Hoofdstuk 12: Publieke goederen en externe effecten

1ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010 12 – PUBLIEKE GOEDEREN EN EXTERNE EFFECTEN

© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOSTUNIVERSITAIRE PERS LEUVEN

Hoofdstuk 12:Publieke goederen en externe effecten

Economie, een Inleiding



Publieke goederen en externe effecten

Pareto-efficiëntie Niet mogelijk welvaart te verhogen van één individu,

zonder dat die van ander individu erop achteruit gaat

Vertrekpunt: Realiteit vaak niet zoals ideale situatie (Hoofdstuk 8)

Door bestaan ‘marktfalingen’ meerbepaald publieke goederen en externe effecten

Verbeteringen mogelijk via overheidsinterventie



Publieke goederen en externe effecten - Inhoudstafel

1. Publieke goederen2. Externe effecten3. Publieke voorziening van private goederen




1. Publieke goederen1. Niet-uitsluitbaar en niet-rivaliteit in consumptie2. Maatschappelijk wenselijk aanbod van publieke

goederen3. Het vrijbuiterprobleem4. Quasi-publieke goederen

2. Externe effecten3. Publieke voorziening van private goederen



1.1. Niet-uitsluitbaar en niet-rivaliteit in consumptie

Vrijemarktsysteem: Private goederen: individuele voorkeuren Voorbeeld: brood kopen en betalen (vrije keuze)

Zuiver publieke goederen: Kenmerken:

Niet-uitsluitbaarheidLandsverdediging, rechtssysteem, dijk

Niet-rivaliteit in consumptie




1. Publieke goederen1. Niet-uitsluitbaar en niet-rivaliteit in consumptie2. Maatschappelijk wenselijk aanbod van publieke goederen3. Het vrijbuiterprobleem4. Quasi-publieke goederen




1.2. Maatschappelijk wenselijk aanbod van publieke goederen

Publieke goederen: elke eenheid kan tegelijk door elke consument geconsumeerd worden Waardering individu: individuele bereidheid tot betalen Maatschappelijke marginale betalingsbereidheid:

Som individuele bereidheden tot betalen Grafisch: verticale som individuele vraagcurven




Voorbeeld: bescherming tegen overstromingen d.m.v. dijk Twee individuen MBBL = €4 en MBBB = €3 voor 1ste centimeter

Marginale maatschappelijke waardering = €7 MBBL = €3 en MBBB = €2 voor 101ste centimeter

Marginale maatschappelijke waardering = €5




q* = 2 meter Hogere dijk: meer bescherming

Maar: totale marginale baat < marginale kost Lagere dijk: minder bescherming

Maar: totale marginale baat > marginale kost

Algemeen: efficiënt niveau van voorziening moet voldoen aan Samuelsonregel:




Publieke goederen: Geconsumeerde hoeveelheid dezelfde voor allen MBB kan verschillen

Private goederen: Individuele MBB voor elke consument = marktprijs Geconsumeerde hoeveelheid varieert per consument




1. Publieke goederen1. Niet-uitsluitbaar en niet-rivaliteit in consumptie2. Maatschappelijk wenselijk aanbod van publieke

goederen3. Het vrijbuiterprobleem4. Quasi-publieke goederen




1.3. Het vrijbuiterprobleem

Voorbeeld: landbouwer en zijn bijdrage voor dijk




Twee vereenvoudigingen Anderen beslissen gezamenlijk Slechts twee keuzes: betalen of niet

Groter getal is beter resultaat

Voorkeurordening 4: anderen betalen, landbouwer niet, dijk komt er,

landbouwer is vrijbuiter 3: anderen betalen, landbouwer ook, dijk komt er 2: anderen betalen niet, landbouwer ook niet, dijk komt er

niet 1: anderen betalen niet, landbouwer wel, dijk komt er niet




Dominante strategie: niet betalen Gevolg: situatie 2, er komt geen dijk Oplossing: overheidsinterventie (dwangmacht)




Drie aandachtspunten: Bij herhaald spel geen dwangmacht nodig, vooral in

kleine, niet-anonieme groepen

Nadelen collectieve voorziening door overheid: Onmogelijkheid echte voorkeuren te reveleren ‘Social choice’, ‘public choice’ en ‘(new) political

economy’: modelleren beslissingsproces en gedrag van politici en ambtenaren

Collectieve voorziening niet noodzakelijk geproduceerd door overheidsondernemingen Kan ook door private ondernemingen




1. Publieke goederen1. Niet-uitsluitbaar en niet-rivaliteit in consumptie2. Maatschappelijk wenselijk aanbod van publiekegoederen3. Het vrijbuiterprobleem4. Quasi-publieke goederen




1.4. Quasi-publieke goederen

Noch volledig privaat, noch volledig publiek: minstens één kenmerk slechts in beperkte mate voldaan Uitsluitbaarheid Rivaliteit

Voorbeelden: zwembaden, tunnels, parken, wegen, sportinfrastructuur, … Gedeeltelijke uitsluiting d.m.v. tolgeld, inkomprijzen Congestie of overbelasting, vorm van rivaliteit



1.4. Quasi-publieke goederen

In private bedrijven ook publieke goederen Voorbeeld: winkelcentrum met verwarming, parking,

schoonmaken toiletten, ...




1. Publieke goederen2. Externe effecten

1. Positieve en negatieve externe effecten2. Pareto efficiëntie bij externe effecten3. Het ‘optimale’ vervuilingsniveau4. Uitstootnormen5. Eigendomsrechten en aansprakelijkheid6. Milieuheffingen7. Verhandelbare emissierechten

3. Publieke voorziening van private goederen



2.1. Positieve en negatieve externe effecten

Voorbeelden: Rinkelende gsm hindert medestudenten en docent Bijen van imker bestuiven bloemen Vervuilende productie schaadt milieu

Externe effecten: Gedrag economische agenten heeft rechtstreeks invloed

op nut andere economische agenten Geen compensaties betaald Kan negatief zijn: milieuvervuiling Kan positief zijn: bloemenparkje voor jezelf en buren



2.1. Positieve en negatieve externe effecten

Typisch aan externe effecten Geen betaling van compensatie via markt!!!

Consumptie of productie veroorzaakt naast marginale baat of kost voor agent zelf ook elders in economie baten of kosten MBB: maatschappelijke marginale baat MB: private marginale baat MKK: maatschappelijke marginale kost MK: private marginale kost



2.2. Pareto efficiëntie bij externe effecten

Figuur 12.2.: Perfect concurrentiële markt voor papier AP: aanbodcurve AM: marginale maatschappelijke kostencurve AM boven Ap door negatieve externe effecten (vervuiling)



2.2. Pareto efficiëntie bij externe effecten

Situatie bij vrije prijsvorming: Teveel vervuilende goederen Kost vervuiling: oppervlakte tussen curven AM en Ap

Vervuiling aanvaardbaar zolang kost gecompenseerd door waarde geproduceerde goed

Welvaartsverlies bij marktuitkomst: driehoek EMBEp

Vrije prijsvorming leidt niet tot welvaartsoptimum Evenwicht uit vrije prijsvorming EP

‘marktfaling’ Pareto-efficiënt punt EM: pM > pp en qM < qp



2.3. Het optimale vervuilingsniveau

Beschouw Figuur 12.3.: Geloosde hoeveelheid afvalstoffen L Maatschappelijke marginale kosten lozing

Uitgedrukt door rechte BA Dit zijn externe kosten die leiden tot verschil tussen AM

en AP

Totale maatschappelijke kosten lozing bij vrije markt-uitkomst Oppervlakte OBAL

Marginale kosten terugdringen vervuiling Uitgedrukt door LE



2.3. Het optimale vervuilingsniveau

Hoeveelheid lozing naar nul? Marginale kosten van terugdringen worden zeer groot Dit zijn ook reële kosten voor maatschappij

Optimale hoeveelheid vervuiling: Q (Q < L maar Q > O)



2.4. Uitstootnormen

Quota’s om negatieve externe effecten in te perken

Quota’s In vorm van maximale productie- of uitstootnormen Probleem: houden onvoldoende rekening met specifieke

kenmerken bedrijf Beschouw Figuur 12.4.



2.4. Uitstootnormen

B: maatschappelijke marginale baten om vervuiling terug te dringen

Twee papierproducenten die L lozen

LM curve: marginale kosten om vervuiling terug te dringen voor onderneming 1

LN curve: marginale kosten om vervuiling terug te dringen voor onderneming 2



2.4. Uitstootnormen

Uitstootnorm door overheid vastgelegd: K

Totale maatschappelijke kost van emissiereductie: Oppervlakte LKF + LKG

Reductiekosten minimaliseren Vereist efficiënte verdeling van inspanningen Indien bedrijf 1 reduceert tot Q1 en bedrijf 2 tot Q2

Marginale reductiekost beide bedrijven = B Dit is kostenefficiënt: doelstelling bereikt tegen zo laag

mogelijke totale kost



2.4. Uitstootnormen

Indien beide bedrijven reduceren tot K Extra kosten bedrijf 1 voor extra reductie: KF Uitgespaarde kosten bedrijf 2 voor extra vervuiling: KG KG > KF doelstelling kan bereikt worden tegen lagere

kosten

Indien bedrijf 1 reduceert tot Q1 en bedrijf 2 tot Q2 Geen totale kostenbesparing meer mogelijk



2.4. Uitstootnormen

Belangrijk: Inspanningen zo verdelen dat marginale reductiekosten

voor alle bedrijven gelijk zijn Noodzakelijke voorwaarde voor kostenefficiëntie Equimarginaal kostenprincipe

Differentiëring van normen

Moeilijk in realiteit Vandaar vaak alle bedrijven zelfde reductienorm Betere alternatieven: volgende paragrafen



2.5. Eigendomsrechten en aansprakelijkheid

Coase-theorema: Duidelijke en afdwingbare eigendomsrechten

Om externe effecten te internaliseren Verdeling van eigendomsrechten speelt geen rol voor

efficiëntie van uiteindelijke oplossing Omwonenden eigenaar van water

Bedrijf betaalt voor vervuiling Bedrijf eigenaar van water

Omwonenden betalen voor proper water Dit is equivalent



2.5. Eigendomsrechten en aansprakelijkheid

Voorbeeld: Fabriek eigenaar van water Wandelaars willen betalen voor propere rivier Figuur 12.2.: bereidheid tot betalen slachtoffers > verlies

door verminderde productie, zo tot in EM

Transactiekosten mogen niet te hoog zijn



2.6. Milieuheffingen

Marktprijzen via belastingen corrigeren Tot maatschappelijk wenselijk niveau (Pigou) Pigouviaanse belastingen

Heffingen die negatieve externe effecten moeten corrigeren

Kostenefficiënte verdeling milieu-inspanningen

Heffingen: Outputbelasting Belasting op vervuilende productiefactor zelf (beter)




Kostenefficiënte verdeling milieu-inspanningen Vervuilers hebben twee opties

Verder produceren en belasting betalen op volledige uitstoot

Vervuiling terugdringen door te investeren in schone technologie

Bedrijf i kiest reductie zodanig dat




Beschouw Figuur 12.5. Milieuheffing t per eenheid Milieubelasting: rechthoek OtLT Optimaal niveau vervuiling blijkt OS

Uiteindelijke kost optimale reductie Oppervlakte OtRL

Te betalen milieuheffing (OtRS) Kost reductie (SRL)

Ingekleurde oppervlakte: kostenbesparing t.o.v. L



2.7. Verhandelbare emissierechten

Overheid zet markt op om allocatie van schaarse milieugoederen te coördineren: Verhandelbare emissierechten

Voorbeeld: Europese Emissiehandelsysteem (2005)

Winstmaximerende vervuiler reduceert tot punt waar marginale reductiekost = marktprijs emissierecht




1. Publieke goederen2. Externe effecten3. Publieke voorziening van private goederen




Overheid intervenieert vaak in aanbod van goederen Gezondheidszorg, onderwijs en cultuur Aanbod gesubsidieerd Soms productie in handen van overheid

Voorbeeld: onderwijs

Verdienstengoederen (merit goods): overheid steunt consumptie van deze goederen, want consumenten hechten er te weinig belang aan

Hoofdstuk 12: Publieke goederen en externe effecten

Documents

Transcript of Hoofdstuk 12: Publieke goederen en externe effecten