Inhoudsopgave pakket Winter

Activiteitenkaarten:Kaartnummer Ontwikkelgebied Activiteiten

A Onderzoeken Watzalergebeurenals…?B Zorgen voor ZorgenvoorvogelsindewinterC Zingen Hetegeltje Sneeuwvlokje ZegkleineegelD Maken Rijstbollenmakenvoordevogels VogelrestaurantE Bewegen Hoerahetsneeuwt! Vogels:pasopvoordepoes BewegingsverhaalF Ervaren Zien Horen Voelen Proeven RuikenG Rekenen: Tellen Meer,minder,verdelenenbeginnendtellen en getalbegrip VogelsherkennenH Rekenen: meten Vergelijkenvanwintervoorwerpen DeseizoenenI Rekenen: meetkunde Opzoeknaarnootjes DenootjesschatkaartJ Spelen met taal Watrijmterop…? Rara,watbenik? Waarisdevogel? Welkwoordhoorje? Welkewoordishetlangst? Welkwoordhoortnietinhetrijtjethuis? Watisheteerst,middelsteenlaatstewoord?K (Voor)lezen BoekenoverzichtL Vertellen Uitlegverteltafel Woordenlijst

Achtergrondinformatie:

KaartgebruikMaterialenbijpakketTipsvoorhetaanbiedenvannatuurervaringenSoortenvragenWoordenlijstWeetjesoverdewinter

a n m e c t h e m a p a k k e t w i n t e r

Kaartgebruik

Hoe gebruik ik de kaarten?Dit pakket bevat 12 activiteitenkaarten van verschillende ontwikkelgebieden. Zo biedt het thema volop mogelijkheden om op een natuurlijke manier aandacht te besteden aan taal en rekenen, muziek, onderzoeken en meer. - De genoemde activiteiten kunnen in willekeurige volgorde uitgevoerd worden.- Bekijk vooraf welke activiteiten geschikt zijn voor uw kinderen en pas deze waar nodig

aan. Er zijn zowel activiteiten voor de oudere als jongere kinderen en er worden sugges-ties gegeven om een activiteit naar leeftijd aan te passen.

- Voer de activiteiten waar mogelijk buiten in de natuur uit. Dit vergroot de beleving en enthousiasme bij de kinderen.

- Selecteer een activiteitenkaart op basis van de kleur en symbool.- Bekijk de activiteitenkaart en selecteer de activiteit die je uitvoert. - Houd rekening met de kenmerken (tijdsduur, groeperingsvorm en locatie) van de

activiteiten. - Zorg dat de benodigde materialen in huis zijn en klaar liggen. - Bekijk welk van deze doelstellingen haalbaar zijn voor uw kinderen en stel ze waar

nodig bij.- Lees vooraf de stappen van de activiteit door en gebruik de kaart tijdens de les als

geheugensteun.

a n m e c t h e m a p a k k e t w i n t e r

A a n m e c

t h e m a p a k k e t w i n t e r

Onderzoeken

Tijdens deze activiteit gaan de kinderen met de natuurverschijnselen experimenteren. Vanuit

eigen vragen of verwondering gaan ze op zoek naar antwoorden. Voordat het experiment

van start gaat, raden ze vanuit hun eigen niveau en ervaringen het proefresultaat. • Kom de kring in als ‘professor’ en vertel dat je proefjes komt doen. Je wilt namelijk heel graag ...weten. Kies eventueel een vraag uit het kader hieronder.

• Bespreek hoe jullie dit kunnen onderzoeken. Welke materialen zijn hier bijvoorbeeld voor

nodig?• Stimuleer de leerlingen te verwoorden wat ze denken dat er zal gebeuren.

Ga dieper op de antwoorden in door te vragen waarom ze dit denken. Belangrijk: Geen enkel antwoord is fout!• Voer het experiment samen met de kinderen uit.

• Bespreek wat de kinderen zien gebeuren.• Vraag of dit overeenkomt met wat ze vooraf dachten en vraag ze opnieuw naar een verklaring.

• Voer hetzelfde experiment nogmaals uit, zodat de kinderen het opnieuw kunnen zien en

toeval wordt uitgesloten.• Kies ervoor om hun verklaringen te toetsen door de experimenten aan te passen.

• Vraag de kinderen wat ze nog meer willen onderzoeken, of kies een andere vraag uit het

kader hieronder, en doorloop de vragen opnieuw.

Watzalergebeurenals…?

Doelen• De kinderen leren proefresultaten voorspellen en kunnen uitleggen waarom ze dit denken.

• De kinderen kunnen benoemen en geven een (eigen!) verklaring voor wat ze zien.

• De kinderen krijgen inzicht in oorzaak en gevolg.

MogelijkeonderzoeksvragenWat zal er gebeuren als • We een sneeuwbal mee naar binnen in het lokaal nemen? En wat zal er gebeuren

als we deze in de koelkast en in de vriezer leggen?• We een bak ijs buiten zetten?• We een gevuld (plastic!) flesje water in de vriezer doen?• We stukken ijs in een bak met water gooien?• We een volle emmer sneeuw mee naar binnen nemen? (volle emmer wordt ‘leger’

doordat water minder plek inneemt). Vergelijk ook het gewicht van een emmertje

sneeuw en emmertje water.Naast het doen van echte proefjes, kun je ook het gedrag van vogels onderzoeken:

Eten alle vogels van de vetbol? Of eten sommige vogels alleen de zaden van de

voederplank?

• Afhankelijk van de te onderzoeken vragen

Zelfvoorzorgen

Let op; het gaat er hierbij niet om tot het ‘juiste’ antwoord te komen. Verwondering is voldoende!

Ontwikkelingsgebied

Materialen

Doelen

Tips

Tijdsduur

Locatie

Groepsgrootte

a n m e c t h e m a p a k k e t w i n t e r

© Uitgave: ANMEC

Themapakket WinterTekst Paula Wanner, Mirte SmeenkLay-out Kitty van SteinFoto’s van vogels Katinka Mulder

Bij het samenstellen het activiteitenpakket zijn de volgende bronnen (ter inspiratie) gebruikt:- Spelend rekenen met peuters en kleuters; Delubas educatieve uitgeverij.- Praktische didactiek voor natuuronderwijs; Els de Vaan & Jos Marell.- Het Vier-seizoenenboek; Marja Roozen.- Rugzakje winter; ANMEC.

Het lesmateriaal mag vrij gekopieerd worden voor gebruik op kinderdagverblijven en scholen.Vermenigvuldiging voor overige doeleinden is uitsluitend toegestaan na toestemming van ANMEC.

Telefoon 020 - 622 54 04 | Fax 020 - 427 99 29E-mail anmec@anmec.nl | Website www.anmec.nl

September 2013

Materialen bij pakket

Map metOndersteunend materiaal:• 1 meetlint• 1 set kleurkaarten (17 stuks)• 1 blinddoek• Doosje met fotokokertjes gevuld met watten voorzien van een geur• Liedjes cd• Lesmap met activiteitenkaarten• Memoryspel Vogels

9 Boeken• Kaatje in de winter ISBN 9789044808070• Wat een kou, Vos en Haas ISBN 9789020984101• Wat een winter, kijk- en zoekboek ISBN 9789020958900• Eekhoorns, muizen en andere dieren in de winter ISBN 9789058780393• Zeg kleine egel ISBN 9789050113465• Mijnheer eekhoorn en de eerste sneeuw ISBN 9789076347929• Nellie en Cesar ISBN 9789031735440• Nijntje ISBN 9789073991842• Winter ISBN 9780863151927

(Hand)poppen• 5 Pluchen vogels (merel, pimpelmees, roodborstje, mus, vink)• 2 Handpoppen (egel en eekhoorn)• 1 Vingerpop sneeuwman

Aankleding ontdektafel• Raamhanger• 2 slagpenveren• Zakje donsveren• Zakje met kaartjes voorzien van getallen en stippen• Zakje van foto’s van sneeuwsporen en foto’s van makers van het spoor• Zakje met foto’s van diverse vogels• 1 Sneeuwdeken • 1 Verrekijker• Zoekkaart: Vogelzoekkaart kinderopvang• Zoekkaart: Vogels van dorpen en steden• Zoekkaart: Sporen in de sneeuw• Vogel/ voederhuisje• Poster vogels• Telkaart

a n m e c t h e m a p a k k e t w i n t e r

(Bron: Praktische didactiek voor natuuronderwijs, De Vaan & Marell)

Waarnemingsvragen Focus op: Kennismaken met natuurlijke omgeving middels de zintuigen.Vragen zoals: Wat voel je? Hoe ziet het eruit? Waar smaakt … naar? Hoe klinkt ...?Suggesties:• Welke kleuren heeft deze vogel? Welke vogel vind je het mooist?• Welk geluid maakt de vogel? Kun je het proberen na te doen?• Hoe voelt de sneeuw/het ijs aan?• Wat voor geluid maakt ijs als je er warm water over laat stromen?

VergelijkingsvragenFocus op: Sorteren, groeperen, rangschikkenVragen zoals: Wat is hetzelfde, verschillend? Hoeveel meer, minder?Suggesties:• Welke vogel is groter: de mus of de merel?• Wat is harder: sneeuw of ijs?• Wat is zwaarder: een bekertje sneeuw of een bekertje water?• Welke sneeuwbal is het grootst?

MeetvragenFocus op: Tellen, schatten en metenVragen zoals: Hoeveel? Hoe lang? Hoe diep? Hoe groot? Hoe zwaar? Hoe warm? Hoe hard? Suggesties:• Hoe lang is jouw sjaal?• Hoeveel vogels zitten er op de voederplank?• Hoeveel vetbollen hangen er?• Hoeveel weegt een vetbol? • Hoe groot is de sneeuwpop?• Hoe lang duurt het voordat de sneeuwbal ontdooit is?• Hoeveel sneeuwballen heb je gemaakt?

VoorspellingsvragenFocus op: Raden van eigen niveau en ervaringen proefresultaat. Vragen zoals: Wat zal er gebeuren als… Suggesties: Wat zal er gebeuren als; • We een sneeuwbal op de verwarming leggen? • We een plastic flesje met water in de ijskast leggen? • We ijs in een bak met water leggen?

‘Hoe kun je’-vragenFocus op: Een proefsituatie bedenken en uitvoerenVragen zoals: Hoe kun je…Suggesties:Hoe kun je ervoor zorgen dat; • Water verandert in ijs? • De kat niet bij de vogeltjes kan komen wanneer de vogels de zaadjes eten?

Soorten vragen

a n m e c t h e m a p a k k e t w i n t e r

Tips voor het aanbieden van natuurervaringen

1. Leid het onderwerp een dag van tevoren in Hiermee creëer je nieuwsgierigheid en betrokkenheid. Wellicht kunnen kinderen iets van huis meenemen passend bij het thema.

2. Begin met observeren Laat de kinderen eerst iets bekijken, voordat je informatie geeft.

3. Stel verschillende soorten vragen Het stellen van de juiste vragen stimuleert kinderen op onderzoek uit te gaan en de natuur echt te ervaren. Bekijk voor de verschillende soorten vragen de achterkant van deze kaart.

4. Vraag door Wanneer de kinderen met voorspellingen komen stel dan de vraag waarom ze dit denken.

5. Laat de leerlingen hun eigen antwoord ontdekken Het gaat hierbij niet om het toetsen van kennis of het beoordelen van het goede en foute antwoord.

6. Begeleid het waarnemen door specifieke waarnemingsvragen te stellen Vraag bijvoorbeeld welke sporen ze zien in de sneeuw of welke vogels er in de lucht vliegen.

7. Focus op de ervaringen van de kinderen in plaats van het benoemen Denk aan vragen als; Hoe voelt de sneeuw? Hoe voelt het ijs?

8. Stimuleer eigen creativiteit en ideeën Door goed te luisteren en te kijken naar kinderen ontdek je wat ze zelf voor ideeën hebben. Mogelijk dat een kind met het idee komt om een sneeuwpop te maken of om te vliegen als een vogel. Ook dit is een manier om volop de natuur te beleven. Dit zijn vaak de ervaringen die kinderen het langst bijblijven.

a n m e c t h e m a p a k k e t w i n t e r

Woordenlijst Winter

Zelfstandige naamwoordenDe winter De sneeuwDe winterslaapDe vogelHet voederhuisjeDe vetbolDe pinda(ketting)De zaadjesDe wintervoorraadHet ijs(kristal)De mutsDe wantenDe jasDe sjaalDe truiDe laarsDe pantoffel

De sleeDe schaatsDe sneeuwpopDe sneeuwbalDe sneeuwschuiverHet haardvuurDe kachelDe koolmeesDe lijsterDe musDe merelDe pimpelmeesHet roodborstjeDe vinkDe halsbandparkietDe duifDe trekvogel

Bijvoeglijk naamwoorden WarmKoudNatDroogGlad

Werkwoorden VoerenSleeënSchaatsenGlijden

Houd bij het werken met deze woordenlijst rekening met het volgende:

• Selecteer en markeer uit de lijst de (winter)woorden die je deze periode centraal stelt.

• Bepaal of je wilt dat kinderen het woord passief (betekenis kennen) of actief (zelf in taal gebruiken) leren en stem hier de te stellen vragen en activiteiten op af.

• Blijf bewust van de mogelijkheden. De beschreven activiteiten lenen zich uitstekend om ook niet herfst gerelateerde woorden te gebruiken, zoals voorzetsels of telwoorden. Bij sommige activiteiten staan woordsuggesties.

• Bied nieuwe woorden aan volgens de stappen van woordenschat uitbreiding:- Controleren: nagaan of de woorden zijn onthouden.- Voorbewerken: activeren van voorkennis.- Semantiseren: uitleggen van de woordbetekenis.- Consolideren: inoefenen van woorden en betekenis.

Let op: Aan de achtertkant van de kaart ‘Vertellen’ vindt u ook een woordenlijst. Deze isspecifiek gericht op woorden die voorkomen bij deze activiteit.

Een goed boek over het aanbieden van nieuwe woorden is “Met woorden in de weer” van D. van den Nulft & M. Verhallen.

a n m e c t h e m a p a k k e t w i n t e r

Weetjes over de natuur in de winter

Loofbomen zijn in de winter kaal, om zo te voorkomen dat ze door verdamping uitdrogen. Door het koude weer stromen er namelijk geen sappen meer omhoog naar de bladeren.

De meeste naaldbomen blijven in de winter groen. Door een waslaagje op de naalden zijn deze bestand tegen het winterse weer.

Vind je het lastig om een spar, den en lariks uit elkaar te houden? Let op de eerste letter van de naam. Bij de Spar (solo) zitten de naalden afzonderlijk aan de tak, bij de Den (duo) per twee en bij de Lariks (legio) zit een bosje naalden gezamenlijk aan de tak.

In de winter is het lastig voor dieren om aan eten te komen. Vandaar dat veel dieren, zoals de egel en de (vleer)muis een winterslaap houden. Als een dier in winterslaap is, maakt het hart minder slagen, halen ze langzamer adem en is ook de lichaamstem-peratuur een stuk lager. Gedurende deze winterslaap kan de lichaamstemperatuur van de egel dalen van 39 graden tot wel 7 graden Celsius. Tijdens de winterslaap leven de dieren van de vetreserves die zijn opgeslagen in hun lichaam.

Niet alle dieren houden een (lange) winterslaap. In de winter is er wel minder voedsel te vinden. Vandaar dat bijvoorbeeld de eekhoorn (die tussendoor een paar keer wakker is) in de herfst al een reservevoorraad heeft aangelegd.

Dieren kunnen niet zoals wij de verwarming wat hoger zetten of een winterjas kopen. Sommige dieren krijgen wel een warmere vacht in de winter om bestand te zijn tegen de kou. In het voorjaar laten ze deze extra haren of veren weer los; ze verharen.

Een aantal vogels, waaronder de zwaluw, zijn in de herfst al naar het zuiden getrokken om daar te overwinteren. Er zijn ook vogels die in de winter bij ons op bezoek komen. Voorbeelden van deze wintergasten zijn de rotgans en wilde zwaan. Het roodborstje en de koolmees blijven het hele jaar door in Nederland.

In de winter is het in ons land lastig voor deze vogels om aan eten te komen. Zonder de hulp van mensen overleven veel vogels het niet. Je kunt ze helpen door voedsel neer te leggen. Iedere vogel heeft zijn eigen menu. Bekijk voor specifieke voedertips op de website van de vogelbescherming. Denk eraan ook water voor de vogels neer te zetten. Door het strooizout, zijn de waterplassen op straat niet gezond voor ze om uit te drinken.

a n m e c t h e m a p a k k e t w i n t e r

A a n m e c t h e m a p a k k e t w i n t e r

Onderzoeken

Tijdens deze activiteit gaan de kinderen met de natuurverschijnselen experimenteren. Vanuit eigen vragen of verwondering gaan ze op zoek naar antwoorden. Voordat het experiment van start gaat, raden ze vanuit hun eigen niveau en ervaringen het proefresultaat.

• Kom de kring in als ‘professor’ en vertel dat je proefjes komt doen. Je wilt namelijk heel graag ... weten. Kies eventueel een vraag uit het kader hieronder.• Bespreek hoe jullie dit kunnen onderzoeken. Welke materialen zijn hier bijvoorbeeld voor

nodig?• Stimuleer de leerlingen te verwoorden wat ze denken dat er zal gebeuren.

Ga dieper op de antwoorden in door te vragen waarom ze dit denken. Belangrijk: Geen enkel antwoord is fout!

• Voer het experiment samen met de kinderen uit.• Bespreek wat de kinderen zien gebeuren.• Vraag of dit overeenkomt met wat ze vooraf dachten en vraag ze opnieuw naar een verklaring.• Voer hetzelfde experiment nogmaals uit, zodat de kinderen het opnieuw kunnen zien en

toeval wordt uitgesloten.• Kies ervoor om hun verklaringen te toetsen door de experimenten aan te passen.• Vraag de kinderen wat ze nog meer willen onderzoeken, of kies een andere vraag uit het

kader hieronder, en doorloop de vragen opnieuw.

Watzalergebeurenals…?

Doelen• De kinderen leren proefresultaten voorspellen en kunnen uitleggen waarom ze dit denken.• De kinderen kunnen benoemen en geven een (eigen!) verklaring voor wat ze zien.• De kinderen krijgen inzicht in oorzaak en gevolg.

MogelijkeonderzoeksvragenWat zal er gebeuren als • We een sneeuwbal mee naar binnen in het lokaal nemen? En wat zal er gebeuren

als we deze in de koelkast en in de vriezer leggen?• We een bak ijs buiten zetten?• We een gevuld (plastic!) flesje water in de vriezer doen?• We stukken ijs in een bak met water gooien?• We een volle emmer sneeuw mee naar binnen nemen? (volle emmer wordt ‘leger’

doordat water minder plek inneemt). Vergelijk ook het gewicht van een emmertje sneeuw en emmertje water.

Naast het doen van echte proefjes, kun je ook het gedrag van vogels onderzoeken: Eten alle vogels van de vetbol? Of eten sommige vogels alleen de zaden van de voederplank?

• Afhankelijk van de te onderzoeken vragenZelfvoorzorgen

Let op; het gaat er hierbij niet om tot het ‘juiste’ antwoord te komen. Verwondering is voldoende!

A a n m e c t h e m a p a k k e t w i n t e r

Zorgen voor

Zorgen voor vogels in de winter

Doelen•Dekinderenwetendatvogelsindewinter(i.v.m.vorstensneeuw)moeilijkaaneten

komenendathetgoediszebijtevoereninbijvoorbeeldvogelhuisjes.•Dekinderenzorgenvoordevogelsindewinterdoorhetaanbiedenvanvoedselen

wateropeenveiligeplek.

•Vogelhuisjes(voorbinnen)•Raamhanger•Pluchevogels•Verrekijker

•Zaden,appelsen(materiaalvoorhetmakenvan)vetbollenenpindaketting

•Voederplekenplank,waterschaal

Materialen uit het pakket Zelf voor zorgen

Voor activiteitensuggesties download het activiteitenboekje ‘Vogels in de winter’ van onze website www.anmec.nl. Ook kunt u een seizoenspakket bestellen, hierin zitten allebenodigdheden om onder andere met de kinderen pindakettingen en vetbollen te maken.

ActiviteitenOpzettenvaneenvoederplek:•Plaatsbuiteneenvoederplankopeenplekdatvanafdegroepgoedtezienin.Strooi hiersamenmetdekinderendezadenopenhangerdevetbollen,rijstbollenenpinda kettingenop.•Hangderaamhangeropeenenigszinsrustigplekjeaanhetraamwaardekinderen dezegoedkunnenzien.•Zorgvooreenplekjewaardekinderendevogelsopdevoederplekgoedkunnenbekijken. Hangdevogelzoekkaartopenleghierookdeverrekijker(voorafenigeuitleghierbijis gewenst!)bijneer.•Maakbinneneen‘voederplekje’voordekinderenomsituatiesmeenatespelen.Gebruik hiervoorhetvogelhuisjevoorbinnenendepluchevogels.Leesvoormeerinformatieover hetgebruikvandit‘voederplekje’dekaart‘vertellen’.

B a n m e c t h e m a p a k k e t w i n t e r

a n m e c t h e m a p a k k e t w i n t e rB

Belangrijke weetjes voor het verzorgen van vogels•Tervoorbereidingopdewintermakendevogelsalvetreservesaanenkrijgenextra donsveertjestervoorbereidingopdekou•Voernietteveel.Vogelskrijgenhetetenandersnietopenongediertezaltevoorschijnkomen•Geefvogelsvoornamelijknatuurlijkvoedsel,zoalszaden,ongebrandepinda’senfruit•Voerdevogelsvroegindeochtendofaanhetbeginvandeavond.Opdezemomenten hebbenzehetetenhethardstnodig•Geefdevogelsookwateromtedrinkenenvervangditregelmatig.Hetwateropdestraten bevatveelstrooizoutwatnietgoedisvoordevogels.Zorgervoordatdebakjenietvanijzer is;ijzerwordt’swinterszokouddatdepootjesvandevogelshieraankunnenvastvriezen.

Tip:Waterbevriestmindersnelalsjeereenschepjesuikerbijdoet

•Voerdevogelsalleenindekoudewinterperiodeenniettelangachterelkaar.Hetaange- bodenvoerbevatnietallenoodzakelijkevoedingsstoffendievogelsnodighebben.Door zeregelmatigtevoeren,rakendevogelssnelvolengaanzenietmeeropzoeknaar voedseldatweldejuistevoedingsstoffenbevat.Bovendiengaanvogelsdanzelfminder opzoeknaarvoedselenwordenafhankelijkvanhetvoedseldatwordtaangebodendoor demens.Tenslottekomenookanderedieren,diewijnietwillenvoeren,afophetvoedsel af.Denkaanratten,muizenenkakkerlakken.Meerinformatieoverhetvoerenvandieren? KijkopdewebsitevandeGGDAmsterdam:www.gezond.amsterdam.nlenzoekophet trefwoord‘dierplagen’

Zingen

Liedjes over de winter

Doelen•Dekinderenkunnenvertellenwaareenliedjeovergaat.•Dekinderenkunnenmeezingenofmeeklappenmeteenliedje.

•LiedjesCD •CD-spelerMaterialen uit het pakket Zelf voor zorgen

Het egeltjeVoordemelodiezieyoutube(zoekop:hetegeltje,kinderliedje,doormariekezingt).Onderdebomeninhetbos,ligteenegeltje,ligteenegeltje.Onderdebomeninhetbos,ligteenegeltjeteslapen.Somssnurkthijhard,somssnurkthijzacht.Hijslaaptoverdagennietindenacht.Onderdebomeninhetbos,ligteenegeltjeteslapen.

SneeuwvlokjeAfkomstiguit‘kleuterwijs’:Liedbundelvoorkinderenvan3-7jaar’.Inditboekstaanooktipsvoordebegeleidingvanditlied.Tekst:MarianneBusserenRonSchroderMuziek:JeanDoremi

C a n m e c t h e m a p a k k e t w i n t e r

C a n m e c t h e m a p a k k e t w i n t e r

Zeg kleine egelAfkomstiguithetboek‘Zegkleineegelwatslaapjijlang’,vanVeradeBackkerenSabineWisman.Uvindtinditboekookdecd.Ditboekbevindtzichinditwinterpakket.Muziek:DirkvanderLaanTekst:IvodeWijs

WehebbeneenegelbijonsindetuinHijlaatzichmaarafentoezienMaarvooriknaarbedga,kijkikdoor’traamOfik’mzielopenmisschienIkgeef’mgeenmelk,wantvanmelkwordtieziekHijweetzelfhetbestwatiewilMaargisteren,gisterenwasieernietEndetuinwaszoleegenzostilPssst,pssstPssst,pssst

RefreinZegkleineegel,waarzitje?Prikkeltje,Spikkeltje,egeltje-prikJijhebteenvriendendievrienddatbenikMaarPrikkeltje,Spikkel,waarzitje?Prikkeltje,Spikkeltje,egeltje-kleinWaarzoumijnegeltjezijn?Waarzoumijnegeltjezijn?

Ikheb’tgevraagdaandeJuffrouwopschoolAantanteJantienenoomJaapZezeiden:dewinterisakeligkoudDaarmerkjeniksvanalsjeslaaptEenegeltjegaatindecembernaarbedEnstaatpasweeropinaprilHetlijktmeverstandigenhandig,maartoch:DetuiniszoleegenzostilRrrnk,rrrnkRrrnk,rrrnk

Refrein (2 keer)Zegkleineegel,waarzitje?...Waarzoumijnegeltjezijn?

Besteed aandacht aan het begrip winterslaap. Waarom houdt de egel een winterslaap? Kunnen de kinderen meer voorbeelden noemen van dieren die een winterslaap houden?

A a m s t e r d a m s n m e c e n t r u m t h e m a p a k k e t h e r f s t

Maken

Vogelrestaurant

Doelen•Dekinderenzorgenvoordevogelsindewinterdoorhetmakenenophangenvaneen

voederhuisjemetzaden.•Dekinderenlereneenprikpenenkwastjuisttehanteren.•Dekinderenkunnenvertellendatvogelsindewinter(i.v.m.vorstensneeuw)moeilijk

aanetenkomenendathetgoediszebijtevoeren.

•Voorelkeleerlingeenomgespoeldmelkpak(meelatennemenvanthuis)

•Scharen

•Prikviltenprikpen•Verfenkwasten•Touwenijzerdraad•Zakvogelzaad

Zelf voor zorgen

Voorbereiding•Verteldatdevogelsvooralindewinterdoorvorstensneeuwmoeilijkaan

voedselkunnenkomen.Veelmensenmakenindewintervoederplekjesvoordevogels.Julliegaandatookdoen.Wetendekinderenwateenvoederplekis?Watetenvogels?

Voorzie ter voorbereiding de zijkanten van de melkpakken met prik/kniplijnen!

Aan de slag•Maaksamenmetdekinderenhetvoederhuisje.Eerstknippen/prikkenzedezijkanten

los,indeonderkantprikkendeleerlingeneenpaargaatjes,zodathetregenwaterwegkanlopen,vervolgenslaatjedekinderenhetvoederhuisjemooimakenmetbijvoorbeeldverf.

•Zijndekinderenklaarmetverven?Bevestigaanhetvoeder-huisjeeenijzerdraadoftouwomhethuisjeoptehangen.

•Laatdekinderenhunvoederhuisjevullenmetvogelzaad.

Tip:Hangdevoederhuisjesbuitenop,bijvoorbeeldineenboomvoorhetraamvandegroep,zodatdekinderenkunnenbekijkenwelkevogelserkomeneten.

D a n m e c t h e m a p a k k e t w i n t e r

A a m s t e r d a m s n m e c e n t r u m t h e m a p a k k e t h e r f s t

Maken

Rijstbollen maken voor de vogels

Doelen•Dekinderenzorgenvoordevogelsindewinterdoorhetmakenenophangenvaneen

vetbol.•Dekinderenkunnenvertellendaterrijstbollenzijnvoorvogelsdiegeenetenmeer

kunnenvindeni.v.m.vorstensneeuw.•Dekinderenknedenderijstenzadentoteenbol.

•Postervogels •1kilogemengdvogelzaad•1kilogekookte(plak!)rijst•Stukjeijzerdraad•Mengkom

Materialen uit pakket Zelf voor zorgen

D a n m e c t h e m a p a k k e t w i n t e r

VoorbereidingKookeendagvantevorenderijst,gietdezerijstgoedafenlaatheteennachtstaan.

Het maken van de rijstbollen Laatdefotovandeetendevogelszien.Zienzedevetbol?Wat

zalerindevetbolzitten?Watetenvogelsgraag?

•Verteldatvogelsvooralalshetvriestengesneeuwdheeftmoeilijkaanvoedselkunnenkomen.Daaromgaandekinderenvandaageenvetbolmaken

•Bekijksamendematerialen,watiserallemaalnodigvoorhetmakenvanderijstbol?•Voeghetvogelzaadaandepanmetrijsttoe,laatdekinderenditmengen.Hoevoelt

ditaan?•Laatdeleerlingeneenmooiebolvanderijstenhetvogelzaadkneden,drukdebol

stevigaan•Prikmethetijzerdraaddoorhetmiddenvandebolenbuigthetonderstestukje

ijzerdraadom,zodatdebolvastzit•Hangsamenmetdeleerlingenderijstbollenbuitenop,zodatjezevanuitdegroep

kuntzienwelkevogelserkomeneten.

Download voor de beschrijving van het maken van een pindaketting en gevulde dennenappel de handleiding vogelrestaurant op onze website: www.anmec.nl

A a m s t e r d a m s n m e c e n t r u m t h e m a p a k k e t h e r f s t

Bewegen

•Laat de kinderen verschillende winter geluiden horen. Voorbeelden hiervan staan op de CD. Laat de leerlingen raden welke geluiden dit zijn.

• Laat de kinderen bewegingen bedenken en uitbeelden. Vraag de kinderen welke beweging er kan horen bij ‘kou, sluipen, tanden poetsen’.

• Vertel dat jullie samen een verhaal gaan uitbeelden.

• Lees het bewegingsverhaal rustig voor. Geef bij de dikgedrukte woorden de kinderen de tijd om het verhaal uit te beelden. Zorg dat de kinderen eerst zelf de ruimte krijgen om een beweging te verzinnen bij het woord, voordat je zelf het verhaal uitbeeld.

• Sluit het bewegingsverhaal af met het gezellige geluid van het haardvuur. Ga samen rond het haardvuur zitten. Praat na. Hoe vonden ze het om een verhaal uit te beelden? Wat hoort er nog meer bij de winter? Wat doen de kinderen als ze het koud hebben?

Hoerahetsneeuwt!

Doelen• De kinderen luisteren naar het verhaal en bedenken daar bewegingen bij.• De kinderen durven zich te uiten en vrij te bewegen.

Materialenuithetpakket• Cd met liedjes/geluiden en bewegingsverhaal• Tekst bewegingsverhaal

Zelfvoorzorgen• CD speler

E a n m e c t h e m a p a k k e t w i n t e r

A a m s t e r d a m s n m e c e n t r u m t h e m a p a k k e t h e r f s t

Bewegen

E a n m e c t h e m a p a k k e t w i n t e r

Vogelsindewinter

VoorbereidingVul hoepels met blokken, dit zijn de beukennootjes, pinda’s en andere zaadjes.

• Bespreek met de leerlingen dat vogels bang zijn voor bepaalde dieren. Weten de leerlingen ook voor welke dieren? Hebben de kinderen zelf wel eens gezien dat een kat/poes een vogel ving? Vertel dat de kinderen een tikspel gaan doen, waarbij de kat/poes de vogels probeert te tikken. De vogels proberen voedsel te verzamelen en naar hun voederplek toe te brengen.

• Doordat er dieren zijn, die op vogels jagen, zorg je vaak voor een voederplek die wat hoger is, zodat poezen en katten hier niet bij kunnen komen.

• Leg de spelregels van het tikspel uit: o De kat/poes is de tikker, met een lintje als staart. o De vogels brengen hun eten naar hun voederplekken, lege hoepels/kistje/mat o De vogels fladderen in de zaal/klas/buiten rond op zoek naar eten, ze kijken goed uit voor de kat/poes. Als je toch getikt wordt sta je stil als een standbeeld met je armen wijt. De andere vogels kunnen je bevrijden door je vleugels aan te raken. o Het spel is voorbij als al het eten op de voederplek ligt.

• Vraag na afloop welke kinderen allemaal getikt waren. Zou het voor vogeltjes net zo gevaarlijk zijn? Hoe kunnen we de vogeltjes hierbij helpen? (voerderplank hoog zetten waar de kat niet bij kan).

Vogels:pasopvoordepoes!

Zelfvoorzorgen• Hoepels• Blokken

• Matten• Lintje

Doelen• De kinderen weten dat vogels in de winter op zoek gaan naar voedsel.• De kinderen weten dat de poes een gevaar vormt voor vogels.• De kinderen durven de tikker te passeren.• De tikker durft de kinderen te tikken.

Locatie• binnen of (en kan ook) buiten

A a m s t e r d a m s n m e c e n t r u m t h e m a p a k k e t h e r f s t

Bewegen

Bewegingsverhaal

De dikgedrukte woorden zijn woorden die de kinderen uit kunnen beelden. Vertel onder-staand bewegingsverhaal en laat de kinderen de bewegingen nadoen in de speelzaal, buitenof in de klas.

E a n m e c t h e m a p a k k e t w i n t e r

Hoera het is winter!

Brrrrr, het is heeeel koud.

Je stapt je bed uit en rektjeuit.

Je poetst je tanden, wast je gezicht. Trapje voor trapje sluip je naar beneden. Je eet een broodje, schenkt de thee in en drinkt het op.

Dan kijkjedoorhetraam en…. ziet dat het gesneeuwd heeft. Hoera! Je springtindelucht, zo blij ben je en je springt zo hoog als je kunt. Snel doe je je jasaan, je zetjemutsop en doetjewantenaan. Oh... was je bijna op blote voeten naar buiten gerend… snel trekjelaarzennogaan.

Je doetdedeuropen en het is net een sprookje, alles is wit.

Je stapt de sneeuw in, heel zachtjeszetjejevoetenneer, het knispert. Je maakt een kleine wandeling, je looptdoor het bos en langs de takken. Je hoort de wind waaien. Ervaltwatsneeuwuitdeboomopjegezicht, je wast het van je gezicht af. Je staatevenstil en luistert, de sneeuw die van de takken af valt klinkt heel mooi. In de verte hoorje mensen schaatsen.

Dan besluit je een sneeuwbal te maken. Je pakt de sneeuw op met twee handen en begint de balterollen, hij wordt steeds groter en groter en het rollen gaat steeds zwaarderenzwaarder. Dan maak je nog een bol en deze rol je ook weer, totdat hij wat groter is en op de grootste bol gezet kan worden. Daarna maak je er nog een, dit is voor het gezicht van de sneeuwpop. Je roltdebolenzethembovenopdeanderetweebollen. Je kunt er net bij, als je op je tenenstaat. Je zoekt een stok en ook twee nootjes, jetekenteenmond met de stok, de stok gebruik je als neus en de nootjes worden zijn ogen. Jebekijkthemgoedenlooptereenrondjeomheen.

Het begint weer te sneeuwen. Je probeert de sneeuwvlokkentevangen. Er valt een sneeuw-vlokje voorje…. naastje………..en achterje. Je rent heen en weer. Wat zijn het er veel! Je stopteensneeuwvlokinjemond en proeft hem.

Van al die sneeuw word je heelblij, jerentenmaakteendansje, dan plofjeneer. Met je armen langs je lichaam en je benen voor je uit. Jebeweegtzeopzijenweerterug. Je staatopenkijkt naar achter, de sneeuwvorm lijkt op een kerstengeltje.

Brrrrr, wat is de sneeuw toch koud. Je gaat terug naar huis, je looptlangzaamenkijktinhetrond. Je kijkt naar links, je kijkt naar rechts. Je ademt nog even diepin.

Je komt thuis, je opent de deur. Jedoetjejasuit, jesjaalaf, jewantenuit, jelaarzenuit en gaat lekker op debankzitten. Als je zit pak je je beker en drinkt heerlijke warme chocolade-melk met slagroom!

De openhaard staat aan, het vuur knettert. Je wangen worden warm. Je wordt rozig en valtmeteentevredengevoelop de bank inslaap!

F a n m e c t h e m a p a k k e t w i n t e r

Ervaren

Zien - 1 Afdrukken in de sneeuw

Zien - 2 Kleuren van vogels

•Zoekkaartsneeuwsporen•Foto’ssneeuwsporenenfoto’svande‘maker’vanhetspoor

Materialen uit het pakket

Doelen•Dekinderenvindensporenindesneeuw•Dekinderenherkennendesporenvanbijvoorbeeld:fietsen,auto’s,mensen, honden/kattenenvogels

Heefthetgesneeuwd?Gaerdansamenmetdekinderenopuitalsechtedetectives!

Bekijkdesporenindesneeuw.Kunnendekinderenradenwieerlangszijngeweest:auto’s,fietsen,mensen.Zijnhetafdrukkenvanvolwassenenofkinderen?Enzienzeookafdrukkenvandieren?Eenhond,eenkatofmisschienweleenvogel?Enkunnenzezienwelkekantiemandopisgelopen?

Maaksamenafdrukken.Hoeziethuneigenvoetafdrukeruit?Kunnenzeookeenafdrukmakenvanhunhanden?

Variatie:Hebbenjulliezinommensenvoordegektehouden?Maakdaneenhelegrotepootafdrukvaneenmonster….misschienkomthetwelindekrant!

Materialen uit het pakket•Pluchenvogels•Kaartjesmetfoto’svanvogels•Zoekkaartvogelsindestad•Zoekkaartvogels

Doelen•Dekinderenherkennendekleuren•Dekinderenontdekkendatdesoortenvogelsverschillendekleurenhebben

•Legverschillendefoto’svanvogelsneer.•Noemeenkleureneenkenmerk(bijvoorbeeldeengelesnavelofblauwindeveren)en

vraagdekindereneenfototepakkenmetdatkenmerk.•Wetenzeookhoedevogelheet?Gebruikzonodigdezoekkaart.

Tip: Vogels in het echt van heel dichtbij bekijken? In de NatuurMEdiatheek zijn verschillende opgezette vogels te leen.

F a n m e c t h e m a p a k k e t w i n t e r

Ervaren

Zien - 3 Het kleurenkaartenspelMaterialen uit het pakket•Kleurenkaarten

Zelf voor zorgen•Kleed

Doelen•Dekinderenvindenmaterialendiedezelfdekleurhebbenalshunkleurenkaart•Dekinderenherkennendekleurvaneenvoorwerp•Dekinderenbenoemendekleurvaneenvoorwerp

•Geefiederkindeenkleurenkaartenlaatzeietszoekenuitdenatuurdatdiekleurheeft.Verzameldegevondennatuurschattenopeenkleed.Kunnendekinderenietsaanwijzenwatrood,blauw,geelis?Enkunnendekinderendekleurenbenoemen?

•Speelhetspelletje;“ikzie,ikziewatjijnietzietendekleuris...”Ondersteundejongerekinderendoordekleurenkaarttelatenzienenzedevoorwerpenaantelatenwijzen.

Hebjeditspelookalindeherfstgespeeld?Bespreekdandateriedereseizoenweeranderekleurenzijn.Indewinterzijnerminderkleurentevindendandeherfst(gekleurdebladeren)envoorjaar(bloemen).Bespreekwaaromsommigebomen(naaldbomen)welgroenblijvenenanderebomen(loofbomen)hunbladerenverliezen;dooreenwaslaagjeopdenaaldenvannaaldbomenzijnzebestandtegenhetwinterseweer.

F a n m e c t h e m a p a k k e t w i n t e r

Ervaren

Horen - 1 Wat hoor je allemaal buiten?

Horen - 2 Herken jij de vogels?

•WarmekledingenietsomoptezittenZelf voor zorgen

Doelen•Dekinderenluisterennaarenherkennengeluidenindenatuur•Dekinderenbenoemendegeluidendiezehoren

Gametz’nallenbuitenindekringzittenenwees1minuuthelemaalstil.Durvendekinderenhunogendichttedoen?Vraagnaafloopwatzeallemaalhoorden?

Tip: Leer de kinderen focussen op geluiden door te vragen: Wie hoort:…..een vogel? Een tram? Blaadjes ritselen? Iemand lopen in de sneeuw? Etc.

Materialen uit het pakket•Pluchenvogels:mus,merel,pimpelmeesenroodborstje

Doelen•Dekinderenkunnenvogelgeluidenvanelkaaronderscheiden•Dekinderenherkennenhetgeluidvandevogels:mus,merel,pimpelmeesenroodborstje

•Verteldekinderendatzegaanoefenenvoorboswachter.Plaatsdevogelsoptafelenlaatdeverschillendegeluidenhoren.Kunnendekinderendegeluidennamaken?

•Zetéénvogelcentraalenlaathetgeluideenaantalkeerhoren.Vraagdekinderendeogendichttedoenenalleenhunvingeroptestekenalszehetgeluidhorenvandedesbetreffendevogel.Laattussendoorookverschillendeanderevogelgeluidenhoren.

Verrijking:Laatdekinderenmetogendichteenvogelgeluidhorenenvervolgensaan-wijzenwelkevogelzehebbengehoord.

Variatie:Speelhetspel:‘Waarzithetvogeltje?’Laatdekinderenombeurtengeblinddoektineenkringzitten.Vraagzewaarzehetvogelgefluithoren;voorzich,achterzich,naastzichofbovenzich.

Tip: Er zijn ook verschillende apps en websites waarop vogelgeluiden met plaatjete vinden zijn.

F a n m e c t h e m a p a k k e t w i n t e r

Ervaren

Voelen - 1 Kriebelende Veertjes

Voelen - 2 Verschillen en overeenkomsten tussen sneeuw en ijs

•Zakjemetslagpenveren•Zakjemetdonsveren•Blinddoek

•Bekertjemetwatwater•Eventueel:Opgezettevogel(teleenbijde

NatuurMEdiatheek)

Materialen uit het pakket Zelf voor zorgen

Doelen•Dekinderenwetendatvogelsverenhebbenomwarmteblijven(donsveren),zichte

beschermentegenderegenenomtekunnenvliegenensturen•Dekinderenherkennenhetgevoelvanverschillendesoortenveertjesopdehuid

•Bespreek(eventueelmetopgezettevogel)datvogelsgeenvachthebben,zoalsbijvoor-beeldeenkatofeenhond,maarveren.Geefaandateenvogelzowelverenhebbenomwarmteblijven(donsveren).Ookzorgenverenervoordatzezichbeschermentegenderegen(slagpenveren),daarnaastzorgenzijervoordatzekunnenvliegenensturen.

•Illustreerdefunctievanverenalsbeschermingtegenderegen,dooropdeslagpenve-renwatertedruppelen(dezedruppelsrolleneraf ).

•Laatdekinderendeverenvoelen?Vindenzeditlekkervoelen?Ofvindenzeditookwelgriezelig?Envoelenalleverenhetzelfdeaanofzijnerverschillen?

•Vraagoferleerlingenzijndiegeblinddoekthetverschildurventevoelentusseneendonsveerenslagpen.

Zelf voor zorgen:•Bakmetsneeuweneenbakmetijs•Tweebekertjes

Doelen•Dekinderenontdekkendeovereenkomstenenverschillentussensneeuwenijs?•Dekinderenervarendebegrippenhard-zacht,ruw-glad,warm-koud,droog-nat,licht-zwaar

•Vraagdekinderenofsneeuwenijshetzelfdeisofverschillend.Kunjevanijsookeensneeuwpopmaken?Enkunjeopsneeuwschaatsen?Verteldatjulliesamengaankijkennaardeverschillentussensneeuwenijs.

•Legdebakkenmetsneeuwenijsinhetmiddenvandekring.Kunnendekinderenvertel-lenwatdeverschillenzijn?Hebbenzedezelfdekleur?Voelenzeookverschillend?Besteedaandachtaandebijvoeglijknaamwoorden,koud,warm,nat,glad,ruw,hard,zacht.

•Vuléénbekermetsneeuwendeandermetijs.Welkebekeriszwaarder?•Sluitafdoorsamenteontdekkenwaterzalgebeurenalsjedebakkeneentijdjebinnenlaat

staan.Uiteindelijkzijnsneeuwenijsweerprecieshetzelfde;water.

Ligt er geen sneeuw? Maak dan de vergelijking tussen water en ijs.

F a n m e c t h e m a p a k k e t w i n t e r

Ervaren

Proeven - 1 Zelf ijsjes maken

Proeven - 2 Zelf boerenkool maken

•Limonadesiroop•Waterijsvormpjes•Vriezer

•Ingrediëntenvoorboerenkool,z.o.z.•Kookstel•Kookgerei(pannen,stamper,koksmes)

•Bottemesjesvoorkinderenommeete snijden

Zelf voor zorgen

Zelf voor zorgen

Doelen•Dekinderenontdekkendatwaterenlimonadeverandertinijsalsjehetindediepvrieslegt•Dekinderenervarendekenmerken,koud,hardenglad

Doelen•Dekinderenwetendateenaardappelindegrondgroeit•Dekinderenwetendatboerenkooleengroenteis•Dekindereneteneenzelfgemaakteboerenkoolmaaltijd

• Verteldekinderendatjezinhebtinijs.Hebbenzijerookzinin?Welkijsvindenzehetlekkerst?

•Geefaandatjealleenmaarlimonadesiroopenijsvormpjesinhuishebt.Kunnendekinderenvertellenhoejehierijsvankanmaken?

•Lengdesiroopaan(zelfdeverhoudingalsranja)engietdezeindevormpjes.Legdeze3uurindevriezerensmuldaarnasamenvanjulliezelfgemaakteijsjes.

• Vraagoferkinderenzijndiezelfgroentenverbouwenindetuin.Groeiteraltijdhetzelfde?•Geefaandatindewinterdeboerenkoolklaarisomgepluktteworden.Vandaardat

mensenindewinterookzovaakboerenkooleten.Vraagoferkinderenzijndiealeenkeerboerenkoolhebbengegeten.

•Laatzienhoeeenboerenkoolenaardappeleruitzien.Vertooneventueelookfoto’sof filmpjesvanhoezegroeien.•Gasamenaandeslagomeenboerenkoolmaaltijdtemaken.Geefdekindereneenbot

mesje,zodatzezelfookdeaardappelsinkleinerestukjeskunnensnijden.•Genietsamenvandemaaltijd.

Suggestie:Bekijkofereenvolkstuinofschooltuinindebuurtiswaarboerenkoolenaardappelenwordenverbouwd.Neemeenkijkje,zoziendekinderenhoedezegroeien.Hebjezelfeentuintjebijhetgebouw?Hetzelfverbouwenvanboerenkoolenaardappelenisnatuurlijknogveelleuker!

F a n m e c t h e m a p a k k e t w i n t e r

Boerenkool

(bron:www.boerenkoolrecept.nl)

Ingrediënten•1kiloaardappels•600gramboerenkool•2rookworsten•25gramboter•1eetlepelazijn•peper

Bereiding1Schildeaardappelen,waszeensnijzeinstukken.

2Stopdeboerenkoolineengrotepanenlegdeaardappelenerbovenop.

3Voegcirca250mlwatertoeindepanenookeenscheutjezoutvanongeveereentheelepel.

4Brengdeboerenkoolenaardappelenaandekookmethetdekselopdepan.

5Haalderookworstenuitdeverpakkingenlegzeopdeaardappelen.

6Laathetgeheelvoorcirca15minutenkokenenhaalvervolgensderookworstenuitdepan.

7Gietvervolgensdeboerenkoolenaardappelenafenvanghetkookvochtopineenkom.

8Stampmeteenstamperdeboerenkoolenaardappelenfijn.

9Voegdeboterendeazijntoeenroerhetgoeddoorelkaar.

10Voegtijdenshetroerencontinueenscheutjekookvochttoeofeventueelwarmemelk.

11Brenghetdaarnaopsmaakmetpeperenzout.

12Snijderookworstinplakjesenleghetopdeboerenkool.

Eet smakelijk!

F a n m e c t h e m a p a k k e t w i n t e r

Ruiken - 1 Waar is de geur gebleven?

Ruiken - 2 Herken je de geur van dennenboom?

Zelf voor zorgen:• Tweehalvemandarijnen(Eénhelftbevrorenenéénhelftopkamertemperatuur)

Doel: • Dekinderenervarendatbevrorenproductenmindergeurendandieopkamertemperatuur

• Laatdekinderenbeidemandarijnenhelftenruiken.Ruikenzehetzelfde?•Verteldatéénhelftindediepvriesheeftgeledenendeandereindefruitschaalis blijvenliggen.•Bespreekhoehetzoukunnenkomendatdeenehelftsterkerruiktdandeanderehelft.

Letop:hetgaathierbijnietomhetjuisteantwoord,maaromhethoudenvaneen filosofischgesprek.

Laatdekinderendemandarijndelenvoelen.Waarinverschillendezedelen?

Materialen uit het pakket•Geursetje(bestaandeuit:6kokertjeszondernummer,6kokertjesmetnummeren antwoordenkaart)

Zelf voor zorgen:• Dennentak(eventueel)

Doel: • Dekinderenkunnengeurenvanelkaaronderscheiden• Dekinderenherkennendegeurvaneendennenboom• Dekinderenkunnenvertellenwaarzedegeurnaarvindenruiken

• Verteldatindebusjeszondernummertjesdezelfdegeurenzittenalsindebusjesmeteennummertje.Wetendekinderenwelkebusjesbijelkaarhoren?Laatzedegeurzoveelmogelijkomschrijven,isheteensterkegeur?Ruikthethetzelfdeals…?

•Vraagdekinderenwelkegeurzehetlekkerstvinden.Iserookeengeurtjedatzeviesvindenruiken?

•Laatdedennentakruikenenvraagdekinderenhetkokertjete pakkendathierhetmeestnaarruikt.

Extra:Laatdegeurenéénvooréénnogmaalsruiken.Wetendekinderenwaarhetnaarruikt?Ofwaarhetwordtgebruikt(keuken,tuinofbadkamer).Bespreeksamendeantwoorden.

Ervaren

Antwoorden:1Parfum2Koemestkorrels3Dennengeur4Kaneel5Koffie6Knoflook

a n m e c t h e m a p a k k e t w i n t e rG

Rekenen: Tellen en getalbegrip

•Legoptweevogelsverschillendehoeveelhedenkastanjesneer.Opwelkedoekliggenermeer/minder?Tip:Maakhetverschilinhetbegingroot(bijvoorbeeld1-4),daarnakleiner.

•Zijnergenoegpinda’somiederevogeleenpindategeven?Laatdekinderendepinda’seerlijkverdelen.Zijnernogpinda’sover?

•Legvoordevogelseenkaartjeneerwaaropeenaantalstippenofcijferenlaatzedejuistehoeveelheidpinda’serbijleggen.

1 Meer, minder, verdelen en beginnend tellen

Doelen•Dekinderenzienverschillentussenkleinehoeveelheden(1,2,3-veel)•Dekinderenontdekkendefunctiesvanhettellen•Dekinderenontwikkelenbeginnendtellenengetalbegrip

•Kaartjesmetstippenengetallen•Pluchenvogels

•Doppinda’sMaterialen uit het pakket Zelf voor zorgen

•Toondezoekkaartvanvogels.Verteldatiederevogeleenanderenaamheeft.Bekijkdevoerderplekenbekijkofereenvogelhetzelfdeisalsophetplaatjeopdezoekkaart.Kinderenvindenhetvaakleukomtewetenhoedevogelsheten.Omcirkelmeteenwhitemarkeropdezoekkaartwelkevogelsjulliediedagofweekgezienhebben.

Tip: turf met de oudere kinderen ook hoeveel vogels je (van iedere soort) gezien hebt.

•Bespreekdeovereenkomsten(vleugels,veren)enverschillen(kleur,grootte,vorm) tussenvogels.

•Verteldatdepluchevogelsopzoekzijnnaarhunfamilie.Kunnendekinderenfoto’s uitzoekendieopdeverschillendepluchevogelslijken?Laatzedefoto’ssorterenop vogelsoort.

2 Vogels herkennen

Doelen•Dekinderenvergelijkenenordenen(plaatjesvan)vogels•Dekinderenherkennenvanvogelsdekleuren•Dekinderengroeperenvogelsopéénofmeerkenmerken

•Zoekkaartvogels•Foto’svanvogels•Pluchevogels•Zoekkaartvogelsindestad

•Waarmogelijk:uitkijkofvoerderplekvogels

Materialen uit het pakket Zelf voor zorgen

a n m e c t h e m a p a k k e t w i n t e rH

Rekenen: Meten

Er zijn verschillende mogelijkheden om materialen te meten en te vergelijken. Denk bijvoorbeeld aan:

•Desjaal-kampioen:Vergelijkdesjaalsvandekinderen.Welkesjaalishetkortst?Welkehetlangst?Zijndesjaalskorteroflangerdanhunarm/been,etc?Meetsamendekortsteenlangstesjaalopmeteenmeetlint.

•Voederplek:Welkepindaslingerishetlangst?Welkevogelishetkleinst?Welkevogelsziejeopeendaghetmeest?

•Sneeuwpret:Welkesneeuwbalishetzwaarst?Isdesneeuwpopgroterofkleinerdandekinderen?Vergelijkookdevoetstappenindesneeuw.

1 Vergelijken van wintervoorwerpen

Doelen•Dekinderenstellenvasthoegroot,dik,langietsisdoormiddelvanvergelijkenenordenen•Dekinderenvergelijkenmaterialenm.b.v.tegenstellingen:meer-minder,groot-klein, dik-dun,lang-kort,licht-zwaar

•meetlint •Afhankelijkvangekozenvariatie:sjaals vandekinderen,pindaketting,sneeuw•Eigenmeetinstrumente

Materialen Zelf voor zorgen

a n m e c t h e m a p a k k e t w i n t e rH

Rekenen: Meten

Maak met de kinderen een seizoens kalender.

•Bespreekdekenmerkenvandeseizoenen.Watiskenmerkendaandewinter? Besteedookaandachtaandewinterfeesten.

•Verdeeleencirkelinvierenenlaatzeopiederdeeleenseizoentekenen/plakken. Bijdewintermagnatuurlijkooksneeuwvanwattenofcrêpepapiergeplaktworden.

•Vraagnaardevolgordevandeseizoenen.Welkseizoenishetnu?Welkseizoenwordt hetstraks?Watwashethiervoor?

Tip: Koppel hun eigen verjaardag aan deze jaarkalender.

2 De seizoenen

Doelen•Kinderenmakenkennismethetbegriptijd•Kinderenlerenenervarenwatseizoenenzijn

•Knutselspullen•Plaatjespassendbijéénvandeseizoenen•Wattenofwitcrêpepapier

Zelf voor zorgen

a n m e c t h e m a p a k k e t w i n t e rI

Rekenen: Meetkunde

��Voorbereiding:�Noten�verstoppen�en�tips�opschrijven�waar�de�noten�te�vinden�zijn.

•Verteldatdeeekhoornwakkerisgewordenenopzoekisnaarzijnwintervoorraad.Omdatdeomgevinger’swinterszoandersuitziet,weethijnietmeerprecieswaarhijzijnvoorraadheeftverstopt.Welheefthijtipsgekregenwaardenotentevindenzijn.Kunnendekinderenhemhelpen?

Benadrukbijdeuitlegdevoorzetsels:voor,naast,achter,etc.

•Laatdekinderenookzelfnootjesverstoppenentipsgevenaandeanderekinderen.

Variatie:Geefspecifiekedoe-instructies,zoals:tweestappennaarvoren,dandrienaarlinks,etc.

1 Op zoek naar nootjes

Doelen•Dekinderenbeheersenbasaleruimtelijkebegrippen(voor,onder,naast,achter)•Dekinderenkunneneenvoorwerplokaliseren

•Handpopeekhoorn •NotenMaterialen uit het pakket Zelf voor zorgen

a n m e c t h e m a p a k k e t w i n t e rI

Rekenen: Meetkunde

•Eekhoornheeftindeherfsteenaantalnootjesverstopt.Omzeweerterugtevinden,heefthijeenschatkaartgemaakt.Kunnendekinderenhemhelpendenootjesweertevinden?

•Laatdekinderenzelfschatkaartenmakenvoordeverstoptewintervoorraad.

2 De nootjes schatkaart

Doelen•Dekinderenkunneneenvoorwerplokaliseren•Dekinderenhebbeninzichtineenplattegrond

•Handpopeekhoorn •Vantevorengemaakteschatkaart•Noten•Papierenpotloden

Materialen uit het pakket Zelf voor zorgen

3 Vogel is de weg kwijt

Doelen•Dekinderenkunneneenvoorwerplokaliseren•Dekinderenkunneneenstandpuntinnemen

•Pluchevogel

•Foto’sgemaaktvanuiteenbepaalde locatieenpositie

Materialen uit het pakket Zelf voor zorgen

Voorbereiding:�Verstop�de�vogel.�Maak�vanuit�die�plek�(perspectief�vanuit�de�vogel)�een�aantal�foto’s�en�print�deze�uit.

•Vogelisdewegkwijt.Hijweetniethoehijnaardevoederplaatsmoetkomen. Kunnenjulliehemhelpen?•Vraagdekinderenwatzeopdefotozien.Kunnenzeradenwaarhetis?Ishetbinnen

ofbuiten?Indegroepofopdegang?Isdefotovanbovenafofvanonderafgemaakt?Zoekvervolgenssamendevogelopenbrenghemnaardevoederplek.

A a n m e c t h e m a p a k k e t w i n t e r

Spelen met taal rijmen

rijmen

rijmen

rijmen

rijmen

rijmen

rijmen

rijmen

Vraag de kinderen (na het geven van een voorbeeld) of ze een woord weten dat rijmt op:sneeuw, vogel, vetbol, pindaketting, egel, winterslaap, koud, trui, sneeuwbal en sneeuwpop.

Wat rijmt er op …?

Ra ra, wat ben ik?

Doelen•Dekinderenkennenhetbegrip‘rijmen’•Dekinderenkunnenbestaandewoordenofonzinwoordenbedenkendierijmenopeen

genoemdwoord

Doel•Dekinderenradenhetjuistewoordbijeengegevenbeschrijving

Raadsels•Ikkanvliegenenhebeenroodbefje(roodborstje)•Ikbenkoudendwarrelnaarbeneden(sneeuwvlokje)•Ikbenrond,zitvolmetzaadjeseninsectenwaarvogelsvaneten,jevindtmijbuiten

(vetbol)•Inmijnjasjezittentweenootjes.Vogelsvindenmijerglekker(pinda)•Ikverstopmijonderdebladerenenblijfhetliefstdehelewinterslapen(egel)•Ikhebeenronde,bollebuikeneenoranjeneus.Alsjemijnaarbinnenbrengtverdwijn

ik(sneeuwpop)•Ikzorgervoordatjelekkerewarmehandenhebt(wanten)•Ikhebvoordewinternotenverzameld,ikkanverspringenenhebeenpluizigestaart

(eekhoorn)•Indewinterblijfikgroen(naaldboom)

Introduceerhetbegrip‘rijm’methetvolgendeversje:Sneeuwvlokjes Sneeuwvlokjes,sneeuwvlokjesdwarrelmaarrond,Kommetjevriendjesbijonsopdegrond.Sneeuwvlokjes,sneeuwvlokjekomnumaargauw,Misschienmaakikstraksweleensneeuwpopvanjou!(auteuronbekend)

J a n m e c t h e m a p a k k e t w i n t e r

Spelen met taal

Waar is de vogel?

Welk woord hoor je?

Doelen•Dekinderenhebbenpassievewoordkennisvandevoorzetsels:voor,achter,op,in,uit,

naast,bij,over,onder,boven•Dekinderenhebbenactievewoordkennisvandevoorzetsels:voor,achter,op,in,uit,

naast,bij,over,onder,boven

Doelen•Dekinderenradenbijhethorenvanwoordstukkenhetvolledigewoord•Dekinderenverdelenhetwoordinwoordstukken,doorbijvoorbeeldteklappen

•Pluchevogel•Voederhuisje

Materialen uit het pakket

•Vraagdekinderenhetvogeltjevoor,in,op,etc.hetvoerderplankjeofdevetbolte plaatsen.Besteedaandachtaandetegenstellingen(op-onder,voor-achter).•Bekijksamendevogelsrondomdevoederplekenbespreekwaardevogelszittenof hangen.

J a n m e c t h e m a p a k k e t w i n t e r

•Spreekdeonderstaandewoordenuitenbenadrukdewoordstukken. Vraagdekinderenwelkwoordzehoren.

•Stimuleerdekinderenom,nahethorenvanhetwoord,dewoordstukkentezeggenofklappen.

sneeuw,sjaal,sneeuw-pop,naal-den,e-gel,ijs,schaat-sen,win-ter,vo-gel,vet-bol,pin-da-ke-tting,eek-hoorn,sneeuw-bol,sneeuw-vlok,de-nnen-boom,win-ter-slaap,no-ten,win-ter-voor-raad,voe-der-plank,ha-gel,schaats,kool-mees.

rijmen

rijmen

rijmen

rijmen

rijmen

rijmen

rijmen

rijmen

A a n m e c t h e m a p a k k e t w i n t e r

Spelen met taal

• Vraagdekinderenvoorafteluisterenwelkevandetweegenoemdewoordenhetlangstis.

• Benadrukbijhetbenoemenvandewoordendewoordstukken.

Welke woord is het langst?

Welk woord hoort niet in het rijtje thuis?

Doel•Dekinderenkunnenbenoemenwelkvandetweewoordendemeestewoordstukkenheeft

Doel•Dekinderenherkennencategorieënengroepenuiteenreekswoorden

sneeuw sneeuwklokje ijs sneeuwbalsjaal winterjas winterslaap vogelegel koolmeesje dennenboom vetbolschaats schaatsen koolmeesje musvogel voederplank sneeuwvlokje mutssneeuwpop sjaal hagel ijs

J a n m e c t h e m a p a k k e t w i n t e r

• Noemdeonderstaandereekswoordenenvraagwelkwoordnietinhetrijtjethuishoort.Herhaaldereeksindiennodignogmaals.

• Bespreekwaaromhetwoordernietinthuishoort.• muts,wanten,sjaal,egel• sneeuwbal,sneeuwpop,sneeuwvlokje,vogel• mus,merel,schaats,roodborstje• handschoenen,winterjas,must,zwembroek• sjaal,vetbol,pindaketting,zaadjes

rijmen

rijmen

rijmen

rijmen

rijmen

rijmen

rijmen

rijmen

A a n m e c t h e m a p a k k e t w i n t e r

Spelen met taal

• Dekinderenkennendebegrippeneerste,middelsteenlaatste• Dekinderenkunnenbijhethorenvaneenwoordbenoemenwatdeeerste,middelste

enlaatstewoordvandereeksis

• Benoemvoorafofjewiltdatdeleerlingheteerste,middelsteoflaatstewoordvandereeksnoemt.

• Bespreekwaarnodigdebegrippen‘eerste’,‘middelste’en‘laatste’doordeeerstereeks

gezamenlijktedoen.

Wat is het eerste, middelste en laatste woord?

mus merel roodborstje sneeuwvlokje dennenboom nootijs schaatsen koud vetbol pinda zadenwinter sneeuwpop wortel hagel ijs sneeuweekhoorn egel muis egel winterslaap holletjewanten winterjas sjaal muis holletje warm

J a n m e c t h e m a p a k k e t w i n t e r

Doelen

rijmen

rijmen

rijmen

rijmen

rijmen

rijmen

rijmen

rijmen

A a m s t e r d a m s n m e c e n t r u m t h e m a p a k k e t h e r f s t

(Voor)lezen

Het themapakket Winter bevat de onderstaande (prenten)boeken. Deze boeken kunnen zowel zelfstandig gelezen worden als voorgelezen in een kring.

Materialen uit het pakket•Boeken

Doelen•Dekinderenvergrotenhunwoordenschat•Dekinderenluisterennaareenverhaal•Dekinderenvertellenwatzeopdeplaatjeszien•Dekinderenlerendateenverhaaleenopbouwheeft

Zeg kleine egel wat slaap jij lang, Vera de Backker en Sabine Wisman

Prentenboekmetcd.Eenegelgaatopzoeknaareenfijnplekjevoorzijnwinterslaap.

Winter, Gerda Muller

Kartonnenboekmetillustratiesdiekenmerkenvandewinterweergeven.

Eekhoorns, muizen en andere dieren in de winter, Monika Lange en Steffan Walentowltz

Informatiefboekjeoverdedierenindewinter.

Wat een winter, kijk- en zoekboek, Rotraut Susanne Berner Grootformaatkartonnenboekmetpraatplatenoverdewinterindestad.

Nellie & Cezar Win-ter, Ingrid Godon & Mieke van Hooft

Kartonnenboekmetvertelplatenenverhaaloprijm.Duidelijkeillustratiesenopbouw.

Wat een kou Vos en Haas, Sylvia van den Heede

Prentenboekovervosenhaas,diedesneeuwenwinterontdekken.

Kaatje in de winter, Liesbet Slegers

BoekmetkortetekstenkrachtigeillustratiesoverdebelevenissenvanKaatjeindewinter.

Nijntje in de sneeuw, Dick Bruna

BoekmettekstoprijmoverNijntjediedesneeuwingaat.

Mijnheer Eekhoorn en de eerste sneeuw, Sebastian Meschen-moser

Prentenboekmetprachtigeillustratiesovereeneekhoorndieeerstdesneeuwwilzienvoordathijaanzijnwinterslaapbegint.

K a n m e c t h e m a p a k k e t w i n t e r

A a m s t e r d a m s n m e c e n t r u m t h e m a p a k k e t h e r f s t

Vertellen

L a n m e c t h e m a p a k k e t w i n t e r

Doelen•Dekinderenvertellenwatzedevogelsziendoenopdevoederplek•Dekinderenlerenhunfantasietegebruikenvoorhetmakenvaneenverhaal•Dekinderenlereneenrolaantenemenbinnenhetspel•Dekinderenbereidenhunpassieveenactievewoordenschatuit

•Voederhuisje•Zoekkaartvogelsindestad•Pluchenvogels•Sneeuwdeken•Woordenlijst(achterkantkaart)•Postervogels

•Foto’svaneigenvoederplek•Doppinda’s

Materialen uit het pakket Zelf voor zorgen

1 Verteldekinderendatvogelsmoeilijkaanetenkunnenkomentijdensdewinter,vooral bijvorstensneeuw.2 Wanneerjeeeneigenvoederplekbuitenhebt,gadanmetdekinderennaarbuiten. Bespreekwatdekinderenzien.Steldevolgendevragen:Watetendevogels?Waar zittendevogels?Zijndevogelsalleenofsamen?3Watzullendevogelstegenelkaarzeggen?Fantaseerenfilosofeerhiermetdekinderen over.4BekijkindienmogelijkeenfilmpjeopYouTubevanvogelsdieopvoederplekkeneten. Zoekopdetermenvogelenvetbol.5Maakvanhetgesprekvandevogelseenverhaal.Beeldditverhaaluitindekringen zorgvooreendaadwerkelijkegesprekjestussendevogels.Betrekdekinderenbijhet naspelenenvertellen.Denkerookaanwelkehandelingenjekunttoevoegen;eten zoeken,etenvinden,zoekenvandegrootstenoten(opvolgordeleggen),waterdrinken.6Laatdeleerlingenaandeslaggaanaaneentafelindeklas,richtdezezoindater verschillenematerialenopstaan.Denkaaneenpindaketting,eenbakjewater,witvilt, diversepluchevogelsetc.

Tip: Maakfoto’svanhetspelenvandekinderentijdenshetwerkenaandeverteltafelenvandevoederplek.Hangdezeopbijdeverteltafel.Geefdekinderensturingdoorzelfmeetespelen.

Wil je meer aandacht besteden aan het houden van een winterslaap? Met behulp van deboeken ‘Zeg egeltje wat slaap je lang’ en ‘Mijnheer Eekhoorn en de eerste sneeuw’ kan ook een verteltafel worden gemaakt. Gebruik hierbij de handpoppen van egel en eekhoorn.

A a m s t e r d a m s n m e c e n t r u m t h e m a p a k k e t h e r f s t

Vertellen

Woordenlijst

L a n m e c t h e m a p a k k e t w i n t e r

Zelfstandige naamwoordenDevogelHetroodborstjeDemerelDepimpelmeesDekoolmeesDemusDewormDevetbolDepindaDekouDesneeuwDekopDevoederplekDevoetafdrukDevlokkenDesneeuwHetijsDesnavelDevleugelsDeogenDestaartDepotenDeverenHetetenHetvoedselDevogeltrekHetzuiden

Bijvoeglijke naamwoordenRoodGeelBlauwZwartBruinWitGroenWarmKoudHoogLaagDikDunLekkerGrootklein

WerkwoordenVliegenVerzamelenEtenSlapenFluitenZoeken

VoorzetselsOpOnderNaastAchterTussen

HoofdtelwoordenEenTweeDrieVierVijf

TelwoordenMeerMinderEvenveel

Voorbeeld van een kinderverhaal bij poster:

Hallokoolmees,watvindjijhetlekkerst?Denootjesofdevetbol?

Koolmees;Ikzoekaltijddemeestknapperigepinda’senalstoetjeneemikdaneenhapjevandevetbol.Etc.