Is taal een hefboom voor integratie?

Piet Van Avermaet

Programma

Huidige trendsTaal en integratieLerenTaallerenuitdagingen4 thema’s

Huidige trends

Migratiepatronen wijzigen snel– Globalisering– Localisering (grootstedelijkheid)– Migratie– Mobiliteit

Van diversiteit naar ‘super diversiteit’– Geglocaliseerde super diverse samenlevingen

In een context waar ‘superdiversiteit’ de norm wordt, is het belangrijk om te reflecteren over de grenzen van de

huidige recepten (beleid en acties) die we in (taal)onderwijs gebruiken om het schoolsucces van

kansarme en immigrantenkinderen te verhogen en om burgerschapsvorming te versterken.

Ons fundamenteel denken over diversiteit en onderwijs ontkent diversiteit als uitgangspunt.

We erkennen diversiteit , maar blijven het moeilijk vinden om het als de norm in onderwijs te beschouwen.

We erkennen diversiteit, enkel als conditie tot inpassing. Waardoor het meteen wordt gedevalueerd tot afwijking, achterstand,

probleem, …

Huidige trends

PolariseringIdeologie is terugIn meeste Europese landen sterke focus op:– Taal– Testing

Waarom?

Omslag rond eeuwwisseling

Verstrenging van discours en beleid in heel Europa“Moet gedaan zijn met ‘bepampering’”Integratiebeleid wordt inburgeringsbeleidStrakker beleid ook voor naturalisatie (voorlopige uitzondering België)Nieuwkomers, oudkomers

Waarom verandering?

Incidenten: Nederland, Frankrijk9/11‘war on terror’Integratiebeleid gefaaldFailliet multiculturele samenlevingProbleemstedenProbleemwijkenOnderwijsproblemenProbleemjongerenDaadkrachtiger beleid, ook voor nieuwe migratie

Kernbegrippen van nieuwe beleid

Taalkennis als conditie voor integratieWaarden en normen kennis als tweede conditieVerplichting

Integratiediscours is de facto assimilatie in publieke sfeer

En toch:

Zonder kennis van de ST kan men niet functioneren in de samenlevingKennis van de ST zet deuren open naar werk, school, ...Talen van immigranten zijn een obstakel voor integratieTalen van immigranten hebben een negatief effect op school en leerresultaten van immigrantenkinderen

Dit zijn ideologische aannames waar nauwelijks of geen empirische evidentie voor bestaat

Taal en integratie

Moet/kan taal een voorwaarde voor integratie zijn of voor het verwerven van de nationaliteit?Dit lijkt redelijk:– Kennis van de taal verhoogt kansen op werk, onderwijs en

opwaartse mobiliteit– Alleen de ST verzekert deze mogelijkheden en de ST is het

enige efficiënte en noodzakelijke communicatiemiddel– We gaan ervan uit dat (bepaalde) immigranten GEEN talig

repertoire hebben om succesvol in een land, regio of buurt te functioneren.

Taal en integratie

Kennis van de taal verhoogt kansen op werk, onderwijs en opwaartse mobiliteit– Kennis van ST zal problemen van immigranten niet

oplossen (zie Parijs)– Immigranten worden structureel gediscrimineerd– Hun taalgebruik en ‘lage TV’ in ST is een effect eerder dan

een oorzaak van laag succes– Zolang de socio-economische marginalisatie voortduurt zal

de toegang tot de ST beperkt en zelfs afgesloten blijven.

Taal en integratie

Alleen de ST verzekert deze mogelijkheden en de ST is het enige efficiënte en noodzakelijke communicatiemiddel– Alle EU landen zijn meertalig– We geven onderwijs in de ST– Leerkrachten gebruiken vaak varianten van ST of

dialect op speelplaats– Voor ons professioneel leven hebben we vaak

Engels nodig– Ook in dagdagelijks leven hebben we verschillende

taalvariëteiten nodig: internet, games, kranten, …– Deelname aan de samenleving veronderstelt een

meertalig repertoire. Er is dus meer nodig dan alleen kennis van ST

Taal en integratie

We gaan ervan uit dat immigranten GEEN talig repertoire hebben om succesvol in een land, regio of buurt te functioneren.– Immigranten zijn meertalig. Beheersen vaak ook ST– Vaak zijn ze meertaliger dan vele Vlamingen– Deze functionele MT geeft hen de mogelijkheid om in de buurt te

integreren– Hun MT is ‘slecht’. Kennis van VT is goede MT– Discours is vaak: ‘ze spreken de taal niet’, dus ‘ze zijn niet

geïntegreerd of willen niet’.– Veronderstel dat op een dag alle immigranten ‘voldoende’ SN

spreken. Zal dit de deuren tot werken plots openen, zullen ‘wij’ plots met hen beginnen communiceren?

Waarom verplichten?

Zal verplichting van deelname, van inspanning, resultaatsverbintenis, taaltoets leiden tot

– meer kansen, betere participatie, meer sociale cohesie

of tot – nog striktere percepties, verwachtingspatronen en groter

gevoel van stigmatisering, meer spanningen

Hoeveel taal?

Hoeveel ‘taal’ moet iemand kennen om als geïntegreerd te worden beschouwd?Wat is de rationale om een niveau te bepalen?Waarom 1 niveau?

Leren: wat werkt

Hattie (2009) en anderen:– Hoge verwachtingen– Team teaching – Leren als een gedeeld proces (leerder als actieve actor)– De sociale context van leerder als vertrekpunt– Gecontextualiseerd onderwijs– Leerkracht als mediator (tussen leerder en leerdoelen)– Meer interactief, coöperatief en probleemoplossend leren– Heterogeniteit als meerwaarde– Continue assessment

Waar leren we het meeste van?

lezen 10 %horen 20 %zien 30 %zien en horen samen 50 %bij discussie, met anderen bespreken

70 %door persoonlijk ervaren, doen

80 %door het uit te leggen aan een ander

95 %William Glasser (www.wglasser.com)

Vormen van leren

Formeel – informeelImpliciet – expliciet

Systeem om betekenis te geven; om retrospectief te oordelen over bepaalde ervaringen

Andere semiotische systemen– Meervoudige geletterdheid

– Multimodaliteit • als vorm van meervoudige geletterdheid• Om te leren, om kennis te ontsluiten

TAAL

Niet zomaar een vehikel, maar een sociaal geconstrueerd systeem– Meerdere variëteiten– Variëteiten zijn contextrelevant– Meervoudige repertoires

Verschillende codes– Sociaal cultureel bepaald– Match/mismatch met onderwijsomgeving

TAAL

Interactie, interactie, interactie, …– Thuis en school: verschillende repertoires

Krachtige leeromgeving– Positief, veilig klasklimaat– Betekenisvolle activiteiten/taken– Ondersteuning door interactie

GecontextualiseerdIndividueel verschillend

TAAL EN LEREN

Om maatschappelijk te kunnen functionerenWe functioneren in bepaalde domeinen/sociale omgevingen met verschillende repertoiresNiemand beheerst een taal volledig. We hebben allemaal een meertalig repertoire. Dat repertoire is steeds in ontwikkeling afhankelijk van onze nodenrepertoire is domeinspecifiek met specifiek lexicon, genre, stijl, etc.Relatie tussen taal en leren– Leren is sociaal-cultureel bepaald– Onderwijsachtergrond– Wel of geen structurele referentiekaders– Verschillende codes in verschillende omgevingen– Formeel en informeel leren– Impliciet en expliciet leren– Is individueel verschillend en grillig

Multimodaliteit in communicatie

Waarom leren volwassenen een taal?

Kenmerken van krachtige formele taalleeromgeving

Relevant functioneel doelBegrijpelijk taalaanbodKloof MotivatieOndersteuningVeilig klimaatEchte interactie

Doelgerichtheid

• Is het doel van de oefening relevant voor de cursisten? • Is de oefening functioneel?

• Vertrekt de activiteit van taalelementen of van een zinvolle taak?

• Primeert het kunnen gebruiken van taal op de kennis van regels, woorden, …?

Kloof ?

• … tussen de taalvaardigheid die de taak vereist en de huidige taal-vaardigheid van de cursisten.

• Als er niets nieuws te rapen valt, heeft de oefening geen leerpotentieel.

• Niet te groot of te klein omwille van motivatie en competentiegevoel.

• Biedt de oefening mogelijkheden om die kloof groter of kleiner te maken, maw. te differentiëren?

Taalaanbod

• Is er veel, rijk, relevant, interessant, aangepast, begrijpelijk… taalaanbod in de oefening?

• Biedt de activiteit voldoende ’nieuw’ taalaanbod?

• Is er voldoende gekend taalaanbod om het nieuwe taalaanbod betekenis te geven, te situeren, te kaderen,… ?

• Is de talige context relevant ifv. gestelde doel(en)?

Motiverend

• is de activiteit uitdagend, wekt het nieuwsgierigheid op, activeert voorkennis en creëert een openheid op de wereld van de taak?

• Relevant, nuttig voor reële leven?• speelt de inhoud eventueel in op specifieke

interesses van cursisten?• stelt de activiteit een probleem dat overwonnen

kan worden door het gebruik van (nieuwe) taal, zoals het stellen van vragen, het lezen van een tekstje,….

Ondersteuning

• Is er voldoende tekstuele en visuele context?• Zijn er voldoende hulpmiddelen voorzien om

mogelijke moeilijkheden die een taak bevat, helpen te overwinnen, voor het geval het fout gaat?

• activeren of aanbieden van kennis van de wereld, feedback, betekenisonderhandeling, uitleg, explicitering?

• Betrekt het denken van mensen bij het oplossen van de taak?

Interactie

• Zet de taak aan tot echte en oprechte interactie of samenwerking?

• Kunnen taaluitingen (hypotheses over hoe iets gezegd, geschreven,... moet worden) uitgeprobeerd worden?

• biedt extra taalaanbod• biedt hulp bij het overbruggen van de kloof

lesgever als bezielerveilig klasklimaat motiveren

lesgever als ondersteunerkennis van de wereld uitbuiten en uitbreidendifferentiëreninitiatief aan de cursisten latengeen extra kloof inbouwen

lesgever als organisatorklasorganisatietijd geven om groepswerk te leren

De rol van de lesgever

Uitdagingen

Ons denken over integratie, diversiteit en taal moet andersEen sterker taal- en diversiteitsbeleidSociale participatiekansen hangt van veel meer af dan taalHet moet van twee kanten komenMensen activeren in het helpen opbouwen van sociale netwerkenProfessionaliseren van taalcoaches en trajectbegeleidersTrajectbegeleiders als intermediair tussen werkgever en werknemer

4 thema’s

Onderbrekingen in het taaltraject– Door vakantie– Door interimarbeid

Eerst Nederlands, dan werk?– Kennen we onze migratiegeschiedenis?

Taal op maat?– SN versus dialect– Aansluiten bij behoeften van cursisten

Handhaving– Tot op welk niveau?– Sanctioneren?– Wat na het traject?

DANK U

piet.vanavermaet@ugent.be

Taalactiveringsdag 25 februari 2013