IR/mm-altı ile YILDIZ OLUSUMU - dag-trdag-tr.org/uploads/Proje/DAG_D2-Yildiz.pdfIR/mm-altı ile...

IR/mm-altı ile YILDIZ OLUSUMU

Türkiye'de IR Astronomisi ve Doğu Anadolu GözlemeviErzurum, Türkiye, Nisan 2, 2011

Umut A.YıldızEwine van Dishoeck, Lars Kristensen

Universiteit LeidenLeiden Gözlemevi

,

Saturday, April 2, 2011

Yıldız Oluşumu•Yıldız ve gezegen oluşumu = hala problem!

•Güneş’imiz nasıl oluştu?

•Uzun dalgaboyları çünkü:

•Yıldız oluşum bölgeleri: gaz ve toz, soğuk

•Yıldız oluşurken birçok parcadan olustugu icin herbiri ayrı kategoride de incelenebilir.

• Zaman olarak

•Kütle olarak


Gözlemsel Yıldız Oluşumu

•Optik Astronomi ile Yıldız Oluşumu Çalışması



•Optik Astronomi ile Yıldız Oluşumu Çalışması

•Neredeyse hiçbirşey

•B68 Molekül Bulutu -‐ Yıldız Oluşum Bölgesi

•Optikte karanlık silüet görünümünde


• IR Astronomi ile Yıldız Oluşumu Çalışması

• 2.2μ IR ışıması ile arka fondaki yıldızlar görülebiliyor

•Karanlık bulut ~ 1 M⨀


Alves et al., 2001, NatureSaturday, April 2, 2011

Moleküler Bulutlar

Düşük Kütleli Yıldız Oluşumu

mm-‐altı IR optik

•Karanlık Moleküler Bulutlar (Bok Bulutları), birkaç pc büyüklüğünde

• T ~ 10-‐20 K, nH ~ 103 -‐ 105 cm-‐3

M★ = 0, τ = o yıl

•Bulut Çöküşü ile yıldız-‐öncesi yoğun çekirdekler oluşmaya başlar, -‐106 yıl-‐ (pre-‐stellar core)IC 2944


Moleküler Bulutlar




•Class 0 Önyıldız•M★ << Menv, τ < 10 000 yıl,

Tbol<70 K•Çift kutuplu moleküler

fışkırmalar (outflows)

Derin Gömülü Sa4a

Moleküler Bulutlar



Nisini et al. 2010 A&A



Moleküler Bulutlar



Nisini et al. 2010 A&A


• Fışkırmalar azalır ve dağılır • Evrimleşmiş, akresyon diski ile madde aktarımı •M★ > Menv, τ < 2x105 yıl, Tbol~70-‐650 K

• SED: λ =2 -‐ 60μ arasında

Moleküler Bulutlar

Düşük Kütleli Yıldız OluşumuDerin Gömülü

Sa4a



• Fışkırmalar azalır ve dağılır • Evrimleşmiş, akresyon diski ile madde aktarımı •M★ > Menv, τ < 2x105 yıl, Tbol~70-‐650 K

• SED: λ =2 -‐ 60μ arasında

Moleküler Bulutlar

T-‐tauri Sa4ası


Sa4a



Moleküler Bulutlar

T-‐tauri Sa4ası


Sa4a



•Gezegen Oluşturan Disk

•Mdisk ~ 0.01 M⨀, τ < 106 yıl, Tbol = 650-‐3000 K

Moleküler Bulutlar




T-‐tauri Sa4ası Gezegen Oluşturan Disk


Moleküler Bulutlar


Sa4aT-‐tauri Sa4ası Gezegen

Oluşturan Disk



Yıldız Oluşumundaki Sıcak Konular

• Jet ve fışkırmaların oluşumu

•Gömülü önyıldızlar, Herbig-‐Haro Cisimleri

•Çevresindeki zarfın yapısı

•Özellikle T-‐tauri yıldızları ve altgrupları

•Değişkenlikleri (Variability)


• Tayfsal

•Molekül Çizgileri

•Atomik Çizgiler

• Fotoğraflama (Imaging)

• Fotometri

Gözlemsel Yöntemler


...

n=0

n=1

n=2

Elektronik Geçişler

Temel Electronic Durum

Uyarılmış Elektronik KonumUV, Vis

T > 104 K

Molekül Tayfı


...

...

v=0

1

n=0

n=1

n=2


Titreşim Geçişleri



IR

T > 104 K

T~103 K

Molekül Tayfı


J=012

...

...

...

v=0

1

n=0

n=1

n=2

J=012

...


Titreşim Geçişleri

Rotasyonel Geçişler



IR

mm-altı

T > 104 K

T~103 K

T < 102 K

Molekül Tayfı


Derin Gömülü Class 0 (Deeply Embedded)

Üç bileşen

Ortasındaki Önyıldız: sürekli madde biriktirir. Çekirdek tepkimeleri henüz başlamadığından dolayı, salınan ışınım madde aktarımından meydana gelir.

Önyıldız zarfı: Önyıldızın çevresindeki yıldızı oluşturan maddenin bulunduğu gaz ve tozdan oluşan zarf.

Çift Kutuplu Moleküler Fışkırmalar: Önyıldıza çok yakın bir yerden çok yüksek hıza sahip jetler fışkırır. Bunlar fazla olan açısal momentumu taşıyıp böylelikle akresyon diski oluşmayı saglarlar. Zarfın içine doğru hızla hareket ettiğinden soğuk olan zarfı ısıtırlar.

Derin Gömülü Class 0

20 0

00 A

U


12m APEX, Şili

Derin Gömülü Class 0•NGC1333 IRAS 4A/4B

önyıldızları (250pc)

•Herschel-‐HIFI ve APEX teleskopları ile H2O and CO gözlemleri, yıldız oluşumu fiziksel karakteristik ve bolluk çalışması

Yıldız et al. 2010 A&A, ve in prep.

Herschel Space

Observatory


•Ön-‐anakol yıldızları, oluşumlarını henüz tamamlamadığından hala moleküler bulutlarda gözlenirler.

•Neredeyse bütün genç yıldızlar düzensiz değişen yıldızlar olarak sınıflandırılabilir; FU Orionis, EX Lupi, UX Ori

•Genlik: tespit edilebilme limitinden (detection limit) > 4 mag

Hartmann & Kenyon 1996

T-‐tauri yıldızları ve Değişkenlik


•Maliyet fazla gibi gorünse de getirisi daha fazla

• Teleskoplar aslında dedektörleri ile güç kazanırlar.

• Farklı dalgaboyları için instrumentation projeleri, -‐ kişi sayısı -‐ disiplinlerarası, mühendislik

• Survey => küçük bölgeler

• Spitzer, JWST vs. için bütünleyici (complementary) veriler

• tamamen IR teleskop, optik yok

1.1 m (2001)

3.5 m (2010)

4m Teleskop


•Yıldız oluşumu her ne kadar en eski sorulardan birisi olsa da hala çözüm bekleyen bir daldır.

•Gaz ve toz ile kaplı soğuk bölgeler olduğundan IR ve uzun dalga astronomisi yıldız oluşumu çalışmak için en gerekli dalga boylarıdır.

•DAG’daki IR dedektörleri Türkiye’nin de bu soruları çözmek uluslararası arenada söz sahibi olmasını sağlayacaktır.

• Tartışma İçin: DAG gözlem zamani 2-‐3 yıl %100 uluslararası projelere açılabilir mı?

Sonuç Olarak


IR/mm-altı ile YILDIZ OLUSUMU - dag-trdag-tr.org/uploads/Proje/DAG_D2-Yildiz.pdfIR/mm-altı ile...

Documents

Transcript of IR/mm-altı ile YILDIZ OLUSUMU - dag-trdag-tr.org/uploads/Proje/DAG_D2-Yildiz.pdfIR/mm-altı ile...