverkleurigefiguren,ofzelfshelemaalzilverkleurigopgetooid. Degeschilderdetekstplaatjeszijnheeldikwijlsafgeschilferdendusonleesbaargeworden.Trouwens,veelvandiegrafpercelenhebbengeenconcessiemeerenwordendangretiggeruimd.Ookzijvertegenwoordigenechtereentijdperkindebegraafcultuurenzijnduseendeelvanonsfunerairerfgoed.

VoordeeerstewereldoorlogenzelfsnogtijdenshetInterbellumwasditdemeest voorkomende of veel gebruikte kruisvorm op gewone graven. EenprachtigvoorbeeldhiervanisditvanLeon Bourgeois.Erresttrouwensnogeengoedonderhoudenijzerenkruisjevaneenkinder-graf.Ditunicumzou zekerbewaardmoetenblijven.Doordebeteremedi-sche zorgen en omkadering bij de geboorte treffen we heden veel minderkindergraven op een begraafplaats aan. Beheerders van begraafplaatsen meteen visie leggen tegenwoordig perken voor kinderen aan met een apartesfeer,eenapartemaniervanherdenken.EenprachtigvoorbeeldhiervanisdeWesterbegraafplaatsteGent.

FICHE

Cultuur• info

Van links naar rechts: granito kruis (gemeentelijk kerkhof Ardooie)houten kruis (graf Odette Christiaens, Stalhille)ijzeren kruis van een kinder-graf (Stalhille)

•

•

•

Naam vergunning: Leon-Medard Bourgeois

Aard vergunning: in volle grondGieterij: niet vermeld

Opdrachtgever: Eugenie Quackel-been en familie

Materiaal: kruis: gietijzerBeeld: porseleinTekstplaat: blik

Eveneens begraven: niemandSpreuk: R.I.V., Rust in Vrede.

Tekstplaat: “Tot Zaliger Gedachtenis van

Leon Medard Bourgeoisechtgenoot van

Eugenie QuackelbeenGeboren te Stalhille 28 Apr 1869

en er overleden 27 Sep 1907”

9

grAFOrNAmENTEN

DeTijdvandeVerlichtingbrachtnietalleeneenommekeerindeloka-liseringvandebegraafplaatsenmaarookinhetdenkenoverdedood.Hetbewustzijndatnadedoodheteeuwigelevenkwam,groeide.

Vanafdelate19deeeuwwerdditbewustzijngesymboliseerdinhetgrafmo-nument.Ditvaltduidelijkaftelezenindekeuzevanhetgrafmonument:deduurzamematerialenstaanvooreendurebegrafenisplek.Ditkwamopeendorpzeldenvoor,maarerzijntochafspiegelingenvanmonumentalegravenaantewijzen.TeStalhilletreffenwegeenfunerairemonumentenals“pleu-reuses”aan.Tochzijndesymbolischewaardenerveelvuldigaanwezig:portretvandeoverledeneopporselein,engelen,duiven,handen,…Naastdetekstkomenookgekaptesymbolenvooralsdepalmtakenspreukenals“MementoMori” of deW en dew, deGriekse letters voor“begin” en“einde”.Sommigeaanvragersverkozeneengraftuinmetofzonderboordstenen,ande-reneenbloembakopdedekplaatofaanhetvoeteindevanhetgraf,ookweleenstegendestèleaanhethoofdeindevandedekplaat.Zoveelgraven,zoveelverschillen.

Wegevenhiernanogenkelevoorbeeldenvanornamentendieopdebegraaf-plaatsvanStalhilledetijdhebbengetrotseerdenvroegerheelklassiekgebruiktwerden.

Pleureuse (kerkhof Laken)

Links: Lijdende Christus door Sylvain Norga - Rechts: Woordenschat

Cultuur• info

10

Medaillons en bloemmotieven in brons van de hand van Sylvain Norga (Gemeentelijke begraafplaats Menen). Deze vorm van portretteren is zeldza-mer dan de portretten op porselein.

Te Stalhille komen ook de uiteen glijdende handen verschillende malen voor: het afscheid nemen omwille van de dood. De verbondenheid wordt (tij-delijk) verbroken. Dit is een tref-fend voorbeeld van symboliek op een begraafplaats.

Tot de eerder alledaagse elementen van versiering horen zeker de vogeltjes, meestal duiven, die vrede symboliseren. Overal in Vlaanderen, en zelfs daarbui-ten, treffen we dan de lijdende Christus van Sylvain Norga aan. Meestal werd dit ornament in brons gegoten maar in zijn latere periode werd ook porselein gebruikt.

Dit is een voorbeeld van een veel recen-ter grafornament. Dit komt voor op de rustplaats van Alice Deschepper. Hier liggen ook haar ouders begraven en als aandenken dit familiekiekje bij de zetel. Het onderschrift:Petrus-Paulus Deschepper17 januari 1861 +25 februari 1943echtgenote Ludovica-Maria De Soete

11

grAVENmETEEN IETSjEmEEr

12

DESymbOLIEkOpDEbEgrAAFpLAATSVANSTALHILLE

Het spreekt voor zich datwe niet alle symboliek dieopbegraafplaatsengebruikt

wordt zullen bespreken. We zullenonsechtbeperkentotwatweopditkerkhofterugvinden.

Het kruis is ontegensprekelijk alomtegenwoordig. Het kruis is als aan-duidingvaneengrafaleeuwenlangvanzelfsprekend.Hetkruiswijstech-ter niet altijd op de devotie van deoverledene, zelfs niet altijd op zijnlevensovertuiging. Ook de vorm ende uitwerking kunnen nogal ver-schillen. In bovenstaand voorbeeldzit het kruis gevangen in een cirkelgeplaatstopeenruit.Inhetcentrumvan het kruis is de verbondenheidvan de echtelingen gesymboliseerddoor de verstrengelde initialen. Deuiteinden van de kruisarmen zijnverwerkttotnieuwekruisen.

Het Latijnse kruis is een strakkevormmet vier rechthoekige armen.Dit kruis werd meestal gebruikt. Erzijn te Stalhille ook heel wat voor-beeldenvansierlijkekruisen.

Het is enblijft echterwelhet sym-boolvandehoopendetriomf.

Eenanderopvallendgegevenzijndegravenmetde foto’s (opporselein)van de overledenen die ter plaatseter aarde werden besteld. Wanneermen eenmaal had ontdekt dat erook fotografisch een portret konaangebracht worden op porselein,werddaaronmiddellijkgebruikvangemaakt en dit tot op heden. Defoto’s geven de overledene weer inzijngoededagen.Deze(oude)foto’szijn een dankbare informatiebronvoordeklederdrachtuitdebewustetijd,zelfshetvoorkomenvanveelofweinig baarden en snorren uit eenbepaaldeperiodekaneruitafgeleidworden.Ookdemodeisdusopdebegraafplaatsaanwezig.

Het Latijnse kruis is vooral bekend als religieus Christelijk symbool.

FICHECultuur• info

De rustplaats van de familieVerbeke had vroeger een merk-waardige grafversiering. Op dedekplaat lag tot 2005 een zinkenbakmetplastiekbloemen.Ditwashetenigeexemplaarophetgansekerkhof.Alleenopeenkindergraflag nog een mini-exemplaar. Detoestandwasechter - zoalsuidefoto blijkt - erbarmelijk. Uit vei-ligheidlietdegemeentedezinkenbakverwijderen.

Tekstplaat:“RustplaatsvanCamilleVerbekeGeb.teSysele

3-7-1877Overl.24-2-1939zijnechtgenoote

JosephineStellamansGeb.teStalhille

18-3-1874Overl.26-2-1960enzoonGustaaf”

EeuwigevergunningSteenhouwer: G. Jonkcheere,Bekegem

Het Grieks kruis is de naam voor een kruis met vier armen van ge-lijke lengte.

13

Nadat men tijdens het interbellum ontdekte dat er op porselein kon gefo-tografeerd worden, werd er veelvuldig gebruik van gemaakt. Eigenaardiggenoegzijnhetnietzozeerfotografendiehunstempeldruktenopditsoortgrafornamentenmaarweldebegrafenisondernemerszelfdieerbroodinza-gen.Dikwijlsstaathunnaaminderandvandefotobijgedrukt.

Als voorbeeld voorde ijzeren kruisennemenwedepercelenwaar August Verburgh en Julia Soetenaastelkaarbegravenwerden.Degietijzerenkruisenzijnredelijkgoedbewaardendetekstplaatjeszijnnogduidelijktelezen.Deuiteindenzijnverzilverd,netalsdeChristusfiguurendetreurendepersonenonderaanhetkruis.Zomoetenonzekerkhovenerooitvolvangestaanheb-ben.

WezagenreedsgrafornamentenvandehandvanSylvainNorga.Hij leurdemet zijn ornamenten van de ene begrafenisondernemer naar de andereen verzekerde zich zo van een degelijk inkomen. Op de stèle van Henri Verschaeve vinden we een schoolvoorbeeld van de funeraire grafkunst diedeze kunstenaar zijn stempel heeft gegeven. De bronzen Christuskop, hierverwerktineenkruis,warenechtzijnhandelsmerk.Invelematenensoortenafbeeldingenkomenzeoponzebegraafplaatsenvoor.

Ditiseengrafinvollegrond.Arduinenboordstenenomsluitendegraftuin.Ookdegetraptestèleisvanarduin.Alleenopdeboordenisenigeeenvoudigeversieringaangebracht.DitiseenprachtigvoorbeeldvaneenwerkmansgrafuithetInterbellum.

OoknietalledaagsisderustplaatsvanEduard Rooseenzijnechtgenote.Hetkruisligtopdeplintdieopboordstenenrust.Aanhethoofdeindestaatdandebloembakbekroondmeteenbolopeenkegelopbeidehoeken.Destèleissamengestelduiteenmiddenplaatdiegeflankeerdwordtdoortweeongelijke aansluitende zuilen die bovenaan schuin afgesneden zijn. Op elkvandezuilenstaatbovenaaneenwittebloem.Demiddenplaat isbovenaanovaal.IndieboogziteenwitteChristuskop.Netbovendetekstplaatwerdeenmedaillon aangebracht inbronswaarin tweeportrettenvande echtelingenzijn gevat. Onder de tekstplaat hangt nog een wit engelenhoofd met tweevleugels.Detekstopdestèleluidt:

Foto’s familie Verbeke-Stellamans

Tekstplaten:‘August Verburghweduwnaar vanJulia Soete1845 – 1939

Ook over het graf heen zijn ze ver-enigd.

Julia Soeteechtgenote van

August Verburgh1852 – 1912’

Portret op porselein en gevat in een metalen kader op het graf van Eduard Roose en zijn echtgenote Louise-Marie Knockaert. Dergelij-ke bronzen kaders waren ook bij de firma Norga verkrijgbaar.

Hier rustHenri Vandenbohede

geb. Jabbeke 9.3.1868overl. Stalhille 11.5.1941

echtgenoot vanMaria Deschepper

geb. 9.6.1872ove. 24.12.1959

14

Hier rust in vredeHeer Henri Verschaeve

25-10-1858 6-1-1928en zijn echtgenote

Vrouw Maria Knockaert16-8-1856 - 25-12-1946

R.I.P.

HetgrafvanHenri Vandenbohedeisnietalleenomwillevandeornamen-tenvanNorgabelangrijk.Erisgeenplintmaarweleengraftuin,afgezoomddoorboordstenen.Desokkelvande stèle rustop tweestenenmetselstuk-ken en heeft voor de middenplaat een bloembak. De middenplaat heeftlangsbeidezijdeneenafgeschuindevleugeldieookopde sokkel rust envandebuitenzijdevanhetgrafafgeslotenwordtdooreenkubus,bekroondmeteenbol.Hetmateriaal isvangraniet.Bovenaandemiddenplaatprijkteenkalvarieindriestukken:ChristusaanhetkruismetdeH.MaagdendeapostelJohannesdietreurendbijhetkruisknielen.Hieronderwerddetekstingekapt.Het betreft hier een eeuwige vergunning.De steenkapperwas J.DemeyeruitSint-Michiels.DieDemeyerkomtookvooralsleveranciervandeporseleinfoto’sopanderegrafmonumenten.

Rustplaats van eduard Roosegeb. Stalhille 6-1-1869

er overl. 26-1-1940en van zijn vrouw

Louise-Marie KnockaertJabbeke 19-2-1870overl. 24-3-1949

FICHE FICHEFICHE

15

bELANgrIjkEpErSONEN

Deopbouwvaneengrafmonumenthingdusafvandekapitaalkrachtvandefamilievandeoverledeneen/ofdebelangrijkheidvandeafge-storvene.Ookslachtoffersvanrampenencatastrofenkregenmeestal

eenopvallendebegraafplaats.

Hetafsluitenvaneengrafperceel,zoalsbijhetgrafvande familie Tanghe,komt in vele gevallen voor: het is een aanwijzing dat men dit perceeltjebestemtalseennieuwethuisvoordeoverledene(n).Deafsluitingkangebeu-rendoortweetotzesafsluitpaaltjes,verbondenaandezijkantendoorijzerenstaven,meestalmetijzerenkettingenmetgroteschakels,dikwijlsgepind.De versiering van de kruishoeken bestaat uit florale of bloemmotieven dievoornamelijk door de firma van Sylvain Norga geleverd werden aan allebegrafenisondernemersendittotNederland,LuxemburgenFrankrijktoe.Deporseleinfotoisvandeoverledenzoon.Tekst:‘Ter zaliger gedachtenis / van heer / Benini Tanghe / geboren te Ruddervoorde / den 21 maart 1864 / overleden te Kortemark / den 24 augustus 1937 / en van zijn echtgenoote / vrouw / Emma Vandekerckhove / geboren te Cachtem / den 29 december 1859 / overleden te Stalhille / den 13 augustus 1936 / en van hun zoon / heer Remi / geboren te Stalhille / den 17 augustus 1900 / en aldaar overleden / den 29 mei 1929 / R.I.P.’

Het grafmonument van de familie Vandekinderen-Rotsaert geeft aan datzijgeengewonearbeiderswaren.EduardVandekinderenwerd teZedelgemgeborenop15maart1867enoverleedteStalhilleop21juli1936.Hijtrouw-deValentinaRotsaert,teVarsenaregeborenop15spetember1870.ValentinaoverleedteStalhilleop24februari1940.Opdeplintligtnogeendekplaatmetdetekst.Hetkruisrustopeensokkelmetgetraptekroon.Hetkruiswordtgeflankeerddoortweegedraaidezuilendiedekruisarmenondersteunen.Opdesokkelstaat:“BijGodalleenistroost”.Bovenaaniseenornamentverdwenen.Steenhouwer:W.F.Meese,BruggeHetiseeneeuwigevergunning.

Eensterkcontrastvindenweaandenoordzijdevandekerk.HierligtnotarisDarswilderbegravenondereenbelangwekkendarduinenkruis.Désiré-AugustDarswilder was de zoon van Jacobus en NN Deweerdt en werd te Bruggegeboren.HijtradinhijhuwelijkmetdeLoppemseJustinaCruyt.Zekregeneendochter,dienaeenjaaroverleed,eneenzoon.Désiré-AugustoverleedteStalhilleop12september1873.Hijwerdaandenoordkantvandekerkdichttegendekerkmuurbegraven(rechts).Merkwaardig isdater indezelfderijeenidentiekestèlevaneenanderefamiliestaat.Darswilder speelde als notaris een belangrijke rol in het dorpsleven maarookoverdegrenzenvanStalhille.HijwasdenotarisvanveelJabbekenaars,Snellegemnaren,ZerkegemnareneninwonersvanVarsenare.OokHoutaveenUitkerke,BredeneenZuienkerkebrachtenhemklanten.Politiek speeldehijgeenrol.DochterMaria-Theresia-Justina-Alphonsinewerdop16januari1850geborenenoverleedop11januari1851.Zeligtnaasthaarvaderbegravenondereenarduinenkruis,omhangenmeteenbloemenkrans.Detekstophaarkruisisbijnanietteontcijferen.Erisgeenenkeleperceelsafbakeningvoorditkinder-graf(links).

FAmTANgHE

FAmVANDEkINDErEN

FAmDArSwILDEr

16

AandewestkantvandenotarisrustdankunstenaarHerman Depauwinzijntuintje.Beidenhaddenéénzaakgemeenschappelijk:zewerdenophetkerkhofbegravenmaarwarennietdiepkatholiek.BijHermanDepauwvindenwenogwerkvandekunstenaarzelf.Hijwerktevooralinkoper.Hijgebruiktekoper-platenwaaruithijzijnfigurenbrandde.Toenhijzijneindenabijwist,regeldehijzelfzijnbegrafenismetdepastoor.Ookhierinrustdegrotetegenstelling,hetvreemdeaandezebegraafplaats.

Eenenigkunstwerk staatophetgraf vanMarcel Malstaf.Het is eenbeelddatdeoverledenezelfheeftgemaaktendatkanbeschouwdwordenalseenzelfportret.Hijmaaktehetin1990.Debusteisdoorhemzelfgesigneerdengedateerd.Hetbeeldrustopeeninlopendezuil.Allesisvanbeton.Onderaande zuil is een tekstplaat bevestigd. In de plint is een graftuin uitgespaard,gevuldmetgrind.

Het graf vanProsper Jozef Massez iswellicht hetmeest robuuste grafmo-nument van de begraafplaats. Op de plint ligt nog een dunne dekplaat terondersteuningvande tweemassieveblokkendie losgewerktzijnvanelkaardoor een inspringende overgang. Op de onderste blok staat de tekst R.I.P.(Requiescat inpace=hij/zij ruste invrede)enkomteenamforavoor.Ditdoetonsherinnerenaandegrafgiftenuitdeklassieketijd.Ophetbovensteblokstaateentekstlangsdevoor-enachterzijdegebeiteld.Bovenopligteenomwikkeldebloemenkrans.HetgeheelwordtbekroondmethetLatijnsekruisopgetraptevoet.

DetekstaandevoorzijdeluidtinhetFrans:

A la mémoire de Mr.Prosper-Joseph Masser

Chevalier de l’ordre de Léopold,Echevin de la ville d’OstendeMembre de la Députation permanente et Président du Conseil Provincal de la Flandre Occidentale.

Né à Gand le 21 Mai 1778,décédé à Ostende le 10 Aoust 1846.

De son épouse Mad.Thérèse-Eugenie De Waele

et de leur fille unique MadameSabine-Thérèse Massez, épouse Kempeners,

née à Ostende le 13 Mai 1805y décédé le 17 aout 1831.

Tekstopdeachterzijde:

A la mémoire de Dame Kempeners,Née S. Massez, décédée le 17 Aout 1831 à l’âge de 26 ans,

bonne fille, bonne épouse,amie sincère, mère infortunéepire comme la bosée du matin, comme elle tu es montée dans las cieux aux premières heures du

jour.

Materiaal:arduin

HErmANDEpAUw

mArCELmALSTAF

prOSpErmASSEz

17

EengrafdatduidelijksporenvanArtDecovertoontishetgrafvandefamilie Declerck-Corveleyn.Destèlewaaiertuitenisbekroondmeteengestileerdekroonwaaropde lettersPAXvoorkomen.De letterplaat isverzonken inhetmidden.Hetkruiswordtgeflankeerddoortweepalmtakken,symboolvandeoverwinning.Deopbouwgeeftnochtanseenloggeindruk.Opdeplintrusteeneerstedeksteendiegroter isdandeplint.Hieroprustookdestèle.Opdieeerstedeksteenligteentweedeplaattegendestèleaan.Hieropstaateenaflopende sarcofaagmet een losliggenddeksel.Opde voorzijdewerdR.I.Pgebeiteld.Destèlebestaatuiteensokkelendegrafversiering.Desokkelreiktnettotbovendesarcofaag.Daarbovenbegintdegrafversiering.Hetiseenkeldergrafmeteeuwigevergunning.

Aandezuidkant iseenplaatjebevestigdmetBHHof“BondvanhetHeiligHart”.

Hetgrafligtlangsdeoostkant,dichtbijdekerkingang.Steenhouwer:P.Six.Materiaal:arduin.

Hetgrafvandefamilie Simoens-Demunckiseenjuweeltje.Hetrobuusteengeslotengrafmonument is typischvoorhet interbellum.Dezerkbestaatuiteengroteenzwareplintwaaropallesrust.Deaflopendedekplaatdraagtdeaantekeningvanlaterbijtezettenpersonen:Arsène,JulianeenArsène.Alleendeze laatste werd wellicht bijgezet (1947 – 1964). Op de kleinere boven-stedekplaat liggentalvanmodernebloemversieringenenstaateenfotoopporseleinenondergrondgetekendJosDemeyer.Ophetvrijegedeeltevandeplintstaatvooraaneenbloemenvaasenachteraaneentekstplaattegendestèle.Dezestèlerustopeenkleinesokkel.Zeisuitgewerktalseenbredeportiek;demiddenplaatwordtingekaderddooropstaanderandstenenengecanneleerdezuilen. Het entablement wordt bekroond door een getrapte tekstblok. Degeslotenheidvanhetmonumentwordtdoorbrokendoordetreurendeengel:zijnbazuinzalnietmeerklinken.

Steenhouwer:Demeyere,Uitkerke.Materiaal:bovenplaatzerk:graniet,middenplaatstèle:graniet.Eeuwigevergunning.Familialegegevens:Arsène-Henricus-Carolus-JosephusSimoenswasgetrouwdmetJuliana-ElisaDemunck.HierligtookhunzoonArsenius-Camillus-Carolus,geborenop26mei1947teStalhille,eroverledenop23juli1964.

FAmDECLErCk

FAmSImOENS

Een sarcofaag is een grafkist van de farao. In de Westerse wereld werd de sarcofaag ingevoerd tijdens de renaissance wanneer de klassieke oudheid volop in de belangstelling kwam.Toch was dit maar zinnebeeldig: in een sarcofaag ligt geen lijk.

18

OOrLOgSgrAVEN

Opelkebegraafplaatsliggenwelslachtoffersvandeeersteofdetweedewereldoorlog.Stalhilleteltooktweeuitzonderlijkeslachtoffers:zevielenindetreinrampteIssenbütteltoenzeopterugwegwarennaarhuisvan-uiteengevangenkampop27januari1941.Zelietenelkeenechtgenotealsweduweachter.Hetbetrefthier

Boudewijn Madoc en Joannes Everaert.HunstoffelijkoverschotwerdophetkerkhofvanStalhilleteraardebesteld.Zoweldestèlealshetzerkzijnvanarduin.Opdeplintligteenhalvedeksteendiedebloembakdraagtendestèle.Opdiestèlezijntweefoto’saangebrachtvandeslachtoffers.Indebovenhoekenzijntweepalmtakkenuitgehakt.Hetkruisis ingewerktalsbekroningvandestèle.Hetgraf isgoedonderhoudenenzoueigenlijkalseeneregrafbeschouwdmoetenworden.

Wij gaven ons bloed.Wij vragen uw gebed.

De Inwoners van Stalhillebewaren een dankbaar aandenken aan

Beiden jammerlijk omgekomen te Issenbüttel

(Duitsland) den 27 januari 1941

Boudewijn Madocechtgenoot van

Zenobie Knockaertgeb te St. MichielsDen 29 juli 1894

Joannes Everaertechtgenoot vanIrène Verhaeghegeb. te Stalhille

Den 27 juni 1903

Ook jongens uit andere landen sneuvelden op onze grond. Er lagen in dewijdeomtrek,onderandereteGistel,SnellegemenAartrijke,vliegveldjesdiedeDuitsershaddenaangelegd.Opdegrondkekenburgers regelmatignaarhetspannendeduel indeluchtdatdikwijlseendodelijkeindekende.TweeR.A.F.-pilotenmetderangvanluitenantstorttenhierop28mei1918neerenvondenbroederlijknaastelkaareen laatsterustplaatsophetkerkhofvanStalhille.Hunwapenspreukluidde:PERARDUAADASTRA.(‘Doorernaartestreven,bereikenwedesterren.’)

FICHE

Lt. R. McKay HallR.A.F.28 th May 1918 Age 25son ofJohn and Cordelia P. Hall

Lt. F.H. ReillyR.A.F.

28 th May 1918Born Woodstock

ONT(ario)Jan 16 th 1893

Op heel wat graven zijn verwijzingen naar de wereldoorlogen aangebracht. Stalhille heeft geen apart ereperk voor zijn gesneuvelden. Aan onze betreurde makker. 1914-1918. NSB. De kleuren van de Belgische vlag zijn al lang verd-wenen maar de herinnering blijft.

19

pOLITICI

Dikwijlshebbenpersoonlijkhedenuitdeplaatselijkepolitiekookeenopvallendergrafmonumentdandedoorsneeburger.Ditisnietaltijdzo. Maar politici in kleine plattelandsdorpen hadden dikwijls veel

aanzienenditstraaldeafvanhunlaatsterustplaats.DestèlevanhetgrafvanschepenLeopold Lippensisuitzonderlijkrijkversierd.Ophetvoetstukstaateensokkeldiealstekstplaatdienstdoet.Hieropplaatstedefamiliehetkruismetallerleibloemenenandereversieringen.Defotoisdermatevervaagddatjeergeendetailsmeerkuntvanwaarnemen.Deversieringenmetbloemenenlintengetuigenvaneenschoonheidsgevoeldatjenietzoveelopgrafmo-numenteninderegioaantreft.Alles werd uitgehouwen in de steen. De steenhouwer was E.Vercagne uitBrugge.Opdetekstplaat:

Bidt voor de ziel van Heer Leopoldus Franciscus Lippens, schepen deser gemeentegeboren te Stalhille den 22 november 1840, aldaar overleden den 23 april 1893

en van zijn echtgenoote vrouw Rosalia Lievensgeboren te Snellegem den 28 augustus 1846 en overleden te Stalhille den 11 januari 1923

HetmeestmajestueuzemonumentisechterditvanPieter Van Huele.DezefamilievervuldeeenpaareeuwenlangbelangrijkeambtenteStalhille(burge-meester)enomliggendegemeenten,totinBruggetoe.Hetgrotegrafmonu-mentwerddichttegendekerkmuuraangebouwd,zuidvandeingangvandekerk.Tergelegenheidvaneenmissiepredikingheeftmendanhetgrafmonumentuitgebouwdtottegendekerkmuur.Opdittussenschotplaatstemendaneen‘kalvarie’-kruis.Deherdenkingsplaatvoordiemissiewerdtrouwensingemetstindekerkmuurachterhetkruis.Ookdeganseomgevingwerdaangekleed.Het monument werd opgebouwd met een stèle en een graftuintje ervoor, begrensd door vier zuilen vooraan en twee achteraan. Tussen detwee middelste zuilen vooraan is dan een zitplaats aangebracht. Dezeplaats kun je best gebruiken om de lange tekst op de tekstplaat te lezen.Deze tekstplaat is gevat in twee arduinen pilasters op voet en bovenaanafgesloten door een zelfde deksteen. Eigenlijk doet de ganse stèle meerdenken aan een kleine, smalle grafkapel. Het is trouwens een echt fami-liegraf. We vermelden hier eerst de tekst op de marmeren middenplaat:

‘Sepulture/ D’Heer Pieter Van Huele/ Fs Jan verweckt bij jof Blasia Verstraete/fa Jacob, in zijn leven ontfangher van Zuyenkerke/ Clemskerke en Stalhille, disch en kerkmeester/ van St-Gillis kerk bin-nen Brugge, aldaer overl./ den 31 8bre 1831 oud 79 jaer, gebortig van Stalhille/ ende van/ Jonfe

Helena Soetaert/ zyne huys vrouwe, overl. den 5 maerte 1796/ oud 40 jaer, de welke gedeurende hun huwelijk/ van 20 jaer t’ saemen hebben gewonnen 11 kinders/ te weten Michiël in huwelijk met Barbara Jonckheere/ overl. te Breedene den 11 7ber 1853 oud 76 jaer 3 maen/ Carolus, eerst in huwelijk met Francisca Boucquez/ daer naer met Joanna Gheyle/ overl. te Stalhille den 14 Julu 1858 oud 77 jaer 10 maen/ Augustinus, overl. te Dudzeele den 15 febry 1810/ oud 28 jaer, Josephus in huwelijk met Amelia/ Madoe, overl. te Brugge den 28 xbre 1828/ Franciscus, overl. den 20 Juny 1842 oud 49 jaer/ Anna, in huwelijk met Philippus Somerlinck,/ overl. te Brugge den 28 maert 1859 oud 74 jaer/ Marie, in huwelijk eerst met Michiel Kerkhof/ daer naer met Godefridus Van Lier,/ overl. den 23 novembre 1840, oud 50 jaeren/ drye kinderen, onbejaerig overl./Nota: Joannes, overl. den 17 July 1848 oud 69 jaer 4 maen/ in huwelijk met Isabella Blanckaert, gebortig/ te Oedelem overl. te Stalhille den 14 april 1841 oud 53 jaer/ hebbende gewonnen een eenigen zoon met naeme/ Petrus Joannes, overl. te Stalhille 3 Jañry 1859 oud 43 jaer/ God geve hunne zielen, d’eeuwige ruste/R.I.P.’

pIETErVANHUELE

LEOpOLDLIppENS

20

De recentere familiegeschiedenis gaat dan verder op de zuidzij-de van het monument, daar staan volgende overledenen vermeld:Marie-Louise Van Huele † 1874Josephus Van Huele † 1919Camiel Van Huele † 1947Magdalena Vandevelde † 1991Ditgrafmonumentiszekereenunicum.

Eengrafvaneenandereburgemeester trekteveneensdeaandacht.Hetgaathieroverdefamilie Vandecasteele-Vermeire.Hetmonumentstaateveneensaandeoostzijdevandekerk,nietzovervandeingang.Deprachtigebloem-versieringonderhetkruis,alshetwaregevatineennis,valtonmiddellijkop.Daaronderziejehetmooielijstwerkdatdetekstplaatscheidtvanhetboven-deel.Hetkruisheefteeneigentijdseversiering.DefamilieVandecasteelewaseeningewekengezin.HunzoonCamilewerdteSint-Kruisgeboren.MarieVermeirewasteVlissegemgeborenendochtervanFranciscus enAnna-TheresiaVanheule. De echtgenote van zoonAlfons wasafkomstigvanSint-Kruis.Het grafmonument werd geleverd door de steenhouwer F. Meese uit Sint-Pieters-Brugge.

Opdetekstplaatzijndriezijdengebruikt.Opdeoostzijde:

Gedachtenis der Eerzaame familie Vandecasteele Heer Joseph Vandecasteele geb. 1835 † 1915

en zijne echtgenooteMarie Vermeire geb. 1836 † 1901

Heer Alfons Vandecasteele 1870 † 1956en zijne echtgenoote

Elodie Vandecasteele 1877 † 1960

Opdezuidzijde:Heer Gustaaf Vandecasteele

geb. 1875 † 1898

Opdenoordzijde:Heer Camiel Vandecasteele

geb. 1868 † 1924

Johannes Van Huele † 1901Nathalie Gielis † 1901Sylvie Van Huele † 1948Michiel Van Huele † 1998

Johanna Souvagie † 1875Camiel Van Huele † 1943Gabrielle Van Huele † 1988

FAmVANDECASTEELE

Lijstwerk op het graf van de familie Vande-casteele

21

NIjVErHEID

Ambachtlieden die een welstellend bestaan opbouwden, lieten ditmeestalookmerkenwanneer zeoverleden.Grotegrafmonumenten,wanneerzenietvanadellijkefamilieszijn,kunjedikwijlsthuisbren-

genbijrijkelandbouwers,handelaarsofambachtlui.Timmermansfamilie Verliezorgdeeveneensvooreenmerkwaardiggrafmo-nument.Vader JoannesVerlie werd geboren in 1804 (als Joannes-Baptisteof Joannes-Franciscus)als zoonvanFranciscus(afkomstigvanHoutem)enCatherineBouvery(afkomstigvanMoere).HijwerdtimmermanteStalhillemaarwasindewijdeomtrekomzijnstielkennisgewaardeerd.Hethoeftdanookgeenverwonderingtewekkendatzijnzoneninzijnvoetsporenzoudenvolgen. Bij hun overlijden mocht een opmerkelijk grafmonument dan ooknietontbreken.Hetwerdeenarduinenopbouw,bekroondmeteengegotenkruis, mode op het einde van de 19de eeuw. De plint draagt een getraptesokkel.Vandemiddenzuilvandesokkelwerdlangsdriekanteneentekstdeelgemaakt.ZowetenwedaterhierdriezonenvanJoannesbijgezetwerden.Watdetekstplaatnatuurlijknietvermeldt,isdatvaderJoanneseerstgehuwdwasmetRosaliaPickvanwiehijdriekinderenkreegtussen1841en1845.DegeboortevanhetzoontjeLouis-Françoisop20april1845liepechterslechtaf.HetkindjeoverleeddedagdaaropenmoederRosaliaoverleedtengevolgevanditkinderbedop33-jarigeleeftijdop8meidaarna.DitmoeteenzwareslaggeweestzijnvoorJoannes.Hijmoestdannoghetoverlijdenvanzijn4-jarigzoontjeEdmundop28november1845verwerken.Hijbleefdanenkelejarenmetzijndochtertje Joannaalleen. Joanneshertrouwdeop10februari1852teStalhillemetMarie-ThérèseLepeire,dochtervanPhilippeenIsabelleArdaen.Zijntweedeechtgenotewas20jaarjonger.Zekregensamennog8kinderen,waarvaner tweekortnadegeboorteoverleden.Zozathet leventoeninelkaar.

Devoorzijdevermeldt:Ter zaliger gedachtenis van d’heer Amatus Verlie, in leven timmerman, zoon van wylen Joannes en

Marie Lepeire, geboren te Stalhille 2 january 1869, overleden te Brugge 22 april 1930.

Het was een eeuwige vergunning. De steenhouwer was F. Meese uit Sint-Pieters-Brugge.DezeAmatuswasdejongstevandeacht.

Aandezuidzijde:Ter zaliger gedachtenis van d’heer Karel Verlie, zoon van wylen Joannes en Marie Lepeire, (geboren

op 30 april) 1863 – 1945.Aandenoordzijde:

Ter zaliger gedachtenis van heer Medard Verlie, in leven meester-timmerman, zoon van wylen Joannes en Marie Lepeire, geboren te Stalhille 19 december 1860, alhier overleden 24 januari

1937.Familie Standaert-Rotsaert is een uitzonderlijke familie gebleken. JoannesStandaert werd omstreeks 1785 te Beernem geboren. Hij trouwt met deeven oude Koolkerkse Genoveva De Clerck, dochter van Philibert en MarieKoussemaeker.ZeblijveneenlangetijdteKoolkerkewonenenkrijgendaarook hun kinderen.Wanneer hun dochter op 5 augustus 1839 te Stalhilletrouwt met Josephus Storme blijkt het gezin Standaert reeds te Stalhille tewonen.Eenanderedochter trouwtmetdeStalhilsesmidJacobusQuintens.Hetgaatdusombelangrijkefamilies.Genovevamaakteditallemaalnietmeer

FAmVErLIE

22

FAmSTANDAErTmeewantzekwamteStalhilleteoverlijdenop18juni1836.Zewordtnietopdetekstplaatvermeld.Hetgezinmoetdusvoor1836vanKoolkerkenaarStalhille verhuisd zijn. Joannes Standaert hertrouwde na het overlijden vanzijn eerste echtgenote met de 30 jaar jongere Joanna Rotsaert, geboren teZuienkerkein1818alsdochtervanJosephenCatharinaKetelaere.Zekrijgenvierkinderen.JoannesStandaertoverlijdtdanop23november1844.JoannaRotsaert hertrouwt op haar beurt met Eernegemnaar JoannesVermeersch,aldaargeborenin1821.Zelfsterftzeop18februari1868op49-jarigeleef-tijd,haarechtgenootin1889teGent.Voorhaarisditgrafmonumentopge-richt.Ofzehetverdiendheeft?Zebracht17kinderenterdewereld!De sokkelbestaatuit eengetraptvoetstukmetdaaropeen tekstplaat enhetkruis,allesingraniet.Hetkruisisopdeuiteindenvandearmenversierdenheeftinhetcentraledeeleenversiering:eenporseleinenChristushoofd.Opdebovenstetrapvandesokkelstaatdetekstgegraveerd:

Heere Jesus, ’t is onze bede/ Schenk hen allen d’eeuwige vrede.Opdetekstplaatstaatdegansekroost:

“Zalige gedachtenis vanJoanna Rotsaert

geboren te Zuyenkerke in 1818alhier begraven in 1868

weduwe van Joannes Standaertechtgenoote van Joannes Vermeersch

die geboren werd te Eerneghem in 1821en stierf te Gent in 1889

en van hare kinderen

Standaert Augustus 1840-1913Standaert Léopold 1841-1861Standaert Joannes 1843-1906Standaert Karel 1844-1927

Vermeersch Ludovica 1846-1927Vermeersch Sophia 1847-1925

Vermeersch Ludovicus 1848-1936Vermeersch Julianus (priester) 1850-1907

Vermeersch Joseph 1851-1876Vermeersch Pieter (capucijn) 1852-1922

Vermeersch Napoléon 1853-1862Vermeersch Désiré 1853-1891

Vermeersch Edmond 1855-1898Vermeersch Théophiel 1856-1917Vermeersch Juliana 1859-1885

Vermeersch Ferdinand 1860-Vermeersch Léopold 1862-1914”

Steenhouwer:P.Cornelis,Oostende.

23

pASTOOrS

Waar reeds heel wat geruimd werd op de begraafplaats omheende kerk, werden belangrijke zerken aan de kerkmuur bevestigd.Ookwanneerdekerkvloerwerdvernieuwdzijnvelegrafstenen

uitdekerkverwijderd.Eenaantalkregenookeennieuwebestemmingaandebuitenmuurvandekerk.TeStalhille treffenweookenkelezerken tegendekerkmuuraan.Hierbijenkele tekstplatenvanpastoors.Meestalzijnrust-plaatsenvanpastoorsteherkennenaandekelkmetopstijgendehostiebovenhungegevens.Ditisinonsvoorbeeldvanpastoor J. Declerckniethetgeval,omdathetmaareenherdenkingsplaatvooreenoud-pastooris.Opdetekst-plaatlezenwe:

Hier vooren ligt begraven Den Eerw. Heer H. J. Declerck

Priester hier voornoemdBestuurder der Capucijne kerk te Oostende

Van 18.0 tot 18.9Daer na geestelyken koster der zelfde Stad

Tot zyn overlyden in den ouderdom van 6. jaer.Hij was eenen eenvoudigen en Godvresenden manDen vader der armen en trooster der bedrukten.

j .DECLErCk

MargrietdeRoeverenJennyBierenbroodtpot,“DebegraafplaatsenvanAmsterdam”.HenkL.Kok,e.a.,“BegravenenBegraafplaatsen”.RindertBrouwer,“Ookuwachtik”.AnnemieHavermanse.a.,“HetSchoonselhof”.Tijdschrift“Grafzerkjes”.CeciliaVandevelde,“LesChampsdereposdelaRegionBruxelloise”.RudolfSalomonCortissos,«DegeschiedenisvandePortugeseJodeninNederland».KurtGötze,“HofenTuin,hetkerkhof”vanSteenbrugge.JacquesBuermanse.a.,“WandelenvanSconseletotSchoonselhof”.MarcelCelis,“KerkhofvanLaken”.LucLekensenJohanDecavele,“HetCampoSanto”.BrigitteVermaelen,“HetKerkhofaandeDieweg”.SabineDeGroote,“HetCampoSantovanSint-Amandsberg”.AnHernalsteen,“DeWesterbegraafplaatsvanGent”.OpenMonumentendagAntwerpen2002”.MirjamVossen,“DeDoodmoeteenWenerzijn”.RalfBodeliere.a.,WandelenoverPèreLachaise”.

•••••••••••••••••

bIbLIOgrAFIE

24

Indevisievandechristelijkeleermochtjeniet–naarRomeinsetraditie–gecremeerdworden.Het lichaammoestbijdewederopstandingvoorGodstroonkunnenverschijnen.Zoontstondhetteraardebestellenvan

eenlijkinzijnvollebetekenis.Derijkenwerdenmeteerenzorgbegraven(indekerk),dearmenkwameninvollegrond(ophetkerkhof)terecht.Napoleonbeslistezelfsdat iedermens inzijneigengrafmocht rusten.Hijbeslisteookdathetgrafhemofhaarnooitzouwordenafgenomen.Bijaan-koopwerdditstukjegrondonvervreemdbaareigendomvandeoverledene:de eeuwige concessie. Zo kunnen graven echte monumenten worden dieogenschijnlijkdeeeuwigheidkunnen trotseren:kostennogmoeitewerdengespaard.

Los van het hoge toeristische gehalte van een begraafplaats is het volstrektondenkbaardatookmaareengrafwordtgeruimd.Datzouvaneenonbegrij-pelijkgebrekaanrespectgetuigen.Maar…,iedereBelgzijnhuisje,weekend-verblijfjeéngrafbleekvanhetgoedeteveel.Metéénpennentrekwerddoordewetvan20juli1971eenstreepgehaalddoordeeeuwigheidenbleef50jaareenabsoluutmaximum.Wievooreeuwighadbetaald,waszijncentenkwijt en een illusie armer. België zou helemaal verknipt raken in percelenvaneeuwigeconcessies!Tenzij…jeineenereperklag.Zelfsonderdegrondwasniet iedereengelijk.Envermitspoliticidikwijlseenapartplaatsje…ja!Verwaarloosde graven moesten worden geruimd. Soms lijken bordjes met“Akte vanVerwaarlozing” op bepaalde (stedelijke) begraafplaatsen met eensoortwillekeurtewordeningeplant.

Waarom niet de mogelijkheid creëren om graven door kunstminnende ofplichtsbewustelevendentelatenadopteren?Zelfsonderbepaaldevoorwaar-denopnieuwtelatengebruiken?

Danmaarcremeren?Zobenjevanalleonderhoudaf,zomoetjeniettegenjouw zin en uit loutere plicht een plant op het graf van jouw dierbaren(?) zetten met Allerheiligen of Allerzielen. “De tijd van grote gevoelens,nadrukkelijke gebaren en rijkelijke ornamenten is voorbij, schrijft KristienHemmerechts.Dietijdligtvergenoegvanonsafomhemtekoesterenentebewonderen,ofopzijnminsttebewaren.Omteweten:wemogenhemnietdooronstilbaregraafmachineslatenvermalen”.Gelijkheeftze!

NAwOOrD

C O L O F O N

TEKSTENGESCHREVENDOORMarcel Desmedt

FOTO’SLieve Huybrechts, Marcel Desmedt, Jeroen Trybou

NALEZENWerkgroep

VORMGEVINGJeroen Trybou & Véronique Vanhessche, gemeentebestuur Jabbeke

METMEDEWERKINGVANGemeentebestuur Jabbeke

.