Innovatie Agenda

Veiligheid en Justitie

Denk en doe mee!innovatie@minvenj.nl

Het ministerie van Veiligheid en Justitie staat voor een veilige en rechtvaardige samenleving. Dat is geen statische toestand. De samenleving verandert in hoog tempo. Technologische ontwikkelingen volgen elkaar razendsnel op. Sommige veranderingen brengen mooie kansen met zich mee. Andere veranderingen vormen juist uitdagingen, die het ministerie dwingen haar werkwijze aan te passen.

Alle veranderingen – kansen én uit dagingen – dwingen ons tot innovatie. Denkt u eens aan de kansen die internet en social media met zich meebrengen. Zouden we online communities niet kunnen inzetten voor een veiliger en rechtvaardiger samenleving? Digitale netwerken kunnen ons bijvoorbeeld helpen vermiste kinderen terug te vinden of onze wet- en regelgeving te verbeteren.

En wat te denken van veiligheid online? Cyberaanvallen en verstoringen hebben een grote impact op onze samenleving. Deze criminelen profiteren van het gebrek aan geografische en juridische grenzen in cyberspace. Het dwingt ons tot de vraag of de klassieke sancties uit ons rechts systeem wel een goed antwoord zijn op deze overtredingen. Uiteraard

geldt ook hier dat voorkomen beter is dan achteraf straffen.

Toch draait innovatie niet alleen om technologie. Uitvoerende organisaties als de politie, de brandweer en de kinderbescherming kunnen hun werkwijze waar mogelijk aanpassen om effectief te blijven opereren.

Alle reden dus, om al deze nieuwe kansen én uitdagingen eens goed tegen het licht te houden. Daarom vindt u in deze innovatieagenda prikkelende voor beelden van maatschappelijke trends. Deze ontwikkelingen roepen vragen op, waar we misschien niet direct een antwoord op hebben. Maar één ding staat vast: vroeg of laat krijgen we – als overheid én als samenleving – hiermee te maken.

Ik ben daarom trots dat deze agenda veel ruimte geeft om samen te werken met partijen uit de samenleving. Samen kunnen we kansen pakken en uitdagingen het hoofd bieden. Zodat het ministerie van Veiligheid en Justitie ook in de toekomst staat voor een veilige en rechtvaardige samenleving.

Ivo OpsteltenMinister van Veiligheid en Justitie

Voorwoord

Opzet Innovatie AgendaWe hebben zeven innovatiethema’s geïdentificeerd die ons nu of in de toekomst gaan raken en waarop we moeten anticiperen. Het zijn vraagstukken waarvoor geen kant-en-klare oplossingen bestaan. Om ze op te lossen hebben we de hulp van anderen hard nodig, bijvoorbeeld in de vorm van (fundamenteel of toegepast) onderzoek en nieuwe werkprocessen of producten.

WildcardsHet moet zeker niet zo zijn dat alleen onderwerpen die in deze agenda benoemd zijn, aan bod komen. Innovatie kun je immers moeilijk voorspellen. Er moet altijd ruimte overblijven voor uit nieuwsgierigheid gedreven vragen en activiteiten. De Innovatie Agenda is dus met opzet niet compleet of sluitend.

De zeven innovatiethema’s en de bijbe horende vraagstukken zijn geen keurslijf. De Innovatie Agenda heeft geen ver plichtend karakter, maar is een inspiratiedocument dat we periodiek bijstellen, aanpassen en aanvullen. De agenda geeft richting en ruimte om samen met andere partijen nieuwe oplossingen te bedenken voor de vraagstukken waar

het ministerie voor staat. Dat gaat niet vanzelf. We hebben een uitgekiend instrumentarium nodig om de middelen en de capaciteit voor innovatie te creëren. Dit instrumentarium gaan we in 2015 opbouwen.

Innovatie kun je op diverse manieren stimuleren. Bijvoorbeeld door:− een technologiescan uit te voeren;− veilige experimenteeromgevingen

te creëren;− mogelijkheden voor verdere

publiek-private samenwerking te verkennen;

− na te gaan hoe grote multinationals zich organiseren;

− bijeenkomsten te organiseren om vraag en aanbod te combineren;

− prijzen en competities voor innovatief aanbesteden uit te zetten;

− kennisuitwisseling over nieuwe innovaties te bevorderen.

Innovatiethema’s

‘Welke kansen zijn er om op innovatieve wijze vorm en invulling te geven aan maatschappelijke binding?’

Nieuwe verhoudingen en spanningen in onze samenleving

De wereld om ons heen verandert voortdurend. Demografische verschuivingen en nieuwe machtsverhoudingen laten de samenleving niet onberoerd. Maatschappelijke en technologische ontwikkelingen volgen elkaar in hoog tempo op. Klassieke sociale structuren maken plaats voor nieuwe, dynamische maatschappelijke processen. Mensen gaan langer werken, technologie gaat steeds meer taken van mensen overnemen, mensen kunnen hun tijd anders gaan indelen. Er ontstaat een netwerksamenleving met nieuwe verhoudingen. Dit stelt onze rechtstaat voor nieuwe uitdagingen. Innovatie helpt ons die uitdagingen aan te gaan, ook als het gaat om oude problemen die nog steeds bestaan. Voorbeelden van vraagstukken:- Welke kansen zijn er om op innovatieve wijze vorm en invulling te geven aan

maatschappelijke binding? - Hoe kunnen we met innovatie terroristische dreiging en radicalisering tegengaan? - Hoe kunnen we via vereenvoudiging van toelatingsprocedures de wervende kracht van

Nederland voor buitenlands toptalent versterken?

1

‘Burgers willen de meldkamer van de politie op alle mogelijke manieren kunnen bereiken, dus niet alleen per tele­foon. Hoe kunnen we dat het beste vormgeven?’

De kracht van de toegenomen sociale interactie

Twee weten meer dan één. Dankzij internet en social media kunnen we voor het oplossen van problemen een beroep doen op de collectieve denkkracht van de crowd. Kunnen we ook gebruik maken van deze online communities om onze samenleving veiliger en rechtvaardiger te maken? Van het terugvinden van een vermist kind tot het verbeteren van wet- en regelgeving: de mogelijkheden lijken eindeloos. Is de ‘wisdom of the crowd’ betrouwbaar genoeg om ons te helpen onze taken op het terrein van veiligheid en justitie zorgvuldig uit te voeren? Voorbeelden van vraagstukken:- Burgers willen de meldkamer van de politie op alle mogelijke manieren kunnen

bereiken, dus niet alleen per telefoon. Hoe kunnen we dat het beste vormgeven? - Welke online mogelijkheden zijn er om mensen zelf hun conflicten op te laten lossen,

zonder strafrechtelijk ingrijpen van de overheid? - Hoe zorgen we voor rechtsgelijkheid ‘in the crowd’?

2

‘ Kunnen we predictive policing ook voor de Nederlandse politie invoeren om ervoor te zorgen dat deze vaker op de juiste plek aanwezig is?’

Big Data

Wekelijks stroomt een miljoen jaar aan videomateriaal over het net. Iedere dag registreren camera’s, telefoons, toegangspoortjes en andere meetapparatuur miljarden gigabytes aan data. Organisaties storten zich op het verzamelen, bewerken en analyseren van deze informatie, op zoek naar de waarde en betekenis die erin verscholen ligt. Ook het werkveld van veiligheid en justitie wordt met de exponentiële groei van data geconfronteerd. Hoe selecteren we daaruit de informatie die voor opsporing en vervolging van strafbare feiten relevant is? Er zijn legio toepassingsmogelijkheden voor Big Data. Ze kunnen bijvoorbeeld worden gebruikt voor online recherche-onderzoek, het opstellen van risicoprofielen voor ex-gedetineerden en het voorspellen van radicalisering. Hoe kan het gebruik van Big Data Nederland veiliger maken? En welke juridische en morele dilemma’s brengt dat mee? Voorbeelden van vraagstukken:- Hoe krijgen we belangrijke signalen voor dreigingen en crisissituaties zo snel mogelijk

in beeld? - Kunnen we ‘predictive policing’ ook voor de Nederlandse politie invoeren om ervoor te

zorgen dat deze vaker op de juiste plek aanwezig is?- Kan het delen van gegevens op internationaal niveau zorgen voor meer inzicht in

grensbewegingen?

3

Bescherming van de persoonlijke levenssfeer en identiteit

Onze digitale voetafdruk wordt steeds groter. Bewust en onbewust delen we steeds meer informatie over onszelf. Bedrijven verzamelen die informatie voor marketing doeleinden. Ook overheidsinstanties verzamelen informatie die nodig is voor de uitvoering van hun taken. Blijft de persoonlijke levenssfeer zo wel voldoende beschermd? Onder invloed van ontwikkelingen als de OV-chipkaart en het Elektronisch Patiënten Dossier laait de privacy-discussie op. Ook in relatie tot het werkveld van veiligheid en justitie. Zo is het technisch mogelijk gegevens over de bloeddruk en hartslag van gedetineerden te gebruiken om een veilige begeleidingsomgeving te creëren. Maar is dit vanuit ethisch oogpunt wel wenselijk? Hoe zorgen we ervoor dat innovatie voldoende rekening houdt met privacybescherming? Voorbeelden van vraagstukken:- Hoe kan innovatie via privacy by design bijdragen aan een betere balans tussen

privacy en veiligheid/opsporing? - Hoe zorgen we voor goede criteria en instrumenten om te bepalen of innovaties de

privacy niet aantasten?

4‘- Hoe kan innovatie via privacy by design bijdragen aan een betere balans tussen privacy en veiligheid/opsporing?’

Veiligheid en handhaving van regels in cyberspace

Cyberaanvallen en verstoringen kunnen een grote impact hebben op de samenleving. Wat als we bijvoorbeeld via internet niet meer bij onze bankrekeningen kunnen komen? Bestrijding van cybercrime, bescherming tegen digitale inbraken en beveiliging tegen spionage hebben hoge prioriteit. Maar de tegenpartij wordt steeds slimmer, want ook zij innoveren. Criminelen maken optimaal gebruik van het ontbreken van geografische en juridische grenzen in cyberspace en weten hun digitale sporen vaak goed uit te wissen. Dit maakt de opsporing en vervolging van strafbare feiten steeds moeilijker. Zijn de klassieke sancties uit ons rechtssysteem een goed antwoord op de overtredingen in cyberspace? Hoe zorgen we ervoor dat Nederland ook in digitaal opzicht veilig en rechtvaardig is? Voorbeelden van vraagstukken:- Moeten we gedetineerden ook toegang tot (diensten in) de cyberwereld ontzeggen

of blijft vrijheidsontneming voorbehouden aan de fysieke wereld? - Hoe kunnen we de continuïteit versterken van diensten die van vitaal belang zijn voor

onze samenleving en die kwetsbaar zijn voor ontregeling door hun verbondenheid met internet?

- Hoe kunnen we in opsporingsonderzoek snel en betrouwbaar gegevens van verdachten ontsleutelen en de-anonimiseren?

5 ‘Moeten we gedetineerden ook toegang tot (diensten in) de cyberwereld ontzeggen of blijft vrijheidsont­neming voor­behouden aan de fysieke wereld?’

iTechnologie: aansturen en delen op afstand

Tegenwoordig staat alles en iedereen met elkaar in verbinding. We spreken van hyperconnectiviteit, het internet der dingen is werkelijkheid aan het worden. We maken gebruik van allerlei apparaten die continu online en met elkaar verbonden zijn. De apparaten updaten zichzelf en we hoeven niet meer ter plekke te zijn om ze te bedienen. Onderweg naar huis zetten we met onze mobiele telefoon de thermostaat thuis alvast hoger. Chirurgen voeren hartoperaties uit vanaf de andere kant van de wereld. Hoe kan iTechnologie de taken en verantwoordelijkheden van het ministerie van Veiligheid en Justitie ondersteunen? Voorbeelden van vraagstukken:- Hoe kunnen we de juridische kaders voor gegevensverwerking online waarborgen? - Hoe kunnen we met internettechnologie forensisch onderzoek op het ‘plaats delict’

versnellen en verbeteren? - Hoe zorgen we voor verbeterde toegang tot het recht in internationale verbanden?

6‘Hoe kunnen we met internet­technologie forensisch onderzoek op het ‘plaats delict’ versnellen en verbeteren?’

‘ Hoe gaan we om met het plegen van criminaliteit door een machine of een mens­machine interface? Wat doen we met de robot­dader?’

Groeiende technologische mogelijkheden

Technologie wordt goedkoper, toegankelijker en intelligenter. Kunstmatige intelligentie kan je tegenwoordig studeren aan de universiteit. Op steeds meer terreinen wordt de computer beter dan het menselijk brein. Er komt een intieme technologie op doordat mensen en machines versmelten. Niemand weet precies wat daarvan de effecten zullen zijn. Wel is duidelijk dat innovaties op het gebied van neurowetenschappen, super computing, virtual reality en nanotechnologie een grote impact zullen hebben op het werkterrein van veiligheid en justitie. Hoe kunnen we gebruik maken van deze innovaties? En hoe gaan we om met onverwachte effecten? Wat betekent het bijvoorbeeld voor onze rechtshandhaving als slimme apparaten domme dingen gaan doen? Voorbeelden van vraagstukken:- Wie is verantwoordelijk voor ongelukken veroorzaakt door een zelfrijdende auto?- Hoe gaan we om met het plegen van criminaliteit door een machine of een

mens-machine interface? Wat doen we met de robot-dader?- Hoe kunnen we met nieuwe inzichten uit neurowetenschappelijk onderzoek de

aanpak van jeugdcriminaliteit en TBS verbeteren ?- Welke onderdelen van het gevangeniswezen kunnen we ondersteunen of uitvoeren

met machines (van drones tot robots)?

7