Indischekamparchieven.nlKampen in Nederlands-Indië 1942–1948

Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie

Wat biedt Indischekamparchieven.nl?

Op deze website kunt u met behulp van historische kaarten en stads-plattegronden zoeken naar informatie over de interneringskampen in Nederlands-Indië tijdens en vlak na de Japanse bezetting. De informatie beslaat de periode 1942-1948.

De kaarten leiden u naar beschrijvingen van de kampen. Van elk kamp is onder meer, indien bekend, vermeld waar het kamp gevestigd was, hoe lang het bestond, wie de commandant was, uit welke personen de kampleiding bestond, hoeveel geïnterneerden het kamp in zijn grootste omvang herbergde en hoeveel van hen het kamp niet overleefden, en hoe de omstandigheden in het kamp waren.

De teksten zijn geïllustreerd met foto’s en tekeningen van het kamp. Ook is van ruim 100 kampen een plattegrond voorhanden.

Wie nader onderzoek wil doen, kan doorklikken naar beschrijvingen van documenten uit de archiefcollecties van het niod. Ook vindt u op de website titels van boeken en adressen van andere websites.

De informatie is in het Nederlands en Engels beschikbaar.

Waarom Indischekamparchieven.nl?

De Japanse bezetting van Nederlands-Indië en de aansluitende bersiap-periode hebben in het leven van veel (Indische) Nederlanders diepe sporen nagelaten. De belangstelling voor de gebeurtenissen in die tijd is groot, maar niet iedereen heeft de mogelijkheden om zelf op zoek te gaan naar meer informatie.

Indischekamparchieven.nl is een project van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (niod) in Amsterdam, waarin is samengewerkt met het Koninklijk Instituut voor de Tropen (kit) in Amsterdam en het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde (kitlv) in Leiden.Het project is mogelijk gemaakt door een subsidie van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (vws) in het kader van het programma Erfgoed van de Oorlog.

Meer informatie: www.indischekamparchieven.nl info@indischekamparchieven.nl

ZoekenOp de openingspagina van Indischekamparchieven.nl vindt u een kaart van de Indische archipel. Door een eiland of regio op deze kaart aan te klikken, komt u bij regiokaarten waarop kampen en kamplocaties aangegeven staan. Van een aantal grote steden is bovendien een stads-plattegrond beschikbaar.

De markeringen op de kaarten brengen u naar pagina’s met daarop alle informatie over een bepaald kamp. U vindt op deze pagina in de eerste plaats de naam van het kamp, de residentie (provincie) en plaats waarin het kamp gelegen was, en in welk deel van de plaats het kamp zich bevond. Onder deze algemene tekst wordt aangegeven in welke periode(s) het kamp bestond en welke functie het kamp in elke periode had: krijgsgevangenkamp, burgerkamp, opvangkamp, ex-Japans kamp of republikeins kamp. Ook zijn enkele Kempeitai-locaties opgenomen.

In het vervolg van de tekst vindt u, indien bekend, meer bijzonderheden over het kamp in de betreffende periode. Die worden, zo mogelijk, geïllustreerd met foto’s en tekeningen van de kamplocatie en een platte grond van het kamp. Onderaan de tekst over elk kamp vindt u boektitels en verwijzingen naar archiefmateriaal bij het niod.

Met behulp van een zoekscherm waar u (plaats)namen of andere zoektermen kunt invoeren, kunt u alle gegevens over alle kampen door-zoeken. U kunt uw zoekresultaten alfabetisch sorteren, op kamp- of op plaatsnaam. Ook kunt u uw zoekresultaten filteren, op regio en op soort kamp. Onder ‘Over deze website’ vindt u een uitvoerige gebruiks-aanwijzing voor het zoeken op de website.

Omdat de Japanners in de nazomer van 1945 de kampadministraties goeddeels vernietigden en in republikeinse kampen over het algemeen geen administratie werd bijgehouden, moet voor gegevens over de kampen geput worden uit latere getuigenverklaringen, rapportages, dagboeken en correspondentie. Vooral aantallen – de omvang van transporten, het aantal geïnterneerden in een kamp op een bepaald moment, aantallen overledenen – moeten worden gereconstrueerd aan de hand van incomplete en soms tegenstrijdige bronnen.

In 2000-2002 verscheen bij uitgeverij Asia Maior de tweedelige Geïllustreerde atlas van de Japanse kampen in Nederlands-Indië 1942-1945. De atlas is het indrukwekkend resultaat van 20 jaar nauwgezet onder-zoek in bibliotheken en archieven door vijf ex-geïnterneerden, en is onmisbaar voor wie informatie over de Japanse kampen in Indië zoekt. De atlas is echter al geruime tijd uitverkocht.

Een andere belangrijke bron wordt bijgehouden door H. Beekhuis, die op drie websites de resultaten van zijn onderzoek naar de krijgsgevangen-, burger- en bersiapkampen in Indië publiceert. Wie de atlas niet bezit, beschikt met deze websites toch over beschrijvingen van de kampen, maar moet het zonder het vele beeldmateriaal uit de atlas stellen. Wie het Nederlands niet (meer) beheerst, zal met de atlas en de websites minder goed uit de voeten kunnen.

In overleg met H. Beekhuis en de atlasauteurs J. van Dulm, H.J. Lege maate en H.A.M. Liesker lanceert het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (niod) een website waarop de gegevens over alle kampen bij elkaar gebracht, met beeldmateriaal geïllustreerd en integraal doorzoekbaar zijn. Dat de website ook in het Engels online komt, brengt de informatie binnen het bereik van belangstellenden buiten Nederland.

Per kamp vindt u bijzonderheden zo mogelijk met plattegronden en

foto’s

De markeringen op de kaarten brengen u

naar pagina’s met daarop alle informatie over een

bepaald kamp

Van enkele steden is een detailkaart beschikbaar

Door een eiland of regio op de kaart op de homepage aan te klikken, komt u bij

regiokaarten

Oorlog in de Oost

Op 7 december 1941 begon de oorlog in de Pacific met een Japanse ver-rassingsaanval op de Amerikaanse marinebasis Pearl Harbor (Hawaï). Op 11 januari 1942 landden de eerste Japanse soldaten op Indische bodem. Nog geen twee maanden later was de strijd voorbij. Op 9 maart capituleerde het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger (knil). De strijd had 1.653 Marinemensen en 896 knil-militairen het leven gekost. Meer dan 42.000 Europese militairen werden krijgs gevangen gemaakt.

Japan wilde Nederlands-Indië opnemen in een nieuwe Aziatische poli-tieke en economische orde. Daarvoor moesten alle westerse invloeden worden uitgebannen: de Japanse tijd en jaartelling werden ingevoerd, Europese media en scholen werden verboden. Nederlandse en gealli-eerde burgers werden geïnterneerd, de mannen apart van hun vrouwen en kinderen, in stadswijken, gevangenissen, kazernes, scholen, kloos-ters en zelfs ziekenhuizen.

Het leven in de burger-kampen was in de eerste jaren over het algemeen niet al te slecht. De kam-pen waren nog niet over-vol, de gezondheid was vrijwel overal nog goed en ge ïnterneerden mochten zelf veel regelen. Verveling kon verdreven worden door het bijhouden van een dag-boek, hoewel dat eigenlijk verboden was. In de kamp-dagboeken keren drie onder-werpen steeds terug: het gebrek aan privacy, de geruchten die in het kamp de ronde deden (en waarvan verreweg de meeste niet bleken te kloppen), en het eten.

In de loop van de Japanse bezetting werden zowel krijgsgevangenen als burgergeïnterneerden geconcentreerd in een aantal regionale ver-zamelkampen. Zo werden ze weggehaald van plaatsen waar geallieerde landingen verwacht konden worden en kon op bewakingspersoneel worden bezuinigd. De krijgsgevangenen werden op grote schaal aan het werk gezet, en werden daarvoor naar werkkampen elders in Indië of daarbuiten vervoerd.

De burgergeïnterneerden uit Oost-Java werden naar West- en Midden-Java overgebracht. Op Sumatra werden de geïnterneerde burgers op drie afgelegen plekken in het binnenland bij elkaar gebracht: bij Rantauprapat in Noord-Sumatra, Bangkinang in Midden-Sumatra en Belalau in Zuid-Sumatra. De geïnterneerden op Borneo werden geconcentreerd bij Kuching (Brits Noord-Borneo) en op twee locaties in het binnenland, die uit de Grote Oost werden op Celebes verzameld. De vele transporten per trein, vrachtauto of schip waren vaak een beproeving voor de geïnterneerden.

In de kampen die bleven bestaan, werden steeds meer geïnterneerden gehuisvest, vaak zonder dat de oppervlakte van het kamp werd ver-groot. De kwaliteit en de hoeveelheid levensmiddelen die de kampen binnenkwam, werd steeds minder. Door de combinatie van voedsel-gebrek, slechte hygiënische omstandigheden en – vooral voor krijgs-gevangenen – zwaar werk werd men zeer vatbaar voor besmettelijke ziekten. Men kreeg bovendien steeds meer last van ongedierte, zoals vlooien en luizen.

Totoks, volbloed Nederlanders, werden uiteindelijk vrijwel allemaal geïnterneerd. Ook veel Indo-Europeanen, Nederlanders van gemengde afkomst, belandden in kampen. In totaal werden ongeveer 100.000 Nederlandse burgers geïnterneerd. Bijna 13.000 van hen overleefden de internering niet. Van de meer dan 42.000 Europese knil-militairen in Japanse krijgsgevangenschap zijn er 8.200 om het leven gekomen.

De schattingen van het aantal Indische Nederlanders dat buiten de kampen is gebleven lopen uiteen van 120.000 tot 200.000. Als gevolg van registraties, huisvorderingen, razzia’s en huiszoekingen werd ook het leven buiten het kamp getekend door angst en onzekerheid.

BersiapJapan capituleerde op 15 augustus 1945. Twee dagen later riepen de nationalisten onder leiding van Soekarno de Republiek Indonesië uit. De geallieerden waren niet goed voorbereid op de capitulatie van Japan en het uitroepen van de Republiek. Indië viel onder het gezagsgebied van de Britten, die een afwachtende houding aannamen. De Japanners bleven met het bestuur belast en de Neder landers in de kampen moesten voorlopig blijven waar ze waren. Van een ‘echte’ bevrijding was dus geen sprake.

Naarmate duidelijker werd dat de Nederlandse autoriteiten bezig waren hun terugkeer naar Indië voor te bereiden, roerden de nationalistische krachten zich meer en meer. Na de landing van de eerste Britse en Nederlandse troepen eind september 1945 nam het geweld toe. Soekarno en de andere nationalistische leiders slaagden er niet in hun jonge heethoofdige aanhangers volledig in de hand te houden.

De laatste drie maanden van 1945, de bersiapperiode (bersiap be tekent ‘wees paraat’), werden gekenmerkt door chaos en anarchie. In steden als Soerabaja, Semarang en Bandoeng moesten Japanse, Britse en Brits-Indische militairen heftig strijd leveren met nationa-listische strijdgroepen voordat een begin kon worden gemaakt met de evacuatie van de ex-geïnterneerden. Overal vonden aanslagen, ontvoeringen en moorden plaats, waarbij vooral Chinezen en Indo- Europeanen het doelwit van radicale Indonesische nationalisten vormden.

Terwijl de geïnterneerden in de kampen door de Japanners en/of Britten beschermd werden, bevonden de Indische Nederlanders buiten de kampen zich in een uiterst kwetsbare positie. Honderden mannen, vrouwen en kinderen werden op gruwelijke wijze vermoord. Tienduizenden (Indische) Nederlanders werden bovendien, waar-schijnlijk deels ook voor hun eigen veiligheid, door de Republiek Indonesië (opnieuw) geïnterneerd, veelal in kampen in het binnenland van Java. Zij werden in de loop van 1946 en 1947 weer vrijgelaten. Hun aantal wordt op 46.000 personen geschat. Het precieze aantal Nederlandse en Nederlands-Indische slachtoffers van de bersiap is niet bekend. Een aantal van circa 5.500 slachtoffers is vermoedelijk het meest reëel.

De schok van de bersiap overtuigde veel (Indische) Nederlanders ervan dat in een onafhankelijk Indonesië voor hen geen plaats meer was. Rondom de soevereiniteitsoverdracht in december 1949 verliet een groot deel van hen dan ook het land van geboorte.

Aan de totstandkoming van de website Indischekamparchieven.nl werkten mee:H. Beekhuis J. van DulmH.J. LegemaateH.A.M. LieskerA. HayeKoninklijk Instituut voor de Tropen, AmsterdamKoninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde, LeidenDe Ree Archiefsystemen, Groningen

Projectleiding: René PottkampOnderzoek en samenstelling: Mariëtte van Selm uitgave: niod, mei 2010tekening en foto’s: afkomstig van het niod (Beeldbank wo2) en het kitlv.ontwerp: van Rosmalen & Schenkdruk: Badoux