Lesbrief

3inbeeldLandschappen

Stedelijke landschappen Verstilde landschappen Abstracte landschappen

3 gerenommeerde kunstenaars in1 geweldige tentoonstelling

Hans Wilschut, Ellen Kooien Gerco de Ruijter

20181

Beste leerkracht,

Het jaar 2018 kent een mooie culturele start! Met veel plezier en trots presenteert het Cultuurpalet de tentoonstelling 3inbeeld. Een unieke tentoonstelling op een zeer bijzondere locatie: het oude V&D gebouw in Alphen aan den Rijn.

Een bezoek met uw groep aan 3inbeeld is een unieke en leuke ervaring. Deze tentoonstelling laat uw leerlingen op een heel toegankelijke manier kennis maken met kunst en (landschaps)fotogra�e.Drie gerenommeerde kunstfotografen, Ellen Kooi, Hans Wilschut en Gerco de Ruijter, staan op grootse wijze centraal met hun werk. De fotografen tonen met hun werken een eigen aanpak, werkwijze en manier van fotograferen. Maar het landschap en de relatie van mens tot dat landschap vormt de rode draad in al hun werk.

De foto’s laten verstilde landschappen, abstracte landschappen en stedelijke landschappen zien. De kunstwerken nodigen je uit stil te staan en te kijken naar deze verschillende werelden. Het speciaal voor deze tentoonstelling ontwikkelde lesproject door Antoinette Voogd en Heleen Naterop, nodigt de leerlingen uit om zowel op school als op de tentoonstelling actief aan de slag te gaan met het thema landschapsfotogra�e.

Mis deze kans niet en plan snel uw bezoek!

De tentoonstelling is te zien van 19 januari tot en met 22 februari 2018, in hetoude V&D gebouw, Van Boetzelaerstraat 12, Alphen aan den Rijn.

NB. De tentoonstelling is ook op vrijdagavond van 17.00 tot 20.00 en op zaterdag van 12.00 tot 17.00 gratis te bezoeken.

Cultuurpalet wenst u en uw leerlingen veel plezier en inspiratie met 3inbeeld!

Cees VerboomDirecteur Cultuurpalet

Heeft u nog geen bezoek gepland?Meld u snel aan voor 19 januari; school, groep en aantal deelnemers.Stuur een mail naar: Info@cultuurpalet.nl

Inleiding

2

OpzetHet lesproject 3inbeeld bestaat uit drie delen. 1. voorbereidende lesopdrachten 2. Het bezoek aan 3inbeeld 3. verwerkings- en verdiepingsopdrachten . Het bezoek aan de tentoonstelling staat natuurlijk centraal. De voorbereidende lesopdrachten hebben als doel de leerlingen alvast een voorproe�e te geven op wat komen gaat, maar vooral om hen enthousiast te maken voor de tentoonstel-ling. De verwerkingsopdrachten zorgen voor een diepere verankering van de ervaringen van de leerlingen opgedaan tijdens 3inbeeld .

WerkwijzeU kunt dit lesproject uitprinten en ook digitaal openen wanneer u start met dit project. De voorbereidende les bestaat uit een drietal opdrachten. We raden u aan de eerste opdracht sowieso met de groep te behandelen. Aan u de keuze om ook opdracht 2 en/of 3 te doen.

Voor het tentoonstellingsbezoek hoeft u niets te printen of mee te nemen van school. Tijdens het bezoek aan 3inbeeld gaan de leerlingen in groepjes aan het werk met opdrachten die al aanwezig zijn op zaal.

Weer terug op school, kunt u kiezen uit een aantal verwerkings- en verdiepings-opdrachten. De leerlingen blikken terug op het bezoek aan de tentoonstelling en kunnen daarna met de nodige inspiratie opgedaan tijdens het tentoonstel-lingsbezoek, zelf aan de slag met een foto-opdracht.

NB: De DIY foto-opdracht biedt uw leerlingen de kans hun fotowerk te exposeren op de tentoonstelling!

In de bijlagen treft u informatie aan over de kunstfotografen van 3inbeeld en een beknopte geschiedenis van de (landschaps)fotogra�e.

Opzet en w

erkwijze

3

Voorbereiding

Voorbereidende lesopdrachten 3inbeeld

Onderstaande opdrachten zijn bedoeld de leerlingen voor te bereiden op het bezoek aan 3inbeeld, maar vooral om de nieuwsgierigheid van de leerlingen te prikkelen. Behandel in ieder geval de eerste opdracht.

Lesopdracht1Introductie 3inbeeld - (klassikaal gesprek) Introduceer het lesproject 3inbeeld. Vertel de leerlingen dat jullie op (datum) naar de tentoonstelling 3inbeeld gaan in het voormalige V&D gebouw. Daar zijn foto’s te zien van 3 kunstfotografen. Zij werken alle drie anders en hun werk is dan ook erg verschillend. Laat afbeeldingen op de site zien: http://www.cultuurpalet.nl/aanbod/beeldende-kunst

• Waarom gaan we de tentoonstelling 3inbeeld bekijken?• Wat is een tentoonstelling eigenlijk?• Waarom bekijken we niet gewoon de foto’s van deze kunstfotografen op internet in plaats van naar de echte werken te gaan kijken? • Wat is het verschil tussen deze getoonde foto’s en een echt kunstwerk? (De vraag is belangrijker dan het antwoord. In de tentoonstelling komen we hier op terug)• Waar kom jij in jouw dagelijkse leven foto’s tegen?• Zie je ook wel eens hele grote foto’s? (denk aan reclame, billboards, etalages) • Let vanaf nu eens op foto’s die je tegenkomt.

Lesopdracht 2 Foto bij foto

Voorbereiding: Verzamel diverse tijdschriften en kranten (vooral ook plaatselijke krantjes) waar foto’s in staan van mensen, gebouwen en mogelijk ook landschappen. Zorg voor voldoende scharen.

Verdeel de klas is 6 groepjes. Leg bij elk groepje verschillende tijdschriften, kranten en een aantal scharen neer. Vraag de groepjes allerlei foto’s uit te knippen. Max 15 per groepje. Vraag hen niet te selectief te zijn, gewoon lekker bladeren en knippen.

Elke groep gaat nu 3 keer de foto’s groeperen. De eerste keer groeperen de leerlingen de foto’s op onderwerp, dan op sfeer en de derde keer op kleur.Er is geen goed of fout en niet alle uitgeknipte foto’s hoeven gebruikt te worden!

Onderwerp: groepeer foto’s op onderwerp. Kies bv. mensen, voorwerpen of foto’s met natuur.Sfeer: groepeer foto’s met een vrolijke, verdrietige, grimmige etc. sfeer.Kleur: groepeer de foto’s op kleur, ongeacht onderwerp of sfeer.

Vraag de leerlingen telkens een mini-tentoonstelling te maken. Nodig de leerlingen uit hun keuzes te tonen en elkaar erover te vertellen.

Extra vragen om leerlingen te stimuleren: Wat is het onderwerp op de foto? Wat is de sfeer? Wat zegt het beeld? Wat merk je op nu je de foto’s bij elkaar hebt gelegd?

4

Voorbereiding

Lesopdracht 3 Jij, de fotograaf

Doe deze opdracht klassikaal of vraag de leerlingen de antwoorden op te schrijven en na a�oop te delen met de klas.

Jij en foto’s nemen: 1. Wanneer neem jij foto’s? 2. Waarvan neem jij foto’s? 3. Waarom neem jij foto’s? 4. Wanneer vind je een foto echt gelukt? 5. Moet een foto altijd helemaal perfect zijn? 6. Waarom wel / niet? 7. Print je ze wel eens uit? En hoe groot zijn deze foto’s? 8. Heb je een fotoalbum van jezelf of van je vakantie? 9. Waarom maken mensen fotoalbums? 10. Maak je wel eens een fotoalbum?

Jij en landschapsfotogra�e: 11. Heb je weleens een foto genomen van de natuur en/of landschap? Bv. van een vogel, een weiland of de zee? 12. Heb je weleens een foto genomen van een stad en/of een gebouw? Bv. van jouw eigen straat of stad/dorp, of misschien wel van een wereldstad zoals Parijs. 13. Wat zou je liever fotograferen? De stad en gebouwen? Of fotografeer je liever natuur? Hoe zouden deze foto’s er uit zien? 14. Als je zou kunnen vliegen hoog in de lucht, wat zou je dan willen fotograferen als je naar beneden kijkt?

5

Praktische informatie• Wilt u de klas van te voren opsplitsen in 6 gelijke groepjes?• Kunt u 5 minuten voor aanvang aanwezig zijn?• U wordt buiten bij de ingang opgevangen door een 3inbeeld medewerker. Hij of zij zal u de plek voor de �etsen wijzen.• Jassen tassen hangen de leerlingen op aan haakjes (geen bewaakte garderobe). • Toiletbezoek op school voorafgaand aan het bezoek. Er zijn toiletten, maar graag bij uitzondering gebruik van maken.

• Het bezoek aan 3inbeeld duurt 1 uur• Neemt u ook nog even onderstaande regels door met uw leerlingen?

Regels 3inbeeld Checklist leerkrachtNiets aanraken Adres 3inbeeldNiet rennen of schreeuwen Groepjes gemaakt Groepjes blijven ges Regels doorgenomenFotograferen mag niet tijdens de les Aanmelding school of klasTelefoon uit of op stil Voorbereidende les gedaan

Praktische informatie D

ata Reset, 2008 LagosH

ans Wilschut

Data, 2012 Lagos

Hans W

ilschut

6

De tentoonstelling

Bezoek aan 3inbeeld

En dan is het tijd voor het echte werk: de echte werken! De 6 groepjes gaan zelfstandig maar onder toeziend oog van de eigen leerkracht en een medewer-ker cultuurpalet langs 6 opdrachten, verspreid over de tentoonstellingsruimte. De introductie en de afsluiting van het bezoek is met de hele groep.

Tijdens het bezoek aan 3inbeeld zal aan bod komen:

• (Landschaps)fotografie als kunstvorm• De verschillende werkwijzen van de kunstfotografen• De tentoonstellingsruimte en de opzet van de tentoonstelling• De ervaring van het kijken naar uitvergrootte foto’s en foto’s in het originele formaat• De ‘interactie’ tussen de foto’s van de drie kunstfotografen • Het uitwisselen van ervaringen en belevingen opgedaan tijdens het bezoek aan 3inbeeld

Palaia - RimEllen Kooi

Beverwijk - BerenklauwEllen Kooi

7

Verwerkings- en verdiepingsopdrachten

Verwerkings- en verdiepingsopdrachten

Lesopdracht 1 Terugkijken op 3inbeeld

• Vraag een aantal leerlingen in drie woorden 3inbeeld te omschrijven.• Vraag de leerlingen de ogen te sluiten en te denken aan 3inbeeld. Welke foto zien ze als ze hun ogen dichtdoen? • Vraag de leerlingen of dit ook hun favoriete foto is.• Vraag (wat de leerlingen weg laten) welke foto de meeste indruk maakte (meest bijzondere foto)? En natuurlijk waarom.• Welke foto zou wel een plaatsje in de klas mogen krijgen?• Wat vonden de leerlingen van de tentoonstellingsruimte? Vraag b.v. naar de opstelling van de kunstwerken, de grootte van de foto’s en de indeling van de ruimte.• Welke opdracht vonden zij leuk om te doen (dit horen wij graag terug…)

Lesopdracht 2.En dan nu...DIY 3inbeeld

Genoeg inspiratie gehad. Nu zelf aan de slag!!De leerlingen gaan nu in groepjes een eigen 3inbeeld maken: 3 foto’s van een (stedelijk, abstract of verstild) landschap. Toon nogmaals foto’s van Ellen Kooi, Hans Wilschut en Gerco de Ruijter. Bespreek kort de verschillende foto’s en wijs op de verschillen.

Het gaat niet om wie de mooiste foto’s neemt, maar om de uitdaging de wereld om je heen anders te bekijken. En belangrijk is het plezier. Fotograferen is gewoon leuk!

Ter voorbereiding• Plan een goed moment om deze opdracht te doen.• Plan voldoende tijd in voor de opdracht en het onderlinge overleg binnen de groepjes.• Maak groepjes van 5-6 leerlingen .• Bepaal waar en hoe lang de leerlingen mogen fotograferen. Bv. het school plein of de wijk rond school. • Maak duidelijke afspraken: bv. Alleen op de afgesproken plekken fotograferen, niemand storen, geen gevaarlijke klimtouren uithalen voor de perfecte foto, goed samenwerken, etc.

Tips voor de leerlingen• Ga je bij de foto voor de details of juist voor het geheel of maak je een uitsnede? Zie je ergens patronen? Bv. een rij ramen, een patroon van tegels, de spijlen van een reling of balustrade etc.• Welk perspectief kies je? Vanaf de grond omhoog, vanaf een hoger standpunt naar beneden?• Kies je stedelijk-gebouw- architectuur-verkeer of natuur-lanschap-dier-mens?• Wil je een (landschaps)foto met een verhaal (Ellen Kooi)? Maak dan gebruik van je medeleerlingen.

De 3inbeeld foto’s kunnen getoond worden op de tentoonstelling 3inbeeld!Mail de foto’s naar: info@cultuurpalet.nl

8

(Leer)doelen

Vanzelfsprekend vormen onderstaande leerdoelen de basis voor dit lesproject. Maar centraal staat toch echt een geweldige tentoonstellingservaring!

• Kennis maken met fotografische basisprincipes en beeldelementen;• Bewust leren kijken naar kunstuitingen / fotografie; • Al kijkend ontdekken welke foto’s je bijzonder vindt, en waarom;• Leren ervaren wat een kunstwerk met je kan doen;• Een kunstwerk / foto onderzoeken door vragen te stellen;• Leren reflecteren op een foto / kunstwerk;• Leren te onderzoeken / vragen te stellen wat de kunstfotograaf met het werk wil uitdrukken.

Dubai 210Gerco de Ruijter

Melissant 2007Gerco de Ruijter

9

Bijlage 1

Informatie kunstenaars

Hans Wilschut, Ridderkerk 1966

Het stedelijk landschap wordt in de fotowerken van Hans Wilschut afwisse-lend gede�nieerd door verstilling, abstractie, re�ectie en beweging. Wilschut maakt zelden doelbewust series. Eerder ontstaan zijn series door de jaren heen. Elke foto is vooral een op zichzelf staand werk en daarnaast een onderdeel van een groter geheel. Wilschut vermijdt de repetitie van hetzelfde idee, maar zoekt voor iedere foto een unieke motivatie.

Het fotogra�sche onderzoek ziet Hans Wilschut als een dialoog met de stad. Hij zoekt doelbewust naar situaties, die hij doeltre�end vormgeeft. Schetsen en proefopnames gaan hier vaak aan vooraf. Zijn beelden zijn te zien als urbane stillevens. Soms lijkt het alsof Wilschut’s visie op de werkelijkheid is geconstrueerd, alsof zij op een opname tafel tot stand is gekomen. Maar niets is minder waar, Hans Wilschut reist als een urban explorer door het stedelijke landschap en zijn onderzoek brengt hem op plekken die meestal aan het oog zijn onttrokken.

Afstandelijkheid en betrokkenheid, dat zijn de emoties die in de foto’s van Hans Wilschut niet langer elkaars tegenge-stelde zijn. Steeds opnieuw lijkt hij een stap terug te doen, zich opzettelijk te verwijderen, juist om dichterbij te komen, door te dringen tot essenties, nog scherper te kunnen zien. Hij vermijdt onze blik, weigert nadruk-kelijk door onze ogen te kijken. Hij is de buitenstaander die je dwingt opnieuw te kijken, die een overbekende, doodse werkelijkheid onverwacht nieuw leven inblaast. In zijn werk wordt de spanning tussen de blik van de buitenstaander en zijn betrokkenheid met zijn omgeving doelbewust op de spits gedreven.

hanswilschut.com

Ellen Kooi, Leeuwarden 1962 Woont en werkt in Haarlem

De weidse panoramafoto’s van Ellen Kooi dagen ons uit om de wereld te zien als een meeslepend schouwspel. Haar beelden vormen hedendaagse fabels; fantasierijk maar met een herkenbare context. Op het eerste gezicht lijken de mensen die haar werk bevolken overgeleverd aan het landschap. Maar na een nadere beschouwing blijkt er een complexere relatie tussen de twee te bestaan; een symbiose tussen mens en landschap. Alsof de werelden die Kooi vastlegt reageren op de innerlijke tumult van hun bewoners. De combinatie van subtiele symbolische enscenering met zeer herkenbare (veelal Nederlandse) landschappen zorgt voor een onwerke-lijke ervaring van het beeld.

De fotogra�e van Ellen Kooi is geladen met betekenis en symboliek maar ontwijkt telkens een de�nitieve identi�catie. Dit nodigt uit tot vele interpretaties en houdt het werk intrigerend. Haar ervaring als fotografe van zowel theater als dans staat aan de basis van deze sterk narratieve foto's.De beelden vertellen verhalen over mythen, het altijd aanwezig toeval en onze relatie met de buitenwereld.

Kooi creëert een vlechtwerk van persoonlijke werelden en dynamische natuur dat allereerst wonderlijke magie en vervolgens een vaak grimmige realiteit toont.

ellenkooi.nl

Gerco de Ruijter, Vianen 1961

Gerco de Ruijter maakt zijn foto's vanuit een ongewoon perspectief: hij bevestigt zijn fototoestel aan een vlieger - wat lapjes stof en een paar stokjes - en laat zich leiden door de wind. Hangt de vlieger naar zijn idee boven een boeiend landschap, dan drukt hij via een zendertje af. Hij kijkt dus niet door de zoeker maar laat zich verrassen door wat het vliegerperspectief hem aanreikt. Pas thuisgekomen, als de negatieven zijn ontwikkeld ziet hij wat hij heeft gefotografeerd, niet zelden iets heel anders dan wat hij had verwacht. Toeval vormt een belangrijke leidraad in zijn werk.

De foto's van De Ruijter, of beter, de foto's die hij goedkeurt, onthullen een onvermoed spel van kleuren en lijnen. Het is vaak niet eenvoudig om er nog een landschap in te zien, al zijn er onmiskenbaar elementen die ernaar verwijzen. De foto's zweven tussen het herkenbare en het abstracte, zeg maar een weifeling tussen weilanden, schorren, kanaaltjes, boomtoppen, en een abstract schilderij van Mondrianeske of Art Brut-achtige kwaliteit, al naar gelang de plaats waar De Ruijter zijn vlieger oplaat. 

Je bekijkt ze als het beroemde gestalt-plaatje: eend of haas? Bij de Ruijter betekent dat: landschap of abstractie? Of beide? 

Want dat is misschien wel het meest fascinerende: als toeschouwer pendel je van de ene sensatie naar de andere, en terug. Het zijn weliswaar plaatjes van de aarde, maar tegelijkertijd hebben ze zich ervan losgezongen, alsof je ter plekke je greep op de wereld verliest. Als kijker ben je letterlijk ontworteld. 

gercoderuijter.com

10

1826. De Fransman Joseph Nicéphore Niépce maakte de eerste foto die we kennen. ‘La cour du domaine du Gras’ (Bron: Wikipedia)

1838. De Fransman Louis Daguerre maakte deze landschapsfoto. De eerste foto waarop tevens een mens te zien is (linksonder: een schoenlapper en zijn klant).(Bron: Wikipedia)

1872. De Fransman Louis Arthur Ducos du Hauron fotografeerde de stad Agen in Zuidwest-Frankrijk. Daarmee is het de eerste foto in kleur van een landschap. (Bron: Wikipedia)

Bijlage 2

Feiten en weetjes over (landschaps)fotogra�e

Het landschap is waarschijnlijk één van de eerste onderwerpen van fotogra�e geweest. De eerste foto gemaakt door Joseph Nicéphore Niépce in 1826, kun je een landschapsfoto noemen. (Landschaps)fotogra�e werd in het begin vooral toegepast ter ondersteuning van de teken- en schilderkunst. Het gefotografeer-de landschap werd over- dan wel nagetekend.

Vanaf het midden van de negentiende eeuw werden er fototentoonstellingen georganiseerd, zoals eerder alleen voor schilderijen, tekeningen en beelden was gedaan. Fotografen gingen rechtstreeks de concurrentie aan met de ‘oude’ kunsten.In de 70-er jaren ontwikkelde zich een ‘kunstmarkt’ voor fotografie. Musea, bedrijven en particulieren zagen foto’s meer en meer als een kunstobject. Door het aanbod van goede fotogra�e- opleidingen en cursussen en de toenemende aandacht voor fotogra�e (commercieel werk, onderwijs en exposities) werden fotografen onafhankelijker en konden ze zich steeds vaker concentreren op het maken van eigen werk.

Veel landschapsfotografen benaderen hun foto’s vanuit een ‘natuurlijke’ visie. Ze willen in hun werk zo min mogelijk mensen en menselijke invloeden laten zien. Anderen laten in hun landschapsfoto’s wel menselijke invloeden of stellen deze zelfs centraal.

Onderwerpen als natuur, bebouwing, steden en industrie behoren tot de landschapsfotografe. Deze onderwerpen kunnen zowel van heel dichtbij als van veraf benaderd worden. Landschappen kunnen realistisch, abstract of juist �ctief van aard zijn. Het is dan ook lastig tot een strikte de�nitie van landschaps-fotogra�e te geven.

Analoge cameraIn een analoge camera zit een rolletje lichtgevoelige �lm. Met het bedienen van de sluiter opent het diafragma (de licht-opening van de lens) en valt een hoeveelheid licht op de �lm. Dit �lm(foto)rolletje moet je laten ontwikkelen in een doka (donkere kamer). In de doka wordt het �lmrolletje belicht en op lichtgevoelig papier afgedrukt.

Digitale cameraIn een digitale camera zit geen �lmrolletje. Het licht van buiten komt op een sensor terecht. Deze sensor bestaat uit miljoenen kleine lichtgevoelige deeltjes die elk een pixel maken. De pixels samen vormen een foto. Hoe meer pixels, hoe scherper het beeld.Het opgevangen licht wordt omgezet in een digitaal signaal. Dit signaal wordt opgeslagen op een intern geheugenkaartje. De foto kan meteen afgedrukt worden.

Handige websitesCameramuseum.nl> tijdlijnWikipedia> Fotogra�egeschiedenisbeleven.nl>Primeurs in de fotogra�ePDF Landschap & Architectuur in de Fotografe, Hayo Baan

11

Colofon

Dit lesmateriaal is ontwikkeld doorAntoinette Voogd en Heleen Naterop,in samenwerking met Cees Verboom,directeur Stichting CultuurPalet enAndries Zoetmulder, Gra�scheVormgeving Alphen aan den Rijn.

Januari 2018http://www.cultuurpalet.nl

Tentoonstelling19 januari t/m22 februari 2018

Schoolbezoekmaandag t/m vrijdag

LocatieVan Boetzelaerstraat 12Alphen aan den Rijn

3inbeeld

12