IN DE BAN VAN HET ONBEKENDE

HET LEGENDARISCHE RIJK VAN PRIESTER-KONING JOHANNES

Typologie van de vervalsing

Op welke voor manieren kon men in de Middeleeuwen verifiëren of iets echt of vals was?

↓

‘Vervalsing’ werd ingezet om het wereldbeeld weer kloppend te krijgen, in overeenstemming met de voorgestelde werkelijkheid

ORDE(theologische waarheid, een idee, een instelling)

`Misschien heeft geen enkel tijdperk het recht andere tijdperken de moraal voor te schrijven', zo eindigde Eco zijn voordracht

1581

Baudolino: fantast, leugenaar, fabulant

Apologie van de leugen?Lofzang op het creatieve gebruik van de leugen?

Apologie van de utopie, van de bedenksels die de wereld bewegen

NOMOS

Otto van Freisingca. 1112 - 1158

Oom van Frederik BarbarossaBisschop van Freising (v.a. 1138 )

1156-1157

Eerste vermelding van ‘Pape Jan’: Otto vermeldt in zijn Cronica een ontmoeting in 1144 met de Syrische bisschop Hugo van Gabala, van wie hij had gehoord dat een zekere ‘Pape Jan (Presbyter Iohannes)– zo namelijk pleegde men hem te noemen’, enkele jaren tevoren de Meden en de Perzen verslagen had

Deze Johannes, afstammeling van de Drie Koningen, zou als priester-koning heersen over een rijk in het uiterste oosten van de wereld en het nestorianisme zijn toegedaan (een sekte van oosterse christenen, veroordeeld tijdens het concilie van Efeze in 431)

Na deze overwinning had hij de christenen in Jeruzalem te hulp willen schieten maar was er door het wassende water niet in geslaagd met zijn leger de Tigris over te steken

Val van Edessa, 1144

Men herinnert zich dat in 1122 de toenmalige paus, Calixtus II, een merkwaardige oosterling ontvangen had die zich uitgegeven had voor de patriarch van Indië, en die tegenover de paus, het hoofd der ganse christenheid, tamelijk eigengereid was opgetreden. Men had hier in Europa nog nooit van een patriarch van Indië gehoord, ook de paus wist er niets van, en ook na zijn bezoek aan Rome had men nooit meer iets van deze figuur vernomen. Maar één ding stond in 1146 ineens duidelijk voor de geest: deze patriarch had zich Johannes genoemd!Calixtus II

Manuel I Komnenos(1120 –1180)

Keizer van Byzantium van 1143 tot 1180

1165, brief van Presbyter Johannes aan de Byzantijnse keizer

‘Ik, Presbyter Johannes, bij de kracht en macht van God en onze Heer Jezus Christus heerser der heersenden, wens Manuel, heerser van de Romaioi, gezondheid en het eeuwige genot van de goddelijke zegeningen toe…’

Manuel I Komnenos(1120 –1180)

Keizer van Byzantium van 1143 tot 1180

‘Het was onze majesteit ter ore gekomen dat u onze voortreffelijkheid zeer hoogachtte en dat u kond is gedaan van onze grootsheid. We hebben echter van onze gezanten vernomen dat u ons iets moois en vermakelijks wilde zenden, ter verstrooiing van onze goedertierenheid. We aanvaarden het geschenk van ganser harte, en via onze zendbode sturen we u van onze kant een teken, verlangend als we zijn te horen of u, met ons, de rechte weg volgt en of u in alles en door alles gelooft in onze heer Jezus Christus’

Mirabilia van de Oriënt: Ktesias van Knidos (4e eeuw v.chr.), Plinius (1e eeuw n.chr.), Solinius (3e eeuw), Martianus Capella (4e,5e eeuw), verhalen van Alexander de Grote (Alexanderroman, 3e eeuw)

128

‘Ik, Presbyter Johannes, ben heerser der heersenden, en bezit elke rijkdom die zich onder de zon bevindt, en overstijg alle koningen op deze aarde in deugd en macht. Tweeënzeventig koningen betalen ons cijns. Mijn macht strekt zich uit over de drie Indiën, en vanaf India Maior, waar het lichaam van de apostel Thomas rust, loopt ons grondgebied door tot in de woestijn, tot aan de grenzen van de Oriënt, en verder in westelijke richting, tot aan het verlaten Babylon bij de toren van Babel’

‘We kunnen het op deze plek niet naar behoren hebben over onze glorie en onze macht. Maar als u naar ons toe komt zult u zeggen dat we waarlijk heerser der heersenden zijn van de hele aarde. Voorlopig hoeft u uitsluitend te weten dat ons grondgebied zich naar de ene kant vier maanden gaans strekt en dat niemand weet tot waar het aan de andere kant reikt.Als u de sterren in de hemel zou kunnen tellen, dan zou u onze bezittingen en onze macht kunnen meten’

→1165

→1177

Presbyter Johannes ‘heerser der heersenden’? Waren de nestorianen niet in 431 op het concilie van Efeze tot ketters verklaard? De Paus is de heerser der heersenden: ‘Apostolica sedes (…) omnium in Christocredentium caput est et magistra, domino attestante’ (de paus staat aan het hoofd van de hele christenheid en zijn onderdanen dienen zich aan het pauselijk gezag te onderwerpen)

Johannes van Pian der Carpini, Geschiedenis van de Mongolen, die bij ons Tataren worden genoemd (1245 – 1247) → strijd tussen de Grote Khan en Presbyter Johannes (koperen poppen met Grieks vuur)

Reis naar het Mongolenrijk (1253 –1255) → ‘Ze hebben me ook verteld dat er voorbij Cathay een gebied is waar je nooit oud wordt (…) Ze hebben me bezworen dat het waar is, maar ik geloof het niet’Presbyter Johannes? ‘Niemand schijnt iets van hem te weten, alleen een paar Nestorianen’

De wonderen van de Oriënt (1298):

‘Karakoram is een stad …… zijn hele grondgebied’ (137-139)

‘Mijn macht strekt zich uit over de drie Indiën…’

1482 - 1483

‘En vandaar ging ieder zijns weegs, te weten: de kooplieden naar Hormuz en de anderen naar de landen van Abessiniëzuidwaarts, in het bijzonder naar de stad Senwa [Saba] waar Pape Jan resideert. En ook gingen er naar een andere plaats, Egrysohulla [?] genaamd, zuid-zuidoostwaarts van Aden, waar men zegt dat het lichaam van Sint Thomas rust. In dat land kan men kwalijk geraken om diverse redenen hierna genoemd’

Geschreven teksten als ultieme bron van kennis → de Bijbel

Observaties moesten altijd in overeenstemming zijn met wat in de Bijbel stond. Hetzelfde gold voor niet-Bijbelse teksten die autoriteit genoten, zoals de teksten van Plato en Aristoteles

De grote intellectuele uitdaging in de Middeleeuwen was dus niet het maken van modellen waarin observaties passen maar het maken van modellen waarin geschreven teksten en observaties correspondeerden met de Bijbel. Door een veelvoud aan elementen uit teksten met autoriteit te gebruiken in de Brief van Pape Jan gaf de schrijver de tekst autoriteit. De fantasie-elementen versterkten dus de geloofwaardigheid van de tekst, in plaats van dat ze er afbreuk aan deden

‘Het eerste deel opent met een poging aan te tonen dat de brief van Pape Jan niet is bedoeld als serieuze informatie over de middeleeuwse Oriënt, zoals vaak wordt gedacht, noch in de middeleeuwen steevast als zodanig werd opgevat. Hierop volgt een kritische bespreking van eerdere pogingen de brief als utopie te lezen’

‘De beslissing om een brief …… de goddelijke zegeningen toe’ (131-132)