jaar KKNN

www.kennisnetwerkkrimp.nl

HAN

-059

6

1

A lweer vijf jaar bestaat het Kennis netwerk Krimp Noord-Nederland. Er is de afgelopen

jaren al veel kennis gedeeld. Voor mij, nieuw op dit dossier sinds de Provinciale Statenverkiezingen kan ik niet ver terugblikken met u, dit geldt ook voor mijn collega-gedeputeerden uit Groningen en Drenthe, Eelco Eikenaar en Henk Jumelet. Met de komst van dit boekje word ik al geïnspireerd door de mooie leefbaarheidsinitiatieven in het Noorden.

Krimp in goede banen leidenHet delen van kennis over Krimp, hoe doe je dat? Krimp is het teruglopen van het inwoneraantal en het ontstaan van een meer eenzijdige leeftijdsopbouw van de bevolking (vergrijzing). Dat wordt veroorzaakt doordat mensen weggaan, besluiten zich niet te vestigen of minder kinderen krijgen. Op de krimp zelf heb-ben we geen invloed. We kunnen bevol-

kingskrimp niet tegenhouden, maar we kunnen wél proberen de krimp in goede banen te leiden, nieuwe oplossingen te zoeken voor de veranderende vraag en de landing te verzachten. Dat kan alleen wanneer overheden en maatschappe-lijke partners de komende jaren samen verder optrekken. De kennis die we op-doen moeten we met elkaar delen om niet steeds opnieuw het wiel te hoeven uitvinden. Het KKNN speelt hierin een belangrijke rol.

LeefbaarheidWant waar we gezamenlijk invloed op hebben is het algemene beleid op het terrein van onderwijs, infra, economie, natuur en sportvoorzieningen. Daarmee maken we onze omgeving mooier, sterker en groener. Dus: leefbaarder. Het gaat dus feitelijk over leefbaarheid. En die term zou ik in het vervolg ook intensiever willen gebruiken.

SamenwerkenAlleen door samen te werken kunnen we onze omgeving leefbaar houden. En dit wordt ook ingezien door de samenleving. U komt prachtige voorbeelden tegen in dit boekje van ‘onderop’ om de leefbaar-heid te behouden.

Namens de drie gedeputeerden Krimp Noord-Nederland (Eelco Eikenaar, Henk Jumelet en ondergetekende)

Johannes Kramer,gedeputeerde provincie FryslânStuurgroep lid KKNN

VOORWOORD

INSPIRERENDE LEEFBAARHEIDS­INITIATIEVEN

2 3

VOORWOORD Inspirerende Leefbaarheids initiatieven

SNAKKERBUREN Dorpstún Snakkerburen 4

HIJKEN Oprichting klokkenstoel voor Hijken 6

WARFFUM Herbestemmen Huiskamercafé Warffum 8

GORREDIJK Vrijwilligers houden Buitenzwembad Gorredijk in bedrijf 10

SCHOONEBEEK Herinrichting park Schoonebeek 12

HOLWIERDE Buurtsupermarkt met meerwaarde 14

BOLSWARD Samenwerking sportclubs in Sporthart Bolsward 16

DIEVERBRUG Versterking eenheid en sociale draagkracht 18

ULRUM Lokaal initiatief Project Ulrum 2034 20

WINSUM (FRYSLÂN) WENJEN YN WINSUM 22

VRIES Stichting Plaats de Wereld 24

ONDERDENDAM Verzoamelstee 26

DONGERADEEL Dorpsontwikkelingsmaatschappijen (DOM) 28

EELDERWOLDE Aanleg Moestuin Eelderwolde 30

ALTEVEER­KERKENVELD Speel­, doe­ en wandelbos Alteveer­ Kerkenveld 32

EASTERMAR Lokaal Loket 34

RUINERWOLD Herinrichting Dijkhuizen Ruinerwold 36

OOST­GRONINGEN Koploperproject: verduurzaming van mkb 38

GARYP Herbestemming Zuivelfabriek Garyp 40

RODERESCH Herbestemming basisschool/realisatie dorpshuis 42

DELFZIJL Bewonersbedrijf Delfzijl Noord 44

GERKESKLOOSTER­STROOBOS Opstart Generatiehuis in Gerkesklooster­Stroobos 46

DE MARNE Virtueel platform Hotel De Marne 48

KLOOSTERBUREN Gebiedsontwikkeling SintJan 50

COLOFON 52

INHOUDSOPGAVE

5

SNAKKERBUREN

DORPSTUIN GROEIT UIT TOT ICOONPROJECT

VoorbeeldtuinDe Dorpstuin is een voorbeeldtuin met groenten, fruit en bloemen. Er zijn diverse thematuinen zoals de rozen-, vlinder-, kruiden- en bloementuin. Men gebruikt alleen organische meststoffen en zelf-gemaakte compost. De Dorpstuin deelt haar kennis met andere stadstuinen en er zijn geregeld rondleidingen. Daarnaast zijn er activiteiten voor kinderen en/of volwassenen, zoals het oogstfeest, diverse concerten, iepenloftspul en edu-catieve projecten. In diverse fietsroutes is een stop bij de Dorpstuin opgenomen. ■

Dorpstún SnakkerburenContactpersonen: Geartsje Janssen en Theo van der Molen06 30312891www.dedoarpstun.nl

In Snakkerburen, een dorp tegen Leeuwarden, bevond zich een

verwaarloosde kwekerij. Stichting Doarpstún Snakkerburen zag

kansen ter bevordering van de leefbaarheid in het dorp en maakte

zich hard voor een dorpstuin waar mensen elkaar kunnen ontmoeten

en met elkaar samen kunnen werken. Met vallen en opstaan, is er

een fantastische tuin gerealiseerd die in 2014 tot Icoonproject van

Friesland werd uitgeroepen.

Wat begon als een moestuintje van 30m², veranderde in 2001 in een tuinproject van maar

liefst 2 ha. De gemeente gaf het terrein in pacht aan de stichting. Enthousiaste vrijwilligers uit het dorp en ook uit Lek-kum, Miedum en Leeuwarden meldden zich en akkerden er vrolijk op los. Toch temperde het enthousiasme in de loop der tijd en de tuin moest een tijdje haar poorten sluiten.

Impuls door re­integratiebedrijf Na gesprekken met de gemeente werd besloten 20 medewerkers van een re-integratiebedrijf bij de Dorpstuin te be-trekken. Die impuls gaf de Dorpstuin de nodige vitaliteit. Het re-integratiebedrijf ging failliet, maar de medewerkers zijn gebleven en hebben zich bij de overige vrijwilligers gevoegd, nu zo’n 60 in totaal.

OmzetEr is nu sprake van een bijzonder renda-bele tuin: op jaarbasis wordt een omzet bereikt van maar liefst € 20.000,- . De Dorpstuin heeft een eigen winkel waar de oogst wordt verkocht aan donateurs. Van de opbrengsten kopen de tuinders weer zaai- en pootgoed, en materialen.

6 7

Oprichting klokkenstoel voor HijkenContactpersoon: Oeds Keizer06-20857107oeds.keizer@gmail.com

HIJKEN

KERKKLOK KEERT TERUG

Het dorp miste hem. Vroeger was hij altijd luid en duidelijk aanwezig:

de kerkklok van Hijken. Hij luidde om de mensen op te roepen ter

kerke te gaan, luidde op 4 en 5 mei, tijdens Oud & Nieuw. Maar hij

luidde ook als een dorpsgenoot was overleden…

met een dakje, waaronder de klok hangt. Een specialist hielp de stichting aan een ontwerp voor het gevaarte. Hiermee toog men naar de gemeente en die zegde een plek toe op De Brink.

GeluidsrapportVervolgens begon een lange tocht langs commissies. Het materiaal en de vorm van de klokkenstoel moesten worden besproken, er moest een geluidsrapport komen, enzovoort. Ondertussen kwam er een tip dat een oud-ijzer-handelaar een kerkklok had. Na een geluidstest bleek de klok, 270 kilo zwaar, binnen de geluidsnormen te blijven. Voor € 2.500 was de klok van de stichting.

Steenlegging door jongste en oudste inwonerNu was er nog zo’n € 50.000 nodig. De verwerving ging niet zonder slag of stoot, maar uiteindelijk bleken diverse fondsen, de gemeente, de provincie, bedrijven en particulieren bereid geldelijke steun te bieden. Na vier lange jaren was het op 26 juni 2015 eindelijk zover: de eerste steenlegging. De jongste en oudste inwoner van het dorp verrichtten de ceremonie om te onderstrepen dat de klok voor iedere Hijkenaar is. Drie lokale aannemers zijn aan de slag gegaan om de ‘stoel’ te bouwen. Deze staat inmiddels. Voor 5 december 2015 moet de klok gereed zijn; een traditie in ere hersteld. ■

U it gesprekken met de begrafenisvereniging maakte kerkrentmeester Oeds Keizer op

dat ouderen het heel jammer vonden dat er op begrafenissen geen klokgelui meer was. Sinds de fusie van de hervormde met de gereformeerde kerk, had Hijken haar klok verloren. Omdat het Keizer ook wel persoonlijk aan het hart ging, besloot hij zich in te spannen voor de terugkeer

van een kerkklok en hij richtte samen met een aantal mede-enthousiastelingen Stichting Klokkenstoel Hijken op.

KlokkenstoelHijken kent een pittoresk kerkgebouwtje. Het heeft geen toren om een klok in te hangen. Daarom besloot Keizer dat er een klokkenstoel moest komen. Het gaat dan om een vrijstaande, houten stellage

8 9

Herbestemmen Huiskamercafé WarffumContactpersonen: Jan Dirk Gardenier 06-52325952 Henk van Welzen 06-22960691Facebook/Huiskamercafé Noorderkerkpad

WARFFUM

WARME HUISKAMER VOOR WARFFUM

Het voormalig huiskamercafé in Warffum vormde jarenlang een rotte

kies in het dorp. Eind jaren 80 kwam het leeg te staan en sindsdien

was het overgeleverd aan de weerselementen. Totdat een groep

bewoners zich het lot van de kerkpaden in Warffum aantrok, waartoe

ook Noorderkerkpad 13 behoort.

OntmoetingsplaatsHet haveloze pand zal opnieuw een bestemming krijgen als huiskamercafé. Niet met gezette tijden en commerciële horeca activiteiten, maar meer als ontmoetingsplaats waar Warffumers en mensen van buiten elkaar ontmoeten. Het huiskamercafé is een prima plek voor cursussen, kleinschalige culturele activiteiten, verjaardagspartijen, bridge, enzovoort.

Hulp in naturaInmiddels is het pand geheel gestript en is de tuin aangepakt. Er is een aannemer in de arm genomen die samen met diverse vrijwilligers de klus moet klaren. Naast de provincie en gemeente heeft de stichting subsidie gekregen van Stichting Doen, Oranjefonds en Rabobank. Ook hulp in natura, zoals een container voor het afvoeren van het sloopafval door de gemeente en bouwmateriaal van lokale ondernemers, maakt mogelijk dat het pand wordt opgeknapt.

Durf te beginnenDe aankoop, renovatie en herbestemming van het huiskamercafé vormt een langdurig traject dat al in 2008 startte. De initiatiefnemers geven dan ook aan dat je over een lange adem moet beschikken. Op een gegeven moment moet je ook durven beginnen. Dan kun je op steeds meer belangstelling rekenen onder dorpsbewoners en door jong en oud bij de plannen te betrekken, groeit het enthousiasme. Het dorp is een ontmoetingsplaats rijker en een rotte kies armer. ■

‘W aar is de eigenaar?’ zo luidde de hamvraag. Niemand die het wist.

Na jaren speuren werd hij eindelijk gevonden in het westen van het land. Na lang aarzelen was hij bereid het pand te verkopen aan twee Warffumers. Het duo richtte samen stichting Noorderkerkpad op en bracht het pand daarin onder.

10 11

Vrijwilligers houden Buitenzwembad Gorredijk in bedrijfContactpersoon: Twan van Duijveninfo@dedelte.nlwww.dedelte.nlFacebook/Zwembad De Delte

GORREDIJK

BUITENZWEMBAD GORREDIJK DRIJFT OP VRIJWILLIGERS

StartsubsidieOp twee betaalde krachten na, twee zzp’ende badmeesters, wordt alles ge-daan door vrijwilligers. Zij bemensen de kassa, doen de schoonmaak en het on-derhoud, houden toezicht, enzovoort. De gemeente blijft verantwoordelijk voor de installaties. Bovendien bood ze een start-subsidie van € 10.000,-, maar wel met de boodschap dat zij niet voornemens was een structurele bijdrage te willen nemen in het aanvullen van exploitatietekorten.

Aantrekkelijk houdenStichting De Delte heeft het bad dit jaar open kunnen houden, maar is zich terde-ge bewust dat er ook geïnvesteerd moet worden om het zwembad aantrekkelijk te houden voor het publiek. Er is dit jaar een bescheiden winst gemaakt. Echt veel geld zou er overblijven als de torenhoge energiekosten konden worden gedrukt. Maar dat vergt natuurlijk de nodige inves-teringen. Kortom een ‘kip-ei verhaal’. ■

De Delte beleefde dit jaar een uitstekend jaar: maar liefst 15.500 bezoekers namen een frisse duik

in het Gorredijkse buitenzwembad. Daarnaast werd het zwembad nog eens zo’n 2.000 keer gebruikt

voor trainingen en groepen. Prachtige resultaten voor een bad dat er bijna niet meer was. Dankzij een

burgerinitiatief en de inzet van vele vrijwilligers kon het bad behouden blijven.

H et buitenbad maakte deel uit van sportaccommodatie Kor-tezwaag. Het complex inclusief

de buitenbaden is van de gemeente en wordt geëxploiteerd door een onderne-mer. Hij haalde onvoldoende rendement uit het buitenbad en wilde het sluiten. Dit was schrikken voor de zwemliefhebbers. En zeker voor de zwemvereniging! Waar moesten ze nu heen? Was dit het einde voor de club?

BarricadesNa aanvankelijke scepsis – ‘Gorredijk is geen dorp dat op de barricades gaat’ luidde het commentaar – besloot Plaat-selijk Belang Gorredijk niet zomaar ak-koord te gaan met de sluiting van het bad. Er werd een enquête gehouden on-der de dorpelingen om de behoefte aan het buitenbad te peilen. Die bleek groot. Net zo groot als de bereidheid om zich als vrijwilliger in te zetten voor het bad.

Openingstijden met 100% verruimdIn 2014 werd het bad nog draaiende gehouden door de ondernemer. Zijn te-kort kreeg hij deels aangezuiverd van de gemeente. Maar 2015 was het schluss. Gelukkig kon Stichting De Delte toen het stokje overnemen. Er was in allerijl een gedegen vrijwilligersorganisatie opgezet. Die bleek over zoveel capaciteit te be-schikken dat het bad haar openingstijden met 100% verruimd zag!

12 13

Herinrichting park SchoonebeekContactpersoon: Wobbe Katoenw.katoen@emmen.nl

SCHOONEBEEK

REUR VOOR DE DEUR

Volgens een groep van zeven plaatselijke ondernemers, Reur voor de

deur, is het park aan de Burgemeester Osselaan in Schoonebeek sterk

verloederd. De groep wil het park graag opknappen en herinrichten.

Het doel is tweeledig: 1) de uitstraling van Schoonebeek verbeteren en

2) het park weer toegangsvriendelijk voor omwonenden maken.

D e betrokken ondernemers hebben in nauwe samenwerking met de gemeente een plan

opgesteld voor het park. Zo moet het park nieuwe paden en banken krijgen en moet een aantal bomen gekapt worden. Inmiddels is er subsidie aangevraagd en ook al toegekend door de gemeente, de provincie en het Plaatselijk belang.

Omwonenden willen participerenMomenteel ligt het project (even) stil, omdat omwonenden kennismaakten met het initiatief en eigenlijk ook wel wilden participeren in de planvorming. Ondernemers en omwonenden moeten nu met elkaar in gesprek om de plannen bij te stellen en daarna zal de gemeente met een nieuwe bestektekening komen.

Doelgroepen betrekkenWat duidelijk wordt uit dit project, is dat initiatiefnemers altijd voor voldoende draagvlak moeten zorgen en alle doelgroepen moeten betrekken in hun planvorming. Anders loopt het spaak. Verder blijkt dat als men in samenspraak met de gemeente plannen maakt, die laatste sneller bereid is om financieel over de brug te komen met subsidie. Vaak ook is subsidiëring door de gemeente een voorwaarde voor subsidiëring door de provincie. ■

14 15

HOLWIERDE

SUPERMARKT GROSSIERT IN DIENSTEN

‘Als er geen supermarkt meer is, dan is het dorp eigenlijk ook niets meer’, zo verwoordde een inwoonster

van Holwierde het voor de camera van de regionale omroep. Daarom werd er hard gevochten voor het

behoud van de winkel. De oplossing lag uiteindelijk in een bundeling van diensten én in dagbesteding. Die

laatste krijgt een steeds bredere uitrol over het dorp.

ZZP’ersBezoekers kunnen nu aan een grote ont-moetingstafel koffie drinken en gebruik maken van een computer met internet. Voor niet ervaren gebruikers staan vrij-willigers klaar om ze te helpen met het digitale medium. Voor kinderen worden cupcake-workshops georganiseerd, Halloween avonden, enzovoort. Er zijn plannen een klusjesdienst voor ouderen op te zetten en misschien lukt het met specifieke voorzieningen ZZP’ers naar het pand te trekken.

Verkoop van pindakaasDagbesteding en vrijwilligerswerk functio neren zo goed, dat het steeds verder wordt uitgerold over Holwierde. Naast het werk in de supermarkt, be-zorgen de cliënten van ’s Heeren Loo boodschappen, lappen ze ramen, en verzorgen ze educatieve projecten op de schooltuin. Met deze toenemende activi-teiten ontstaat een steeds interessanter verdienmodel. Geld van de provincie of gemeente krijgt de supermarkt niet. Enerzijds wil men de overheid ook buiten de deur houden om er de vaart in te hou-den. Anderzijds is men wel van mening dat de gemeente onvoldoende gebruik maakt van de ontplooide initiatieven. De verkoop van pindakaas staat bij Dorps-belangen niet voorop, wel de bevordering van de leefbaarheid door ontmoeting en saamhorigheid. ■

I n de jaren 90 kreeg Holwierde een compleet nieuwe supermarkt. Verschillende eigenaren passeerden

de revue, want geen één lukte het om rendabele omzetcijfers te behalen. Vervolgens participeerde Superrr in de winkel. Ook deze formule bood geen succes, omdat te weinig reïntegrerenden een plek in de winkel vonden en de vergoedingen ook nog eens terugliepen. Op 1 januari 2013 gaf de winkelier aan te willen stoppen. Het dorp was in rep en roer en massaal bezocht men een in allerijl belegde vergadering van Dorpsbelangen. De winkel moest blijven! Toevallig woonde ook een medewerkster van ’s Heeren Loo, een zorginstantie voor mensen met een verstandelijke beperking, de vergadering bij.

OpstekerAl snel kwam het tot overleg tussen Dorpsbelangen en ’s Heeren Loo. Er werden afspraken gemaakt over dagbesteding van cliënten in de supermarkt. Een mooie opsteker. En na een verbouwing had ook de apotheekhoudende huisarts zich in het winkelpand gevestigd. Steeds meer activiteiten vonden hun weg naar de winkel die zich ondertussen ook postagentschap mocht noemen.

Buurtsupermarkt met meerwaardeContactpersoon: Johan van Omme johan@van­omme.nlwww.holwierde.net/superrr/

17

Samenwerking sportclubs in Sporthart BolswardContactpersoon: Sjoerd IJdemasjoerdijdema@gmail.comFacebook/SporthartBolsward

BOLSWARD

SPORTHART BUNDELT SPORTKRACHT

Een dalend ledental, minder inkomsten uit contributie en minder vrijwilligers: alle sportverenigingen in

Bolsward worden ermee geconfronteerd. Terwijl de kosten voor materialen en onderhoud op hetzelfde

niveau blijven. Vijf clubbestuurders staken de koppen bij elkaar en concludeerden dat samenwerking niet

alleen noodzakelijk is voor behoud van de sport, maar tevens tot versterking kan leiden. Hun krachten zijn

nu gebundeld in ‘Sporthart Bolsward’.

houd van het sportpark, wil het Sporthart graag inzetten voor een nieuw sportpark in 2020, waar de clubs gezamenlijk gebruik van maken. Ook dit project is inmiddels gestart. Vijf werkgroepen werken samen aan de eerste houtskoolschets van sport in Bolsward.

Verbinding zoekenInmiddels zijn er vier bijeenkomsten geweest waar de sportclubs en betrokkenen met elkaar de verschillende projectideeën en voortgang hebben besproken. De clubs gebruiken nu meer elkaars accommodaties, delen elkaars materialen en willen meer expertise uitwisselen. Er lopen contacten met scholen om maatschappelijke stages te organiseren en men zoekt verbinding met de buurt. Steeds meer bewoners melden zich om ook een steentje bij te dragen.

Iedereen is gelijkStop met klagen als je iets signaleert, luidt het motto in Bolsward. Probeer verandering zelf te organiseren. Kijk eerst wat je zelf kunt doen en klop pas aan bij de gemeente als je haar echt nodig hebt. Blijf communiceren met de achterban en organiseer steeds een vervolgmoment in het proces. Alleen dan is succes haalbaar volgens het Sporthart. En last but not least: iedereen is gelijk! ■

elk clubje afzonderlijk bij de gemeente je hand ophouden, maar veel slimmer is het de krachten te bundelen om te zien hoe je elkaar kunt helpen en versterken. Pas dan moet je, met een gezamenlijk actieplan, bij de gemeente aankloppen. Dat was de filosofie van vijf sportbestuurders die leidde tot de oprichting van Sporthart Bolsward.

Gebrek aan vrijwilligersEen probleem dat alle sportclubs kennen, is een gebrek aan vrijwilligers. Dat gaat ook ten koste van het onderhoud van het sportpark. Talant en WIL, die mensen met een verstandelijke beperking begeleiden, zochten werk in Bolsward voor hun cliënten. Via Sporthart kwamen beide organisaties in contact met de sportverenigingen. Een link was snel gelegd, zodat de eerste cliënt snel aan het werk kon in de groenvoorziening op sportpark Het Bolwerk.

ResocialisatieprojectenWaarom zouden de cliënten van Talant en WIL niet inzetbaar zijn als kantinehulp of als schoonmaakhulp? Zijn voor onderhoudsklussen e.d. wellicht mensen uit resocialisatieprojecten in te schakelen? Kortom, van het ene idee kwam het andere. Het geld dat de wethouder zo bespaart op het onder-

V oor sportief Bolsward stond het er niet rooskleurig voor: het zwembad stond op het punt

van sluiten, de sporthal was oud en versleten, de voetbalvelden lagen er slecht bij, enzovoort. Dan kun je als

18 19

Versterking eenheid en sociale draagkrachtContactpersoon: Martha Pluim (Plaatselijk Belang)0521571777info@diversepluimage.nl

DIEVERBRUG

PLAATSELIJK BELANG WIL TWEEDELING OPHEFFEN

De Drentse Hoogvaart snijdt dwars door het dorpje Dieverbrug en

daarmee ook door de bevolking. De westkant is georiënteerd op

Diever, de oostkant op Dwingeloo. Dat geldt voor scholen, sportclubs,

winkels, enzovoort. Er zijn zelfs twee buurtverenigingen.

Plaatselijk Belang wil die tweedeling opheffen. Zij vindt verbinding

noodzakelijk, o.a. vanwege ontwikkelingen in de zorg.

als haar taak om problemen te signaleren en door te spelen naar de gemeente. Daarnaast wil zij ook bewoners active-ren: let op elkaar, neem contact op met het sociaal team als je verontrust bent over iemand. Kortom, de aloude noaber-schapszorg wordt in ere hersteld.

Zoeken naar ontmoetingsplek Gezocht wordt nog naar een plaats voor ontmoeting. In het voorjaar vond er welis-waar een gezamenlijke maaltijd plaats bij de Chinees, waaraan zo’n 100 dorpsbe-woners deelnamen, maar het restaurant vormt nu niet echt een permanente ont-moetingsplek. Laat niet af dat er toch al diverse gemeenschappelijke activiteiten zijn georganiseerd, zoals een succes-volle garagesale waar veel mensen, ook van buiten het dorp, op afkwamen. Een ander bijzonder evenement was het sa-men versieren van de brug die de beide dorpskanten met elkaar verbindt. Hoe symbolisch! ■

V oor een buitenstaander lijkt de situatie onbegrijpelijk: het dorp telt slechts 200 inwoners, maar

de ene helft kent de andere helft nauwe-lijks. Moeders ontmoeten elkaar niet op het schoolplein, omdat de kinderen of naar Diever of naar Dwingeloo op school gaan. Op een Chinees restaurant en twee kleinere horecabedrijven na, bezit het dorp geen voorzieningen.

Eenheid en sociale draagkrachtEen absurde tweedeling, vonden enkele ‘import bewoners’. Bovendien worden eenheid en sociale draagkracht steeds belangrijker in een tijd van overheids-bezuinigingen. Tijd voor vereniging! Zij richtten vorig jaar Plaatselijk Belang op. Als eerste aanzet tot verbinding, hebben de buurtverenigingen allebei een afge-vaardigde in het bestuur van Plaatselijk Belang, dat vijf mensen telt.

Noaberschapzorg in ere herstellenInmiddels is gestart met het opzetten van een inventarisatie van de dorpsbehoef-ten. Er zijn contacten met Sociaal Team Westerveld en Plaatselijk Belang ziet het

Foto

: Gre

nzelo

os M

edia/

Arjan

Jon

kers

20 21

Lokaal initiatief Project Ulrum 2034Contactpersoon: Roelof Noorda 0595-40262606-22933880w.j.noorda@kpnplanet.nlwww.project2034.nlwww.deelnulrum.nlwww.werknulrum.nlwww.dorpszorgulrum.nl

ULRUM

PROJECT ULRUM 2034 VERLANGT NIEUWE HOUDING VAN OVERHEID

Met lede ogen zag Dorpsbelangen

Ulrum de leegloop aan van

openbare functies in het dorp. Om

Ulrum toch leefbaar te houden,

lanceerde Dorpsbelangen Project

Ulrum 2034. De weinige functies

die er nog zijn wil men behouden

en versterken. Daarbij wordt

een nieuwe houding van de

overheid verlangd: regisserend

en faciliterend. Initiatieven en

uitwerking liggen bij de bevolking!

voegd met een achterliggend plantsoen, met een prachtig gerestaureerd, voor-malig station als blikvanger. Binnenkort zullen de eerste twee kunstwerken bij de toegangswegen van het dorp worden geplaatst. Deze kunstwerken hebben een relatie met de geschiedenis van het dorp.

DörpszörgEen voormalig winkelpand gaat na een verbouwing dienst doen als ontmoe-tingspunt voor ouderen en zal onderdak bieden aan Jeugd & Gezin van de GGD. Met honderd vrijwilligers is DörpsZörg opgestart dat informele zorg verbindt met formele zorg. Hierin gaan ook drie thuiszorgorganisaties samenwerken on-der leiding van één zorgcoördinator en er komt nog een klussendienst.

Nieuwe tijd aangebrokenIn Ulrum leeft sterk het besef dat er een nieuwe tijd is aangebroken: de tijd dat de overheid overal leuke dingen ging creë-ren en in stand hield is voorbij, en die tijd zal waarschijnlijk ook niet meer terug-komen. Aan de andere kant zijn burgers heel goed in staat om zaken zelf te rege-len. Voorwaarde is wel de overheid bij de initiatieven te betrekken (wet- en regel-geving) en alles overzichtelijk te houden. Dat geldt ook voor andere partijen zoals woningcorporaties. Doe je dat, dan kun je een heel eind komen in je dorp. Ulrum levert het bewijs! ■

W ie Ulrum in 2010 bezocht, reed een zieltogend dorp bin-nen. Winkels stonden leeg,

het verzorgingstehuis zou in 2012 haar deuren sluiten, diverse woningen waren dringend aan onderhoud toe en terreinen lagen braak. Dit moest worden aange-pakt, de leefbaarheid stond zwaar onder druk! Na het opstellen van projectplan Ulrum 2034, zocht Project Ulrum 2034 samenwerking met de gemeente, provin-cie, woningstichting, kennisinstituten en vele experts. De ruimhartige financiële bijdrage van de provincie en de tomeloze inzet van de dorpsbewoners maakte veel mogelijk.

Koopwoningen opplussenOmdat een groot aantal particuliere woningen was verouderd, werd een Opplus- en Verduurzamingprogramma gestart. Eigenaren die hieraan wilden meedoen kregen een subsidie van 40% op de kosten. Zoveel mogelijk werden lo-kale aannemers ingeschakeld. De beide programma’s mogen een groot succes genoemd worden, want inmiddels zijn er al zo’n 130 woningen aangepakt!

Koopwoning ruilen voor huurwoningDe woningbouwvereniging blijft niet langs de zijlijn staan; zij gaat vanaf het voorjaar van 2016 zo’n 40 woningen op-plussen. Verder zijn er plannen voor een ruilverkaveling: eigenaren van slechte woningen kunnen hun woning ruilen voor een goede huurwoning. De grond waarop 30 inmiddels gesloopte wonin-gen stonden, wordt aangekocht van de woningbouwvereniging. Die zal het geld aanwenden voor een ander project in het dorp. De grond zal worden samenge-

22 23

WENJEN YN WINSUMContactpersoon: Mw. S. Kijlstra­Frieswijk0517­341641sfrieswijk@hetnet.nlwww.winsum.nu/33/ wenjen­yn­winsum.html Facebook/Wenjen in Winsum

WINSUM (FRYSLÂN)

WENJEN YN WINSUM

In Winsum zijn enkele jaren terug 22 woningen gesloopt. Omdat

de woningcorporatie zich terugtrekt van het platteland, dus ook uit

Winsum, besloot Vereniging Dorpsbelang Winsum de handschoen

op te pakken: ze stelde zelf een plan op ter herontwikkeling van het

gebied (De Driehoek). ‘Dóór en vóór het dorp’ luidt het credo. Naam

van het project: ‘Wenjen yn Winsum’ ofwel ‘Wonen in Winsum’.

P rojectleider Cees Zeldenrust, zelfstandig VROM-adviseur, ondersteunt de bewoners.

Samen met de werkgroep ‘Wenjen yn Winsum’ heeft hij uitgangspunten en doelstellingen geformuleerd. In een

het Vriendenerf, zeven voor de sociale koop- en huursector en twee voor de commerciële ruimten. Er wordt nu druk gewerkt aan het concretiseren van de plannen, zodat ze als aanvragen voor een omgevingsvergunning (de vroegere bouwvergunning) kunnen worden ingediend.

Woningcorporatie weer betrokken bij dorpDe meerwaarde van het project is dat het een plan is vóór en dóór het dorp. Het speelt in op de lokale vraag en er is breed maatschappelijk draagvlak. Met de introductie van het Vriendenerf kunnen ook inwoners van hogere leeftijd in Winsum blijven wonen. Het wordt ook gewaardeerd dat woningcorporatie Elkien weer actief betrokken is bij het dorp. Het behoud en versterken van de leefbaarheid van Winsum lijken gegarandeerd door het ontwikkelen van woningen voor diverse doelgroepen en de combinatie met enkele commerciële ruimten, gezamenlijke hobbyruimtes van het Vriendenerf, de ligging direct nabij de plaatselijke supermarkt en ook de samenwerking met o.a. een zorginstelling.

Kijk naar behoefteAndere partijen kunnen van het project leren dat het belangrijk is om eerst goed in beeld te krijgen waaraan een dorp behoefte heeft. Daartoe is het nuttig om een plaatselijke werkgroep in te schakelen, want zij weet precies wat er in het dorp leeft en verschaft direct betrokkenheid en draagvlak. ■

enquête spraken de dorpsbewoners zich duidelijk uit voor starters-, sociale huur- en levensbestendige woningen. Op grond daarvan zijn gesprekken gestart met de gemeente Littenseradiel, woningcorporatie Elkien, Steevast Ontwikkeling BV, Bouwbedrijf Van der Sloot Winsum, Thuiszorg Zuidwest Friesland en Projectbureau Noordwest Fryslân (provincie).

Belangstelling overtrof stoutste verwachtingenSamen met Elkien, Steevast Ontwikkeling en het plaatselijke bouwbedrijf is een planvoorstel ontwikkeld met ruimte voor sociale huur- en koopwoningen, een aantal commerciële ruimtes en het concept Vriendenerf (geschakelde woningen met enkele gemeenschappelijke ruimtes). Nadat het dorp via de jaarvergadering van de Vereniging Dorpsbelang op 31 maart 2015 op de hoogte was gesteld van de conceptplannen, is er op 18 juni 2015 een Woonbeurs georganiseerd op de bouwlocatie. De belangstelling overtrof de stoutste verwachtingen. Jong en oud lieten zich uitvoerig informeren. Inmiddels hebben veertien belangstellenden zich aangemeld voor

24 25

Veelal zijn het belangenverenigingen die dorpsinitiatieven opstarten.

In Vries is het echter een betrokken echtpaar dat een dorpstuin en een

open atelier heeft opgericht. Hun motto is samen ontdekken hoe we

de wereld eerlijker en schoner kunnen maken.

Y vonne en Johan Westerhof zijn echte globetrotters. Niet zozeer met het doel om in een resort te

liggen bruinbakken, wel om culturen te ontmoeten. Om de wereld nu een klein

Groene kennis overdragenDe locatie, hartje Vries, biedt veel ruimte voor ontmoeting. Er ligt een enorme lap grond om het pand dat inmiddels is omgetoverd tot een dorpstuin. Jong en oud tuinieren hier en zo wordt ‘groene kennis’ op een natuurlijke manier overgedragen aan volgende generaties. Verhoogde zaaibakken stellen ook de wat strammere dorpsbewoner in staat te tuinieren.

DorpstuindinersDe oogst uit de dorpstuin leidt tot leuke activiteiten als samen koken en dorpstuindiners. Verder zijn er exposities en workshops zoals stoffen verven met planten, vacht vilten, houtbewerking, enzovoort. De opbrengsten worden gedeeld met goede doelen in de Derde Wereld. Een team van vrijwillige professionals biedt zowel aan scholen als geïnteresseerde inwoners wereldeducatie.

Materiaal geschonkenDe hele organisatie telt maar liefst 70 vrijwilligers. Johan is de enige die op uurbasis betaald wordt uit de activiteiten van de stichting. Voor het opstarten van de dorpstuin kon Plaats de Wereld een beroep doen op subsidies van de gemeente, de provincie, het Oranjefonds en het VSB fonds. Met gratis aangeboden materialen en vele handen van vrijwilligers kreeg het pand een make over. Jaarlijks krijgt Plaats De Wereld zo'n 4000 bezoekers over de vloer. ■

VRIES

DORPSTUIN CENTRUM VAN (PLAATS) DE WERELD

beetje eerlijker en schoner te maken besloten ze thuis, in Vries, stichting Plaats De Wereld op te richten. Als basis dient de voormalige gemeentewerf van het dorp die de stichting huurt van de gemeente.

Stichting Plaats de Wereld0592-795340 / 06-52212806info@plaatsdewereld.nlwww.plaatsdewereld.nl

27

Onderdendam. Het wordt geheel door vrijwilligers gerund en biedt onderdak aan verenigingen, activiteiten en ontmoeting. Ook de Verzoamelstee ontplooit hier haar activiteiten en in het voorjaar van 2015 kreeg ook de jeugd hier een eigen plek. Het dorpshuis is net verbouwd. Veel dorpsbewoners hebben belangeloos meegewerkt. Het dorpshuis is nu een licht, warm en toegankelijke gebouw met een prachtig terras aan het water. Dit terras is gedurende de zomermaanden geopend op zaterdag en zondag. Vrijwillgers voorzien de toeristen van koffie én informatie over de streek.

Spil van het dorpDe nieuwe ambities van het dorpshuis? Nóg meer de spil van het dorp zijn door de krachten van het dorp slim te bundelen. Ook ontwikkelt het dorpshuis plannen om het ‘zorgen voor elkaar’ met elkaar te organiseren in het dorp. Dit doet ze samen met de Verzoamelstee. Op deze manier vergroot het dorp haar zelfstandigheid en heeft zij een passend antwoord op de terugtredende overheid. Maar samenwerking met de overheid én zorg blijft cruciaal in dit geheel.

Niet te ingewikkeldHet succes in Onderdendam toont dat initiatieven niet te ingewikkeld moeten zijn. Men moet gewoon klein beginnen en vooral doen! Wat in Onderdendam bijzonder goed verloopt, bij zowel dorpshuis als Verzoamelstee, is het betrekken van alle achtergronden en leeftijden. Het dorp zit vol talenten die kracht en enthousiasme in zich dragen. Alle inzet wordt gewaardeerd, groot én klein, en iedereen telt mee! ■

Onderdendam wil de functies van het dorpshuis uitbreiden, zodat

het niet alleen een centrum is voor ‘normale’ dorpshuisactiviteiten,

maar ook voor Wmo & naoberschap, Recreatie & Toerisme en

vrijwilligerswerk. Om alles in goede banen te leiden, wil men graag

een dorpsondersteuner aanstellen. Zij vormt de ogen en oren van het

dorp en is tevens het zorg­ en participatieaanspreekpunt voor zowel

burgers als professionele, maatschappelijke organisaties.

E en van de stuwende krachten in Onderdendam is De Verzoamelstee: ouderen

ontmoeten elkaar (onder begeleiding van vrijwilligers) wekelijks in het dorpshuis

ONDERDENDAM

DORPSHUIS ALS STUWENDE KRACHT

VerzoamelsteeContactpersoon: Inge Zwerver050-3062900Facebook/Verzoamelstee Onderdendam

voor computerlessen, informatieve ochtenden, gezamenlijke maaltijden en uitstapjes. Verder is er een gezamenlijke activiteitenagenda met de dorpsschool. Zo versterkt De Verzoamelstee de sociale cohesie en vergroot ze de samen-redzaamheid van ouderen met dorpsgenoten.

Aanspreekpunt voor de gemeenteDe Verzoamelstee vormt het aanspreekpunt voor de gemeente Bedum voor Wmo ontwikkelingen. De kracht van de Verzoamelstee is dat het voor en door dorpsbewoners wordt georganiseerd. Dit dorpsnetwerk groeit steeds groter. Hierdoor zijn nieuwe ambities ontstaan: er is een vast gezicht nodig als aanspreekpunt dat tevens vertrouwenspersoon is en verbindingen legt tussen ouderen, zorg en vrijwilligerswerk. Deze dorpsondersteuner komt in dienst van de Verzoamelstee en zal betaald worden uit inkomsten uit Wmo en het dorpshuis.

Verbouwing dorpshuis: investering in de toekomstHet dorpshuis is een belangrijk onderdeel van de toekomst van

28 29

DONGERADEEL

DORPSAANGEZICHT ZONDER ROTTE KIEZEN

‘De aandacht ligt niet langer op de kwantiteit, maar meer op

de kwaliteit van wonen en de leefomgeving. Dongeradeel heeft

mooie dorpen met een sterke sociale samenhang en een prima

zelforganiserend vermogen. Dat moet zo blijven!’ Zo staat het in een

flyer van de gemeente die aangeeft te willen samenwerken met alle

Dorpsbelangen en andere externe partijen aan een leefbaarheidsplan.

Het experiment Beschermde Dorpsgezichten was het eerste project

dat werd opgepakt en met succes.

mers, het Waddenfonds en andere fond-sen, maar is nog niet gevonden. Meldt een burger zich nu bij de DOM met een subsidieaanvraag, dan vindt een beoor-deling plaats (eventueel met ingehuurde expertise). Na goedkeuring zal de aan-vraag worden behandeld door de Koepel, waarin de voorzitters van de vier DOM’s, twee wethouders en een ambtelijk secre-taris met elkaar overleg voeren. Bij deze Koepel ligt de eindbeslissing.

Minder rotte kiezenHet DOM-systeem werkt goed! Er zijn inmiddels al 120 aanvragen behandeld en daarvan is 90% gehonoreerd. Veelal gaat het om het verbeteren van gevels van particuliere woningen, zodat het beschermd dorpsgezicht geen of in elk geval minder rotte kiezen vertoont. Maar ook het aanpakken van drukke dorpswe-gen valt binnen de keuzeafweging van de DOM of het aanstellen van een jeugdwer-ker, en het verbeteren van een Vlasmu-seum. Uiteindelijk zal de DOM-methodiek ook worden uitgerold over de andere dorpen in de gemeente Dongeradeel en de regio Noordoost Fryslân. ■

H et experiment startte twee jaar terug in Holwerd, Ee, Metslawier en Paesens-Moddergat. In deze

beschermde dorpsgezichten slaat de krimp hard toe in de vorm van leegstand en verpaupering. Om het tij te keren is in elk dorp een Dorpsontwikkelingsmaat-schappij (DOM) opgericht. Daarin heb-ben dorpsbewoners zitting die een sterk sociaal netwerk bezitten en het dorp door en door kennen.

Verbeteren van particuliere woningenDe DOM beschikt over drie ‘potjes’ geld ter ondersteuning van het dorp. Het eer-ste potje is bedoeld voor het verbeteren van particuliere woningen, het tweede voor verbetering van openbare ruimten en het laatste is bestemd voor sociale activiteiten. De gemeente staat hierbij op afstand en houdt zich alleen bezig met de juridische en financiële voorwaarden.

Subsidieaanvraag van burgerDe provincie en gemeente hebben elk € 750.000 beschikbaar gesteld voor de DOM’s. Een zelfde som wordt nog gezocht onder externen zoals onderne-

Dorpsontwikkelingsmaatschappijen (DOM)Contactpersoon Evert Dijkstrae.dijkstra@dongeradeel.nlFacebook/Dorpsontwikkeling Dongeradeel

30 31

Aanleg Moestuin EelderwoldeContactpersoon: Mark Lazonderonlanderij@gmail.comFacebook/De Onlanderij

EELDERWOLDE

MOESTUIN: ONTMOETINGSPLEK BIJ UITSTEK

Hoe kun je de leefbaarheid in een wijk vergroten, de integratie

van ex­verslaafden bevorderen en een boerderij behoeden voor

de ondergang? Met een gemeenschappelijke moestuin! Want een

moestuin is een ontmoetingsplek bij uitstek. Dat kunnen de bewoners

van Ter Borch in Eelderwolde volmondig beamen.

H et initiatief voor de moestuin kwam in 2014 van Verslavingszorg Noord

Nederland (VNN). In de wijk Ter Borch van Eelderwolde bezit zij een gezinskliniek, De Borch. Hier wonen (ex)verslaafde ouders met hun kinderen voor een termijn van maximaal een jaar. Het vormt de laatste fase van een re-integratietraject naar een normaal leven. Die integratie zou eigenlijk al moeten beginnen in de wijk. En wat werkt nu beter dan een gemeenschappelijke moestuin voor héél de wijk?

Enthousiaste omwonendenEr werd volop geflyerd in de wijk om de omwonenden enthousiast te krijgen voor het idee. En dat lukte: zo’n twintig gezinnen bezochten de inloopavond van VNN. Er werd een kernteam opgericht dat als eerste taak had het vinden van een geschikte locatie. Toevallig bleek Natuurmonumenten een bestemming te zoeken voor haar boerderij aan de rand van de wijk. Na een aantal gesprekken stelde Natuurmonumenten een deel van de boerderij beschikbaar voor de moestuin.

Stichtingsvorm om continuïteit te waarborgenVoor het benodigde tuinmateriaal stelde o.a. het fonds Vitaal Platteland van de Provincie Drenthe € 3.500,- beschikbaar. Om de continuïteit te waarborgen kreeg het project een stichtingsvorm, Stichting De Onlanderij, vernoemd naar het natuurgebied waaraan de wijk grenst. Van haar leden vraagt de stichting een kleine contributie en daarnaast is ook een bedrijf bereid gevonden een som geld te doneren.

Contact en cohesieMaart 2015 kon de schop letterlijk in de grond. Het perceel beslaat 900m² en vormt één oppervlakte; privédomeintjes zijn er niet. Achterliggende filosofie is dat voor gemeenschappelijk werk meer onderling overleg nodig is en juist dat bevordert het contact en de cohesie. Het komt de leefbaarheid zeker ten goede, beamen buurtbewoners. Ze ontmoeten nu mensen waar ze anders nooit mee in contact kwamen. En ook basisscholen en de BSO hebben hun plek gevonden in de tuin. Missie geslaagd! ■

32 33

Herinrichting Dijkhuizen RuinerwoldContactpersoon: Wim Slompinfo@dbvruinerwoldberghuizen.nlFacebook/Herinrichting Dijkhuizen Ruinerwold

RUINERWOLD

DORPSSTRAAT LEIDT DE WEG NAAR DORPSPARTICIPATIE

In het kader van de dorpsvisie ontwierp Dorpsbelangenvereniging

Ruinerwold Berghuizen een actieplan voor Dijkhuizen, de hoofdstraat

in het dorp. Deze straat is al langer een doorn in het oog van velen

en moet veiliger en aantrekkelijker worden. Het inleveren van een

schetsontwerp aan de wethouder was de start van een fraai staaltje

dorpsparticipatie.

Eindelijk een toezeggingEen ‘geluk’ was dat de riolering in de straat vervangen moest worden. Het bedrag voor het herstraten werd gelijk in het nieuwe plan gestopt. De provincie zegde een BDU subsidie1 toe voor het verbeteren van de verkeersveiligheid ter waarde van 20% van de aanneemsom. Via Vitaal Platteland en ‘Bewust Verlich-ten’ is er vanuit de regio Zwolle subsidie verstrekt, die door de provincie Drenthe is aangevuld. Uiteindelijk bleef er een tekort over van 650 duizend euro. De ge-meente aarzelde lang, maar in september 2015 kwam een toezegging.

Zelf uitvoerenIntussen zat de werkgroep niet op haar handen. Ze wilde het plan graag zelf uitvoeren en na een periode van verdie-ping in participatiebeginselen startte de aanbesteding. De voorkeur ging uit naar lokale ondernemers, maar kwaliteit was leidend.

Smaakt naar meerHet hele traject voorafgaand aan de werkzaamheden, die overigens bin-nenkort aanvangen, kostte maar liefst 3 jaar. Er was veel overleg met de dorps-bewoners over het ontwerp, het moest allemaal in de vrije tijd, en participatie was nieuw voor de werkgroep. Ondanks alle hobbels smaakt het naar meer. Want natuurlijk valt er ook te participeren in de zorg, woningbouw, jeugdwerk, de herbe-stemming van gebouwen, etc.. ■I n 2011 werd een speciale werkgroep

opgericht die zich op de dorpsstraat richtte. Met hulp van een aantal des-

kundigen en een landschaps architect kwam het in 2012 tot een schetsont-werp. Op het verlanglijstje stond een 30

km zone, een drempelvrije straat, meer groen, de creatie van een dorpsplein voor activiteiten en een gelijkblijvend aantal parkeerplaatsen. Een stevig plan waaraan een dito prijskaartje hing: € 1.3 miljoen. 1 Brede Doel Uitkering verkeer en vervoer

34 35

Lokaal LoketContactpersoon: Nico Hoekstra0512-471792www.eastermar.nl/verenigingen/fer­foar­doarpsbelang/lokaal­loket

EASTERMAR

LOKAAL LOKET EASTERMAR

In Eastermar zag men de kanteling in de zorg met enige verontrusting

tegemoet. Waren de dorpelingen zich wel bewust van de

veranderingen? Was er voldoende besef dat er meer op de eigen

schouders terecht zou komen? Een werkgroep stuurde een enquête

rond en dit was het begin van het Lokaal Loket Eastermar.

bezoek, nieuw orthopedisch schoeisel nodig hebben, of gewoon eens een leuk cadeautje willen kopen, want het dorp biedt met alleen een supermarkt en een slager vooral de dagelijkse boodschap-pen aan.

Telefonische piketdienstWat hoopvol was, was het grote aantal mensen dat in de enquête aangaf wel iets te willen doen als vrijwilliger. En zo ont-stond het initiatief voor een Lokaal Loket. Een aantal vrijwilligers gaf aan elke werk-dag van 9 uur tot 12 uur bij toerbeurt een soort telefonische piketdienst te willen draaien. Zo circuleert de mobiele tele-foon van het loket door het dorp.

Nog niet spectaculairVoorwaarde voor het inroepen van hulp is dat de hulpvrager de onkosten van de hulpverlener vergoedt. Voor een ritje naar het ziekenhuis moet de ‘patiënt’ dus wel de benzinekosten betalen. De cijfers van het aantal keren dat het Lokaal Loket gebeld is, zijn nog niet spectaculair, maar dat zal zeker toenemen. Het initiatief is ook pas in februari 2015 van start ge-gaan. Een onderzoek naar de bekend-heid met het fenomeen op de braderie deze zomer, toonde aan dat Eastermar heel goed weet heeft van het Lokaal Lo-ket. Vooralsnog beperkten de diensten zich tot korte autoritjes, stofzuigen en het opruimen van een tuin waarin een uit de bocht gevlogen auto geparkeerd stond. ■

T oen de protestantse kerk De Bu-orren leeg kwam te staan door een fusie van kerkelijke gemeen-

tes, stond in het najaar van 2012 een groep Eastermarders op om een nieuwe bestemming te zoeken voor het dorps-beeld bepalende gebouw. Terwijl deze mensen plannen ontwikkelden, ontstond het idee om de planvorming breder te trekken; om tot een totale Dorpsvisie te komen. Want met een terugtrekkende overheid en een kantelende zorg, kun je maar beter voorbereid zijn op de dingen die komen.

Behoefte?Alle 600 huishoudens, ontvingen een enquête in de bus. ‘Waar hebt u behoefte aan?’ en ‘Wilt u wat doen voor de ge-meenschap?’ vormden de kernvragen. 75 bewoners namen de moeite om de enquête in te vullen en persoonlijk terug te brengen bij één van de deelnemende middenstanders.

ZiekenhuisbezoekEr was vooral behoefte aan vervoer. Niet verwonderlijk, want Eastermar was al een tijdje zijn vaste buslijn kwijt en een taxibedrijf was ook niet voorhanden. En dat terwijl het dorp diverse alleenstaande ouderen telt die regelmatig naar een an-dere plaats moeten voor een ziekenhuis-

36 37

ALTEVEER­KERKENVELD

BELEVINGSBOS BIEDT BETERE LEEFOMGEVING En diverse lokale bedrijven bieden hun

hulp aan met materiaal en gereedschap.

Langdurig trajectInmiddels is er een schetsontwerp en samen met CMO STAMM, BOKD en Landschapbeheer Drenthe is Plaatselijk Belang de financieringsmogelijkheden aan het aftasten. Een deel van het benodigde geld is al toegezegd door gemeente De Wolden, Stichting Marius Tonckenfonds en het Rabo-Stimuleringsfonds. Verzoeken bij het Oranjefonds en de provincie Drenthe lopen nog. Hoewel het een langdurig traject is (het loopt al 1,5 jaar), blijft het enthousiasme overeind, zo verzekert men in Kerkenveld. ■

Speel­, doe­ en wandelbos Alteveer­ KerkenveldContactpersoon: Roel Bruinsrendbruins@ziggo.nl

Een klein bos achter de speeltuin in (Alteveer­) Kerkenveld is veel

omwonenden een doorn in het oog. Het is verwaarloosd en sommige

dorpelingen menen het te moeten gebruiken als hondenuitlaatplek en

stortplaats voor tuinafval. Tijd voor actie! Met de realisatie van een

speel­, doe­ en wandelbos slaat het dorp vele vliegen in één klap.

P laatselijk Belang had in 2011 al een Dorpsvisie opgesteld waarin geschetst wordt hoe het leven in

Kerkenveld er over 30 jaar idealiter uit-ziet. Vele keukentafelgesprekken gingen hieraan vooraf, inwoners van 8 tot 88 werden geïnterviewd. Hierbij kwam ook het bos achter de speeltuin ter sprake. Zou het niet leuk zijn om hier, net als in andere gemeenten, een soort belevings-bos van te maken?

Belangstelling van scholen en zorg­centrum Belangstelling genoeg: de openbare school zou het bos kunnen gebruiken voor educatieve doeleinden met een vlindertuin, moestuin, en nestkasten. Voor de bewoners van het zorgcentrum in de buurt zou het een prachtig plekje vormen voor een korte wandeling. Een bezoek aan Veeningen, dat al eerder een dergelijk bos realiseerde, versterkte het enthousiasme onder Plaatselijk Belang.

Vrijwilligers mobiliserenPunt is wel dat het bos in particulier ei-gendom is. De eigenaar is bereid het bos van de hand doen. Kortom, Plaatselijk Belang moet op zoek naar geld. Voor de aanleg van paden, tuinen, nestkastjes, natuurlijke speelattributen, enzovoort, zijn voldoende vrijwilligers te mobiliseren.

38 39

banden die de lokale en regionale econo-mie weer versterken. Juist in krimpgebie-den is dit van groot belang.

Kennis delen met de omgevingNiet alleen de Koplopers winnen met het project - zij leren bijvoorbeeld hun af-val- en energiekosten te reduceren - ook de werknemers en de sociale omgeving profiteren. De medewerkers raken be-trokken bij verduurzaming en tijdens het Koploper eindsymposium van het project delen de ondernemers hun kennis met de omgeving.

Tussentijds score Het Koploperproject in Oost Groningen startte in januari 2015. De deelnemers vormen een enthousiaste groep en er is nu al een hecht Koplopernetwerk dat op allerlei manieren met elkaar de samen-werking zoekt. Een mooie tussentijdse score! ■

Het midden­ en kleinbedrijf (mkb) is van enorme waarde voor

de werkgelegenheid. Versterking van dat mkb, juist in de

krimpgebieden, vormt dan ook een versterking van je regionale

economisch potentieel. Een consortium ziet zich uitgedaagd

om het mkb in Oost Groningen te verduurzamen, want dat levert

die bedrijven economische en sociale winst op en maakt ze tot

Koplopers in de regio.

OOST­GRONINGEN

KOPLOPERS BRENGEN REGIO ECONOMISCHE EN SOCIALE WINST

Koploperproject: verduurzaming van mkbContactpersonen: Ada Kruiter adakruiter@circulairactief.nl Jaap de Vries info@dzyzzion.nl Reina Boels­Feikens info@rein­advies.nl Steven Volkers steven.volkers@noordbaak.nl www.koploperproject­groningen.nl

W illen mkb’ers verduurzamen, dan moeten zij vaak dure specialisten inhuren om hun

bedrijf te laten doorlichten. Vier lokale organisaties, DZyzzion, NoordBaak, Rein Advies en CirculairActief besloten naar Fries voorbeeld het Koploperproject te ontwikkelen, dat dankzij de steun van een aantal Noordoostelijke gemeenten en de provincie resulteerde in een betaal-baar duurzaamheidstraject.

Duurzamer ondernemen Vanuit de deelnemende gemeenten vormen drie tot vijftien bedrijven een Koplopergroep. Zij krijgen één jaar lang hulp om duurzamer te ondernemen. Ook de gemeentelijke organisatie kan zich aansluiten. Een deskundig adviseur licht elke deelnemende organisatie door op duurzaamheid en maatschappelijk ver-antwoord ondernemerschap en stelt een aantal aanbevelingen op. De deelnemers gaan hier vervolgens mee aan de slag.

Lokale en regionale economie versterkenDiverse keren komen de Koplopers bij el-kaar om ervaringen uit te wisselen. Vaak leidt dit tot nieuwe samenwerkingsver-

40 41

GARYP

GEZOCHT: ‘MELKKOE’ VOOR HERBESTEMMING ZUIVELFABRIEK

Alles alleen doenHet kostte enkele slapeloze nachten, maar Timmermans ging aan de slag. Het wiel moest in beweging! Voor financiering hoefde hij niet aan te kloppen bij de bank. Google bracht de oplossing: het Nati-onaal Restauratiefonds. Dit was bereid een lening te verstrekken voor het gehele project. Daarnaast kwamen gemeente Tytsjerksteradiel en provincie Fryslân met een ISV subsidie over de brug. November 2013 ging de bouw van start. Augustus 2014 vond de oplevering plaats. Die snel-heid verklaart Timmermans uit het feit dat hij alles alleen deed: hijzelf is eigenaar, opdrachtgever, architect en aannemer. Geen tijdrovende bouwvergaderingen, niet hoeven wachten op beslissingen en geen discussies over meer- of minder-werk. Gewoon slagkracht!

TrotsNaast de huisarts biedt het complex ook onderdak aan het Zorgloket, de peuter-speelzaal en kinderopvang, zes zorgwo-ningen en een kapsalon. Alleen de huisarts is eigenaar, de rest huurt. Waar aanvan-kelijk scepsis overheerste, is het dorp nu enorm trots op de herbestemming. Inmid-dels heeft Timmermans zijn oog alweer gericht op een volgend project: een oude, vervallen monumentale boerderij waarin hij zes starterwoningen gaat bouwen. ■

Herbestemming Zuivelfabriek GarypContactpersoon: Johan Timmermans0511-521999info@detsjoender.nlwww.detsjoender.nl/transformatie­melkfabriek­garyp.html

Hij sprak veel mensen met ‘strikjes’, maar niemand was bereid enig

risico te nemen. Daarom nam Johan Timmermans de herbestemming

van de zuivelfabriek in Garyp zelf maar ter hand. Inmiddels vormt het

markante complex, met een woon­, zorg­ en kinderopvangfunctie,

het kloppend hart van het Friese dorp.

D e teloorgang van voormalig zuivelfabriek De Eendracht ging Timmermans, eigenaar

van een bouwbedrijf, aan het hart. Het verval was zo ernstig, dat er bomen door het dak groeiden. De eigenaar, die er een machinefabriek in had gevestigd, wilde het pand wel aan Timmermans verkopen. Echter op één voorwaarde: dat het zou blijven bestaan. Belangstellende projectontwikkelaars genoeg, maar die wilden het complex allemaal platgooien.

MelkkoeIn 2011 was de koop een feit en Timmer-mans gebruikte de zuivelfabriek als op-slagplaats en timmerfabriek. Tijdelijk, want voor een herbestemming van het pand was een grotere ‘melkkoe’ nodig dan het eigen bouwbedrijf. Vooral omdat Timmer-mans het complex naar een hoger niveau wilde tillen. Het liefst met een publieke functie. Gelukkig was daar de huisarts. Die hield praktijk in een noodvestiging en was bereid 1/8 van de zuivelfabriek te ko-pen. Vervolgens volgden gesprekken met de gemeente, zorgaanbieders, de kinder-opvang en peuterspeelzaal. De gemeente was enorm enthousiast en coöperatief, blij verlost te zijn van de rotte kies. Andere instanties hielden zich nog wat op de vlakte, omdat men zich niet wilde binden aan langdurige contracten.

Foto

: Prim

afoc

us

42 43

Herbestemming basisschool/ realisatie dorpshuisContactpersoon: Janneke Ulrichjanneke.ulrich@planet.nl06-22826535www.rashuys.nl

RODERESCH

EEN DORPSHUIS VOOR 1 EURO

Sinds 2014 staat de dorpsschool in Roderesch leeg. ‘Wat gaan

jullie er mee doen?’, vroegen Stichting RAS en Dorpsbelangen

aan de gemeente. Toevallig hadden beide organisaties zojuist een

gezamenlijke enquête gehouden onder de bewoners van Roderesch,

Alteveer en Steenbergen (RAS) en ontdekt dat er vraag was naar een

groter dorpshuis. Voor 1 euro was de gemeente bereid het eigendom

van het voormalige schoolgebouw over te dragen.

Zelf subsidie ophalenDe huurders werden al snel gevonden: een adviesbureau, een fysiotherapiepraktijk en een dagbestedingbedrijf vinden er thans onderdak. De begroting ging uit van € 124.000,-. Hiervan wilde de gemeente € 90.000,- voldoen. De overige gelden haalde de stichting zelf op in de vorm van subsidies van de provincie, de NAM, en het Oranjefonds.

Zelf bouwwerkzaamheden uitvoerenDoor de bouwwerkzaamheden zoveel mogelijk met vrijwilligers uit te voeren - denk aan elektriciteit aanleggen - zelf het schilderwerk ter hand te nemen, enzovoort en door sponsors te zoeken voor bouwmaterialen, wist men de verbouwkosten goed in de hand te houden. Meestal zorgt het beheer van een pand voor flinke exploitatiekosten, maar door hiervoor vrijwilligers in te schakelen, worden deze kosten uitgespaard. ■

E r was al een dorpshuis in Roderesch, De Roegte, maar dat was te klein en de activiteiten

liepen terug. Tijd voor nieuw elan: in een groter dorpshuis zouden nieuwe activiteiten ontplooid kunnen worden zoals toneel, schilderen, meditatie, yoga en natuureducatie. De gymzaal biedt volop ruimte voor sport en spel. Met ook een horecavoorziening (en een –vergunning op stapel) is het nieuwe dorpshuis prima in staat vergaderingen te faciliteren.

Vaste huurdersOmdat de gemeente het oude schoolgebouw wilde behouden - het is een karakteristiek pand - stemde het graag in met de plannen van de dorpsverenigingen. Wel verlangde zij een gezond financieel plaatje. Stichting RAS ging snel aan de slag met een lokale aannemer, architect en schildersbedrijf om een begroting op te maken. Met een aantal vaste huurders, zou alles prima in orde komen.

Foto

: Mar

cel J

. de

Jong

44 45

DELFZIJL

BEWONERSBEDRIJF SUCCESVOL IN DELFZIJL NOORD

In Nederlandse steden worden steeds meer bewonersbedrijven

opgericht. Het zijn bedrijven van, voor en door bewoners (op basis

van vrijwilligheid). In Delfzijl Noord vindt het concept een vruchtbare

bodem: onder de vleugels van het bewonersbedrijf is een repaircafé

opgezet, een textielwinkel, een groenvoorziening en nog veel meer.

het LSA verschafte wel alle knowhow voor het oprichten van Bewonersbedrijf Delfzijl Noord. Gelukkig kwamen de provincie en gemeente samen met de benodigde 2 ton subsidie over de brug. Het bewonersbedrijf opereert vanuit de Brede School. Hier houdt de zakelijk leider kantoor en een medewerkster bestiert de horeca. Zij zijn de enige be-taalde krachten.

SuccessenHet bewonersbedrijf draait nu een jaar. Mooie successen zijn de overdracht van het beheer en onderhoud voor Groen voor Rood (een belevingstuin, boomgaard, schooltuin, etc.) door de gemeente aan het bewonersbedrijf. In het stadscentrum is een leegstaande winkel in gebruik genomen door textielwerk-groep Hip&Happy en een groep Antil-liaanse vrouwen wil een cateringbedrijf opzetten. Ambitieuze toekomstplannen zijn er ook: het bewonersbedrijf wil een eigen wijkcentrum ontwikkelen omdat veel bewoners zich niet thuis voelen in het kolossale Brede School-gebouw. Het nieuwe wijkcentrum moet de sociale ver-binding in de wijk vergroten.

Subsidie aanvragen is lastigWat als lastig wordt ervaren, is het sub-sidietraject. Er is veel professionaliteit nodig om financiële ondersteuning aan te vragen. Het bestuur van het bewoners-bedrijf probeert waar ze kan de diverse initiatieven te helpen, maar erkent dat ook zij soms professionele ondersteuning moet inhuren. ■

I n 2012 hoorde een groep Delfzijlsters van het Landelijk Samenwerkings-verband Actieve Bewoners (LSA).

Deze organisatie stimuleert het opzetten van bewonersbedrijven zodat wijken zich economisch, fysiek en sociaal kunnen ontwikkelen. Na een startsubsidie van het LSA moeten de bewonersbedrijven zoveel mogelijk hun eigen broek ophou-

den. Het bestuur van een bewonersbe-drijf bestaat uit een groepje bewoners. Zij bepaalt of het nodig is om voor bepaalde activiteiten beroepskrachten in te huren.

Te laat voor subsidieHelaas waren de Delfzijlsters net te laat met hun subsidieaanvraag, maar uitein-delijk was er toch nog blijdschap want

Bewonersbedrijf Delfzijl NoordContactpersoon: Silly Udemas.udema@bewonersbedrijfdelfzijlnoordwww.bewonersbedrijfnoord.nlFacebook/ Bewonersbedrijf Delfzijl Noord

46 47

Mensen hebben vaak wel ideeën over hoe ze dingen kunnen verbeteren, maar wachten meestal op de

overheid. In Gerkesklooster­Stroobos is een groepje mensen opgestaan dat onder de noemer Dorpse Dromen

mooie ideeën is gaan verzamelen. Een ervan is een Generatiehuis, een heldere droom die momenteel haar

verwezenlijking krijgt.

Organische ontwikkelingEen ruimte voor het Generatiehuis is al gevonden: de voormalige basisschool, eigendom van de Gemeente. Nu biedt de school nog onderdak aan vluchtelin-gen, maar op korte termijn betrekken de werkgroepen ieder een eigen lokaal. Het Generatiehuis zal zich organisch ontwik-kelen, voor en door dorpsgenoten, als antwoord op de kanteling van zorg en sa-menleving. Ook de gemeente geeft hierin blijk serieus werk te willen maken van de kanteling: het initiatief wordt ondersteund en het gebouw beschikbaar gesteld zon-der een vooraf vastgesteld businessplan.

Buiten oude kadersOf het problemen gaat opleveren als vrijwilligers de zorg voor bijvoorbeeld dementerende ouderen op zich nemen, iets dat normaliter toch via talloze pro-tocollen verloopt? Nee, is het idee in Gerkesklooster-Stroobos. We moeten met z’n allen juist weer meer voor elkaar zorgen, thuis of zoals hier, in het Genera-tiehuis. Daarmee treed je vanzelf buiten de bestaande kaders en regelgeving, ontstaat er weer meer ruimte voor zorg met aandacht. Ter geruststelling: de tien-tallen vrijwilligers die zich nu al bereid hebben verklaard te willen meewerken hebben allemaal hun talenten; onder hen ook professionele verpleegkundigen en verzorgenden. ■

E r zijn al meer Dorpse Dromen uitgekomen in Gerkesklooster-Stroobos. Er was bijvoorbeeld een

tijdelijke skatebaan voor de jeugd, piz-zabakken bij De Herberg en een demon-stratie worst maken bij de slager. Losse activiteiten, maar wel in het teken van onderlinge verbinding. Het Generatiehuis is van een andere orde. Het moet een per-manent huis van Zorg en Ontmoeting wor-den, zodat dorpsgenoten hun hele leven in het dorp kunnen blijven wonen. Hulp kan gevraagd en geboden worden vanuit ieders talenten en mogelijkheden. Niet alleen ouderen vinden een plek in het Ge-neratiehuis, de naam zegt het al, juist ook kinderen en jeugd worden verwelkomd.

Leven is meer dan zorgNaast de vele vrijwilligers die het Genera-tiehuis zullen dragen zal er in het gebouw ruimte zijn voor professionele zorgonder-steuning zoals wijkverpleging, fysiothera-pie en een huisarts. Maar het belangrijkste lijkt vooralsnog een centrale ontmoe-tingsruimte waar gekookt en gegeten kan worden. Daarnaast komen er een boom-gaard en moestuin, bibliotheek/leeszaal en speellokaal. Juist de verbinding tussen jong en oud die we met alle aparte (zorg)instellingen een beetje zijn kwijt geraakt staat centraal in het Generatiehuis. Er zijn werkgroepen in het leven geroepen die een en ander gaan verwezenlijken, met eigen middelen en in eigen tijd.

Opstart Generatiehuis in Gerkesklooster­StroobosContactpersoon: Annemarie van Garderenmail@lokaal­11.nlwww.lokaal­11.nl

GERKESKLOOSTER­STROOBOS

DORPSE DROMEN KOMEN IN VERVULLING MET GENERATIEHUIS

49

DE MARNE

HOTEL DE MARNE ZET TOERISME OP DE KAART

Gelijkwaardig en medeverantwoordelijkOm iedereen een gelijkwaardig aandeel in het ‘hotel’ te geven, maar ook om te garanderen dat iedereen zich medeverantwoordelijk zou voelen, werd besloten een coöperatie op te richten om het ‘bedrijf’ van Hotel De Marne te kunnen runnen. Na een lange zomer werken ging in september 2014 de website met zo’n 60 ondernemers de lucht in.

Nieuwe manier van ondernemenHet belangrijkste doel van Hotel De Marne is zichtbaarheid op de toeristische landkaart. Dat lukt goed met de inzet van ludieke marketingacties en leuke weetjes op Facebook. Er ontstaat nu - een jaar later - ook een zekere hechtheid onder de ondernemers. Men kent elkaar, verwijst naar elkaar door, beveelt elkaar aan. Een nieuwe manier van ondernemen is ontstaan, die eigenlijk wel heel erg lijkt op hoe men vroeger het ondernemerschap op het platteland beleefde: samen, met elkaar. ■

Virtueel platform Hotel De MarneContactpersoon: Joke Kopswelkom@hoteldemarne.nlwww.hoteldemarne.nlFacebook /Hotel De Marne

Hotel De Marne is een van de grootste hotels van Nederland. Het is

echter geen echt hotel, wel een virtueel platform waarop tientallen

ondernemers, van B&B­houders tot galeries zich hebben verenigd.

Er is geen kwaliteitskeurmerk, wel een gedeelde gedachte dat de

toeristen op zoek zijn naar diversiteit en streekeigen gastheerschap.

En daar staat men zich trots op voor.

A l langer was de Bende van Acht actief in De Marne; een open netwerk van kleinschalige

ondernemers op het gebied van toerisme, recreatie, cultuur, natuur en streekproducten. Ze hoopten met allerlei initiatieven toeristen te bewegen tot een langere verblijfsduur en herhalingsbezoek aan de Marne. Toen de Bende hoorde van de plannen voor de bouw van een groot wellness hotel in de haven van Lauwersoog, vond men de tijd rijp voor de volgende stap: Hotel De Marne.

Sneeuwbaleffect‘Als we nu eens al onze krachten bundelen in één portal: Hotel De Marne’, zo bedachten ze, ‘dan hebben we een hotel met een areaal van 24.000 ha., tellen we 50 locaties met 25 slaap- en 10 eetgelegenheden’. Het idee werd direct geregistreerd en wereldkundig gemaakt op diverse ondernemersbijeenkomsten. Al snel besloten de eerste Marnse ondernemers zich aan te sluiten. Een sneeuwbaleffect ontstond en het aantal geïnteresseerden groeide en groeide. Provincie, gemeente, Leader en de Rabobank toonden zich bereid het portal te financieren.

Foto

: Jits

ke H

agen

s

50 51

KLOOSTERBUREN

COÖPERATIE ZORGT VOOR LEEFBAARHEID EN VITALITEIT

In Kloosterburen wil stichting SintJan wonen, werken, zorg en cultuur borgen in de gemeenschap om

de leefbaarheid en vitaliteit van Kloosterburen en haar omgeving te versterken. De stichting staat een

integrale aanpak voor en die werpt zijn vruchten af: de krimp is in het Groningse dorp tot stand gebracht.

Een tiental jaar terug zag het dorp met lede ogen toe dat de gemeen-te, de woningbouwcorporatie en

zorginstellingen zich terugtrokken uit het dorp. Hierdoor kwam de lokale ouderen-zorg onder druk te staan, de kloostertuin werd te duur in onderhoud, winkels ver-dwenen en monumenten kwamen leeg te

staan. In antwoord hierop werd in 2006 stichting SintJan opgericht. Die zette in op een integrale aanpak. Ze wilde de kloostertuin herontwikkelen, ouderen- en gehandicaptenzorg opzetten en monu-menten herbestemmen. Helaas kreeg men de handen niet op elkaar voor de integrale aanpak.

Coöperatie en exploitatieToch ging SintJan niet bij de pakken neer-zitten. Ateliers van de Zorg en Ateliers voor Duurzaamheid en Ecologie ontwik-kelden initiatieven die uiteindelijk toch een realisatie kregen. Gehandicapten vinden inmiddels dagbesteding in het dorp en huisvesting in een vleugel van het woon-zorgcentrum ‘t Olde Heem, dat hiermee haar zorgfunctie versterkt ziet. Op 21 juni 2015 werd de Kloostertuin heropend. Nieu-we bruggen en paden verbinden drie stro-ken met een bos- en pluktuin, een boom-gaard en een groente- en bloementuin. Een coöperatie, Klooster&Buren is verant-woordelijk voor de exploitatie. Opbreng-sten komen uit de verkoop van groente, educatieve projecten en toekomstige hore-cafaciliteiten, inclusief keuken ten behoeve van maaltijdbereidingen voor ouderen en het maken van streekproducten die o.a. via internet zullen worden verkocht.

Toeristische kaartMet de bouw van een kluizenarij van stro is een experiment voor energiearm wo-nen gestart. Daarin participeren diverse

hogescholen en aannemers. De dorps-bibliotheek kan openblijven met inzet van vrijwilligers. Het jaarlijkse SintJansfeest, waar streekproducten, oude ambachten, muziek, cultuur en kunst centraal staan, heeft Kloosterburen op de toeristische kaart gezet.

ZorgsteunpuntAfgelopen september is een zorgsteun-punt geopend. Dit richt zich niet specifiek op ouderen of gehandicapten, maar op alle inwoners van de vijf dorpen van voor-malig gemeente Kloosterburen. Voordat die keus werd gemaakt, inventariseerden experts de zorgbehoefte in het dorp. De leden van de coöperatie zullen zaken als vervoer naar de dokter, boodschappen doen, ouderenbezoek, enzovoort, zelf uitvoeren. Voor intensieve hulp worden professionals ingehuurd van o.a. oude-ren- en thuiszorg. Het project is een pilot van Menzis, de gemeente en het Zorg Innovatie Forum. Uit de PGB’s kunnen de professionals betaald worden.

Regie bij coöperatieAlles gebeurt onder regie van de coöperatie die inmiddels 143 leden telt. Er wordt zoveel mogelijk op vrijwillige basis gewerkt, maar soms is hulp van professi-onals onontbeerlijk. Zij worden overigens niet ingehuurd, wel worden ze medever-antwoordelijk gesteld voor projectonder-delen en uit het uiteindelijke succes kunnen ze opbrengsten genereren. ■

Gebiedsontwikkeling SintJanContactpersoon: Anne Hilderinkannehilderink@gmail.comwww.sintjankloosterburenFacebook/ Sint Jan Kloosterburen

52

ISBN/EAN: 978-90-819356-8-5Bewoners aan zet: 24 kleurrijke initiatieven in Noord-Nederland is een uitgave van het Kennisnetwerk Krimp Noord-Nederland ter ere van het 5-jarig bestaan.November 2015

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar worden gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Teksten: Eduard van den Hoff Tekst & Publiciteit

Eindredactie: Rixt FroentjesVormgeving: Canon Nederland NVDrukwerk: Grafische Industrie

De Marne B.V.

Kennisnetwerk Krimp Noord-NederlandInfo@kennisnetwerkkrimp.nlwww.kennisnetwerkkrimp.nl

COLOFON

Het Kennisnetwerkkrimp Noord-Nederland (KKNN) is een netwerk van organisaties die zich bezighouden met de effecten van krimp (bevolkingsverandering) in Noord­Nederland. Het netwerk is ván en vóór de drie noordelijke provincies, gericht op het delen van kennis, en waar nodig deze kennis te vergroten en te verdiepen. Eén loket van het Noorden en voor het Noorden.

jaar KKNN

www.kennisnetwerkkrimp.nl

HAN

-059

6