Zaterdag 16 augustus 2014 www.limburger.nl

horizonachtergrond

door Johan van de Beek

T ik ‘MH17’ en ‘conspiracy’ inop Google. Bijna vier mil-joen hits. Vier miljoen.Sinds het toestel van Malay-sia Airlines op 17 juli, onder-

weg van Amsterdam naar Kuala Lum-pur, crashte in Oekraïne, houden veleduizenden mensen over de hele wereldzich bezig met het construeren vantheorieën over wat er met het toestel isgebeurd. Dat zijn, voor een belangrijkdeel, ook mensen die al alternatievewerkelijkheden koesteren over 9/11, deaanslagen in Madrid en Londen, de‘ware bedoeling’ achter aids en ebola,de dood van Lady Di en het verdwijnenvan Malaysia Airlines MH370. Het jour-naal van acht uur is een lachertje inhun ogen, achtergronden in krantenzijn regeringspropaganda.Rekening houden met de resultatenvan onderzoeken die door experts wor-den verricht. is volgens complotdenkers

zinloos. Die rapporten zijn slechts offi-ciële versies, witwasoperaties die dewerkelijkheid moeten verhullen. „Veelmensen geloven dat de werkelijkheiddie de media presenteren niet de echtewerkelijkheid is. Wat op het eerste ge-zicht de werkelijkheid lijkt te zijn, isniet meer dan een façade. Die façade ishet geraffineerde werk van mensen dieer belang bij hebben dat de ware werke-lijkheid aan het oog wordt onttrok-ken’’, aldus Maarten van Rossem (voor-woord in het boek Complot! uit 2006).Het complot kan, zoals in het geval vanMH17, verschillende gedaantes aanne-men, variërend van voorbij de randenvan de waanzin (MH17 is/was de ver-dwenen vlucht MH370) via het aanwij-zen van ‘de gebruikelijke verdachten’(Israël, de zionisten, de illuminati) tot‘Oekraïne deed het’.Voor de meeste van dit soort theorieëngeldt, merkt Van Rossem op, dat de wa-re werkelijkheid die complotdenkersveronderstellen doorgaans oneindig

veel ingewikkelder is dan die zichtbarewerkelijkheid. De meeste theorieën slui-ten niet alleen toeval en menselijk falenuit. Ze gaan ook uit van de sinistere sa-menwerking tussen vaak honderden ensoms duizenden mensen, van de top-pen van tegen de eigen bevolking sa-menspannende regeringen tot aan me-dia die meewerken aan een onvoorstel-bare cover-up, die ook nog eens levens-lang zwijgen van alle deelnemers ver-eist. Rationele argumenten tegen dewaarschijnlijkheid van dit soort samen-zweringen worden weggewimpeld alsniet ter zake doende of, natuurlijk, on-derdeel uitmakend van Het Complot.Wetenschapper Carl Sagan schreef inBroca’s Brein dat zij die (bijvoorbeeld)geloven dat ze kunnen leviteren, deplicht hebben om dat te bewijzen vooreen publiek van sceptici. „De bewijslastrust op hun schouders, niet op die vanhen die hun claims dubieus achten.”Dit geldt ook voor samenzweringstheo-rieën. Sagan (1932-1996) schreef zijn

woorden veertig jaar geleden. Als waar-schuwing zijn ze nooit actueler ge-weest, zeker sinds de opmars van hetinternet dat iedereen tot ‘publicist’ en‘onderzoeker’ heeft gemaakt. Socialemedia hebben hele legers van leunstoel-generaals en commentatoren voortge-bracht die, vaak niet gehinderd doorkennis over het verschil tussen feitenen aannames, hun alternatieve versiesvan het wereldnieuws uitventen. Zijworden, zoals Bertrand Russell ooitschreef, gedreven door de wil om te ge-loven en niet door de wil om te achter-halen (wat precies het tegenoverge-stelde is). De omvang van de groep ‘ge-lovigen’ is enorm en het valt op dat dezogeheten serieuze media niet of nau-welijks aandacht besteden aan wat eenformidabele concurrent is geworden alshet gaat om het verspreiden van‘nieuws’. Als het grote publiek uiteinde-lijk geen onderscheid meer kan of wilmaken tussen informatie en desinfor-matie en rond de klok ongeverifieerde

I E D E R E E N Z I J N E I G E N

werkelijkheid

Een greep uit de vele beelden op internet die een rol spelen in de complotten rond MH17. Centraal staan de ‘kogelgaten’ inde rompresten van het vliegtuig en uitspraken van de Michael Bociurkiw (OVSE) gedaan in een interview met Susan Ormis-ton (foto rechtsbeneden).

Meng onjuiste, ongecontroleerde of vervormdeinformatie, verwarring en paranoia met elkaar en je

krijgt een cocktail genaamd complot.Over selectief omspringen met de feiten, het

uitschakelen van een kritische geest, een onlineleger vanleunstoelgeneraals en de onstilbare behoefte

aan alternatieve werkelijkheden ter verklaringvan gruwelijke gebeurtenissen. Zoals MH17.

berichten tot zich kan nemen, wordthet speelveld waarop serieuze journalis-tiek zich dient te begeven, steeds klei-ner. Wat MH17 betreft, heb ik de afgelo-pen dagen de minst waanzinnige theo-rie proberen te toetsen door die langsde maatstaven te leggen die ‘oude me-dia’ hanteren en door hoor en weder-hoor toe te passen. Die theorie waar het

om draait, luidt dat niet Russische sepa-ratisten met een BUK-raket MH17 neer-haalden, maar dat het toestel door eenSukhoi-25 gevechtsvliegtuig van de Oek-raïense luchtmacht werd neergehaaldin een false flag-operatie om Ruslandde schuld in de schoenen te kunnenschuiven.Dit verhaal heeft de afgelopen dageneen zekere mate van legitimiteit gekre-gen, omdat journalisten zoals JoostNiemöller (ex-HP/De Tijd en NieuweRevu) en Robert Parry (ex-AssociatedPress en Newsweek) er stukken overschreven die via sociale netwerken wer-den verspreid. Uiteindelijk nam ook deredelijk serieuze Maleisische krant NewStraits Times het verhaal over, welis-waar twee dagen later gevolgd door eenontkennend vervolgverhaal, maar toenwas deze theorie al viral in steeds brede-re kringen.Een van de belangrijkste ‘bewijzen’voor de ‘Oekraïne deed het’-these zijnopmerkingen die OVSE-woordvoerder

Michael Bociurkiw maakte in een tv-in-terview op 29 juli met omroep CBC (on-line beschikbaar). De Canadees Bociur-kiw was een van de eerste westerlingenop de rampplek en in het interviewspreekt hij over wat hij heeft gezien.Letterlijk zegt hij op een gegeven mo-ment: There have been two or three piecesof fuselage that have been really pockmar-ked. It almost looks like machinegun fire,very very strong machinegun fire that hasleft these unique marks. Even later vraagtde verslaggeefster of hij resten van eenraket heeft gezien. Nee, zegt Bociurkiw,but even if it was there, we don’t have tho-se trained eyes to pick that up. But nowthere are experts here who would be ableto. Om Bociurkiw op te kunnen voerenals bewijs, is een aantal dingen nodig: jelaat het cruciale woord almost (bijna)weg als je hem citeert en je beperkt jewat de opmerkingen over de raket be-treft tot de ontkenning dat hij restenheeft gezien. Dat hij en zijn mensenniet getraind zijn om dit soort waarne-

mingen te doen en dat daar expertsvoor nodig zijn, laat je natuurlijk hele-maal weg.Zo creëer je een smoking gun.Inmiddels is Bociurkiw, zonder daarzelf bij betrokken te zijn, getuige à char-ge in complotland. Zijn woorden wor-den vertaald als ‘OVSE-monitor: vlieg-tuig door machinegeweer neergehaald,geen sporen van raketinslag’ ,‘OVSE-waarnemer bevestigt: kogelga-ten’ en ‘Vlucht MH17 neergehaald doormitrailleurvuur’. En dan beperk ik metot een kleine greep uit de Nederlandsenieuwskoppen op sociale netwerken enalternatieve nieuwssites. Ik vroegBociurkiw per mail om een reactie endie kreeg ik gisteren: „Ik maak geenclaims. We zijn geen experts.” Selectiefomspringen met citaten en feiten werdooit, in ‘ouderwetse’ journalistiek, alseen doodzonde gezien.In het tempo waarin de digitale nieuws-molens van nu draaien, is het haast eenkwaliteit geworden.

Veel mensen gelovendat de werkelijkheiddie de mediapresenteren niet deechte werkelijkheid is.Maarten van Rossem

“

E7 GO-E06R