IN MEMORIAM DR. A. R. ZIMMERMANOUD BURGEMEESTER VAN ROTTERDAM

DOOR A. C. MEES

OP den 2en Juli 1939 overleed te Velp, 70 jaar oud,Dr. Alfred Rudolf Zimmerman, de oud burgemeesterdie in de geschiedenis der stad zal bekend blijven als

een krachtig magistraat, wiens naam ook ver buiten onzegrenzen bekend en geëerd is. Waar hij van 1906 tot 1923hoofd onzer gemeente was, een tijdperk waarin de wereld-oorlog viel en ook sociale woelingen groote moeilijkhedenveroorzaakten, hetgeen alles bijeen buitengewone krachts-inspanning vergde van het stadsbestuur met den burgemees-ter aan het hoofd, is het aangewezen op diens bestuursperiodein dit jaarboek een terugblik te werpen en een beeld te gevenvan persoon en karakter van den overledene.

Te Amsterdam geboren in 1869 doorliep hij daar het gym-nasium, promoveerde in 1894 te Leiden op een proefschrift„Over internationale arbitrage" en werd in 1899, dus reeds op30-jarigen leeftijd, benoemd tot burgemeester van Dordrecht,na vooraf aan de griffie van Zuid-Holland en als secretaris vanDordt werkzaam te zijn geweest. In die stad gaf hij blijk vangroote bekwaamheid op het gebied van gemeentelijk beheer,zoodat, toen in 1906 Rotterdam's burgemeesters'Jacob aftrad,Zimmerman als diens aangewezen opvolger benoemd werd.

Het was een tijd van economischen opgang, die onze havennieuwe levenskansen bood en waarvan door handel en reede-rijen ruimschoots gebruik werd gemaakt. Door het stads-bestuur werd dit met graagte aangegrepen om de outillage derhavens door uitbreiding bij voorbaat te doen beantwoordenaan komende groote eischen. Voor den jongen burgemeestergaf zulk een tijd van rusteloos werken een welkome gelegen-heid om zijn voortvarendheid den teugel te vieren.

Toen hij het ambt aanvaardde en zijn intrede deed in hetoude stadhuis op de Hoogstraat, was de samenstelling vanhet gemeentebestuur en den raad anders dan nu. Wel is waarwas de tijd reeds lang voorbij dat de Liberalen in alles toonen doorslag gaven en de raad in hoofdzaak bestond uit per-sonen met „bekende" namen uit de leidende kringen, maar

35

hoewel er partijschappen bestonden, had de politiek in denraad toch nog geenszins zoozeer haar intrede gedaan als in dekomende jaren geleidelijk het geval werd. Het college vanB. en W. was, wat den kijk op zuivere gemeentebelangenbetreft, vrij homogeen en, voor zoover naar buiten bleek,gespeend van vergaande politieke wenschen. Bij de installatievan Dr. Zimmerman kon Ir. D. H. Havelaar, sprekendenamens den raad en wel namens #//<? leden, verklaren dat dezehun vollen steun en medewerking toezegden. Onder die om-standigheden was het ambt voor den nieuwen titularis, diemoeilijk eigen denkbeelden losliet, aantrekkelijk; de oppositie inden raad konden B. en W. gemakkelijk aan, de leiding dervergaderingen was bij den burgemeester in voortreffelijkehanden.

Later nam de oppositie toe door de intrede van elementenmet radicale opvattingen. De gevolgen van den wereldoorlogwaren van funesten invloed op de economische toestanden,Rotterdam leed geweldig door werkloosheid, gevolg van stil-stand in de havens, ontevredenheid gaf steun aan revolutio-naire woelingen, die in 1918 hun hoogtepunt bereikten. Hetwas een droevig beeld, werkstakingen kwamen herhaaldelijkvoor, de politie had handen vol werk; meermalen moestentroepen van elders, de vrijwillige Landstorm en de nieuw op-gerichte Rotterdamsche Burgerwacht, door den burgemeesterbijeengeroepen en geinstalleerd, de politie assisteeren; pro-clamaties van den burgemeester bleven niet uit, in Aprilluidde het slot: „Wanorde beteekent hongersnood".

Dat de burgemeester, die onder zulke moeilijke omstandig-heden vóór alles het gezag had hoog te houden, een zwaretaak te vervullen had, is duidelijk, waar de toestand telkensaanleiding gaf tot scherpe debatten in den raad en botsingendaarbuiten.

Gaandeweg zijn de gemoederen, toen de oorlog teneindeliep en het verkeer zich herstelde, in kalmer banen geleid entoen den 21 en September 1921 de eerste raadszitting in hetnieuwe gemeentehuis aan den Coolsingel plaats had, kon ge-zegd worden dat voor onze stad een zeer zwaar tijdperk totde geschiedenis behoorde.

Het raadhuis, bij welks totstandkoming burgemeester Zim-36

merman een leidende rol gespeeld heeft, mag als een gedenk-teeken gelden voor zijn ambtsperiode, die gekenmerkt is doorstrijd tegen den ongunst der tijden, een strijd die echter grootevruchten gedragen heeft, want Rotterdam is, trots zooveeltegenwerkende factoren, gegroeid en verder gerijpt tot hetgroote centrum van internationaal verkeer. Herinnerd zij datin die jaren de geweldige Waalhaven gereed kwam met daar-naast de eerste luchthaven voor het burgerlijk verkeer in onsland, voorts de belangrijke stadsuitbreiding in het Westen,de aanhechting van Hoek van Holland, de aanleg van denKralinger Hout. Dit laatste werk getuigt van den wenschvan Dr. Zimmerman om Rotterdam naast werkstad, ookmeer te doen zijn woonstad, een wensch die hij reeds bij zijninstallatie naar voren bracht. Dat de binnenversiering en meu-bileering van het raadhuis grootendeels bekostigd is door ge-schenken van de burgerij, is te danken aan de persoonlijkebemoeiingen van den burgemeester, die den slag had ertoeop te wekken. Ook daardoor is het gebouw een waardigeplaats van samenkomst geworden, die door de vele bezoekersvan congressen tot ver in het buitenland bekend is gewordenen het aanzien van onze stad verhoogd heeft. Bij dergelijkesamenkomsten was Dr. Zimmerman, die in hooge mate degave van het woord had, de juiste leider, banale „gelegen-heids toespraken" hield hij nooit, zoodat de N. R. Courantterecht na zijn overlijden kon schrijven: „altijd hoorde menmet belangstelling aan wat hij te zeggen had. Er was daniets in wat de aanwezigen boven de aanleiding tot hun bij-eenkomst verhief, iets algemeens of iets bijzonders, wat ook,dat men met zich mee naar huis nam". Binnen of buiten denraad sprak hij steeds met groote kennis van zaken, geheelmeester van de onderwerpen die behandeld werden. Hij waseen harde werker, streng voor zichzelf, maar niet minder vooranderen, voor wie hij geen gemakkelijke partij was. Bekendis dat botsingen met medewerkers in de gemeente niet zijnuitgebleven, veelal een gevolg van zijn dikwerf autocratischeopvattingen, die, wanneer men de balans opmaakt van zijnambtsperiode, op de debetzijde voorkomen.

Fouten had hij, wie heeft die niet? Maar zijn scherp ver-stand, zijn groote kundigheden en voortvarendheid waar het

37

de gemeentebelangen betreft, doen op die balans de credit-zijde zeer sterk overwegen.

Dr. Zimmerman was van den beginne af erop uit om dooreigen aanschouwing en diepgaande studie, vooral van degemeentebedrijven, zich een eigen oordeel te vormen, zoowelvan hoofdzaken als onderdeelen en bleek daardoor steedsvolkomen slagvaardig in het debat. Bij zijn optreden be-schikte het gemeentebestuur nog niet over eigen automobie-len, zoodat ook de burgemeester genoodzaakt was veel tevoetaf te doen, iets wat hem een welkome aanleiding was om zichook lichamelijk in te spannen, hetgeen hem trouwens steedsheeft aangetrokken; hij was een geduchte wandelaar en heeftmenige streek van ons land als voettoerist doorkruist. TeRotterdam zag men dikwijls in die jaren zijn rijzige, recht-opgaande gestalte, ook in de vergelegen wijken der uitgebrei-de gemeente en dan ontging weinig aan zijn scherpen blik.

Later, toen het bepaald noodig werd, heeft hij den stootgegeven aan de aanschaffing van een autopark ten dienstevan het gemeentebestuur.

Voor zoover bekend was Dr. Zimmerman niet aangeslotenbij eenige politieke partij, hoewel hij in het algemeen het naaststond tot de liberalen. Het is moeilijk te definieeren wat zijnpolitieke opvattingen waren; wij meenen die het beste te schil-deren door te zeggen dat die wisselden tusschen een gematigdconservatisme, gepaard aan voortvarendheid op economischterrein en een drang naar een krachtig centraal gezag, met be-knotting van den parlementairen invloed. In het gareel van eenigpartij verband zou hij zich bezwaarlijk hebben kunnen schikken.

De gemeentelijke finantiën lagen hem na aan het hart; waarhet pas gaf waarschuwde hij voor onnoodige royaliteit inuitgaven, belastingverzwaring was hem een gruwel en hetmoet hem veel gekost hebben te moeten toezien hoezeer doorde tijdsomstandigheden de gemeentelijke begrootingen toe-nemende zorgen baarden, die voor de toekomst weinig goedsvoorspelden. Uit particuliere gesprekken is ons bekend hoehij opkwam tegen de gemakkelijkheid waarop de groote ge-meenten steeds in staat waren geldleeningen op te nemen,ja hij schreef dit toe aan de concurreerende bankgroepen, diein stede van eischen te stellen aan de gemeentebesturen om

3»

bij de huishouding de tering naar de nering te zetten, o.m.door de tarieven der bedrijven te verhoogen, tegen elkanderopboden om zich de emissie te verzekeren.

In 1919 deden voor het eerst twee sociaal democratischeleden hun intrede in het college van B. en W. hetgeen, nade woelingen van het jaar tevoren, voor burgemeester Zim-merman om begrijpelijke redenen een weinig welkome ver-andering beteekende. Ook in den raad was de oppositie ver-sterkt, een stand van zaken die veel van de bekoring wegnamvoor den man die liefst eigen inzichten zag doorzetten. Ditgaf hem gaandeweg aanleiding te vreezen dat hij zijn werkmet minder enthousiasme zou gaan beschouwen en zoo be-sloot hij zijn taak liever door een ander te zien voortzetten.Toen bleek het alras hoe moeilijk het was iemand te vindenvan het kaliber van Dr. Zimmerman, in staat den last vanhet burgemeesterschap van Rotterdam, met zijn van anderegroote gemeenten zoo afwijkende bevolking, naar eisch opzich te nemen: het duurde ruim vier maanden voordat eenopvolger kon worden benoemd.

Aan zijn besluit om af te treden lag mede ten grondslaghet aanbod om namens den Volkenbond als commissaris-generaal Oostenrij k's finantiën te saneeren, een taak van dic-tatorialen aard, die hem sterk aantrok en die hij met volledigsucces heeft vervuld. Later heeft hij de vereerende opdrachtaanvaard om als voorzitter op te treden van de commissiedie fïnantieele geschillen tusschen Engeland en Mexico hadop te lossen.

Ook is hem, na zijn aftreden als burgemeester, de belang-rijke post van gezant te Washington aangeboden, hetgeenwel duidelijk aantoont hoe hoog zijn kundigheden in Regee-ringskringen stonden aangeschreven.

Was het afscheid van Rotterdam voor den Heer Zimmer-man, die het beste wat in hem was aan de gemeente gegevenhad, een pijnlijk besluit, breede lagen van de burgerij zagenzijn krachtige figuur met leedwezen gaan en betreurden hemals den geboren magistraat, die gedurende achttien jaren metvaste hand het roer gehouden had.

Een ongeschreven regel wil dat de naam van groote figureneerst na hun dood vereeuwigd worden door een verkeersweg

39

of plein dien naam te geven. Dat was de reden waarom eenvoorstel in 1923 gedaan om den Coolsingel te herdoopenin Boulevard Zimmerman toen niet tot uitvoering kwam.

De gelegenheid ervoor zal thans niet worden verzuimdom voor het nageslacht ook op die wijze den naam levendte houden van den man, die zonder twijfel onder de „groote"burgemeesters onzer stad gerangschikt moet worden.

UIT HET TESTAMENT VAN DEN KOOPMAN-DICHTER FRANS DE HAAS

Wijders verklaarde hij testataur te legateeren aan hetEerwaarde Kunstgenootschap Natura et Arte, waarvan hijtestateur tegenwoordigh een lid van is, doch zoo het voor-noemde Kunstgenootschap op zijn testateurs overlijde mogteuytgestorven off vernietigt zijn, alsdan en in dien gevalle,maar anders niet, aan zijn testateurs neeff Nicolaas Versteegh,maeckelaar alhier, alle de handschriften van voornaeme dich-teren, onder hem testateur berustende, als van Vondel,Hoofdt, Vollenhoven, Monen en diergelijke. Vorders ver-klaerde hij testateur te praelegateeren aan zijn Oom van hee-len bedde Mr. Gerard de Haas, alle de handschriften van zijntestateurs vaeder zaliger Jan de Haas en van zijn testateursgrootvader zaliger Frans de Haas "

Protocol van notaris A. Coxius van den AbeeleInv. N° 1717, N° 23 d.d. 10 Augustus 1737.

40

i i . Het teekenen van het request antidotaal ten huize van J. Cornets de Groot, 1785. Naar een kopergravurein het Gemeente-archief.