De kracht van de muziek Als beesten, naakt, geworpen op een schip.Geen tijd voor tranen, afscheid van familie.

Wie ooit geëerd werd, wendt zich af en buigt zich diep,En schaamt zich voor wat hij nu is geworden.

Maar ergens binnen in hem klinkt een lied,Geen zweep ter wereld kon hem doen vergeten.

Hij zingt, met opgeheven hoofd en vaart naar huis...De blik vooruit: zijn kracht is niet te meten. -ML

Inleiding De invloed van Afrika op onze muziek

door : Mildred Luijdjens

Elke levensfase van de Afrikaan wordt begeleid door muziek, van de wieg tot aan het graf. Bij de afstammelingen van slaven in de diaspora, kun je dat nog goed merken. Muziek is een manier om blijdschap te tonen of verdriet. Je kunt ermee in hogere sferen komen. Maar ook je boosheid en onmacht mee uiten. Als zwarte mensen in Amerika naar de kerk gingen, stopten ze al hun gevoel in de liederen die er werden gezongen. Het gaf ze een gevoel van verbondenheid om samen te zingen. Er werd eindeloos geïmproviseerd. Met strakke muziekschema's werd geen rekening gehouden. Volgens de Afrikaanse traditie, zette een solozanger in en de rest van de kerk gaf antwoord. Geestelijke liederen kregen hierdoor een geheel eigen klank. Zo ontstond de gospelmuziek in de Verenigde Staten. Vele moderne muzieksoorten zijn hier weer uit voortgekomen.

Samen muziek maken, dansen en zingen waren voor de slaven bij uitstek middelen om het zware leven op de plantages draaglijk te maken. Hoewel muziek maken niet op alle plantages toegestaan was, zagen veel slavenhouders ook wel in, dat er op deze manier harder gewerkt werd. Na het werk mochten de slaven dansen en zingen omdat het ze vrolijk maakte en het tegelijkertijd ook een soort gymnastiek was, om de spieren soepel te houden. Terwijl men in het Caribische gebied verschillende creoolse talen ontwikkelde, mochten de slaven in de Verenigde Staten alleen maar Engels praten. Dus gebruikten ze geestelijke muziek als geheimtaal, om elkaar boodschappen door te geven. Zo zong men de bekende spiritual Wade in the Water, om vluchtende slaven te waarschuwen dat ze vooral door het water moesten lopen, zodat ze geen voetsporen of geur achter zouden laten voor speurhonden.

RitmeWat Afrikaanse muziek, overal ter wereld, onderscheid van andere muziek is het ritme. Daarom zijn drum en percussie belangrijke elementen van de Afrikaanse sound. Volgens de West-Afrikaanse Yoruba cultuur, is muziek ingedeeld in claves. Dit is een Spaans woord, dat sleutel betekent. De clave is dus de sleutel tot het ritme. Het doorlopend ritmische patroon van de clave heeft vijf slagen. Er zijn verschillende clavepatronen te onderscheiden, zoals de Son clave, de Rumba clave en de Afro feel clave. Meestal speelt men het ritme op een koebel en op Cuba met houten stokjes, de claves. Trommels in alle soorten en maten, werden waar mogelijk, gemaakt van boomstronken en gedroogde dierenvellen. Zoals de conga, de talking drum en de djembe. De drums werden zowel met de hand als met houten stokken bespeeld. Koebellen, lege kalebassen, tafelbladen

1

of lege flessen konden ook dienst doen als slaginstrument. De Afrikaanse drum is wereldwijd bekend. Maar niet veel mensen weten dat ook snaarinstrumenten in Afrika zijn uitgevonden.Toen de blanken voor het eerst met zwarte muziek in aanraking kwamen, waren ze soms bang voor de energie die eruit vrijkwam. Ze waren er tegelijkertijd ook door gefascineerd.En omdat de slavenhouders en slaven wel gescheiden leefden, maar toch onderling veel contact hadden, heeft Afrikaanse muziek een enorme invloed gehad op de westerse wereld. En dat is ook vandaag de dag nog goed merkbaar. Eigenlijk kunnen we gerust stellen dat elke moderne muzieksoort zijn wortels heeft in Afrika. Jammer genoeg wordt dat in de literatuur nog niet altijd als zodanig erkend.

R&B en Rock & RollZo wordt Elvis Presley nog vaak gezien als koning van de Rock & Roll, terwijl Elvis zelf toe heeft gegeven dat het Little Richard was, die hem deze stijl heeft geleerd. Rock & Roll en Rhythm & Blues zijn op tegelijkertijd ontstaan in de VS in de vijftiger jaren en komen oorspronkelijk van de klassieke blues. Bluesmuziek is terug te herleiden tot de muziek van de griots.

Fragment 1

In de volgende serie zal ik een aantal muziekstijlen behandelen die zijn voortgekomen uit de kruisbestuiving tussen Afrikaanse slaven en de volkeren waar ze mee in aanraking kwamen.

"Zwarte mensen hebben een enorme gevoeligheid voor emotie. Je ziet het in muziek, in religie en in dans terug. Die link is er altijd. Ik weet niet of het genetisch is...." (Lucien Brazil, Utrecht)

Door de jaren heen hebben andere volkeren geprobeerd om de unieke Afrikaanse ritmes en melodieën na te bootsen. Hierdoor zijn er vele verschillende muziekstijlen ontstaan. Deze moderne stijlen zijn, mede door de moderne media, op hun beurt weer overgewaaid naar Afrika, waardoor ook de Afrikaanse muziek een westerse klank heeft gekregen. Vooral door de toevoeging van elektronische instrumenten. Een voorbeeld van deze vorm van beïnvloeding is de muziek van de bekende Nigeriaanse zanger Fela Kuti. Na zijn verblijf als student in Amerika, introduceerde hij een nieuwe muziekstijl genaamd High Life. Wat weer mengeling was traditionele muziek, spirituele muziek en de, door Afrika geïnspireerde, blues en rockmuziek die hij in Amerika had gehoord.

Afrikaanse instrumenten: Toch hechten veel Afrikanen waarde aan traditie en is de authentieke muziek in Afrika nog lang niet uitgestorven. En zoals er in Afrika een grote verscheidenheid aan stammen en talen is, zijn de muzieksoorten ook heel divers. De instrumenten die men maakte, waren verschillend, afhankelijk van wat er in het gebied voorhanden was. Van oudsher trokken er in West en Noord Afrika griots door het land, niet alleen als priesters, maar ook om mensen te entertainen, onderwijzen en verhalen te vertellen. Tot op de dag van vandaag is het de gewoonte dat griots alleen met elkaar trouwen. Het is dus een endogene groep. Hierdoor blijft de traditie standhouden. In het Noorden van Afrika is het vrij droog en zijn er weinig bomen. De Noord Afrikaanse Griots speelden daarom op instrumenten die van flesvormige kalebassen waren gemaakt. Zoals de Kora, een harpachtig snaarinstrument (zie illustratie 2) er werden ook drie en vijfsnarige instrumenten gemaakt, die werden geplukt of bespeeld met een strijkstok. Er zaten geen fretten op deze instrumenten. Soms stopte iemand een vinger tussen de snaren, om als fret te fungeren. In het vruchtbare regenwoudgebied zijn dit soort instrumenten niet te vinden.

2

Kouco solo: fragment 2:

Waar meer hout voorhanden was, speelde men bijvoorbeeld op de kouco. De korte noten en staccato ritmes van de kouco lijken erg op de geluiden die de banjo voortbracht. Het enige erkende Afrikaanse instrument dat overal in Noord Amerika gebruikt wordt. Zelfs president Thomas Jefferson, die ook slaven hield, schreef over de banjar die uit Afrika over was gebracht. De akkoorden komen precies overeen met de vier laagste akkoorden van zijn opvolger, de gitaar. Het voordeel van de gitaar was dat je er ook platte noten mee kon spelen, die overeen kwamen met de menselijke stem. (zie illustratie 1)Op de Amerikaanse plantages speelden getalenteerde slaven vooral op snaarinstrumenten uit het savannegebied. De viool en de banjo werden gebruikt om blank en zwart publiek te entertainen. Muziek zat de Afrikanen niet in het bloed, maar hoorde bij de Afrikaanse cultuur die doorgegeven werd aan de opeenvolgende generaties.

De Gage: fragment 3

Aan de West Afrikaanse kust, wordt traditiegetrouw gebruik gemaakt van een eensnarige viool die met een strijkstok wordt bespeeld: De Gage.Het instrument is onder verschillende namen bekend. Zo word het ook wel Gonje genoemd.

3

1).De banjo, voorloper van de gitaar

2) De Kora

4

Dit is slechts een kleine greep van de vele instrumenten die allemaal, al of niet via een omweg, terug te herleiden zijn naar Afrika. Zelfs de piano is, als je hem openmaakt, in wezen een combinatie van een slag en een snaarinstrument en is dus afgeleid van vergelijkbare Afrikaanse instrumenten.

Kortom, alle muziek waar wij vandaag de dag naar luisteren, komt oorspronkelijk uit Afrika.

Bronnen:

World Music, The Rough Guide, David ClearyPaul Oliver, Broadcasting the Blues

Met dank aan: Lucien Brazil, Utrecht

5