":,;- ,!~' Voorspel· to:Fde-1Wêede-,''Ç[ei'èldoo:rlog -in Nederland-_e;. :.i_ -J LIJ.:: r-- --')r- -:t. -van -liétWaárdetC

'Eet(hiè~ae:\toorspe1:!i ztillerï- k6lÎ1end~c:generaties studerenden, die

-óok/iFiiilt/ndg-ÎëzenVve~uchtEhï-biJhet opstellen-van hun litera­

tUurlijst-~ kis: tehniî.fiste de s'mdre· -der: geschiedenis dan niet geheel

zóri.der;';het-iez~nvaiiboekéri:gept-ógreJilrneerd zal zijn.

:; Het boek dat dr L~ i-derirohg'")gê"éblll-even heeft,. is door een groot ge­

deelte .;re.n de per::: :-rilé+:ge jûichJ l:hi:evangeth Grote stuJclcr:m'- eru.:lt ver-

- schenen in- Vrijwel ailè""'dagblè.O:én': en,:weekb1aden."'KTitiscM stemlnen

werden zacht getimbreerd gehöota-~J:\.laarbij-dé~plicht,--snel-te :::J'Jeten

lezen missclrleti-- \.iel eens de kr'it<ls6hè zin- der: sc;ribentén ,iet\vat i:e8ft

beneveld. -Jk achtèrgrOnden van--fl!èt"werk aclit ik voldoend.e beke~d,

menige-lans isd.EiliXov~r gebroken'.:-Het oorlogsdocumentatie-in3titu1.lt

is voor de jongere generatie his1;bi'ici geen heilie h1.li.sje, z'~nL:;

de oorlog '40-'45 dat nièi is.-De monopoliep0~itie, die-de directeur

(wellicht nölens-voleris) bezJ.t:-t~n aanzien van ondc.":'zó'ek--ó'P' bepaal­

de aróhieven, isL~i~Plaatsf;~o~kal kan sc~jvcr dezes~méér begrip

opbrengen voor de~i:hiu.inentatie,-dat de -inhoüd?.(,an- archiëvcr:. in en­

kele- g'evallen \i-abrlo~ig onb(éicena:-moet bB:_jvèn~;-dan- eillë'ele zijnar

generatiegenoten lief is. Ik houd nu eenmaal niet Vrol 'petite his­

toire' waar d:i-e'~slecn:'lf~!:l'i:npei(\"':'einpar-i:em' :"beöefend wordt. De mate

waarin uiteen> aÎ''chief geput inae~' worden'; moe t h-ic t van te vore:i,

maar in overleg -ntEit de ondetzbekerop-het àrchief-bepaald worden.

Gedeélde verantwoordelijkheia{zoals bij dit boek van De Jong het

geval is (minister -opdracnige.v~r- en de schrijver) moet ten allen

tijde vermeden worden, al wordt de sëhrijvervolledig vrijgelaten.

Het boek zelf nu ter t~fel. Dit eers_te deel ven een serie heeft mij

met diep respect voor de schrijve'1:"-;vê:t'Vu.ld~':-1)estijl is soepel, al­

tijd leesbaar-, de opbouw van he{'-vérhaal evenwichtig, de lijn altijd

getrokken in de richting van schrijvers bed'Óeline, nl. het duide:l.ijk

maken van factoren, gebetlftenissen, verhoudingen, die in de tveede

wereldoorlog het leven in Nederland mede beïnvloed hebben.

Deze hooggewaardeerde kWaliteitên worden met nadruk vooropgesteld.

De schrijver erkent, 'd"à~ door 'de 6pietLv3.n zijn boek vee} va..':l \.,rat

gebeurde in de door heml'-Jeschre-.~<::nperîode buiten beschouwing blijft,

omdat aan geen sprake:;~atfvan eén verbinding metl

die We:i:eldoorlog.

-netbóskis geen poeJnB- tot geschiedschrijving vàn het interbellum". ; ; ..: .. ~..

":,;- ,!~' Voorspel· to:Fde-1Wêede-,''Ç[ei'èldoo:rlog -in Nederland-_e;. :.i_ -J LIJ.:: r-- --')r- -:t. -van -liétWaárdetC

'Eet(hiè~ae:\toorspe1:!i ztillerï- k6lÎ1end~c:generaties studerenden, die

-óok/iFiiilt/ndg-ÎëzenVve~uchtEhï-biJhet opstellen-van hun litera­

tUurlijst-~ kis: tehniî.fiste de s'mdre· -der: geschiedenis dan niet geheel

zóri.der;';het-iez~nvaiiboekéri:gept-ógreJilrneerd zal zijn.

:; Het boek dat dr L~ i-derirohg'")gê"éblll-even heeft,. is door een groot ge­

deelte .;re.n de per::: :-rilé+:ge jûichJ l:hi:evangeth Grote stuJclcr:m'- eru.:lt ver-

- schenen in- Vrijwel ailè""'dagblè.O:én': en,:weekb1aden."'KTitiscM stemlnen

werden zacht getimbreerd gehöota-~J:\.laarbij-dé~plicht,--snel-te :::J'Jeten

lezen missclrleti-- \.iel eens de kr'it<ls6hè zin- der: sc;ribentén ,iet\vat i:e8ft

beneveld. -Jk achtèrgrOnden van--fl!èt"werk aclit ik voldoend.e beke~d,

menige-lans isd.EiliXov~r gebroken'.:-Het oorlogsdocumentatie-in3titu1.lt

is voor de jongere generatie his1;bi'ici geen heilie h1.li.sje, z'~nL:;

de oorlog '40-'45 dat nièi is.-De monopoliep0~itie, die-de directeur

(wellicht nölens-voleris) bezJ.t:-t~n aanzien van ondc.":'zó'ek--ó'P' bepaal­

de aróhieven, isL~i~Plaatsf;~o~kal kan sc~jvcr dezes~méér begrip

opbrengen voor de~i:hiu.inentatie,-dat de -inhoüd?.(,an- archiëvcr:. in en­

kele- g'evallen \i-abrlo~ig onb(éicena:-moet bB:_jvèn~;-dan- eillë'ele zijnar

generatiegenoten lief is. Ik houd nu eenmaal niet Vrol 'petite his­

toire' waar d:i-e'~slecn:'lf~!:l'i:npei(\"':'einpar-i:em' :"beöefend wordt. De mate

waarin uiteen> aÎ''chief geput inae~' worden'; moe t h-ic t van te vore:i,

maar in overleg -ntEit de ondetzbekerop-het àrchief-bepaald worden.

Gedeélde verantwoordelijkheia{zoals bij dit boek van De Jong het

geval is (minister -opdracnige.v~r- en de schrijver) moet ten allen

tijde vermeden worden, al wordt de sëhrijvervolledig vrijgelaten.

Het boek zelf nu ter t~fel. Dit eers_te deel ven een serie heeft mij

met diep respect voor de schrijve'1:"-;vê:t'Vu.ld~':-1)estijl is soepel, al­

tijd leesbaar-, de opbouw van he{'-vérhaal evenwichtig, de lijn altijd

getrokken in de richting van schrijvers bed'Óeline, nl. het duide:l.ijk

maken van factoren, gebetlftenissen, verhoudingen, die in de tveede

wereldoorlog het leven in Nederland mede beïnvloed hebben.

Deze hooggewaardeerde kWaliteitên worden met nadruk vooropgesteld.

De schrijver erkent, 'd"à~ door 'de 6pietLv3.n zijn boek vee} va..':l \.,rat

gebeurde in de door heml'-Jeschre-.~<::nperîode buiten beschouwing blijft,

omdat aan geen sprake:;~atfvan eén verbinding metl

die We:i:eldoorlog.

-netbóskis geen poeJnB- tot geschiedschrijving vàn het interbellum". ; ; ..: .. ~..

geworden." Toch. be:r::eikt. (ie ..sch,rijver veel tot dieper begrip van dié.... - - _. ". . .... ". . ;. " ~ ,

periode. Een reproductie van het d,?orh,em ~ebodene zul t U hier nit:·:

vinden,. daartoe zij he~ boek zelf te~.lezing warm aanbev~len.

De leesbaarheid, d~ soepelheid van stijl zijn onmi~kenbarekwa~itei­

ten, . zij .houden echter ook gevaren in. De. soepelheid leidt tot. vlalc-·

heid, soms tot saaiheid, die ook veroorzaakt wor~t door de wil tot....

streven naar eenz.o groot mogelijke objectivite~t. De persoonJ.ijkb:..:

van de schrijver gaat dan als het ware schuil achter zijn bronnen~.. . . 1 :~:;.

die hij I öntmenseLij-kt I laat sp~eken. Wellicht hebben degene!!,. di:.

stellen, dat>de werkloosheidellende door De Jong niet voldie~~~ i.s

weergegeven, hierin een aanknopingspunt. De schrijver loopt ..er ge,,::::'

zins langs,. zijn .verhaal i·s echter wat. bloedeloos. Hierbij kan ",or-·

den opgemerkt, dat De Jong niet de bevolkingsaanwas noemt als fac·

tor; terwijl Nederland in verhouding .tot SkandÎ:navUl, Fit:il-and,

Engeland, Zwitserland, Duitsland, ,B.elgU! en Oostenrijk een relat5 (.. _

(hoewel dalend) hoog geboortecijfer had (M, Baumont, La Faillite

de la Pa.j.x, 2, 1~614, p. 634). Tevens'mis ik bij'deJna~tregelen tç-,;'. . . -. .' ..' .

ontslagen de be~luiten. tot werkt~jdsv~rk~rtingc(bv~bij ~?9~vens,

Joh. de Vries, Hoogov~~s IJmuiden.19lS.,..196S, .1968,p•.449).

Ongetwijfeld kent de' schrijver zijn bronnen, expert als hij is.

Het notenapparaat liet mij toch af en toe in de steek. Het.ontbr()···

ken van een lij st van de in de noten geciteerde bronnen en lit8L\~'

tuur vind ik jammer~ Bij de beschrijvi~ van cODllIlunistische.. actj-·

viteiten schiet m.~ i.. het notenapparaat .te kort •. Het noemen 'Y~

J. de Kadt, 'Uit mijn cormnunistentijd', .als enige bron voorincr:.. :,

minerende opmerkingen over Wijnkoop lijkt mij onvoldoende (p. lO~·

110). Wanneer de veranderende houding van de CPN ten aanzien van

Indië wordt aangedUid, geschiedt dat zonder verwijzing (19l)! .

. Voor de beschrijving van communistische. activitei t~m heef.t ,schrij' .. : .. ' .. "

vooral gebruilc gemaakt van de overzichten· van de Centrale Inlich·~.~.

gendienst: op pagina's waar PPH of CPN,met name genoemd.worden, j.::-•... - : • '1'

dat 27 maal, terwijl 19 keer naar ander~ 'bronnen wordt verwez,en.

Het materiaal van de CIwordt niet na~er omschr~v~n, de kwali tei J:.

niet gemeten. Ontstaan en aardyan de diens.t worden aangeduid (p.:.'

57,221), met. als soort conclusie. door de chef, lt.kol•. '. . . , . . ~ -' '. : ..!

T. S. Rooseboom: 'Het grote vooXÀeel. van. deze organisatie was, d~;:. . .'. ",,: .;:i

zij geheim was. Er ·waren·weinig .mensen. Het pleit ,vo,qr.<;i~ d~~?,st:• ,. '-. I"

dat wij nooit ongelukken hebben gemaakt.' De Jong tekent daarbij

geworden." Toch. be:r::eikt. (ie ..sch,rijver veel tot dieper begrip van dié.... - - _. ". . .... ". . ;. " ~ ,

periode. Een reproductie van het d,?orh,em ~ebodene zul t U hier nit:·:

vinden,. daartoe zij he~ boek zelf te~.lezing warm aanbev~len.

De leesbaarheid, d~ soepelheid van stijl zijn onmi~kenbarekwa~itei­

ten, . zij .houden echter ook gevaren in. De. soepelheid leidt tot. vlalc-·

heid, soms tot saaiheid, die ook veroorzaakt wor~t door de wil tot....

streven naar eenz.o groot mogelijke objectivite~t. De persoonJ.ijkb:..:

van de schrijver gaat dan als het ware schuil achter zijn bronnen~.. . . 1 :~:;.

die hij I öntmenseLij-kt I laat sp~eken. Wellicht hebben degene!!,. di:.

stellen, dat>de werkloosheidellende door De Jong niet voldie~~~ i.s

weergegeven, hierin een aanknopingspunt. De schrijver loopt ..er ge,,::::'

zins langs,. zijn .verhaal i·s echter wat. bloedeloos. Hierbij kan ",or-·

den opgemerkt, dat De Jong niet de bevolkingsaanwas noemt als fac·

tor; terwijl Nederland in verhouding .tot SkandÎ:navUl, Fit:il-and,

Engeland, Zwitserland, Duitsland, ,B.elgU! en Oostenrijk een relat5 (.. _

(hoewel dalend) hoog geboortecijfer had (M, Baumont, La Faillite

de la Pa.j.x, 2, 1~614, p. 634). Tevens'mis ik bij'deJna~tregelen tç-,;'. . . -. .' ..' .

ontslagen de be~luiten. tot werkt~jdsv~rk~rtingc(bv~bij ~?9~vens,

Joh. de Vries, Hoogov~~s IJmuiden.19lS.,..196S, .1968,p•.449).

Ongetwijfeld kent de' schrijver zijn bronnen, expert als hij is.

Het notenapparaat liet mij toch af en toe in de steek. Het.ontbr()···

ken van een lij st van de in de noten geciteerde bronnen en lit8L\~'

tuur vind ik jammer~ Bij de beschrijvi~ van cODllIlunistische.. actj-·

viteiten schiet m.~ i.. het notenapparaat .te kort •. Het noemen 'Y~

J. de Kadt, 'Uit mijn cormnunistentijd', .als enige bron voorincr:.. :,

minerende opmerkingen over Wijnkoop lijkt mij onvoldoende (p. lO~·

110). Wanneer de veranderende houding van de CPN ten aanzien van

Indië wordt aangedUid, geschiedt dat zonder verwijzing (19l)! .

. Voor de beschrijving van communistische. activitei t~m heef.t ,schrij' .. : .. ' .. "

vooral gebruilc gemaakt van de overzichten· van de Centrale Inlich·~.~.

gendienst: op pagina's waar PPH of CPN,met name genoemd.worden, j.::-•... - : • '1'

dat 27 maal, terwijl 19 keer naar ander~ 'bronnen wordt verwez,en.

Het materiaal van de CIwordt niet na~er omschr~v~n, de kwali tei J:.

niet gemeten. Ontstaan en aardyan de diens.t worden aangeduid (p.:.'

57,221), met. als soort conclusie. door de chef, lt.kol•. '. . . , . . ~ -' '. : ..!

T. S. Rooseboom: 'Het grote vooXÀeel. van. deze organisatie was, d~;:. . .'. ",,: .;:i

zij geheim was. Er ·waren·weinig .mensen. Het pleit ,vo,qr.<;i~ d~~?,st:• ,. '-. I"

dat wij nooit ongelukken hebben gemaakt.' De Jong tekent daarbij

',,'1'

.; 0'·

• I .~: I ; ,

~:'Ze wist althans tijdens haar we~kzaamheid geheel buiten de- : -~ ......;.' .. " __~ (" .

publiciteit te b~ijven.' De afhankelij~eid.van de:dienst van con-...

tactpersonen (waarvan De jong op p. 56 ee~ k9rte opsomming gee~t)

moet bijIU3, wel ~eleid hebben tot gekleurde, gegevens. Helaas kunnen

,. anderen dan ,de schrijver hierover geen zekerheid ve~erven.

"', -

De Russische politiek ir. de jar....n na 1934 tot 1939 wordt behandeld

zonder literatuurverwijzingen, de engelse krijgt wel wat notenwerk

., mee; ai '.mis ik een verwijzin€; naar Taylo~'sH)rigins·':.(p;'476 vl~g)."Dit o~k n.a.v. de opmerking OP\,. 112,:.waar· De Jorig de "Derde Politie-

,. ".,.. ; ", '

':ke brie~ uit 1929 van de :'ërn cit~~rt: I ••• de OOI.'log tegen Sowjet-

/~si~d .(~ .. ) ligt al Opge's16t~n ~n 'de' politiek;' d;i~ de bourgeoisie

'1;~~.'~o~rt: ( •.• )' Van' de N~der~~dS~'~o~geOiS~e is bijv'. ':de niet-. '. • ."r' "" ~. " '.' • ~-~" '. p. .:,.' i : - . . "

erkenning der Russische regering een verkapte:~orlogsdaad,gelijk-• • ' .. ' ~.. '..:" '. .J .... • ".,

staande, aan het afireken der ·diploIPatiek~..betrekkingeri.' De angst van. • .r ':"~;.. '_~.-. E.:. ., ... , .... _.-r~ .

Stalin,. betrokken te worden in een internationaal co~ict, waarbij

hij de kastanjes uit het vuur zoump.e,.tl$::1,rugen C'p~ 700·'~.gg.),hee=t- '. . ,~ .. :- .:1,; .. ,.:.'.,:.:: ......... I ... , . ". : ,

niet alleen. zijn politiék in q;~nar'~~ede~.~,en .wintig' en die.' in de

Spaanse burgeroorlog'b~'th;î6éd,-,~~~..~oeg opk terug op. 'de, cPN~ ':_,. ..... r ..··... ~"'l_ •. ::~C·~.·. ~.~ . :...•.

De opmerking van K. (:p':'~708 y~._ P~r~:.!~r'! :.M-ïf:r. ,Dui:ts-RLrssisch bondgenoot-I, .'.. ':.;.1. -.. ;"V - ... . . ~ 1 ...,. •

. schap wordt dan misschien.,begr~~e2t:~,~~ö~,,",Dikbondgenoo'tscha~laat

De Jong ook vrijwel voetnootl~o~_9?~~~~~~e~~~478i699tvfgg.).. :... :'1·-· ~ '~l')i-:.)J l"\.L:~îi.-t~1

. . ~ '-'f-,l: . I ~ ;~"t-~~:.~·· -:' .' _.', r'-

Het gesprek :van Chamberl~iIl m.et ·}li·tle~.' 0P9:.il>PJ7~j 1938i-->tei "Bè1-hhi;é'sgaden.

,,,, wordt door' De Jong niet v~rn{~i'd.· Ilé'-~EJ{~\'T(~.r~im.P~;;.1~f)Vérm~itff'c;,

,E;!.chte~, dat daar'door Hit:t~~":gk-~ti~s~a~!n,Nede.rJ.~:eribi3'e1!;gf"ë~I~tjh;11 J.l:>)''':- .' ..: I ., ... r·~. .... .- :~~\~f1 .:..U· .. r -'t u.:::'\:-.:'\~

, pevest;igd•.. Is dit ook met het akkoord v~.,J1Unchen-h~tgeval -gew'è"ést?

f·'··~i·~~er.·géval vem~ldt De ·JOnlt(p.4~O)~::;~i dat aa.h:tasU~·fib!Q~ .. ... ... ,.' . ' . .:.\ _./ ,~ '~-'. .:.."\ ',_ J •

:JI;itler van Nederland, België o~ ?1ofÏ~~eFl~~J.Iledio fe-prti.l.äriéJ l939.~ . " ; i'.,:'· '.. l ,- , .' c:;',

vQor d,e Engelse ~n Franse reger~ngen e~~· ca,!?;\\s belli·,z'OlCzi'Jn. D:Lt'1- ' .•.•• i.:-~:.-J.tJ.·' .... '\0'-' .·.i~,(·;-\·'

.wordt gestaafd met een verWijzing n~ ~~:lö;bQ.ek.van' R/'~' Ovér'Rtrai-.', ~.... . --srl ~ ... '.... :.J,.~J. •

t~,:... .A:lber-t 1- Leopold III~ p.321-322, een boek van Belgische makelij~'

Niet dus met een verwijzing naar een Nederlands archie~, bijv. naar

Buitenlandse Zaken, terwijl ongetwij~eld ook een nota van deze strek­

king daar is te vinden. Eovengemeld ministerie wordt, evenmin als

.ándere, dikwijls, in.: de -·erwijz~~en·-genoemd. In totaal wordt 18 keer

naar departementale archieven venle'Z'en, 6 x naar die van buitenlani­

se zaken, 12 x naar die van sociale zaken. Zijn de archieven ervan

verder verdwenen, of niet toegankelijk geweest? Hoe het ook' zij,

247

',,'1'

.; 0'·

• I .~: I ; ,

~:'Ze wist althans tijdens haar we~kzaamheid geheel buiten de- : -~ ......;.' .. " __~ (" .

publiciteit te b~ijven.' De afhankelij~eid.van de:dienst van con-...

tactpersonen (waarvan De jong op p. 56 ee~ k9rte opsomming gee~t)

moet bijIU3, wel ~eleid hebben tot gekleurde, gegevens. Helaas kunnen

,. anderen dan ,de schrijver hierover geen zekerheid ve~erven.

"', -

De Russische politiek ir. de jar....n na 1934 tot 1939 wordt behandeld

zonder literatuurverwijzingen, de engelse krijgt wel wat notenwerk

., mee; ai '.mis ik een verwijzin€; naar Taylo~'sH)rigins·':.(p;'476 vl~g)."Dit o~k n.a.v. de opmerking OP\,. 112,:.waar· De Jorig de "Derde Politie-

,. ".,.. ; ", '

':ke brie~ uit 1929 van de :'ërn cit~~rt: I ••• de OOI.'log tegen Sowjet-

/~si~d .(~ .. ) ligt al Opge's16t~n ~n 'de' politiek;' d;i~ de bourgeoisie

'1;~~.'~o~rt: ( •.• )' Van' de N~der~~dS~'~o~geOiS~e is bijv'. ':de niet-. '. • ."r' "" ~. " '.' • ~-~" '. p. .:,.' i : - . . "

erkenning der Russische regering een verkapte:~orlogsdaad,gelijk-• • ' .. ' ~.. '..:" '. .J .... • ".,

staande, aan het afireken der ·diploIPatiek~..betrekkingeri.' De angst van. • .r ':"~;.. '_~.-. E.:. ., ... , .... _.-r~ .

Stalin,. betrokken te worden in een internationaal co~ict, waarbij

hij de kastanjes uit het vuur zoump.e,.tl$::1,rugen C'p~ 700·'~.gg.),hee=t- '. . ,~ .. :- .:1,; .. ,.:.'.,:.:: ......... I ... , . ". : ,

niet alleen. zijn politiék in q;~nar'~~ede~.~,en .wintig' en die.' in de

Spaanse burgeroorlog'b~'th;î6éd,-,~~~..~oeg opk terug op. 'de, cPN~ ':_,. ..... r ..··... ~"'l_ •. ::~C·~.·. ~.~ . :...•.

De opmerking van K. (:p':'~708 y~._ P~r~:.!~r'! :.M-ïf:r. ,Dui:ts-RLrssisch bondgenoot-I, .'.. ':.;.1. -.. ;"V - ... . . ~ 1 ...,. •

. schap wordt dan misschien.,begr~~e2t:~,~~ö~,,",Dikbondgenoo'tscha~laat

De Jong ook vrijwel voetnootl~o~_9?~~~~~~e~~~478i699tvfgg.).. :... :'1·-· ~ '~l')i-:.)J l"\.L:~îi.-t~1

. . ~ '-'f-,l: . I ~ ;~"t-~~:.~·· -:' .' _.', r'-

Het gesprek :van Chamberl~iIl m.et ·}li·tle~.' 0P9:.il>PJ7~j 1938i-->tei "Bè1-hhi;é'sgaden.

,,,, wordt door' De Jong niet v~rn{~i'd.· Ilé'-~EJ{~\'T(~.r~im.P~;;.1~f)Vérm~itff'c;,

,E;!.chte~, dat daar'door Hit:t~~":gk-~ti~s~a~!n,Nede.rJ.~:eribi3'e1!;gf"ë~I~tjh;11 J.l:>)''':- .' ..: I ., ... r·~. .... .- :~~\~f1 .:..U· .. r -'t u.:::'\:-.:'\~

, pevest;igd•.. Is dit ook met het akkoord v~.,J1Unchen-h~tgeval -gew'è"ést?

f·'··~i·~~er.·géval vem~ldt De ·JOnlt(p.4~O)~::;~i dat aa.h:tasU~·fib!Q~ .. ... ... ,.' . ' . .:.\ _./ ,~ '~-'. .:.."\ ',_ J •

:JI;itler van Nederland, België o~ ?1ofÏ~~eFl~~J.Iledio fe-prti.l.äriéJ l939.~ . " ; i'.,:'· '.. l ,- , .' c:;',

vQor d,e Engelse ~n Franse reger~ngen e~~· ca,!?;\\s belli·,z'OlCzi'Jn. D:Lt'1- ' .•.•• i.:-~:.-J.tJ.·' .... '\0'-' .·.i~,(·;-\·'

.wordt gestaafd met een verWijzing n~ ~~:lö;bQ.ek.van' R/'~' Ovér'Rtrai-.', ~.... . --srl ~ ... '.... :.J,.~J. •

t~,:... .A:lber-t 1- Leopold III~ p.321-322, een boek van Belgische makelij~'

Niet dus met een verwijzing naar een Nederlands archie~, bijv. naar

Buitenlandse Zaken, terwijl ongetwij~eld ook een nota van deze strek­

king daar is te vinden. Eovengemeld ministerie wordt, evenmin als

.ándere, dikwijls, in.: de -·erwijz~~en·-genoemd. In totaal wordt 18 keer

naar departementale archieven venle'Z'en, 6 x naar die van buitenlani­

se zaken, 12 x naar die van sociale zaken. Zijn de archieven ervan

verder verdwenen, of niet toegankelijk geweest? Hoe het ook' zij,

247

daarover was 'een vermelding niet 'overbodig geweest. Dè klacht van ,,"

schrijver over hét 'gebrek' aan Russische gegevens:' 'V/ailt Russische do­

cumenten met betrekking tot de beleidsvorming in het door Stalin ge-'

domineerde Politburó' ( ••• ) zijn ndg steeds niet gepubliceerd i (P.' 478)'~ .

vind ik in zijn algeineenheid juist, nia.ar de Nederlander mag dan niet 'N

vergeten, de hand in eigen boézem te steken. Trouwens, de Nederlandse

buitenlà.rids-~ipoli tiek in de .jaren '3d blijft bij De' Johg' buit~n bès'8holÏ­

wing, ma.a.r misschien komt schrijver, zoals hij in zijh 'Vóorwoord (pJir)

ten aanzien 'van sommige ptinten heeft beloofd, daarop i11 volgende delen

terug.'- •• " •• t.• ' ,. ~ , . , ,

Een ieder w~et~' dat ~r economische malaise' 'heerSte in de jaren dertig. '

De Jong vernieldt echter niet, 'dat voór'de gehele Nederlandse bevolking'

in de periode 1.929-1933 het nominale (belaste) inkömer{was gêdáald Jile~"

34%, terwijl 'de reële inkomstenvermindering, rekeriing'Choudende met ,ae;~~

gestegenkoopkrá.Cht van de gulden, 2CY/o bedroeg (l.J. Brugmà.ri.s'; 'Paal!erl::'kracht en Mens~nmacht, 1961,p.5l9; dit 'werk wordt eiders~elaahkehaald).

De landbouwcri~iswet wordt door De Jong (p.207)' fn;l934 gedateerd,dóor

Brugmans '(a.w., p. 520) in 1933. De Jong 'noemt het percentage 8% 'tot' :l~

bijna 11%, waar hij het prijsverhogend effect aangeeft voor het voedsel­

budget van 'de (?) verschillende inr:omensgroepen (p.208) I ,':BriJgmans stelt,

dat eind 1935 de landbouwcrisismaatregelen tot een verh~ging der kosten

van het levensonderhoud met 7 à 8% had geleid (a.w. p. 522). Beide schrij-

vers hebben dezelfde literatuur gebruikt blijkens de noten. ~

Irr Ue Johi'~telt in zijn voorwoord (p. VI), dat hij enige belangrijke

aspecte~"':Z;~ het culturele leven terzijde heeft gelaten,' met' een beschei­

denheid, die hem siert. Tbch moet ik erop terugkomen na.v. de 'intelleè~

tuelen.' Het protest van i'ntellectuele~'~ord't zeer 'sUJrimier 'behandeld~:ï"

Aan de or~isatie van de'Nederlandse defensie worden 66 verhelderende'

pagina I s van de 729 besteed, aan het Comité van v/aakzaa.mheid~'de' bewe- '

ging Eenheid door Democratie, de pacifistische bewegingen en het'algeneel

anti-mili tarist1sch karakter' van"'het Nederlandse volk ca 25. 'Eenheid door

Democratie en Waakzaamheid worden op 5 pagina's genoemd. De Jong l~t het

Comité van ~~zaamheid door Romein oprichten in 1936, zonder verwijzitig. '. . .' :

te geven. (p. 368) Deze vJ.sJ.e neemt hij over van Romein zelf, die in.._.:: :.r. ..: .'

De Bezett-i~," I, (1961), p'~ 25 vlg.,' verklaarde, dat hij in Brussel eens

poolshoogte was gaan neme~ in' januari 1936 bij' een v~r'tcldcing van het :'

Parijse :domité de vigilance des anti-fascistes intellectueIs. In Brussel

vond hij Greshoff en Nico Rost beried mee te <:loene Daarna ging hij naar

daarover was 'een vermelding niet 'overbodig geweest. Dè klacht van ,,"

schrijver over hét 'gebrek' aan Russische gegevens:' 'V/ailt Russische do­

cumenten met betrekking tot de beleidsvorming in het door Stalin ge-'

domineerde Politburó' ( ••• ) zijn ndg steeds niet gepubliceerd i (P.' 478)'~ .

vind ik in zijn algeineenheid juist, nia.ar de Nederlander mag dan niet 'N

vergeten, de hand in eigen boézem te steken. Trouwens, de Nederlandse

buitenlà.rids-~ipoli tiek in de .jaren '3d blijft bij De' Johg' buit~n bès'8holÏ­

wing, ma.a.r misschien komt schrijver, zoals hij in zijh 'Vóorwoord (pJir)

ten aanzien 'van sommige ptinten heeft beloofd, daarop i11 volgende delen

terug.'- •• " •• t.• ' ,. ~ , . , ,

Een ieder w~et~' dat ~r economische malaise' 'heerSte in de jaren dertig. '

De Jong vernieldt echter niet, 'dat voór'de gehele Nederlandse bevolking'

in de periode 1.929-1933 het nominale (belaste) inkömer{was gêdáald Jile~"

34%, terwijl 'de reële inkomstenvermindering, rekeriing'Choudende met ,ae;~~

gestegenkoopkrá.Cht van de gulden, 2CY/o bedroeg (l.J. Brugmà.ri.s'; 'Paal!erl::'kracht en Mens~nmacht, 1961,p.5l9; dit 'werk wordt eiders~elaahkehaald).

De landbouwcri~iswet wordt door De Jong (p.207)' fn;l934 gedateerd,dóor

Brugmans '(a.w., p. 520) in 1933. De Jong 'noemt het percentage 8% 'tot' :l~

bijna 11%, waar hij het prijsverhogend effect aangeeft voor het voedsel­

budget van 'de (?) verschillende inr:omensgroepen (p.208) I ,':BriJgmans stelt,

dat eind 1935 de landbouwcrisismaatregelen tot een verh~ging der kosten

van het levensonderhoud met 7 à 8% had geleid (a.w. p. 522). Beide schrij-

vers hebben dezelfde literatuur gebruikt blijkens de noten. ~

Irr Ue Johi'~telt in zijn voorwoord (p. VI), dat hij enige belangrijke

aspecte~"':Z;~ het culturele leven terzijde heeft gelaten,' met' een beschei­

denheid, die hem siert. Tbch moet ik erop terugkomen na.v. de 'intelleè~

tuelen.' Het protest van i'ntellectuele~'~ord't zeer 'sUJrimier 'behandeld~:ï"

Aan de or~isatie van de'Nederlandse defensie worden 66 verhelderende'

pagina I s van de 729 besteed, aan het Comité van v/aakzaa.mheid~'de' bewe- '

ging Eenheid door Democratie, de pacifistische bewegingen en het'algeneel

anti-mili tarist1sch karakter' van"'het Nederlandse volk ca 25. 'Eenheid door

Democratie en Waakzaamheid worden op 5 pagina's genoemd. De Jong l~t het

Comité van ~~zaamheid door Romein oprichten in 1936, zonder verwijzitig. '. . .' :

te geven. (p. 368) Deze vJ.sJ.e neemt hij over van Romein zelf, die in.._.:: :.r. ..: .'

De Bezett-i~," I, (1961), p'~ 25 vlg.,' verklaarde, dat hij in Brussel eens

poolshoogte was gaan neme~ in' januari 1936 bij' een v~r'tcldcing van het :'

Parijse :domité de vigilance des anti-fascistes intellectueIs. In Brussel

vond hij Greshoff en Nico Rost beried mee te <:loene Daarna ging hij naar

Menno te~ Braak, die het plan toejuichte; professor Pos, hgl. in de

wijsbegeerte te Amsterdam, was bereid het voorzitterschap op zich te

;nemen. H. van Galen Last, de uitgever van de briefwisseling tussen

Ter Braak en E. du Perron, maakt duidelijk, dat deze voorstelling

van zaken onjuist is. Du Perron ijverde reeds vanaf 1934 voor een

Nederlands comité. De opgave van ltomein in De Bezetting van de oprich­

tingsdatum klopt niet met de gegevens, die komen uit brieven van Ter

Braak. (z. Briefwisseling Ter Braak-Du Perron, IV, 1967, O.a. p. 459­

460,564) Als,algemene opmerking moge ik hierbij plaatsen, dat, hoewel

De Jong het culturele leven terzijde heeft gelaten, deze briefwisseling

af en toe wel g~b~~ had kunnen worden. Dankzij dezelfde briefwisT

aeling kunnèn wij ook de bewering van De Jong (p. 369), dat de bev/eging, '

Eenheid door Democratie ,en het Comité van" Waakzaamheid 'zij het in

onvermijdelijk onderling co~lict'~ 'hun eigen bijdrage hebben gele­

verd tot het terugdringen van het,Natiónaal-Sociálisme in Nederland',

nader beschouwen, immers, in Eenheid door. Democratie heerste de ge-.' '

dachte, 'dat het Comité van Waakzaamh~ideen 'communistische mantel-

organisatie' was (briefwisseling, IV, p.483 vlg, 554,555). Menno ter

Braak ried Du Perron wel aan lid te worden van E. d. D., die hij~. ,-.

overigens' een 'democratisch geperverteerde NSB' noemde; de politiek,wilden de intellectuelen gaarne aan E.' d. D. overlaten, ondanks het.,verwijt, dat de 'lieden' van E. d. D. ',intellectuelen, die hun (d.",I.z.

E. d. D.'s) leuzen niet met huid en haar slikken, hoogmoedig vinden

(a.w., IV, p.91). 'In Indië sloeg Eenheid door Democratie niet zo

erg aan (a.w., IV, p. 337), er w~rd een an~ere beweging opgericht,

ook toegankelijk voor Indonesiërs ,en Chinezen, hetgeen bij E. d. D.

niet mogelijk was gebleken: Colijn had afwijzend 'beschikt over dgtoelating daarvan. 'Democratie voor Nederlanders was éé,n ding, voor

Indonesiërs en Chinezen blijkbaar een ander'(a.w.,IV, p.532).

Dit zal misschien ter sprake komen in De Jongs 'indi2~he' deel, dat

hij in het vooruitzicht heeft gesteld.

De SDAP en het NVV waren in de jaren '30 eveneens.' dark horses' voor

Colijn. Defensie-ambtenaren ~ochten geen lid daaevan zijn (p.230-232).

Is dat verbod ingetrokken toen de SDAP in de regering- De Geer werd

opgenomen (p. 675 vlg.), of toen deze partij in 1937 de landsverde­

diging aanvaardde (p. 670)? Op p. 232 is het volgende te lezen: '( ••• )

medio september '38, maakte hij (Colijn) aan wat Albarda een 'onhoud­

bare toestand' (nl. het verbod van lidmaatschap van SDAP en NVV voor

249

Menno te~ Braak, die het plan toejuichte; professor Pos, hgl. in de

wijsbegeerte te Amsterdam, was bereid het voorzitterschap op zich te

;nemen. H. van Galen Last, de uitgever van de briefwisseling tussen

Ter Braak en E. du Perron, maakt duidelijk, dat deze voorstelling

van zaken onjuist is. Du Perron ijverde reeds vanaf 1934 voor een

Nederlands comité. De opgave van ltomein in De Bezetting van de oprich­

tingsdatum klopt niet met de gegevens, die komen uit brieven van Ter

Braak. (z. Briefwisseling Ter Braak-Du Perron, IV, 1967, O.a. p. 459­

460,564) Als,algemene opmerking moge ik hierbij plaatsen, dat, hoewel

De Jong het culturele leven terzijde heeft gelaten, deze briefwisseling

af en toe wel g~b~~ had kunnen worden. Dankzij dezelfde briefwisT

aeling kunnèn wij ook de bewering van De Jong (p. 369), dat de bev/eging, '

Eenheid door Democratie ,en het Comité van" Waakzaamheid 'zij het in

onvermijdelijk onderling co~lict'~ 'hun eigen bijdrage hebben gele­

verd tot het terugdringen van het,Natiónaal-Sociálisme in Nederland',

nader beschouwen, immers, in Eenheid door. Democratie heerste de ge-.' '

dachte, 'dat het Comité van Waakzaamh~ideen 'communistische mantel-

organisatie' was (briefwisseling, IV, p.483 vlg, 554,555). Menno ter

Braak ried Du Perron wel aan lid te worden van E. d. D., die hij~. ,-.

overigens' een 'democratisch geperverteerde NSB' noemde; de politiek,wilden de intellectuelen gaarne aan E.' d. D. overlaten, ondanks het.,verwijt, dat de 'lieden' van E. d. D. ',intellectuelen, die hun (d.",I.z.

E. d. D.'s) leuzen niet met huid en haar slikken, hoogmoedig vinden

(a.w., IV, p.91). 'In Indië sloeg Eenheid door Democratie niet zo

erg aan (a.w., IV, p. 337), er w~rd een an~ere beweging opgericht,

ook toegankelijk voor Indonesiërs ,en Chinezen, hetgeen bij E. d. D.

niet mogelijk was gebleken: Colijn had afwijzend 'beschikt over dgtoelating daarvan. 'Democratie voor Nederlanders was éé,n ding, voor

Indonesiërs en Chinezen blijkbaar een ander'(a.w.,IV, p.532).

Dit zal misschien ter sprake komen in De Jongs 'indi2~he' deel, dat

hij in het vooruitzicht heeft gesteld.

De SDAP en het NVV waren in de jaren '30 eveneens.' dark horses' voor

Colijn. Defensie-ambtenaren ~ochten geen lid daaevan zijn (p.230-232).

Is dat verbod ingetrokken toen de SDAP in de regering- De Geer werd

opgenomen (p. 675 vlg.), of toen deze partij in 1937 de landsverde­

diging aanvaardde (p. 670)? Op p. 232 is het volgende te lezen: '( ••• )

medio september '38, maakte hij (Colijn) aan wat Albarda een 'onhoud­

bare toestand' (nl. het verbod van lidmaatschap van SDAP en NVV voor

249

defen8ié-p.êr8oneel,-~.aI8 .i~ goed.heb gelezen) .genoemd h~d, een ein-- . . :'" .

de; .toen werden te·J;'·liJ?kerzi.jde alle pacifistische, organisaties,.. . '. .... . ",

waaronder 'Kerl-c· ~n.' -Vrede',· onder ,het algemeen verbod gebracht. '• . " j.' :- .•

Het algemeen verboq. gold, als ik 'p. 230 goed.. heb gelezen, verbod.. " . . . : ': .': _. .

van lidmaatschap voor ·alle. ambtenaren. Daal' waren SDAP .enNVV .bui-• "'. . r-. . ._ ...!.s:. f: :.

t.en g~houden.· AlJ,:eeh ·.defensie-personeel moc)ht daar niet in •. De ..p~

doeiîng van ·.De.Jong i~ :.d.1:lidelij,l(1. NVV en SBAP. werden in sept." 1938.-

ook> 'Voor de.fensie .::a~nvaéLrdbare organisaties, terwijl het algem~.e~...- :- .. . '.. ._'. . .;~ .':

verbod ui tgebreidwerd.,Heeft de SDAP dat dan zo mp'ar geslikt? _ .. . . ... . ,.. . . .. .i. I, I ..'I.~ ••,:! .

Kerk::ehiVrede telde· ook..SDAP-e~s onder. haar.leden. Bovendien, be-,- . . ., , ,,'~' . . ~I:

hoorde de paoifistis~~~ Christelijke Democratische Unie ook tot de in~ . . "'. .

sept. '38.verboden·~rganisaties~Ofcwas.d~ze niet'a~n de linke~-. . .'.. • ; .' _'-.i.,

zijde'? De 'Jong ziet·de~e unÎ:e wel:als. een.l~~s.e at;spl.~tsing

(p.193). Mussert 'advise~~de z~jn volgelingen bij gemeenteraads­

verkiezingen van 1935 echter op lijsten. van d~ze unie te stemmen.

(p.- 303) De General'eSynode.lier Gereform,eerde Kerken ve~klaarde de

beginselen van de Unie evenals' die. van de NSB onverenigb~ar met ..... :..,- ~

de.. belijdenis (p. 363, daae' w.eer het ~pitheton 'paeifistische').. -'. : .

Bij het. debat over 4et beleid van ministe~ Gosling over. h.et toe-

latingSbeleid van vluchtelingen in _.de tweede kamer (.9. VJ;~'1938) .,i.;:~(. . ' ..... . "'-

nam geen woordvoerder van de unie het woord, t.erwijl voor een link-

se, paQifistische afsplitsing van (p!:,otestants) christelijke par­

tijen hierover wel wat te .zeggen was (p. 532). Het is dui~elijk:

de kwestie blijft onduidelijk.

Kenmerkend blijft voor mij wat betreft de jaren 'dertig.~e bewering

die Colijn maakte tegenover De Jo~ge, oud-G.G. van Nederlands Indiê,,' ..

toen De Jonge na zijn terugkomst over de NSB en Musse~t sprak met

Colijn: . 'Maar geloof je dan niet, dat, als ik gewild had, .. ik ~en

beweging~had kunnen in het leven:roepen, die heel wat meer zou

hebben betekend?', waarop de Jonge antwoordde: 'Had het maar ge~ild! I

(Herinneringen van jhr B.C. de Jonge, uitg. d. dr S.L. van der Wal,

1968, p.34l). En deze De' Jonge werd door 1Dr D. Fock, minister van

Staat, oud G. G. van Indiê, in het beraad, dat op 1. VII. ).939 op

paleis Noordeinde door koningin Wilhelmina met 4 heren ~n een secreta-­

ris werd gehouden, als mogelijke premier voorgesteld. Het,~e~q. De Geer.

21)0

defen8ié-p.êr8oneel,-~.aI8 .i~ goed.heb gelezen) .genoemd h~d, een ein-- . . :'" .

de; .toen werden te·J;'·liJ?kerzi.jde alle pacifistische, organisaties,.. . '. .... . ",

waaronder 'Kerl-c· ~n.' -Vrede',· onder ,het algemeen verbod gebracht. '• . " j.' :- .•

Het algemeen verboq. gold, als ik 'p. 230 goed.. heb gelezen, verbod.. " . . . : ': .': _. .

van lidmaatschap voor ·alle. ambtenaren. Daal' waren SDAP .enNVV .bui-• "'. . r-. . ._ ...!.s:. f: :.

t.en g~houden.· AlJ,:eeh ·.defensie-personeel moc)ht daar niet in •. De ..p~

doeiîng van ·.De.Jong i~ :.d.1:lidelij,l(1. NVV en SBAP. werden in sept." 1938.-

ook> 'Voor de.fensie .::a~nvaéLrdbare organisaties, terwijl het algem~.e~...- :- .. . '.. ._'. . .;~ .':

verbod ui tgebreidwerd.,Heeft de SDAP dat dan zo mp'ar geslikt? _ .. . . ... . ,.. . . .. .i. I, I ..'I.~ ••,:! .

Kerk::ehiVrede telde· ook..SDAP-e~s onder. haar.leden. Bovendien, be-,- . . ., , ,,'~' . . ~I:

hoorde de paoifistis~~~ Christelijke Democratische Unie ook tot de in~ . . "'. .

sept. '38.verboden·~rganisaties~Ofcwas.d~ze niet'a~n de linke~-. . .'.. • ; .' _'-.i.,

zijde'? De 'Jong ziet·de~e unÎ:e wel:als. een.l~~s.e at;spl.~tsing

(p.193). Mussert 'advise~~de z~jn volgelingen bij gemeenteraads­

verkiezingen van 1935 echter op lijsten. van d~ze unie te stemmen.

(p.- 303) De General'eSynode.lier Gereform,eerde Kerken ve~klaarde de

beginselen van de Unie evenals' die. van de NSB onverenigb~ar met ..... :..,- ~

de.. belijdenis (p. 363, daae' w.eer het ~pitheton 'paeifistische').. -'. : .

Bij het. debat over 4et beleid van ministe~ Gosling over. h.et toe-

latingSbeleid van vluchtelingen in _.de tweede kamer (.9. VJ;~'1938) .,i.;:~(. . ' ..... . "'-

nam geen woordvoerder van de unie het woord, t.erwijl voor een link-

se, paQifistische afsplitsing van (p!:,otestants) christelijke par­

tijen hierover wel wat te .zeggen was (p. 532). Het is dui~elijk:

de kwestie blijft onduidelijk.

Kenmerkend blijft voor mij wat betreft de jaren 'dertig.~e bewering

die Colijn maakte tegenover De Jo~ge, oud-G.G. van Nederlands Indiê,,' ..

toen De Jonge na zijn terugkomst over de NSB en Musse~t sprak met

Colijn: . 'Maar geloof je dan niet, dat, als ik gewild had, .. ik ~en

beweging~had kunnen in het leven:roepen, die heel wat meer zou

hebben betekend?', waarop de Jonge antwoordde: 'Had het maar ge~ild! I

(Herinneringen van jhr B.C. de Jonge, uitg. d. dr S.L. van der Wal,

1968, p.34l). En deze De' Jonge werd door 1Dr D. Fock, minister van

Staat, oud G. G. van Indiê, in het beraad, dat op 1. VII. ).939 op

paleis Noordeinde door koningin Wilhelmina met 4 heren ~n een secreta-­

ris werd gehouden, als mogelijke premier voorgesteld. Het,~e~q. De Geer.

21)0

Wel 'een crisis van de democratie' - merkwaardig, dat De Jong dat

boek van (daardoor~dr) Ä.A. de Jonge niet noemt, terwijl dat toch

eerder in 1968 is verschenen dan de herinneringen van g.g. B.C. de

Jonge, die wel geciteerd worden.

Het z~Jn enige details, waarlangs ik gelopen ben. Bijna elk item

kan tot discussie leiden, een discussie, die de schrijver niet scL.

Ook wat dat betreft is het boek van De Jong een mer à boire.

Nogmaals, het boek moet door iedereen ge~en worden. Echter, het

l&atste "oord·~ie niet. g€~.egd, .Jlaar als dat het geval zou zijn, zo'­

historici brodeloos en nutteloos worden.

250

Wel 'een crisis van de democratie' - merkwaardig, dat De Jong dat

boek van (daardoor~dr) Ä.A. de Jonge niet noemt, terwijl dat toch

eerder in 1968 is verschenen dan de herinneringen van g.g. B.C. de

Jonge, die wel geciteerd worden.

Het z~Jn enige details, waarlangs ik gelopen ben. Bijna elk item

kan tot discussie leiden, een discussie, die de schrijver niet scL.

Ook wat dat betreft is het boek van De Jong een mer à boire.

Nogmaals, het boek moet door iedereen ge~en worden. Echter, het

l&atste "oord·~ie niet. g€~.egd, .Jlaar als dat het geval zou zijn, zo'­

historici brodeloos en nutteloos worden.

250

'),."

.i

',-::, " ;.-'1_1 ••• , .:.f. ': [.

f r .,-. , '. ~ .;

.':" :i ,-

.. •,;J

'i :~' ';; :. ,., , ..l·~: '.

'),."

.i

',-::, " ;.-'1_1 ••• , .:.f. ': [.

f r .,-. , '. ~ .;

.':" :i ,-

.. •,;J

'i :~' ';; :. ,., , ..l·~: '.