Europese en Belgische privaatsgeschiedenis 26/09/2017Belángrijk: alles over Geens en kranten lezen

- 30 november, 16u universiteitsstraat, bonusvraag extra punten! - Hervormingen Geens

o Meer gedaan dan alle oude ministers sameno Hink: zorgen dat ministerie van justitie orde op zaken heeft

Facturen op tijdo Stap: grotere wetten (potpourri, 5 wetten): 2015-2017

Snel te realiseren maatregelen met grote efficiëntieo Sprong: hercodificatie (aangekondigd 6/15/16)

Nota Geens in documenteno Strafwetboek: enkel gevangenis indien echt nodigo Nieuw wetboek van strafvordering met slechts 1 type onderzoek, met een

grondigere controleo Strafuitvoering: nieuw wetboek als primeuro Vennootschappen: 17 -> 4 vennootschapsvormen als hervormingo Wetboek economisch recht hervormd o.a. afschaffing koophandelo NIEUW BURGERLIJK WETBOEK

- NBW: 9 boeken i.p.v. 3o Boek III, titel VI: fiducie -> trustvormeno Nieuw erfrecht met meer pacta successoria o Vb. Stil faillissement : niet kenneno Veranderingen Geens: EXAMEN, bij grote vragen moet je de stukken van Geens

zeker opsommen

Wat?

- Recht is geen logica o Het is de het geheel van sanctioneerbare regels die het leven in een maatschappij

regeleno Bv staatsrecht (2 soorten deelstaten)o FOT: echtscheiding door onderlinge toestemming

Als vrienden uit elkaar gaan en problemen zelf regelen, momenteel nog steeds passeren bij rechtbank ook al is dit eigenlijk niet nodig

o Vb. 1674 Bw: onnodig moeilijk taalgebruik, te verklaren door de geschiedenis Verdwijnt waarschijnlijk in algemene regel van gekwalificeerde benadeling

o Vb. 1382 BW: schijnlogica Wij vinden dit logisch, maar de modale mens niet Geen logische reactie in realiteit (vrede en vergelding) Zullen meer artikelen worden -> integratie rechtspraak in wet

- Intern recht: rechtsregels zelf

- Extern rechto Materiele bronnen: problemen in maatschappij die recht moeten veranderen

Bijvoorbeeld computerso Formele bronnen van recht

Wetgeving door machthebbers Rechtspraak door rechters Rechtsleer door geleerden Gewoonte door de maatschappij

OPGELET: NIET ALTIJD ZO IN RORE

o Kernbronnen waren veel moeilijker vroegero Formele bronnen zijn de bronnen in DEZE LES

- Intern recht is het belangrijkste!!!!!!

PUBLIEK-PRIVAATRECHT Arbeidsrecht is eigenlijk privaatrecht, maar er zijn veel aspecten van publiekrecht. Indeling is problematisch, te simplistisch.

o Vroeger had men leenrecht. (Heer en vazal sluiten contract en de vazal dient heer trouw en in ruil krijgt vazal onderhoud (aanvankelijk bij de heer thuis en later geeft heer aan vazal een leen (goed dat opbrengsten geeft om voor zichzelf te zorgen)) en bescherming (tegen anderen)).

o Als je bv als koning van Frankrijk, provincie Vlaanderen en andere delen geeft => publiekrecht

o Een reiger geven aan een ander => privaatrecht In het verleden zat het verschil erin wat het object is van hetgeen gegeven wordt.

STRAFRECHT

Historische evolutie Vroeger was er wraak, talioprincipe => privaatrecht Geleidelijk meer publiekrecht Vandaag de dag => publiekrecht Burgerlijke partijstelling naast de advocaat van de beschuldigde

Onderscheid publiek-privaat breekt pas bij ons weer door bij Franse revolutie. Engeland pas in 20e eeuw.

En dat onderscheid is weer op de terugweg en dat relatief recent.

Wat bekijken we? Extern privaatrechtsgeschiedenis:

o Romeinen tot vandaago Nadruk op West-Europa (ook Italië en Spanje)o Grote ontwikkeling van recht deed zich voor in West-Europao Redenen waarom we niet naar andere streken kijken:

Oost-Europa vooral beïnvloed door West-Europa Noord-Europa was amper bevolkt

Interne privaatsgeschiedeniso Romeins, canoniek, costumier

Geen Chinese muren ertusseno We kijken niet naar jongere terreineno Nadruk ligt op België/Zuidelijke Nederlandeno Voorbeeld van verzekering niet kennen, maar toont aan dat we dat niet behandelen

Heel lange periode o Taalprobleem: Latijn. Tot in de 20e eeuw waren bepaalde cursussen in het Latijn. De

taal van het recht was het Latijn en niet de volkstaal. Juristen gebruiken termen die de gewone man of vrouw niet kent.

o Voortdurende veranderingen gedurende deze periode 753 voor Christus t/m 21e eeuw. Uitleg over hetzelfde in verschillende periodes.

Waarom is er een cursus? Weetje: Merovingische periode had om de 20 jaar een wet

Rechtsgeschiedenis staat gelijk aan ervaring + relativeren hedendaags recht + ons recht verbeteren

Een diefstal van een iPad keert bv terug tot de diefstal van een koe. => aanpassing oude regels aan nieuwe zaken

Hoe? Historisch: naar vroeger kijken en geïnteresseerd in verleden Juridisch: vertrekkend van vandaag en niet geïnteresseerd in verleden Keuze tussen beide WIJ KIEZEN VOOR JURIDISCHE BENADERING

o Gevolgen:o Iets wat vroeger belangrijk kan zijn en nu niet meer: niet besprekeno Iets wat historisch niet belangrijk was, benadrukken omdat het nu wel belang heeft

Extern recht Periodisering Eerste stuk: Romeinse periode

o Oud-Romeins recht (753-250): Begin Primitief recht

o Voor-klassiek recht (250-0): take-off Recht groeit mee samen met Rome

o Klassiek recht (0-250): hoogtepunt Recht bereikt zijn hoogtepunt Klassiek = maatstaf, de standaard

o Na-klassiek recht (250-527): verval Recht gaat achteruit samen met Rome

o Justinianus (527-565): kort herstel Codex Justinianus Keizer geweest Probeert rijk te herstellen

Alle wetten die er waren werden opgeschreven: alle teksten die we nu hebben komen van zijn tijd

Na de Romeinen (West-Europa)o Costumier recht (476-1100): gewoonteo Ius commune (1100-1800): RORE + gewoonte

Recht van de geleerden Algemeen Europees Maar het primitieve lokale gewoonterecht blijft bestaan

o Verlichting: ca. 1800: revolutieo Nationaal recht (1800-nu): nationaal wettenrechto Toekomst….

BEDENKINGEN 1. Periodisering is gebrekkig

a. Veranderingen gaan geleidelijkb. Ze zijn niet altijd gelijktijdig, er zijn vaak overlappingen

i. Niet iedereen gaat direct erin meec. Het oude blijft alsnog soms voortbestaan

i. Dit valt te zien in: Legis actio, gevolgd door Formula, gevolgd door cognitio extraordinaria, die later samen bestaan.

2. Chronologie wijkt af van de gewone3. Chronologie is West-Europees

a. Bv anders dan Rusland4. Chronologie is anders voor andere rechtstakken

VERSCHIL MET GEBRUIKELIJKE PERIODISERINGBv Rol Justinianus

RECHTSGESCHIEDENISo Omstreeks 1100: verandering: ROREo Omstreeks 1500: weinig veranderingo Omstreeks 1800: verandering: B.W.

ALGEMENE GESCHIEDENISo Voor 1100: primitief Europao Omstreeks 1100: verandering: economisch + institutioneel (serieus Europa)o Omstreeks 1500: continuïteit*

1453: val Oost Romeinse rijk. Vlamingen hebben het al in 13e eeuw door kruisvaarders verminderd, nieuwe keizer ORR was Vlaming

Ontdekking van Amerika. Logisch proces van Columbus in Spanje Protestantisme: Luther (scheuring in de kerk, maar niet de eerste) pas in de 17e

eeuw radicale verlichtingo Omstreeks 1800: verandering: industriële revolutie en Verlichtingo Dus relativeren renaissance

Men herontdekt Rome Was vooral voor de elite, kunstenaars en geleerden

o Jaren 1500 is geen breuklijn

Voor 1976: geen goede vrouwengeschiedenis Na 1976: vrouwen hebben een betere positie in het recht

Europese en Belgische privaatsgeschiedenis 28/09/17Oud-Romeins recht (753 -250 V. Chr.)Rome is primitief

Ontstaan van Romeo Beginnend als een primitief klein stadstaatjeo Toch groeit en breidt het uit tot heerser over Italië, buiten het Noorden en de

eilandeno Maar het blijft wel wat primitief, cultureel en agricultureelo => geen gesofisticeerd rechto Vb uit het recht

Veel strafrecht en minder aandacht voor burgerlijk recht Veel spiegelstraffen: straf moet misdrijf weerspiegelen Huis van maat in brand gestoken => brandstichter in brand steken

o Basiseenheid is de familia: is ruimer dan een huidige familie Boerenbedrijf met alles erop en eraan De mensen, slaven, gebouwen, gronden en dieren van die boerderij Staat onder leiding van de pater familias

Hij is de baas over alles en iedereen van de familia en zijn macht is absoluut.

Hij heeft alles te zeggen en mag alles doen Gronden verkopen, kinderen doden, etc. dat mag! De pater heeft alles, familia heeft niks

InstellingenIn de Koningstijd

Koningo Alle andere machten zijn verenigd in hemo Hij gaat op straat met een litores, politiekorps dat met hem mee iso Litores dragen fasces (later fascisme): stokken waren symbool van de Koning en hij

had ook een bijl waarmee hij mensen het hoofd mocht en kon afhakken 3 andere standen

o Patriciërs Aristocratie Hadden veel grond en dus ook macht (grootgrondbezitters) Beetje te vergelijken met adel

o Plebejers Wat grond bezitten, maar geen grootgrondbezitters

Hebben over het algemeen een interessant beroep Leven apart van patriciërs, integratie kwam niet voor.

o Clientes Hebben geen grond Beoefenen geen interessant beroep Staan zwak in de maatschappij Kunnen zich onder bescherming stellen van een patriciër, mits ze dingen

doen voor de patriciër. Ze moeten meegaan als gevolg zodanig dat hij rustig kan wandelen en dat de anderen aan de kant gaan, het geeft tevens ook prestige.

POLITIEK BELANG: stemmen ronselen, extra stemmen, knokploeg, etc. Blijf onthouden dat alle macht in deze periode wel nog bij de koning ligt.

Er waren ook slaven, maar deze werden niet gezien als mensen

In de republiek

Senaat: zwaartepunt van de politiek o < Senex: oude mano Vergadering van oude manneno Heeft de machto Hoofden van patricische familieso Later ook oud magistrateno Hoofdzakelijk rijkeno Het recht zal goed uitkomen voor oude rijke manneno De senaat stond huiverachtig tegenover jongereno Bleven in de senaat tot ze doodgingeno Werden benoemd

Volksvergaderingen: comitia + concilium plebiso 3 comitiao Vergaderingen van het Romeinse volko Ze kunnen alleen samengeroepen worden door een magistraato Geen eigen initiatiefrechto Alleen spreken over voorstellen van magistraten en ze mogen nog niet eens

amenderen Puur ja of nee knikken Meestal ja

Magistraten: geen rechters o Zijn verkozeno Het was een jaarlijks mandaat, meestal collegiaal

Senaat wil macht in handen houden en ze willen niet dat magistraten macht in handen kan hebben. Daarom voeren ze het jaarlijks mandaat is en moet er een collega zijn.

o Geen specialisteno Niet betaald, maar ze moeten wel campagne voeren en die zelf financieren

Soorten magistraten Priester

o In het begin zat recht nog in religieuze sfeer en daarom waren er ook priesters Consul

o Politiek militaire leidero Primaire functieo Jaren worden benoemd volgens de namen van de consulso Als priesters functie verliezen komt dit kort toe bij consul

Praetoro Maar 1 praetor, al de rest heeft een collegao Als consul macht verliest, gaat het hierin over

Censoro Oud consulo Functie voor 5 jaaro Moet toezicht houden op de goede zeden o Kan maatregelen nemeno Benoemt leden van de senaato ‘Censuur’ komt hiervan

Aedieleno Verantwoordelijk voor de markto Markt was de locatie waar iedereen die belangrijk was rondliep

Quaestoro Financiën

Volkstribuuno 10 volkstribuneno Moest plebejers beschermen tegen patriciërso Veto: verbod voor patricische magistraat

Consul kan naar een andere volkstribuun stappen om een veto tegen een veto in te stellen en de volkstribuun kan dan weer naar een ander om daar weer een veto tegen in te stellen enzovoort

Zie boek voor een betere uitleg, iets te snel uitgelegd.

Primitieve rechtsbronnen Gewoonte Wetten

o Wet XII tafelen Bronzen plaat met wetten gegraveerd Ontstaan:

Diegene die uitspraak moesten doen waren patriciërs Patricische rechters misbruikten hun macht vaak en plebejers leden

hieronder Daarom wetten omdat er dan zekerheid was over hoe de wet wel

was en daarom zelfs in brons! Inhoud:

Vooral strafrecht Zeer primitieve bepalingen

o Andere wetgeving: Wetgeving van de comitia zal gelden voor beiden: leges Wetgeving van concilium plebis zal enkel gelden voor plebejers: plebisciet

(nu een andere betekenis: referendum/volksraadpleging)

o 287 V.Chr. Lex Hortensia komt van Hortensius: voortaan zijn alle plebiscieten ook leges en gelden ook voor patriciërs

Senaat heeft laatste woord over financiën en als er ‘geen budget’ is, kunnen de leges van de concilium plebis niet doorgaan

o Senaat gaat geen wetten maken. Ze bezitten wel het geld Andere bronnen van recht

o Minder van belang

Procedure Pre-historische fase:

o Eigenrichting, men gaat niet naar de rechter, men verschaft zichzelf recht Vroegste fase

o Primitieve procesvormo Godsoordeleno Men kijkt bv naar welke kant van de zaal een vogel vliegt en die persoon is degene

die gelijk heeft Legis actio

o Ritueel gebaseerd op de weto Ritueel kan ook uit de gewoonte komeno Dat ritueel start de procedure opo Men moet hierbij bepaalde gebaren of handelingen stelleno Vb

Proces over een slaaf Met de slaaf aankomen, hand op rechterschouder en geld vasthouden en

zeggen dat het met dat geld gekocht is Ritueel zorgt ervoor dat men direct kan herkennen welk proces er is en dat

er een proces is o Geen godsoordelen meero Primitief element

Ritueel moet perfect zijn, zodra er een fout inzit is het proces gedaano Zeer plechtig o Geseculariseerd (overgaan van een religieuze of kerkelijke naar een wereldlijke levensbeschouwing of

gezindheid; verwereldlijken)

o De legis actio is enkel voor Romeinen. Je kan client worden van een patriciër waardoor het alsnog mogelijk is om legis actio in te stellen

o Gebeurde in 2 fasen. Je moet eerst naar praetor stappen bij het instellen van het proces En deze praetor stelt dan de rechter aan. (Aanvankelijk enkel senatoren,

later nog anderen

Het begrip actio In de legis actio: ritueel om procedure te starten Later: rechtsmiddel Tenslotte: vordering of eis

Voor-klassiek recht (250 V.Chr. – 0)Rome wordt een wereldrijk.

Romeinen ontwikkelen zich cultureel en economisch

Geschiedenis Macht ligt in handen van de senaat en magistraten

Instellingen Expansie zorgt voor de nood aan aanpassing van de instellingen In Rome

o Vorige periode waren enkel de inwoners van de stad Rome, Romeinen. Nu is iedereen in Italië Romeinen

o Er zijn veel meer mensen, meer processen, dus meer mensen stappen naar de praetor

o Er komt een tweede praetor bij Praetor Urbanus (stadspraetor, Rome) <> praetor Peregrinus (als er

vreemdelingen bij zijn) De praetor Peregrinus is vooruitstrevender en zorgt dus voor vooruitgang

Provincieso Er moet meer bestuur komen, omdat het gebied uitbreidto Oud-magistraten gaan daarna in een provincie om provinciegouverneur te zijn. En

deze bestuurt dan de provincie Voordelen

Hebben een aanzien Ze weten waar het over gaat en kennen het systeem

Nadeel De senaat kan niet zo goed controleren als ze kunnen in Rome => de oud-magistraten vullen hun zakken

o Gevolgen Volksvergaderingen gaan achteruit, omdat de afstand soms te groot is Censoren kunnen goede zeden niet meer goed controleren vanwege de

grootte van het rijk

Rechtsbronnen Oude gewoontes blijven bestaan, maar nieuwe gewoontes komen er niet meer bij. Maar er

waren nieuwe problemen waarvoor men nieuwe regels nodig had. Wetgeving kan nieuwe problemen ook niet oplossen. Magistraten maken nu het recht en met name de praetor

Praetor maakt rechtActio staat hier voor toegang tot de rechter

REACTIE OP VRAAG NAAR ACTIO OGV WET OF GEWOONTEo Praetor kijkt of actio erin staat of niet. Staat het erin krijgt eiser actio. Verweerder

kan exceptio vragen, praetor kijkt hierbij ook weer of het erin staat of niet en als het erin staat moet hij het toestaan.

o ACTIO TOESTAANo ACTIO TOESTAAN MET EXCEPTIO (=uitzondering, beperkende voorwaarde)o ACTIO WEIGEREN

MAAR: SOMS TEGEN WET EN GEWOONTEo ACTIO TOESTAAN

o ACTIO WEIGERENo EXCEPTIO WEIGERENo EXCEPTIO TOESTAAN

Praetor gaat soms weigeren: o Omdat hij niet bevoegd is o Er is een verkeerde actio gevraagdo Hij vindt dat de eiser aan het liegen iso Hij een persoonlijke afkeer heeft tegenover de eiser

Maar hij doet dit niet vaak, omdat hij verkozen wil worden Praetor gaat soms extra toestaan

o Omdat hij opnieuw verkozen wil worden als consul, keurt hij soms actiones goed die eigenlijk niet in de wet of gewoonte staat.

Praetor verandert het recht en wordt de centrale figuur van rechtsvorming Voordelen

o Hij kan snel ingrijpen en veranderen Nadelen

o Gevaar voor willekeur Maar edict

o Algemeen maatregel van een magistraat die geldt voor zijn ambtstermijn. Hij vaardigt een uit in het begin van het jaar. Hij zegt hierin wanneer hij wel en niet een actio en exceptio geeft.

o Het gemakkelijkste is die van de voorganger overschrijven Gevolgen

o Jus civile (traditioneel recht) - jus honorarium (=praetoriaans recht (anders dan het

rechtersrecht van nu), recht gemaakt door de magistraten)o Jus civile (recht van processen Romeinen onderling, praetor Urbanus) – jus gentium

(praetor Peregrinus) (rechtsregels die volgens de Romeinen gemeen zijn aan alle volkeren, waardoor er geen probleem zou mogen zijn bij het toepassen ervan.)

Principe van die tijd personaliteit van het recht. Eigen recht zal toegepast worden op de persoon. (Jus civile)

Jus gentium: opgesteld door het weg te laten van de moeilijke stukken uit de jus civile

o Romeinen zeggen: als het voor vreemd volk gemakkelijk is, waarom voor ons dan moeilijker

o => jus civile vereenvoudigt ook naar jus gentiumo Als er 2 niet-Romeinen van hetzelfde volk zijn => dat lokaal recht

Verschillende soorten actionesGemakkelijkste manier om een nieuwe actio te maken als praetor

o Een bestaande actio lichtjes te veranderen Bv woord slaaf veranderen door kind

o Actiones civiles <> actiones honorariae: Honorariae:

Actio utilis : actio naar analogie Actio ficticiae: zeggen dat een actio wel vervuld is, terwijl het niet zo

uit Actio in factum: actio gebaseerd op een verhaal. Stuurt het

feitenrelaas door naar de rechter. o Actiones directae <> actiones contrariae

Romeinen zijn praktisch gericht en niet louter op de theorie

Praetor heeft hulp van de rechtsleer Juristenrecht (rechtsleer)

o Er zijn juristen waaraan je advies kan vrageno Praetor is formeel degene aan wie je raad gaat vragen, maar in de praktijk gebeurt

dit bij de juristen

Belang Term jurisprudentia

o In het Nl en Fr betekent dit: Rechtspraak

o In voor-klassieke periode en het Engels Rechtsleer

Romeinse juristen o Pleiten nieto Verdedigen niemando Zijn onpartijdigo Moeten niet betaald wordeno Zijn over het algemeen rijke personeno Recht zal in het voordeel zijn van de rijken

Pleiterso Geen rechtsgeleerdeno Ze moeten eerst raad vragen aan Romeinse juristen

Aanpassing van de procedure Legis actio blijft bestaan, maar valt wat in verval FORMULA procedure komt op

o Geschreven instructie van de praetor aan de rechtero Rechter is geen professional en krijgt daarom van de praetor het Formula briefje

(geschreven instructies)o =draaiboek van het proceso Deze procedure komt eerst voor bij jus gentium, praetor Peregrinuso De zaken waarvoor een legis actio, mogen niet in een Formula procedure gegoten

worden. Dit is wel anders in de provincies, hier is de provinciegouverneur de baaso De legis actio blijft gedurende deze periode bestaano Later mag je wel Formula maken voor legis actio.

1. Als je dan begint met Formula en verliest, mag je nog eens proberen met legis actio

o De legis actio wordt slechts geleidelijk verdrongeno Voordeel:

1. Minder formalistisch, je moet niet zo strikt zijn met de woordelijke bepalingen, gebaren

Voor het proces:o Dagvaarding nodig, je moet met 2 zijn in het proces. o Bij niet opdagen: eerst mag je de persoon fysiek geboeid meesleuren naar de

rechtbank, later wordt hij gestraft. o Het proces gebeurt in 2 fasen

FASE 1: IN JURE

1. Eerst doet eiser verhaal en vraagt hij actio, hierop heeft de praetor de mogelijkheid:

Actio toe te staan Actio te weigeren

2. Vervolgens doet de zijn kant van het verhaal verweerder en kan Verweer ten gronde = verhaal van de ander klopt niet. Men ontkent

het recht van de ander en/of men ontkent de gebeurtenissen/feiten Zeggen dat het verhaal wel klopt, maar het is onvolledig => men

vraagt exceptio = exceptief verweerExceptio is uitzondering bij een actio.

Niet reageren kan zware gevolgen hebbeno Praetor kon eerst zeggen: je bent zo boertig => je wordt slaaf

van de eisero Later: al je goederen worden verkocht, zelfs al overstijgt dit

de waarde van de actio Hij kan alles toegeven: enkel tarief

o Maar er kan wel nog een proces zijn Als je schuldig wordt bevonden: dubbel tarief

o Replicatio: exceptio op exceptioo Duplicatio: exceptio op exceptio op exceptioo Als de ene partij spreekt, zwijgt de ander. Men spreekt niet met elkaar, wel met de

praetor Men stelt een Formula op

o Draaiboek van het proces wordt opgesteldo De Formula verschilt naargelang de actio die wordt gevraagd

Litis contestatio= Praetor speelt op safe en vraagt of beide partijen akkoord zijn met de Formula zodanig dat er later geen gezaag kan zijn over de inhoud van de Formula

o Je gaat akkoord met de Formulao Akkoord met de aanstelling van de rechter

Deze is meestal een privépersoon van wie je de beslissing normaliter niet moet volgen

=> partijen moeten zich er in principe niets van aantrekken Maar de litis contestatio stelt dat men moet opvolgen wat de rechter beslist

o Gevolg Eenmaal dat er litis contestatio is, mag je niet 2x dezelfde rechtspraak

aanspannen => exceptio rei judicatae = non bis in idem Het vonnis heeft bindende kracht

FASE 2 VOOR DE RECHTER: APUD JUDICEM

Betekenis veroordeling o Men vraagt in de voor klassieke periode nooit in natura, tenzij bij noxale acties

(schade door een slaaf of een kind) Hierbij heeft hij de keuze om te betalen oftewel het kind of slaaf af te geven

Na het vonniso Tenuitvoerlegging

o Als de tegenpartij niet wil uitvoeren (er is geen deurwaarder) Opnieuw naar de praetor en actio judicati en als zo’n actio lukt en er wordt

veroordeeld => alle goederen verkocht.

Klassiek recht (0-250 N. Chr.)Rome bereikt zijn hoogtepunt en het recht bereikt dit ook

Rome krijgt een keizer Er is een crisis in de Republiek. Strijd om macht binnen de senatoriale groep. Caesar probeert een monarchie te stichten, maar wordt vermoord door Republikeinen Oplossing is het principaat van Augustus

o Façade van een republieko Maar eigenlijk is het een keizerrijk

Monarchie (princeps)o Hierbij is het de bloei van Rome

Pax Romana leidt tot ontwikkeling van provincies (en ons deel) Pax Romana: Er zijn geen opstanden, er is rust en orde

o Het rijk wordt eigenlijk goed bestuurd ondanks de vele rare verhalen 212 na christus, Caracala maakt alle inwoners Romeinen => constitutio Antoniniana => het onderscheid tussen jus gentium en jus civile verminderde (beetje theoretisch) Probleem

o Systeem met 3 namen1. Praenomen2. Nomen3. Cognomen

Instellingen Het is een principaat, maar hij doet uitschijnen dat het een republiek is De oude instellingen bleven, maar

o Hij gaat de magistratuur cumuleren en ze zelf uitoefenen en wordt een supermagistraat + extra functie zoals hoofd van de politie en brandweer, leger, etc.

En dit was onbeperkt in de tijd Het enige wat hij niet oppakt is praetor, omdat het recht (en dus de praetor)

politiek gezien niet belangrijk genoeg was. Er waren wel nog anderen die functies mochten uitoefenen => er verander veel, maar hij zorgt dat er niet te veel tegenstand komt

Weetje: als je consul was kon je het jaar daarna naar de provincies trekken en zakken vullen

o De senaat zal onder controle komen van de keizer. En de senaat probeert steeds op een goed blaadje te blijven staan van de

keizer Hij gebruikt het senaat als stroman om niet te doen uitschijnen dat het

werkelijk een keizerrijk was De keizer benoemt de leden

o Een aantal provincies werden rechtstreeks onder de keizer geplaatsto De keizer steunt op ambtenaren

De topambtenaren = praefectus (praetori = hoofd keizerlijke macht) Hij gaat hen betrekken bij de uitwerking van zijn beleid

O.a. door raad te vormen, alle toppersonen omdat hij mensen nodig heeft om zichzelf te legitimeren

o Systeem werkt wel en niet goed Het systeem staat en valt met het karakter van de keizer (goed of slecht) Men heeft geen procedure voor opvolging

Elke keer opnieuw kan er een crisis ontstaan omdat er strijdigheden waren over wie keizer was

Men kon geen vaste opvolger aanduiden omdat dit niet strookte met het idee van een principaat

Rechtsbronnen1. Gewoonte is uitgespeeld2. Leges en plebescita (=wetgeving van volksvergadering en senaatsbesluiten)

o Komen in het begin nog vooro Worden verdrongen door senatusconsulta in de loop van de 1e eeuw na C

senaat maakt nu wel wetten, maar dit onder druk van de keizer. Wetgeveing en formeel gezien is de senaat wetgever, maar ze voert

nu dus uit onder druk De keizer spreekt de senaat aan, geeft een voorstel en senaat gaat akkoord. Dit komt omdat de princeps schrikt heeft zijn macht openlijk te tonen dus

doet hij dit openbaaro Dit komt uiteindelijk neer op keizerlijke wetgeving

3. Magistraten recht=> De praetor gaat achteruit: gezien de overheersene positie van de princeps werden de magistraten minder belangrijk voor de rechtsvormingDeze achteruitgang gebeurt door:

o Onder keizer Hadrianus komt er een vast edict en dit wordt vastgelegd door Salvius Julianus in de 2e eeuw. Edictum perpetuum

Eeuwig edict: tekst van edict die vastlig, praetor kan voortgaan. Geen nieuw recht meer ontstaan in zijn edict

o Er komt een keizerlijke procedure op: cognitio-procedure Ook wel cognitio extraordinaria genoemd : kennisnemen buiten de normale

orde Was het terrein van de anderen dan de praetor urbanus of de praetor

peregrinio Keizerlijke inmenging in de rechtspraak waarbij de keizer de praetor aanspreekt en

hem zegt wat of hoe De keizer gaat openlijk recht maken De praetor kon niet meer rekenen op de hulp van de topjuristen, want deze

stonden voortaan in dienst van de keizers4. Keizersrecht

o Keizerlijke constitutiones (keizersrecht) Ontstaan: Aanvankelijk had de keizer geen echte wetgevende bevoegdheid, maar slechts de

bevoegdheid op grond van zijn verschillende magistraturen. Daarom werkte hij nog

vaak via de senaat. De centrale positie van de keizer leidde er echter toe dat hij ook als wetgever beschouwd werd.

o Jus civile? Voor de romeinen niet duidelijk waar dit nieuwe keizerlijke recht nu

geplaatst moest worden Is keizersrecht jus civile of jus honorarium? Maakt niet uit, want keizerlijke

wetgeving krijgt de naam constitutiones (wetten) o Hij was magistraat en het ging dus onder verschillende vormen

Edict Beslissingen van de keizer bij wege van algemene maatregel Magistraten konden edicten uitvaardigen, keizer is magistraat,

algemeen reglement van de magistraat. Edicten van de keizer duren langer dan het edict van een magistraat.

Het edict van de keizer was van onbepaalde duur, terwijl die van een magistraat maar 1 jaar duurt.

Decreet: wetgeving van de keizer en deze geldt algemeen Uitspraak van de keizer als rechter, keizer is geen gewone rechter Bij een gewone rechter geldt de uitspraak alleen voor de betrokken

partijen Bij de keizer als rechter geldt het algemeen

Mandaat: bevelen van de keizer aan soldaten of ambtenaren Rescript: antwoordbrief van de keizer en dit is meteen een wet

In provincies waren er geen grote juristen. Ze stuurden vanuit de provincie een brief en de koning schreef een rescript (antwoordbrief) en daarmee hadden ze een wet in de provincies waaraan zelfs de provinciegouverneur zich moet houden.

o Dit antwoord kan gebruikt worden tegenover een tegenpartij, keizerlijke ambtenaar of de praetor

o => door de rescripten mengt de keizer zich ook in de rechtspraak van de praetor (dze kan immers en keizerlijk rescript om een actio toe te staan niet negeren)

o =schriftelijke verzoeken om juridisch advies waarop de keizer schriftelijk antwoord geeft

o Rechter onderzoekt de feiten niet, maar spreekt zich alleen uit over het recht

Het rescript is alleen bindend voor de rechtsregel en niet voor de feiten. De geldingskracht is enkel voor de rechtsregel omdat de keizer de feiten niet kan controleren. De feiten moeten ter plaatse worden onderzocht.

Keizersrecht is een product van de keizerlijke macht5. Juristenrecht

o Klassieke periode is vooral door de activiteit van de juristen een bloeiperiode van het Romeins recht. De juristen zijn de belangrijkste figuren van het RoRe in deze periode. Niet alleen door hun eigen kwaliteiten, maar ook door de steun van de keizer.

o Element van continuïteit Achter het keizersrecht zitten eigenlijk juristen

o Probleem oplossen van de autonomie van de juristen Oplossing hiervoor is het jus respondendi (kwaliteitslabel van de keizer)

Antwoordrecht/adviesrecht van de juristena. Keizers hebben prestige van de belangrijkste juristen enorm vergroot door

hen het ius publice respondendi ex auctoritate principis (het recht van staatswege een advies te geven dat met het gezag van de keizer bekleed is) te verlenen. Dit geeft het advies van de desbetreffende jurist een groter gezag, maar de rechter is aanvankelijk niet door dit advies gebonden.

b. Later evolueren deze adviezen wel in de richting van bindende adviezen. Het adviesrecht heeft een aura van prestige.

De juristen willen dit allemaal hebben Ze scharen zich achter de keizer En de keizer krijgt meer topjuristen achter zich Het jus respondendi verdwijnt en er ontstaat een evolutie naar de

juristambtenaar Voordelen ervan voor juristen en keizer

Zo gaan de juristen conformeren naar wat de keizer wil om dat ius respondendi te krijgen, zo’n IR is ook bindend voor de betrokkene

Verdwijnen jus respondendi Het ius respondendi wordt na verloop van tijd niet meer verleend en

keizerlijke rescripten nemen de plaats ervan in. Deze en andere vormen van keizerlijke wetgeving worden trouwens ook opgesteld door juristen, die als ambtenaren in dienst van de keizer staan. => Op het einde van de klassieke periode zijn alle grote juristen keizerlijke ambtenaren; allemaal onder controle keizer en alle juristen worden keizerlijke ambtenaren.

Duidelijke evolutie van de compleet onafhankelijke jurist uit de republiek over de jurist met het ius respondendi in het begin van het principaat naar de jurist-ambtenaar

Met de hulp van rechtsleerJuristenrecht

Klassiek juristen ontstaan => bloei Romeins rechto Ze bouwen eigenlijk gewoon verder op het werk van de juristen uit de vorige periode

Ze zijn sterk casuïstisch met als gevolgo Het is weinig systematischo Er zijn weinig definities

Ze vonden in deze tijd dat deze niet klopten De uitzondering zijn de leerboeken

De instituten van Gaius (leerboek) zijn bewaard gebleven De belangrijkste klassieke juristen

o Enkel de late topjuristen kennen Papinianus, Paulus, paus Ulpianus en Modestinus (eind 2e eeuw, begin 3e

eeuw) Allemaal keizerlijke ambtenaren Zijn praefectus praetorio (hoofd van lijfwacht van de keizer)

Reden is dat ze altijd in de buurt waren en dat als er een juridisch probleem was dat dit direct door geschoven kan worden i.p.v. dat de keizer dit zelf moet regelen

Cognitioprocedure

Legis actio is verdwenen, Formula gaat achteruit.

Er komt een nieuwe procedure cognitio extraordinaria (rechter houdt zich bezig met het bestuderen van procedures andere dan de Formula)

Als er geen Formula bestaat kan je het toepassen anders wordt het gebruikt in de provincies De procedure is ontstaan door de opkomst van de keizer

Verloop cognitoprocedureGEHELE PROCEDURE ONDER CONTROLE KEIZER OF ZIJN AMBTENAAR

Proces van 1 fase, direct voor de rechter De keizer kan permanente ambtenaren aanstellen omdat het rijk gevorderd is. Exceptio=praescriptio krijgt nu de betekenis van verweermiddel in een proces Formula blijft wel bestaan, maar het krijgt een andere betekenis Actio verandert van betekenis => eis

GEHELE PROCEDURE ONDER CONTROLE KEIZER OF ZIJN AMBTENAAR: GEEN LITIS CONTESTATIO MEER, HET VONNIS HEEFT CONSUMERENDE WERKING

Je moet niet meer akkoord gaan met de macht van rechter als privépersoon, want het is een publiek persoon en er is controle van de keizer of zijn aangestelde ambtenaar

Litis contestatio blijft bestaan en betekent zoals nu drempel van geding, moment van losbarsten => moment dat verweerder reageert op eiser.

Consumerende werking, dat actio opgegeten wordt en dat je niet meer opnieuw mag vorderen wordt nu gekoppeld aan het vonnis. Non bis in idem hangt nu vast aan vonnis

GEHELE PROCEDURE ONDER CONTROLE KEIZER OF ZIJN AMBTENAAR: RECHT OP BEROEP

Probleem is bij ambtenaren dat men de hogere wil spreken. Hiërarchisch hoger beroep is ontstaan omdat men wou klagen tegen de keizer i.p.v. de

keizerlijke ambtenaar. Vooral ingevoerd omdat de keizer op de hoogte wordt gebracht als zijn ambtenaren in de

fout gaan. Niet ter bescherming van de onderdanen, wel om de macht van de keizer te beschermen Het hoger beroep stimuleerde ook verschriftelijking

Tenuitvoerlegging

Nu werd er equivalent verkocht van de inboedel Omdat iedereen het bevel van de keizer ging uitvoeren anders waren er problemen

Na-klassieke periode (250-527 N. Chr.)

Rome raakt in verval, recht raakt in verval

Verval Rome 476 n. Chr., westen van Rome raakt verloren Zware crisis in het RR Men ziet maar 1 redmiddel

o Nieuwe vorm van keizerschapo Dominaat (<dominus) waarbij keizer openlijk zijn macht toont

Eigenaar t.o.v. zijn volko Senaat en magistraat blijven bestaan, maar ze zij er vooral voor de feelgood van de

keizer en nemen al eens een medailletje in ontvangst o Er is meer administratie, meer werk => meer belastingen

Er is een deling van het rijk met accent op het oosten zeker na 476o Het oosten was rijker, had meer te biedeno Hoofdstad was Constantinopel

Het Christendom kreeg een doorbraak, begin 4e eeuw. Eind 4e eeuw, standaard godsdienst.o De gevolgen van christendom mag men niet overdrijven

Instellingen Barbaarse koninkrijken in het westen Het rijk zelf

o De keizer is de baas en de rest doet er niet toe en moet doen wat hij zegto Er is bijstand aan de keizer van de quaestor sacri palatii: de penningmeester van het

heilig huis: huidige minister van justitie

RechtsbronnenAlgemeen vulgarisering van het recht

Recht van de gewone man of vrouw en niet van de jurist. Laag niveau MAAR

o 10/15 man maakt het verschil in de klassieke periode, we mogen deze periode niet overschatten

o Vulgair recht kan zeer praktisch zijn o Er is verschriftelijking (teken van vooruitgang)o Men houdt meer rekening met billijkheido Er ontstaan nieuwe invloeden

Europese en Belgische privaatsgeschiedenis 03/10/2017RechtsbronnenAlgemeen vulgarisering van het recht

Recht van de gewone man of vrouw en niet van de jurist. Laag niveau MAAR

o 10/15 man maakt het verschil in de klassieke periode, we mogen deze periode niet overschatten

o Vulgair recht kan zeer praktisch zijn o Er is verschriftelijking (teken van vooruitgang)o Men houdt meer rekening met billijkheid

o Er ontstaan nieuwe invloeden

Gevolgen voor de rechtsbronnen Magistraten en de volksvergaderingen

o Magistraten zijn eretitels en de volksvergaderingen komen praktisch niet meer bijeen Praetor zal verdwijnen in de 4e eeuw en daarmee verdwijnt ook de Formula procedure Het gewoonterecht komt terug op (oud Romeinse periode kwam terug op)

o Verschil oosten en westeno In het westen kwam het sws terug omdat het westen primitief iso Ook in het oosten keert het terug ondanks dat dit vernieuwender en moderner is

Jus (=juristenrecht)o Recht van de romeinse geleerden van de klassieke periodeo Geen nieuwe rechtsleer, maar oude rechtsleer recycleren mits aanpassingen

1e probleem: oude rechtsleer had soms moeilijke stukken => deze stukken haalt men eruit 2e probleem: oude rechtsleer is verouderd => men update de teksten

Dit noemt men interpoleren = tekst actualiseren door niet relevante zaken te schrappen of uitleg bij te schrijven

3e probleem: er zijn te veel juristen => men gaat een selectie maken van de belangrijkste teksten door een

bloemlezing En deze steekt men dan in een codex (niet zoals nu een wetboek) Hier heeft het de betekenis van boek in boekvorm

o Aanvankelijk waren boeken op rolleno Hier was er het nadeel dat dat enorm lang kon zijn en veel

werk om terug op te moeten rollen = moeilijke stukken zijn eruit en alleen de beste stukken zitten erin

(bloemlezing) VERNIEUWING: rechtenfaculteiten

In Beiroet zat de 1e rechtsfaculteit??? De belangrijkste rechtenfaculteiten bevonden zich in

o Beiroet Behield het RR een hoog niveau ondanks de

vulgarisering. o Constantinopelo Rome

De opleiding was hier vooral gericht op de geschriften van de klassieke juristen.

o Men interpreteerde de wetgeving van deze na-klassieke periode verkeerd en te streng

o Men overdreef de strengheid van dit recht te veel Leges (=keizersrecht)

o De term ‘leges’ heeft een transformatie doorgemaakto In de na-klassieke periode slaat dit op het recht dat van de keizer komto Rechters zitten met problemen als advocaten elkaar tegensprekeno 2 belangrijke oplossingen voor de rechter

Orde in het jus

Citeerwet: Diegene die een jurist citeert zal winnen.

o Als beide een jurist citeren o Er zijn 5 grote juristen, er komt eentje bij de grote 4

Papinianus Paulus paus Ulpianus Modestinus +Gaius

o De grote 5 juristen worden belangrijko Als men uit de grote 5 citeert, zal men winneno Als beide uit de grote 5 citeren

Kijken wie er het meeste citeert Bij gelijk spel is de winnaar degene die Papinianus

citeert Orde in de leges

Codex Theodosianus 2e probleem is dat de keizer in het Dominaat veel macht heeft gehad

en er te veel wetten waren. => Theodosianus maakt een selectie van wetten die de rechter moet

toepassen De teksten die er niet in staan, worden als niet bestaand beschouwd

en de teksten worden geïnterpoleerd Codex Theodosius (Begin 5e eeuw Nadien vaardigen keizers alsnog nieuwe wetten uit, met als gevolg

dat de Codex Theodosius achterhaald is.

Libelprocedure Formula verdwijnt Komt overeen met Cognitoprocedure 2.0 Nu schriftelijker

o Niet zelf tegenpartij haleno Dagvaarding vanuit rechtbank

De rechter is veel machtiger en vertegenwoordigt de almachtige keizer Omdat de keizer grotere macht => grotere macht voor de rechter, maar ook meer controle! Is een procedure op tegenspraak

o Men spreekt met elkaaro Voordien spraken partijen niet met elkaar en spraken slechts met de praetor

Nu ontstaan advocateno Mensen die pleiten en iets van recht kenneno Vroeger had je daar onderscheid in

Pleiters die niks van recht kennen Juristen die niet in de rechtbank komen

Procedure loopt snelo De rechter wil dat het vooruitgaat en heeft hierbij macht

Laatste Romeinse procedureo Wordt in 12e eeuw gebruikt in canonieke rechtbankeno Wordt dan overgenomen door de koninklijke Franse rechtbank

o En wordt daarna overgenomen door alle andere rechtbanken

VOORLOPER VAN ONZE PROCEDURE

Het enige verschil: o Lijdelijkheid van de rechter, hij moet passief zijn in België

Dit was ook het doel bij de opstelling van Ger. W.o In België hebben we ervoor gekozen dat de macht ligt bij de partijen en advocaten en

niet bij de rechtero => onze procedure gaat niet snel vooruit

MAAR o Er is een roep naar een iets actiever rechters

Cf wet op gerechtelijke achterstand van 2007o Maar bij ons zijn de actieven de advocaten

GEENSo Niet bezig met een nieuw gerechtelijk wetboeko Best wel dringend volgens prof aangezien het op niks niet meer trekto Heeft zich wel beziggehouden met verandering van ‘bemiddeling’o Hij zou grote problemen kunnen veroorzaken met juridische beroepen

Het gerechtelijk recht houdt zich vooral bezig met machtsposities van rechters en advocaten

o Wel: Andere maatregelen genomen die een disruptief effect heeft op de klassieke

beroepen Experiment in rechtbank van Koophandel Bij niet betwiste schuldvorderingen onder ondernemers moet je

voor gedwongen uitvoering niet eerst langs de rechtbank. De advocaat kan direct naar de deurwaarder gaan

=> tot 70% minder nieuwe zaken => advocaat heeft minder werk, eveneens minder werklast voor de

rechtbanken, ook minder personeel

Justinianus 527-565 (data kennen)De laatste Romein

Keizer in 527 Wil RR herstellen in alle glorie

o Was dringend nodig Het herstel gebeurt op 3 vlakken

o Religieus vlak Hoorde niet bij Oud-Rome Wil Christendom overal zien, ondanks dat het christendom niet voorkwam in

Oud-Romeo Militair vlak

Probeert een deel van het Westen te heroveren Italië, noord Afrika en een klein stukje Zuid-Spanje

o Juridisch vlak Belangrijkste aanstelling: zijn vrouw Theodora Was hiermee getrouwd vooraleer hij keizer werd

Moest wet veranderen, zodanig dat hij als senator toch met ‘hoer’ mocht trouwen

Theodora was de ruggengraat van de Justiniaanse politiek Als er ‘Justinianus’ gezegd wordt, moet je dus eigenlijk denken aan Theodora

Hij werkte samen met anderen en was geen aangenaam persoon Had 1 groot talent

o Kan anderen met talent vinden en voor hem laten werkeno Belangrijkste aanstelling: zijn vrouw Theodora

Justinianus en het rechtCorpus juris civilis

Boek waar al het Romeins recht instaat Niet gebuikt in tijd van Justinianus Vooral gebruikt in 16e eeuw DE grote jurist was Tribonianus

o Soort minister justitie (quaestor sacri palatii)o Stelde corpus mee op (eigenlijk hoofdzakelijk hij die opstelde)

Verschillende delen Deel 1: Codex = wetgeving

o 1200 blz.o Er werd geïnterpoleerdo Wetten die niet opgenomen zijn in de codex, zijn dus afgeschafto Alleen de wetten die erin staan, geldeno Originele versie van een Romeinse wet is niet te vinden in deze codexo Zeer snel opgesteld

Omdat er een voorbeeld is en dat is codex Theodosianuso 1e 3 stukken van corpus juris zijn opgesteld binnen zijn 1e jaar regereno Er moest een herziene versie komen omdat de 1e versie niet meer up-to-date was na

de toevoeging van digesten en pandecten Alleen 2e codex is nog behouden, omdat de 1e niet meer nuttig is

o Latijn Deel 2: digesten/pandecten = ordening en alles omvattende regeling

o 2000 blz. in moderne druko Tribonianus moest alles in goede banen lijden

Hij was een super goede managero Wordt zeer snel opgesteld

4/5e van de teksten komen van de grote 5 Justinianus had gezegd dat er geen fouten of tegenstrijdigheden instaan

Fouten en tegenstrijdigheden kwamen voor zowel bij de codex als de digesten

o Voordeel van de digesten Geactualiseerde tekst van het jus Overzichtelijke tekst van het jus

o => perkament van de teksten waarop de regels stonden waarop de digesten zijn gebaseerd werd uitkrabt en men schreef daar kookrecepten op

o Latijn Deel 3: instituten

o Korter boekje voor 1e bachelor studenten in die tijd: 150 blz. o <Instituten van Gaiuso Schrijvers van dit boek hebben de instituten van Gaius overgenomen en wat

aangepasto Waren ingedeeld in 4 boeken

Personen Zaken Erfenissen verbintenissen Verbintenissen actiones

o Wij hebben het institutenschema overgenomen in huidig BW behalve boek 4 omdat we geen actiones meer hebben

Nieuw burgerlijk wetboek Bevatten 9 boeken

o Latijn Deel 4: novellen

o Nieuwe wetten uitgevaardigd na codex, digesten en instituteno Collectie komt niet van Justinianus zelf

Zolang hij leeft, maakt hij nog altijd nieuwe wetten Deze collectie kan pas opgesteld worden als hij is overleden

o Zijn oftewel eentalig Grieks oftewel tweetalig Latijn-Griekso Komen in ong. eerste 20e jaar van regeren uit

Vrouw Theodora en Tribonianus sterven Hij heeft hierna geen fut meer.

Effect Bekendmaking CJC

Er was een commentaarverbod voor proffen. o 1. Dit omdat dit kan leiden tot onduidelijkheido 2. alles komt van de keizer en al diegene die commentaar geeft, geeft commentaar

op de keizer. 10-dagen regel

o 10e dag na bekendmaking moet men toepasseno Er was geen mogelijkheid voor mensen die verder van Constantinopel zaten, hadden

het te moeilijk om naar daar te reizen, alle bladzijden over te schrijven en terug te keren in 10 dagen!

o NBW (=nieuw burgerlijk wetboek) Grotere overgangsperiode voor bv erfrecht, 1 jaar Geens is juristischer dan Justinianus

Citeren CJC Niet uitgelegd

Betekenis CJC toen In het Oosten niet veel betekenis

o 10 dagen regel werkte niet goedo Vooral in het Latijn geschreveno Maar in het oosten sprak men Grieks

Daarom in 9e eeuw in ORR = Basilika In het westen geen betekenis

o Justinianus had niet veel te zeggen in het westeno Het westen was te achterlijk om er iets mee te doen

Na de RomeinenCostumiere periodeCultureel niet zeer hoog

Landbouw is het voornaamste

Veel geweld

Primitief lokaal gewoonterecht West-Europa is achterlijk

o Geen CJC, We hebben niks aan Codex Justinianuso Wel primitief recht

Romeinen (oorspronkelijke inwoners) en Germaanse invallerso Hebben beide een primitief recht

Onderscheido Pays de droit écrit (Romeins recht) (Z-FR)o Pays de droit coutumier (Germaans recht) (N-FR)

Scheidingslijn loopt door Frankrijko Er is recht van beide in Frankrijk en een splitsing tussen noord en Zuid

Probleem: Germaans recht Opvatting: Germanen spraken een Germaanse taal en er was slechts 1 etnisch type

o Etnisch klopte dit al nieto Achteraf bleek dat veel Germaanse stammen een andere etnische achtergrond

hebbeno Er waren tevens ook Germanen die geen Germaanse talen sprakeno Ze kwamen uit alle plaatsen

Probleem: er waren geen betrouwbare bronnen over hun oudste rechto Tacitus heeft een boek geschreven over het vroegste Germaans recht

Maar dit klopt niet Is zelf nooit bij Germanen geweest Hij wou vooral kritiek geven op de Romeinen en wou tonen hoe echte

mannen moeten zijn en dit beschreef hij dus als de Germaneno 5e tot 9e eeuw hebben Germaanse vorsten het recht van hun volk laten optekenen

Het ‘Germaanse recht’ was reeds beïnvloed door de kerk en de Romeinen Recht dat vrouwen geen opvolger mochten zijn stond in Germaans recht.

Maar dit komt van een Romeinse recht voor militairen die niet mochten huwen met Germanen

Wet Salica opgetekend in Latijn, bij een specifieke tekst is er de Germaanse tekst aan toegevoegd. (Vroegste woorden in de voorloper van Nederlands)

De tekst is er (in het Latijn ondanks dat men een andere taal sprak), maar het recht is mondeling

Goede Germaanse vorst moet ten eerste bewijzen dat hij een goede Christen is en dat hij recht aan zijn volk geeft zoals God 10 geboden gaf aan Mozes

Christendom speelde grote rol bij de Germanen

o Men heeft dan het recht van de Noormannen overgenomen en zegt zoveel jaar geleden was het ook zo.

o Vuilbakmethode: als het recht niet van de kerk of de Romeinen komt => het komt van de Germanen

We weten dus niet wat het Germaans recht is. Nieuwe mode:

o Zeggen dat het niet bestaan heeft Veel nazi’s halen hun verantwoording bij het Germaans recht

o Opvatting: Germanen hebben aan de basis gelegen voor nazi’s De nazi’s verheerlijkten de Germanen en hun recht

o Er zijn weinig specialisten meer voor het Germaans recht hierdooro (Fuhrerprinzip)

Probleem: Karolingische periode Had een groot rijk

o Men zegt altijd dat er veel rechtsleer en goede wetgeving was, MAAR Het niveau van wetgeving stijgt enorm in vergelijking met vorige periode (in de periode

ervoor was er 1x in 20 jaar een wet) in Karolingische periode 2 wetten per jaar. Wetgeving (=Capitularia, wetgeving is opgedeeld in puntjes) de opdeling in puntjes vonden

ze suuuuuuuuper gesofisticeerd. De wetgeving zelf trekt op niet veel. Karolingische renaissance

o Gebeurt niet echt onder Karel, maar onder zijn zoono Gebeurt maar onder 20 man o Er is hier maar 1 iemand die over recht schrijft en het gaat hierbij bijvoorbeeld over

godsoordelen (belachelijk dus) Engeland was een uitzondering in Karolingische periode

o Het Engelse woord recht (Law) komt van het Deens. Lange tijd heeft in een deel van Engeland Deens recht daar gegolden (Danelaw)

Kerk Christendom is nog maar recent Groot prestige, maar weinig macht

Procedure Stelt niet veel voor

DOMINAAT VROEGE ME Professionele rechters Amateurs qua rechters met grote

aanwezigheid van het volk die duidelijk maken of ze akkoord zijn of niet

Centralisering (beroep) Lokale rechters Klein beetje centrale controle Schriftelijk proces Vooral mondeling Rechter domineert Partijen domineren Rationeel bewijs Irrationeel bewijs. (Denk

godsoordelen

Jus commune van ca 1100-1800De maatschappij verandert rond ca 1100

Romeins recht wordt gemeenschappelijk recht van heel Europa Er was een primitief Europa en die maatschappij verandert rond 1100

o Landbouw verandert, met alle gevolgen van dien Je kan een nieuw recht opstellen OF je kan een oud recht bovenhalen

o => Corpus juris civile

Herontdekking van corpus juris civile Herontdekking?

o Van de codex en novellen zijn er delen bekend gebleveno Instituten waren volledig bewaard gebleveno Digesten worden opnieuw gevondeno Het Romeins recht bestond wel, maar we waren in W-Europa te achterlijk om het toe

te passen Belangrijk

o Economie moet goed draaien zodat de CJC goed ingezet kan wordeno Er was een enorme kost om deze te verspreiden, aangezien deze uit vele bladzijden

bestaat. Reden dat het zo duur is: Dit moet in perkament opgesteld worden 1 schaapsvel = 2 folio’s Er moeten 1000 folio’s hiervoor zijn

=> er moeten 500 schapenvellen zijn De duurste kost = het opschrijven van de teksten

Opkomst UNIVSo Samenhangend met herontdekking CJCo Universiteiten ontstaan waar er een kathedraal of abdijschool is waar er een

populaire lesgever is waar student op af komen. o Verspreiding

Aanvankelijk ontstaan ze spontaan, later doordat een vorst een universiteit opricht

Andere mogelijkheid is het wegtrekken en op andere locatie stichten (zie boek voor uitgebreidere uitleg)

o Er is een belang voor de rechtswetenschap. Men had vaak gespecialiseerde universiteiten

Eerste 4 faculteiteno Parijso Oxfordo Salernoo Bologna

DE rechtenfaculteit bevond zich in Bologna. Men kan niet op alle locaties rechten studeren

Verschil met universiteiten nuTOEN Internationaal

NU Nationaal

elitair* Kerkelijk Zeer autonoom Grote macht studenten Jongere studenten Geen vast programma

Democratische universiteiten Niet kerkelijk Minder autonoom, afhankelijk van overheid Minder macht studenten Oudere (?)studenten Vast programma

Vroeger waren studenten zwervers. Ze studeerden op verschillende locaties. Je moest in die periode rijk zijn om te kunnen studeren

o Cursussen zijn duur Intellectueel gezien moest je ook elitair zijn

o De lessen waren in het Latijn en alleen de elite sprak die taal Student

o Voorrecht van rechtsmachto Als je iets mispeuterde als student, moest je voor rechtbank van proffen komen

De vroegste uni’s o Kerkelijke universiteiteno ‘Clerus’ als je gaat studereno Vrouwen mogen niet studereno Vroege uni’s hadden asielrecht

Uni’s in vroege periodeo Autonoom en minder afhankelijk van de overheido Maar in Bologna ligt de macht van de universiteit in handen van de rijke studenten. o Rechtenstudenten waren rijker

Studenten waren vroeger veel jonger tijdens de aanvang van hun studieso Ze zijn soms maar 12 jaar als ze beginnen te studeren

Geen vast programmao Veel minder georganiseerd

Bologna De stad van

Bolognaisesauso Rechtenstudenten konden hun saus met vlees veroorloven en vandaar komt die

naam.

Verschil universiteiten vroeger en nu Er is een evolutie geweest

o In 14e eeuw moest je geen clerus meer zijn Door de band van recht en universiteit

o Er ontstaat een wetenschappelijk rechto Ivoren toren

>< met het Engelse recht

Jus commune (gemeenschappelijk recht in Europa)Term

Romeins recht + Romano-canoniek recht <> ius proprium Receptie van het Romeins recht

Opletten Overal in Europa zelfde handboek CJC en op dezelfde manier bekijken.

o Basismateriaal en methode zijn hetzelfde, maar de regels kunnen verschillen Maar de methode verandert constant

Europese en Belgische privaatsgeschiedenis 05/10/2017Glossatoren (1100-1250)

<Glosse o = woord of uitleg van een woord die men in een boek tussen de regels of in de marge

schrijft 1e gesofisticeerde rechtswetenschap Betekent dus dat men gewoon iets bijkrabbelde bij een boek! Periode Waarin men van een primitief Europe naar een geciviliseerd Europa gaat. Ze hebben grote boeken van het verleden waarmee ze nu geconfronteerd worden en

waardoor ze groeien tot een gesofisticeerde Europa Men heeft zo’n groot eerbied voor die grote boeken => scholastiek Grote eerbied voor CJC, maar ze moeten deze uitleggen En deze uitleg wordt neergeschreven door studenten via glossen en dus zijn zij glossatoren

Onderzoek van de glossatoren

De glossatoren zeggen dat het CJC perfect is ondanks de 2 problemen hieronder vermeldo Dit omdat deze leefden in een primitieve maatschappij

Probleem 1:o Tekst uit de 6e eeuwo Veel zaken zijn onduidelijko Er zijn ook in CJC oude stukken en nieuwe stukken van verschillende tijdvakkeno In tijd van Justinianus zijn de teksten geïnterpoleerdo Er stonden ook fouten in o => de tekst was onduidelijk voor de glossatoren

Probleem 2:o De tekst van CJC sprak zichzelf soms tegen.

Oplossing 1:o Ze kenden te weinig van de geschiedenis en de taal om historisch en linguïstisch te

interpretereno Prof legt uit aan studenten aan de hand van de formele logica (gezond verstand)o Wat wel kan helpen is dat er ‘parallel plaatsen’ zijn en waar de prof dus kan

verwijzen naar andere stukken. o Men kan dus in de glosse verwijzen en uitleggen

Oplossing 2:o Distinctieso Men lost op door distinctio, onderscheido Men zegt dus dat dubbel gebruik van een woord komt, doordat de term verschillend

gebruikt is geweest qua betekenis. o Vb. in CJC staat ieder moet arbiter zijn van zijn eigen zaak en in een andere passage

staat dat niemand arbiter kan zijn Arbiter 1: eigenaar Arbiter 2: scheidsrechter

Onderwijs: methode Glossatoren

Veel van hun onderwijsmethoden bestaan nu nog. Sedes materiae is een sleutelpassage, hier verwijst men in de glosse naar andere passages

o Dit systeem is zodanig in elkaar gestoken dat je uiteindelijk terug uitkomt bij de eerste passage.

o Als je deze kent, kan je alles oplossen Casus

TOEN Glosse Sedes materiae Casus Brocardica Summa Lectura Repetitio Quaestio Standaardglosse van Accursius*

NU Krabbels in cursus Vindplaats Judit/Jura/Strada Idem Ezelsbruggetjes Handboeken? Ex-cathedra les Praktische oefening Grondige studie 3de lic.? Nieuwe Dekkers?

o Fictieve gevallen, vaak aansluitend bij de praktijk Brocardica

o Korte kernachtige zin die alles samenvato Wij gebruiken nu ezelsbruggetjes

Summao Samenvattingo Doorlopende tekst over een bepaalde materieo Het is al een beetje gestructureerd

Lecturao Lezing waarbij de prof cursus aframmelde vanvooro Je mocht geen vragen stellen

Als de professor niet alles kon zien, zou de prof maar betaald worden evenredig met de hoeveelheid materie die hij wel heeft gezien

o = ex-cathedra college Repetitio

o Herhaling o Hetgeen gezien is wordt verder uitgewerkt waarbij men actiever geacht te zijn

Quaestioneso Strijdvraag of dispuut o Studenten gingen meer in discussie met elkaar en dit vindt men niet meer in

grondige masterstudies zoals wij ze nu hebbeno Deze discussies konden gewelddadig worden

Standaardglosse van Accursiuso Het aantal glossen neemt toeo Er is 1 prof Accursius geweest en die heeft alles bijeengebracht in een

glossenapparaat. Dit is een systeem waarbij men de glosse maakt volledig rondom de tekst. Als je dit boek hebt, heb je niks anders meer nodig.

Evaluatie

Verwezenlijkingeno Ze verwetenschappelijken het rechto Veel terminologie is afkomstig van de glossatoren. Veel termen van het recht in het

Latijn komen van hen Beperkingen

o Het is niet praktisch gericht, men kijkt niet naar hoe het zit bij de mensen Behalve de feodaliteit (boek bekijken voor extra uitleg)

o In een summa kan er al wat systeem zitten, maar dit is niet zo bij de resto Ze lezen geen Griekso Ze zijn zeer sterk gebonden aan het idee dat de prof en het boek gelijk hebben

Hetgeen wat de prof zegt was heilig

Figuren

Italianen, die vooral in Bologna zitten Accursius!

o Vanaf dat zijn glosse ontstaan is, maakt men geen nieuwe en kijkt men enkel hiernaar

Commentatoren(1250-1500)

Naam komt van het feit dat ze commentaar schreven op CJC en glosse Continuïteit

o Bouwen voort op het werk van de voorgangers, waarbij je merkt dat de glosse belangrijker wordt dan de tekst van de corpus.=> dit omdat de glosse meer aansluit met de tijden waarin ze leven

o Verdere ontwikkeling van de laat scholastiek Maar men overdrijft met distincties

Discontinuïteito Houden ook rekening met niet-Romeins rechto Ze gaan de terminologie van gewoonterecht bestuderen met technieken van het

Romeins rechto Ze gaan verhouding tussen gewoonte en Romeins recht uitleggen

Jus proprium zal voorgaan op jus commune Ze zeggen dus: als gewoonterecht niet lukt, moet men Romeins recht

toepassen Maar ze interpreteren gewoonterecht heel eng en aldus komt het

nog altijd neer bij Romeins recht Eigenlijk is Jus commune (romeins recht) subsidiaire rol, maar in de praktijk is

dit niet zo Meer aandacht voor de praktijk

o Er zijn nieuwe theorieën Statutenleer is het begin van IPR als wetenschap (van welk Italiaans stadje

moet je het recht toepassen) Locus regit actum

o Bij contracto Plaats bepaalt vorm van rechtshandeling

Lex patriaeo Personeno Recht van de nationaliteit

Lex loci rei sitae*o Onroerende goedereno Recht van de plaats waar het goed gelegen is

o Nieuwe vormen van juridische literatuur Oude vormen blijven bestaan, behalve de glossen Consilia: adviezen, maar deze zijn niet gratis. Dit kon gaan tot 4x hun

jaarwedde Tractaten: monografie over een bepaalde materie die van belang is voor de

praktijk o IPR zal niet in de hervormingen van Geens zijn. Dit omdat in 2004 een nieuw WB IPR

is opgesteld en het dus te recent is. Figuren

o BARTOLUS Topjurist Jong overleden Boek bestaat uit 8 banden van 200/500 folio’s

Er was een uitspraak: Bartolisten zijn juristen Zijn boek wordt gezien als ‘book of authority’ en aldus wordt het door

rechters gezien als wet. Dat is een boek van rechtsleer dat als wetgeving wordt gezien door de rechters.

Er waren zelfs uni’s waar ze vakken naar hem benoemden

Humanisten(1500-1600)

Men wil terugkeren naar KO zoals deze echt was en deze ontdekken zoals ze was Negatief is dat ze de ME als slecht beschouwen en dat dit weg mag Ze vonden dat zij en KO perfect waren en dat ME gewoon weg mocht, ze minachten de ME Ze zeggen dus: glossatoren en commentatoren weg Ze willen ZUIVER ROMEINS RECHT

o Dit via:o Filologische methode

Men kent hierbij perfect Grieks en Latijno Historische methode

Men gaat dus kijken naar de periode en er dus de context van die periode erbij leggen

Nadelen van het bestaande onderwijs (boek)o Lang en niet systematischo Oplossing 1

Langer studeren, maar dit werd neergeschoten Dus wat deden proffen: ze gaven sneller les

o Oplossing => hervorming volgens de instituten van Gaius Terugkeer naar de tekst van CJC (boek!!)

o Het werd als bijna perfect gezien Betere kennis van het Romeins recht Humanistenproffen was eigenlijk wat het moest zijn

o Het klinkt goed, maar er waren nadelen aanVoor studenten De proffen zijn weinig praktisch gericht, ze zijn vooral geïnteresseerd in

hetgeen er gebeurd is tijdens de periode van de Romeinen De proffen zijn veeleisend en verwachten heeeeeel veel van studenten

(Grieks en Latijnse kennis was volgens de prof gekend) Als je de talen niet beheerste, mocht je wieberen

Voor het recht

De proffen waren echte vitters RORE was voordien heilig en er mocht daar geen kritiek op zijn

o De humanisten zeggen: breek dat maar af, het trekt op niks

Evaluatie

Humanisme geeft bestaansrecht aano Praktische rechtsleer

o Vernunftrecht is iets totaal nieuw omdat glossatoren en commentatoren gewoonterecht afbreken en humanisten RORE afbreken. Men creëert dus een nieuw recht, maar het komt uiteindelijk neer op RORE

SLECHTE PRAKTIZIJNEN, MAAR WEL GOEDE PROFFEN

Figuren

Glossatoren en commentatoren vooral in Italië De humanisten zaten overal in Europa, maar hoofdzakelijk in Frankrijk (Men verlatijnste de

namen wel)o Politieke redenen

CJC was keizersrecht en in die tijd was de keizer, de Duitse koning. Ze hadden hier een afkeer van.

o Religieuze namen De meerderheid was protestant (Calvinistisch) Protestantisme was ook kritisch en had dezelfde mentaliteit over recht als

godsdienst en sloten hierbij dus goed aan bij de humanisteno Vele van die Calvinisten moeten vluchten en verspreiden dus hun kennis

Mos Gallicus <> mos Italicus

Humanisten <> commentatoren

Romano-Canoniek recht Uitgangspunt is dat de kerk erfgenaam is van Rome Ze zouden graag Romeins recht hebben, maar ze kunnen er niet veel mee doen Er is geen CJC voor het kerkelijk recht => Ze creëren een eigen corpus juris voor de kerk

o Ca 1140 maakt GRATIANUS DECRETUM GRATIANI Decreet betekende ten tijde van RR= wetgeving = rechtsleer, maar eigenlijk ook een ‘book of authority’ Woont in de buurt van Bologna Hij gaat de bijbel, concilies, Pauselijke teksten, etc. gebruiken en zo maakt hij

een kerkelijke CJC Valt te vergelijken met werk van de glossatoren, maar

Het heeft een andere inhoud. Het gaat hier over kerkelijk recht Het is niet definitief, want de paus voegt steeds nieuw recht toe na

Decretum Gratianum Decretalen van Gregorius IX, Liber Extra (1234)

o Pauselijke decretale litterae decretales Brief met kracht van wet (decreet) denk aan rescript van keizer

o Reden is dat de paus geen briefschrijver is, maar wel een wetgevero Liber extra (1234): verzameling van 5 boeken van decretalen, de teksten werden

bewerkt en de niet opgenomen teksten golden bijgevolg niet meer.

Na 1234 stopt paus niet met decretalen en dus na verloop van tijd moeten er nieuwe verzamelingen komen

Latere verzamelingeno Er blijven nieuwe verzamelingen omdat de paus nieuwe decretalen blijft uitvorderen

Corpus juris canonici (16e eeuw)o Boek waarin geheel canoniek recht staato Bleef gelden tot 1917 en dan vervangen door andere wetboeken

Studie van het canoniek recht

Wisselwerking tussen Romano-canoniek recht en Romeins recht

Normaliter worden beide bestudeerd aan uni

Je studeert rechten en niet gewoon recht

Invloed van RORE op ROCARE In RORE is de keizer almachtig, bij ROCARE is de paus almachtig Men neemt dezelfde methodiek over (glossen, tractaten, etc.) Analogieredeneringen met regels uit CJC. Je mag Romeins recht gewoon toepassen als het niet strijdig is. De kerk geraakt enorm gejuridiseerd

o Vb. vanaf eind 11e eeuw, zijn alle pausen juristen en niet langer theologen! o De best gerunde administratie en rechtbanken sinds de ME, komen van de pauseno Er is zelfs gesproken geweest over een Grondwet!!!

Invloed ROCARE op RORE

De kerk zit overal, in elk klein dropje, stadje, etc.o Alle bisschoppen hebben een bisschoppelijke rechtbanko Je hebt in geheel Europa (officialiteiten: rechtbanken)o Niet overal lopen universitairen of zijn er uni’s maar wel overal zijn er kerken en

pastoors Als ze niet door overheid willen laten beslissen en wel een scheidsrechter

o Kiezen mensen voor de kerk en deze scheidsrechters volgen het kerkelijke recht Veel grote nieuwe principes komen van de kerk

o Was ooit progressief, maar dat is enorm veranderd.

In 16e eeuw is het anders. Kritiek van Luther en humanisten.

Vernunftrecht ontstond bij Spaanse theologen

Jus commune verspreidt zich over EuropaLET OP

Groot verschil Vroeger Romeinse gebieden die ook Romeins gewoonterecht hadden (mediterrane wereld)

o Ze upgraden hun Romeins rechto Voor gebieden met een vroegere romeinse bevolking betekent dit dat hun primitief

Romeins recht naar gesofisticeerd recht gaat Gebieden met zogezegd Germaans gewoonterecht

o Ze veranderen van systeem

o Ze krijgen een nieuw recht, nieuwe jus commune In het Zuiden van Europa dring het gemakkelijker door, omdat ze slechts moeten aanpassen.

Mediterrane wereldItalië

Land van het Romeinse traditie Er waren stadstaten Glossatoren en commentatoren bevonden zich hier =>gevolg is spontane opkomst van RORE Het Zuiden en Sicilië hebben een sterke koninklijke macht en was eerste moderne staat (zie

boek ter aanvulling)o Koninkrijk sicilie werd opgericht door normandiers, hier kenden ze jus commune o Het noorden van italie bestond uit stadstaatjes

Spanje en Portugal Reconquista

o Veel hulp van Zuid-Frankrijk en Italië En aldus komt er invloed van het Romeins recht

o Deze hadden veel kolonies en daar werd het Romeins recht dan doorgegeven

Duitse rijk 1495 beslist Duits parlement om een beroepshof in te stellen Voor 1495 ging lokaal recht moeten worden gebruikt, Germaans gewoonterecht Na 1945 is er Romeins recht in Reichskammergerecht

o Rechters kennen vooral RoRe want gewoonterecht te versplintert → jus proprium komt pas op 2de plaats

o Men ontwikkelt dus in de praktijk een systeem over de verhoudingen overeenkomend met de theorie van de commentatoren

Duits recht werd het gemeenschappelijk duits recht => jus commune Rechtsleer speelt een grote rol REZEPTION. Massaal overnemen van RORE

Schotland Aanvankelijk common law, maar ze willen niks met de Engelsen te maken hebben en dit

recht is Engels Daarom moeten ze jus commune nemen. Ze gaan vooral studeren in Nederland, Leiden Schotland heeft een ander recht dan alle anderen Schotsen hebben een nationalistische visie en dit is gebaseerd op het recht Unie met Engeland

o Maar de Schotten mogen hun eigen recht behoudeno Jonge schotten die carriere wilden maken gingen naar londen en brachten jus

commune mee

Nederland (= verenigde provincien) Zeer sterk regionalisme

o Er is iets waardoor RORE vrij spel krijgto Gewoonterecht was niet opgetekendo Er was geen centrale rechtbank, gewestelijke rechtbanko Rechtsleer kreeg vrij spel en dit zal RORE zijno Dit zal voor elk gewest een aparte variant worden

o Er komt dus een mix van regionaal en ROREo Het belangrijkste recht van NL (Rooms-Holland) zal verspreiden

Z-Afrika heeft dit nog steedso Belangrijke topjuristen komen van deze provincien

Frankrijk Romeins recht wordt toegepast omdat de gewoonte is, niet het recht van de keizer Pays de droit écrit Koning die in noorden van Frankrijk zit had liever geen Romeins recht

o Dit RORE was keizerrecht en de keizer was de Duitse koningo En had schrik omdat de keizer de macht van dit recht naar zich toe zou kunnen

trekken (boek controleren)o Rex princeps in regno suo

= in zijn koninkrijk is de koning keizer Je moet dus kijken in Frankrijk en de koning als de keizer zien

Noord-frankrijk Moeilijk voor RORE om door te dringen

o Franse Koning was bang omdat dat keizersrecht te veel rii de Duitse koning op gingo Men gaat RORE wel gebruiken, maar slechts in beperkte mateo Vonnissen uit het Parlement van Parijs mogen niet verwijzen naar ROREo Gewoonterecht is opgetekend (gehomologeerde costumen)

Dit gewoonterecht wordt door rechtsgeleerden bestudeerdo RORE is sub-subsidiair. o In noord frankrijk moet je eerst kijken naar eigen gewoonte, dan naar naburige

gewoonte en dan pas naar RORE o Bij verbintenissen recht en roerende goederen heb je wel jus commune (RORE)

Dit was niet belangrijk in die tijden, daarom dat ze dit in RORE zetten. o Het was een gebied met sterk gewoonterecht en alles wat RORE was is nu belangrijk

geworden voor ons.

Zuidelijke Nederlanden RORE is sub-subsidiair door

o Geen weerstand (of toch in mindere mate) tegen de duitse vorsto Geen citeerverbodo Betere costumeno Hoog niveau van bestaand recht

zwitserland aanvankelijk was er heel veel jus commune het waren arme boeren en ze komen in opstand ertegen ze willen eigenheid en dus keren ze zich af van het RORE

engeland komt later aan bod

de periferie Noord-Europa

o Jus commune weinig invloed gehad, behalve wat het kerkelijk recht betrefto Wel jus commune vanaf het vernunftrecht

Oost-europao Staan onder Duitse invloedo Romeins recht

Centraal-europa en Ruslando Invloed van de Griekse Basilika & byzantijns recht

Rusland wordt ondergelopen door Mongolen en Turken waardoor ze afgesneden werden van west-europa en dus vooral Byzantijns recht

o 19e eeuw

Belang van deze optekeningen Er zijn verschillen in tradities die te maken hebben met de verschillen in vroeger recht

Waarom zo succesvol?Eigen kwaliteiten

Het is een professorenrecht Moderner recht dan gewoonterecht GESCHREVEN recht

Steun machthebbers Keizer

o De Roomse keizer/Duitse koning Beschouwden zichzelf als erfgenaam van de Romeinse Keizers. CJC stamde uit periode van het dominaat en benadrukte de macht/rechten vd keizer

Pauso De Paus ‘ecclesia vivit lege Romana’ = de kerk leeft volgens Romeins recht. Pausdom

bouwde een pan-Europese administratie uit → enige voorbeeld voor hun was Romeins keizerrijk. Romeins recht als universitair recht bevoordeeld de kerk → geestelijken = universitaire

Andere vorsten Andere Vorsten hebben alle baat bij het RoRe dat alle macht in handen van 1 centrum blijft

en dus geen plaats laat voor macht in handen van bevolking of lagere heersers → rex princeps in regno suo = keizer in eigen koninkrijk Romeinsrechtelijk geschoolde juriste

o Steden

o RORE zegt niks over vrijheid van de steden. o Als tegenstander ook werkt met RORE, moet je dit ook bekijken

Voorkeuren juristen De gewone man kan zelf RORE niet toepassen Men wil als jurist meer verdienen en dus de anderen (gewone man) buiten houden Intellectueel snobisme

o Latijnse voc Notaris moeten akten opmaken

o Ze namen voorbeeld van een andero Ze nemen formulierboek uit Italie volgens Jus Commune

Luiheid en domheid zijn de 2 belangrijkste krachten bij de vooruitgang van het recht

Zwakheid gewoonterecht Het heeft minder kwaliteiten. Het is een klein buurtwinkeltje en de jus commune was een

grote supermarkt

Het is enorm verbrokkeld Als je gewoonterecht wil weten, moet je lokaal gaan vragen

Er is ook verzet De adel is niet tevreden met RORE, omdat de nadruk op 1 vorst ligt De boeren zijn niet tevreden met RORE, omdat hun grond niet wordt erkend De gewone mens vinden RORE ook niet leuk, omdat het exclusief is en ze moeten betalen

aan de jurist. Gewoonterecht is in het openbaar, in de eigen taal en de procedures zijn snel. Gewoonterecht is in een aantal gevallen beter

o Vb. verkoop van onroerend goed was bij ons goed geregeld in gewoonterecht Je ging naar de rechtbank en dan werd het in register van de rechtbank

geschreven. Voordeel als er later problemen of twisten zijn:

Rechters herkennen en/of het zit in de register

Autonome pogingen tot verbetering(12-15e eeuw)

Gewoonterecht gaat zelf proberen beter te worden en hoofdproblemen op te losseno 1. Verbrokkeldo 2. Minder kwaliteiten o 3. Niet geschreven

VERBROKKELINGo Men probeert meer eenheid te creeereno Via hoofdvaart (kleine rechtbank vragen aan rechtbank met meer mensen)

Kleinere rechtbank geraakt er niet aan uit en kan dan de grotere rechtbank aanspreken en vragen om advies

Men past eigen recht toe en op die manier sijpelt recht door naar andere rechtbanken

Aanvankelijk is het advies niet bindend, maar dit wordt het later welo Via het uitlenen van rechters

WIJ HEBBEN DE TENDENS TOT MEER VERWETENSCHAPPELIJKING EN PROFESSIONALISERING TEGEN PRIMITIEF KARAKTER

o Voorsprekers Probleem is dat er niet aan te duiden valt via welke jurist het gewoonterecht

is geworden (controleren boek) De regels van gewoonterecht zijn meestal niet afkomstig van het volk, maar

komen meestal van de rechtspraak. Probleem: op dat moment was er collectieve rechtspraak Vonnis komt hier tot stand via vraag en antwoord tussen voorzitter

en rechters er komt een woordvoerder voor de rechters. En deze persoon

vermeld aan de voorzitter wat het collectief antwoord is. Deze persoon is de voorspreker. Voorspreker zal intellectueel het meest hebben bijgedragen.

Degene die dus het voortouw nemen en het meest ervan kennen zullen dus degene zijn die het gewoonterecht hebben gemaakt => VOORSPREKER

Gewoonten zijn eigenlijk wet waarvan men vergeet dat ze wet zijn omdat men ze gewoon toepast

Kenmerken Opleiding: naar rechtbank gaan, luisteren en op kleine stukjes

perkament nota’s maken Zij zijn de juridische expert en van die tijd Sociale status speelt een groter rol Vormen een netwerk, wat een gevaar vormt voor fair trial Zetelen in meerdere rechtbanken

o Rechtseenheid, omdat de voorsprekers overal hetzelfde verkondigen

o Verspreiding rechtsregels, omdat ze op verschillende locaties hun gewoonterecht aanbrengen

Waarom onbekend Verdwijnen door opkomst van de legisten, omdat zij het gestudeerd

hadden en zij kenden het beter dan de voorsprekers Ze zijn heel sterk procesgericht, niet in rechtsregels geinteresseerd. Weinig bestudeerd en er is weinig over geschreven

VERSCHRIFTELIJKING o Aanvankelijk was het mondeling en men deed er rituelen bij, maar er zijn nadelen

bijvoorbeeld kinderen die door elkaar worden gerammeld, handen verbrand door muntjes warm te maken en hen te dwingen stevig vast te houden => dit voor latere levenslessen

o Eerste fase: private optekening Voorsprekers zullen nota’s van bij de rechtbank samenvoegen en tot een

boek uitwerken Saksenspiegel (Eike von Repgow 1e helft 13e eeuw)

Strijd berlijn en maagdenburg Veel vlaamse migranten Men had schrik dat het recht van de migranten over zou komen Inhoud

o Recht van saksen Landrecht: boeren Leenrecht: adel

Belango Inhoudelijk veel belangrijke regelingen

Manier waarop koning verkozen wordto Taalkundig monument, eerste grote prozatekst in het

Middel-Nederduits o Handschriften met prentjes

De prentjes zijn extra uitleg bij de tekst en ter verduidelijking

Je moet de tekst kunnen lezen anders kan je het niet snappen

o Glosse (in het Middelhoogduits): saksenspiegel is zo belangrijk dat je een glosse ervan krijgt

Vergelijkbaar met CJC Verspreiding

o Rest van Duitsland, maar dan in aangepaste versies o Ook een Hollandse Saksenspiegelo Vooral succes in Oost- en Centraal Europa, wegens de duitse

migranten. o Landrecht (boeren en dat was vooral Saksenspiegel) +

stadsrecht van Maagdenburg Gelding

o Duitsland tot 1990 maar er zijn nog sporeno Ook was dit er bij ons (denk aan de regel, wie eerst komt

eerst maalt) Succesvolste tekst van gewoonterecht

o Geheel het dorp Reppichau (hangt vol met Repigow)

Europese en Belgische privaatsgeschiedenis 10/10/2017Homologatie costumen

Homologatie van costumen op bevel van de vorst die worden opgetekend gecontroleerd en uitgevaardigd door de overheid => vorst kondigt dit af als wet

Formeel gezien is het dan geen gewoonterecht Gehomologeerde costume: inhoudelijk gewoonte, formeel gezien wet Vorst gooit alles eruit wat hij ‘slechte gewoontes’ en dit zijn dus de zaken die tegen hem

ingaan. 1e helft 15e eeuw begon dit in Frankrijk bij de Franse vorsten

o Onze vorsten zijn dan de hertogen van Bourgondiëo Deze zijn een zijtak van het Franse huiso Dit gebeurt dus als een gevolg ook bij ons

Nu nog van belang De teksten zijn gedrukt midden 19e eeuw door speciale koninklijke commissie

o Afhankelijk van ministerie van justitie

Nadelen voordelenDe vorst gebruikt het om alle regels uit het gewoonterecht te gooien die hem niet aanstaan

Er ontstaat kenbaarheid

Voordien was de gewoonte flexibel, dit verdwijnt met het optekenen

Men kan de teksten nu bestuderen, men kan het wetenschappelijk bestuderen

De grote verzoening: de praktische rechtsleer Deze mensen zijn anti-humanistisch, maar niet a-humanistisch Zijn wel voor de hervormingen van het onderwijs van de humanisten en nemen het ook over Ze richten zich vooral op de praktijk ECHT Europese school Het is een school van Romeins recht, maar ook de gewoonte Praktische rechtsleer heeft een gelijk en verschillend gezicht

o Gelijk: Romeins rechto Verschillend: gewoonterecht

Invloed universiteit (RR zoals bestudeerd aan uni) op gewoonte Verwetenschappelijking

o Hangt samen met verschriftelijking Verschriftelijking

o Hangt samen met homologatie Eenmaking

o Men wil een gemeenschappelijk recht maken per land Adviezen van geleerde juristen over het gewoonterecht

o Dit verdient goed Universiteiten beïnvloeden de gewoonte en de gewoonte beïnvloedt de universiteiten

Invloed gewoonte op universiteit Men gaat nu zelfs de volkstaal gebruiken om het gewoonterecht te bestuderen, maar het

Latijns blijft belangrijko Vb. Wielant

Schrijft boeken over ons recht in 1500 Deze boeken zijn in het Nederlands

=> succes bij ons, maar niet in het buitenland Joost de Damhouder neemt die boeken, vertaalt ze in het Latijn Hij wordt hierdoor bekend overal rond Wielant zei: “de damhouder heeft mijn boeken gekopieerd”

Kan niet hij was toen maar 15 De damhouder neemt over, past Gent aan naar Brugge, maar past de

stratnamen niet aan Nieuwe leerstoelen

o Nu ook over lokaal recht, zoals bv Noord-Frans recht o Er komen ook andere takken dan slechts het privaatrecht

Aandacht voor rechtspraako Er komen arretisten, deze brachten super veel arresten samen, een noot bij schrijft

en dan uitbrengt als een boek Er is een gedeeltelijke de-Europeanisering

De-europeanisering Er is een invloed van het lokale element, maar het recht blijft Europees DE toekomst is wel voor een niet-Europees recht Er zijn grote verschillen binnen in Europa

o De betere: Verenigde Provincien en Duitslando De achterblijvers: Frankrijk en de Zuidelijke Nederlanden

Frankrijk Rond 16e eeuw wel nog deftig recht en deftige uni’s Vanaf 17e/18e eeuw zijn de Franse uni heel slecht met als gevolg een slecht recht Er is een sterke impact van het humanisme Vanaf 16e eeuw “Droit commun de France” (gemeenschappelijk recht van Frans), met vooral

Noord-Frankrijk POTHIER

o Bepaalde delen van ons BW zijn samenvattingen van deze mano Wordt opgehemeld in Frankrijk

Duitsland had er een stuk of 100 zoals Pothier

o Intellectueel niet van een hoog niveau, maar als voordeel dat iedereen het snapte

Zuidelijke nederlanden 16e eeuw is nog goed

o Vb wielant en damhouder 17e eeuw ook verval In 17e willen we ook een Droit commun oprichten, maar dit is minder succesvol

Verenigde provincien Heel sterke juridische cultuur Topjuristen van Europa

o 1100-1500 Italianeno 1500-1600 Franseno 1600-1700 Nederlanders

Bepaalde universiteiten zijn van belango Er zijn meerdere gewesten met hun eigen recht

Hierbij heeft men dus RR met gewoonterecht van het Gewestrechto Ieder gewest had een universiteitje, met een mix van RR en lokaal gewestrecht

Universiteit van Leiden is grootste en rijkste uni Rooms-Hollands recht

o Groot belang zoals bestudeerd aan Leideno Schotten, protestante Duitsers, etc komen dit studereno Wordt verspreid over de wereld, zoals in Z-Afrika

Hadden impact van Franse Juristen en hadden geen gehomologeerde costumen => reden waarom nog veel Romeins recht

Grote figurenEerst belangrijke boek kwam van Accursius, dan Bartolus en dan Voet

o Voet schrijft het handboek voor heel Europao En vooral Hugo Grotius

Duitsland Komen studeren in Leiden in 17e eeuw Met als gevolg dat in de 18e en 19e eeuw de Duitsers de topjuristen worden Ze gaan ook een gemeenschappelijk Duits recht (=RORE) opstellen, maar de Saksenspiegel

blijft daarnaast spelen Aktenversendung= wanneer rechters het niet weten, wordt het doorgestuurd naar proffen

en deze hun mening is bindend, maar de proffen moeten wel met 3 zijno De proffen hebben een groot aanzien

Nieuwe rechtstakkeno Bv straf en publiekrecht

Vooral veel, ipv grote juristen

Lex mercatoria Handelsrecht

o Vroegere theorie: in ME was in Europe een handelsrecht ontstaan, dit was een gewoonterecht, maar het was wel net zoals jus commune gelijk over heel Europa

o Maar het was geen Romeins rechto Theorie klopt aan geen kanten!!o Zoals deze lex wordt voorgesteld heeft het niet bestaan

Er was wel een lex met gewoonterecht, maar het had ook invloed van RORE en er waren verschillen binnen Europa zelf

Handelaars blijven de oude theorie ondersteunen, zodat ze kunnen zeggen: ’we hebben zelf ons recht uitgevonden’ en zodanig dat ze een aparte behandeling zouden krijgen

o Deze theorie rechtvaardigt Afzonderlijk recht (Wb.v.Kh.) Afzonderlijke rechtbanken

o Maar nu: WER (2013-2015)

Met als gevolg dat je wetboek van koophandel niet meer nodig hebt Geens: ondernemingsrecht ipv handelsrecht + afschaffing Wb.v.Kh.

Omdat men ‘handelaar’ gaat vervangen door ‘ondernemer’ Omdat ondernemer een bredere term is Rechtbank van koophandel verandert van naam naar rechtbank van

koophandel en ondernemingen, omdat ze koophandel niet direct kunnen schrappen door verankering in GW

Feodaal recht De term feodaliteit heeft verschillende betekenissen

o Ruime: heerlijk stelsel Elk systeem waarin aristocratie boeren onderdrukt Ietsje te ruim

o Echte: (van de ME en later): rechtsregels over heren vazallen en lenen = feodaal recht

2 vrij personen sluiten contract af Heer en vazal

Vazal zweert heer trouw en heer beschermt en onderhoudt vazal In 1e instantie bij de heer thuis, daarna via een leen

Oude theorieo Ontstaan rond karolingische dynastie

Kerngebied alg tussen Loire en Rijn En er was nog een harde kern: Lotharingen en Vlaanderen De bloeiperiode was in 11e en 12e eeuw

o Er was een Belg die deze theorie heeft opgesteld, Ganshof Heeft 13 eredoctoraten

o Er waren anderen die zeggen dat het centrale element van de maatschappij feodaliteit is

1994 Reynoldso Teksten zijn verkeerd begrepeno Er was geen feodale maatschappijo Feodaliteit kwam pas zodra er jus commune was

Laatste stand van zakeno Het komt niet van Karolingische periodeo Hangt ook niet samen met jus communeo In de 11e eeuw waren er pioniers:

Vlaanderen, Catalonië, Languedoc, Lombardije: dus ook buiten kerngebied zoals Ganshof aanbracht

o Bij de latere is er wel impact van jus commune

Feodaliteit en ius commune: Libri Feudorum Verspreiding feodaliteit vooral vanaf 2de helft 12de eeuw. Reden:

o Gebruikt door de vorst om heren te controleren Libri feudorum

o Boeken over de lenen is belangrijk geweest Hierin staat wetgeving van de MEse keizer => Duitse koning Inhoud = wetgeving, brieven, traktaatjes, rechtspraak Ontstaan via een brief van vader aan zoon over feodaliteit aangezien die dit

niet ziet in universiteit van Bologna Pavia > Milaan > Verona > Bologna (Accursius)

o Accursius zorgde voor opname in Corpus iuris en glosse in Glossa ordinaria

o Er is dus een stuk van Middeleeuwse maatschappij dat niet van Justinianus komt en dat terechtkomt in de CJC

Dit kan men vinden in het addendum!o er zijn ook andere teksten, zoals bv de Saksenspiegel (1e helft, 13e eeuw) o wel vanaf de 16e eeuw, werd het steeds gebruikt ter vergelijking

late feodaliteit de term wordt gebruikt voor alles wat slecht is => afschaffing door Franse revolutie in Engeland al in 17e eeuw afgeschaft, maar bestond nog voor 4 dingen Duitsland in 1900 afgeschaft Schotland pas in 2004

Belang van feodaliteit Vroeger groot

o Opname in CJCo Soms wordt bv de militaire rol overschat

Nuo Veel verdwenen: bv. Eerstgeboorterechto Publiekrecht was er een grote betekenis

Onderdaan heeft geen rechten, de vazal heeft wel rechten Basis van constitutionisme

o Feodaliteit is gebaseerd op contract en hierbij zijn er wederzijdse rechten

o Doordat andere onderdanen dit zien eisen ze ook rechten De heren vragen de vazallen om advies

Basis van parlementarismeo Privaatrecht, we komen het soms tegen

Deel 2 O.a. goede trouw, theorie van dominium utile en dominium directum

Engeland Engels recht is iets apart Common law heeft 3 betekenissen

o Common law (Engels recht) <> civil lawo Common law (rechtersrecht) <> statute law

o Common law (oudste deel van Engels recht ontwikkeld vanaf 12e eeuw door centrale koninklijk rechtbanken als gemeenschappelijk recht op basis van normandische feodaal recht <> equity

Wij gaan enkel spreken over de laatste variant Jus commune = Europees recht volgens de britten

HerinneringEngeland +Wales +Ierland

>< schotland had jus commune

Traditionele visie: Engeland is anders, maar Common law is van oorsprong continental recht 1066 verovering van Engeland door normandiers die al sterke koningen had Na 1066 versterkt Willem de veroveraar de macht van de koning door

o Verstrenging van Strafrecht door afgrijselijke lichamelijke straffen (denk armen en bene afhakken)

o Versterking van de positie curia regis (koninklijke rechtbank) Zorgt ervoor dat zoveel mogelijk van zijn zaken hiervoor komt

o Writs Bevelschrift van de koning om naar de curia regis te moeten Manier van Willem om macht van koninklijke rechtbank en dus ook van de

koning uit te breiden De winnaars en dus de normandische baronnen zitten in de curia regis en ze passen hier

normandisch recht toeo Ze bouwen dus een gemeenschappelijk recht uito => common law is dus gebaseerd op normandisch recht en is aldus gebaseerd op

continentaal rechto 13e eeuw zorgt ervoor dat koning geen wetten meer mag maken

Daarna wordt het vooral rechtersrechto Curia regis splitst zich op in 3 delen

In de common law rechtbanken spraken ze frans Maar ze hadden nog nooit voet gezet in frankrijk Dit was Law French, maar dit was absoluut niet deftig Frans Pas in 17e eeuw beslissen ze om het toch maar in het Engels te doen

Enorm vroege invloed jus commune op common law Engeland en Normandie maken vroeg kennis met Jus commune door hun banden met

koninkrijk sicilie Engeland kan niet meer door Jus commune beinvloed worden (door Bracton)

o Vaccarius, Glanvill, Bracton Verwerken veel Romeins recht om gewoonterecht op te tekenen

o Hebben nadien geen RORE meer nodig door Bractono Onderwijs hervorming van de humanisten. o Je leerde ‘recht’ niet door naar de uni te gaan, je leerde dit door in de leer te gaan bij

een rechter of advocaat. Systeem werkte goed tot 15e eeuw Toen werden rechtenstudies zeer populair

De advocaten of rechters vonden het ook minder leuk om constant thuis omringd te worden door die leerjongens

Ze kochten dus herbergen op om ze daar te slapen te leggen En daar gaven ze dus uiteindelijk les

=> INNS OF COURT Stelde niet veel voor, je kocht perkament en maakte alfabetische

indeling en men moest noteren per alfabet Studenten klaagden over de structuur => 16e eeuw zeggen ze: vertrek op basis van instituten en dit is

opnieuw Romeins recht

Ontwikkeling equity Er mogen geen nieuwe writs opgesteld worden vanaf de 13e eeuw

o Vroeger stond justitie bij inkomsten, nu bij uitgaven Common law moeten dus verderwerken met bestaande writs en moeten analoog werken Mensen gaan alsnog rechtstreeks naar de koning stappen en hem vragen uitspraak te doen

net zoals bij de Romeinse keizero De koning verwijst deze mensen door naar Kanselier en vraagt hem het te regelen en

deze moet dus rechtspreken in naam van de koningZoals keizer en zijn steeds aanwezige praefectus praetorio

o => ontstaan rechtbank van de Chancery Kanselier vraagt de koning hoe hij het moet doen Hij moet het dan doen volgens billijkheid

Equity is de 2e tak van het recht dat ontwikkeld is door Chancery Begin van equity is jus commune omdat Kanselier jus commune kent Na verloop van tijd bouwen ze voort op hun precedenten

Tweestrijd en vershcil common law en equity

Gemakkelijk om deze twee tegen elkaar uit te spelen Als je bij de ene niet kon bekomen ging je naar de ander en probeerde je daar en vaak sprak

de ene positief uit omdat de ander weigerde. (soort machtsspel) Zorgt voor enorme chaos Ruzie tussen beide duurde tot 19e eeuw en daarna pas versmolten ze

Nog vele andere continentale invloeden, vaak via Schotland, vb Lord Mansfield

Mansfield was grote man in handelsrecht dat hij meebrengt naar Engeland Pothier was geen grote jurist, maar was verstaanbaar.

o Engelse rechters vonden hem superbe en vonden hem even goed als een Engelse rechter

Er zijn continue banden met Engeland en het continent

Conclusie Engels recht is in feite continentaal recht Er is dus geen nood aan een bijzonder plaats voor Engeland Ze vinden dat ze geen band hebben met EU en dat ze anders zijn

o => dit is ook de reden voor de Brexit o Gevolg: Engeland kan nu eventueel wel wegdrijven van het continento Maar:

Convergentieproces waarin Europees recht naar elkaar toe groeit EVRM

Procedure in periode jus commune Centralisering: beroepshof

o Parlement van parijs o Gevolgd in 14e eeuw door Raad van Vlaandereno Gevolgd vanaf eind 15e eeuw door Grote Raad van Vlaandereno Gevolg: grotere controle van de vorsto Probleem: er zijn vaak veel niveaus en de gerehctelijke organisatie is vaak onlogisch

of weinig logisch Geval apart: Engeland

o 1e aanleg + 2systemene Common law rechtbanken Chancery

=> geen beroep, maar je kon gewoon naar de ander rechtbank trekken

Professionalisering: rechters zijn universitaire juristen Eerst in kerkelijke rechtbanken (eerst officialiteiten) Daarna in grote centrale rechtbanken zoals hierboven opgelijst En later in lager rechtbanken

o Dit gebeurt veel latero En in mindere mate

Gevolgen:o Terugkeer naar procedure van dominaat (libelproceduere)

Rechter is de basis aangezien hij macht van de koning vertegenwoordigt Verschriftelijking

o Kloof met bevolking (geen volkstaal) Vaak in geheim Uitzondering is de jury in Engeland

Verlichting omstreeks 1800 Definitie: maatschappijkritische beweging die stelt dat de mens door gebruik te maken van

de rede een ideale maatschappij kan realiseren op aarde waarbij ze reeds gelukkig is op aarde

Gevolgen o Zet zich af tegen de ‘duisternis’

Politiek absolutisme cf Lodewijk XIV dit moet veranderen als de vorst zich niet aanpast, revolutie (zoals gebeurd in Frankrijk

eind 18e en Engeland 17e eeuw) onvrijheid en ongelijkheid

er moeten aanpassingen zijn aan de verschillen bij ons was dit al weg, behalve in land van Aalst GELIJKHEIDSBEGINSEL WAS NIET VOOR DE BURGER

o Is ingevoerd voor de overheid en niet voor de burger, omdat ze anders verlichting niet kunnen doorvoeren wegens privileges van bepaalde personen

Cultureel -religieus <> kerk is grote vijand

Hadden tegenstrijdige meningen tov verlichten

Algemeen Vooruitgangsgeloof

o Ze hebben het idee dat de toekomst beter zal zijn (verlichtingsidee)o <> met meningen van vroeger waarin ze zeggen dat het voordien beter was

Aandacht voor onderwijso Met onderwijs kunnen jonge mensen geindoctrineerd worden met nieuwe ideen van

de verlichting, ze zijn nog een onbeschreven blado Kerk had origineel macht over de kerko => ruzie over onderwijs

Recht is een instrument van social engineeringo Men kan recht gebruiken om van oud naar nieuw te gaano Het wordt een instrument van maatschappelijke veranderingo Het is niet langer neutraal

Maar bestaande recht voldeed niet o Het recht zat nog vol met duisternis

Cf foltertechnieken gebruikt om bekentenis te krijgen Daarom

o Nood aan nieuw rechto En een techniek om dit door te voeren

De verlichting is gebaseerd op de rede. o Ze wilden dus recht dat gebaseerd is op menselijk verstando Het komt dus neer op rechtelijke wiskunde, omdat wiskunde overal gelijk iso Recht moet ook overal hetzelfde zijn => universeel recht

Dit wordt gemaakt en doorgevoerd door wetgeving via codificatie Codificatie is hier een superwet

Ze breken door 18e eeuw o Ze bestonden al, maar eerder ondergronds

Wetgeving voor ca 1800 Uitgangspunt: OUD = GOED

o Gevolgen Nieuw vonden ze slecht dus ze maakten niet veel nieuwe wetten Vernieuwing = terugkeer naar het verleden Beperkte rol van wetgeving

Pauselijke revolutie (11e eeuw)o Maakt wetten en in veelvoudo Dit omdat er veel fout ging in de kerk

Men kon posities kopen in de kerk (simonie) Priesters zijn getrouwd Kerken hebben eigen eigendommen

o Was een belangrijk figuuro Was absoluut niet conservatief, was juist heel progressief o Voortrekkersrol tot 14e eeuw, want dan stopt de grote stroom aan decretalen

Wetgeving buiten de kerk in de ME is zeer beperkto Als er al een stadskeure is, is het maar beperkt.

Uitzonderingen Scandinavie Engeland ca 1300 Sicilie onder de normandiers

Gastcollege: rechten van het kindII. intern recht

1. Personen en familierechtA. Handelingsonbekwaamheid

2. Het kind: pagina 203-219a. Handelingsonbekwaamheidb. Afstammingc. Van vaderlijke macht naar ouderlijke machtd. Voogdij

Handelingsonbekwaamheid 1. Romeinen Leeftijd volwassen: 14 ♂/12 ♀, daarvoor werd er gekeken naar de seksuele rijpheid van een

kind. Om het makkelijk te maken, beslissen ze dus bij de Romeinen een leeftijd vast te leggen. Betekenis

o Einde voogdij. Als een kind voordien onder voogdij stond, komt daar op die leeftijd een einde aan.

o Géén einde patria potestas. Je staat nog steeds onder de vaderlijke macht. Deze leeftijden zijn dus eig enkel belangrijk voor mensen die niet onder een pater familias staan.

o Macht pater familias eindigt bij Diens overlijden Uitdrukkelijke emancipatie (nadelig want wie niet meer onder pater familias

staat, dan behoor je niet meer tot de familie: hij heeft geen onderhoudsverplichting meer, je verliest erfrecht, …)

Leeftijd meerderjarig: 25o Onderscheid volwassenheid en meerderjarigheid

2. Ons oude recht Leeftijd: 15 ♂/12 ♀, bv Filips van Elzas was slechts 15 jaar en regent van het Graafschap

Vlaanderen. Betekenis:

o Einde voogdijo Geen emancipatie, je blijft onder de vaderlijke macht staan. o Wel emancipatie bij

Overlijden vader Uitdrukkelijke emancipatie (opnieuw zeer nadelig!) Geen noodzaak tot onderhoud (‘jongere’). Dit betekent dat als het niet langer

nodig is dat je vader voor u zorgt. Bv als je trouwt. (Gold zeker niet bij de

Romeinen, dus je kon consul of generaal zijn ofzo, zolang je vader nog leefde, stond je onder zijn gezag).

Tendens tot inperking gevolgen meerderjarigheid (bv in grotere steden) + oudere leeftijd Voorbeeld: Brugse costumen:

Titel 18Art. 1: Hoe wel men eertyts niet en heeft vuyt voochdie gegaen, nochte syn selfs gheworden mette jaeren, soo sullen nochtans voortaen poorters ende poorteressen van Brugghe hun selfs bedyden metter aude van vyf en twintich jaeren compleet.Art. 2: Voorts wort men syn selfs, by middele van huwelick, midts t’selve aengaende by advise ende consente van vaeder ende moeder indien zy beede leven.Art. 4: Voorts wort men zyn selfs met priesterdom, by t’commen in wette ofte andere officie van judicature.

o Voorbeeld Gentse costumen: “De kinderen zijn ende blijven in de macht ende bedwanc van huerlieder vadere ende moedere tot zij 25 jaeren oudt zijn, ten ware dat zij bij emancipatie, huwelicke, priesterschap of anderen staeten, bij welcken men naer rechte zijn zelfs bedijt, huer selfs bedeghen waeren.”

Hoger meerderjarigheidsgrens Leeftijd van 25j werkt emanciperend

o Jonger van 25j in bepaalde gevallen: emancipatie

3. Burgerlijk Wetboek 1804 (Napoleon)Art. 388: Le mineur est l’individu de l’un ou de l’autre sexe qui n’a point encore l’âge de vingt-un ans accomplis.

Leeftijd: 21 jaar. Betekenis:

o Emancipatie, maar onderhoudsplicht blijft! Vanaf de leeftijd van 21 bleven de ouders verplicht in onderheid te voorzien.

Vroegere emancipatie ook mogelijko Uitdrukkelijk (zelden)o Huwelijk (vaker)

4. Burgerlijk Wetboek, evolutie Vanaf 1960: vaker uitdrukkelijke emancipatie 1990: verlagen leeftijd tot 18 jaar 2017:

o Art. 388: De minderjarige is de persoon van het mannelijke of vrouwelijke geslacht die de volle leeftijd van (achttien) jaren nog niet bereikt heeft.

o Art. 488: De meerderjarigheid is vastgesteld op de volle leeftijd van achttien jaren; op die leeftijd is men bekwaam tot alle handelingen van het burgerlijk leven.

5. Toekomst? Kinderrechtenverdrag: hoorrecht (België sinds 1994, sinds 2008 in GW). Alle kinderen

moeten hoorrecht krijgen in de procedures die hun aanbelangen. Stemrecht vanaf 16 jaar?

=> Algemene verlaging: meerderjarigheid met beperkte gevolgen?MAAR: wat met strafrechtelijke verantwoordelijkheid?

B. AFSTAMMINGMargaretha van Parma en Delphine Boël zijn beiden bastaarden.

Vandaag: bijna geen onderscheid meer Vroeger: discriminatie

o Wettige kindereno Onwettige/natuurlijke kinderen (bastaarden)

1. Romeinen Wettig kind = geboren uit wettig huwelijk Onwettig kind = geen patria potestas

o Geen onderhoudsverplichtingo Geen erfrecht

2. Ons oude recht Afstamming van enorm belang! Verband met huwelijk: invloed Kerk Drie belangrijke vragen

1. Wanneer is kind wettig? o = Als de mama op het moment van de verwekking of de geboorde gehuwd was, dan is

het een wettig kind. o Vader? Pater is est quem nuptiae demonstrant

Betwisting mogelijk Impotentie Afwezigheid In die tijd waren er heel veel huwelijksbeletselen (bv niet

trouwen met broer-zus), dus hebben canonisten putatief huwelijk bedacht.

o Putatief huwelijk: Huwelijk eerst wettig, dan onwettig, zullen de kinderen toch wettig zijn als minstens 1 der beide partners ter goede trouw is (vw1) en als men was getrouwd ten overstaan van een priester (vw2)

2. Legitimatie (onwettig kind wettigen). Kan de rechten van derden niet schaden. o Onderscheid tussen

Groep 1: Speelkinderen (niet getrouwd, maar er zijn geen huwelijksbeletselen: ze hadden perfect kunnen trouwen).

Groep 2: Overspelige/incestueuze/heiligschennende bastaarden (1: papa of mama was getrouwd met iemand anders; 2: papa en dochter, mama en zoon; 3: papa en mama konden ook niet getrouwd zijn want 1 van de 2 was lid van de clerus).

o Voor groep 1 geldt: legitimatio per subsequens matrimonium (onmiddellijk worden de kinderen van dat koppel gelegitimeerd)

o Voor groep 1 en groep 2: pauselijke/vorstelijke legitimatio (kunnen wel gelegitimeerd worden door een pauselijk of vorstelijk bevel). Gold enkel in het grondgebied.

3. Discriminatie

o Geen openbaar ambt of eerbare functieo Geen vaderlijk gezag/verplichting tot onderhoudo Bastaard kan niet vererven. Als de bastaard sterft zonder kinderen na te laten, gaan

de goederen naar diegene die het recht had de bastaardgoederen te krijgen (vader of moeder dus niet).

Later gemilderdo Bastaard kan niet erven

Uitz: ‘moeder maakt geen bastaard’ in Vlaanderen Flamingant (= dat deel van het Graafschap Vlaanderen dat Nederlandstalig was)

o Redenen: Kerk

Morele redenen Macht Geld: erfrecht + legitimaties (iemand ging naar de paus om te

laten legitimeren “als hij genoeg geld heeft”) Wereldlijke heren

Vermijden betwistingen Beschermen belang echtgenote en wettige kinderen Geld: erfrecht (geld kan naar de plaatselijke heer gaan) +

legitimaties

Belang o Oorspronkelijk beperkt, discriminatie tov bastaarden bestond niet echt. o Vanaf 12e eeuw: grooto Geografische verschilleno Sociale verschillen

3. Franse revolutie: vooruitgang“Tous les enfants sont enfants de la patrie.” = afschaffing onderscheidMaar:

Geen erkenningsdwang Beperkt erfrecht (men erfde minder dan de wettige kinderen)

4. Code civil 1804: achteruitgang Burgerrechtelijke discriminatie: natuurlijke <-> wettige kinderen Erfrecht

o Niet van familie van de ouderso Wel van ouders indien erkend

Wordt bemoeilijkt Erven minder Oplossing: adoptie (als vader u adopteerde, dan werd je beschouwd als een wettig kind)

5. Arrest Marckx (en wet 1987) Bewust ongehuwde moeder. Bevalt van Alexandra. Ze moest ofwel erkennen (minder

erfrecht dan wettig kind) of ze moet haar adopteren. Er was geen wettige band tussen de 2. EHRM, Marckx t. België 1979 Afschaffen discriminatie

o Terminologieo Wel nog bij overspelige kinderen, om het huwelijk toch een beetje te beschermen. o Vaststelling vaderschap makkelijker

Kritieko Veel te laat; veroordeeld door EHRMo Slecht opgemaakt

Wijzigingen in 2006

6. Toekomst? Veel problemen

o Draagmoederschap, IVF, spermadonatie, meemoederschap (sinds 2015 toegelaten) Geen of gebrekkige wettelijke regeling

7. Adoptie Romeinen

o Doel: voortzetten familie indien geen kindereno Belang van de adoptant centraal, hij zet de familie verdero Geadopteerde erft

Ons oude rechto Geen adoptieo Reden? Nalatenschap naar Kerk. Als men stierf zonder kinderen, gingen de goederen

naar de Kerk. Code Civil 1804

o In belang adoptant Voortzetten van de familie Geadopteerde moet meerderjarig zijn Adoptant kinderloos en 50+, sluit bijna uit dat je kinderen kan krijgen

o Adoptie voor redders (als je bv oudere man redt op het slagveld). Dan golden de bovenstaande voorwaarden niet.

Vanaf 1940o Belang geadopteerde > belang adoptant

Cfr. adoptie uit buitenlando Adoptie minderjarigeno Reden?

Ouders hebben recht op kinderen Kinderen hebben recht op ouders

o Sinds 2006: adoptie door holebikoppels

Vormen van adoptie Bij Romeinen

o Adrogatioo Adoptio

Bij Justinianuso Volle adoptie: banden met originele familie doorbroken

Door verwant in opgaande lijn (vader/grootvader) Waarom?

o Gewone adoptie: banden behouden Alleen erven van adoptant

Hedeno Rechtsfiguur die dicht aanleunt bij Romeins rechto Nog steeds onderscheid volle en gewone adoptie

Vol enkel bij minderjarigen, en Niet beperkt tot verwanten opgaande lijn

Ouderlijke macht Ouderlijke macht >< Ouderlijk gezag (betekent dat het gezag wordt uitgeoefend in het belang van het kind)

Romeinen: patria potestas (= aliena iurus) >< niet onder patria potestas (= sui iuris)

Patriarchaal, enkel mannelijk Wat?

o Macht van een Romeinse vadero Uitgeoefend over alle wettige afstammelingen in de mannelijke lijn die zelf ook

Romein zijn Pater familias/filius familias (zoon des huizes, elke jongen die onder de vaderlijke macht

staat) /filia familias (dochter des huizes; elke vrouw die onder de vaderlijke macht staat) Typisch Romeins conservatisme Inhoud:

o = onbeperkte macht over de familiao Mbt. Personen

Doden en vervreemdeno Mbt. Goederen

Alles is van de pater familias Kinderen = rechtsonbekwaam22 Senatusconsultum Macedonianum

MAAR: Relativering vereisto Personen

Einde bij overlijden PF, realiteit was dus dat de PF redelijk snel veranderde (vader sterft vaak sneller dan zoon, gewoon qua leeftijd)

Recht v. realiteito Goederen

Peculium (doorgeven van bepaalde goederen en geld aan bepaalde personen van de familia)

Speciaal statuut voor bepaalde goederen Conclusie: belang vader staat voorop, belang kinderen totaal ondergeschikt

2. Ons oude recht: veranderingen Inspraak moeder

o Als weduwe oefent zij de vaderlijke machto Vl. Flamingant: ouderlijke macht, vader en moeder voerden het samen uit

Enkel kinderen Geen nationaliteitsvereisten Milder door christendom

o Vader heeft plichten Respect voor leven

Abortus mocht niet vanaf het kind levensvatbaar was Kinderen horig maken

Kinderen voeden, kleden, opvoeden Geen bruidsschat Tegenover derden: schade vergoeden

o Vader heeft rechten (om plichten te kunnen nakomen) Tuchtigingsrecht

Beperkingen, geen blijvende fysieke schade toegelaten Opsluiting in de stadsgevangenis

Keuze van beroep Verzet tegen huwelijk Goederen van de kinderen

Aanvankelijk alles: kind niet rechtsbekwaam Later beperkingen: kind gedeeltelijk rechtsbekwaam

o Belang kind neemt toe

3. Code civil 1804

Positief: kind wordt volledig rechtsbekwaam Negatief: grotere macht vader

o ouderlijke macht Vl. Flaminganto Fr. Rev.: familierechtbank

Kastijdingo < 16 jaar: dan mocht het.

=> 16 en < 21 jaar: Gevangenis voor ee periode van 6m aanvragen.

4. Na 1804: twee evoluties Terugkeer moeder

o 1974: ouderlijke machto 1995: gezamenlijk gezag (co-ouderschap)

Inperken macht ouders

o 1912: jeugdrechtbank kon de vaderlijke macht controleren en bv iemand afzetten uit de vaderlijke macht.

o 1965: enkel nog belang kindo 1987: macht wordt gezag, terminologiewijzigingo 2000: art. 22bis GW aangenomeno 2001: voogdijweto Toekomst: pedagogische tik afschaffen?

Pedagogische tik:- Blauw: verboden in school- Groen: verboden

Voogdij 1. Romeinen

Redeno Er was redelijk veel sterfte, dus er waren veel vaderloze kinderen. Beletten dat het

geld van de familie in de handen komt van een sukkeltje. Definitie: bescherming onvolwassen + sui juris (niet onder een pater familias) Doel: beschermen erfenis familie Verschil met voogdij vandaag

o Onvolwassen ≠ minderjarigo Beschermen erfenis familie ≠ beschermen pupilo Sui juris ≠ ouderloos

Geen voogdij, maar vader is overleden Wel voogdij, maar vader is in leven

Soorteno Testamentair (in het testament aanduiden)/ Wettelijk (naaste agnate (= mannelijke)

bloedverwant)/ Datief (voogd aangeduid door de overheid)o Volgens cascadesysteemo Niet: moeder

Gevaren voogdij: o Voogd kan best misbruik maken van de persoon onder voogdijo “Qui custodit ipsos custodes? Wie bewaakt de bewakers?” Wie gaat de voogd

bewaken? Bekwaamheid pupil

o Onderscheid tussen:

Infantes (kinderen onder 7 jaar, criterium: formules van de legis actio kunnen uitspreken): geen

Infantia maiores Met voogd kunnen ze alles doen Zonder voogd enkel rechten (geen verplichtingen):

o Enkel nadeel: ongeldigo Enkel voordeel: wel geldigo Voor- en nadeel: geldig met betrekking tot de voordelen

Einde voogdij, maar problemen Daarom Lex (P)laetoria (c. 200 v.C.)

o Strafbepalingeno Rechtsmiddelen

Exceptio legis laetoriae Restitutio in integrum

Pervers effect Lex (P)laetoriao Daarom curatele (jongere kreeg curator om verkopen te doen)o Term minderjarige (< 25j)

2. Ons oude rechta) Feodale voogdij

Valt open bij overlijden leenhouder Twee soorten:

o Heerlijke: leenheer wordt de voogdo Familiale: naaste erfgenaam wordt de voogd. Dat is een slecht systeem want de

naaste erfgenaam heeft belang bij de dood van de persoon onder voogdij. Belang voogd staat centraal, daarom geen controle. Men doet wat hij wil. Daarom ook verdwenen

b) Gemene voogdij Valt open bij overlijden vader Wel in belang van pupil (>< feodale voogdij), daarom:

o Voogd = datief, eerder vader of moeder, zeker geen naaste verwanto Beperkte macht voogdo Controle door

Familie: toeziende voogd Lokale autoriteiten

Wie?o Plaatselijke schepenbank, eventueel machtigingo Wezenkamer in grotere steden

Taak was om de voogden aan te duiden en controle op de voogd Belang voor stadsfinanciën Weesboeken: belang voor historici

c) Houdenisse Enkel in Vlaanderen Flamingant Soort voogdij voor overlevende ouder Zonder controle dus geen echte voogdij

3. Vanaf 1804 Voogd

o Overlevende ouder ( houdenisse)o Anders cascadesysteem

Controleo Verdwijnen: lokale instellingen sinds 1794o Blijft: toeziende voogdo Nieuw: familieraad en rechter

6 personen: 3 via moederszijde en 3 van vaderszijde (binnen een straal van 20km wonen)

Maaro Familieraad werkte nieto Maatschappelijke veranderingen

Eenoudergezinnen Minderjarige meer beschermd

4. Voogdijwet 2001 Voordien reeds opheffen discriminatie

o Bijvoorbeeld: man-vrouw Voogd

o Alleen bij overlijden beide ouders o Altijd datief (cf. vroeger)o Kan geweigerd worden!

Controleo Geen familieraad meero Grotere rol vrederechter, zelfs bij oudero Minderjarige meer betrokken

Soms terugkeer naar oude recht Soms vernieuwend Maar: veel te laat

Europese en Belgische privaatsgeschiedenis 17/10/2017 Wetgeving voor ca 1800Wetgeving in de moderne tijden

Princeps legibus solutus Maar er is toch weinig nationale wetgeving Uitzonderingen hierop

o Scandinavieo Engeland 16e eeuw

Hendrik VII had veel vrouwen en wetten Trok zich niks aan van wetten en creerde er veel Scheurde zich af van de kerk om te kunnen huwen en scheiden!

Franse wetgeving Rode draad in de evolutie: van klein naar groot en eindigend in grote wetboeken zoals BW

van 1804 Begint met kleine ordonnanties uit 15-16e eeuw

o Veel administratief rechto Weinig burgerlijk rechto Maar veel kleine regeltjes (zoals bewijs van geschrift boven 375) van burgerlijk recht

bestaan nu nog bij ons 17e eeuw: ordonnanties van Colbert (grote minister van Lodewijk XIV)

Tekende hele beleid uit voor Lodewijk XIV Colbertisme in de economie Wou Lodewijk XIV zo machtig mogelijk was Machtig via geld via inkomsten uit belastingen.

Macht kwam met geld Dit door de stimulatie van de economie Colbert stimuleerde de mode => meer mode, meer economie. Mode werd

gebruikt om oorlog te voeren (reden dat er nu nog zoveel mode is. o Probleem was procesrecht.

Kost veel geld Duurt lang Procesregels zijn overal verschillend

=> oplossing: eenmaking van Franse procesrecht, goedkoper en sneller = ordonnance civil. (2e helft 17e eeuw) (data niet precies kennen)

Reden is dat het ook goed is voor de economie o Ordonnance civil is belangrijk!

Was inspiratie voor wetboek van Napoleon over procesrechto Ordonnace criminelle

Ook opgesteld omdat het belangrijk was voor de handelo Ordonnance sur le commerce en Ordonnance sur le commerce des mers

Apart voor zeehandel omdat dat toen een grote sector was Was goedkoper en sneller zelfs met piraterij en kapers

Probleem met ordonnantieso eenmaking, maar vernieuwen nieto Colbert probeerde zoveel mogelijk de regel te gebruiken die meest voorkwam in

Frankrijk => het is niet vernieuwend Hij deed dit om zo weinig protest uit te lokken => politiek handiger De grote brokken van dat moment komen niet aan bod

Burgerlijk Strafrecht

Ordonnanties van Daguesseau (2e helft 18e eeuw)o Gaat 3 stukken van burgerlijk recht regelen

Schenkingen ORDONNANCE SUR LES DONATIONS Testamenten ORDONNANCE SUR LES TESTAMENTS Erfstellingen over de hand (erfgenaam van de erfgenaam aanduiden)

ORDONNANCE SUR LES SUBSTITUTIONS FIDÉICOMMISSAIRESo Meest voorkomende regels werden gebruikt => niet vernieuwend

Voor het Burgerlijk recht lukt het niet tot aan de Franse revolutie om het goed op te stellen CODE CIVIL VAN 1804 = voorloper

Zuidelijke nederlanden

Frankrijk had grote ordonnanties, maar we hadden niks vergelijkbaars EEUWIG EDICT (1611) hadden we wel

o Verwijst naar edictum perpetuumo Was heel belangrijk in die tijdo Komt van aartshertogen Albrecht en Isabella

Beide habsburgers Huwelijkscadeau was Belgie Moesten kinderen krijgen en van Belgie onafhankelijk habsburgs koninkrijk

te maken Niet gelukt: kregen geen kinderen

o Een heel belangrijke reden waarom rechtshistorici in belgie en NL het kennen = martyn

o Was maar een wet met 40 artikelen, bevatte niet veel Inhoudelijk is het gewoon overgenomen van Frankrijk

o Werd opgehemeld omdat het de grote tekst is waarin we even onafhankelijk was Andere wetten waren er niet echt bij ons

o Wel iets meer dan in MEo Gemiddeld 1 wet per week

Bij Jozef de 2e was er opstand omdat hij er 2 per week uitvaardigdeo Inhoudelijk: administratief recht (wisselkoersen)o Veel wetgeving uit die tijd was niet gemaakt om echt toegepast te worden

Opgesteld door koning om vooral het klagende volk tevreden te stellen

Verlichting = universeel recht Hadden het idee van een natuurrecht Voordien beroepte men zich vaak op natuurrecht, een soort universeel recht, maar dit was

geen concreet recht en eerder een abstract rechto Waren geen boeken, wetten, etc.

Verschil met verlichtingo Maakt concreet gedetailleerd recht en dat niet abstract is en wel echt bestaand

(concreet recht: vernunftrecht. Ouder en abstract recht: natuurrecht)

Er zijn voorlopers van het concrete natuurrecht van de verlichting (universeel recht)

(een van de voorlopers) 16e eeuw: Spaanse neo-scholastiek Thomas van Aquino leeft in 13e eeuw

o Grote figuur in de ME, scholastieko Veel koningen hebben overgenomen van hemo 1 idee van hem waar geen oor naar was

‘er is 1 recht groter dan dat van de mens en dat is dan van God’ Geen aandacht aan geschonken omdat iedereen dan opstand zou kunnen

komen omwille van ‘God’ Herleving in Spanje in 16e eeuw

o Was een wereldmachto Kwamen in contact met andere culturen

Duitsland en Nederland: protestanten Middellandse zeegebied: islam

Amerika’s: Indianeno Welk recht passen ze dus toe?

Ze beseffen dat ze een ander volk niet het Spaans recht kunnen opleggen Dus halen ze Thomas van Aquino aan

Het recht van god Ze werken dit recht uit via professoren van uni van Salamanca

o Dit doen ze door naar de natuur te kijkeno God heeft natuur geschapen en zo wil god dat het is

Professoren waren geen juristen. Ze waren theologen Zetten het recht op een totaal andere basis dan wij (CJC).

o Ze zijn progressief, maar niet altijd Een van de problemen is met dat ze kijken naar de natuur “een dier is groter en sterker dan de ander” => bij mensen hetzelfde,

slavernij is geen probleem Gelijkheid was er niet in dit recht

MAAR er waren al mensen die verder stonden. Las Casas: was een van de 1e antiglobalisten Spanjaarden wouden indianen als slaven hebben Las Casas vond dat dit niet kon, omdat het ook mensen waren Won en de Spaanse koning gaf hem gelijk

=> Spanjaarden maakten slaven van de Afrikanen, tegen zijn bedoeling in.

o Wat voor hen enorm van belangrijk is, is het internationaal vlak omdat ze overal zitten over de wereld

o Gaan ze een grote impact hebben? Ja en nee! De gemiddelde jurist leest geen theologen Er is dus iemand nodig die een brug slaat tussen jurist en theologen

er was een beperkte invloed, maar via Lessius in uni Leiden gaan de ideeen van Spaanse Scholastiek over en daar studeert Hugo Grotius (een van de grootste Juristen, meer zelfs DE grote jurist)

Hugo Grotius gestorven in 1645

o De man en de kist Internationaal figuur

o Komt in Parijs terechto En wordt later ambassadeur bij koningin in Zweden

Veelzijdig De jure belli ac pacis

o Meest impactvolle werk

De jure belli ac pacis Internationaal publiekrecht?

o Nee. o Staten gedragen zich zoals mensen volgens Grotiuso Je moet dus volgens hem Privaatrecht opstellen om te kunnen spreken over staten

Basisprincipe van het menselijk leven volgens Grotiuso “We willen in vrede leven”o Hieruit kun je andere principes uitleven en dat kan je uitwerken tot rechtsregels

o Vb In vrede samenleven => gsm niet pikken => eigendomsrecht Iets beloofd aan iemand => houden aan gegeven woord => contractrecht Je rijdt iemand omver => vergoeden van schade => schadevergoedingsrecht

o Hij maakt uit dit basisprincipe vele regels Neemt dit over van Spaanse Scholastiek omdat zij reeds grote principes hadden

o Hij brengt hetgeen de Spaanse Theologen reeds hadden opgesteld over naar de Juristiek

Hij is nog niet het Vernunftrecht o Hij blijft nog gebonden aan God. De mens kan redeneren omdat men verstand heeft

en dit verstand komt van God = idee van Grotiuso Hij draait soms zijn paraplu met de wind. Logisch redeneren als het in zijn voordeel

was. Denk aan verbeurdverklaren van de goederen. (als het bij een ander was: goed, bij hem: slecht)

Het vernunftrecht Het is autonoom. Geen band meer met Godsdienst 2 fases

o 1e fase: recht uitbouwen tot een systeem en structureren Pufendorf (Duitser, maar prof in Zweden)

o 2e fase: mathematiseren Wolff (geen jurist, maar wiskundige)

Vond dat recht wiskunde was en dus wordt het recht zowat quasi-mathematisch

Denk aan Grotius, die deed dit al door af te leiden van het ene principe naar het andere

Belang: voortaano Recht is logisch denkeno Recht is emchanisch redeneringo Er komt een onderscheid algemeen en specifiek rechto Recht is volledig los van God

Huwelijk moet burgerlijk en niet meer kerkelijk Opgelet:

o Je verwacht een totaal nieuw rechto Maar in de praktijk komt het neer op Jus commune o Dit omdat men hetgeen men logisch vindt, toepast. o We vertrekken niet bij Jus commune, maar we komen er uiteindelijk toch op uit

Bepaalde dingen schakelen ze van jus commune wel uit, omdat het strijdig is met het idee van menselijk verstand en hun ideeen van die tijd

Evenmin nemen ze de systematiek over, die veranderen ze en vernieuwen ze Achtergrond wordt ook niet overgenomen

1100-1500: ITALIANEN

1500-1600: FRANSEN

1600-1700: NEDERLANDERS

1700-1800: DUITSERS, maar je had:

Domat in Frankrijk. o Zorgde voor structuur in BW en voor een kanaal waardoor de ideeen van Grotius in

Frankrijk binnen kunnen En er zijn nog andere takken dan privaatrecht Vb

o strafrecht: Beccariao Publiekrecht: montesquieu

Belangrijkste verwezenlijking van Vernunftrecht: CODIFICATIE Codificatie

o Een grote wet waarin men een grote brok recht in een keer optekent

= Oorspronkelijke onderneming (nieuw geschreven tekst) waarin men een geheel rechtsgebied (gehele tak van het recht) behandelt in een comprehensief en exhaustief wetboek (alles staat erin en

heel diep) op een homogene, doorlopende en logisch-sluitende wijze (op dezelfde manier zoals bv gebruik van termen met dezelfde betekenis, volgt op elkaar en het is systematisch en structureel) EXAMENVRAAG!!!!

Het is verstaanbaar Het is innovatief En het zorgt voor rechtszekerheid Juristen zijn niet blij met de codificatie

o Omdat het een nieuw recht is en het ingaat tegen de gevestigde juridische orde o Juristen gaan er tegen in opstand komen o Men pakt de proffen aan via een commentaarverbod, maar dit werkt nieto Men wil dat de rechters enkel nog bouche de la loi is, maar dit werkt evenmin heel

denderend Voorbeelden

o Allereerste was al in Scandinavië (17e eeuw) Denemarken (1e codificatie ) en Zweden

o Duitse Wereld Allgemeine Landrecht

Gold niet voor geheel Pruisen Uitgevaardigd eind 18e eeuw Maar in begin 19e eeuw nieuwe gebieden waarin dit niet geldt. Was niet heel progressief. Privileges van adel blijven behouden

o Oostenrijk (ABGB) Oostenrijks procesrecht Bestaat nog steeds Beste procesrecht in Europa, maar Belgie keek er niet naar omdat het meer

werk was voor advocaten

Het burgerlijk wetboekCode civil of code Napoleon 1804Ontstaan code civil

Adel, koning en kerk waren tegen waardoor er geen codficatie kon zijn o => oplossing kop af van adel en koning en kerk werd machteloos gezet

Maar er was toen de Franse revolutieo Het lukt wel niet om direct te codificeren

Fr revolutie

o 10 jarige burgeroorlog (genre van Syrie oorlog)o Er was een politieke instabiliteit, waardoor een BW er niet kon komen

Napoleon grijpt de macht in 1799 en mensen aanvaarden dit omdato De Franse bevolking naar rust snakt

Hij wil een BW opstelleno Omdat er orde moet zijn en dit kon door duidelijke rechtsregel => BW o Maar ook omdat hij een militaire dictator is en het slim heeft gespeeld

Hij heeft aangetoond meer te zijn dan dat en getoond dat hij recht kon maken

=> het werkte legitimerend voor zijn machto EN als jonge officier moest hij een stuk uit CJC lezen en hij kiest voor instituten

(kleinste stuk En hierbij heeft hij onthouden dat Justinianus duizenden jaren na zijn dood

nog bekend was door recht te maken => hij wou dit ook en maakt dus ook recht

Komt aan de macht in 1799 En in 1800 stelt hij 4 commissarissen aan om Code civil op te stellen

o BIGOT-PRÉAMENEU o DE MALEVILLE o TRONCHET o PORTALIS

1800-1804 : bespreking van het ontwerp En uitgevaardigd in 1804 Hij is er zo trots op dat hij in 1807 de naam verandert naar Code Napoleon

Er staan wel wat fouten in de code napoleon, dus zeker voordien al werken met codex omdat hij een foutief element op examen kan vragen

o En in Belgie (niet frankrijk) is dit nog steeds de officiele naamo Heeft hij gelijk om het naar zichzelf te vernoemen? o Ja,

Want er is een politieke druk op en van Napoleon Hij heeft zich persoonlijk enorm ervoor ingezet

Hij was op de meerderheid van de vergaderingen hierover Inmenging

Als het voor zijn soldaten is, moet het erin staat Er is eveneens inmenging in personen en familierecht en ook zaken

van militair belang Vb. niet mogelijk om kindergeld te vragen van soldaten

o Afwezigheid van soldaten => 30 jaar of ouders 100 totdat goederen verdeeld mogen worden

Bronnen code civil Er staan een aantal zaken in die voortkomen uit Franse Revolutie Maar de opstellers waren gematigde bourgeois en ze steken er vooral recht van voordien in

o Jus communeo Recht van Parijs

=> veel continuiteit met het oude recht

Impact in Frankrijk Code civil is een taalkundig element

o Literair Frans Frankrijk was nog geen eengemaakt land op dat moment

o Taalkundig, territoriaal Code civil zorgt voor de eenmaking van Frankrijk

o Vervangt lokaal recht door 1 code civil Vormt eveneens de basis en stabiliteit van Frankrijk

o maar hier is de grondwet niet de basis van Frankrijk ondanks dat meestal de grondwet de basis van een land is.

De code civil is de tekst waarover het gaat in Frankrijk, grondwet is van mindere waarde

Impact in Belgie 1795: annexatie bij Frankrijk

=> afschaffen alle belgische wetten en regels en toepassing van de Franse (codes Napoleon) in belgie

Frans recht is niet echt een vreemd rechto BElgie en noord-frankrijk (recht van Parijs was ook Noord-frans recht) hadden al een

tijdje hetzelfde recht o Recht van parijs (dat Noordelijk in Frankrijk lag) sluit goed aan bij het recht dat we

haddeno Er was al een invloed van Frankrijk, maar dit werd nu gewoon wat versterkt.

Wij hebben besloten geen nieuw recht in te stellen nadieno 1815-1830: Verenigd Koninkrijk der Nederlanden

In deze periode vindt men dat men nieuwe wetten moet opstellen Luikenaar Nicolaï maakt nieuw BW

Dit ging in werking treden in 1831=> probleem Belgie scheurt af in 1830

En aldus worden deze wetten niet bij ons ingesteld erfpacht en opstal als enige in werking getreden voor 1830 en dit stond niet

in code napoleon o 1831: Raikem schrijft in Grondwet dat er zo snel mogelijk Belgische codificaties

moeten komen Nooit gekomen door zijn eigen schuld

o Nadien nog een paar pogingen ondernomen In commissie van 1841 enkel hypotheekwet voortgekomen, geen BW Francois Laurent

Luxemburger in 19e eeuw Maar wordt een Belgische patriot Wordt prof in Gent op zijn 26e (niet record, record was voor Haus op

21) Eerste carriere jaren niet over het recht, maar wel geschiedenis:

succes door ruzie met kerk Einde carriere grote juridische werken (op oude leeftijd 55+) Lange en grote boeken

o Wou arbeiders ondersteunen in Gento Het geld dat hij verdiende (veel geld dus) met zijn boeken gaf

hij aan werkmansgenootschappen in Gent Inhoud van de boeken was frustratie over de Code Civil

o Hij slaagt er dan in om de regering aan hem te laten vragen om een nieuw BW te laten schrijven

VOORONTWERP LAURENT Prachtige tekst, maar totaal mislukt Reden 1:

o Einde van de schoolstrijd o Laurent was radicaal tegen de katholieken en die waren op

dat moment aan de machto Art 544 van zijn ontwerp: mogelijkheid kerk te onteigenen en

geld te gebruiken om niet katholieke scholen te financieren Reden 2

o Hij had veel sympathie voor de arbeiderso Maar arbeiders hadden geen stemrecht

Reden 3 o Progressief familierecht voor vrouwen o En hij was zelf enorm bezig hiermee. Had veel respect voor

zijn vrouw en droeg haar op een plateautjeo Je mag je kind niet overdreven straffen noch slaano Was enorm bezig met zijn kinderen en vond dat ze liefdevol

moesten behandeld worden o Ging ervan uit dat anderen dezelfde mening toegedaan

waren=> probleem was dat vrouwen en kinderen niet kunnen stemmen en de teksten geraakten niet goedgekeurd

Progressief familierecht van Laurent kwam maar pas na WOII

Geens Verwijst naar een paar juristen die hij zelf kent En verwijst naar 1 jurist van 19e eeuw

=> Laurento Heeft van hem geleerd niet te eigenzinnig te zijn

Europese en Belgische privaatsgeschiedenis 19/10/20175 grote codificaties van napoleon

BW 1804 Wetboek van burgerlijke rechtsvordering (enkel procedure) Wetboek van koophandel Wetboek van strafvordering Strafwetboek

=> hij begon dus met burgerlijk

Impact in België Mislukt om te veranderen

o BW en wetboek van strafvordering nog steeds in België Men heeft geprobeerd te hervormen

Franchimont (waal) en Traest hebben geprobeerd nieuw wetboek van strafvordering op te stellen, maar is niet gekomen in het parlement

Geslaagd om er 3 te verandereno Strafwetboek 1867o Gerechtelijk wetboek (i.p.v. wetboek burgerlijke rechtsvordering) 1967

Procedure én gerechtelijke organisatie i.p.v. enkel procedureo Wetboek van koophandel: 2e helft 19e eeuw

Van de 5 napoleontische wetboek hebben we er 3 aangepasto Maar we moeten relativeren in ons geslaagd zijn in het verandereno Strafwetboek

Het strafwetboek dat we hebben aangepast in 1867 is vooral aangepast door buitenlanders

HAUS was een Duitser en later prof in Gent op z’n 21e en heeft dit strafwetboek van 1867 geschreven en toen België een nieuw strafwetboek opstelde deed Frankrijk dit ook en we namen daar veel van over én we hebben inhoudelijk niet veel veranderd t.o.v. napoleon

In dezelfde lijn als napoleono Gerechtelijk wetboek

Op het moment dat we aanpassen was Oostenrijk koploper en de best werkende qua procesrecht

We hebben alles wat slecht was van napoleon zitten versterken en we deden juist het omgekeerde van Oostenrijk

Het was geschreven door een advocaat en dit omdat het hun zo meer werk opleverde en dus meer inkomsten

Capitulatie voor lobbygroepen In dezelfde lijn als napoleon Niet heel origineel

o Wetboek van koophandel Gewijzigd omdat we niet anders konden We waren het 2e land om te industrialiseren Gaat over economie en we willen vernieuwen Hield geen rekening met industriële revolutie Men heeft er recent stukken uitgehaald

Vb. Faillissementswet Vennootschappen Internationaal privaatrecht WER Ontwerp over het wetboek van zeerecht

Men haalt eruit omdat men zegt: we hebben er nu al uitgehaald, als we er nog iets uithalen, maakt het niet uit

o Volgens Heirbaut is er geen een van de 5 goed gelukt omdat hij kritisch is Belgische proffen werden dus moedeloos

o Ze zeggen dat grote wetboeken dus geen zin meer haddeno Waarom: ministerie van justitie houdt zich er niet heel erg mee bezigo Vb bij WER is ministerie van justitie niet betrokken geweest, maar wel betrokken was

de minister van economische zaken

o Kleinere teksten lukten wel met ministerie van justitie zoals vb. wetboek van vennootschappen en internationaal privaatrecht

Wetboek van vennootschappen: Geens was gefrustreerd omdat hij van de politiek niks mocht veranderen => hij wordt minister en wil veranderingen aanbrengen!

Impact in de rest van de wereld Burgerlijk wetboek bevond zich in

o Merendeel van Europa (en hun kolonies)o En over de hele wereld

Vb Louisiana code civil: niet overal in Amerika zelfde recht

Succes van napoleon Fransen zeggen dat ze het hebben overgenomen uit respect voor de grote napoleon

o Spanjaarden haatten hem => strijd tegen napoleon = guerrilla (=opstandje)o Geen juiste redenering want zelfs landen die hem haatten namen het over

Fransen zeggen: Het is leesbaar, waardoor veel landen het overnemeno Geen juiste redenering: teksten die vaak heel verstaanbaar zijn, zorgen ervoor dat ze

op technisch juridisch vlak van lager niveau Fransen zeggen dat het van een enorm goed niveau is

o Maar het is eigenlijk van een lage kwaliteito LAGE KWALITEIT

Verwarrende terminologie Roerend/onroerend = erve/cateil

Onnauwkeurige of geen definities Verbintenis werd niet gedefinieerd in BW

Contradicties Definitie koop: art 1583 <> art 1582 Die 2 artikelen spreken elkaar tegen

Verkeerd begrip van achtergronden Causa Ze hadden niet door dat ‘oorzaak’ niet echt nodig is

Achterlijk, staat niet in Bw dus wordt niet uitgelegd Vertegenwoordiging

Onvolledig Milieu vond men toen nog niet de moeite om te regelen

Geen ruimere visie Wel discours préliminaire van PORTALIS

Geen uitdrukking liberaal individualismeo Het is gemaakt voor liberale bourgeois o Eigendomsrecht: art 544 is een van de belangrijkste artikelen BW

Hierin staat een beperking En hierbij is er veel verboden Eigendomsrecht zegt eigenlijk dat je alles mag doen, mits er geen verbod is Napoleon was generaal van beroep en die verbieden veel => dit trekt zich

door in het eigendomsrecht o Contractenrecht

Je mag alle contracten sluiten, maar rekening houden met openbare orde en goede zeden

Dan kwam er het excuus dat het gemaakt is tegen de arbeiders, wat niet waar was

Het is soms minder goed dan eigen recht, Vb in Belgiëo Ons familierecht was voordien democratischer (en misschien zelfs beter) dan na

napoleono Zakenrecht was soms beter geregeld voor napoleon. denk aan verkoopakte bij een

dubbel verkoop. Dit staat niet in wetboek

Reden waarom het wordt overgenomen:Tina= There is no alternative

Scandinavische wetboekeno Niemand anders kon deze talen

Duitse wetboekeno Waren reeds verouderd

Sommige hadden geen andere keuze dan het over te nemen

Gevolg Zodra ze onder de macht van Frankrijk uit zijn en er alternatieven zijn, gaan ze eigen recht

maken en kijkend naar betere voorbeelden dan Frankrijk Uitzondering is België

o Reden: Als het gaat om recht zijn we een Franse provincie

Vb. tot 1950 stond er in BW de woorden: Frankrijk en Keizer We hebben veel gewijzigd aan Bw, maar het is wel heel chaotisch gebeurd Denk: bis, nummers, letters, etc. aan artikelen toevoegen

Codificatie = zelfmoord van Vernunftrecht Een nationale codificatie maakt nationaal recht Maar bij de codificatie hiervan schaft men dus het vroegere recht af:

o Verdwijnen gewoonterecht, internationale jus commune en VERNUNFTRECHT Men wou overal hetzelfde bereiken doordat ze vonden dat recht als wiskunde was; men zal

overal hetzelfde uitkomen o Er ontstond een nationaal recht, maar universeel recht verdween hierdoor

Gevolgen codificatie Nationalisering van de rechtswetenschap I.p.v. Europees topniveau krijg je lager nationaal niveau

o Gevolg voor onderwijs: men leert nu niet meer jus commune, maar wel recht van het land. Je moet in het land waarvan je het recht wil leren, studeren

o Nationale diploma’s, men heeft in Zweden dus niks aan een Franse jurist Achteruitgang van vele landen

Engeland is the odd man out Codificatie leek waarschijnlijk, maar dit was niet zo

o Dit wordt gemaakt wanneer het recht met fouten en onlogica zit zoals in Engeland. Het was onoverzichtelijk geworden

Kenbaarheid was beperkt, meeste normen waren ongeschreven. Rechters bepaalden inhoud

Was verstard en weinig aangepast aan industriële revolutie die ze doormaakten

Benthamo Hij pleitte voor codificaties o Heeft de naam ‘codificatie’ uitgevonden o Leerlingen van hem hebben degelijke goede codificaties gemaakt maar niet voor

Engeland zelf, wel voor continentaal Europa 2 redenen waarom codificatie niet voorkomt

o Voor het codificatie idee hadden ze al een revolutie gehad, midden 17e eeuw Het was dus wrong time

o De grote man van codificatie was Napoleon en was dus een vijand o Extra reden boek:

Ze hadden reeds een nationaal recht Te conservatief Ongenoegen tegen wantoestanden was beperkt Codificatie was volgens hen verdacht omdat dit niet van het parlement

kwam, maar van absolute heersers.

Procedure 2 modellenRevolutionaire model

Op het moment dat Franse revolutie uitbreekt, waren er vele rechtbanken Als de gewone burger een rechtbank wil, was die er Om een rechtbank naar de gewone burger te trekken, richtte men vrederechters op

o Werd verkozeno Was geen jurist, want deze heeft jus commune gedaan en dan staat dat te ver van de

bevolkingo Moest oordelen naar billijkheid, naar wat de bevolking goed vindto Liever verzoenen i.p.v. een proces

Omdat ze een proces niet goed vindeno Men werkte met mondelinge stukken i.p.v. geschreven stukken zonder advocaten

<> nu is dit verdwenen, maar vrederechter is nog steeds iemand die dicht bij de bevolking staat, dit is een overblijfsel van de revolutionaire geest.

Normale model Rationaliseren van het jus commune onder de verlichte vorst

o Hierbij gaat men stroomlijnen en structureren Dit zien we bij ons in 1806 met Code de Procédure Civil

o We behouden het bestaande, maar rationaliseren Men gaat procedure van jus commune behouden Maar men maakt het mondelinger Franse proceswetboek had meer mondelinge regelingen Er was een duidelijke structuur: 1e aanleg, beroep, cassatie. Vrederechter kan

eventueel nog. Maar er kloppen nog altijd een paar dingen niet Er moest ook een echt rationeel gerechtelijk systeem zijn, maar er waren

uitzonderingen waardoor het niet goed werkte. Bij napoleon werkte dit niet

Men had de vrederechter behouden van de revolutie, ondanks dat hij niet nodig was, maar hij staat dicht bij het volk en is goed voor kleine zaken

Er waren nog andere rechtbanken (die soms niet echt nodig waren)o Vb koophandel => lex mercatoria

Rechtvaardigde een aparte rechtbank en apart wetboek

o Werkrechtersraad (arbeidsrechtbank) Vroegen aparte rechtbank aan napoleon waarbij hij

mocht zetelen om arbeiders te controleren en beteugelen

Gent had ook zo’n raad

Engeland doet niet mee Rationaliseren de rechtbanken niet Maar ze hadden dat wel moeten doen Pas later in 19e eeuw doen ze dit Ze waren nog steeds common law en equity

19e eeuw Er is geen jus commune meer Elk land zal zijn eigen wetboeken maken => verkaveling van het recht van Europa en verdeeldheid wordt ook overgeplant naar de rest

van de wereld

Het verkavelde recht in Europa en de wereld Belangrijkste rechtstelsels

o Duitsland: jus commune leeft hier verder tot 1900o Frans: belangrijk voor andere landen wegens de codificatie én in deze cursus omdat

wij (België) hen volgeno Engels: belangrijk voor Engeland binnen Europa maar niet voor andere Europese

landen, verder wel heel belangrijk over de rest van de wereld

Duitsland= land van de prof

Nog bezig met jus commune Er waren wel codificaties Maar die kwamen van de 18e eeuw en te vlug verouderd Ze waren ook niet voor geheel Duitsland en soms niet eens voor geheel vorstendom

o Vb. Allgemeines Landrecht: niet heel Pruisen 1814: Thibaut

o Er moet een BW zijn voor heel Duitslando Briljante geleerdeo Maar hierop reageert: Savigny

Beide afstammelingen van Franse calvinisten!

Nee, niet nodig Een BW voor geheel Duitsland in 1814 is onnozel omdat er geen ‘heel’

Duistland is En hierdoor wint de visie van Savigny

o Strijd tussen beiden noemt men: Kodifikationstreito Die streit was niet alleen belangrijk voor Duitsland maar nu ook voor Europao Momenteel is er ook zo’n soort Streit binnen Europa voor een Europees BW

Historische school (Savigny) Had wel een tegenidee op Thibaut Richt zich tegen Vernunftrecht Zegt dat recht NIET logisch is

o Het is geen product van de redeo Evenmin is recht wiskunde

Recht is een product van de Volksgeisto Recht is een product van de geschiedenis van het volk

Verband met de romantiek? o Liefdesverdriet is romantisch, maar liefde nieto Romantiek wil dus terug naar verledeno Verwachting :

Het zou dus erop neer komen dat het tegen het Romeins recht is Je zou dus verwachten dat er gekeken wordt naar de Germanen en

niet de romeinen, want Duitsers zijn Germanen.; En tegen systematiek van de verlichting/het Vernunftrecht want dit is een

professorenrechto Maar: het omgekeerde vindt plaatso Recht is een wetenschap :

Rechtswetenschap is een begrip afkomstig van hem Dan moet je systematisch werken en dit is dubbel omdat hij anti verlichting

is, maar neemt wel systematiek en structuur over => hij komt dus uit bij Vernunftrecht

En hij neemt zelfs Romeins recht over ondanks dat hij tegen is => bouwstenen van de wetenschap liggen dus bij het Romeinsrecht

Dus weinig volks, wel professoraal Savigny wil niet dat wetgever recht maakt, maar het moet door de professoren in de rechten

gedaan worden Hij gebruikt het volk omdat hij geen codificaties gebruikt Theorie: Volksgeist als wapen tegen het parlement, degene die het allerbeste weten wat het

volk wil, zijn professoren Alle proffen uit de rechten waren fan van hem en waren stuk voor stuk op zijn begrafenis

Na von Savigny, zijn erfgenamen Er is een verdeeldheid onder zijn erfgenamen inzake zijn stelling het kijken naar geschiedenis Sommige kijken voor 1495 en sommige na 1495

o Er is een uiteenval in Romanisten, Germanisten en pandektisten

Romanisten A-historische studie, antiek romeins recht Bestuderen de geschiedenis zonder geschiedenis, ze smijten de ganse geschiedenis op een

hoop

Pandektisten Naam is afgeleid van de Griekse term voor digesten

Verwijst naar volgorde en systematiek in belangrijkste handboeken van deze school Doel was het programma van Savigny uitwerken

o Overzichtelijk en wetenschappelijk bruikbaar maken van het traditioneel materiaal van RR door te verwerken in een systeem

Recht moest een pandektensysteem zijno Bouwsteen waren abstracte concepten en begrippeno => begriffsjurisprudenzo Er was genealogie (ene afleiden uit het andere) waardoor er een hiërarchie ontstondo Het houdt geen rekening met externe elementen, zoals bv economie, ethiek, etc.

Het enige dat telt is recht en het systeem, staat het niet in het systeem, telt het niet

o Het is een sluitend systeem, alles wat nodig is, zit erin. Zit het er niet in, bestaat het niet

Concreet in praktijk en onderwijso Ze moeten alleen dit systeem leren en dit systeem toepassen

Evaluatie: enorm hoog niveau, maaro Enorm ingewikkeldo Crypto-Vernunftrecht

Zogezegd geen Vernunftrecht, maar het is Vernunftrecht op speedo Ze zijn soms enorm wereldvreemd

vb. op een bepaald moment ontstaan er treinen en ze maken er direct recht over (beschrijven treinen te extreem)

Invloed van de Pandektisten Het was de enige Europese school in 19e eeuw Ze hadden een enorm hoog niveau en ze maakten indruk Ze hadden nog banden met

o RORE=> doordat ze hier een basis hadden was het overal aanvaardbaaro Vernunftrecht: hieruit namen ze het idee van eigendomsrecht en contractvrijheid

over als uitdrukkingen van persoonlijke vrijheid. Sloot aan bij economisch liberalisme Belangrijke grote figuur: WINDSCHEID

Germanisten Ze vonden dat gekeken moest worden naar Germaans recht Waren niet belangrijk voor het privaatrecht Maar hadden een enorm grote culturele impact

o Praktisch alle grote germanisten waren nazi’s buiten 1o Veel van de nazi-ideologie is ontleend aan de Germanisten (Cf. Fuhreridee)o Nazi invloed is verdwenen, maar er is een invloed behoudeno Sprookjes van gebroeders Grimm

We weten niet wat oorspronkelijk Germaans recht was Grimm waren juristen van opleiding en leerlingen van von Savigny en zaten

met het probleem dat ze het Germaans recht niet vinden Ze schreven sprookjes op omdat ze dachten dat oorspronkelijk Germaans

recht via de Volksgeist in sprookjes behouden bleef=> werkte niet

Kritiek op Pandektisten Von Jhering was eerst pandektist en daarna Germanist

Hij zei: Recht is een product van belangenstrijd/sociale conflicteno Interessenjurisprudenzo = belangenrechtsleero Nog een spoor in ons recht is de belangenafweging van de rechter (< Von Jhering)

Frankrijk na 1804= land van de wetgever

Doel van Napoleon is stabiliteit Daarom legden ze muilkorven op aan proffen en rechters

o Maar dit volgden ze nieto De rechters waren niet de bouche de la loi en de proffen gaven commentaar

Ze weigerden te zwijgen Dus kwamen er verschillende scholen

o École romanisteo Eerst exegistische schoolo Tweede exegistische school

École romaniste Blijven verderwerken met oude recht i.p.v. wetboek van napoleon Dit omdat er een sleur was van het recht

o Geen zin om te veranderen aan de gewoonte Grote figuren niet kennen

Eerste exegetische school rond 1830 Er ontstaat een nieuwe generatie Begint te werken met napoleontische wetboeken Van de voorbereidende werken werd er een uitgave gepubliceerd

o Beter Locre gebruiken dan Fenet omdat deze laatste vaak fouten maakt De tekst die voor hen telt is Code Civil

o Doen hetzelfde als glossatoreno Bij een nieuwe tekst moet er uitleg komen

Ze gaan aldus de code civil uitleggeno Exegetisch < exegese, uitleggen zoals in Bijbelstudieo Het is niet woord per woord zoals in Bijbelstudie, maar wel artikel per artikelo Het is geen school, maar een methode

De wet primeert bij heno =wetboeken van napoleon

Alles wat niet recht is bestaat niet, en recht dat niet in zijn wetboek stond, bestond niet Ze waren niet creatief

o Ze bekijken het wetboek alleen en lezen het => het is slechte rechtsleer Maar dit op een slechte manier Het zijn grote en dikke boeken maar wel heel slecht

Bekijken alleen voorbereidende werken, code civil en Poitiers en daar stopt het

Ze zwanzen enorm in die boeken omdat ze betaald worden per bladzijde. o Ze volgen gewoon de structuur van Bw, maar er zit weinig systematiek in.

Ze geven ook zo les. o Er zit ook weinig diepgang in

Niet zo bij rechtspraak => rechters hebben vrij spelo Ze doen hun zino Proffen gebruiken en bekijken dit toch niet

Tweede exegetische schoolÉCOLE DE LA LIBRE RECHERCHE SCIENTIFIQUE HEEFT BEPERKTE INVLOED

Je moet meer rechtsbronnen en sociale wetenschappen (+ethiek) bekijken dn enkel de weto Er is veel rechtspraako En dit is ‘lastig’o Daarom dat men zei dat er enkel moet gekeken worden naar Cassatie en anders

moest je kijken naar alle rechtspraak en dit was veel werko => probleem: cassatie arresten werden niet kritische bekekeno Men aanbad eerst BW en gaf geen kritieko Nu cassatie en evenmin kritiek

De aandacht voor sociale wetenschappen bleef wel beperkt Toch werd door de verdere aandacht voor sociale wetenschappen werd het onderwijs

hervormd o Maar dit mislukte, omdat men als rechtenstudent niet veel aandacht meer besteed

nadien aan die sociale wetenschappeno Bepaalde geslaagde elementen

PO’s: praktische oefeningen Nieuwe vakken ingevoerd

Internationaal publiek- en privaatrecht Rechtsvergelijking Etc.

Grote figuren niet echt kennen Deze periode hangt samen met ontstaan van huidige internationaal publiekrecht

Deze scholen waren ook in België wegens de verfransing en het slechte onderwijs

We hadden HEEL slecht rechtenonderwijs en volgden de Franse slaafs, waardoor we eigenlijk Franse rechtsscholen hadden

Verfransing trad niet op 1795, het was onder de periode van Oostenrijk toen hun buitenlands ministerie ons moest besturen voor de Nederlanders

Verfransing kwam vooral na 1830o Elite spreekt Franso Recht is Frans, aangezien juristen behoorde tot eliteo Rechtsleer

Aan uni is al het onderwijs in het Frans Buiten de uni is het armoe troef

En als het al Nederlands was, was het van laag niveauo Wetgeving

Er zijn geen authentieke teksten in het Nederlands Er is wetgeving in het Nederlands van overheidswege Rechter moet alsnog Franse tekst toepassen Nederlandse vertaling was vaak inconsistent en niet deftig opgesteld

o Praktijk Meer Nederlands!

Notarissen: Nederlands uit fiscale overwegingen Best raar aangezien hij een bourgeois uit de 19e eeuw was Omdat klanten dit willen en zo kunnen ze gemakkelijker registratie

oplichten omdat deze enkel Frans kenden en ze dus minder belastingen moesten betalen

Als je in het Belgisch recht raar doet => oftewel gek oftewel uit fiscale redenen

o Rechtspraak: complexer Hoe elitairder, hoe Franser Cassatie: frans tot en met Hoven van Beroep

3 hoven van beroep1. Gent2. Luik

3. Brussel Bij alle 3 had je al een beetje Nederlands.

o Luik: tot 1970 viel Limburg onder het prinsbisdom Luik en daar spraken ze soms eens wat Nederlands

Lagere rechtbanken verschillen afhankelijk van Provincie en soort rechtbank Vb koophandel is elitairder en dus Frans Correctionele is lagere en dus Nederlands

o Waarom de verfransing? Juristen vonden dat ze tot de elite behoorden en dus spraken ze Frans Nederlands van toen en nu verschilt enorm

Er was geen standaard Nl, men sprak dialecten Als taal en rechtstaal was het niet evident om toe te passen omdat

er enorm veel verschillen waren in de verschillende streken Piraterij: boeken over recht kosten veel geld en dus namen we gewoon over

van Franse auteurs zonder te betalen De zuivering van de magistratuur in 1830 (dankzij Raikem)

Rechtenonderwijs in de 19e eeuw De kwaliteit van de proffen was niet heel goed, ze konden iedereen aanstellen Je kon maar een diploma krijgen na een examen af te leggen in Brussel bij de centrale

examencommissieo Hierbij was de leerstof en vragen enkel theorieo De examinator was zelden of nooit dezelfde persoon als de lesgevero Het ging zo ver dat er niet voor alle vakken een examen aan de faculteit was o Het centrale examen was in het Frans en men leerde dus gewoon het Frans

handboeko Voor sommige vakken was het zelfs zo dat je slechts een papier van aanwezigheid

nodig had Het gebeurde dat er proffen waren die aanwezigheidspapieren tekenden

zodanig dat er niemand lesgaf of volgdeo Hadden veel vakken die weinig te maken hadden met rechto => de kwaliteit was laag

Je werd ‘doctor in de rechten’o Probleem: er werden anderen aangesteld die de doctoraten schreven

o Het evolueerde zelfs zo dat men op een gegeven moment gewoon die titel gaf zonder doctoraat te schrijven

Er waren wel verschillen tussen België en Frankrijko Bij ons was praktijk op het einde wat meer van belango De grote lijnen waren gelijk, maar de kleine verschillen bestonden

Engeland= land van de rechter

Het was conservatief Een leerling van Bentham was bezig met het afschaffen van verouderde wetten Onderscheid tussen common law en equity werd afgeschaft in 19e eeuw Men begon in 19e eeuw, mits nog wat problemen in 20e eeuw, les te geven over Engels recht

aan de universiteiten

Eind 19e eeuw (=1900): Het BGB is het einde van de jus communeData niet kennen behalve Kodifikationstreit en in werking treding

Duitsland krijgt burgerlijk wetboek Er waren plannen voor BW voor geheel Duitsland voor Franse revolutie Begin 19e eeuw kwam er een einde aan het tweede keizerrijk 1814: Kodifikationstreit, niet gelukt, maar er ontstaat wel een Duitse Bond met een beperkte

bevoegdheid 1848: ze kiezen een nationaal parlement, maar het mislukt in 1849 1865: ontwerp eengemaakt verbintenissenrecht binnen Duitse Bond, maar die verdwijnt 2e Duitse keizerrijk en 3e rijk in 1871, maar dit is aanvankelijk niet bevoegd voor privaat recht

en dit komt pas in 1874 via de wet Lasker Ze hebben een voorcommissie (vorkommission) over hoe ze de commissie over BW gaan

opstellen 1e commissie (erste kommission)

o Vooral juristen zetelen Zeer geleerd

o Verdelen het werk waarbij elk lid een stuk voorbereidt en daarop gaan ze voort in de commissie

o De tekst werd gepubliceerdo Maar er kwam veel kritiek wegens het onderscheid Germanisten en Romanisten

De juristen waren vooral romanistisch bezig Ongenoegen bij bevolking

=> 2e commissieo Politici en vertegenwoordigers van belangengroepen naast de juristeno Er verandert niet heel veel, eveneens romanistischo Ministerie speelt hier ook een rol

Definitieve ontwerp 1895 Zeer snel goedgekeurd in parlement in 95-96 Het treedt in werking in 1900 zodanig dat er wat tijd over gaat In Duitsland was het normaal, dat ministerie van justitie domineerde, maar hier zijn meer

groepen als betrokkene, behalve socialisten en vrouwen

Kwaliteiten Duitse BW Gelaagde structuur

o Van algemeen naar specifiek Er zijn definities

o Ze zijn goedo Opgesteld door topgeleerdeno Ze zijn consistent aangehoudeno Er is geen herhaling of tegenstrijdigheden

Kruisverwijzingeno Worden gebruikt om herhaling te vermijden

Maar er is ruimte voor evolutie= Generalklauseln

Vage bepalingen die de rechter de nodig ruimte geven om in te spelen op juridische problemen

Gebreken Duits BW Niet echt democratisch wetboek

o Geleerde en topbriljante proffeno Het geletterde parlementslid verstond het niet en de tekst is gewoon goedgekeurd

behalve een artikel i.v.m. hazen bij de jacht, waar er wat over gesoubatteerd is. Generalklauseln zorgden ook voor een open deur voor de nazi’s

o Omdat de rechter het kan gebruiken ter verkeerde manier en om verkeerd uit te leggen

Het was geschreven door Pandektisten die een systeem wilden, waardoor verandering van zo’n wetboek moeilijk is.

Buitenstaanders kunnen het praktisch niet begrijpen

Invloed Het wordt bewonderd, maar bijna niemand neemt het letterlijk over omdat ze dan ook

onderwijs moesten overnemen Alleen Japan heeft overgenomen, kerkelijke instellingen in hun BW komt van Laurent Wel invloed op de aanpassingen van ABGB (Zwitsers B-wetboek)

o 2 teksten verbintenissen en burgerlijk wetboeko Het verbintenissenrecht is gebaseerd op de tekst die in Duitsland ontwerp is geweest

en nooit is doorgevoerdo Alle kwaliteiten van Duitse recht, maar het is wel verstaanbaar!

Jongere wetboeken laten zich inspireren hierdoor We kregen Oostkantons in België erbij na WOI

o We hebben hier niet direct Belgische recht ingevoerdo Duits BW heeft hier nog een tijdje voortgeleefd

Belang van het BGB voor vandaag Als er een Europees BW komt, valt er te leren van Duitsland

Het valt te vergelijken met het opstellen van een BW voor Europa of nieto In Duitsland heeft men geprobeerd verschillende rechtstradities te verzoenen

De Duitse oplossing waso Hetgeen kiezen dat het meest voorkwam en het meest verspreid was o Dit zou men ook kunnen proberen te doen in Europa

Voorbereiding op BGBo Nl vindt dat zij een eigen BW moet hebben zodanig dat ze niet aan Europees moeten

aanpassen

o Maar sinds kort handelt België anders onder Geens, omdat we plots beseffen dat er toch niet direct een Europees BW komt en we dus niet heel laks moeten zijn

Duitsland: had veel juristen met gevolg veel commissies voor BGBo Europa zou dit ook wss hebben

GevolgenHet jus commune verdwijnt!

FRANKRIJK, DUITSLAND, ENGELANDGEMEENSCHAPPELIJKE ELEMENTEN

Sterk autoriteitsgebonden, technisch, maar weinig externe elementen Verschillende belang aan rechtsbronnen (Prof, rechter of wetgever) en systematiek In de loop van 20e eeuw groeien ze naar elkaar toe en waar 2 van de bronnen (bv prof en

rechter) minder van belang waren komt het dichter bij het essentieelste (wetgever) van het land.

Procedure Grote invloed van het Franse model

o Partijautonomieo =advocatenautonomieo Zowat elk land in Europa volgt dato Maar Duitsland gaat hierin zelfs nog verder dan Frankrijk zelf

Partijautonomie + mondeling karakter Dit werkte niet goed, omdat ze altijd schriftelijk hadden gewerkt en nu te

plots mondeling moesten gaan werken. Engelse procedure moderniseert

o Common law en equity versmelten

20e eeuw Zelfmoord van Europa door 2 burgeroorlogen/wereldoorlogen Gevolgen voor het recht in Europa: uitgeblust

Recht in Europa Verstarring door

o Continuïteit met vorige periodeso Populariteit rechtenstudies

Idee is dat deze studies leiden tot goedbetaald beroep en prestige => meer mensen die jurist worden, meer concurrenten => toegang tot juridische beroepen wordt bemoeilijkt en ingeperkt Uni’s moeten zich hieraan aanpassen Recht verandert wel heel snel Juridische beroepen zijn niet progressief

Explosie van wetgeving en rechtspraako Er worden wetten en regels opgesteld om de maatschappij te stureno De burgers worden mondiger en ze stappen sneller en meer naar de rechtbanken

Oplossingo Elektronische databanken van rechtsleer

o Gezaghebbende handboekeno Overzichten van rechtspraak

Gevolg:o Geen tijd meer voor creatief nadenken over het recht

Verstarring ondankso Nieuwe rechtsbronnen: ARBo Nieuwe rechtstakken

Ontstaan door het verzwakken van semi-autonomous social fieldso Groter belang van publiekrecht door constitutionalisering van het privaatrechto Publiekrecht is belangrijker geworden door constitutionalisering en mensenrechten,

maar vroeger was dit niet belangrijk Grondwettelijke en internationale hoven horizontaliseren van de

grondrechten De grondrechten dus ook gebruiken tegen medeburgers

o Bewijs van verstarring: curricula Overwicht ligt meer bij privaatrecht, ondanks dat het publiekrecht

belangrijker iso Gevolg: recht blijft technisch en autoriteitsgebonden

Stagnatie In België geen nieuw BW Frankrijk: men drong aan op een nieuw BW vanaf eind 19e maar het komt er niet, maar er

zijn wel aanpassingen van Carbonnier aan het familierechto Carbonnier heeft nieuwe artikelen geschreven in de stijl van 1804 alsof ze uit die tijd

zelf kwamen Duitsland: wou hetzelfde, nochtans zijn er grote politieke veranderingen in 20e eeuw

(Volkgesetzbuch), maar DDR had eigen wetboekeno In 2002 hervormen ze voor het eerst echt hun recht

Duitsland verliest zijn leiderschap Wanneer Duitsland eigen BW krijgt, verliest de Duitse rechtswetenschap veel van haar

aanzien Ook verliest ze veel gezag door de nazi’s

o Recht zonder moraal gaat niet Emigree Lawyers

o Duitse topjuristen die zijn gaan lopen voor Hitler en in een ander land zijn gaan wonen (VS) en die landen zijn dan gaan lopen met de nobelprijzen

o Voor 1940 hadden Duitsers veel nobelprijzen

De jurist en de holocaust Beslissing om de joden uit te roeien

o Was een mondeling bevel en dan is in een vergadering, de Wanzeekonferenz, besproken hoe dit moest gebeuren en de helft aanwezig daarbij waren doctor in de rechten

De kampeno Ook buiten de kampern werden er evenveel mensen vermoord door de

Einsatzgroepen= Vliegende eliminatiegroepen die ter plaatse vermoordden

o Elk van de Einsatzgroepen stond onder leiding van iemand die een doctor in de rechten was

Een voorbeeld: Henri de Page

Europese en Belgische privaatsgeschiedenis 24/10/2017Algemeen in Europa stagneert het recht met soms eens vooruitgang

België loopt achterVoorbeeld: De page

Overleden eind jaren 60 Sociologisch rechtspositivisme = Kijken wat er gebeurt in de maatschappij en daarop recht

makeno Keerde zich sterk tegen 1e exegetische school

Spreekt over een gouvernement des juges, vond dat rechters de macht mochten hebben Rechters vonden dit wel oké, maar ze vroegen zich af hoe Hij schreef dan een boek hierover

o Traité élémentaire de droit civil belge Je verwacht een dun boek, maar het is 10000+ pagina’s

o Die had eigenlijk gewoon alles thuis liggen over het Belgisch recht en er was toen nog niet zoveel

En als hij over iets schreef nam hij dat erbij en werkte hij ermee o Het is een enorm commercieel succes

Begin jaren 30 1e druk Eind jaren 30 reeds 2e druk!

o Het is een succes omdat HvC hem omarmt en dit omdat De Page hen ophemelt in dat boek

o Maar een echt juridisch succes is het nieto Hij had het geschreven voor sociologisch rechtspositivisme, maar je vindt daarvan

niks terug Hij analyseert vooral de cassatiearresten = 2e exegetische school

Opmerking

Hij was tegen o Parlementaire democratieo Vrouwenemancipatieo Sociaal recht & sociale zekerheido Consumentenbeschermingo Vernederlandsing, hij kende zelfs ook geen Nederlandso => hij is dus volledig tegen de bescherming van de zwakkeren, wat bij ons na WOII

essentieel werdo => niet echt mee met 20e eeuw

2e voorbeeld: procedure 1898: Özpo, Von Klein (Oostenrijk)

Hij stelde: als burger in gerechtsgebouw komt, mag hij niet verloren lopen want doet hij dit wel, is er iets mis Vooral aandacht voor procesrecht

o Hij vond dat dat de gehele maatschappij raakteo Proces had een sociale functie => Welvaartsfunctie van het proces

Het kon implicaties hebben voor andere personen dan deze betrokken in het proces

Geen partijautonomie Rechter moet proces leiden omdat het gaat over de maatschappij, en

burgers mogen dit niet leiden. => doet denken aan de libelprocedure waarbij de rechter een grote en sterke rol speelt

Volgens Klein moet een goede rechter zorgen dat hij alle zaken goed indeelt qua tijd. Niet 1 proces heel lang en de rest heel snel. =Procesmanagement.

Zo veel mogelijk vermijden dat men in beroep gaat. Zorgen dat het van de 1e keer goed is, dan moet er geen 2e keer komen

In loop van 20e eeuw zijn de processen uit Oostenrijk en dus van Von Klein verspreid over Europa.

o Zelfs Engeland ging die richting uit met de Woolf Reformo De procedure liep goed en verliep snelo MAAR België heeft dit nooit overgenomen

België loopt achterop: voorbeeld procesrecht 1806: code de procédure civile 1879: het ontwerp van Allard mislukt, hij vond dat men terug moest keren naar

libelprocedure (grote macht voor rechters)o Advocaat ging niet direct aan rechter vanalles bezorgen, nee er was een

tussenpersoon: de pleitbezorgero Allard vond dat men deze beter af kon schaffen, omdat het financieel beter is en

gemakkelijker iso De pleitbezorgers waren niet blij en hebben gelobbyd, en tot 3x toe niet door

parlement 1967: Gerechtelijk wetboek: procedure + organisatie van rechtbanken opgesteld door Van

Reepinghen en adjunct Krings (sidekick). Een Nederlandstalig en de ander Franstalig om het op te stellen in beide talen

o Mislukken nieto Ze doen totaal tegenovergestelde van Allard en dus totaal tegenovergestelde van

wat moest o Ze versterken de macht van de partijen

Partij autonomie = macht van de advocaten wordt hiermee versterkt

o Reepinghen was zelf advocaat en schrijft het dus in zijn voordeelo Ze stimuleren hoger beroepo Hij heeft overal gekeken, maar met opzet niet gekeken naar Oostenrijk ondanks dat

daar het beste procesrecht waso Hij heeft ervoor gekeken dat het zo in elkaar zou zitten omdat het beter was voor

advocaten, maar het Ger wetboek werkt niet omdat het niet moest werken

o => hervormingen en Geens heeft hierbij potpourriwetten (2016-2017) Maar wat Geens niet doet is een nieuw Ger Wetboek opstellen

Grote juristen van de 20e eeuw: AmerikanenHier stagneert het recht niet

Na WOII was bijna de helft van de wereldeconomie van de VS

Belang Amerikaans recht Het wordt ons soms opgelegd Nieuwe dingen (niet slechts recht) komen van daar Ze hebben een grote eerbied voor het recht

o Het recht houdt hen samen o Recht is voor hen een eenheid van de maatschappijo Vb. veel Amerikanen lezen hun grondwet

Recht is in Amerika heel belangrijk

Rechtsgeschiedenis van de VS Voor 1776: Engelse kolonies

o Ze hadden Engels recht, maar niet exact hetzelfde als Engelando Het was van een lager niveau omdat het een kolonie was

Na 1776: Engels recht en Amerikaans recht is hetzelfdeo Het is NIET hetzelfde

VS heeft president en Engeland Queeno Na hun onafhankelijkheid stellen ze zelf een eigen recht op

Meeste Amerikanen zijn afkomstig van Duitsland en niet van Engelando ZE GAAN EEN EIGEN WEG! (Zo redeneren op examen)

1776-1865 => legal instrumentalismo Redenering: jong land dat zich moet ontwikkelen

Recht is een instrument van economische ontwikkeling Rechter moet obstakels van economische ontwikkeling uit de weg ruimen

Dit omdat land dan kan groeieno Reden = Frontier (idee van te moeten ontwikkelen) o Het was dus vooral in voordeel voor bankiers

1865 – jaren 30 => legal formalism o Hun opvatting is: Het recht is gebaseerd op onveranderlijke waarheden en men mag

het niet meer aanpassen Vooral om nieuwe stromingen uit Europa weg te houden Dit doet ook denken aan Duitse Pandestiek en exegetische school

o Geen belastingen/beperkingen voor bankiers/grote industriëlen (robber barons) waardoor sommigen onder hen suuuuuper rijk werden

Ze waren dan ook heel bang dat er nieuwe regels gingen komen => recht moest blijven zoals het was

o MAAR er is een keerzijde Legal formalism sluit perfect aan bij Sociaal Darwinisme: rijksten waren

degene die overleefden o Periode van de Roofbaronnen/ robber barons

Zoals bankiers en grote industriëlen Ze konden stinkend rijk worden in Amerika Geen sociale wetgeving

Geen inkomensbelasting Etc.

1865 – jaren 30 => kritiek op legal formalismo Muckrakers : gaan robber barons/roofbaronnen kritisch onderzoekeno Langdell: (decaan rechtenfaculteit Harvard)

Hij zei: in het recht gaat het om de rechter Hij vond dat een student moest zien hoe een rechter dacht

= case method: gaat erover hoe de rechter tot zijn beslissing komto Oliver wendell holmes jr.

Belangrijk figuur Theorieën kan je in 1 zin samenvatten: “The life of the law has not been

logic. It has been experience” Geen universele waarheden, maar wel maatschappelijke evoluties in het

recht o Roscoe pound

Sociological jurisprudence Als recht gemaakt wordt door maatschappij, moet rechter hiermee

rekening houden Rechter moet rekening houden met hetgeen gebeurt in de

maatschappij Hij is social engineer

Sluit perfect aan met hetgeen dat leeft in Europa o Brandeis brief

Advocaat moet dan juridische en sociale argumenten gebruiken voor de rechter

Pleitnota bevat dus ook maatschappelijke argumenten Rednering: als de rechter rekening moet houden met hetgeen dat leeft in de

maatschappij, moet de advocaat ook zulke dingen kunnen aanbrengen Na WOI: Legal realism:

Recht is een rechtvaardiging van een vooroordeel van een rechter Opvatting:

Recht is gebaseerd op de rechter Je moet vooral rekening houden met de rechter Vooral de rechter bestuderen

Je hebt hierbij dus geen vaste waarden, omdat iedere rechter anders handelt Rechters hebben vooroordelen en om dit te rechtvaardigen halen ze recht

aan! o De kritiek breekt niet door

In het netwerk van federale rechtbanken, benoemen ze iemand pas in supreme court vanaf een redelijke leeftijd

Maar deze ouderen lopen achtero Onder Roosevelt doorbraak hervormers

Tijd van economische crisis van jaren 30 Overheid moet optreden

Roosevelt botst met supreme court omdat deze zitten in legal formalism Roosevelt zet nieuwe mensen in supreme court i.p.v. degene die legal

formalism volgden WOII- jaren 60: Legal liberalism

o Juristen zijn eerder linkso Legal liberalism: streven naar sociale rechtvaardigheid

Enerzijds moet de wetgever nieuwe wetten opstellen om sociale rechtvaardige maatschappij dichterbij brengen

Oude wetten strijdig met sociale rechtvaardige maatschappij moeten worden afgeschaft door de rechter

o Rechter is linkse activist die oude strijdige wetten afschaft = links judicial activism

o Links gerechtelijk activisme gaat heel ver (Brown v Board) Unaniem arrest over rassensegregatie: Hof besliste dat er een einde moest

komen aan de rassensegregatie op openbare scholen Antwoord van supreme court op de vraag wanneer het moest gebeuren, was

1 woord: “now” Vanaf jaren 70: kritiek op legal liberalism

o Ze worden langzaam rechtsero Kritiek van rechts:

Originalism Belangrijkste tekst van Amerika= constitution We moeten terug naar oorsprong en dus eind 18e eeuw (opstellen

constitution) 2 stromingen beiden zaten in Supreme court

o Original intent (Rehnquist) Kijken naar de oorspronkelijke bedoeling eind 18e

eeuwo Original meaning (Scalia)

Kijken naar de oorspronkelijke woorden van eind 18e

eeuw Law & economics (Posner)

Vanuit een kosten en baten analyse kijken naar het recht RICHARD POSNER (belangrijke jurist) Het grote centrum van law & economics was in Gent, ons probleem

was dat ze zijn weggekocht door Amerikao Kritiek van links

Critical legal studies Niet veel impact gehad, behalve op campussen

Legal feminism (law & gender) Grote impact gehad Maar ze gaan soms te ver

Gevolg: judicial activism van links en rechts, maar ook legal conservatism (iemand die rechts is en zo conservatief is dat hij zelfs de dingen die hem niet aan staan willen behouden) en hierdoor bleef legal liberalism overeind (en vooral door de oudheid van de leden in supreme court)

Sinds 2005: Roberts court: o Meerderheid van originalism in supreme court i.p.v. legal liberalismo Liberals zijn in de meerderheid

Voorbeeld veranderingen: busing

Amerikaanse schoolbus is heel speciaal

Schoolbussen zijn ontstaan door de het willen afschaffen van de rassensegregatie Mandatory busing plans: overal hetzelfde percentage zwart en blank wegens Brown v Board 2007: busing plans afgeschaft met 5 tegen 4 (originalism vs. legal liberalism), maar veel

scholen passen het wel nog toe Maar als er iets weg moet wegens besparingen, schrappen ze dit

Invloed van de VS in Europa Amerikaanse rechtsscholen hebben weinig invloed bij ons in de 20e eeuw Case method passen wij niet toe Reden hiertoe

o Andere mentaliteito We kunnen het niet doen zoals zij omdat ze een veel kleinere groep hebben van

studenteno Meer personeel en minder studenten

Wel: in 21e eeuw opleggen van Amerikaans recht (niet over gesproken in de les)

Gebreken van Amerikaans recht Weinig systematisch onderwijs

o Eerder socratische methodeo Vooral vragen stellen en geen cursuso => studenten zitten veel in de bib en constant opzoekingswerk

En hierdoor weinig efficiënt Ze leren vooral hoe te pleiten, en niet over het recht

o Wel een positief aspect dat bij ons wat verwaarloosd is Politiek speelt een veeeel grotere rol

o Rechters benoemd in supreme court is een politiek spel

Opkomst niet -Europees recht: het niet-WestersrechtReceptie Europees recht in de rest van de wereld

Er waren een aantal landen die Europees recht hadden zonder kolonisatieo Vb China, Japan, Turkije

Je kan dit dan beter legal transplant noemen dan receptie

Nieuw belang niet-Europees recht Buiten Europa

o Niet-Europees recht heeft een groter belang gekregen in de rest van de wereldo Rest van de wereld is economisch en politiek belangrijker gewordeno Ze zijn zelfbewuster geworden

Er zijn ook inheemse volkeren die rechten opeisten In canada vb. Nunavut gegeven aan de Inuit

In Europao Europese eenmaking heeft een invloed gehad

Minder verschillen tussen ons onderling en meer verschillen t.o.v. de rest an de wereld

o Immigratie heeft een grote invloed gehad

Gevolg Nood aan een studie van niet-Europees recht en zijn geschiedenis

o Anders fouten met anderen en ons eigen rechtstraditie niet begrijpen en de rol van Westers als instrument overschatten

Law and development movement: jaren 60-70: (milsukt) we kunnen de rest van de wereld helpen door ons recht door te geven omdat wij het juist goed doen. Ze zullen het dus even goed doen als Europa als ze het westers recht overnemen

o Maar teruggekeerd onder Legal orgins: kijkend naar de landen die het goed doen, Common law, kijken naar slechte landen, Europees.

o MAAR Je moet kijken naar beiden. Niet enkel naar Europees recht kijken, maar ook common law als voorwaarde voor goede ontwikkeling

Japan heeft best gedaan van alle niet Europese landen, maar andere landen zoals Nigeria die common law toepaste, deed het niet zo goed

Probleem Heel vaak zijn er geen bronnen/gegevens De taal is soms een heikelpunt omdat er sommige talen niet genoeg gekend zijn

o Denk aan scandinavische talen

Niet Europees recht was vaak al Europees (zeker boek nog eens nalezen)

Confrontatie tussen o Europees rechto Niet Europees recht

=> we weten niet hoe het oorspronkelijk was en als we het al weten was er al vaak Europese invloed geweest

o Vb. denken aan western en hierbij indiaan en paard, maar paard is gekomen uit Europa

o Vb stamhoofd in Afrika was een Europese creatie door de kolonisatieo Dorp in Afrika koloniseren

Je zoekt een collaborateur die zijn volk moet onderdrukken en als er hulp nodig is komen ze af

Conclusie Er moet meer onderzoek komen Vb in Midden-Afrika is er absoluut niet genoeg onderzoek

Europeanisering Gebrek aan dynamiek, MAAR EUROPESE INTEGRATIE

Eenmaking cf. van Elsuweghe Eenmaking van het recht

o Overal hetzelfde recht, niet enkel van de Europese instellingen Voordelen van hetzelfde recht

o Economisch Voor een bedrijf veel gemakkelijker dan het recht van de verschillende

lidstaten te moeten kenneno Kwaliteit recht

Elke landje apart recht maken zal het niet denderend zijn Een groot gelijk recht zou beter en duidelijker zijn

o Werken en studeren

Overal gaan studeren en werken

Probleem met eenmaking recht door codificatie Oproepen van codificatie van privaatrecht

o Als men vroeg hoe: simpelste manier is om er een over te schrijven Voorbeeld recente codificaties

o Italianen zeiden: neem ons BW over Komt uit 1942: Mussolini aan de macht We kunnen moeilijk een BW van een fascist overnemen

o Portugal: Hun BW komt van 1967, in die tijd waren ze nog een dictatuur (zowel Spanje,

Portugal en Griekenland tot midden 70 dictatuur) Evenmin goede basis

o NEDERLAND NBW 1947 begonnen met Meijers, na zijn dood stilgelegen wegens gebrek

aan coördinatie en in 1992 geëindigd met Snijders Verhaal over Meijers en Snijders niet kennen voor examen Redelijk goed opgesteld BW

Europese en belgische privaatsgeschiedenis 26/10/2017In Europa: een nieuw jus commune in wording Een roep naar een nieuw gemeenschappelijk europees recht voor europa door de europese eenmaking Er was een gebrek aan dynamiek, maar er was wel Europese integratie.

Eenmaking van het recht = overal hetzelfde recht, niet enkel van de Europese instellingen.

Voordelen van hetzelfde recht:

o Economisch: Voor een bedrijf veel gemakkelijker dan het recht van de verschillende lidstaten te kennen

o Kwaliteit recht: Elk landje apart recht zal niet denderend zijn. Een groot gelijk recht zou beter en duidelijker zijn.

o Werken en studeren: Je kan overal in Europa aan de slag.

Re-europeanisering door de wetgever: de fata morgana van slechts een Europees burgerlijk wetboek

Probleem met eenmaking van het recht door codificatie: oproepen van codificatie van privaatrecht. Beste manier is om over te schrijven van wat men al had.

Voorbeelden van recente codificaties:

o Italië: “Neem ons BW over”. Het komt echter uit 1942 (tijd van Mussolini)

o Portugal: BW uit 1967 (dictatuur: Spanje, Portugal als Griekenland dictatuur tot midden jaren 70)

o Nederland: NBW in 1947 begonnen met Meijers, na zijn dood stilgelegen wegens gebrek aan coördinatie en in 1992 geëindigd met Snijders. Verhaal over Meijers en Snijders niet te kennen.

Belangrijk: Meijers heeft volgens de Nederlanders de vraagpuntenprocedure uitgevonden. Dit is niet het geval. Nicolaï was de eerste om deze te gebruiken.

Bezwaren tegen Europese eenmaking door codificatie

o Het verloopt heel traag als het niet gebeurt door een dictator

o Het is vreemd aan het Engelse rechtsdenken

o Het eigen burgerlijk wetboek is een nationaal symbool waar men niet altijd afstand van wil doen

o Codificaties zijn volgens sommige juristen achterhaald.

Te log om op flexibele manier tegemoet te komen aan de noden van de maatschappij

o Er is geen eensgezindheid over de inhoud van het BW

Re-europeanisering door de rechtsleer: het gemeenschappelijk referentiekader

De rechtshistorici hebben een andere mening. Zij denken aan het verleden. We hadden al een gemeenschappelijk recht voor heel Europa, het ius commune. Ze willen een ius commune 2.0 (soort gemeenrecht over Europa)

o Maar dit moet je niet zien als over dezelfde rechtsregels, dit was gewoon eenzelfde rechtswetenschap voor europa

Van Caeneghem (prof aan de UGent, die doceerde adhv zijn handboek) was de eerste prof die dit idee voorbracht. Van Caeneghem heeft het echter vooral over extern recht.

Zimmerman zijn werk dateert ook van in de jaren 90. Hij werkte vooral rond intern recht. Hij is directeur van het Max Planck instituut en was al op zijn 28 jaar prof.

Het is dus aan de proffen om een nieuw ius commune te maken. De proffen zijn hier mee bezig. Ze werken aan een Europees privaatrecht.

De rechtsleer is actief op dit gebied en dit gebeurt in verschillende groepen. Inspiratiebron hiervoor zijn restatements afkomstig van de VS.

(in de VS) door rechtsleer opgesteld systematisch overzicht van de rechtsregels voor een bepaald rechtsgebied.

Verschil met codificatie is dat een restatement geen kracht van wet heeft, maar een inspiratiebron kan zijn voor wetgever

• Actieve commissies werkende aan Europees privaatrecht:

o Landocommissie (PECL)o Rest zie boek: maar van minder belangrijke orde

Vb van rechten die men wil eenmaken o Familierecht. Dit is heel erg specifiek (bv het homohuwelijk). Er heersen binnen Europa

grote verschillen (vergelijk Polen en België) Hun commissie is de meest actieve Ondanks de het gedacht dat er hier minste mogelijkheden en nodigheden zijn tot

eenmaking o Verzekeringsrecht, Trustrecht, Extra-contractueel aansprakelijkheidsrecht, Etc.

Maar de commissies die zich er mee bezig houden volgen het voorbeeld van Lando-commissie en willen eigen principles formuleren

Problematisch is echter dat er te veel te gelijk gebeurd. We hebben coördinatie nodig. Deze coördinatie is er nu door het ELI (European Law Institute). De bedoeling van het ELI is het bundelen van de verschillende initiatieven.

Er zijn echter nog obstakels die de creatie van een eengemaakt Europees privaatrecht verhinderen.

o Het rechtsonderwijs in Europa is niet aangepast. o Er is geen CIC zoals in het verleden. Er is geen groot boek voor Europa. Men is hier wel

mee bezig (Van Gerven zijn casebooks). o Er is sprake van onderlinge verdeeldheid. Dit is wel deels verholpen door de oprichting

van de ELI. o Men zit met een serieus taalprobleem. De slechtste taal om over recht te schrijven is het

Engels. De Engelse taal is weinig precies wat betreft het recht. Bovendien zal na de Brexit het Engels geen officiële taal van de Europese Unie meer zijn.

o De omvang van de Unie is ook problematisch (mixed legal systems).o Tot slot heeft men nog het democratisch deficit. De proffen zouden het recht ontwerpen,

maar de proffen zijn niet de bevolking. Strikt gezien moet men de burger (het Europees Parlement) betrekken. Heel de kwestie ligt nationaal zeer gevoelig omdat het een grote inperking zou zijn van de soevereiniteit van de staat.

Ondertussen zijn er zoals eerder vermeld al heel wat initiatieven. o 1990: boek van Zimmermano 2001: In 2001 komt er een resolutie van het Parlement die stelt dat er tegen 2010 een

Europees wetboek voor contractenrecht moet komen. Dit is NIET gebeurd. Deze poging is dus mislukt.

o In 2003 komt de Europese Commissie met een plan. Het ius commune houdt niet in dat men overal dezelfde regels heeft. Het ius commune houdt in dat men overal op dezelfde methode met recht werkt (gemeenschappelijke gereedschapskist). De Europese Commissie wil een Common Frame of Reference (een gemeenschappelijke juridische grammatica voor het contractenrecht).

o In 2009 komt de DCFR (Draft Common Frame of Reference) er. In de DFCR werd er echter veel meer opgenomen dan contractenrecht. Bovendien werden er toch gemeenschappelijke rechtsregels in opgenomen in plaats van louter een gereedschapskist. De proffen waren te enthousiast geweest. De DFCR is een quasi-codex geworden en was dus een flop.

o Als reactie komt er een expert group die als opdracht krijgen om iets te maken dat veel bescheidener is. Ze moeten een optioneel contractenrecht creëren voor verkoop. Er zou

een “blue button” komen waarop men kan klikken als men gebruik wil maken van dit optioneel contractenrecht. Als consument zou men dus kunnen kiezen. (Men koopt bijvoorbeeld iets op een Griekse webshop. Men kan in dit geval zowel opteren voor Grieks recht als voor het optioneel Europees contractenrecht.) Uit dit initiatief is de CESL (Common European Sales Law) (2011) ontstaan. De CESL ligt echter ergens in een kast, terwijl het in feite zinvol zou kunnen zijn.

o Recent zijn er ook initiatieven ontstaan om een gemeenschappelijk Europees internationaal privaatrecht te creëren. Internationaal privaatrecht handelt omtrent grensoverschrijdende conflicten en een gemeenschappelijke regeling zou tegemoet komen aan tegenstrijdige nationale bepalingen.

o Er blijven nieuwe initiatieven komen (zie ELI en het Max Planck Instituut in Luxembourg dat uitkijkt op het Hof van Justitie).

(Voor al deze initiatieven was er reeds de Commissie Storme, genoemd naar Marcel Storme. Het was de eerste commissie die zich bezighield met de eenmaking. De commissie kwam echter te vroeg, voordat er eigenlijk aandacht voor was.)

Het is belangrijk te beseffen dat ook mislukte teksten een belang hebben. Ze zijn geen wet geworden maar kunnen wel een grote impact hebben. Proffen verwijzen wel degelijk naar deze teksten. Verder zijn de proffen ook zelfbewuster geworden. Ze winnen aan prestige door de ontwikkeling van dergelijke grote werken.

Ten gevolge van de europeanisering worden er kansen gecreëerd voor jonge mensen. Ook in de rechtsleer komen er nieuwe kansen: er ontstaan grotere geleerden dan ooit die men in heel Europa kent. De europeanisering heeft ook een nieuwe codificatiegolf doen ontstaan (zie de hervorming van het verbintenissenrecht in Duitsland (Schuldsrechtsreform in 2002), het nieuwe contractenrecht in Frankrijk (eerst een tekst door Catala en dan door de Chancellerie die een tekst uitwerkt die beter past bij de Europese ontwikkelingen) en ook Geens past binnen deze codificatiegolf).

Een werk van lange adem (Niet echt besproken)

In europa: de terugkeer van het regionale recht, het belgische voorbeeld (zie samenvatting vrg stefanie brabandt)De verfransing na 1830 na 1830 Frans recht wegens verfransing

De vernederlandsing vanaf 1873 Pas vanaf 1873 krijgt men in België te maken met vernederlandsing.

o Voorheen had men puur Frans recht. o Er komen allerlei taalwetten.

De status van het nederlands wordt beter Het wordt algemeen en een rechtstaal

o De vernederlandsing zal starten bij het strafrecht en het strafprocesrecht (de consequenties van het niet begrijpen kunnen hier erg groot zijn).

De gevolgen van de vernederlandsing Uiteindelijk krijgt men ook een verbetering van de status van het Nederlands. We zullen werk

maken van een standaard Nederlands en men gaat ook werken aan het Nederlands als rechtstaal. Met de taalwet van 1898 kwam het Nederlands voortaan wat wetten betreft op gelijke voet met het Frans. Nieuwe wetten moesten ook een Nederlandse authentieke versie hebben. De rechter zal voor nieuwe wetten dus ook moeten kijken naar het Nederlands. De oude

wetten waren echter nog steeds het belangrijkste en dit probleem werd nog niet opgelost (pas later zullen oudere wetten een authentieke vertaling krijgen). (Het BW heeft bijvoorbeeld pas in 1961 een authentieke Nederlandse versie gekregen).

Studenten zullen vanaf nu ook moeten leren pleiten in het Nederlands (nog steeds enkel wat betreft strafrecht en strafprocesrecht) en er zal daarom Nederlandse rechtsleer ontstaan. De boeken waren echter van een laag niveau. In de jaren 20 was er een doorbraak: in de universiteit van Gent werd vanaf dan gedoceerd zowel in het Frans als in het Nederlands. In de jaren 30 werd alles het Nederlands. De eerste grote Nederlandstalige proffen zaten in Gent. Zo had men bijvoorbeeld professor Kluyskens die het VRG heeft opgericht. (Het VRG was oorspronkelijk een vereniging om te leren pleiten in het Nederlands.)

De gevolgen van de regionalisering In 1935 wordt het territorialiteitsprincipe ingevoerd. In Vlaanderen wordt vanaf dan enkel het

Nederlands gebruikt in de rechtbanken. De taalwet van 1935 was er gekomen door het Rechtskundig Weekblad. Het RW was oorspronkelijk met maar één doel opgericht: zorgen dat rechtbanken in Vlaanderen enkel het Nederlands zouden gebruiken. Ze zijn dus geslaagd in hun opzet.

In de jaren 60 komt er definitieve gelijkheid met de oprichting van Tijdschrift voor Privaatrecht. Het Tijdschrift voor Privaatrecht (Marcel Storme) heeft er voor gezorgd dat het Nederlands op gelijk niveau kwam met het Frans. Vandaag de dag kent de Nederlandse zijde misschien zelfs een hoger niveau.

Men zou verwachten dat men doordat Frans en Nederlands nu op gelijke voet staan een Belgisch recht zouden krijgen. Dit gebeurt niet. In tegenstelling, we krijgen twee totaal verschillende rechtsculturen: een Nederlandstalige en een Franstalige. Er bestaat niet zoiets als een “Belgische rechtsmentaliteit”.

o De dag van vandaag gebruiken we ongeveer dezelfde referentiewerken (Jura en Strada).o Men leest wel volledig verschillende tijdschriften. o Rechtspraak verschilt enorm naargelang men voor een Nederlandstalige dan wel

Franstalige verschijnt. Zo zijn werkgevers beter af in Vlaanderen en werknemers in Wallonië. Er zijn zelfs grote verschillen tussen de verschillende kamers van de Raad van State.

o Men kent verschillende buitenlandse invloeden. De grote invloed van Wallonië is nog steeds Frankrijk. Vlaanderen kijkt naar veel meer verschillende landen.

o Men heeft verschillende balies. Er bestaat niet zoiets als een nationale balie. o Er heersen andere opvattingen. In Wallonië zal men bij jonge criminelen bijvoorbeeld

opteren voor begeleidingsmaatregelen, in Vlaanderen om ze te straffen. Dit heeft veel te maken met de sociaaleconomische positie van beiden.

Er zijn ook factoren van eenheid (die vaak wel genuanceerd moeten worden).o Men heeft één ministerie van justitie.o Men heeft één Raad van State, maar zoals eerder vermeld kan de visie van de Franstalige

en Nederlandstalige kamer sterk verschillen.o Men heeft één Hof van Cassatie. Om tegemoet te komen aan de verschillen van beide

rechtsculturen kan men hier uitspraak doen in verenigde kamers.o Men heeft één Grondwettelijk Hof.

Het resultaat is dus dat we niet echt iets hebben als een Belgisch recht. België wordt louter gegeven als voorbeeld. We kunnen ook bijvoorbeeld kijken naar Schotland of naar Catalonië waar het nog veel verder gaat (eigen BW).

de grote rechtsfamilieso franse, duitse en engelseo =europees => niet-europese zijn onderbelicht => achterhaald

Conclusie: De toekomst = rechtspluralisme

De rechtsvergelijking en de nieuwe evoluties Het is noodzakelijk om wat België betreft ook naar de toekomst te kijken. We zagen eerder dat er

door de europeanisering een nieuwe codificatiegolf ontstaan was en dat België niet onmiddellijk mee was. Onze huidige minister van justitie Koen Geens lijkt hier verandering in te brengen. Hij kondigde zijn hercodificatieplan aan genaamd “De sprong naar het recht voor morgen”.

Waarom wil Geens nu zo graag het Belgische recht hervormen? Eerst en vooral zijn er algemene redenen.

o België kende een explosie van wetgeving in de 20 ste eeuw en dit heeft een grote chaos veroorzaakt.

o In de rechtspraak zijn er lacunes en ontbreekt er systematiek (zo zouden de arresten m.b.t. rechtsmisbuik er in feite voor de rechtspraak omtrent burenhinder moeten gekomen zijn).

Ook zijn persoonlijke ergernis speelt een rol.o Geens was één van de twee personen die het nieuwe Wetboek van Vennootschappen

heeft opgesteld in 1999. Geens wou dingen veranderen, maar van de politiek geen aanpassing aanbrengen aan de bestaande wetgeving. Geens heeft al eens een wetboek gemaakt en weet dus waarover hij spreekt.

o De burger klaagt vandaag de dag over justitie. Juristen moeten zich bijna schamen voor het Belgische recht. Geens wil dat Belgische juristen fier kunnen zijn en dat er met bewondering gekeken wordt naar justitie.

Napoléon Geens

Burgerlijk Wetboek Nieuw

Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering Gerechtelijk wetboek van 1967 wordt behouden.

Wetboek van Koophandel Wetboek van Koophandel wordt afgeschaft. Men zal niet meer werken met het begrip handelaar maar met het ondernemingsbegrip. WER en Wetboek van Vennootschappen wordt behouden (hervorming).

Wetboek van Strafvordering Nieuw (In der tijd is de poging van Traest en Franchimont mislukt.)

Strafwetboek Nieuw

/ Wetboek van Strafuitvoering

Veel andere grote wetten Veel andere grote wetten (bv. Potpourri-wetten)

In deze context (van het privaatrecht) speelt enkel het nieuw burgerlijk wetboek een rol.o De nummering van het nieuwe burgerlijk wetboek zal per boekdeel gebeuren. o Men zal gebruik maken van het systeem (i.t.t. Nederland die geen systeem had) van een

geleidelijke realisatie. Wachten tot alles klaar is zou te lang duren. o Het familierecht zal nog niet worden aangepast. Het gaat hier om familierecht in de enge

zin (niet het erfrecht en het huwelijksvermogensrecht). Er zijn nog te veel problemen waar men nog niet uit is (zoals bijvoorbeeld het draagmoederschap). Op vlak van afstamming en adoptie slaagt men er maar niet in om een goeie regeling te maken. Alle

belangen verzoenen in die context is onmogelijk. Het Grondwettelijk Hof blijft regelingen ongrondwettelijk bevinden.

o De codificatie van de bijzondere overeenkomsten kan pas na de hercodificatie van het algemene verbintenisrecht, dus deze zal nog even op zich laten wachten.

Het nieuwe BW zal uit 9 boeken bestaan. o We beginnen met een algemeen deel. (In Nederland had men enkel een algemeen deel

voor het vermogensrecht). o Personen- en familierecht: Geens wil niet enkel kijken naar personen die getrouwd zijn. o Erfenissen, schenkingen en testamenteno Verbintenissen (algemeen contractenrecht + onrechtmatige daad)o Bijzondere overeenkomsteno Zekerhedeno Bewijsrechto Verjaring

Dit is een eigenaardige indeling. De indeling van de Instituten wordt niet meer gevolgd. Noch het Franse, noch het Duitse en noch het Nederlandse systeem wordt gehanteerd. Bewijsrecht en verjaring horen in feite onder het algemeen deel (het algemeen deel is trouwens een groot mysterie). Ook de volgorde van de titels valt te bediscussiëren.

In welke mate kan koen geens slagen (extra: belangrijk voor het examen)Volgens Heirbaut is er kans op slagen. Dit omwille van de volgende redenen:

Een duidelijke visie

Hink: Het huis van Justitie in orde brengen (betaalden belastingen niet)

Stap: Potpourri-wetgeving. Snelle wetgeving.

Sprong: De grote codificatie.

Waarom heeft hij het in deze 3 stappen? Hij moet klein beginnen, want anders zou hij nooit serieus genomen worden. Als de hink en de stap al gelukt zijn, zal hij serieuzer worden genomen. Hij heeft vertrouwen gewekt.

Opmerkelijk: Geens heeft een heel duidelijke visie, hij loopt op 1 lijn. Hij wijkt van die lijn niet af.

Zijn ultieme droom voor het privaatrecht is 1 groot superwetboek. Alles wat nu apart is, moet samengevoegd worden.

Duidelijke prioriteiten

Aan sommige dingen begint hij zelfs niet.

Volgende punten komen niet aan bod:

o Verzekeringsrecht. Anderen zijn hier al mee bezig.

o Zeerecht. Bij Colbert ging het om een Ordonnance sur le Commerce des Mers. Staatssecretaris met betrekking tot het zeerecht, gaat zelf ook wetboek doorvoeren.

o Internationaal privaatrecht.

o Vooral Gerechtelijk Wetboek. Waarom?

=> Als je begint te veranderen aan de structuur van de rechtbanken, dan bots je op de juridische beroepen en de machtsposities. Als hij dat doet, is het direct gedaan.

=> Flankerende maatregelen: bv zelfstandig beheer van de rechterlijke orde: Als het misgaat in de rechterlijke orde, is het niet meer de schuld van de ministers, maar hun eigen schuld.

Pas op: Voor Geens gaat het in de eerste plaats om de burger, en niet om de rechters en de advocaten. Hij is geen vakbondsvertegenwoordiger van de juridische beroepen.

De lange inertie

Verkrotting recht door lange stilstand.

Tegelijk hebben we vandaag de dag een grote expertise opgebouwd.

Externe context

Andere landen hervormen hun recht.

Zelfs Frankrijk moderniseert. In 2016 is er een nieuw Frans BW gekomen. “Als zelfs Frankrijk verandert, is er geen reden meer om in België Napoleon nog verder te gebruiken”.

Er is daarnaast ook het besef dat er niet meteen Europese wetboeken zullen komen.

De werkwijze

Duitsland wil het zeer grondig doen: zie ‘Voorcommissie om de Commissie voor het BW samen te stellen’.

Resultaten gaan voor op elegantie. Men wil resultaten boeken, het moet er niet mooi uitzien.

o => Opmerkelijk: K.B. dat de mensen aanstelt om het nieuw BW te maken, is nog maar enkele weken gepubliceerd, hoewel ze al sinds 2015 bezig zijn. Geens wil geen slapende honden wakker maken.

Een erg belangrijk punt: Communicatie en overleg zijn belangrijk. Dit is een groot verschil met Laurent.

Zijn werkwijze hiervoor (vergelijkbaar met de vraagpuntenprocedure):

o Experten werken samen met kabinet en administratie justitie basisopties van de hervormingen uit.

o Discussie daarover in regering en parlement

o Uitwerken voorontwerpteksten

o Zo ruim mogelijke consultatie met het oog op een zo groot mogelijke consensus.

inhoud

Vernieuwingen relativeren:

o Omzetten bestaande rechtspraak in wetten. Beste voorbeeld: art 1382 BW: Een enorme massa aan rechtspraak rond gegroeid, dit is erg chaotisch. Het moet in een codificatie worden gegoten.

o Voorbereiding door publicaties professoren.

o Vaak niet meer dan buurlanden bijhalen.

snelheid

Geens gaat alles snel doorvoeren, zodanig dat men er geen al te grote problemen van kan maken.

Anticipatief effect

Als men verwacht dat het er zal komen, moet het er eigenlijk wel komen…

Het nieuwe erfrecht voorziet erfovereenkomsten tussen ouders en kinderen.

Als men laat weten dat men het gaat doorvoeren, gaan de mensen beslissingen uitstellen tot het gebeurt.

Valkuilen blijven echter bestaan

Nieuw recht voor vennootschappen en verenigingen. Vooral de verenigingen onder Geens’ eigen partijzuil zijn er tegen omdat ze op dezelfde manier worden behandeld als vennootschappen. Hij voert het toch door.

Het recht is dynamischer geworden dan vroeger

Het zal geen 10 jaar duren. Men wil vooruit.

Hubert Lamon in de Juristenkrant: “Het wordt nooit meer zoals het was.”

nuance

Alles kan nog totaal mislukken.

Heirbaut denkt niet dat het zal mislukken, maar hij is er wel van overtuigd dat het langer zal duren.

De digitalisering (powerpoint in priv17l3s-addendum)Enkele gegevens

Eerste computer: 1938

Arpanet: voorloper van internet: 1969

Voor de consumenten pas later merkbaar:

o Computers: vanaf de jaren 1980

o Internet: vanaf de jaren 1990

Aanpassingen van recht

1) Voor 2000 is het erg beperkt: wel nieuwe technologie, maar volgens oude patronen. Men gebruikte vroeger de nieuwe technologie om het op oude manieren te gebruiken.

o Voorbeeld 1988: Jura voor bibliografische verwijzingen. Voor 1988 op papier (TRD). Na 1988 op CD-rom, nu via internet.

2) Na 2000 zijn er wel grote veranderingen, onder andere

o Internetverkoop

o Sociale media

o Sharing

o Big data analyse door overheid en bedrijven

3) Recent: disruptieve vernieuwingen (= digitalisering gebruiken om een nieuwe markt te creëren en een oude uit te schakelen). Amazon in plaats van boekhandels, Uber in plaats van taxichauffeurs. Dit boeit juristen relatief weinig. MAAR:

o Blockchain: niet meer wijzigbare decentrale registratie. Biedt onbeperkte mogelijkheden om tussenpersonen uit te schakelen, die anders betrouwbaarheid garanderen. Notarissen? Hypotheekkantoren?

Beperking: Blockchain neemt ongelooflijk veel energie.

o Automatisering:

bv. Lee & Ally: artificiële intelligentie voor juridisch advies

bv. Recente app voor innen niet-betwiste facturen bij ondernemers. Gevaar voor advocaten?

o Predictive analysis: minder politie nodig?

o Rechtspraak via artificiële intelligentie: algoritme beslist?

o Smart contracts: registratie, uitvoering en afdwingen van contracten door een blockchainsysteem. Geen advocaat, notaris, deurwaarder of rechter nodig?

Gevolg

Er is minder nood aan de traditionele juridische beroepen.

Dit is een goede zaak, want er zijn veel mensen binnen de juridische wereld die genieten van het falen en de efficiëntie van het juridische systeem. Enkel zij die een meerwaarde bieden, zullen overleven.

Keuzes

Verandering door lobbying tegenhouden (zie bv waarom men de klassieke notarissen nodig heeft).

Vooroplopen (dankzij Gentse applicatie)

Mogelijke oplossing: voorzichtig gebruiken en vrijgekomen tijd door digitalisering gebruiken voor betere dienstverlening. Bv. standaardbeslissing rechter automatiseren in bv een app , maar wel beter uitleggen aan partijen.

Pas op: dit is de toekomst. Dit staat niet vast.

Conclusie

We hadden in de 19e eeuw ons eigen Belgisch recht dat Frans was. Er komt een toekomst van rechtspluralisme, meerdere stromingen die invloed gaan hebben. Het zal ook een toekomst zijn van vernieuwingen, ook door de algemene digitalisering.

Europese en belgische privaatsgeschiedenis 31/10/2017

Deel II: intern recht (nakijken via liselotte priv17l4s en samenvatting brabandt)Basisbegrippen bij de studie van personen- en familierecht

Burgerlijke recht bevat 2 componenten. Enerzijds personen- en familierecht, en anderzijds het vermogensrecht:

o Personen en familierecht. In de enge zin bevat het geen patrimoniaal familierecht (wel in de ruime zin). Deze rechten zijn niet in geld waardeerbaar, noch vervreemdbaar. Slechts kleine invloed van het Romeins recht.

o Vermogensrecht. Wel in geld waardeerbaar en deze kunnen vervreemd worden. Ons vermogensrecht heeft een sterke invloed van het Romeins recht.

De basisbegrippen van personen en familierecht komen uit de 19e eeuw, van de Pandektisten:

o Rechtssubjecten. Dit zijn in de eerste plaats mensen: deze hebben rechten en verplichtingen. Er zijn ook andere entiteiten met rechten en plichten: de rechtspersonen.

o Rechtsobjecten. Dit zijn zaken waarop rechtssubjecten rechten kunnen laten gelden.

o Juridische persoonlijkheid. Dit is het geheel van rechten en plichten van een rechtssubject. We zien hier twee elementen: (1) de rechtsbekwaamheid (“kan ik rechten hebben?”) en (2) de handelingsbekwaamheid (“kan ik die rechten uitoefenen?”).

o Rechtshandelingen. Dit zijn handelingen van een rechtssubject waaraan rechts- gevolgen gekoppeld worden. Rechtshandelingen zijn steeds rechtsfeiten, de omgekeerde bewering is niet waar.

De rechtsbekwaamheid De rechtsbekwaamheid (genotsbekwaamheid) wordt bepaald door de staat van de persoon.

o Dit is het geheel van hoedanigheden die de juridische toestand van een persoon in de maatschappij bepalen.

o Bij de Romeinen was deze staat drieledig: (1) de vrijheid (2) het burgerschap (3) de plaats in de familie. => Aldus was niet iedereen vrij en gelijk. Ook later bestaan er onvrijen en

gepriviligeerden. Vanaf de Franse Revolutie gaat men ervan uit dat iedereen vrij en gelijk geboren wordt (artikel 1

Déclaration des Droits de l’Homme et du Citoyen). o Vanaf 1795 wordt deze notie van vrijheid en gelijkheid ook in België “ingevoerd”.

Vrijheid, slavernij en horigheid (zie samenvatting brabandt)Slavernij theoretisch gezien:

Slaven zijn rechtsobjecten, het zijn dingen. Rechtssubjecten kunnen er een recht op hebben. De slaaf heeft enkel verplichtingen tov zijn eigenaar.

Slavernij in de praktijk: Deze juridische theorie is in praktijk echter niet volledig houdbaar:

o In de 1ste eeuw v.C. (het principaat) komen er beschermingsmaatregelen t.a.v. slaven. Zo mag een slaaf niet zomaar gedood worden. Deze maatregelen werden scheef bekeken in het begin: vgl. met de opkomst van de dierenrechten.

o Sommige rechten toekennen die voor personen gelden die onder de pater familias staan. Zo kan de slaaf een peculium krijgen: dit is een afgesplitst vermogen van de meester waarmee de slaaf kan handelen. Zo krijgt de slaaf een economische waarde voor de meester.

o Door de vrijlating kan een slaaf een rechtssubject worden, hoewel zijn rechten beperkter zijn.o De juridische theorie zegt niets over het sociale. Zo kan een slaaf soms heel invloedrijk zijn,

bv. als vertrouwenspersoon van de keizer.

Horigheid in de middeleeuwen:

Horigheid = Halfvrije persoon, iemand die geen slaaf is want heeft rechten, maar iemand die niet vrij is want heeft niet alle rechten. Positie van de slaven verbetert, positie van sommige vrije personen verslechtert echter.

o Vrij persoon Alle rechten Halfvrijen Tussencategorie Slaven Geen rechten

Inperking van de vrijheidBv. KopcijnsBv. Taks betalen als je met een halfvrije van een andere heer wil trouwen.Bv. Beste katteel = Bij overlijden heeft de heer recht op het beste roerend goed.

!! Horigheid wordt doorgegeven door de moeder – Van de moeder ben je zeker van dat zij de moeder is, wie de vader is, is vaak een groot vraagteken.

Graafschap Vlaanderen (12e, 13e eeuw) – Horigheid is zo goed als verdwenen. >< Land van Aalst: Horigheid is blijven bestaan tot aan de Franse Revolutie.

Het juridische en het sociale is weer niet hetzelfde. Onvrijheid kan gepaard gaan met een hoge sociale status; dit zijn ministeriales (groep die tot de ridders behoort).

Vreemdelingen en inboorlingen (zie brabandt) BIJ DE ROMEINEN: Romeinen ten opzichte van peregrini:

o De Romeinen maakten het onderscheid tussen peregrini en Romeinse burgers niet op basis van ras (zo werd de berber Septimius Severus in 193 keizer). Ook mensen die in het Rijk leven, kunnen peregrini zijn: zij hebben geen Romeins burgerschap. We spreken dus beter over niet-Romeinen, dan over vreemdelingen. Aanvankelijk is het Romeins burgerschap enkel voor inwoners van de stad Rome, daarna voor de inwoners van Italië en uiteindelijk voor iedereen die in het Rijk woont (op enkele uitzonderingen na).

Voorrechten van Romeinse burgers: o Commercium: dit zijn rechtshandelingen naar ius civile, die als gevolg aan Romeinse burgers

voorbehouden zijn. Vb.: legis actio.o Connubium: dit is het huwelijk naar Romeins recht. De kinderen geboren uit een dergelijk

huwelijk zijn automatisch Romeins burger.o Publiekrecht: enkel Romeinse burgers kunnen stemmen en magistraat worden.o Strafprocedure: een Romeins burger kan enkel gegeseld worden na veroordeling.

Verkrijging van Romeins burgerschap:

1) Voornaamste manier: door geboorte:

o Burgerschap via de vader. Het Romeins burgerschap wordt doorgegeven door de Romeinse vader indien deze getrouwd is (1) met een Romeinse, of (2) met een vreemdelinge met connubium.

o Burgerschap via de moeder. Het Romeins burgerschap wordt doorgegeven via de moeder als deze laatste Romeinse is.

Het Romeins burgerschap krijgt men dus makkelijker via de moeder. Dit is logisch: het moederschap staat steeds vast. Van het vaderschap kan men slechts zeker zijn door het huwelijk.

2) Twee andere manieren:

o De vrijlating van een slaaf. Dit is een rechtshandeling van ius civile en behoort dus tot het commercium. Deze manier om Romeins burger te worden, is dus enkel mogelijk indien de meester zelf Romeins burger is (en de rechtshandeling op de juiste manier wordt gesteld).

o De verlening door de overheid. Bv.: als men 20 jaar in dienst van het Romeins leger is, verleent de Romeinse overheid het Romeins burgerschap

Soorten peregrini: o Er zijn veel verschillen tussen de verschillende soorten peregrini. Er is echter één constante:

ze hebben steeds minder rechten dan Romeinse burgers. Tussen vreemdelingen en Romeinen (of tussen vreemdelingen van verschillende volkeren) geldt het ius gentium. Door deze grote verschillen onstaat er een soort chaos: noch de overheid, noch de betrokkenen weten welk soort peregrinus ze zijn (gebrek aan administratie). Aldus onstaat een flexibel systeem van toekenning van (voor)rechten. Dit leidt op de lange termijn tot integratie van peregrini, met als hoogtepunt de Constitutio Antoniniana (212, keizer Caracalla) waardoor bijna elke inwoner van het Romeinse Rijk het burgerschap krijgt.

o De bevoorrechte (tov van de andere peregrini) peregrini: de Latini. Deze categorie wordt nog eens onderverdeeld in:

De oude Latini. Dit zijn de oorspronkelijke inwoners van de streek rond de stad Rome (die nu nog steeds Latium heet). Zij waren bijna niet verschillend, zo spraken ze dezelfde taal. De oude Latini krijgen alle rechten van gewone Romeinse burgers, behalve het recht om magistraat te worden.

De Latini van de kolonies. Deze krijgen alle rechten van de oude Latini, met uitzondering van connubium.

De Latini Iuniani. Dit zijn slaven vrijgelaten door (1) een Romeins burger naar ius honorarium (tegenover ius civile), of (2) een Latinum.

o De gewone peregrini: Dit zijn volkeren die door Rome overwonnen zijn, maar waarmee ze een verdrag hebben gesloten. Deze volkeren mogen hun eigen recht behouden. Door de specificiteit van deze verdragen, zijn er verschillen tussen de overwonnen volkeren in dit geval.

o De “gediscrimineerde” peregrini: de deditictii: Dit zijn overwonnen volkeren, die zich zonder voorwaarden hebben overgegeven en dus geen verdrag hebben met Rome. Hierdoor verliezen ze hun eigen recht, waardoor ze ook onderling ius gentium moeten toepassen. Deze volkeren kunnen NOOIT Romeins burger worden, ook niet na de Constitutio Antoniniana.

vandaag: Vreemdeling = “Degene die niet van hier is”, de niet-inboorling. Bepaling van de staat van inboorling of vreemdeling:

Historisch gezien altijd 2 systemen geweest:

1. Ius soli = Recht van de bodem. U bent ergens geboren, dan hebt u daar de nationaliteit van.

Bv. Typisch ius soli-land: VS – U wordt in Amerika geboren, u bent Amerikaan. Resultaat? Alle mexicaanse vrouwen uit de grensgebieden bevielen in een Amerikaans kliniek. Ondertussen heeft de VS dit systeem uiteraard gewijzigd.Systeem typisch voor immigratielanden.

2. Ius sanguinis = Recht van het bloed. Kijken van wie u afstamt (men kijkt naar de vader). Je hebt dus de nationaliteit van je vader.Bv. Typisch Ius Sanguinis land: Duitsland – Ook al trok je weg uit Duitsland, je bleef Duitser.

>< Omgekeerde had je ook: Kleinkind van een Turk is hoe dan ook een Turk, ook al is dat kind geboren in Duitsland en waren zijn ouders ook geboren in Duitsland.Systeem typisch voor emigratielanden.

Voor de Franse Revolutie hadden wij hier ius soli, echter, bepaalde steden pasten ius sanguinis toe. Na de Franse Revolutie – Ius sanguinis wordt toegepast, een Ius sanguinis via de vader.

19e eeuw: veel processen gevoerd over de nationaliteit, want was een absurd systeem. Hoe komt dit? Heeft te maken met de vorming van de Senaat.

20ste eeuw – Veranderingen duiken op ius sanguinis via vader én moeder. Waarom? Vooral na problemen na WOII. Bv. Canadese soldaat maakt Belgische vrouw zwanger, kind heeft dan noch Canadese nationaliteit (want Canada past ius soli toe), noch Belgische nationaliteit.

Uiteindelijk merken we dat we geen emigratieland meer zijn, maar een immigratieland. Als je een

immigratieland bent moet je overschakelen naar een Ius soli. Eind 20ste

eeuw hebben we dit gedaan, maar niet perfect:

o Kleinkinderen van immigranten zullen Belg zijn DUS het in België geboren kind van een in België geboren kind zal Belg zijn.

o Kleinkinderen van emigranten zijn niet meer automatisch Belg, ze moeten dit aanvragen en om de 10 jaar bevestigen.

Verkrijging van het burgerschap:

o Vroeger: Bij de steden ging het erom dat als je een bepaalde tijd in een stad woont, een

bepaalde som betaalt en de eed aflegt, dat je de nationaliteit van die stad verkreeg. Naturalisatie = Vorst verleent u de nationaliteit van zijn vorstendom. Bv. Brabant 2

systemen: Naturalisatie (geen volledige Brabander) en Brabantisatie (u heeft alle rechten)

Huwelijk voor vrouwen: Een vrouw is een aanhangsel van een man, trouwt u met een man, dan krijgt u zijn nationaliteit.

o 19e eeuw – Systeem dat ongeveer gelijk loopt met het voorgaande. Naturalisatie waarbij men het Brabantse systeem heeft overgenomen: Kleine en grote naturalisatie.

o 20ste eeuw – Aanpassing van het systeem. Kan niet meer dat men zegt dat de vrouw een aanhangsel is van de man. Als je

trouwt maakt het niet uit of je trouwt met een mannelijke of een vrouwelijke Belg, als je trouwt met een Belg ben je Belg. Ook niet meer automatisch, het is een optierecht.>< Nieuwe problematiek: Schijnhuwelijken.

Ius soli krijgt een invloed, voor het kind dat geboren wordt in België geldt er een optierecht; als het 18 wordt kan het kiezen of het een Belg is.

Naturalisatie is enorm versoepeld. Als je 3 jaar in België verbleef kon je genaturaliseerd worden (voor erkende vluchtelingen zelfs maar 2 jaar), als je geïntegreerd was; er werd hierop weinig controle doorgevoerd. + Snel-Belg-wet.

o 2012 – Wetgeving is opnieuw gewijzigd: Gewone vreemdelingen – 2 opties:

» Kort, maar voorwaarden zijn strenger5 jaar + maatschappelijke integratie (kan bv. blijken uit dat je werkt, een inburgeringscursus gedaan hebt, ...) + economische participatie + Taal kennen van de streekEigenlijk korter dan de Snel-Belg-Wet maar wel langer dan de regel van 2 a 3 jaar.

» Lang traject, maar voorwaarden zijn milder10 jaar + Deelnemen aan het leven in de onthaalgemeenschap + je moet een landstaal machtig zijn (Duits spreken is dus ook goed).

Buitengewone vreemdelingen Sportlui, wetenschappers, kunstenaars, dan kan er nog steeds naturalisatie zijn.

Discriminatie van vreemdelingen: o Welk verschil maakt het uit of je vreemdeling bent of inboorling? Een vreemdeling is steeds

het slachtoffer van discriminatie geweest, MAAR soms heeft een vreemdeling een voordeel. Er waren bepaalde vreemdelingen die bevoorrecht waren (bv. Italiaans bankiers in de 15e eeuw). Als vreemdeling moest je geen legerdienst doen.

Basisregel: Benadeling. Aanvankelijk was benadeling zelfs zo erg dat je meteen het statuut van een horige kreeg. Later verdwijnt dit maar een vreemdeling wordt nog steeds gediscrimineerd.

o De discriminatie wordt uitgeschakeld door verdragswederkerigheid (Bv. Verdrag tussen Gent en Brugge: wij gaan u mensen niet meer discrimineren als u de onze niet meer discrimineert). Ondertussen is dit ook verdwenen, nu is er op burgerlijk vlak GEEN discriminatie meer.

o Vooral in het erfrecht discriminatie: Aanvankelijk was het zo dat als u vreemdeling was en u geen eigen kinderen had, dan kwam u nalatenschap toe aan de plaatselijke heer (aubaniteitsrecht).Het omgekeerde kan ook: Vlaming overlijdt, die persoon had geen familie in België Vreemdeling moest een belasting betalen op erfenis van Vlaming (Issuerecht).

Procesrecht

Eigen mensen kun je (als privépersoon) niet opsluiten wegens schulden, vreemdelingen wel. Bv. A heeft schulden tegenover B, B kan A arresteren als A een vreemdeling is. Systeem van collectieve aansprakelijkheid: Je mocht iedereen van hetzelfde volk aanspreken om die schulden te betalen.

Kan dus zijn dat iemand van uw stad schulden heeft in een stad waar je toekomt, dan kan jij opgesloten worden totdat je zijn schuld betaalt.

Borgstelling van de vreemdeling: Vreemdeling die zelf een proces start moet een borg stellen dat als hij verliest dat hij het proces zal betalen.

! Bestaat eigenlijk nog steeds in ons recht, ook al is het grotendeels afgeschaft sinds de verdragswederkerigheid.

Sociaal recht

Van enorm groot belang. Basisregel: Vreemdelingen worden uitgesloten van de arbeidsmarkt. Om bepaalde beroepen uit te oefenen moest u lid zijn van een ambacht, je kan bv. pas wever zijn in Gent als je Gentenaar was.Ook vandaag is het belangrijkste probleem voor vreemdelingen de toegang tot de arbeidsmarkt. Sociale zekerheid: Armensteun. Principe: Eigen armen eerst.

Strafrecht

oo Discriminatie is niet zozeer te vinden in de wetgeving, maar vooral te zien in de praktijk: een

vreemdeling wordt steeds harder aangepakt. o Uitlevering – Principe: “Aut dedere aut judiciare”. Eigen onderdanen gaat men niet uitleveren

aan een derde land, vreemdelingen gaat men wel uitleveren.o >< 1 januari 2004: Europees Uitleveringsverdrag, binnen Europa moet je wel uitleveren. Bv.

Als je in Griekenland iets verkeerd doet moet je daar berecht worden. o Publiekrechto Legerdienst: “voorrecht van de Belgen”, echte Belgen sterven voor het vaderland >< Vroeger,

voor de Belgische onafhankelijkheid: “als het is om ze te laten doodschieten, neem dan vreemdelingen”. Recent: Ook EU-burgers mogen in het Belgisch leger soldaat worden.

o Openbare ambten: Voor de Franse Revolutie: volk zegt: Ambten moeten vervuld worden door iemand van de streek. Onze vorsten zijn op een bepaald moment dan buitenlanders (bv. Keizer van het Heilig Roomse Rijk), ze willen hun eigen onderdanen in de ambten van de streek plaatsen DUS conflict tussen beiden.

o Franse Revolutie: Maakt niet uit, welke nationaliteit je hebt voor de openbare ambten. Grondwet van 1831 van België: Enkel Belgen kunnen openbare ambten bekleden (mits enkele uitzonderingen, als het echt niet anders kan mag het een buitenlander zijn, bv. Proffen, officieren in het leger, ...).NU: Wanneer het gaat om essentiële veiligheidsposities: Belgen, zelfs geen EU-burgers.

o Stemrecht: Bijna niemand kon stemmen in het begin van België, de meeste Belgen konden niet stemmen dus maakte niet uit of vreemdelingen niet konden stemmen.Na WOII – Echt algemeen stemrecht. Door de EU is het EU-burgerschap er gekomen, in theorie is er ook migrantenstemrecht bij de gemeenteraadsverkiezingen (sinds 2004).

o Het belangrijkste voor een vreemdeling is verblijfsrecht Als je legaal in België bent kan je Belg worden MAAR de normale manier om in België te verblijven is door Belg te zijn.Voor de Franse revolutie maakte het niet veel uit, maar je moest je houden aan volgende regels: (1) verstoor de orde niet en (2) zorg ervoor dat je werk hebt. Als je echter onnuttig was en je voor problemen zorgde, dan smeet men u buiten.

o Asielrecht bestond al voor de periode van de Franse revolutie, maar had toen een andere betekenis: als je in een kerk verbleef mocht de overheid je daar niet arresteren.De Franse revolutie begint dit te veranderen, maar grote veranderingen komen er bij ons pas

in de 19e

eeuw. België was enorm voor de vrijheden, buitenlanders waren hier welkom als ze

in hun land problemen hadden; in die tijd hadden enkel de rijken geld genoeg om naar ons land te vluchten. Er was geen groot probleem want er kwamen niet veel mensen naar hier.

o 20e eeuw: meer en meer immigratie. Men is steeds strenger beginnen optreden tegenover degenen die in ons land willen verblijven.Groot probleem: Gezinshereniging (door gastarbeiders).

GEPRIVILEGIEERDEN

(Niet te kennen)

Europese en Belgische privaatsgeschiedenis 7/11/2017Privaatrecht

Ongehuwde vrouwen Voor Napoleon

Onderscheid of men onder pater stondo Onder pater: niks te zeggeno Niet onder pater (zelfstandig) sui juris

Aanvankelijk niet handelingsbekwaam Later wel, maar er moet een voogd zijn

De taak van de voogd is: aanwezig bij rechtshandeling, maar gewoon alleen bijzijn, moet geen akkoord geven.

De voogd is vooral bedoeld om duidelijk te maken dat je iets belangrijks gaat doen

3e eeuw is dit systeem van voogd bijna volledig wego Bij de romeinen is de ongehuwde vrouw in het privaatrecht bijna hetzelfde als een

man Na de volksverhuizingen

o Terwijl de mannen tijdens de volksverhuizingen vechten moeten de ongehuwde vrouwen handelingsbekwaam zijn om te kunnen onderhandelen

Dit zijn meestal de oudere vrouwen o Is oorlog dan goed voor vrouwen?

Ja en nee

Late ME en MTBeperkingen bekwaamheid

De vrouw was bijna volledig handelingsbekwaam, maar dit wordt nu teruggeschroefdo Er werd geëist dat een vrouw terug een voogd zou hebben

Niet overal: Vlaanderen minder, Brabant meero Het verzoek om voogd gebeurt soms dor de vrouw zelf

Het is een voogd ad hoc voor bepaalde rechtshandelingen Enkel voor heel belangrijke rechtshandelingen Deze speelden zich af voor de rechtbank

Probleem voor de rechtbank: vrouwen wisten niet hoe systeem werkte en ze stelden dus een voogd aan.

Dit was vaak een van de rechters van die rechtbank die even uit de rechtbank stapte, advies gaf aan de vrouw en dan terug in de rechtbank stapte

o Soort gratis juridische bijstand/ rechtshulp Maar de vrouw koos uiteindelijk wel zelf, mits advies van deze

rechter Positief maar ook negatief: het is nodig omdat men de vrouwen dom

hieldo De teksten zijn niet duidelijk:

Het gaat niet vaak vermeld zijn dat er een voogd was, er gaat eerder staan dat het volgens de regels is geweest

Het hebben van een voogd is dan ook geen vereiste voor het stellen van een geldige rechtshandeling

Senatusconsultum velleianum o Vrouwen die tussen komen

Ze stellen zich borg voor hun mano Als een vrouw borg gesteld heeft voor een man, kan deze vrouw een exceptio

Senatusconsultum velleianum inroepen Ze zijn hiermee dus beschermd

o Receptie van RORE vanaf eind 11e eeuw: Terug opkomst van jus commune en notarissen We krijgen notarissen zoals in Italië

Deze gebruiken formulierboeken Hierin stond dat vrouw steeds afstand moet doen van

senatusconsultum velleianum En Italiaanse notarissen schrik dat de vrouwen deze exceptio gingen

gebruiken om onder hun verplichtingen uit te komeno Vanaf 16e eeuw: Vrouwen afstand laten doen van Senatusconsultum velleianum

Notaris laat men akkoord gaan met een akte waarbij ze hierbij afstand doen van dit recht

Maar hij legt het niet goed uit => vrouwen denken dat ze zich beter geen borg kunnen met als resultaat een

verbod om zich borg te stellen => deze regel van de fomrulierboeken heeft ervoor gezorgd dat vrouwen

geen borg kunnen staan o Zal afgeschaft worden door Franse revolutie en BW

Franse revolutie Vrouwen in privaatrecht zelfde als mannen Maar de evolutie van de status van de vrouw is geen rechte stijgende lijn, was met ups en

downs. Ongehuwde vrouw was er beter aan toe, maar men stuurde vrouwen wel aan om te huwen

en kinderen te huweno Probleem: hoe geraakt vrouw aan inkomen? Zeer weinig mogelijkheid om inkomen

te verwerven = In deze periode wordt de ongehuwde vrouw volledig bekwaam in het burgerlijk recht

Gehuwde vrouwRomeinen

Aanvankelijk: Als vrouwen trouwden was er een verschil tussen sui juris of alieni juris.

o Door te trouwen veranderde in principe niets aan het statuut Vb. als ze onder de vader stond, bleef ze onder de vader staan

o Als vrouw trouwt kan een man door aparte rechtshandeling macht krijgen over zijn vrouw: manus van de echtgenoot

Macht bestaat eruit dat de man kan slaan (manus) Die aparte rechtshandeling wordt steeds meer weggelaten

o Maar de man krijgt eveneens na een jaar usus ook manus over zijn vrouw Vrouw kan dat tegenhouden door dat jaar 3 nachten niet thuis bij haar man

te zijn geweest => vrouwen trokken paar nachten met vriendinnen op = trinoctio abesse

o En dus verdwijnt de macht (manus) van de mannen over de vrouwen bij de Romeinen

Na een aantal eeuwen zijn de Romeinse gehuwde vrouwen bijna even goed als de ongehuwde

Van de Germanen tot 1804 Maritale macht: macht van de man over zijn vrouw

o Man is de baas van de mano Vrouw moet gehoorzaam zijn

Is ze dit niet: tuchtigingsrecht = hij mag haar slaan en dit mag en kan heel intens zijn

Zolang ze niet doodgaat, mag het Maar als hij zijn vrouw zou betrappen in bed met een andere man,

mag hij z’n vrouw wel doden Achtergrond: de vrouw was eigendom van de man

Als hij zin had, moest ze gewoon toelateno Er waren 2 soorten goederen

Goede categorie Brol categorie

Hiertoe behoorde de vrouw o Er is een verplichting tot samenwonen

Man kan de vrouw opsluiteno Vrouw heeft een verplichting tot getrouwheid

Lesbische relaties waren niet erg, maar met een andere man mocht niet o Mannen mochten echter wel occasioneel vreemdgaan, pas bij een vaste relatie

zouden er problemen zijn o Relativering

Man heeft ook plichten voor zijn vrouw Bv eten kunnen voorzorgen => zijn verplichtingen zijn lichter De man moet ook getrouw zijn, maar enkel als zijn ontrouw een

groot schandaal is, is het een probleem Letter van de wet is niet de praktijk an de rechtbanken

Soms toch voor de rechtbank omdat de man te ver is gegaan met hetgeen hij mocht doen met zijn vrouw

Recht is niet de maatschappelijke realiteit Dat een man zijn vrouw sloeg, was realiteit

o Paar klappen was niet erg Maar als vb. zo erg is dat anderen er last van hebben, kan er soms

tussen gekomen wordeno Familie en buren komen soms tussen

Bekwaamheid gehuwde vrouwo Handelingsbekwaam (abstract), maar handelingsonbevoegd (in concreto)

Ze is bekwaam om handelingen te stellen, maar ze mag ze niet stellen Motto: als man er is en hij is bekwaam => zij staat in zijn schaduw

De man en vrouw zijn 1 en de man is die ene o Uitzonderingen:

Man is gek, afwezig Ze is een handelaarster

Zolang man niet uitdrukkelijk verbiedt, mag ze verder uitbaten Het gaat hier dus om stilzwijgende toestemming van de man

Huishouden Vrouw mag het zelf doen Luiheid van de man is belangrijker dan de rest ( 😉 )

Tegengestelde belangen Tussen rechtszaak tussen man en vrouw, moet ze zichzelf kunnen

verdedigen Vb bij scheidingsprocedue

Testament Mag ze zelf opstellen

Laster Mogen ze zelf proces over starten Als een belediging bijvoorbeeld heel persoonlijk is

Strafrecht Zelf voor de rechtbank komen als ze iemand vermoordt.

Macht over kinderen en goederen huwelijko Vrouw heeft meestal niet veel macht over de kinderen

In Vlaanderen hebben beide ouders wel macht over de kindereno Vrouw heeft niks te zeggen over de goederen zolang haar man leeft

Maar als zij haar man overleeft, herleven de zakelijke rechten en kan ze die opeisen

Iemand die een zakelijk recht krijgt of overkoopt, gaat de vrouw vragen om aan haar rechten te verzaken oftewel gaat de man zorgen voor een akkoord van een verkoop van haar goederen

Hierbij vragen de vrouwen dan oftewel compensatie oftewel verzaakt ze niet en kan ze later opeisen

Hierbij zal de vrouw steun krijgen van haar familie

Franse revolutie Positief voor gehuwde vrouw, maar geen BW

Voor napoleon: overige rechtstakken Publiekrecht

Uitsluiting van de vrouweno Kunnen geen baljuw of schepen wordeno MAAR: leenrecht

Ze kunnen wel lenen erven Principe is dat vanaf dat er een zoon is dat deze erft, zelfs al zijn zijn zussen

ouder. Geen zonen, dan erft de oudste dochter

o Ze kunnen de absolute top zijn, maar niet lager dan dat (vb. vorstin, maar geen lagere openbare ambt)

Topposities werden bepaald door de lenen en volgens de regels van leenrecht konden vrouwen dus wel topposities inpalmen

Strafrecht Verkrachting wordt streng gestraft

o => meestal onthoofding met de plank (2 mannen slaan met hamer op plank tot nekwervels breken) en dit is uiteindelijk geëvolueerd tot de guillotine

o Zagen: doormidden gezaagd o MAAR:

Een hooggeplaatste kan met lager geplaatste doen wat hij wil Cf advies aan jong hertog over het mogen verkrachten

Tocho Tuchtigingsrecht

Niet doodslaan, Tenzij heterdaad betrapt bij overspel

o Bestraffing kindermoord Nu kan je er nog mee weg komen, vroeger niet

o Bestraffing van hekserij 80% waren vrouwen => vooral vrouwenmisdrijf De vrouwen die men aanhoudt zijn eerder ‘marginale’ vrouwen en waren

vaak vroedvrouwen Deze vrouwen hadden een asociaal gedrag en er was een band met

abortus (vroedvrouwen) Men dacht dat heksen minder dan 60 kg wogen

Sociaal recht Bepaalde vrouwen zijn sowieso uitgesloten van bepaalde beroepen omdat ze bijvoorbeeld

tot een ambachtsgroep moesten behoren o Enkel mannen mochten tot een ambacht behoren

Franse revolutie Vrouwenrechtenverklaring

o Olympe de Gouges zorgde hiervooro Olympe de Gouges is aan haar einde gekomen door guillotine

Vanaf NapoleonUitganspunten van Napoleon

‘Natuur heeft van de vrouw de slavin van de man gemaakt’: Napoleon Er was een traditionele discriminatie tegen vrouwen en deze is nog versterkt door

o De opvattingen van Napoleono Het streven naar orde in maatschappij

Napoleon: ik streef naar orde in het rijk en de andere Franse mannen moeten orde zijn maken thuis

Vrouwenrechten als element van de orde Echtgenoot- vader = napoleon van gezin

o Er was maritale machto De gehuwde vrouw was volledig handelingsonbekwaam: Vrouwen mochten zelfs niet

eens brood gaan kopen, ze moest toestemming krijgen van haar man Eveneens kon ze geen handel drijven tenzij er uitdrukkelijke toestemmings

was van haar man (voordien was dit stilzwijgende) o Overspel van de man: geldt enkel wanneer er bijzit is (man gaat elke dag bij zijn

minnares en hij die onderhoudt in de gemeenschappelijke woning) Vrouw mag zelfs niet 1x vreemdgaan

Strafwetboeko Man betrapt vrouw op overspel: hij mag haar doden

Er waren dus verschoningsgronden o Hekserij: verdwenen

Maar abortus wordt we gestrafto In de wet staat niet: ‘mannen mogen vrouwen niet slaan’ (tuchtigingsrecht)

Maar het was voor hem (napoleon) gewoon vanzelfsprekendo Verkrachting wordt veel minder bestraft

Van dood naar 10 jaar strafo Geen sanctie voor gedwongen prostitutie

Sociaal rechto Interne aangelegenheid van de werkvloer

Publiekrecht: niets, voordien leenrecht maar dit is afgeschaft met de Franse revolutie

19e eeuw succes model napoleon: verklaring Waarom geen kritiek op napoleon?

o => WET VAN DE STILTE Wanneer vrouw wordt geslagen, spreekt men daar niet over

Er was ook geen degelijk onderwijs voor vrouweno Meisjesscholen waren niet zeer goed: vooral voorbereiden op huwelijk en non

worden Paradox: minder protest door het afvijlen van de scherpe kantjes

o De ergste zaken pakt men aan zodanig dat er minder protest is. o Handelingsonbekwaamheid van de vrouw: systeem kan niet werken

Cf. HANDELINGSONBEKWAAMHEID VAN DE VROUW hierondero Soms zijn er rechters die meer gedaan hebben dan volgens de wet kon => ze waren

sympathiek tegenover de vrouwo Soms hadden ze macht over de kinderen

Handelingsonbekwaamheid van de vrouw Vrouw kon geen rechtshandelingen stellen, zelfs niet eens voor het huishouden BW had uitweg: man kon volmacht geven

o Bijzonder volmacht Maar mocht geen volledige volmacht

o Een aparte en uitdrukkelijke volmacht Ofwel geschreven akte oftewel uitdrukkelijk meedelen

o Realiteit: Rechtsleer zegt: Vrouw heeft algemene en stilzwijgende volmacht qua

huishouden Reden: luiheid van de man is belangrijker dan BW = theorie huishoudelijk mandaat

De mislukking van Laurent Hij vond dat er geen maritale macht mocht zijn

o Schaft het direct af o Vond niet dat een man zijn vrouw mocht slaan

Voor het huishouden:o Hij vond dat vrouw alles zelf mocht beslissen in huishouden o Man niet akkoord => moet maar naar rechtbank stappen

Geen discriminatie in overspelo Allebei zelfde straf

Gelijke rechten voor vrouwen in privaatrecht

Zijn persoonlijke visie en liefde voor zijn vrouw schijnen enorm door.

Ontwerp is mislukt omdat de oudere mannen hier niet mee akkoord waren, ze konden er niet over dat ze niet langer hun vrouwen mochten slaan en dat ze op gelijke hoogte zouden staan in privaatrecht

De mislukking van Popelin Marie Popelin was in 1888 de 1e vrouw die een diploma rechten behaalde

o Met onderscheiding o Reden dat ze ging studeren

Ze was directrice van een school maar ging haar zieke broer verzorgen. Daarna was ze haar job kwijt dus ging ze rechten studeren

Er was een weigering tot de toegang tot de advocatuuro Er is een proces voor Hof van Beroep te Brussel

Dit is allemaal bewaardo Cf legal realism: wet dient om vooroordeel rechter goed te praten

Advies OM

Vonnis Theorie: feiten die geïnterpreteerd worden door de rechter en getoetst aan de wet => vonnis Bij Popelin: feiten waarbij men een excuus zoekt om haar schuldig te verklaren via een

vooroordeel => rechtvaardigen door de wet Cf. Legal Realism: wet dient om het vooroordeel van de rechter goed te praten Gevolg: rechters bestuderen Maar verzwijgen de vooroordelen

Uitzondering: zaak Popelin o Toont aan hoe rechtspraak werkelijk gebeurto Er waren de feiten, er was een vooroordeel en er werd een rechtvaardiging gezocht

door de rechters voor dat vooroordeel Rechters zeiden: Marie: blijf thuis om voor je kinderen te zorgen

o Probleem: geen kinderen noch een man

Belang van de zaak Popelin Beperkt belang Meeste vrouwen lagen niet wakker hiervan, ze lagen slechts wakker van het feit dat ze zelf

geslagen werden en niet van deze zaak Wel belangrijk voor de toekomst

o 1e golf van feminisme 1e int congres voor vrouwenrechten door haar

o Doordat ze wel rechten had gestudeerd, maar niet mocht uitoefenen=> andere vrouwen gingen niet rechten studeren omdat ze het toch niet konden uitoefenen

Ze studeerden eerder farmacie

Arbeidsrecht 1889: wetgeving op vrouwen en kinderarbeid, maar

o Was beperkt Vrouwen en kinderen in de mijnen

o Vooral voor kuisheid van vrouwen te beschermen, hun baarmoeder dus In mijnen was het donker en er gebeurde veel dingen die niet konden

o Postnataal verlof werd niet betaaldo Als vrouwen te vroeg kan werken => kan leiden tot kinderen die misvormd worden o Maatregel werd genomen in een economische crisi, minder vrouwen op de markt =>

meer arbeid voor de mannen Vooral weer in voordeel voor de mannen

1900: zelfs sluiten van de arbeidscontracteno Beperkt belango = wet op arbeidsovereenkomsten, vrouwen zouden zelf arbeidsovereenkomsten

kunnen vaststellen, maar dit gebeurde echter al 1910: Vrouwen zouden kunnen stemmen en verkozen worden op de voorloper van

arbeidsrechtbank (werkrechtersraden)o Deze raden verkozen zelf hun leden en ook vrouwen kunne stemmen voor

werkrechters o Ze hadden dus eigenlijk al reeds kunnen stemmen op andere vlakken, maar dit is niet

gebeurdo Beperkt belang

Vrouwen werden minder betaald Rode draad:

o Niet uit feministische bewegingen gekomen, maar eerder uit arbeidersbewegingen

Strafrecht Handel in blanke slavinnen

o Prostitutie van blanke vrouwen

o Bv vrouwen mooie job in Brussel beloofd, maar eindigen in prostitutie Maatregelen hiertegen zijn er gekomen door Engels feminisme

Conclusie Belgisch feminisme was te braaf

VooruitgangNa WOI

Vrouwen krijgen: Actief stemrecht gemeenteraad Overal passief stemrecht

o Maar ze zijn meestal niet op eigen kracht in het parlement geraakt Vb verkozen omdat haar vader in het parlement overleden is

Toegang advocatuuro Olga Peniakoff nooit advocaat kunnen worden omdat ze gestorven is aan Spaanse

griep Toegang tot handelsrechtbanken en kunnen handelsrechter worden 1932 :

o Vrouw heeft het recht om wanneer haar man zijn werk niet goed genoeg doet (bestuur van de goederen van de echtgenoten), te protesteren bij de rechtbank.

o Aantal rechters die positief hiertegenover staan en die de vrouwen soms gelijk geveno Vb als man geld verkwist en niet goed beheert. Sommige rechters geven vrouw gelijk

Vooruitgang, maar algemene mentaliteit verandert niet Inconsequenties

o Madeleine schauvliege (afgestudeerd als 1e advocate in Gent) Latrelatie met Burgemeester Als ze zou trouwen, zou ze onder de maritale macht vallen en kon ze geen

contracten afsluiten, maar op de werkvloer kon ze wel advocate zijn er voor anderen afsluiten

= Vrouwen konden pleiten over contracten van een ander, maar zelf geen sluiten

=> Redelijk inconsequent Ondanks dat vrouwen voor andere vrouwen kunnen stemmen, stemmen ze voor mannen

omdat ze vonden dat deze beter waren (wtf????)

Vooruitgang, maar ook achteruitgang Bijvoorbeeld strafrecht: verbod over info over de verkoop van anticonceptiva Sociaal recht: crisis jaren 30

o Werkloze vrouwen kregen geen werkloosheidsuitkering, want er bestond een gemakkelijkere oplossing: zoek een man

o 1 beroep mochten vrouwen wel doen bij overheid: kuisvrouw Als de vrouwen de posities al vulden, oké Nieuwe posities: mannen Als man werkte: minder betaald omdat het extra loon niet nodig was

o Voorstel Rutten Wou verbieden dat vrouwen gingen werken ( het was een pater)

Impact WOII Toelating tot juridische beroepen Ze krijgen stemrecht

o Maar weer inconsequentieso En vrouwen stemmen voor mannen wegens de algemene mentaliteit dat ze het

beter weten

De eerste magistrate Genevieve Pevtschin

o Leven moet je niet kennenwas wel 1e belgsiche vertegenwoordiger in mensenrechtencommissie

Er zijn ook negatieve zakeno Uitsluiting uit de werkloosheido Vrouwen die thuis bleven en het huishouden deden kregen extra geld met het idee

dat ze dan meer thuis zouden blijveno Hogere lonen voor de mannen

=> minder vrouwen gaan werken en blijven thuis => het idee van de thuisblijvende vrouw van de jaren 50 = dichter bij Napoleontisch model

dan ooit

Burgerlijk recht 1958+1976 Maritale macht afgeschaft Handelingsonbekwaamheid werd afgeschaft

o Maar ze bleven handelingsonbevoegd Echte doorbraak in 1976 +1974: ook macht over kinderen

o In de praktijk altijd al gehado Mannen zijn pas beginnen interesseren in de kinderen het moment dat

echtscheidingen kwamen

Sociaal recht (ten tijde van gastarbeiders) Een zwangere vrouw moet beschermd en gesteund worden, anders gaat ze later misschien

niet willen werken Erkennen van het principe van gelijk loon

o Komt door stakingen van vrouwen over heel Europa over gelijke lonen

Strafrecht Regels i.v.m. anticonceptiva worden opgeheven (1973, pil sinds 1961)

o De pil was op de markt gekomen en officieel verboden. Eveneens verboden om er reclame over te maken, maar het was zo populair en werd zoveel gebruikt dat de wetgever in 1973 het afschafte en men reclame mocht maken en toeliet

Abortusverbod is afgeschaft in 1990

Publiekrecht Eerste vrouw in de regering

o Marguerite Legot-Deriemaecker (1965)

Verklaring van de doorbraak Vrouwen in de politiek

2e golf van feminisme (jaren 60 en 70) Europa heeft een belangrijke rol gespeeld in feminisme

Essentieel probleem Wetten maken is gemakkelijk, mentaliteit veranderen niet Recht veranderde de sociale mentaliteit niet. Het volgende bleef bestaan:

o Geweld tegen vrouweno Politieke ondervertegenwoordigingo Discriminaties op de werkvloer

Oplossing: recht gebruiken tegen de discriminatie => omgekeerde van vroeger (recht gebruiken om te discrimineren)

Geweld tegen vrouwen o 1989 strenge wetgever op verkrachting o 1997 strengere aanpak op huishoudelijk geweld

Politiek ondervertegenwoordiging o Quotawetten vanaf 1944

Discriminaties op de werkvloer o Wetten vanaf 1970o Hoogtepunt: 2002 artikelen tegen vrouwendiscriminatie in de grondwet

Probleem: dit allemaal toepassen in de praktijk

Recht tegen vrouwendiscriminatie Het verhaal gaat verder: 2011: quota in de raden van bestuur Opgelet:

o Geens niets voorzieno Reden: problemen liggen buiten klassieke wetboeken

Maar er is ook soms achteruitgang Vb berekening van de pensioenen? De regering heeft momenteel weinig vrouwen

Wat als de mannen achterblijven? Ongehuwde jonge juristes verdienen meer dan hun mannelijke collega’s Criminaliteit is vooral mannelijk Zelfmoord is veel meer bij mannen dan bij vrouwen Etc. Emancipatie is zeer recent Waarom is er discriminatie?

o Juridische argumenten zijn niet overtuigendo Enige reden: MANNELIJK CHAUVINISME

Vrouwen aan onze faculteit (niet echt te kennen) DE EERSTE: MADELEINE SCHAUVLIEGE, PAS IN 1912 MARGUERITE LEGOT-DERIEMAECKER: DE EERSTE VROUWELIJKE MINISTER EERSTE VROUW ALS PROF: GERDA DE BOCK (jaren 50) EERSTE VROUW ALS DECAAN: YVETTE MERCHIERS (midden jaren 90)

Sinds 2012: rector of vice-rector UGent moet een vrouw zijn

Europese en Belgische privaatsgeschiedenis 9/11/2017De familieBW van 1804: begrip familie komt niet voor

Er zijn verschillende afleidingen van familie vermeld, maar het begrip zelf niet Redenen waarom het niet erin staat (expres niet erin)

o Men wou familie er niet in omdat men deze kapot wou Pas in 1987 duikt het begrip voor de eerste keer op in BW En dit heeft belangrijke gevolgen gehad

o Als je het juridisch wil definiëren is er een probleem Er is geen definitie in ons recht Je zou je moeten beroepen op sociologen

Ze kunnen ons helpen door te stellen dat er varianten zijn in familie Kerngezin (vader, moeder en kinderen) Huisgemeenschap (vader, moeder, kinderen, grootouders, meid,

etc.) Uitgebreide (vader, moeder, oom, neef, tante, achternicht, etc.)

o Bestond niet in recht en men heeft dit genegeerd in het echte leven België en Frankrijk hebben laat onderzoek gehad

o Familie gaat achteruit Je kent niet meer iedereen van die grote familie

o Familie- en jeugdrechtbank Sectie van rechtbank van 1e aanleg Bevoegdheden niet belangrijk (niet echt te kennen dus)

Geens gaat hier niks aan veranderen

Verwantschap Nu:

o Bloedverwantschap Afstamming of gemeenschappelijke voorouder

o Aanverwantschap Huwelijk (denk schoonbroer en schoonzus)

o Adoptie Recht creëert dan een familieband

Vroeger was het anderso Romeinen: agnaten

Agnatische verwantschap: Zijn degene die onder zelfde pater familias gestaan zouden hebben, moest deze nog leven

Pater over een paar mensen, die overlijdt en de agnaten worden dus sui juris

Dit gaat in de mannelijke lijn Bv achternaam van de vader destijds, nu niet meer

Man trouwt met vrouw en huwelijk gebeurt niet met manus

Op dat moment is vrouw geen familie van haar eigen kinderen En dit wordt later een normale situatie

Man geen familie van zijn kinderen Als hij geen potestas heeft

o Ons oude recht Geen adoptie (bij de Romeinen wel)

Regel van de kerk: alleen god maakt een erfgenaam Het is voor hen voordeel, omdat ze dan zelf meer binnen zouden

krijgen als kinderloze mensen zouden overlijden. Die zouden dan bezittingen nalaten aan de kerk

Verwantschap is bv ook doopmeter en -peter Vroeger: je werd familie van hen en hun kinderen Vb

o Buurvrouw was je doopmetero Je wordt verliefd op zoono => aanverwanto => kunnen niet trouwen

Vb. Man en vrouw slapen samen => man wordt verwant van vrouwelijke verwanten => mag niet trouwen met iemand anders van die familie Kerkelijke redenering= 1 iets geprobeerd, andere niet kopen

Ascendenten (=voorouders) Overgrootouders, grootouders, ouders, kinderen Opgaande lijn

Descendenten (=afstammelingen) Kinderen, kleinkinderen, achterkleinkinderen Neergaande lijn

Rechte lijn Familie van iemand wegens afstamming

Zijlijn Je moet eerst stijgen en dan terugkeren X naar kind naar gem voorouder en dan terug beneden naar y

Verwantschap: afstand Je kan dichte en verre familie hebben Afstand

o In families zijn er gradeno En een graad is eigenlijk een generatieo Verschillende manier van tellen

Romeinse systeem is gelijk aan ons huidig systeem Germaanse systeem

o Parentelen-systeemo Oud-Germaans systeem

Romeinse systeem (indien je het niet weet: tekenen) Rechte lijn:

o Aantal geboorten tussen de 2 personen tellen Zijlijn

o 2 persoon heeft een gemeenschappelijke voorouder Tel voor eerst voor elk van hen tot aan deze voorouder en dan samentellen

o Ik en m’n neef 4 Neef of nicht, in strikte terminologie, zijn diegene die andere oom of tante

noemen. De andere zijn kozijnen

Canoniek systeem Rechte lijn

o Zelfde als Romeinse Zijlijn is verschillend van de Romeinse

o Stap 1 Terugtellen tot gemeenschappelijke voorouder Dan is het het grootste getal!! Vb

Ik en m’n tante = 2

Parentelensysteem Parentelen: Groep personen die bestaan uit een persoon en diens afstammelingen

o 1e parentelen X en afstammelingen

o 2e parentele Ouders van x en hun afstammelingen BEHALVE degene die in 1e parentele zit

o 3e parentele Grootouders van x en hun afstammelingen BEHALVE degene die in 1e en 2e

parentele zito 4e parentele

Overgrootouders van x en hun afstammelingen BEHALVE degene die in 1e, 2e en 3e parentele zit

Oud-Germaans (zie schema ppt) Men werkt men cirkels, maar je mag het graden noemen, maar dat is het niet Huisgemeenschap => tussen hen geen graad => X is gelijk aan zijn ouders, broers, zussen en

kinderen Telkens een stap verder

o Kinderen van x => kleinkinderen van xo Broers van x => kinderen van de broers van xo Ouders van x => ouders van de ouders van xo En zo verder

Je moet standaard ervan uitgaan dat X een man is o Dit staat voor man en vrouw, omdat zij 1 zijn

Bij zelfde afstand tot gemeenschappelijke voorouder (bij zijlijn) Canonieke graad = helft van Romeinse

o Gewoon verdubbelen om Romeinse maximaal te hebben

Oud-Germaanse = canonieke -1o Oud Germaanse +1 = canonieke

Belang Canonieke graden is bij trouwen

o Liefst zo klein mogelijke familie Germaanse graden is Erven

o Familie zo groot mogelijk

Grenzen van familie Romeinen: tot de 7e graad kan je niet trouwen, maar wel erven Later

o Trouwen Kerk gaat die regel overnemen van de Romeinen, maar Passen geen Romeinse graden, maar canonieke graden toe => wordt dus 14e Romeinse graad

o Erven: 4e graad canoniek, 3e Oud-Germaans, en maximaal 8e Romeins

o Zou beter omgekeerd zijn omdat je een kleine wil hebben voor trouwen en een grote voor te erven

Systemen wisselen o Trouwen:

4e graad canonieko Erven

7e graad canoniek BW van 1804: invloed van het oud recht

o Trouwen: 4e graad ROMEINSE GRADEN => halvering Je kan bv huwen met tante mits toestemming van minister van justitie

o Erven: 12e graad ROMEINSE GRADEN => 6e graad canoniek Vermindering van 1

1919o Erven wordt 4e graad Romeins

Reden: oorlog waarin er veel mensen overleden zijn => veel zoekwerk voor notarissen (was de uitleg) => verminderen

Maar echte reden was dat als er geen erfgenaam is in 4e graad, is het voor de staat

Evolutie van de familie Met ups-and-downs Romeinen

o Van een grote uitgebreide familie, naar klein aantal individuen Germanen

o Aanvankelijk grote familie Was interessant voor erfrecht en als men vete ging voeren, omdat ze daarop

konden vertrouwen Vroege middeleeuwen

o Aristocratie: grote familie Voerden nog steeds vete en dan is familie aan moeders en vaders kant Vooral nadruk op levenden van de zijlijn aan moeders en vaders kant, want

die kunnen meevechten = Cognatische familie

o Onvrijen Mogen niet erven of vetes voeren Niet interessant om grote families te hebben => kerngezin Belang is voor de moeder

Onvrijheid wordt doorgegeven van de moeder, omdat men hier zekerder is over de afstamming

Vanaf 1000 Lenen:

o Primo genetur Oudste zoon erft de lenen Belang ligt bij de vader, deze erft, deze heeft geld => Agnatische familie

We kijken alleen naar familie van de vaders kant Als moeder toch erfgenaam is of rijk is, kan haar kant van de familie toch

belangrijk zijn Soms als die vrouw dat is, kan de familienaam van de moeder toch

gebruikt worden. Vb Ganshof-Van der Meersch was procureur en vrouw kwam uit

prestigieuze familie en was hierbij laatste erfgenaam van ‘van der meersch’ en hij heeft haar naam bij genomen

Franse revolutieo Wil familie kapoto Macht moest in handen liggen van de staato Kerk hadden ze al geëlimineerdo Ze willen adellijke families weg, omdat ze hun plannen tegenstrijdeno Op lange termijn wel gelukt, in begin nieto Nu brokkelt zelf kerngezin af => niemand kent zijn neven of nichten nog goedo Wij zij nu aan het evolueren naar een systeem waar je je familie kiest

De naam Dient om aan te duiden en van anderen te onderscheiden Romeinen

o 3 namen o Praenomen, nomen, cognomen

Voornaam, achternaam, bijnaam Germanen

o 1 naamo => toont dat er een kleinere groep is

Vanaf 1000: 2 namen => Voornaam en familienaamo Er is een populariteit van christelijke namen

Er waren te veel mensen met dezelfde naam De naam ‘jan’ was heeeeel populair Vandaar ook ‘jean-jacques’ ‘jean-philippe’

Dit was om alsnog ook een onderscheid te maken o Opkomst van de agnatische familie:

Gaven voornaam door, maar er waren problemen Er was chaos vanwege de veel doorgegeven voornamen Raes al hier en Raes al daar

o Oplossing: Uitvinden van familienaam

Familienaam Kan uitgevonden worden op basis van

o Voornaamo Plaats van afkomsto Beroepsnaam: De Ruyver (betekende de rover) o Eigenschapo Koosnaamo Opgelet: volksetymologie

Vb Opsommer Iemand die hoopt op zomer

Aanvankelijk niet erfelijk Men kan het zelf veranderen Franse revolutie

o Altijd naam van de vadero Speciale procedure voor wijziging

2014: gelijkheidsbeginsel voor familienaamo Je kan zelf kiezen of je achternaam van vader, moeder of beide aanneemt

Huwelijk Plechtige overeenkomst (formaliteiten: ja woord op gemeentehuis uitwisselen), waardoor 2 personen

toetreden een wettelijke instelling om een verbonden leefgemeenschap te vormen Definitie: recent veranderd

o Tot 2003: verschillend geslachto Vanaf 2003: niet meer vereist dat verschillend geslacht is

Ons beeld van huwelijk is historisch gezien niet juist, er is enorm veel verandering geweest in huwelijk

Verschillende faseso Sociaal fenomeeno Later juridisch, maar geen contracto Vervolgens wel contract, maar niet altijd aanvaardo Pas 30-40 jaar geleden:

Contract en algemeen aanvaardo 2003: homohuwelijk

Huwelijk als sociaal gegeven Romeinen in de vroegste fase

Aanvankelijk beslist de pater of je moet huwen en eventueel wanneer je zou moeten scheiden

o Later zelf beslissen Het is niet juridisch, het is een sociaal gegeven

o Valt te vergelijken met nu een vriend hebben o Iedereen weet het, maar het heeft geen invloed op het recht

Maar er zijn juridische gevolgeno Belangrijk voor erven, burgerschap, etc.

Germanen Huwelijk is juridisch, maar geen contract Ze beslissen zelf of ze huwen of niet Voor de volksverhuizingen had je roofhuwelijk

o Er was een vrouw nodig, je pakte die mee en je trouwde daar meeo Het kan alle kanten uit

Kan slecht zijn of goed zijn o Maar je moest oppassen dat familie van de vrouw er niet bij was anders konden er

vetes zijn Koophuwelijk

o Vrouw werd gekocht uit een familieo Niet degene die trouwen regelen dit, de familievaders beslissen of er getrouwd mag

worden Koophuwelijk werd officiële huwelijk

o = joint venture De ene stopt er een dochter en de andere een zoon in

o Bedoeling is om 2 families te verbindeno Vaders sluiten contract, maar niet de huwerso Fasen

Contract sluiten = koop Verloving

Jongen betaalt aan familie van meisje om ermee te trouwen Als je dan niet meer trouwt kan er een vete zijn Omdat familie van het meisje zou dan eigenlijk zeggen dat het dan

beledigend is voor die dochter, men zou dan denken dat de dochter niet goed genoeg is

o Er is voor betaald, maar ze is niet gewild, de jongen moet haar niet hebben

Huwen Meestal groot feest bij meisje thuis Huwelijk ontstaat door bijzondere rechtshandeling: SEKS Maar er moeten getuigen zijn van die rechtshandeling

o Feestvierders komen kijken om bewijs te zien van de rechtshandeling

o Nog iets overgebleven van koophuwelijk Aanvankelijk betaalt jongen koopsom aan de vader Later zal de koopsom aan haar gegeven worden zodanig dat als man

overlijdt, zij toch kan overleven, maar niet nuttig terwijl man nog leeft, omdat zij niks erover te zeggen heeft

Daarna enkel symbolisch goudstukje, maar lastig om ermee rond te lopen => trouwring is een overblijfsel van het idee ‘hiermee ben je gekocht’

In 1e instantie alleen voor de vrouw

Later 2 soorten huwelijko Officiële huwelijk o Friedelehe (2e rangshuwelijk)

Lagere status van echtgenote: er moest niet voor betaald worden Maar Friedel (< Friudula): “liefde” => men dacht dat dit een huwelijk uit

liefde was, maar betwijfelbaar: rijke man trouwt met arme vrouw Mannen mochten collectie vrouwen hebben, niet zoals bij de romeinen waar ze maar 1

mochten hebben Er zijn ook andere vormen van samenleven

Het huwelijk als contract. De kerk en de liefde Zij vonden dat je mocht huwen met wie je zelf wou en niet met wie je familie zegt dat je

moet HUWELIJK IS EEN CONTRACT tussen mensen die trouwen en zij trouwen uit liefde => de familie heeft niets meer te zeggen EN de huwers hebben zelf de keuze en ze moeten

beide akkoord zijn. Kerk was voor monogamie Mannen die gewoon waren meerdere vrouwen te hebben, leggen zich hier niet gemakkelijk

bij neer Pas na val Karolingische rijk (10/11e eeuw) dat dit doordringt => kerk heeft monopolie op huwelijk

o Voor het huwelijk geldt dus canoniek rechto => zelfde over heel Europao Bevoegde rechtbanken zijn dus canonieke rechtbanken o Macht van de kerk wordt heel groot

Nu nog merk je dat kerk ooit de macht in handen hado Huwelijksrecht in Europa is praktisch overal hetzelfdeo Al meer dan 200 jaar lang moet je niet meer trouwen voor de kerk in België, maar

men doet dit alsnog Soms bleven oude praktijken voortbestaan

o Bv contract met de meid voor 7 jaar dat niet slechts gaat over kuisen 😉

Huwelijksleer van de kerk vóór Trente Het huwelijk is een contract Was het een consensueel of plechtig contract?

o Enkel akkoord of ook seks om huwelijk te hebben? 12e eeuw in Pavia (BELANGRIJK VOOR MANIEREN TE HUWEN)

o Een man en die mag logeren bij een van zijn vrienden o Het was winter en koud en hij ligt te bibbereno Er was een dochter van de gastheer die hem bij haar in bed uitnodigto Ze is iets te enthousiast en vader komt binneno => de gast zegt: geen probleem, ik zal met haar huweno Er was reeds een andere vrouw

Hij had haar al eens beloofd te trouwen en hij heeft al 3 kinderen ermee De 2 vrouwen zijn razend en trekken naar bisschop van Pavia

En deze weet niet wat te doen Hij stuurt een brief naar de Paus Alexander 3e (grote jurist) Stuurt decretale (met kracht van wet, pauselijke wet) terug ‘2 manieren om getrouwd te zijn’ volgens Alexander 3e

VERBA DE PRESENTIo Woorden van op dat momento Gewoon ja-woord uitwisseleno = consensueel systeem

VERBA DE FUTURO + COPULA CARNALISo Woorden voor de toekomst: ‘ik zal met je trouwen’o En je bent dan getrouwd als je seks hebt gehad o Eerst zeggen dat je zal trouwen en dan seks hebben o = formalistisch systeem

Wie is er dan nu getrouwd? Degene met de kinderen omdat zij de 1e was van wie de

voorwaarden voldaan zijn Je merkt dus wel dat Paus meer voor consensualisme is, maar hij laat het

andere ook toe Maar hij wil vooral de vrouw met de kinderen helpen, vooral voor de

kinderen en dat ze ervoor kan zorgen Het was enorm ingegeven door de concrete omstandigheden van de

zaak Het huwelijk kan wel nog ontbonden zijn als er na verba de presenti geen

seks is geweest.

Huwelijkssluiting Voordeel van de theorieën van de paus

o Er is een vlug huwelijko De vrouwen waar er al kinderen zijn, wil hij beschermen

Grondvereisten Huwelijksbeletselen= als er niet aan een voorwaarde voldaan is Verhinderende huwelijksbeletselen: geldig, maar onregelmatig

o Je zal dus boete krijgen Vernietigende huwelijksbeletselen: niet getrouwd

o Onbekwaamheid: leeftijd, impotentie, vorig huwelijk, religieuze redenen Leeftijd, vrouw minstens 12 jaar, maar eerder maandstonden zorgt ervoor

dat het vroeger kon en de man moest minstens 14 zijn Impotentie: wordt getest door eerbiedwaardige vrouwen voor hem te stellen

en ze moeten hem een erectie doen krijgen Lukt het niet: impotent en huwelijk nietig verklaard Man hertrouwd, daarmee wel seks en kinderen => kerkelijke

rechtbank stuurt hem terug naar 1e vrouw Clerici van lagere orde konden trouwen, maar dit kon en mocht maar 1 keer

Als je als vrouw hiermee trouwde was dat interessant, omdat hij wel goed voor je moest zorgen

Andere godsdienst Mocht niet huwen met iemand van andere godsdienst

o Gebrekkige toestemming: Geen toestemming, wilsgebreken = geen huwelijk => wilsgebreken

Bij geweld: er is geen huwelijko Vb verkrachting

Dwaling: er is geen huwelijk o Kwam voor omdat er vaak gearrangeerde huwelijken waren

=> vb. man stuurt dochter naar vriend in Spanje en i.p.v. die dochter huwt hij per ongeluk een ander die van de boot stapt

Bedrog: er is wel een huwelijko Als men wil huwen, zal men bedriegen o En mariage on trompe qui peut

o Relatie tussen echtgenoten : gaat zeer ver Vb

Niet meer met vrouwelijke aanverwanten: suprao Niet langer toestemming van de ouders nodig

Vormvereisten Kerkbannen (vooraf aankondigen) + huwelijk in facie ecclesie (in het voorportaal van de kerk)

o Pastoor (+getuigen): pastoor noteert dat er toestemming is gegeveno Rechterhanden in elkaar leggen en het ja-woord aan elkaar geven

Maar: clandestien huwelijk is geldig (wel boete)o Huwelijk dat niet gebeurt volgens de bovenbeschreven vormvereisten is clandestien

Onrechtmatig maar wel geldig => er zal een boete zijn Gevolg: komt vaak voor Voordelen: bevorderen huwelijk

o Willen zo weinig mogelijk ontucht dus stimuleren dat men zo vlug mogelijk trouwt Nadelen: geen registratie

o => moeilijkere bewijsvoeringo => een paradijs voor bigamisten

Niet geweten of iemand al dan niet getrouwd is

Dispensatie Kan soms

o Trouwen met familie in 6e canonieke graad mogelijk wanneer de paus het toelaato Niet in alle gevallen (met broer niet)

Maar dit kost veel geld En vaak verzet van de familie

Opvatting van de familie Huwelijk gebeurt niet uit liefde van de huwers

o Tegengestelde van de kerk Huwelijk is een alliantie van families

o Voorbeelden Maar huwelijk zonder akkoord is toch geldig, daarom

o Strafrechtelijke maatregeleno Erfrechtelijke maatregelen

Strafrecht Vrouwenroof en verleiding

o Begrippen Vrouwenroof: vrouw tegen haar zin meenemen om ermee te trouwen

(verkrachting) Verleiding: gebeurt met de instemming van de vrouw (samen weglopen)

o Zijn misdrijf tegen familie eerder dan tegen de vrouw Vrouwenroof: lijkt op verkrachting

o Voorwaarde van geroep Vrouw moet om hulp geroepen hebben Gevolg: indien er geen getuigen waren dat de vrouw om hulp geroepen had

geen verkrachting, geen vrouwenroof o Straf

Onthoofding met de plank o Ontkomen aan straf

Beiden opsluiten -> man staat klaar voor onthoofding. Men laat de vrouw vrij: indien zij naar de man stapte, was het verleiding en moest ze met hem trouwen. Indien ze terugkeerde naar haar familie, werd de man onthoofd.

Verleidingo Straf: verbanning

Tenzij bij minderjarige dan kan dit de doodstraf zijn Alleen van mannen t.o.v. vrouwen strafbaar

o Uitzondering in Brugge: hier kan het ook omgekeerd

Erfrecht Verlies goederen en erfrecht t.v.v. familie

o Voor vrouwen die geroofd/verleid zijn Bescherming van de familie staat dus voorop Maar weinig succesvolle maatregelen

o Voorbeeld: Boudewijn en Juditho Voorbeeld: Boulogne

Trente: 1563 Algemeen kader: contrareformatie

o Reactie op de kritiek van de protestanten op de clandestiene huwelijken en de problemen die ze meebrachten

Voortaan is huwelijk een plechtig contract (formaliteiteno Voorwaarden

Drie zondagen voordien moet de pastoor het huwelijk aankondigen (in totaal 3 voorafgaande aankondigingen

Huwelijk voor pastoor en 2 getuigen Registratie van de huwelijken in huwelijksregister

o Gevolgen Cf boek

Maar het huwelijk blijft vooral een zaak over huwers zelf

Tussenkomst overheid voor verlichting: marginaal Begint in de richting te gaan van een burgerlijk huwelijk maar het blijft toch nog volledig in

handen van de kerko De overheid is tegen de geldverspilling op het huwelijksfeest (feest dat 2 a 3 dagen duurt met ongeveer

600 genodigden; was soms meer een orgie dan wat anders) en gaat wetten afvaardigen om dit feest te begrenzen.

o De overheid treedt ook tegen de charivari (= ketelmuziek): plagerijen / pesterijen.

Het burgerlijk huwelijk Opvattingen verlichting

o Tegen de kerk (element van duister) o Huwelijk moet geregeld worden door de staat en niet door de kerk

Edict van Jozef II uit 1784: Burgerlijk huwelijk, maaro Blijft beperkt

Huwelijk gebeurt nog altijd voor de pastooro Maar eventuele rechtszaken komen voor de (burgerlijke) rechtbankeno Tussenkomst van de ouders is vereist bij huwelijk (indien jonger dan 25 jaar)

Franse revolutieo Definitieve secularisering van het huwelijko Er is een echt burgerlijk huwelijk

Voortaan huwen in gemeentehuis voor de beambte van burgerlijke stand Vb burgemeester, schepen die de burgemeester vervangt

o Liberté, égalité en fraternité => Vrijheid om te trouwen, u beslist alleen, niet uw ouders. Daar is de Franse revolutie het volkomen eens met de kerk. Al die maatregelen in het erf- en strafrecht worden afgeschaft (uiteraard blijft verkrachting wel strafbaar).

o <> Er is inderdaad een burgerlijk huwelijk maar men heeft eigenlijk het kerkelijk huwelijksrecht gekopieerd mits enkele dingen eruit te gooien. De rechtsregels worden grotendeels overgenomen, de manier waarop is grotendeels dezelfde.

BW van 1804: triomf van de familieDe basisregel: Franse revolutie is progressief, maar Napoleon draait altijd klok wat terug

Ligt net zoals Franse revolutie in lijn van kerkelijk recht Maar er zijn uitzonderingen

o Voorrang op burgerlijk huwelijko Vereiste toestemming van ouders omdat napoleon geen voorstander is van vrijheid

Jonger dan 21/25 Minderjarig: begrijpelijk dat ouders moeten toestemmen 25 mannen: mannen onder de 25 moesten ook nog toestemming

vragen aan hun ouders Moeder zegt ja en vader zegt nee het is nee Vrouwen 21

Jonger dan 30 Voor u gaat trouwen naar notaris die akte van eerbied moet

opmaken om op te sturen naar uw ouders. Bij ontvangst en indien zij het niet eens zijn, kunnen de ouders naar de rechtbank stappen om de rechter te verzoeken het huwelijk te verbieden

Ouder dan 30 Akte van eerbied nodig, maar ouders konden niet meer naar de

rechtbanko => Extra formaliteiten die veel tijd in beslag nemen om

familie tijd te geven op zoon/dochter in te spelen => geen echte vrijheid (generaal napoleon

Evolutie na 1804 Geleidelijke terugkeer van vrijheid

o Akte van eerbied heeft lang overleefd Maar tot 1983: niet altijd vrijheid Dus het idee dat huwelijk uit liefde gebeurde was er pas VOLLEDIG sinds 1983

Homohuwelijk in 2003 Technisch juridisch gemakkelijk, amper veranderingen

o Enkel woorden “van verschillend geslacht” schrappen in Bw en art 1 verandereno Maatschappelijk weinig problemen in België, dit in tegenstelling tot de VS waar er nu

nog discussies zijn Er zijn nog vragen

o Nog verder veranderen? o Heeft huwelijk nog zin? (Cf. Swennen: het huwelijk afschaffen?)

Concurrentie van samenwonen buiten het huwelijk 1998 wettelijk samenwonen

o Reden: toen nog geen homohuwelijk (ingevoerd omdat men het homohuwelijk toen nog niet wou invoeren)

o Nadeel: minder beschermdo Gevolg: evolutie naar tweederangshuwelijk

Cf wet van 28 maart 2007: beperkt erfrechtWanneer een van de twee overlijdt, krijgt men toch al de gezinswoning en het vruchtgebruik erop

o Sinds 2013: meer wettelijk samenwonen dan huweno Vraag: zinvol? Want meestal

Wettig samenwonen als test voor huwelijk Feitelijk samenwonen

Feitelijk samenwoneno Nog minder bescherming o Gevolg: ook hier is er een schreeuw om meer beschermingo Oplossing: herinvoeren van het Romeins huwelijk => altijd

gevolgen koppelen aan samenwonen

Geens Eerder denken in Romeinse zin: altijd gevolgen koppel aan bepaalde periode van

samenwonen maar wel met een opt-outo Wat Geens zou willen Als we samenwonen, na bv. een jaar de gevolgen van het

huwelijk toepassen maar met een uitdrukkelijke opt-out o Prof Heirbaut is voorstander

Maar politiek niet haalbaaro Naar alle waarschijnlijkheid zal hij dit niet halen

EchtscheidingRomeinen en Germanen

Romeinen: echtscheidingen = verstotingo Geen formaliteiten: moest haar gewoon aan de deur zetten o Aanvankelijk alleen mogelijk door de mano Later kon ook de vrouw haar man verstoten + in onderlinge overeenkomst o Waren de kampioenen van echtscheidingen

Germanen (vroege ME): echtscheiding vooral voor de man, maaro Man kan zijn vrouw verstoten, maar niet omgekeerd o Geen goede reden dan kan haar (indien ze machtig zijn) familie een vete beginnen.

Goede redenen: Ze brengt geen kinderen voort of ze brengt niet de juiste (lees: geen jongens)

voort Het is een heks

o Soms speelt recht geen rol o Geen vrouwvriendelijke periode. Sommige Germanen sloegen vrouw dood i.p.v. te

verstoten (verstoten = geluk) Vrouwen mogen dus van geluk spreken als ze gewoon verstoten worden

De vroege kerk Kerk: huwelijk is onverbreekbaar

o “Wat God verbonden heeft, zal de mens niet scheiden” Maar: onduidelijkheid bij de vroege kerk

o Aanvankelijk was het niet zo dat men echtscheidingen not done vond: De vroege kerk komt op in het Romeinse recht, bij de Romeinen zijn er veel

echtscheidingen, dus de kerkelijke basisgedachte met betrekking tot echtscheidingen dringt nog niet echt door

o Opvatting is pas later opgekomen: begin 5de eeuw

De middeleeuwse kerk: triomf van de onontbindbaarheid van het huwelijk

Augustinus (4e eeuw)o Huwelijk wordt onontbindbaar

Maar het doordringt pas een eindje later effectief door in de gehele kerk (8e tot 11e eeuw)

Buiten de kerk was er aanvankelijk weerstand tegen onontbindbaarheido 2 voorbeelden

Vrouwen van Lotharius II Niet te kennen

Rond 1200 breekt het definitief door: duidelijk vast dat niemand meer uit de echt kan scheiden

o => Vrouwen van Filips II August Isabella, Ingeborg en Anges Eenmaal getrouwd, kan je niet meer terug !

Europese en Belgische privaatsgeschiedenis 14 en 16 november 2017Omzeilen echtscheidingsverbod

Niet bestaan van een huwelijko = beweren dat er geen huwelijk waso Geen bewijs mogelijk

Clandestiene huwelijken zijn vaak niet te bewijzeno Geen bijslaap

Huwelijk kan men bewijzen, maar geen bewijs van bijslaap Geen bijslaap: huwelijk kan nog steeds ontbonden worden

o Plots ontdekken van een huwelijksbeletsel ‘Plots’ is er een huwelijksbeletsel waarvan je eigenlijk al wist Vb: familielid

Lange afwezigheid echtgenoot Intreden in klooster

o Indien beiden in klooster is het huwelijk ontbonden Praktijk

o Moorden o Weglopen

Substituut voor echtscheiding Apart wonen

o Separatio quoad torum et mensamo Separatio quoad bona et habitationem

Verplicht nog op regelmatige tijdstippen seks met elkaar te hebben zodat er kinderen kunnen komen

Hebben beperkte gevolgen Tussenkomst van de rechter is vereist

o Kerkelijke rechter streeft naar verzoening Is bereid om daar zeer ver in te gaan

o Staat scheiding slechts toe in bepaalde gevallen Gezamenlijk naar de rechter: zelden, maar dit is een grote leugen

OT Eenzijdig: bij fornicatio (wettelijk: ‘ontucht’)

BF Meestal vrouw die de man beschuldigt en de man bekent (eigenlijk niet waar), maar

dan gaat de kerkelijke rechter de scheiding toestaan en is men van elkaar af. Betekenis: onderscheid

o Fornicatio carnalis: lichamelijke ontucht Overspel, etc.

o Fornicatio spiritualis: geestelijke ontucht Man slaat vrouw, ketterij Grote vrijheid voor kerkelijke rechter: slecht

karakter, etc.

Nadeliger voor vrouwo Bij vrouw met andere man: sowieso overspelo Bij man: in principe niet, tenzij zeer openlijk (zie supra)

Franse revolutie Kent wel echtscheiding Zeer soepele wetgeving

o Onderlinge toestemming Tekenen van papier op gemeentehuis

o Op grond van een bepaald feit Veel echtscheidingen

o Dit omdat het gemakkelijker was

BW van 1804 Commissie wil echtscheidingen inperken

o Mocht niet van Napoleon Deze wou zelf van zijn vrouw af omdat hij een erfgenaam wou

Resultaat: behoud van echtscheiding met terugkeer naar de principes van het kerkelijk rechto Omdat kerkelijk recht de scheiding zo beperkt mogelijk doeto Scheiding naast echtscheiding

Scheiding van tafel en bed wordt opnieuw ingevoerd o Regeling echtscheiding is gebaseerd op kerkelijke scheiding van tafel en bed

Tussenkomst rechter vereist EOT: streven naar verzoening: lastige procedure, vooral bij EOT

(echtscheiding bij onderlinge toestemming) Hindernissenparcours Lastige procedure

o 6x naar Rechtbank van 1e aanleg gaan is vereisto Toestemming van ouderso Als je kinderen hebt, gaat de helft van je goederen naar die

kinderen Resultaat: weinig scheidingen

EBF: slechts in 3 gevallen (echtscheiding bij fornicatio) Overspel

o Strenger voor vrouw dan voor man (man: enkel in bijzit, zie supra)

Gewelddaden, mishandelingen en grove beledigingen (heeeeeel grof)

Veroordeling tot infamerende straf BELANGRIJK: straf voor fout

o Onderhoudsuitkering Niet als een straf

=> gevolg: aantal echtscheidingen daalt drastisch

Echtscheiding 1804-2007 Versoepeling vanaf jaren 30 door

o Gewijzigde sociale opvattingeno Lastige procedure schrikt mensen niet af (verlies van het effect)o Emancipatie van de vrouw

Echtscheiden had vooral belang voor de vrouwo Ontwikkeling van de sociale zekerheid

Voornamelijk vrouwen durfden geen scheiding aanvragen uit angst om zonder bestaansmiddelen te komen

Veranderingeno Geen EBF meer bij veroordeling

Landverraad, want anders te veel echtscheidingeno Geen discriminatie meer bij overspel vanaf jaren 70

Let wel: zal nog enige tijd strafrechtelijk aangepakt worden Betrappen kon je lange tijd laten doen door politie en deurwaarder

o Invoering EFS jaren 70 Echtscheiding op grond van een feitelijke scheiding Lange periode apart leven en huwelijk heeft geen zin meer Vb gevangenis

o Soepelere procedureo Verruimen grove beledigingen

Beoordeling door de rechter: werd vaak aanvaardo Onderhoudsuitkering wordt meer alimentair

Sinds 1/9/2007 (wet van 27/4/2007) Geen EBF en echtscheiding op grond van feitelijke scheiding meer Twee gronden van echtscheiding

o EOT (echtscheiding op grond van onderlinge toestemming) : volledig akkoord is vereist

o EOO (echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting): volledig akkoord is niet vereist

kan ook wanneer slechts 1 echtgenoot einde van huwelijk wil niet langer een fout criterium Onderhoudsuitkering

In principe gericht op behoeftigheid: voor degene die door de echtscheiding in problemen zou komen

Niet langer dan de duur van het huwelijk = beperking in tijdo Sloot aan bij rechtspraak van die tijd en deed afstand van

idee dat uitkering straf was voor schuldige echtgenoot

Latere wijzigingen 2011: EOO geen persoonlijk verschijning meer met het oog op bemiddeling Geens: ook afschaffen bij EOT

ToekomstNood aan verdere hervormingen

Geen tussenkomst meer van de rechter bij EOT Fout geheel uitschakelen bij EOO, want het is nu nog steeds onderhuids aanwezig

o Afschaffing was de bedoeling in 2007, maar is via een achterdeur opnieuw binnengehaald

o Onderhoudsuitkering o.b.v behoeftigheid (degene die er het meest nood aan heeft), maar verweer door de onderhoudsplichtige is mogelijk via het aantonen van een fout in hoofde van de ander

o De rechter kan het verzoek van uitkering van behoeftige echtgenoot weigeren, wanneer deze een zware fout heeft begaan die samenleven onmogelijk maken

Bovendien kan een behoeftige echtgenoot die veroordeeld is geweest voor partnergeweld geen uitkering krijgen

‘partnergeweld’ speelt sinds 2003 een grote rol bij de toebedeling van de gezinswoning

Afschaffing van scheiding van tafel en bed (hierbij wil men niet tegen mensen zeggen dat men gescheiden is)

o Zal niet vaak meer voorkomen

Conclusie Veranderen in België duurt lang Probleem: echtscheiding blijft relatief goed geregeld, maar niet uit elkaar gaan bij

samenwoneno Minder huwelijken en consequenties bij het uit elkaar gaan na samenwoneno Relatievermogensrecht

Komt van Geens Zal wellicht niet doorkomen omdat er veel tegenkanting is van de Walen

Ze zeggen dat het ingaat tegen de vrijheid Dus: goede regeling komt er op het moment dat ze geen zin meer heeft

Mogelijke oplossingen Geens: relatievermogensrecht

o Altijd gevolgen koppelen aan bepaalde periode van samenwonen, maar wel met een opt-out

o Maar: politiek niet haalbaaro Eventueel een oplossing via andere rechtsfiguren

Denk aan ongerechtvaardigde verrijking

Zakenrecht = relatief abstract recht !Basisbegrippen van het hedendaags zakenrecht zijn toegepast op het verleden vaak anachronismen

Personen- en familierecht <> vermogensrecht Er is een praktisch verschil En eveneens een juridisch verschil

o Objectief recht: rechtsregelo Subjectief regel: belang

Patrimoniale recht Vermogensrecht Op geld waardeerbare rechten Vermogensrecht is sterk door de Romeinen beinvloed

Extra-patrimoniale rechten: Personen- en familierecht Niet overdraagbaar, niet op geld waardeerbaar Niet echt door de Romeinen beinvloed muv adoptie

Verschil tussen beide is of het in geld waardeerbaar iso Begrip vermogen (patrimonium)

Rechten

Verplichtingen o Objectieve recht bevat subjectieve recht

Indeling vermogensrecht patrimoniale rechten 1. Zakenrecht met zakelijke rechten

a. onmiddellijke heerschappij over een bepaald goed (zonder tussenkomst van ander: geen vraag aan andere) – HIER

2. Verbintenissenrecht met vorderingena. geven recht op prestatie van een andere persoon (doen, niet doen, geven)

i. zakelijke rechten zijn voordeliger3. Recht van de intellectuele eigendom met intellectuele rechten

a. exclusief exploitatierecht op creatie van de menselijke geest

code civil: alle vermogensrecht in boek III <> NBW I Algemeen deel II Personen- familie en relatievermogensrecht III Zakenrecht IV Erfrecht, schenkingen en testamenten V. Verbintenissen VI. Bijzondere overeenkomsten VII. Zekerheden VIII. Bewijsrecht IX. Verjaring

Verjaring enzovoort: eigenlijk in boek I=> algemeen deel

Toekomst: indeling NBW wordt ingewikkelder, wat eigenlijk niet logisch is

Opmerking intellectuele rechten Zitten in WER en behandelen we dus niet

Zakenrecht = zakelijke recht op goederen

Geen interesse in zaken die niet vatbaar zijn voor toe-eigening Wel vatbaar voor toe-eigening zijn goederen, maar zij omvatten ook een onstoffelijk

element: rechten => goederen: zowel rechten als zaken die vatbaar zijn voor toe-eigendom

Zakenrecht = zakelijke recht op goederen Eerste onderscheid

o Eigendomsrecht <> andere zakelijke rechten

o Eigendomsrecht: hoogste recht (alles doen, tenzij het verboden is) Tweede onderscheid

o Zakelijke genotsrechten <> zakelijke zekerhedeno Hypotheek: typisch voorbeeld van een zakelijke zekerheid => geven van recht op

geldwaarde van de zaak bij gedwongen verkoop

Zakenrecht Numerus clausus Volgrecht Voorkeurrecht Je moet hiermee oppassen

o Volgrecht en voorkeurrecht zijn niet absoluut

NBW Huidige regels zijn niet meer aangepast aan deze tijd

o => we moeten ze moderniseren Bepaalde stukken moeten worden samengevoegd

o Bijvoorbeeld burenrecht Extravaganten integreren

o Bijvoorbeeld: erfpacht en opstal, maar niet intellectuele eigendomsrechten anders verstoren we WER

Boek III zal een algemene titel bevatteno Met daarin algemene bepalingen die gelden voor alle zakelijke rechten

Hedendaags en Romeins zakenrechtNU ROMEINEN Subjectief recht Actio Personen- en familierecht <>

vermogensrecht Personen- en familierecht, vermogensrecht

en procesrecht Er is een verschil tussen personen- en

familierecht en het vermogensrecht. Bij ons is er het verschil dat het ene op geld waardeerbaar is en het ander niet

Bij de Romeinen was er geen onderscheid. Je kon bijvoorbeeld een vrouw kopen

Vermogensrecht is het verbintenissenrecht, zakenrecht en intellectuele eigendomsrecht

Vermogensrecht en erfrecht, maar intellectuele eigendomsrecht bestond niet, maar wel erfrecht

Zakelijk recht <> vorderingsrecht Actio in rem <> actio in personam Zakelijke rechten op goederen Zakelijke rechten op zaken Verder onderscheid Geen onderscheid

Gelijkenissen o Numerus clausus, niet altijd voorkeurrecht en volgrecht

Alle begrippen van het zakelijk recht: wij passen dit ook toe op rechten, Romeinen enkel op zaken (stoffelijke dingen)

EXAMEN: bij vergelijkingen zowel gelijkenissen als verschillen geven

Actiones in rem Actiones in personam Betreft het recht op een zaak Betreft het recht op een persoon Tegen iedereen Tegen 1 bepaalde persoon Geen band met de tegenpartij nodig Band met de tegenpartij is nodig

Essentieel verschil

o Een actio in rem is GEEN zakelijk recht, het is namelijk iemand die beweert dat hij een zakelijk recht heeft

o => actio praetor is voorafgaand aan een proces waarin er beslist wordt of die persoon dat recht ook effectief heeft

o Idem met actiones in personam: iemand die beweert dat hij dat recht heeft, maar hij/zij heeft het daarom nog niet

Vbo Actiones in rem: “iedereen moet van mijn gsm blijven”o Actiones in personam: “afspraak met de persoon dat die persoon de tuin komt

opruimen”

Van actiones naar rechten Romeinen

o Actio in rem Soort zakelijk recht

o Actio in personam Soort vorderingsrecht

ME o Systeem zonder actiones waarin men een onderscheid maakte tussen zakelijk en

vorderingsrechto Wij namen dit systeem over en soms ook de latijnse termen

Jus in rem: recht op een zaak Jus in personam: recht op een persoon Jus ad rem (obtinendam)

Recht op levering van een zaak/ recht om een bepaalde zaak te verkrijgen

o Subcategorie van jus in personam: recht op prestatie (recht op levering), maar houdt wel verband met een zaak

o Het is er gekomen door de noden van die tijdo In deze categorie verkrijgt de houder van het recht op

levering van een bepaalde zaak de rechten van de houder van een zakelijk recht maar alleen tegenover de persoon die hem die zaak moet leveren

Beperkt aantal rechten, maar belangrijk voor de ME maatschappij

o De categorie verdween, maar de term jus ad rem bleef behouden

Gebruikt voor alle vorderingsrechten ipv een specifieke categorie

De overkoepelende term jus in personam raakte in onbruik

Nu:o jus in rem: zakelijk rechto Jus ad rem = vroegere jus in personam: vorderingsrecht

Soorten zaken Mobilis (verplaatsbaar)/ immobilis (niet verplaatsbaar)

o = roerend en onroerend van nu qua terminologieo ≠ roerend en onroerend van nu qua inhoud

o = Cateil en Erve qua inhoudo “ etiket is Romeins, de doos is Middeleeuws”

Hoe we het benoemen komt van bij de Romeinen, maar de inhoud die we eraan geven komt van de Middeleeuwen

NBW BW 1804: nadruk op onroerend + lichamelijk NBW: meer aandacht voor roerend + onlichamelijk

Soorten zaken Belangrijkste verdeling was

o Res in patrimonio (nostro) (=zaken in ons vermogen): zaken die tot het vermogen van een prive persoon konden behoren

o Res extra patrimonium (=zaken buiten ons vermogen): zaken die niet tot het vermogen van een prive persoon konden behoren

In commercio (binnen de handel)/ extra commercium (buiten de handel) o Res communes omnium: aan alleno Res divini juris: rechten van godo Overheidsgoederen: goederen van de overheid

Res mancipi/ res nec mancipi o Primitieve oorsprong: agrarisch

Res mancipi: alle dingen die voor de primitieve boer in het vroege Rome van belang zijn

Niet zomaar vervreemden, moest via een speciale procedureo De mancipatio (extra garanties bij overdracht omdat ze

belangrijk zijn) Niet-naleving: geldige koop, maar bewijsproblemen van

eigendomsrecht en wachten op de verjaringstermijn Res nec mancipi: niet van belang

o Probleemgevallen Olifanten en kamelen Getemde dieren

Reden problemen is vanwege het oud onderscheid Last en trekdieren zijn res mancipi, maar olifanten en kamelen

kenden ze niet => geen res mancipio Veroudering + afschaffing

Genus-zaken/species-zaken o Genus: vervangbare zaak

Zaken die door een andere zaak van dezelfde soort kunnen worden vervangen. Geen individualiteit

o Species: niet-vervangbare zaak Zaken die omwille van hun individuele kenmerken niet vervangen kunnen

worden Verbruikbaar/niet-verbruikbaar

o Verbruikbare zaken Zaken die bij het eerste gebruik tenietgaan of in waarde dalen

o niet-verbruikbare zaken zaken die niet of slechts na lang gebruik in waarde tenietgaan

o Belang voor lening

Bruikleen: niet-vervangbaar Verbruikleen: vervangbaar

Pars/ accesorium/ principale o Pars: deel

essentieel onderdeel: zonder functioneert het nieto Accesorium: bijzaak

Het hoort ergens bij, maar zonder het accesorium kan het ook bestaano Principale: hoofdzaako Accesorium sequitur principale: bijzaak volgt de hoofdzaak

Vruchten: burgerlijke en natuurlijke o Vruchten zijn zaken die periodiek door exploitatie uit andere zaken gewonnen

worden Natuurlijke: diegene die in de natuur ontstaan (bijvoorbeeld appels van een

appelboom) Burgerlijke: geldzaken (bijvoorbeeld huur- en pachtgelden)

Dividenden en interesten nog niet bij de Romeinen, omdat dit opbrengsten zijn van schuldvorderingen en dat zijn rechten => Romeinen hadden geen rechten maar actiones

De termen natuurlijke en burgerlijke vruchten komen van de ME

Eigendom, bezit en detentieheilige drievuldigheid van het zakenrecht

Eigendom: recht, men kan alles doen, tenzij het verboden is Bezit: feitelijke macht + schijn van eigendom: waaran recht bepaalde rechtsgevolgen

koppelt Detentie: feitelijke macht zonder schijn van eigendom (=een feit): heeft nooit

rechtsgevolgen

Het aantal gebruikte begrippen Bij ons, juristen, zijn dat er: 3 Bij de gewone mensen maar: 1 Hoe ga je van 1 naar 3? Primitieve situatie

o Ik heb iets: 1 begripo Gevolg: gevaar voor anarchieo Daarom: vroegste Romeins recht: 2 begrippen

Detentie (feit) Usus (recht)

Ruimer dan gebruik: elk zakelijk genotsrecht

Ontstaan 3 begrippen bij de Romeinen In een eerste fase van RORE was er geen onderscheid en was het 1 pot nat. Een volgende fase, het oudste RORE

aan ons bekend, ontwikkelt men ‘usus’ (gebruik). Hieronder valt elk gebruik van een zaak dat door het recht beschermd wordt. Men gaat dus vooruit: tegenover het loutere feit (detentie) staat nu een recht, usus (er zijn dus 2 categorieen)

Soorten usus (vroegste RORE) Bepaald (zaak op slechts één of een beperkt aantal manier te gebruiken) Onbepaald (zaak op alle mogelijke manieren gebruiken), namelijk:

o Vorm van gebruik die door het recht beschermd wordt tegen iedereen. Het kan afgedwongen worden door een actio. Houder heeft dus een actio

Hoogste ususo vormen van gebruik die door het recht beschermd moeten worden tegen personen

met een lager recht, maar niet tegen personen met een hoger recht. Deze lagere vormen van usus kunnen afgedwongen worden met een ander rechtsmiddel dan een actio

Hogere usus Laagste usus

Verdere evolutieo 2e eeuw v.C.: Usus met actio wordt dominium

Hoogste vorm van onbepaalde usus wordt vanaf nu dominium genoemd. Belangrijkste kenmerk is dat er een afdwingbaarheid is via actio

o Ontstaan van possessio Systeem stond los van usus, en het had enkel betrekking op staatsgrond en

niet op private gronden. Particulieren mochten wel gebruik maken van deze staatsgronden. Er was bescherming door interdicten (speciale praetoriaanse rechtsmiddelen)

Viel te vergelijken met lagere usus omwille van het feit dat de private gebruikers van een staatsgrond net zoals de personen met een lagere usus, niet het hoogste recht hadden op de grond die ze gebruikten

Uitbreiding possessio Possessio staatsgrond werd minder belangrijk

o Maar de term ‘possessio’ en de bijbehorend interdicten werden ook gebruikt voor gronden in privebezit

Interdicten voor andere goederen dan gronden, maar voor alle zakeno Gevolg: dominium, possessio, detentie

Romeinen NuDominium EigendomPossessio BezitDetentie detentie

Verschil praktisch Verschil Actio RechtInterdict Feit met schijn van recht/ Louter feitGeen bescherming /

Voordelen van possessio/bezit Onderscheid tussen dominium/eigendom en possessio/bezit lijkt overbodig, maar er is een

oplossing voor vele problemen van het dominium/eigendom via possessio/bezit (cf p 259 onderaan)

Mensen zonder dominium <> hebben vaak wel possessioo Possessio kan eigendom worden: materieelrechtelijke functie van bezit

Problemen bij eigendomsbewijs: er is sneller bewijs bij bezito Politionele functie van bezit: snelle beschermingo Processuele functie van bezit: ander moet eigendom bewijzen

Bezit: 2 mogelijkheden, maar wat is het belang van bezit? Bezit + eigenaar

o U bent al eigenaar dus waarom zou je dan nog bezit nodig hebben? Bezit + geen eigenaar

o Wat bent u met uw bezit? Indien er een proces is tegen de eigenaar verliest u. Belang 1: Er zijn mensen die geen eigendom kunnen hebben: voor hen is possessio nuttig Belang 2: doordat u possesio hebt, kunt u dominium verkrijgen (verkrijgende verjaring) = materieelrechtelijke functie van bezit Eigendom bewijzen?

o Meteen bewijzen o Problemen (meestal)

Recht kunnen bewijzen, maar het duurt zeer lang Getuige niet in het land.. Eigendom is moeilijker te bewijzen; bezit is makkelijk te bewijzen (feitelijke

macht + intentioneel element) dus snel bescherming van het rechto snel geholpen door het recht: politionele functie van bezit

Proces: als geen van de het eigendom kan bewijzen, zal de rechter het toewijzen aan de bezitter

Niet kunnen bewijzen

Vergelijking van dominium met ons eigendomDominium EigendomAbsoluut = AbsoluutAlgemeenUsus, fructus, abusus

= AlgemeenUsus, fructus, abusus

Exclusief, cf. condominium = Exclusief, cf. condominiumVoortdurend uitzonderingen = Voortdurend uitzonderingenNiet onbeperkt-immissio-wet

= Niet onbeperkt-burenhinder (<immissio)-wet

Enkel op zaken (stoffelijke) ≠ op zaken en rechtenIs concreet ≠ is abstractGeen speciale positie ≠ is koning zakenrechtMinder beperkingen ≠ meer beperkingenVerschillende soorten ≠ een soort

Absoluut: geldt t.o.v. heel de wereld o Moeilijk te bewijzen: je moet bewijzen dat je een beter recht hebt dan heel de

wereld (?) Algemeen: onbepaald

o Je kan geen lijst maken van wat je allemaal mag doen o Let op! Onbepaald ≠ onbeperkto Uitdrukking: usus (gebruik), fuctus (u hebt er de vruchten van), abusus (verbruik: je

kan beslissen over de bestemming ervan “ook kunnen vernietigen”, maar hedendaagse auteurs zullen dat anders beschrijven)

Uitdrukking niet van de Romeinen! Maar van de 16de eeuw! Exclusief

o Er kan maar 1 eigenaar zijn o Mede-eigenaar: men moet als groep gezamenlijk beslissen

= condominium (middeleeuwse term) Voortdurend

o Hedendaagse uitzonderingen: erfpacht en opstal (voor zover men dit beschouwt als een onderdeel van eigendom)

Niet onbeperkt!o Grenzen aan eigendom

Ook bij de Romeinen, maar minder Immissio-verbod (stinkkaasfabriek): iets niet laten binnendringen bij

een ander dat een overdreven hinder was (rekening houden met uw buren)

o BW 1804: geen burenhinder (had men niet aan gedacht: toen niet zoveel burenhinder), maar door industriële revolutie: héél veel burenhinder

Rechter gebruikte Romeins recht Rekening houden met het eigendom van een ander: “uw eigendomsrecht

eindigt waar dat van een ander begint”

Soorten eigendom bij de Romeinen Dominium

o Behoort tot het jus civileo Romeinse begrip van dominium betreft alleen zaken, stoffelijke

vermogensbestanddelen terwijl het bij ons nu ook op rechten kan slaan. o Bij de Romeinen is het begrip: degene die de bijbehorende actio heeft, is dominus.

Alleen een Romein kan dominium hebben Peregrineneigendom , want dominium is enkel voor de Romeinen

o Peregrini hebben zowat hetzelfde recht, maar geen dominiumo Het verdwijnt vanaf 212 n.C., omdat alle inwoners van het rijk Romeinen worden

Provinciale eigendom , want dominium is enkel op roerende goederen en gronden in Italieo Behoren sowieso aan de Romeinse Staat en privepersoon kon dus geen dominium erover hebbeno Particulieren konden over provinciale gronden wel een recht hebben dat vergelijkbaar was met het

dominiumo Bij de bescherming van dit recht gebruikte men overigens een actio, die gekopieerd was van de actio die

het dominium beschermde. Pas onder Justinianus kreeg men over de provinciale gronden dominium Onder Justinianus bestonden de peregrineneigendom en provinciale eigendom niet meer. Maar er was

vooralsnog geen eenvormig eigendomsrecht. Voor justinianus waren er bij de Romeinen 2 soorten eigendom op gronden in Italie en op andere zaken. Meest

voorkomende was dominium. De andere was de tweeederangseigendom Tweederangseigendom , want soms zware voorwaarden voor dominium

o Deze is verbonden aan de aan de actio publiciana o De praetor verleende deze actio aan een bezitter die eigenaar zou worden door

verjaring indien hij zijn bezit niet verloren had. o Deze eigendom op grond van de actio publiciana is de praetorische eigendom.

Door deze vorm van eigendom bestaan er 4 vormen eigendom bij de Romeinen

Dominium, praetoriaanse eigendom, possessio, detentie

Gronden buiten Italië: nooit dominium behoren sowieso aan de Romeinse Staat en privepersoon kon dus geen dominium erover hebben

o Je hebt geen dominium, want je betaalt belastingen o Toepassing op hedendaagse recht: geen enkele Belg is eigenaar o Praktijk: provinciegouverneurs gaan de regels van dominium toepassen, maar het is eigenlijk een

provinciale eigendom die in theorie geen dominium is omdat alles toebehoort aan de staat omdat men belastingen betaalt

Dominium berust in theorie bij de Romeinse overheid Niet-romeinen kunnen geen eigendom hebben

o Praetor peregrinus heeft voor de vreemdelingen iets ontwikkeld dat op het dominium is gebaseerd, maar geen dominium is (peregrineneigendom)

o Eigendom pas mogelijk: in Italië, op bepaalde zaken/gronden (??), en indien u Romein bent LET OP:

*res nec mancipi (sowieso dominium)*Res mancipi: speciale rituelen nodig (zijn deze niet gevolgd: geen dominium)

Geen dominium: geen revindivatio! Verkrijgende verjaring (1jaar: andere zaken, 2jaar: gronden): u zal dominium

hebben, maar indien er ondertussen iets wordt afgepakt (bv. slaaf) praetor: deze zal helpen want die wil goed staan voor de verkiezingen om later consul te worden: praetor actio publiciana (uitgevonden door praetor publicius cf. naam) = praetorische eigendom (eigendom vanwege de praetor)

Provinciale eigendom Pergerineeigendom Bij Romeinen: dominium praetorische eigendom (verdere onderverdeling niet te kennen)

romeinen hebben ‘dominium’ nooit echt gedefinieerdo de definitie is een samenvatting van gelijkenissen en verschillen

soorten eigendom bij de Romeinen actio publiciana

o anderen: geen exceptioo eigenaar: exceptio justi dominiio maar bij de bonitarische eigendom

replicatio rei venditae et traditae

bezit = corpus + animusfuncties zijn dezelfde als bij ons, maar:

begrip corpus o materieel element, feitelijke macht over een zaak

meestal duidelijk soms niet duidelijk: kijken naar de bedoeling

begrip animuso intentioneel element

rol animus in Romeins rechto belangrijk bij bezitsverkrijging en bezitsverlies

soms is het moeilijk om vast te stellen of iemand de feitelijke macht over een zaak verkregen of verloren heeft en dus bezit verkregen of verloren is.

Dan kijkt men naar de animus! Ze kijken of de betrokkene de bedoeling had om die feitelijke macht te

verkrijgen of verwerven Rol animus in ons recht: om onderscheid te maken tussen bezit detentie

o Animus is bij ons de bedoeling om zich te gedragen als eigenaar van een zaak Is er geen animus dan is het slechts detentie

o Niet nodig bij de Romeinen Verschil possessio en detentie Naar de praetor gaan en een interdict vragen

Als je het krijgt: heb je possessio Krijg je het niet: detentie

o Bezit animo suo corpore alieno Bezit door zijn eigen wil, maar door het lichaam van een ander

o !bij de Romeinen was er enkel bezit op zaken Bij ons kan er ook bezit zijn op rechten Bijvoorbeeld: een kotbaas heeft animus, een huurder heeft corpus

Evolutie na de klassieke periode Na-klassiek recht

o Vervaging van de grenzen tussen dominium en possessio Justinianus : terugkeren naar 3 (weinig belang voor West-Europa)

o Geen peregrineneigendom (Constitutio Antoniana) o Provinciale eigendom bestaat ook niet meero Praetorische eigendom verdwenen: praetor verdwenen in 4de eeuw

Germanen hadden er 2: saisine (≈usus)o Het is net zoals usus een log begrip

Wie in zijn recht werd gestoord en bescherming van de rechter wou, moest zijn recht eerst bewijzen

Dit was vaak niet mogelijk of het duurde heel lang => men had de keuze om

De storing te tolereren en dus zijn recht te verliezen Het eigenhandig maken met geweld en de storing te beeindigen

Welke keuze men maakte, geweld werd bevorderd door hetzij de verstoorder, hetzij rechthebbende

o => nadelen saisine: geweld het nadeel was vooral voor de kerk omdat deze geen geweld konden

gebruiken om bezit te verdedigen Recht is moeilijk te bewijzen. Normaalgezien bewijst u uw recht door u op de

vorige te beroepen, maar deze moet dan ook bewijzen, enzovoort? moeilijk.

Eigenrichting is makkelijker , maar dit is niet goed voor de maatschappij o oplossing: bloedig strafrecht*o vanaf 11e eeuw trad men op tegen geweld en hierbij bood ‘bezit’ een nuttig

instrumento => voordelen bezit

je wordt meteen geholpen/krijgt meteen bescherming

de verstoorde partij gebruikt niet langer geweld de verstorende partij wordt afgeschrikt => verder geweld werd vermeden

o terug invoeren bezit en bezitsbescherming door de kerkelijke rechtbanken hebben veel bezit kunnen moeiljik hun bezit verdedigen dmv geweld bescherming van bezit gebeurde niet door interdicten (er was geen praetor

in gewoonterecht), maar door nieuwe bezitsvorderingeno door de ontwikkeling van het begrip bezit, ontwikkelde men ook de tegenhanger

ervan: eigendom ‘saisine’ als begrip verdween op de achtergrond Nog op 2 manieren doorgewerkt

Omdat saisine mogelijk was bij zaken én rechten, waren bezit en eigendom voortaan ook mogelijk bij beide

Erfrecht is zeer sterk gevormd door gewoonterecht en de term ‘saisine’ word nog gebruikt voor de inbezitstelling van de erfgenaam

o overblijfselen saisine in ons recht bezitsvoortzetting: als u erfgenaam bent en de ander is dood, hebt u het

meteen en moet u geen ander stappen ondernemeno terugkeer van eigendom? => glossatoren

saisine valt te vergelijken met usus (elk genotsrecht), maar het is niet hetzelfde. Saisine is veel ruimer (elk voordeel dat je bij een zaak hebt, noemt men saisine => het is veel meer dan enkel gebruik

o vertaling van saisine bestaat niet. o Door sommigen wordt de term ‘were’ gebruikt, maar het wordt nergens

tegengekomen (is dit dan een illusie?)

Glossatoren Ze herontdekken het CJC

o En hierbij vinden ze het begrip ‘dominium’ Probleem: heer en vazal: wie is nu de eigenaar van het leen?

o Andere maatschappij: feodaliteit Noord-italie: vroege feodaliteit

o Vazal: exploiteert (heeft inkomsten van het leen), maaro Heer heeft ook veel rechten

Krijgt taksen voor het leen (bij erven vazal, verkopen door vazal,...) Krijgt diensten voor het leen Leen gaat bij ‘uitsterven’ familie terug naar de heer

Oplossing: beiden hebben dominiumo Vazal: dominium utile (eigendom naar analogie)

Afkomstig van actio utilis (vergelijking daarmee)o Heer: dominium directum (eigenlijke eigendom)

Want oorspronkelijke eigendom Gevolg: dominium van de glossatoren ≠ dominium van RORE of ons eigendom, want het is

niet exclusiefo Eigendom niet hetzelfde als het eigendom bij ons.o Rekening houden met anderen

Is het eigendom van de vazal algemeen? Nee, rekening houden met de rechten van de heer

Is het eigendom van de heer algemeen? Nee, rekening houden met de rechten van de vazal of eventueel achtervazallen

Niet algemeen en dus ook niet exclusief Maar je moet ook rekening houden met de rechten van de familie

Wil je een leen verkopen, moet de familie akkoord zijno => niet eigendom in de zin van: “ik kan doen en laten wat ik wil”o We noemen het wel eigendom (dominium in het Latijn), maar eigenlijk is het dit niet

Het is ook geen mede-eigendom (verschil in aandeel, elk een %), hier is het een verschil in kwaliteit, eigenaar voor bepaalde rechten

o Laagste: dominium utile o Hogere: dominium directum

Vergelijkbaar voor cijnsgoedereno Cijnsgoederen: ongeveer hetzelfde als leen: je geeft iets aan een ander en in ruil krijg

je daar diensten voor (verschil minder prestigieuze diensten dan bij een leen bv. gewone betaling of 20 kapoenen (gecastreerde haan) leveren)

Cijnsgoederen: economische diensten Lenen: prestigieuze, militaire diensten

o leen: achterleen mogelijk je zit dus met een heer, vazal, achtervazal als ze met meerdere zijn: laagste heeft dominium utile, de andere hogere

hebben dominium directumo Cijns: gééén achtercijns!!

Bartolus (commentator) BARTOLUS: 14de eeuw (??) 1e Definitie komt van Bartolus: “Eigendom is het recht om volledig te beschikken over een

lichamelijke zaak, tenzij het door de wet verboden is”o Lijkt goed op de definitie van art. 544 BW

Vergelijking definities (slide) Volledig beschikken >< meest volstrekte wijze genot hebben of beschikken

o Als je kan beschikken, zit er sowieso genot in: eigenlijk is “het genot hebben” niet nodig Bartolus is veel kernachtiger+ meest volstrekte wijze M.a.w.: Bartolus heeft veel kernachtiger en ook een veel duidelijker taalgebruik

Over een lichamelijke zaak >< over een zaako zaak: eigenlijk niet juist in BW o Lichamelijke zaak: in tijd van Bartolus fout (ook op rechten), maar zit te veel met het CIC in

zijn hoofd Tenzij verboden door de wet >< mits gebruik niet strijdig is met wetten of reglementen

o Bij ons rekening houden met het recht + buren o Bartolus: ook rekening met heer/vazal + met familie = context feodaliteit (14de eeuw)

Quasi-eigendom: bestond, bij ons niet (Duitsland wel) BARTOLUS = KORTER + DUIDELIJKER = BETERE JURIST

Bartolus: eigendom is Art 544 BW: eigendom isRecht = recht volledig beschikken = meest volstrekte wijze genot hebben of beschikkenOver lichamelijke zaak ≠ over een zaakTenzij door wet verboden = mits gebruik niet strijdig is met wetten of

reglementenBetekenis: buur + wet + leenheer/vazal/familie ≠ betekenis: buren + wetQuasi-dominium ≠ geen quasi-eigendom

16e eeuw: Hotman Eigendom = jus utendi et abutendi

o = het recht om te gebruiken en te verbruiken

Vernunftrecht (pothier) Pothier: eigendom = disposer a song gré = naar believen (volledig, op de meest volstrekte

wijze)o Sluit aan bij het Vernunftrecht, maar Pothier is geen aanhanger

Verschil met Bartolus, gelijkenis met nuo Slechts 1 soort en exclusieve eigendom

Verklaring: eigendomsverschuiving, maar is niet volledigo Eigendom is algemeen en hoogste recht dat zich onderscheidt van andere zakelijke

rechteno Eigendomsrecht = zaak => eigendomsrecht is geen recht, het is een zaak. Als je een

zaak hebt waar je alle rechten hebt, dan heb je een zaak => vandaar eigendomsrecht niet in onderverdeling rechten

Verschil met Bartolus, verschil met nuo Eigendomsrecht wordt gekoppeld aan het begrip vrijheid: vrijheid met een goed te

doen wat men wil Eigendom is onbeperkt => niks is verboden, ook niet bij wet

o Verklaring daarvoor => vernunftrecht gaat ervan uit dat je je verstand hebt en je het recht niet nodig hebt om dat te gebruiken

Systeem van 3, maar een verschil met wat het vernunftrecht zegt en het recht dat echt bestaat. De proffen kijken niet altijd naar de realiteit (proffen in hun ivoren toren).

Pothier (! Niet van het vernunftrecht, maar van de praktische rechtsleer, maar zijn definitie past wel binnen het vernunftrecht) – Eigendom = Disposer a son gré => Naar believen beschikken DUS op de meest volstrekte wijze. Deze definitie gaat ervan uit dat het eigendomsrecht algemeen is en dus ook exclusief is (hangen samen). Er is maar 1 eigenaar MAAR in 18e eeuw klopt dit verhaal niet, in de 18e eeuw bestaat de feodaliteit nog steeds. Pothier zit er dus naast, hij schrijft vanuit de theorie, hetgeen hij zou willen en niet vanuit de realiteit, er is nog steeds dominium utile en dominium directum.

Over de eeuwen heen: Macht van de vazal neemt alsmaar meer toe, macht van de heer vermindert waardoor Pothier er niet meer naar gaat kijken. => Eigendomsverschuiving naar de vazal.

Er moet een onderscheid gemaakt worden tussen die zakelijke rechten waarmee je alles kan doen en degene waarmee je niet alles kan doen. Eigendom versus de rest komt dus vanuit het vernunftrecht.

Het eigendomsrecht is gelijk aan de zaak van wie ze het voorwerp uitmaakt. Eigendomsrecht staat niet bij de rechten, maar bij de zaken want als u er alle rechten over hebt dan hebt u de zaak. In de onderverdeling van de rechten moet je het eigendomsrecht dus niet toevoegen.

Bij alle anderen is het zo: u mag alles doen tenzij het verboden is, er zijn altijd dingen die verbonden zijn >< Vernunftrecht: er is niets verboden. Eigendom is daadwerkelijk onbeperkt, er zijn geen grenzen. Bv. U hebt een auto, u bent vrij om kinderen te gaan omver rijden. !! Natuurlijk niet zo extreem: vernunfrecht gaat ervan uit dat de mens zijn verstand gaat gebruiken, hij gaat dus niet met een auto kinderen omver gaan rijden. Gaat ervan uit dat u het recht niet nodig hebt om dit te beperken. Het jammere is dat niet iedereen zijn verstand gebruikt.

In realiteit: heer vazal: eigendomsverschuiving: aanvankelijk had heer meer macht over het leen, maar vazal zijn feitelijke macht groeit (zit op het leen): in 17de-18de eeuw stellen de rechten van de heer niet zoveel meer voor

o Vernunfrecht: geen rekening meer houden met de heren: volgens hen hebben de vazallen het eigendomsrecht

o Realiteit: heren zijn er nog steeds, hun rechten (en dus hun macht) zijn veel kleiner geworden: maar ze zijn er nog! (vgl. met ouders)

o Vernunfrecht vnl. proffenrecht Bijzondere positie eigendomsrecht door Vernunfrecht (verkrijgen van algemeen karakter) Verklaring: Vernunfrecht gaat er van uit dat de mensen verstand hebben en dat verstand ook

gebruiken

o Leggen geen beperkingen op aan het eigendomsrecht omdat ze verwachten dat je dat zelf wel gaat doen (verstand gebruiken)

o Probleem: niet iedereen gebruikt zijn verstand. Vernunfrecht is te optimistisch hier. Mensen doen domme dingen.

Franse revolutie Afschaffing van de feodaliteit Probleem is opgelost => vazal krijgt het eigendomsrecht

o Let wel: wat zij feodaliteit noemen (niet op ingegaan)

Bw van 1804 Definitie van eigendom moet worden aangepast en dit lukt pas in 1804 onder Napoleon.

o Dit bij art 544 BW Misvattingen over deze definitie

o Is het Romeins: nee dit klopt niet De Romeinen hadden geen definities

Vindt wel zijn wortels in Romeins dominium Maar definities van latere juristen, zoals Bartolus en Pothier

o Het is een liberale definitie onder invloed van het Vernunftrecht: nee klopt ook niet (eigenlijk van Bartolus)

Term liberalisme: betekent wel vrijheid, maar niet totaal vrij cf tekst Letterlijk dat je alles mag doen voor zover het niet verboden is

Wat komt wel overeen met vernunftrecht? Slechts deels overgenomen Ze willen slechts 1 soort eigendom Deze ene eigendom omvatte nu ook alle vormen van gebruik of

beschikking over de zaak Cf tekst: mits men er geen gebruik van maakt strijdig met

wetten/verordeningen => u mag niet alles! Niet volledig vrij! Sommige mensen zeggen, ja, maar Napoleon heeft niks verboden => was een dictator! Napoleon heeft heel veel verboden

=> Maatregelen napoleon ivm milieu, landbouw, urbanisatie, oorlog Landbouw: in bepaalde steden mocht u geen park hebben want

minder graan planten Bakker: u mocht uw winkel niet zomaar sluiten want minder brood Duinen: daar moest u afblijven van Napoleon Oorlog: als u een hoge boom had mocht u die niet zomaar

omhakken, eerst marine laten komen om te kijken of ze er geen schepen van kunnen maken Ook: in bepaalde vestingsteden mocht je tot enkele meter buiten de stadsmuren niks bouwen (zie je nog steeds)

Urbanisatie: u moest toelaten dat er straatverlichting aan uw huis werd bevestigd, dat er een huisnummer aan uw huis werd gehangen

Dus heel veel verboden bij Napoleon!

2e helft 19e eeuw Opkomst onder invloed van de pandektisten van de liberale ideologie ivm eigendomsrecht

o => eigendomsrecht dat de uitdrukking was van de menselijke vrijheid. De impact van deze opvatting bleef echter beperkt

Breekt niet dooro Slechts een gedeelte van de Franse en Belgische rechtsgeleerden nam het

individualistisch en absolutistisch eigendomsbeeld van de pandektisten over Gevolg: ook in de rest van de 19e eeuw geen liberaal eigendomsrecht Duitse pandektisten: qua mentaliteit is het vernunftrecht => eigendom = alles doen, niets

verboden (vinden dit ook)o Een argument dat wordt overgenomen

Voornamelijk door industrieel die aan het vervuilen is Geen enkele rechter heeft aanvaard dat er niets verboden is

Wet Konden het niet uitstaan Verbod gebaseerd op de immissioleer

o Geprobeerd de argumenten van de pandektisten in te voeren, maar door rechtspraak nooit aanvaard

Einde 19e en 20e eeuw Toch ontstaat einde 19e eeuw de opvatting afkomstig van de 2e exegetische school dat

eigendomsrecht liberaal is en dat dit van Romeinse oorsprong is. Hierbij zeggen ze dat vorige een egoistisch eigendomsrecht is zodanig dat zij de goede worden met sociaal eigendomsrecht

o Stellen voor dat voordien alles mocht en doen alsof zij stellen dat het eigendomsrecht beperkingen heeft

Verklaringo Het zijn proffen en die zitten er ook wel eens naast want ze leven in een ivoren toren

Er was in de 19e eeuw geen extreem liberaal eigendomsrecht, behalve dan in hun fantasie

o Een van de manieren om jezelf fantastisch te maken is door te zeggen dat een ander op niks trekt => een ander afbreken om er zelf beter uit te komen

Belang van deze opvatting o Geen liberaal eigendomsrecht

Bij Romeinen zijn er beperkingen Bij Napoleon zijn er beperkingen Ook daarna zijn er beperkingen

Nieuwe tendensen Niet: wettelijke beperkingen op eigendom Wel

o Groter belang onteigeningen (een belangrijk verschil tussen vroeger en nu) Vroeger: militaire redenen – overheid had eigendommen, veel plaats

Bestond, maar kwam veel minder voor Nu: vlaanderen staat vol, zodra je iets groots wil doen (nieuwe weg,..)

o Onderscheid juridische en economische eigendom Nieuwe structuur economie Nu: veel grote bedrijven (vennootschappen)

o Verdwijnen eigendomsrecht bij verhuring Bij Romeinen: huurbaas kon je meteen buitenzetten Nu: Bescherming huurders, niet direct buitenzetten

o Opkomst intellectuele rechten Bv shrinkwrap license

Gevolg: nood aan complexer eigendomsbegrip

NBW Flexibilisering: grotere rol wilsuiting van de partijen

o Grote rol van contractuele element Probleem:

o Zakelijke rechten zijn absoluuto Derden moeten ze respectereno Publiciteit/transparantie nodig

Ze moeten dus gepubliceerd worden zodanig dat derden ze kunnen kennen Wellicht geen radicaal nieuw eigendomsbegrip: men heeft schrik dat dit last

zal zin voor de bevolking en ook voor de jurist (zijn meestal conservatief) Titel over burenrecht: duidelijker aangeven beperkingen eigendom

o Burenhinder: in 1804 niet in het wetboek; niet in definitie (deze legt geen regels op!) o Men zegt “staat impliciet in art 544”o Vnl. immissio-leer toegepast door rechtbanken. o Geens: er moet een titel over burenhinder komen: wat die titel gaat zijn? Nog een

raadsel. Wellicht de realisaties in de rechtspraak invoegen Let op: niet makkelijk om iets volledig nieuw te maken Teksten worden 7 december bekendgemaakt: meenemen naar examen?

Besluit Eigendom evolueert voortdurend Maar onbeperkte eigendom heeft nooit bestaan

o Vernunftrecht bleef theorie Principe dat blijft: eigendomstheorie => je kan alles doen tenzij verboden is (en er is altijd wel

iets verboden)

Opgelet Er staat een hervorming voor het zakenrecht gepland

Verkrijging Verkrijging van eigendom (hoe wordt je eigenaar)

Verkrijging onder algemene <> bijzondere titel o Verkrijging onder algemene titel: verkrijging geheel vermogen of een breukdeel

ervan o Verkrijging onder bijzondere titel: verkrijgen van één of meerdere goederen

Oorspronkelijk <> afgeleido Oorspronkelijk: geen vorige eigenaar die u eigenaar gemaakt heeft

Komt quasi niet voor => er is geen ander mens dat tussen komt Vb. U loopt op het strand, u raapt een schelp op en steekt ze in uw zak, je

bent daar eigenaar van.o Afgeleid: bijvoorbeeld erven (erfrecht), uitspraak van de rechter (procesrecht),

verkregen door overeenkomst (hier) Meestal eigendom verkrijgen op deze manier Normale manier om eigenaar te worden: door overeenkomst (akkoord met

een ander) Vb. Ik ga naar de winkel om een gsm te kopen.

=> er komt meestal een mens tussen op de een of andere manier

Eigendomsoverdracht door overeenkomst Plaats in het recht Consensualisme

o Consensus van de partijen = eigendomsoverdrachto Bijkomende formaliteit is niet vereist/nodigo Levering = inbezitstellingo Zodra er een akkoord is, bent u eigenaar

Franse en Belgische systeem? Niet juist: eigenlijk hebben we een ander systeem, maar niet

uitgelegd in deze cursus <> traditionalisme

o Consensus van de partijen ≠ eigendomsoverdrachto Bijkomende formaliteit is vereisto Levering = eigendomsoverdracht

Voorbeeld: overdracht door mancipatio in ROREo Akkoord volstaat niet, er is een extra formaliteit nodig. Met name de leveringo Eventueel ben je reeds bezitter, maar nog geen eigenaar

Nederlands en Duits systeemBij de Romeinen heeft men:

Traditio Mancipatio = Formaliteit die erin bestaat dat je naar een man gaat die met een weegschaal op de markt in Rome, als je met een muntje de weegschaal aantikt en enkele dingen uitspreekt weet men dat u iets wil. Bv als ze slaaf willen kopen kon deze reeds aanwezig zijn. Je was eigenaar na het uitveren van het ritueel.

Belang van het onderscheid tussen consensualisme en traditionalismeo Risico: in geval een zaak tenietgaat door overmacht

Consensualistisch systeem: als koper bent u reeds eigenaar, maar er is nog geen levering

Eigenaar heeft pech => degene die gekocht heeft, heeft pech als er iets gebeurt voor de levering

Maar bij een faillissement is het wel positief voor de koper in een consensualistisch systeem. Omdat de koper reeds eigenaar is, zal deze genieten van bescherming

Traditionalistisch systeem: levering nog niet gebeurd en auto gaat kapot De eigendom gaat pas over bij levering Verkoper van de auto heeft pech

o Faillissement Niks gezegd

Praktijk is soms anders Ander onderscheid

o Causaal: men is eigenaar als overeenkomst geldig is Er moet een oorzaak/causa (titulus in Latijn) zijn, vertalen als oorzaak (zo in

BW vertaald) maar eigenlijk vertalen als titel, nl een juridische rechtvaardiging

De rechtvaardiging is dat de overeenkomst geldig is; Er moet dus een geldige overeenkomst zijn.

En men moet er eigenaar door kunnen worden Let op! ≠ oorzaak in het verbintenissenrecht!!

=> België, Frankrijk, Nederland => Men zegt wel eens dat Consensuele systemen sowieso causaal

zijn, maar dit klopt niet (uitleg niet) o <> Abstract: men is eigenaar ook als de overeenkomst niet geldig is

Duitse systeem anders: 2 contracten op moment van levering nog een contract en men kijkt niet naar de onderliggende overeenkomst

Verbintenisrechtelijk contract + zakenrechtelijk contract Als de leveringshandeling gesteld is, dan ben je eigenaar ook al

Is het onderlinge contract er niet Ongeldig Of je kan er geen eigenaar door worden

Termen zijn niet Romeins Romeinen

o Traditionalismeo Soms causaal soms abstract

3 elementeno Beschikkingsbevoegdheido Leveringshandelingo Titel

EXAMEN 3 leveringshandelingen bij Romeinen: 1 causaal, 2 abstract Behandeling in het kader van het zakenrecht Traditioneel in België in het kader van het verbintenissenrecht (oorspronkelijke Belgische tendens), maar het

hoort eigenlijk thuis in het zakenrecht en de laatste tendens is om dat nu ook te doen. NBW Geens ook?

Beschikkingsbevoegdheid Nemo plus transferre potest quam ipse haberet

o “je kan niet meer overdragen dan je zelf hebt” o Je kan iemand anders maar eigenaar maken als je zelf kan doen

Je bent zelf eigenaar Je bent door de eigenaar gemachtigd

o Weinig problemen

Leveringshandeling en titel Mancipatio + in jure cessio (afstand in rechte)

o Formalistischo altijd eigendom, niet altijd bezit

als de rituelen afgehandeld zijn bent u eigenaar, maar daarom hebt u nog geen bezit

o zijn abstract: geen titel nodigje kan dit dus gebruiken om iets te verkopen/weg te geven zonder dat je de eigenaar bent => reden dat het systeem onder druk komt te staan 4e eeuw verdwenen, geen praetor meer

in jure cessio: afstand in rechte => schijnproces voor praetor geen geschil: ze zijn beide akkoord: “dit is van mij” – “ja dat klopt” praetor wijst eigendom toe zonder te controleren of het klopt abstractie: zéér ver: zelfs indien diegene die verkoopt geen eigenaar

iso mancipatio zal uiteindelijk verdwijnen: moest gebeuren op de markt in Rome +

ritueel met weegschaal Men tikt tegen de weegschaal met een muntje

Werd onhandig na verloop van tijd Niet opgenomen in CJC

Traditio (overdracht) o niet formalistischo altijd bezit, niet altijd eigendomo is causaal: titel vereist

mancipatio (eens lezen boek, niets geschreven) Bestaat ook buiten het zakenrecht IS IUS CIVILE VROEGSTE VORM

o NIET GERICHT OP EIGENDOMSOVERDRACHT WEL OP: USUS MET AUCTORITAS GEVOLGEN: VRIJWARING (2 BETEKENISSEN) MAAR SLECHTS BEPERKT NODIG

o NIET ABSTRACT: VERBONDEN MET KOOP BIJ GELIJK OVERSTEKEN, MAAR SPECIAAL: BETALING LEVERING REDENEN EN VOORDELEN

BEGIN KLASSIEKE PERIODEo GERICHT OP EIGENDOMSOVERDRACHTo ABSTRACT

OPKOMST GEMUNT GELD GEVOLGEN

GEEN BAND MEER MET KOOP GEEN CONTANTKOOP MEER GEEN BEZIT MEER ACCENTVERSCHUIVING BIJ AUCTORITAS

IN KLASSIEKE PERIODE: verminderd belang o.a. door opkomst geschreven stukken NA-KLASSIEKE PERIODE JUSTINIANUS NU

in jure cessio verschillen met mancipatio

o geen vrijwaring, o ook mogelijk voor res nec mancipi en ook voor andere rechten dan eigendom

=> recht dat je hebt, gaat terug op uitspraak praetor, vandaar geen vrijwaring (gaat terug op vroegste RORE)

is een schijnproceso bij een echt proces verschil je van mening, hier zijn ze akkoordo ten overstaan van de praetor eist de verwerver de zaak op. De vervreemder erkent

dat de zaak van de verwerver is en de praetor wijst dit zonder controleren ook aan deze toe.

=> je kan dit dus gebruiken om iets te verkopen of weg te geven zonder dat je de eigenaar bent

moeilijkhedeno niet eigenaar kan op deze manier eigenaar worden, want je kan gewoon voor

praetor zeggen dat je eigenaar bent je moet dit bekijken in de context van vroege Rome

relatief klein, dus mensen zien wanneer het zich op de markt afspeelt.

=> de echte eigenaar kan dit dan wel tegenhoudeno reis naar praetor Rome

wanneer het rijk is uitgebreid is dit dus quasi onmogelijk verdwijnen van de praetor in de 4e eeuw

o systeem raakt dus in onbruik geen belang voor ons

traditio traditio =

o alleen bezitsverschaffing ofo bezitsverschaffing + eigendomsverschaffing

onderscheiden door causa (= titulus = titel = oorzaak) in dit geval: causa legt voor het recht uit waarom er al dan niet eigendom is

o traditio zonder causa = alleen bezitsverschaffingo traditio met causa = bezitsverschaffing + eigendomsverschaffing

causa = juridische rechtvaardigingo met een causa (juridische rechtvaardiging) is er eigendomo zonder causa is er geen eigendom

= causaal bij traditio: contract dat eigendomsoverdracht rechtvaardigt traditio is een overdracht => bij levering heeft u het in handen

o => traditio is interessanter bij leveringshandeling

belang traditioo Verleent geen dominium op res mancipi, maar:

Het is makkelijker dus mensen gaan eerder traditio toepassen Praetor gaat je te hulp komen met actio publiciana

Probleem bij res mancipio Bij traditio van res mancipi is men al vlug beschermd, omdat de praetor een actio

publiciana verleent Justinianus

o Res nec mancipi overvleugelen na verloop van tijd toch de res mancipi, Justinianus neemt alleen traditio op in CJC

Jus commune (aangevuld van ander nota’s, niet zeker of gezien in de les)o Onderscheiden: o Traditio simplex: materieel overdragen (= gewone traditio, simpele vorm)o Bijzondere traditio: niet materieel overdragen

Traditio longa manu (met de lange hand) bv stuk grond verkopen: stuk grond vastnemen is nogal moeilijk => u kruipt in een toren, en vanaf die toren wijst u dat stuk grond aan

Traditio symbolica bv ik verkoop u mijn auto, als symbool voor verkoop auto geef ik u mijn autosleutels

Traditio brevi manu (met de korte hand) bv u huurt uw kot, beeld u in dat u uw kot zou kopen, moet verkoper u dan nog sleutels van uw kot geven? Nee, want u hebt ze al. Op materieel vlak moet er niet veel meer worden overgedragen want u hebt het al

Evolutie van traditionalisme naar consensualisme: Constitutum possessorium (bezitsafspraak) Koop+ huur en daarom bezit animo suo, corpore alieno zonder materiële levering Iemand verkoopt iets, maar gaat erin blijven als huurder na de koop Je zou dus eerst moeten leveren, en daarna terugleveren => beter hele cirque

uitsparen

CAUSAhier: juridische rechtvaardiging voor het eigenaar worden door overeenkomststraks: juridische rechtvaardiging voor het eigenaar worden door verjaringlater: causa in het verbintenissenrecht

= bezitsafspraak: iemand verkoopt iets en gaat het erna huren, dan gaan we overeen komen dat er niet moet geleverd worden, zou te idioot zijn

Voordeel: men moet niet tot een materiële leveringshandeling overgaan Nadeel: kan alleen maar bij een verhuring aan verkoper

Aanvankelijk: reële huur Dan niet leveren

Na-klassiek recht: fictieve huur Nadeel van deze techniek: kan alleen maar bij een verhuring aan verkoper => daarom

opnemen van een fictief huurcontract id verkoopsovk Er moet geen traditio zijn. Da’s heel handig. Men gaat op papier zetten dat het terug

verhuurd wordt, terwijl dat niet waar is Waarom gaat men dat doen? Dan moet men geen traditio doen Eigenlijk is het geen waar dat het terug verhuurd is! Maar we zijn toch van de traditio

vanaf Rechter gaat niet kijken naar realiteit, maar naar wat op papier staat Kort uitgelegd: overstap van reeel naar fictief

Huren niet nodig => men vindt traditio lastig => fictief huurcontract => dit contract geldt als leveringshandeling => nog altijd leveringshandeling

Middeleeuwen: een aparte clausule, zonder fictieve huur Men kon in verkoopovk voor de notaris clausule laten opnemen waardoor verkoper

voortaan de zaak bezat in naam van en voor rekening vd koper (zonder nog een huurcontract te vermelden). Dit evolueerde tot vermelding dat de traditio plaatsgevonden had, ook al was dat niet gebeurd. De vermelding id notariële akte primeerde op de realiteit. Wat telt in het recht is immer niet de realiteit, maar wat men kan bewijzen en dat bewijs, de notariële akte, vermeldde een levering: dus was er een levering

Ze hebben het systeem niet goed begrepen Men heeft onthouden dat als er een zinnetje in staat, dat er geen traditio moet zijn.

Ze snappen echter niet waarover het zinnetje over fictief huurcontract gaat => ze zetten dus een clausule erin die de juristen zelf niet begrijpen, omdat ze zich iets

herinnerden van RORE Vernunftrecht: zonder clausule

Zelfs clausule van traditio niet meer vereist, ovk op zich volstond voor eigendomsoverdracht. Leveringshandeling was niet langer vereist => id praktijk niet toegepast

Als het zinnetje toch niks betekent, waarom er nog in zetten? We zetten het zinnetje er niet meer in maar ook geen traditio

Vernunftrecht was theorie, in de praktijk werd die niet toegepast Overgenomen in BW van 1804

Traditio is niet meer nodig, maar als traditio niet meer nodig is zit je in het systeem van consensualisme – op die manier, door constitutum possessorium, zijn we van traditionalisme naar consensualisme gegaan

Gevolg: consensuele eigendomsoverdracht BW van 1804

o BW: zal probleem oplossen: geen clausule meer nodig in het contract Consensualistisch systeem is gevolg

o Van traditionalisme bij de Romeinen naar consensualisme bij ons vandaag (echte evolutie veel ingewikkelder, dus deze uitleg klopt niet volledig)

o 1804: consensualisme voeren het in zonder het te beseffen (schrappen slechts de clausule: beseffen niet dat ze daarmee consensualisme invoeren)

Je kan zien aan het BW dat ze niet goed wisten waar ze mee bezig waren

Bw van 1804: problemen 1) Niet volledig begrijpen consensualisme

1582. BW: duidelijk consensualisme: je bent eigenaar zodra er een overeenkomst is

1583 BW: tegenstrijdig: overeenkomst waarbij de ene partij zich verbindt om een zaak te leveren. Leveren: eigenlijk traditionalisme

2) Soortgoederen ook al is er een overeenkomst, zolang er nog geen individualisatie is kan er geen eigendom zijn omdat men nog niet weet van wat men eigenaar gaat zijn. = systeem werkt niet bij soortgoederen

3) Gebrek aan publiciteitTraditionalisme zorgt voor publiciteitBij consensualisme: geen publ. Geen transparantie: mensen zijn niet op de hoogte Belang? Maakt het veel uit dat mensen dat weten? Ja, bij huizen van belang (men kan aan meerderen huis verkopen) toen geen (verplichte) publiciteit voorzien voor de verkoop van onroerende goederen. Resultaat: men kan dingen verkopen zonder dat mensen dit weten, want het is een zuiver consensueel systeem

4) Eigendomsvoorbehoud roerende goederen

Europese en Belgische privaatsgeschiedenis 21/11/2017 VerjaringInleiding

Het recht hecht gevolgen aan een verloop van een bepaalde tijdsperiode 2 vormen

o Uitdovende verjaring Door verloop van de tijd verdwijnen de rechten

o Verkrijgende verjaring Door verloop van de tijd verkrijg je rechten

Je kan dus bijvoorbeeld eigenaar worden = een oorpsornkelijke wijze van eigendomsverkrijging

Belang verkrijgende verjaring (hoofdzakelijk onroerend vanwege de moeilijkheid)o Verkrijgen van een recht

In onze maatschappij gebeurt dit zelden, je wordt zelden eigenaaro Bewijsrecht

= eigendomsrecht bewijzen: je moet verwijzen naar degene van wie je je recht hebt gekregen. Je moet verwijzen naar de voorman/vrouw en deze op zijn voorman/vrouw, etc.

=> je verlegt dus door naar een ander die moet bewijzen dat het van hem is door te verwijzen naar die zijn voorman

=> het is lastig en praktisch onmogelijk omdat er op een bepaald moment niemand nog in leven is die er weet van heeft.

o Ook zeer moeilijk in deze maatschappij zonder geschrift = duivelsbewijs: valt niet te bewijzen

MAAR via verkrijgende verjaring kan het wel en dus gebruikt men dit voor het bewijs

Bij onroerende goederen moet je maar 30 jaar teruggaan Grote voordeel is dus niet dat je eigenaar wordt Het grote voordeel is dat je gemakkelijker kan bewijzen dat je

eigenaar bent omdat je niet steeds moet blijven door verwijzen Register bij hypotheekbewaarder zijn georganiseerd per persoon.

o Omdat het op persoon is moet je eerst kijken bij register op kadaster

o Probleem hierbij is dat hierin staat wie belasting moet betalen op een grond, maar dat niet altijd diegene die belasting betaalt ook de eigenaar is

Bij de Romeinen Ze hadden dit systeem

Bij ons: in 1851 Voordien hadden we geen verplichte registratie Je kon gerust verkopen zonder dat het geregistreerd werd bij

Napoleon In de VS

Geen onroerend goed registratie in bepaalde stateno Om een hypotheek te krijgen op je huis, kunnen ze terug

traceren tot bijvoorbeeld 1803 via het voorman/vrouw systeem

o Dit duurt bijvoorbeeld 3 maanden = 3 maanden advocatenkost, maar het gebeurt via

historicio Als ze met 2 titels kunnen afkomen, wint degene die het

verst terug kano Ze sturen dan alles terug naar FHA, federal housing agencyo Cf brief van advocaat en FHA, waarbij FHA verder vraagt dan

1803 Met hierop antwoord van advocaat die ludiek

terugkeert tot God om FHA eigenlijk een hak te zetten

Wet der Twaalf Tafelen (niet voor vreemdelingen) Wie een speciale vorm van usus verworven heeft, moet na een ononderbroken periode niet

langer beroep doen op zijn voorman Termijnen

o Je hebt hier usucapio (verkrijgende verjaring van de Romeinen) o 2 jaar voor grond en 1 jaar voor al de rest o => als je kon aantonen dat je gedurende een bepaalde periode die speciale usus had,

kon je je recht bewijzen. Uitzondering

o Voor gestolen goederen telt dit niet

Klassieke periode: USUCAPIO (volgorde!!)5 voorwaarden!

Tempus o Tijd

o Verjaring is dat er een bepaalde periode is o De periode is nog hetzelfde als bij Twaalf tafelen

2 jaar voor grond en 1 jaar voor al de rest Maar als er stuiting (usurpatio in die tijd) is begint het opnieuw. Bij schorsing stopt het even en als de reden voor schorsing stopt,

loopt de periode weer verdero Oud worden was toen niet per se nuttig, er moet ook iets gebeuren (=> volgend

punt) Possessio

o Er moet bezit zijn geweest, want dat leidt tot eigendom Persoon die zich op verjaring beroept, moet bezit (denk recht op interdicten)

hebben gehado Het is niet genoeg dat een zekere periode voorbij is gegaano Maar er is een probleem

Er zijn personen die niet voor zichzelf bezitten en toch recht hebben op interdicten

Het is niet d ebedoeling dat deze zich op hun bezit kunnen beroepen Daarom creerde men ‘titulus)

Titulus o = vergelijkbaar met causa bij traditio o Je kan interdicten krijgen, maar niet iedere bezitter mag eigenaar worden

Vb Iemand die sequester is krijgt interdicten en is bezitter, maar de bedoeling is

dat deze het geeft aan diegene die juridisch proces hierover winto Onderscheid maken tussen diegene die interdicten hebben die wel en geen eigenaar

mogen worden via causa(=titulus)/ onderscheid possessio met en zonder titulus Juridische rechtvaardiging van eigendomsverkrijging door verjaring

Vb: Romeins rechto Je kon eigendom krijgen via overeenkomsto Het ging over Res manicipio Je had alleen traditio en niet mancipitio of in jure cessio

Je bent dus enkel bezitter o => geen eigenaar maar wel bezitter, kan wel eigenaar

worden via verkrijgende verjaring Gevolg

Gewone possessio: interdictenbezito Kan niet door usucapio tot bezit leiden

Possessio met titulus: possessio civiliso Speciale categorie van interdictenbezit

Kan door usucapio tot bezit leiden Possessio zonder titulus = possessio naturalis = detentie

o Kan wel voor vreemdelingeno Het is geen bezit, want men heeft geen interdicten

Opmerkingo => usucapio geldt niet voor vreemdelingen

Possessio civilis olstaat niet, er is nog een andere voorwaarde (bona fides) (Bona) fides

o Er kan een overeenkomst zijn, maar dit kan met problemen zijn

Vb. Degene die overeenkwam zijn eigendom te verkopen, is niet de eigenaar Vb. De verkoper is minderjarig

o Je moet ter goede trouw zijn Je wist bv niet en had niet moeten weten dat er een probleem was

o 2 vormen goede trouw Subjectieve

Je wist niet en had niet moeten weten Objectieve

Fatsoensregels die ons opgelegd worden bij het opstellen van een contract

Vb iemand die naar de verwarming komt kijken en te horen krijgt dat er iets mis is met schouw. Die wordt gevraagd ernaar te kijken, maar denkt, laat het maar ontploffen.

o => geen goede trouwo Dieven gaan vooral uitgesloten worden, eveneens een heler (iemand die iets koopt

van een dief en het al te goed weet)o De persoon die ter goeder trouw iets koopt, heeft usucapio

=> dit is nadelig voor de ander die bv bestolen is geweesto Opmerking

Bona fides moet alleen bestaan bij begin van het bezito Maar er is nog een voorwaarde nodig, want wat met een zaak die verkocht wordt

door een dief waarvan men het niet weet? Res habilis

o Het moet dus ook een zaak zijn die men via verkrijgende verjaring kan krijgeno Zaken die niet geschikt zijn

Zaken extra patrimonium Men kan hier geen dominium over hebben

Gestolen goederen Gestolen, verduisterde en met geweld ontvreemde goederen Geen usucapio ook al is men te goeder trouw

Belang usucapio in klassiek periode Bewijs van eigendom: niet op alle voormannen beroep moeten doen Verkrijgijng van eigendom

o Van res mancipi kon men eigendom alleen direct verkrijgen door mancipatio of in jure cessioo Bij traditito moest men wachten tot de termijn van usucapio verstreken was

Gedurende deze termijn verkeerde men in een onveilige positie: Recht niet afdwingen tov derden Daarom verlening van actio publiciana door de praetor Hierdoor kon men zijn recht afdwingen tegen iederen buiten de echte eigenaar

o Dit omdat deze exceptio had (exceptio justi dominii: excepetie van terechte eigendom)

=> minder revindicatie Slechts in 1 geval ook recht tegenover de ware eigenaar, eigenaar naar jus civile

Bij verkoop en lvering door de ware eigenaar In dat geval beschikt men over de replicatio rei venditae et traditae Praetorische eigenaar die zich hierop kan beroepen is een bonitarische eigenaar Men gebruikte soms actio publiciana als men kon revindiceren, omdat het bewijs

dan gemakkelijker was Voor ons recht heeft actio publiciana weinig belang gehad

Na-klassieke periode Usucapio

o Geldt (net als dominium, jus civile, omdat het daartoe leidt) voor roerende goederen of gronden in Italië

o maar in de na-klassieke periode vervalt de beperking van niet-Romeinen en dus konden ook niet niet-romeinen verkrijgen via verkrijgende verjaring

o Maar provinciale gronden blijven uitgesloten => nood aan een soort verjaring in provinciale gronden

Longi temporis praescriptio (nieuw soort verjaring voor provinciale gronden)o Gronden in de provincies

We weten niet hoe ze dat in het begin regelden Maar later konden we dit wel zien en dit was volgens deze methode:

o Het is een verweermiddel van de lange term Rechter moet gewoon zien of hij het lang genoeg vindt of niet

o Het is een uitdovende verjaring => het enige dat gezegd wordt is dat een ander het recht niet heeft om het

jou af te nemen Maar degene die verder weg was, kan langere termijn krijgen dan iemand die

dichter is Aanvankelijk ook zeer sterk verbonden met deze procedure

Tegenaprtij kan haar recht niet uitoefenen, maar daarom verkrijgt men zelf nog geen recht dat men tegen iedereen hard kan maken

o Daarom verandert men het van een uitdovende verjaring naar een verkrijgende Zodanig dat willekeur van rechter en het probleem dat er steeds nieuwe

mensen konden afkomen wegvallen Veel van de voorwaarden zijn vergelijkbaar als deze van usucapio alleen de

termijnen zijn anderso Termijn van 10 jaar als men in dezelfde gemeente woont, 20 jaar als klager in andere

gemeente woont. Na 20 jaar pas zeker, omdat er na 10 jaar nog altijd iemand kan komen van

buiten de gemeente die zegt dat hij eigenaar is Uitdoving reivindicatio

o Recht om een proces aan te spannen over eigendom dooft uit na 30 jaar Na 30 jaar kan je dus geen eigendomsrecht meer opeisen Dit was voor de mensen in die tijd heel lang

o Vb Iets gestolen en eigenaar merkt het niet en na 30 jaar geen reivindicatio

instellen Persoon die gestolen heeft, voldoet niet aan de voorwaarden van

verkrijgende verjaring en kan dus geen usucapio eisen o Als men niet aan de voorwaarden voldoet van verkrijgende verjaring, kan men na 30

jaar ook geen eigenaar worden o Keizers maakten zelf ook veel wetten

Ze stellen bijzondere wetten op voor zichzelf

JustinianusVerdere evolutie

Usucapio zou verder moeten geleid hebben tot dominium

Vanaf 476 geldt usucapio alleen nog voor roerende zaken, omdat ze Italië kwijt waren want alleen daar was het usucapio op onroerende goederen

Usucapio enkel voor roerende zaken Gevolg bij Justinianus

o Kortere systemen met strengere voorwaarden (die voldoen aan deze van usucapio uit klassieke periode, behalve andere termijnen)

Usucapio: roerende zaken (3 jaar) Longi temporis praescriptio: onroerende zaken

Het was wonen in dezelfde provincies waarop de termijn werd bepaald en provincies waren al veel groter

Termijn was 10 of 20 jaar naargelang van aan- of afwezigheido Langere systemen met mildere voorwaarden

Longissimi temporis praescriptio Opvolger van de uitdoving reivindicatio Men gaat nu een verkrijgende verjaring maken i.p.v. uitdovende en

de termijn is ook 30 jaar Deze nieuwe termijn van 30 jaar is voor zowel onroerende en

roerende goederen met andere voorwaarden dan usucapioo Er moet bv wel bona fides zijn, maar dit is ook het

belangrijkste elemento Geen res habilis of titulus

Gewoonterecht en jus commune Germanen: uitdovende verjaringstermijn van 1 jaar + 1 dag

o Die dag is niet 365 + 1/366 Die dag is 365+ 1-42 De eerste dag is een speciale dag, de rechtsdag = de eerste dag na het einde van het jaar wanneer de rechtbank terug zetelt

Terugkeer RORE door de kerk: voorstander van langere en morele termijneno Zodanig dat kerk er zelf het meeste voordeel heeft

In voordeel van de kerk: verjaringstermijn 30 In nadeel van de kerk: verjaringstermijn 40 In nadeel van de paus: verjaringstermijn 100

Uitzonderlijk geval voor bisdommen Veel strenger op bona fides

Als je achteraf verneemt dat niet geldig verkregen is, meteen te kwader trouw.

BW van 1804 Gebaseerd op gewoonterecht van Parijs

o Hier was er een regel dat alles uitdooft na 30 jaaro 1998 veranderd, geen aandacht aan besteed omdat Heirbaut geen goede wet vindt

Verkrijgende verjaringo Korte verkrijgende verjaring

10 & 20 jaar: onroerende goederen waarbij je te goeder trouw moet zijn

o Lange verkrijgende verjaring 30 jaar: roerend en onroerend en je mag te kwader trouw

o Maar er zijn bijkomende voorwaarden, die gebaseerd zijn op usucapio, maar die enorm zijn veranderd. Niet besproken en niet kennen!

o Ook zijn er grote verschillen met CJC Verschil in termijn hing ervan af in welk gebied van een Hof van Beroep je

woonde en in die tijd waren er 2 Probleem:

o Geen korte verjaring voor roerende goederen

NBW Verjaring in boek IX, niet in boek III of I

Art 2279 Oorsprong ligt in Germaans recht

o Roerend goed heeft geen gevolg/gevolgrecht Niet mogelijk om te revindiceren

o Maar als je iets hebt op grond van een contract, geldt dit contract wel en heeft het wel gevolg

o Bij diefstal Je kan niet alles zomaar pikken Als iets door een dief verkocht is op de markt, kan je het wel opeisen, maar

je gaat wel de koper van de dief moeten vergoeden => dit omdat men zeker wil zijn dat mensen veilig zijn op de markt => men wil de markt stimuleren

De markt is van een groot fundamenteel belang omdat dit hun koopplaats is, ze hebben geen winkels, supermarkten, etc.

Ze willen dat mensen vertrouwen kunnen leggen in de markt Er ontstaat een botsing met het RORE

o Je kan revindiceren voor de termijn die bij Justinianus geldt voor usucapio roerende goederen: 3 jaar

BW gaat kiezen voor de Germaanse opvattingo Possession vaut titre

Art 2279 Betekenis is omstreden

o Gebaseerd op uitspraak rechtbank 1e aanleg Parijs, chatelet, Hun interpretatie geweest tussen conflict Germaanse en romeinse

o Het betekent: je moet niet meer bewijzen, je bent gewoon eigenaar als je zegt dat je het bent

o Het is een regel die opgesteld is om het leven gemakkelijker te maken, anders is het te lastig

Waarschijnlijk: om bewijsproblemen op te lossen

Verkrijging Oorspronkelijke eigendomsverkrijgingOccupatio

Res nullius: zaak van niemand Res derelicta: zaak die iemand niet meer wil hebben

Belang bij de Romeinen & koloniale periode Nu niet meer van belang

o Er is praktisch geen res nullius o En iets zomaar weggooien is sluikstorten

Ontdekkingsreizen Toen was occupatio belangrijk

o Ze zagen inboorlingen en ze zeiden: er is hier niemand, dus het is van onso => Europeanen gebruikten dus de theorie van res nullius om van alles te verkrijgen

= juridische rechtvaardiging van het innemen van landeno Daarom veel zaken bij landen die zeggen dat andere landen onterecht hebben

afgenomen Schatvondst

o Door iemand ooit verstopt, oorspronkelijke eigenaar niet meer te vindeno => helft voor de vinder en helft voor de eigenaar van de grond

Separatio (niet echt te kennen) Vruchtaftrekking

o Eigenaar van de moederzaak is eigenaar van de vruchten die geplukt wordeno Anders in de middeleeuwen

Natrekking (niet echt te leren, omdat geacht te kennen) Geacht te kennen

o eigenaar van de zaak wordt ook eigenaar van een andere zaak die een bestanddeel ervan geworden is

Vroeger ruimen bij Romeinen

Accessio Eigenaar van een zaak wordt ook eigenaar van hetgeen er onlosmakelijk mee verbonden is Accessorium sequitur principale Bij gronden

o Superficies solo cedit (opstal wijkt voor de grond)o Als eigenaar bent van de grond, ben je ook eigenaar van hetgeen erop gebouwd

wordt Merkwaardig

o Oorspronkelijk bij ons in ME gold deze regel niet voor huizen In die periode werden de huizen in hout gemaakt. In steen was alleen voor

de hele rijken Mensen braken soms gewoon een huis af en plaatsten het dan wat verder

Denk aan een tentje dat je ergens kan zetten, weer afbreken en ergens anders plaatsen

=> je verhuisde wanneer je wou en naar waar je wou

Commixtio (niet echt te kennen) Vermenging

o Je vermengde zaken van meerdere personen en achteraf kon je niet meer uit elkaar houden

o => allemaal eigenaar

Specificatio (niet echt te kennen) Zaakvorming

Wie is dus eigenaar van nieuwe zaak Proculianen: maker Sabijnen: eigenaar van de grondstof Justinianus: tussen oplossing

o Terug te brengen naar grondstof, eigenaar grondstofo Niet terug te brengen dan is het maker

Ons recht: eerder sabiniaans

Reivindicatio = bescherming dominium = actio tot opeising van dominium Je stelt reivindicatio in als je geen bezit hebt Doel:

o Rechter zeggen dat je eigenaar bent/ laten vaststellen dat je dominium hebto En de tegenpartij terug moet geven of beter zelfs nog bezit ervan aan de eigenaar

geeft als het bewezen is Probleem

o Je stelt het in tegen iemand die bezit heeft, niet tegen iemand die detentor iso Bij de Romeinen heb je principe: je kon alleen maar veroordeeld worden tot de

betaling van een geldsom condemnatio pecuniaria Maar je wil eigenlijk het stuk zelf terug

Oplossingo Praetor bouwt in formula een restitutieclausule

Betekent dan dat rechter aan veroordeelde keuze kan laten oftewel te betalen ofwel terug te geven

=> dit lost probleem niet altijd op omdat veroordeelde de keuze krijgt En wat dan als niet terug wil geven?

o Litis aestimatio Schatting van de waarde Wordt vastgelegd hoeveel men moet betalen Rechter zal aan eigenaar vragen hoeveel het waard is => eigenaar die het echt terug wil zal een belachelijk hoge prijs geven zodat

de veroordeelde wel terug zal geven

Interdicten = bescherming possessio = bevelen en verboden van de praetor En er zijn verschillende soorten Exhibitoire interdicten (louter in kader van proces, niet voor eigendom)

o Bevel van de praetor om iets voor de rechter te brengen Restitutoir

o Bevel om een vroeger situatie te herstellen Vb diefstal omdraaien

Prohibitoiro Verbod van de praetor om een bepaalde situatie te veranderen

Vb er is een rugzak en iemand kijkt begerend, je stapt naar praetor en vraagt interdict en deze zal via interdict zeggen: AFBLIJVEN

Soort kortgedingprocedure o Situatie waarbij degene die klaagt voor de praetor rechtmatig wordt geacht

Werkt snelo Addertjes onder het gras => er worden niet veel vragen gesteld

Voorbeelden van interdicteno Prohibitoir: uti possidetis

Zoals jullie bezitten Alles laten zoals het is

o Restitutoir: unde vi Met geweld afgenomen Moet teruggegeven worden

Afdwingbaarheido Als iemand het toch niet wil volgen, andere manieren om toch te krijgen (??) o Grootste probleem als je bevel van praetor negeert: woede van praetor

Wie kan interdicten krijgen Degene die zich voordoen als eigenaar

o Je hebt dus mensen die echt eigenaar zijno Je hebt ook mensen die denken dat ze eigenaar zijn, die het eigenlijk niet zijn

Te goeder trouw Te kwader trouw

Maar uitzonderlijk anderen, doen zich niet voor als eigenaaro Sekwester

Personen die een zaak bewaren, waarover een zaak wordt gevoerd, en die na afloop de zaak aan de winnende partij moeten geven

o Precarist Iemand die iets van een ander mag gebruiken, op eigen verzoek, en die

direct moet teruggeven als de ander het vraagto Erfpachter

Later zien (valt eventueel weg)o Pandhoudende se

Iemand die aan jou een schuld heeft, je vraagt iets in pand zodanig dat je zeker weet dat je betaald wordt.

Hedendaags recht Revindicatie: niet alleen voor eigendommen Bezitsvorderingen

o Reintegrande < unde vi Bezit dat moet hersteld worden

o Klachte < uti possidetis Bezit laten zoals het is

o Staan opgenomen in BW In 19e eeuw weten juristen verschil niet meer Dus ze vragen beide aan rechter => sindsdien haalt men ze door elkaar

Verlies bezit en eigendom Als je feitelijke macht verliest, heb je nog animus Als je een bezit verliest, is er een verlies solo corpore Als je een eigendom verliest

o Ander krijgt een eigendomo Een zaak gaat te niet

Eigendom <> beperkte zakelijke rechten

Je zou op deze manier dus zeggeno Eigendom is dan onbeperkte zakelijke rechteno Maar het is niet onbeperkt!

Met beperkte zakelijke rechteno Men bedoelt: bepaalde zakelijke rechten

Eigendomo Men bedoelt: onbepaalde zakelijke rechten

Beperkte zakelijke rechten = rechten op andermans zaak

Veronderstelt dat er iemand anders die wel onbeperkte zakelijke rechten iso = jura in re alienao Deze term is niet

Romeins Middeleeuws Maar wel van de 16e eeuw Alsnog niet geheel on-Romeins

Indeling beperkte zakelijke rechten Indeling in 5 van boek

o Zever, niet kennen!

2 voorwaardeno Tijd en voorwaardeno Ene groot en ander klein! o Uitzonderingen moet men zo beperkt mogelijk interpreteren

Beperkingen bij beperkte zakelijke rechten Tijdelijk groot

o Vruchtgebruiko Recht op gebruik o Recht op bewoning

Eeuwig kleino Erfdienstbaarheden

Tijdelijk <> eeuwig Eeuwigdurende rechten kan je niet koppelen aan een persoon, maar moet aan een zaak die

een tijdje mee kan gaano Altijd onroerende goedereno Geen einde door overlijden o Je hebt dit recht slechts als eigenaar van de zaak

Tijdelijk durende rechten koppel je niet aan een zaak maar wel aan een persoono Het eindigt door overlijden van de zaako Roerend of onroerend

NBW Vervaging van de grenzen door flexibilisering zakenrecht

Vruchtgebruik in Romeinse periode Inleiding

Situatie bij Romeinen waarbij iets terugkeert naar een echtgenoot Vb met manus getrouwd

o Als man overlijdt, ze wordt beschouwd als een kind en ze krijgt dus een deel van zijn erfenis

Vb niet met manus getrouwdo Als man overlijdt, ze krijgt niks o Probleem: hij ziet vrouw graag en ziet kinderen graag

Je wil je vrouw niet met lege handen nalaten en evenmin de kindereno Oplossing: vruchtgebruik

Vrouw mag zolang ze leeft vruchtgebruik maken, wanneer ze overlijdt gaat het naar de kinderen

Alleen voor de man en die moest het expliciet vermelden in z’n testament Definitie van de Romeinen: andermans zaak gebruiken, de vruchten ervan trekken mits de

zaken zelf in standblijven o Probleem met deze definitie

Er staat niet bij dat het tijdelijk is De betekenis is in standhouden en niet in standblijven

Nu: o Vruchtgebruik voor langstlevende echtgenoot/ wettelijk samenwonende partnero Geldt in beide richtingen, automatisch zonder testament

Voorwerp vruchtgebruik Aanvankelijk

o Natuurlijke vruchten Later

o Burgerlijke vruchten + vermogen

Inhoud Je mag het gebruiken en vruchten plukken Maar

o Wat zijn de vruchten? Kinderen van een slavin niet, lammetjes bv wel

o Handelen als een goed man

Open norm, zodanig dat ze niet alles moeten opschrijven of iets vergeteno Persoonlijk karakter VG, maar verhuren mag + probleem van overdracht

Aanvankelijk persoonlijk uitoefenen Later verhuren En nog later zelfs overdragen tegen betaling aan iemand anders

Zelfs al draagt men over, het 1e leven telt voor de beëindiging Conclusie: uitholling eigendom: NUDA PROPRIETAS

o Het recht van de eigenaar stelt dus niet veel voor

Vestiging VG Legaat In jure cessio Vervreemding van eigendomsrecht onder voorbeheoud van vruchtgebruik Op provinciale grond door pactiones (afspraken) en stipulationes (stipulaties) Longi temporis praescriptiof

tenietgaan VG Dood van de vruchtgebruiker Als een termijn opstaat

o Stel je sterft voor die termijn o Alsnog ten einde

Gaat ook teniet door verstrijken van die termijno Als de vruchtgebruiker eerder is overleden eindigt het op dat moment

Afstand van vruchtgebruik Consolidatio

o Wanneer vruchtgebruiker ook blote eigenaar wordt of omgekeerd Non usus

o Verlies door verjaring door usucapio libertatis Tenietgaan zaak

o Ruime interpretatie Ook wijzigen van de zaak

Actio confessoria: je wil dat de ander toegeeft dat je vruchtgebruiker bent Actio negatoria: je wil dat de ander erkent dat hij geen vruchtgebruiker is

Oneigenlijk vruchtgebruik Niet besproken

Latere ontwikkelingen VG Rechtsleer zegt

o Eigendom= usus+ fructus + abusuo VG = usus + fructus

Eigendom = VG + abususo Praktijk: (nakijken boek)

Geen vruchtgebruik, we hadden iets anders: lijftocht (tijdelijk recht) En we maakten enkel een onderscheid tussen Lijftocht: tijdelijk recht Erve: permanent recht

Verwarring lijftocht en VG: verdwijnen lijftocht, toepassen RORE Lijftocht: valt weg het moment dat er geen lijf meer is Lijken goed op elkaar, maar zijn niet hetzelfde

Lijftocht is enkel mogelijk bij wat wij nu onroerende goederen noemen Bij einde vruchtgebruik heeft eigenaar alle rechten terug Bij lijftocht zijn er heren en vazallen!!!

Vruchtgebruiker van een leen van een vazal overlijdt Vazal krijgt niet alle rechten op dat leen door dat overlijden, er is nog

altijd de heer van de leen Verdwijnen van de lijftocht, toepassen term RORE (ususfructus)

Men heeft de lijftocht de Romeinse naam gegeven, waardoor men het verwart met ususfructus en ook deze regels gaat toepassen

Nadien vergeet men dat het in oorsprong een gewoonterechtelijke instelling was en men past haast alleen nog regels uit RORE toe

o 1804: VG volledig RORE, cf. definitie, maar invloed rechtsleer Men herneemt de vorige definitie van Paulus over VG over mits

aanpassingen Art 578 BW: “Onder de verplichting de zaak in stand te houden” t.o.v. Paulus in stand

blijven “Zoals de eigenaar zelf”

o Later: quasi geen evolutie

NBW BW 1804: VG is vnl. contractueel + onroerend

NU: VG rust op een vermogen door het erfrecht

NBW: wil VG daaraan aanpassen

BW 1804: ook recht van gebruik en recht van bewoning: weinig gebruikt, zou nochtans nuttig kunnen zijn.

NBW: wil een hedendaagse versie die wel werkt (Nieuw zakelijk recht?)

Heirbaut is niet zeker wat er gaat gebeuren! Examen niet meer kunnen zeggen dan dit

Europese en Belgische privaatsgeschiedenis 23/11/2017Erfdienstbaarheden

Niet besproken Uitleg p 296 onderaan, enige uitleg die gekend moet zijn

Probleem Erfpacht en opstal zijn groot en kunnen lang duren en passen dus niet echt in het systeem Daarom dat ze niet in BW van 1804 stonden Als je andere rechten hebt dan eigendom, zijn deze een uitzondering en moeten ze

beperkingen hebben Maar erfpacht en opstal hebben dit niet echt dus passen ze niet in systeem

Erfpacht De term is niet romeins Landbouwgrond Eeuwig durend recht op vectigal grond (jus perpetuum in agro vectigali)

o Kan geërfd worden, overdragen Romeinen hadden gemeenten en het kon zijn dat deze grond hadden

o Wat deden ze: ze lieten anderen bewerkeno Maar deze die bewerkten hadden geen dominiumo Omdat dominium voor gemeente waso Maar ze krijgen wel bepaalde rechten zoals eigenaaro Ze kunnen interdicten krijgen, res krijgen (maar niet reivindicatio)o Verschil met degene die dominium heeft

Ze moeten gemeente vergoeden via vectigal = jaarlijkse vergoeding aan gemeente om grond te mogen gebruiken

EMPHYTEUSIS o Na klassieke periode in oostelijke deelo Niet gemeentegrond, maar wel grond van privépersoono Overdraagbaar en kan geërfd worden o Ze moeten ook betalen aan privépersoon zoals bij jus perpetuum aan gemeenteo Later opgekomen dus iets minder goed uitgewerkt

Justinianuso Voegt ze sameno Geeft ze de naam Emphyteusis

Reden Ze zitten in het oosten en hier spreken ze Grieks Het klinkt gemakkelijker

Middeleeuweno Je pachtte een grondo Dit kon overgaan op kinderen

o Ze zeiden: Emphyteusis van Justinianus is onze erfpacht Niet volledig hetzelfde

o Zeer belangrijk geweest Erfpacht is degene die op de grond zit

o ME: ze denken Situatie erfpacht t.o.v. eigenaar lijkt op vazal t.o.v. leenheer Teksten over erfpacht gebruikt om dominium utile en dominium directum te

creëreno Franse revolutie schaffen heren en vazallen af

Ze denken dus dat erfpacht ook afgeschaft moet worden omdat het er op lijkt

=> staat dus niet in BW van 1804 En het past ook niet in logica van BW

Eigendom staat voorop Uitzonderingen moeten beperkt zijn => maar erfpacht is niet beperkt en zeer lang en groot

Maar erfpacht is zeer interessanto Maar in de periode dat we verenigd zijn met NL wordt erfpacht terug ingevoerd in

wet van 1824 Ingevoerd volgens kader van nieuw BW Wet over erfpacht heeft men al in werking laten treden in 1825 vooraleer

onze wetten van 1831, we hebben het wetboek dat voordien opgesteld was van Nl niet toegepast en eigen wetboek gemaakt, maar wel deze wet toegelaten

o Nederlandse periode Gevaar

Erfpacht tot in der eeuwigheid, wat is dat dan voor eigenaar? => Het moet een lange termijn, minimum 27 en maximum 90 jaar

Opstal Geen landbouwgrond, maar gronden in een stad Toelating aan private personen om op grond van een stad een gebouw te zetten

o Recht om op grond van een ander een gebouw te zetten Lange termijn! Sinds 2014 kan het ook onder de grond Historische definitie is niet meer volledig overeenkomstig met hoe we het nu hebben In Rome wisten ze ook niet goed wat ermee te doen

o Opstalhouder krijgt geen interdicten, maar het lijkt er wel opo = quasi interdicteno Kan wel actio in rem krijgen

Later weten ze dus ook niet goed waar te plaatseno Ze gebruiken het wel, maar weten niet goed waar ze het moeten plaatsen

Sommige mensen zeggen o Erfdienstbaarheido Anderen dominium utile o Anderen dominium directumo => ze zetten het het meeste in de 2 soorten dominium

Franse revolutie schaft de 2 soorten dominium af

o => schaffen opstal af Nederlandse periode

o => opstal toch belangrijk gezien o Ook in werking getreden in 1825 vooraleer 1831! o We hebben het wetboek dat voordien opgesteld was van Nl niet toegepast en eigen

wetboek gemaakt, maar wel deze wet toegelaten In 2014 iets gewijzigd

o Iedereen die een zakelijk recht heeft kan binnen de grenzen ervan opstalrecht vestigen

Maximum 90 jaar en daarna terug recht van natrekking

NBW Geens zegt dat het niet meer gewijzigd is sinds 1824, maar dit is niet waar. Het is reeds wat

gewijzigd in 2014 Ze willen het wat moderniseren en creatiever mee omspringen

o Vb grond is van A, gelijkvloers van B, 2e van C en onder de grond van Do Veel complexere structuren en veel meer ‘fun’o Vb terras van vooruit hangt aan de vooruit, maar hangt boven grond van UNI en dit

gaat meer moeten voorkomen Er moet rekening gehouden worden met het veel diverser opdelen van vastgoed om dit

optimaal te kunnen gebruiken

Zakelijk zekerheden nu Zakelijke zekerheden vroeger waren anders dan nu FIDUCIA

o Vertrouwensafspraak o Vb je geeft geld aan iemand zodanig dat deze een broodje haalt en je vertrouwt erop

dat je het wisselgeld krijgto Als het misgaat kan je geen actio instellen o Je kan ook zo’n afspraak instellen om tot een zekerheid te komen

Het leidt tot een zekerheid. Dit kan met schuldeiser, vrienden, etc. Fiducia cum creditore contracta

o Schuldeiser Iemand tegenover wie je verbonden bent/ je moet er tegen presteren

o Schuldeiser wil een zekerheid over prestatieo Je kon bv mancipatio of in jure cessio geven zodanig dat deze een zekerheid heeft

Je geeft bv een jas via mancipatio of in jure cessio Als schuld betaald is, jas terug via mancipatio of in jure cessio

o VERSCHIL met nu Bij Romeinen kreeg je een eigendom, nu kan je geen eigendomsrecht krijgen

door zakelijke zekerheden, enkel een beperkt zakelijk recht Moreel gezien: vroeger kon je de spullen ook gewoon bijhouden, want de

andere kon geen actio instellen omdat het een vertrouwensafspraak is Zekerheid is bij de Romeinen niet accessoir tegenover

schuldvordering, terwijl dat het bij ons nu wel accessoir is tegenover de schuldvordering

o Het was te lastig om steeds te doen en mancipatio en in jure cessio verdwijnen langzamerhand

=> FIDUCIA VERDWIJNT

Je kon vertrouwensafspraken maken met iedereeno Schuldeisers, vrienden, etc.

Dia’s hiertussen niet te kennen! Zakelijke zekerheden niet te kennen Tiende

Periode van Karolingische rijk God was toen enorm belangrijk Karel de grote besliste

o 1/10 van de gewassen en 1/10 nieuwgeboren dieren voor parochiepastooro En hiermee kon deze zich onderhouden

Aanvankelijko Je betaalde, maar kreeg er iets voor terug

Na val Karolingische rijko Veel mensen die afpakken van parochiepastooro Het wordt een gewoon zakelijk recht

Het wordt een zakelijk recht Je moest een graanveld hebben, winst gebruiken om kosten te dekken, u moet waarschijnlijk

cijns betalen aan een heer, je moet zelf ook nog eten Het is een eeuwigdurend recht Bruto

o Op je winsten wordt een bruto taks gehouden, het wordt dus gerekend op het geheel van de winsten en niet wat je overhoudt en dus voor aftrek van andere kosten

o Dit is dus veel meer dan 10%o Het kan soms zelfs alles zijn!!!

Het kan overgeërfd worden Je moet er niks voor doen De boer die er alles voor moet doen, vindt het geen goed systeem Franse revolutie zorgde ervoor dat dit werd afgeschaft Aanvankelijk waren degene die 10e bezaten niet beseffende dat er aardappelen waren => dat

was iets wat boeren voor zichzelf hadden

Use: ontstaansredenen Engeland was veroverd door Willem de veroveraar (11e eeuw)

o => alle grond van Engeland was voor hem o Hij gaf grond aan anderen in leeno Normale Engelsman heeft alles in leen

Direct in koning of verschillende heren in tussenstap Bij leen

o Oudste zoon erft alle lenen o Je mocht geen testament maken waarin je anders bepaalde o Je kon dit dus niet omzeilen via testament om andere kinderen iets te geven

Probleem voor de jongere kindereno Ze kunnen wel een aandeel krijgen in ‘chattels’, maar alle ‘hereditaments’ (lenen)

gaan naar oudste zoon De chattels zijn niks waard dus ze zijn er niks mee

Probleem voor schuldeisers o In die periode in Engeland was het probleem dat als je schulden had, konden de

schuldeisers zich alleen konden verhalen op de chattels en niet op hereditaments Voor schuldeiser is er ook een probleem omdat ze enkel chattels kunnen

verkopen en die niks waard zijn Probleem voor degene die overlijdt

o Je wilt naar de hemel en niet naar de hel o (12e en 13e eeuw): vagevuuro Als je schulden hebt en niet hebt betaald => vagevuur

Zoon betaalt vrijwillig schuldeisers? Nee, het was dan een schurk en uiteindelijk blijft vader dan in ‘vagevuur’

Vermijden dat je naar vagevuur of hel zou gaano Giften aan de kerk om te bidden voor een zielenheil

Systeem: o Geen testamento Alles naar oudste zoono => jongere kinderen hebben pecho => schuldeisers hebben pecho => degene die overlijdt heeft pecho => niet volledig zielenheil, zonen willen vaak niet betalen voor zielenheil vader

OPLOSSINGo Vlaanderen mildert het verbod om over lenen te beschikken o => USE in Engeland

Use Niet van het Engelse ‘to use’, maar van ‘a oes’ < ad opus (ter boef) (lawfrench

o = nood hebben aan Iemand ontvangt iets, niet voor zichzelf, maar ten behoeve van een ander In Engeland gaat men dit gebruiken voor vertrouwensafspraken om het verbod op

testamenten te omzeilen o Iemand op zijn sterfbed kan een vertrouwensafspraak maken o Je geeft lenen aan goede vriend en deze moet het gebruiken ten behoeve van een

derde FEOFFER TO USE

o Leenhouder = degene die overlijdt FEOFFEE

o Degene die leen krijgt voor een derde CESTUY QUE USE

o Degene voor wie het leen ten behoeve is Feoffer zegt aan feoffee wat de cestuy que use moet doen met het leen

o => zoveel aan schuldeisers, zoveel aan kerk om te bidden voor zielenheil, zoveel aan jongere kinderen en rest aan oudste zoon

= manier om testamentverbod te omzeilen Juridisch kijken naar constructie

o Als je alles overdraagt naar feoffee, wie is dan eigenaar? o Strikt gezien is feoffee de eigenaaro En dit is ook hetgeen de Common Law rechtbanken zeggen

o MAAR equity van de chancery (kon CL-rechtbank niet uitstaan en vice versa) zegt anders

Zij zeggen dat de begunstigden de eigenaars zijn Schuldeisers, kerk, jongere kinderen, oudste zoon

Europese en Belgische privaatsgeschiedenis 28 en 30 /11/2017Use en Fraude Rechten leenheer

o Wardship (= feodale voogdij): er is een probleem want minderjarige die het leen erft kan geen leendienst doen. Dus krijgt de leenheer tijdens de minderjarigheid de inkomsten van het leen. Maar hierbij moet hij wel voor de minderjarige zorgen; voogdij over de minderjarige erfgenaam van het leen

o Marriage wordt ook gekoppeld aan wardship: de leenheer zal beslissen aan wie (een van zijn vrienden) hij die ervende minderjarige gaat uithuwelijken

Wardship en marriage: belang -> grote inkomsten voor de heer: hij kan het verkopen o De meerderjarigheid zal worden opgetrokken tot 21 jaaro Een vriend koopt het leen en minderjarige over, maar moet ook trouwen met minderjarige

anders is deze het leen kwijt tot aan de meerderjarigheid Omzeilen door use

o Alle lenen toevertrouwen aan een goede vriend die de minderjarige moet opvoeden en voor een goed huwelijk zorgen en draagt het dan over aan die minderjarige op het moment dat deze meerderjarig wordt

o Zolang de kinderen minderjarig zijn int de Feoffee de inkomsten op het moment van de meerderjarigheid krijgen de kinderen de inkomsten en het leen => leenheer heeft enkel de kosten

Grote benadeelde: koning is altijd heer, nooit vazal o Heren hebben er zelf weinig problemen mee om kosten te dragen want zijn ook steeds vazal

van de koning: het wordt vnl. gebruikt om zijn rechten te omzeilen De heren doen dit zelf ook

o Volgens de redenering van de heren is het niet erg want iedereen wint en verliest, men is meestal heer en vazal, behalve de koning. Deze verliest altijd.

Statute of uses (16de eeuw): verbieden use als fraudetechniek: enkel cestuy que use is eigenaar o De minderjarige wordt beschouwd als eigenaar, waardoor de koning zijn recht behoudt o Door Hendrik VIIIo Problemen: voor de bevolking

Niet meer zorgen voor jongere kinderen Geen dingen meer doen t.o.v. de schuldeisers Geen dingen meer doen voor je zielenheil Koning kan wardship and marriage komen opeisen

Oplossing:

o Voordien: denken in termen van 1-2-3: feoffer feoffee cestuy que use De 2de is eigenaar

o Na Statute of uses: 3de is eigenaar Probleem: men wil dat 2de eigenaar is Oplossen door er een tussenpersoon tussen te steken waardoor feoffee opnieuw

eigenaar is: feoffer tussenpersoon feoffee cestuy que use

Van use naar trust Omzeilen statute of uses Use op een use

o Nl. A houdt goed to the use of B en die to the use of C in dat geval telt A niet mee

o Dus altijd een A vermelden die er verder niets mee te maken heeft => 1e use is ongeldig, 2e use is geldig

o De bedoeling is: A geeft aan B voor Co Nu: A geeft aan X om aan B te geven voor C

X doet er niet toe, maar hij moet ook gewoon vermeld worden X is ongeldig, maar B is geldig

Tweede use = trust Termen

o Feoffer to use = settlor of the trust o Feoffee to use =trustee o Cestuy que use = beneficiary

Vb X is rijko Heeft dochter met gat in haar hando Je zet een trust op: eigendom overdragen aan D en vertrouwenspersoon moet beheren o Winsten aan D

Typisch Engels: ingewikkeld door historische toevalligheden o Het Engels recht maakt zaken nodeloos ingewikkeld. Je moet de geschiedenis kennen om

deze te begrijpen. Hier had de koning eigenlijk gewoon het statute of uses af moeten schaffen, aangezien het toch niet werkte

België Traditioneel: geen trust uit schrik voor fiscale fraude

NBW Wel soort trustconstructie (fiducie)

o Rol rechtsvergelijking: verwijzen naar andere rechtstelsel met dergelijk systeem Niet als inspiratiebron, maar vnl. om anderen te overtuigen: hoe meer landen die je kan

aanduiden die het allemaal reeds doen Geens haalt extreem veel landen aan omdat men veel weerstand verwacht

Opmerkelijk: er wordt niet naar Engeland verwezen, maar naar alle andere landen met trustconstructies hoewel het wel een stelsel is geïnspireerd op een Engels systeem

o Voorwaarden: Transparantie: t.o.v. derden Moet beantwoorden aan een rechtmatig belang (om fiscale fraude te vermijden)

o Trustconstructie normaal in Boek III, titel 6 (zie 7 december)

VerbintenissenrechtInleidingNBW Tekst wordt voorgesteld 7 december Redenen hervorming:

o Actualiseren: update nodig o Te veel chaos in rechtspraak: vnl. gedeelte m.b.t. onrechtmatige daad

Let op! Onrechtmatige daad zal nog niet klaar zijn op 7 december. Redenen Problemen met samenloop Perfectionistische voorzitter

De verbintenis het basisbegrip van het verbintenissen rechtDefinitie verbintenis Uitleg definitie

o Opmerkelijk: in huidig BW staat geen definitie van een verbintenis o Dus: definitie gaan halen uit Romeins recht: obligatio

= Rechtsbetrekking op grond waarvan één of meer personen gehouden zijn tot een prestatie (dare, facere, praestare) jegens één of meerdere personen

Oorspronkelijk: bij problemen met persoon, neemt men wraak (wraakrecht) Later: beperkingen op wraakrecht

Wraak nemen, maar de andere niet meer aandoen dan dat u is aangegaan Afkopen van wraakrecht

o Let op: de “schuldeiser” mag u aanvankelijk vastbinden en u pas loslaten nadat u betaald hebt

o Later wordt dat vastbinden verboden, maar daarvan komt de term “obligatio” Verdere begrippen

o Debitor: heeft debitum (schuld) Niet enkel geldschulden, maar iedere prestatie die u verschuldigd bent

o Creditor: heeft schuldvordering/vorderingsrecht Vorderingsrecht: de Romeinen hebben hiervoor geen term

Reden: men werkt met actiones, niet met rechten Obligatio is gekoppeld aan een actio in personam en niet aan een recht

o Het is niet gebonden zonder actio

Opgelet Schuld ≠ aansprakelijkheid

o Schuld: moet u iets doen/ hetgeen SA moet prestereno Aansprakelijkheid: men kan u iets vragen (instaan voor verhaal)

Verhaal: mogelijkheid tot schadelossstellingo Er kan aansprakelijkheid zijn zonder schuld o Vice versa: er kan een schuld zijn zonder aansprakelijkheid

Bv.: aansprakelijkheid t.e.m. een bepaald bedrag (terwijl de schade eigenlijk groter is)

Bv. bij de olieramp o Schuld bij de rampo Aansprakelijkheid beperkt tot bepaalde som

Vb venster inschoppeno Schuld door kindo Aansprakelijkheid bij ouders

Schuld heeft ook andere betekenissen

Bronnen van verbintenissen en classificatie van contracten Onderscheid in termen Een bron van verbintenis is iets dat ervoor zorgt dat u t.o.v. een ander moet presteren

= bron van verbintenis: het feit dat een verbintenis teweegbrengt o Overeenkomst = het samentreffen van twee of meer wilsuitinge met het oog op het doen

ontstaan, wijzigen of het uitdoven van een of meer verbintenisseno Contract: een vorm van overeenkomst, enkel met het oog op het doen ontstaan van een of

meer verbintenissen <Latijn: contrahere: iets opdoen Alle contracten zijn overeenkomsten, maar omgekeerd niet

o Delict = onrechtmatige daad (1382 BW): iemand heeft iets verkeerds gedaan waardoor een andere schade heeft en u moet die schade aan hem vergoeden

De Romeinse classificatiesGaius: Contractus + delictum zijn de twee bronnen van verbintenissen

o Onze contract + delict Ons contract is niet volledig hetzelfde als dat van Gaius Contract is er wegens wilsovereenstemming

Wilsuiting: moet langs twee kanten (alle partijen) en men moet ook hetzelfde willen (wilsovereenstemming)

o Gaius: fundamenteel onderscheid, maar is beperkt Vb pakje aannemen van postbode voor afwezige buur

Geen contract of delictNa-klassieke periode: Verbintenis > contract omdat partijen dit willen Verbintenis > delict omdat dader iets verkeerd heeft gedaan

o Wat indien geen van beide van toepassing? => nood aan derde catergorie o (vb. kat uit boom redden maar ze moet worden teruggegeven)

=> Derde categorie: “de vuilbak” (restcategorie)Justinianus: Opsplitsen restcategorie Redenen:

o Onderscheiden quasi-contracten en quasi-delicten (opsplitsing “vuilbak”) Quasi-contracten: in de buurt van het contract, er is niets verkeerds aan

Contract niet door delict of wilsovereenstemming, er is niets mindaan Quasi-delicten: min of meer onrechtmatige daad, maar er zit toch wel een reukje aan

“Reukje” kan je letterlijk nemen: bv. hoogbouw (flatgebouwen) in de Romeinse steden (groot) en zéér smalle straten, geen toiletten en riolering: uitwerpselen in een ton beneden het flatgebouw (maar de flatgebouwen zijn hoog: bv. 12de

verdieping). Oplossing: uitwerpselen door het raam gooien, kan mogelijk op iemand vallen. Dit is niet verkeerd (iedereen doet het), maar het is ook niet volledig juist. Sommigen deden dit ook voor het plezier (pesten van mensen die men niet

kon uitstaan) o Justinanus had een voorkeur voor het getal 4: weinig logisch (zie infra.)

Het jus communeHet BW van 1804 5 categorieën: (laatste 2 zijn overbodig)

o Contract: behouden zoals het was o Delict: aanpassing: opzettelijk en onopzettelijk

Delict = opzettelijk (art 1382 BW) Quasi-delict = onopzettelijk (art 1383 BW)

o Uit de wet: de rest van de oorspronkelijke quasi-delicten o Quasi-delict: de onopzettelijke delicten o Quasi-contract: behouden zoals het was

Delict en quasi-delict zijn in de praktijk gelijk en samen fout-aansprakelijkheid Evolutie van fout-aansprakelijkheid tot risicoaansprakelijkheid

o Geen risicoaansprakelijkheid in classificatie BW Verbintenissen enkel uit rechtsfeiten (delict, quasi-delict, quasi-contract) en

meerzijdige RH (contract)o klopt niet: ook uit éénzijdige RH

Classificatie nog weinig gezag

NBW Bronnen van verbintenissen die nu enkel rechtspraak zijn, in de wet opnemen (verrijking zonder

oorzaak, eenzijdige wilsuiting) Duidelijker onderscheiden bronnen van verbintenissen van algemeen verbintenissenrecht

Algemeen contractenrechtAlgemeen en bijzonder contractenrecht Algemeen contractenrecht: regels die gelden voor alle contracten Bijzonder contractenrecht: regels die slechts voor een bepaald contract gelden Onderscheid ontstaan in Vernunftrecht

o Reden: onderwijs Eerst het algemeen contractenrecht aanleren, vervolgens de bijzondere regel

Programma rechtsfaculteit: hier werken met dit onderscheid, hoewel dit historisch niet correct is omdat dit pas ontstaan is in het Vernunftrecht.

Anachronisme RORE => geen onderscheido Altijd specifieke actiones per contract (bijzonder contractenrecht

Wilsautonomie van de partijen als centraal element van het hedendaags contractenrecht Belang wil van de partijen staat nu centraal

o Terwijl dit niet zo was tijdens RORE en ME Vooral sinds Vernunftrecht: wilsautonomie van de partijen

o Als je iets gewild hebt, is het in orde o Geen beperkingen op de contractsvrijheid, er is niets verboden “u kan alle contracten

sluiten die u wil, als u het gewild hebt, is het in orde” Bv. contracten sluiten om iemands arm er af te hakken Er is niets verboden omdat men ervan uitgaat dat men zijn verstand gebruikt en dit ook

gebruikt om goede contracten te sluiten Niet als principe in BW 1804

o Vernunftrecht was gesitueerd in Duitsland o Wel later opgekomen: 19de eeuw o Is niet onbeperkt: rekening houden met de openbare orde en goede zeden

U kan niet alle contracten sluiten die u wil, er zijn wettelijke beperkingen en rekening houden met de openbare orde en goede zeden

Invloed op meeste delen verbintenissenrecht o Contractvrijheid o Geldigheidsvereisten o Interpretatie en uitvoering van contract o Gevolgen van contract voor 3en o Regeling om niet of gebrekkige uitvoeringo => Contractenrecht draait om de wil van de partijen: bij twijfel kijken naar wat het meest

overeenstemt met de wil van de partijen 1134, lid ≠ onbeperkte contractvrijheid

o Dit wil zeggen dat indien u een contract gesloten hebt, u zich hier aan moet houden Veel recenter ook vertrouwensleer

NBW Doel: evenwicht vinden tussen

o Wilsautonomie o Bescherming belangen zwakke en anderen (denk studenten?) door de rechter o DUS:

Soms versterken wilsautonomie Soms meer macht rechter

Opmerking: precontractuele fase Niet geheel duidelijk in bestaande recht Wel: in NBW: precontractuele fase: onderhandelingen, aanbod en aanvaarding

o Von Jhering: eind 19de eeuw: de eerste die echt begint te kijken naar de precontractuele fase Vandaar in huidig BW is de precontractuele fase niet duidelijk geregeld

ContractvrijheidFormele contractsvrijheid: vrijheid om contract te sluiten zonder bepaalde formaliteitenmateriele contractsvrijheid: vrijheid om nieuwe types van contracten te creeren

Onderscheid Consensualisme: enkel wil

o Formele contractvrijheid: overeenstemming is genoeg o Ontwikkeld recht

Formalisme: iets meero Variant: reële contracten (deelverzameling van de formele contracten)

Contracten die ontstaan door het overhandigen van een bepaalde zaak Formaliteit = overhandigen van een zaak Bv. bewaargeving

o Geen formele contractvrijheid: vereisen extra formaliteiteno Primitief recht (komt voor bij primitievere systemen)

Reden: publiciteit -> men ziet dat er een contract werd gesloten (getuigen)

Vóór de Romeinen Primitieve maatschappij: formalisme

o Niet veel vertrouwen in elkaar

Formalisme en consensualisme bij de Romeinen 4 soorten contractus (zie supra., Justinianus) Contractus re: formalisme (reële contracten)

o Overhandigen van een zaak (bv. bewaargeving) Contractus verbis: stipulatio (formalisme)

o Contracten die worden gesloten bij het uitspreken van bepaalde woorden Formaliteit: de ene partij stelt een vraag en de tegenpartij herhaalt het werkwoord van

de vraag (i.p.v. “ja” te zeggen) Vb. Bob the builder: “can we fix it” – “yes we can”

o Stipulatio te vertalen als “stipulatio” Contractus litteris: niet belangrijk

o Door een geschrift o Niet precies geweten wat het precies is, heeft iets te maken met boekhouden

Contractus consensu (consensuele contracten) o “Contracten door wilsovereenstemming” o Geen formaliteiten nodig:

Koop-verkoop Huur-verhuur Lastgeving (infra.)

Vennootschap (?) (behandelen we niet)

Alleen laatste categorie is consensueel en lijkt ondergeschikt, maar Zijn belangrijkste contracten Formaliteiten zijn licht (zie supra.)

o Contractus re (vrij logisch: om iets in bewaargeving te geven, moet u de zaak uiteraard overhandigen)

o Contractus verbis: het is niet lastig om een woord te herhalen Indeling klopt niet: ook pacta (afspraken)

o Pacta in ruime zin: onze overeenkomsten (4 soorten) Met actio honoraria = pacta praetoria <> contractus met actio civilis Pacta praetoria werd als snel gezien als een contractusl en dus werd het verschil in

inhoud tussen pactum en contractus inhoudslooso Pacta in enge zin: pacta nuda (contracten die niet in de 4 bestaande categorieën contractus

zitten): “Nuda” (naakt) want geen actio Uitzondering: contractus innominati

= wederkerig contract. Een partij heeft een prestatie al uitgevoerd en de andere niet, dan kan diegene die reeds heeft uitgevoerd van de andere de uitvoering eisen met een actio Deze actio heeft geen naam

≠ hedendaagse onbenoemde contracten (zelfde terminologie, andere betekenis) = contracten waarvoor er geen wettelijke regeling bestaat (vb leasing) Geregeld door wetgever: benoemd contract Niet geregeld door wetgever: onbenoemd contract

Dus eigenlijk toch het overwicht voor het consensualisme bij de Romeinen

Middeleeuwse gewoonterecht Germanen: alleen formalisme*

o De formaliteiten: High five (+ spuwen in de hand) De kus Tournée générale

o Reden: zorgen voor publiciteit

Het jus commune: van formalisme naar consensualisme Terugkeer consensualisme door

o Canonisten: pacta quantumcumque nuda servanda sunt Pleiten voor consensualisme met als basis: “God is tegen verbreken consensualisme”

Overeenkomsten, hoe naakt ook (=> zonder formaliteiten), moeten nageleefd worden

De kerk zegt: gegeven woord moest nagekomen worden, anders zondigen tov God Bijbel (Christus in de Bergrede): est est non non (ja is ja en nee is nee)

o Handelaars Formaliteiten waren lastig en te duur

Verzet romanisten: 3 argumenten tegen het consensualisme o Consensualisme als principe niet in CIC

In het CIC staan wel degelijk formaliteiten; slecht argument o Niet ernstige personen (niet ernstig bedoeld)

Wat bij: grappen, zatlappen op café, voorbeelden door profs in lessen contractenrecht? Formaliteiten doen persoon nadenken over contract; ze sluiten het niet zomaar en deze

personen zouden door consensualisme zeker niet nadenkeno Formaliteit: voordeel voor bewijs

Vergemakkelijken bewijsvoering: vaak openbare formaliteite, getuigen of geschreven stukken aan rechtbank

Reactie op bezwaren o Canonisten: causa

Bij ernstige is er een rechtvaardiging, bij niet-ernstige niet Cause = oorzaak, titel, reden waarom een contract bindend is

o Handel: formaliteit voor bewijs, niet voor geldigheid Handelaars gaan meestal meerdere contracten met elkaar sluiten: bij het moeilijk doen

over het bewijsprobleem, stopt het. Latere evolutie

o Formaliteit voor bewijs = geschrift Papier gaat niet dood Niet meer de andere formaliteiten (supra.), maar een formaliteit die het beste is voor

het bewijs Bij een serieus bedrag (300 pond)

Papier, etc. was duur: voor kleine zaken hoeft het dus niet o Vernunftrecht: pacta sunt servanda: causa is overbodig

= overeenkomsten moeten nagekomen worden Cf. canonisten (supra.) Afschaffen causa: was enkel om de Romanisten te overtuigen Gebaseerd op de rede

Het BW: de definitieve doorbraak BW 1804: in principe consensualisme, maar Geschrift als bewijs (bij waarde boven €375) Causa is nodig

NBW Verhogen grens van 375 euro Door evolutie technologie nodig

o Aanpassen bewijs -> verruimen begrip geschrift: ook elektronische gegevens o Regelen elektronische totstandkoming contracten -> Blockchain?

Systeem achter bitcoin Gedecentraliseerd computernetwerk voor registreren transacties -> registratie kan niet

ongedaan gemaakt worden Ook registreren contracten (bewijsrecht) Ook voor bv. uitvoering etc. (smart contracts): Smart contracts?

Beter “idiot” contracts”: bij het invoeren van verkeerde voorwaarden grote problemen (?)

Causa is in Frankrijk afgeschaft en vervangen door ‘le but’ (het doel), vermoedelijk gaan ze dit in België ook doen: is het nu de bedoeling dat er een overeenkomst komt of niet?

Smart contracts?

De vereisten voor een geldig contract Voorwaarden geldig contract: nu Toestemming Bekwaamheid Geldig voorwerp Geldige oorzaak (zie supra., reeds behandeld)

Let op: niet in het Romeins recht!

Nietigheid: soorten Relatieve nietigheid: schending privaat belang Absolute nietigheid: schending algemeen belang Verbintenissenrecht: meestal relatieve nietigheid

NBW Zal nietigheden moderniseren, zodat de rechter flexibeler kan optreden: bv. slechts partiële

nietigheid

Toestemming Reden waarom een contract bindend is: toestemming Daarom: geen contract bij

o Geen toestemmingo Gebrekkige toestemming: wilsgebreken

Dwaling, bedrog, geweld

Dwaling (error) = een onvrijwillige voorstelling van zaken die iemand ertoe gebracht heeft te contracteren

o U heeft zich vergist o Geen verschoonbaarheid in definitie: is pas ingevoerd na het BW

Leidt niet altijd tot nietigheid: wanneer wel?o Romeinen

Wel nietig: Error in corpore: vergissen over de zaak waar het over gaat Error in negotio: vergissing over de aard van de rechtshandeling

Niet nietig: Error in nomine: vergissing m.b.t. de naam Error iuris: vergissing wat het recht betreft

o Nemo ius ignorare censetur: eenieder wordt geacht het recht te kennen Ingewikkelder:

Error in pretio: vergissing wat de prijs betreft o De prijs is minder dan u dacht: geldig contract => geen nietigheido De prijs is meer dan u dacht: geen geldig contract => nietigheid

Error in substantia: bij vergissing m.b.t. een eigenschap van hetgeen je gekocht hebt, enkel rekening houden met een error in substantia: een essentiële eigenschap

o Wat is een essentiële eigenschap en wat niet? o Middeleeuwen: vnl. error in personam bij huwelijk

Dwaling over de identiteit/statuut van een persoon Probleem m.b.t. essentiële eigenschap wordt hier nog niet opgelost

o Vernunftrecht: vnl. error in substantia Belang voor dwaler: essentieel is hetgeen wat essentieel is voor degene die zich vergist Verdwijnen andere vormen van error

o BW van 1804 Andere visie op error in substantia

Fransen vertaalden dit als “substance de la chose”, in het Nederlands vertaald als “de zelfstandigheid van de zaak”: niet dezelfde betekenis als deze van het Vernunftrecht

Overleven error in personam o Maar: latere Belgische rechtspraak

Volgt opvatting Vernunftrecht Wat essentieel is, is wat de dwaler essentieel vindt (niet de bedoeling van de

wetgever, maar rechtspraak lost het op) Vereiste van verschoonbaarheid

Bedrog (dolus) Begrip

o Verkeerde voorstelling van de realiteit door de bedrogen partij teweeggebracht door opzettelijke listen of kunstgrepen van de tegenpartij met het oog op het sluiten van een contract

Relatie met dwaling o Bedrog impliceert dwaling (nl. dat u zich vergist), maar deze vergissing is niet spontaan

gebeurt: de tegenpartij heeft ervoor gezorgd dat u zich vergist Romeinen: geen nietigheid bij bedrog op zich

o Bedrog enkel nietig als er dwaling inzit die tot nietigheid leidto Maar wel rechtsmiddelen van praetor

Uitgevoerd contract: actio doli (actio op grond van bedrog)

Bedrieger tot betaling veroordelen + infamia (eerloosheid) Straffen + verplichting tot teruggave

Nog niet uitgevoerd: exceptio doli Zolang tegenpartij geen actio instelt => niet uitvoeren Als wel actio ingesteld => excepetio doli Hoeft niet bij actiones bonae fidae

o Actiones betreffende contracten te goeder trouw Ius Commune

o Dolus causam dans (“hoofdbedrog”): nietigheid Zonder bedrog zou je contract niet gedaan hebben

o Dolus incidens (“bijbedrog”): schadevergoeding

Incidenteel bedrog (u zou de verbintenis gesloten hebben, maar aan betere voorwaarden)

BW van 1804: volgt ius commune (^overgenomen)

Geweld (metus) = gewelddaden of bedreigingen die ertoe brengen om te contracteren

o Metus: schrik o Gradatie: dit kan eveneens uitgaan van een derde (i.t.t. dwalingen bedrog)

Romeinen : o Duikt zeer laat op

Geweld is aanvankelijk geen probleem bij de Romeinen: het waren vnl. de rijke Romeinen die geweld gebruikten

Maar geweld kon uiteraard ook op de rijke Romeinen worden toegepast: toch invoeren Machocultuur: echte man kent geen vrees

o Zeer moeilijk te krijgen: vergelijken met een superman Het moet serieus geweld zijn: geweld dat indruk maakt op de meest standvastige

persoon Superman: alleen als een persoon met veel macht/aanzien (superman) schrik heeft

(rijke Romeinen) o Geweld mag ook van een derde uitgaan

<> dwaling: zelf <> bedrog: ander

Ius Commune : is milder (invloed kerk: neemt het op voor de zwakkeren) o Vergelijken met een normaal persoon o Rekening houden met individuele omstandigheden: vergelijken met een normaal persoon in

dezelfde omstandigheden o Maar:

Het geweld moet onrechtmatig zijn (vb niet dreigen met juridische stappen) Eerbied voor ouders telt niet

BW van 1804 : volgt ius commune Latere rechtspraak : uitbreiden begrip geweld

o Geweld van de omstandigheden o Ook druk door louter feitelijk omstandigehid

Benadeling (laesio) Historisch gezien is benadeling een wilsgebrek, maar vandaag wordt dit niet beschouwd als een wilsgebrek

Begrip: de prestatie van de ene partij is in onevenwicht met de prestatie van de andere partij Leidt niet altijd tot nietigheid Romeinen

o Principe: geen nietigheid => wel goed zaken doen (recht voor rijken) “Pech”

o Uitzondering: Justinianus

Zeer goede fiscaliteit die goed functioneerde (goed belastingsysteem), maar vnl. op vlak van de landbouw. Justinianus heeft meer geld nodig dan de gemiddelde Byzantijnse keizer: hogere belastingen, waardoor boeren zeer goedkoop hun boerderij verkopen aan speculanten en naar de stad trekken. Regel: Bij verkoop grond en benadeling van meer dan de helft Sanctie: nietigheid of vooralsnog volle prijs betalen

o Indien grond aan te lage prijs verkocht belastingsinkomen in gevaar Gebreken van dit systeem

Beperkt: slechts voor één bepaald contract, voor onroerende goederen en bedrag moet minder dan de helft zijn (niet bij 51%)

Niet voor huur Wat is de waarde?

Germanen : nooit nietigheid Jus commune

o Kerk: (softie)niet misbruiken andermans zwakheid, gevolg: meer nietigheid Visie Kerk: benadeling impliceert iemand die in een zwakke positie verkeerd en daar

heeft de tegenpartij misbruik van gemaakt Misbruik van de zwakheid wordt vermoed bij benadeling

o Gevolg: meer nietigheid dan bij de Romeinen => Benadeling is mogelijk bij Alle contracten (<> enkel koop) Beide partijen (<> enkel verkoper) Alle goederen (<> enkel onroerend) onjuiste prijs -> sowieso benadeling en nietigheid

Enige wat u moet bewijzen: u moet niet bewijzen dat iemand misbruik heeft proberen maken

Maar er is mogelijkheid tot discussie: er waren geen vaste prijzen en er werd gemarchandeerd

o Maar nadeel: leidt tot discussie (justum pretium) Wat is de juiste prijs?

Geen informatie over de prijs Geen massaproductie/standaardproductie: ieder product wordt individueel

gemaakt en is dus verschillend 18 e eeuw: kritiek

o Systeem gebaseerd op de juiste prijs, maar dat kan niet o Economisch oogpunt: de juiste prijs is het hoogste wat iemand daarvoor wilt geven

BW van 1804 : ongeveer systeem van Justinianuso Maar: bij Justinianus duidelijke bepaling: meer dan de helft o BW: meer dan 7/12

Bedoelen: “u hebt minder dan de helft gekregen” En je bent dus voor meer dan 7/12e benadeeld = artikel 1674 BW

Later : terug uitbreiden (door opkomst problemen)o Door wetgever

Landbouwer kan nietigheid vorderen indien benadeeld voor meer dan 1/4e bij de aankoop van pesticiden en ook nog in andere kleine gevallen

o Door rechtspraak: eist wel bewijs zwakheid met als referentie is normaal persoon Gekwalificeerde benadeling

“Gekwalificeerd” (extra voorwaarde): bewijs van benadeling + bewijs van zwakheid en dat andere daar misbruik van heeft gemaakt

NBW Gekwalificeerde benadeling zal in BW komen

o In de vorm zoals reeds gekend

BekwaamheidContractspartijen moeten bekwaam zijn om een handeling te stellen (zie personen en familieR)

Geldige oorzaak Reeds behandeld

Geldig Voorwerp Voorwerp contract = verbintenis Voorwerp verbintenis = prestatie Er moet zijn:

o Een verbintenis o Voorwerp ervan moet geldig zijn

Bepaald/bepaalbaar Mogelijk Geoorloofd

Bepaald of bepaalbaar Bepaald/bepaalbaar:

o U moet weten wat u moet doeno Moet vastliggen of mogelijk zijn vast te leggen (bv. datum betaling)

Bij de Romeineno Actiones gericht op certum

Vastgelegde hoeveelheid van de soortzaak of een vaste som geld o Actiones gericht op incertum

Nog niet vastgelegd: rechter moet eerst vastleggen wat de prestatie eigenlijk is en in functie daarvan uitspraak doen

MogelijkImpossibilum nulla obligatio est: niemand is tot het onmogelijke gehouden Opgelet: hier alleen onmogelijkheid bij sluiten contract

o Het moet mogelijk zijn op het moment van het sluiten van het contract, als het later niet meer mogelijk wordt, zit men met een andere problematiek (nl. overmacht)

Soortzaken zijn altijd mogelijk

Geoorloofdheid Niet geoorloofd Door het recht

o Romeinen: onderscheid

Leges perfectae: volmaakte wetten Niet respecteren -> nietigheid

Leges minus quam perfectae: minder dan volmaakte wetten Niet respecteren -> geldig contract, maar u krijgt een boete Straf is voor de overtreder

Leges imperfectae: onvolmaakte wetten Niet respecteren: geldig contract, geen boete Bij niet uitvoeren en er wordt een actio ingesteld => ander krijgt exceptio zodat

hij niet moet uitvoeren Vroege Rome enkel leges minus quam perfectae en leges imperfectae

Bestaansreden: leges minus quam perfectae: enkel opleggen van boetes o Ze willen niet werken met leges perfectae omdat ze door de boete te

betalen er al vanaf kunnen zijn Bestaansreden leges imperfectae: vnl. voor de rijken

o Uit realisme: rijken houden zich toch niet aano Bij niet uitvoeren en tegenpartij stelt een actio in, hebt u altijd een

exceptioo Maar: indien u het al hebt uitgevoerd, hebt u niks (gedwongen uitvoering

d.m.v. geweld: rijke zal wel zorgen dat u zal presteren Einde Voor-Klassieke periode: opkomst en triomf leges perfectae

o Principaat: alle nieuwe wetten (afkomstig van de keizer) zullen leges perfectae zijn, de oude wetten blijven leges minus quam perfectae of imperfectae

o Dominaat: alle wetten zijn leges perfectae o Ius Commune: aanvankelijk leges perfectae (elke wet leidt tot nietigheid) o Later : meer flexibiliteit

Suppletief recht: aanvullend recht (keuze: volgen of niet) -> “service” vanwege wetgever zodat u het zelf niet meer moet doen en er niet over moet discussiëren

Dwingend recht: regels die men wel belangrijk vindt o Overgenomen in 1804

Niet geoorloofd door de moraal: de goede zeden o Nood aan begrip goede zeden (boni mores)

Wat als er iets gebeurt dat men niet heeft voorzien? Begrip: “de maatschappij vindt dat het niet kan” Wetgever kan niet alles voorzien => contractsvrijheid inperken door de moraal

o Romeinen verschil met nu: Aanvankelijk: boni mores niet juridisch

Behoort niet tot het recht want valt niet onder de praetor, maar wel de censor Andere inhoud boni mores

o Jus commune : principe voortbouweno Variabele inhoud boni mores doorheen de tijd: 2 voorbeelden

Pacta successoria: contract sluiten over de erfenis van iemand die nog niet dood is Verboden bij Romeinen

o Kan tot problemen leiden: moorden (men sluit contract, maar de mensen blijven maar leven)

o Recht is gemaakt door oude rijke mannen ME en moderne tijden: men deed niet anders BW: verboden NBW: misschien weer invoeren?

Bv. Pactum de quota litis (contingent fee): aandeel in proces (20% voor pleiter, 80% voor zelf)

Pleiter krijgt procent van de opbrengst als hij de zaak wint Romeinen en later: gebruikelijk Bij ons: verboden Amerika: men doet niet anders

o Contingent free

NBW Plan: “nieuwe behandeling van ‘verboden overeenkomsten’ Onduidelijk wat dit betekent

o Afschaffen oorzaak en kijken naar het doel van de overeenkomst?

OorzaakNiets genoteerd

Modaliteiten van verbintenissen Niets genoteerd

Interpretatie en uitvoering van contracten Uitvoering te goeder trouwRomeinen Actiones stricti iuris: enkel naar recht oordelen en uitvoeren

o Enkel doen wat in het contract staat: niet meer, maar ook niet minder Actiones bonae fidei: rekening houden met redelijkheid en billijkheid(ook goede trouwe)

o Ook doen waartoe de fatsoensnormen u tot verplichten (wat fatsoenlijk/behoorlijk is) Voorbeeld: auto binnen in garage om winterbanden op te leggen. Garagist stelt vast dat

uw remmen volledig kapot zijn en binnen 200m niet meer zullen werken (risico op ongeval), maar niks gezegd over remmen dus enkel winterbanden (stricti iuris) en bijgevolg ongeval. Bonae fidei: ook remmen repareren, maar eigenaar auto moet er ook voor betalen

Maar enige verschil in praktijk: o Bij contracten bonae fidei krijgt u automatisch een exceptio dolio Bij contracten stricti iuris moet u zelf vragen om een exceptio doli

Middeleeuwen Romanisten: voor Romeins onderscheid (eerder stricti iuris contracten) Maar:

o Voorkeuren kerk: voor de goede trouw Morele redenen: je moet u fatsoenlijk gedragen (goede mensen zijn)

o Voorbeeld feodaal recht: voor de goede trouw

Pragmatische redenen: heren en vazallen kunnen allerlei zaken overeenkomen, maar er is altijd iets dat vergeten wordt (praktisch probleem: je kan niet alles regelen)

o Geen exceptio doli

Vanaf 16e eeuw verdwijnt het onderscheid

BW van 1804 Alle contracten moet men te goeder trouw uitvoeren

Wanprestatie en haar gevolgen De wanprestatie Context Definitie: u doet niet wat u had moeten doen / partij voert verbintenis niet behoorlijk uit en dat

kan haar verweten worden Problemen

o Één algemeen begrip of meerdere afzonderlijke begrippen: er is één begrip (wanprestatie), maar meerdere mogelijkheden Helemaal niet presteren Wel presteren, maar niet behoorlijk Niet-tijdig presteren

o Wanneer is er verwijtbaarheid Vb vrouw net dood en jij gaat dak niet repareren

Wanprestatie bij de RomeinenGeheel algemeen begrip, want geen algemeen contractenrecht1. Wel de facto twee begrippen: Tekortkoming en verzuimTekortkoming Tekortkoming voor CIC (vóór Justinianus)

o Generieke verbintenissen: verbintenissen m.b.t. het leveren van een soortzaak Genus non perit: soortzaken vergaan niet dus altijd verwijtbaarheid

Niet levering: altijd aansprakelijk, want er zijn genoeg soortzaken (“u moet maar zorgen dat u het hebt”)

Geld is een soortzaak o Rest

Stricti iuris: tekortkoming bij dolus (opzettelijke fout, ≠bedrog) + culpa (onopzettelijke fout) Aanvankelijk enkel aansprakelijk voor een opzettelijke fout (dolus) en niet voor

culpa (onopzettelijke fout) Later aansprakelijk voor beide!

Bonae fidei Aanvankelijk: tekortkoming

o Bij alle contracten: dolus malus: altijd aansprakelijk voor opzettelijke fout

1 Let dus op: gebruikte begrippen komen dus niet altijd van de Romeinen. Term tekortkoming bestaat bv. eigenlijk niet bij de Romeinen, maar dit is gemakkelijker te begrijpen

o Bij sommige contracten ook: custodia (bewakingsplicht): als u het niet aan de andere kunt teruggeven, hebt u het niet degelijk bewaakt en bent u aansprakelijk

o Uitzondering: vis major (overmacht en schade door derden): overmacht is bij de Romeinen enkel een natuurramp (“act of God”)

o Is dus beperkt (geen nalatigheid), daarom: Later: ook culpa (nalatigheid)

o Bij custodia is de bewaarhouder altijd aansprakelijkheid voor culpa o Bij bonae fidei naast dolus soms culpa (utiliteitsbeginsel)

>Aansprakelijk bij culpa indien u er zelf voordeel bij hebt >Voorbeeld depositum (bewaargeving) : indien iemand voordeel heeft bij bruikleen (en niet is gebonden door tegenprestatie) zal deze steeds aansprakelijk zijn voor culpa

Tekortkoming in CIC o Generieke zoals voordien o Geen onderscheid stricti iuris en bonae fideio Altijd aansprakelijk voor dolus en culpa o Probleem: graden van culpa (verschillende varianten van onopzettelijke fout)

Culpa levissima: de lichtste fout telt Criterium (referentiepersoon)/vergelijking met zeer zorgvuldige persoon

Culpa levis: een lichte fout Culpa levis in abstracto (abstracte lichte fout): diligens pater familias

Referentiepersoon (abstracte persoon): de normale persoon (de zorgvuldige huisvader)

Zwaarst voor de persoon die meer slordig is dan de gemiddelde persoon: => zal sneller nalatig zijn

Culpa levis in concreto (concrete lichte fout): diligenta quiam suis Referentiepersoon (concrete persoon): de persoon zelf Zwaarst voor de persoon die minder slordig is dan de gemiddelde persoon: =>

slordige persoon zal nalatiger zijn Welk is het zwaarst? Hangt af van de persoon zelf

Is culpa levis in abstracto het zwaarst, zegt dit over jezelf dat je slordiger bent dan de gemiddelde mens

Is de culpa levis in concreto het zwaarst, bent u zorgvuldiger dan de gemiddelde mens

Examen: vraag “welke is voor u het zwaarst”: stem overeen met hoe u examen eruitziet

Culpa lata Referentie is de persoon die helemaal niet zorgvuldig is: Zelfs deze zou de nalatigheid niet begaan Zelden aansprakelijk

o Dolus > culpa > vis major o Maar:

Terminologie is vaak niet-Romeins En heeft soms verschillende betekenissen

Gradatie omvat niet alles Imperitia: aansprakelijkheid vakman voor gebrek aan vakkennis Vis minor (niet uitgelegd) (aansprakelijkheid schippers, herbergiers en stalhouders voor alles

behalve vis major => dolus, culpa en schade door derden)

AANSPRAKELIJKHEID

DOLUSALTIJD

AANSPRAKELIJKHEID

CULPA LEVISSIM AZEER VLUG

AANSPRAKELIJKHEID

IN ABST RACT ONORM ALE

AANSPRAKELIJKHEID

IN CONCRETOM INDER VLUG

AANSPRAKELIJKHEID

CULPA LEVIS

CULPA LATAZELDEN

AANSPRAKELIJKHEID

CULPAAANSPRAKELIJKHEID

VARIEERT

VIS M AIORNOOIT

AANSPRAKELIJKHEID

Niet tijdige uitvoering van de verbintenis (verzuim)

Begrip mora debitoris o Sa komt verbintenis niet tijdig na, is aan zichzelf te wijten

Is een feitenkwestie: rechter beslist o Bij interpellatio (ingebrekestelling): SE maant SA aan om op een gegeven tijdstip te

presteren = ingebrekestelling SA is altijd aansprakelijk

o Bij geen interpellatio: mora ex re (verzuim op grond van de zaak): uit de omstandigheden blijkt al dat het te laat is= indien het contract duidelijk bepaalt wanneer overeenkomst moet worden uitgevoerd Bv. trouwkleed leveren na het trouwfeest Niet van de Romeinen, maar van de glossatoren (wat?) (Nakijken boek)

Gevolgen verzuim: altijd aansprakelijko Geen beroep op overmacht mogelijk o Zelfs al is er overmacht dan ben je alsnog aansprakelijk

Wanprestatie in jus commune en het BWHet begrip wanprestatie

Ius commune: vermenging tekortkoming en verzuimo Oorspronkelijk: bij tekortkoming: culpa nodig, bij verzuim: interpellatio nodig o Nu: bij tekortkoming ook een interpellatio en bij verzuim ook culpa

Gevolg: BW één begrip wanprestatie o Want zelfde voorwaarden

Wanneer verwijtbaarheid?

Bij fouto Bijkomende voorwaarde: veronderstelt nu schuld (het moet een aan de dader toerekenbare

fout zijn)

Fout is dus iets verkeerds doen en zich daar ook van bewust zijn Oorspronkelijk is het schuldbegrip een theologisch begrip (zonde opbiechten)

Pas een zondaar wanneer u iets verkeerds gedaan hebt en ook beseft dat u iets verkeerd hebt gedaan

=> invloed van de kerk, de zo,deo In principe = culpa levis in abstracto (vergelijken met de goede huisvader: de abstracte

gemiddelde persoon) Let wel: bij een aantal personen gebruikt men toch nog een andere norm

Als u iets gratis doet voor een ander: culpa levis in concreto (bv. bewaargeving) Afwezigheid overmacht (als er geen overmacht is, is er een fout. Bij overmacht is er geen fout)

o Indien geen culpa => overmacht => afwezigheid van een fout: cirkelredeneringo Later

Theorie: overmacht is gebeurtenis buiten de wil van niet-uitvoerende partij waardoor uitvoering definitief onmogelijk is

Beter uitgewerkt door BW

Specifieke problemen

Interpellatio (ingebrekestelling)o Jus commune: soepel: dies interpellat pro homine

De dag stelt in gebreke i.p.v. de mens: u moet niet persoonlijk in gebreke gaan stellen. Als er in het contract een datum staat is dit voldoende.

Het was in die tijden moeilijker om persoonlijk in gebreke te stellen of per brief omdat niet veel mensen konden schrijven

o BW: niet zo soepel: Afschaffing dies interpellat pro homine (datum in contract volstaat niet) Speciale en lastige procedure om in gebreke te stellen via deurwaardersexploot Het moet dus persoonlijk gebeuren met meerdere regels Rechtspraak is milder (het gewoon gaan zeggen is voldoende) => in praktijk is het dus milder

Clausa rebus sic stantibus (speciaal geval) o Uitgangspunt: Een stilzwijgend beding (eigenlijk niet in het contract) dat het contract wordt

gesloten onder de voorwaarde dat de omstandigheden dezelfde zullen blijven Rekening houden met situatie wanneer de omstandigheden plots zo veranderen dat de

uitvoering van het contract veel zwaarder wordt voor een partij dan die dacht bij het sluiten van het contract

o Belang in ius commune Invloed van de kerk (bij Romeinen werd er geen rekening mee gehouden) Toepassing: stilzwijgend beding dat partijen verbintenissen moeten nakomen voor

zover omstandigheden gelijk blijven => zeer verregaand => als partij uitvoering wil moet hij naar de rechter stappen

o Verval in 18e eeuw met als gevolg dat het niet in BW staato Terugkeer in de 20ste eeuwo Vandaag staat deze niet in ons BW (economie)

Problemen bij economische crisissen

Duitsland (’30): rekening houden met hyperinflatie In Duitsland moet het gebeuren via goede trouw en niet via stilzwijgend beding Moet via de rechterlijke macht: aanpassen of ontbinden van contract

Imprevisieleer: rekening houden met onvoorziene omstandigheden Werd altijd tegengehouden in België, maar nu NBW Nog niet aanvaard in België, we hebben wel het gebruik van de theorie van goede

trouw

NBW Imprevisieleer zal in een wet komen

De gevolgen van de wanprestatie Hedendaags rechtAlle contracten: gedwongen uitvoering

In natura Bij equivalent Bij beide: moratoire schadevergoeding (interesten verschuldigd voor een achterstal van betaling) Geleden verlies + gederfde winst

Wederkerige contracten

Ontbinding door rechter Of Zelf niet presteren (niet afkorten met ENAC op examen, voluit schrijven)

o Exceptio non adimpleti contractus

Gedwongen uitvoeringBij de Romeinen

In principe was het bij equivalent. Volgens Heirbaut het meest logische, aangezien gedwongen uitvoering in natura niet veel zal opleveren. Indien men de partij dwingt zal hij niet meer zijn best willen doen. Vraag: hoeveel? Actiones betreffende certum: marktwaarde Actiones betreffende inertum: id quod interest (“datgene wat van belang is”) (hetgeen dat

toekomt aan de creditor)o Stricti iuris: marktwaarde

Na vaststellen: gewoon kijken naar de marktwaarde o Bonae fidei: damnum emergens (de geleden schade) + lucrum cessans (de gederfde winst)

Naar beiden kijken (i.p.v. marktwaarde bij stricti iuris) Justinianus: vergemakkelijken

o Altijd laatste systeem: damnum emergens + lucrum cessans Goed systeem in de ogen van prof Heirbaut Vroege MEPeriode waarin het Romeinse Rijk verdwijnt en de Germanen opkomen Primitieve maatschappij Geen gedwongen uitvoering bij equivalent

o Er bestaat quasi geen geld, dus men kan niet betalen

o Uitvoering in natura is begrijpelijk want anders is niet mogelijk In het Jus commune Bij voorkeur in natura: wat als ander niet wil?

o Men kan druk uitoefenen, maar: “Nemo praecise ad factum coqi potest”: niemand kan direct tot een prestatie

gedwongen worden -> directe druk mag niet, indirecte druk mag wel Direct: geweld en/of bedreigen met geweld (verboden) Indirect: SA of gezinsleden gijzelen en pas vrijlaten indien hij presteert (toegelaten)

o Dus praktijk: laten opsluiten in de gevangenis van de stad Bij equivalent: ontwikkelen theorie over voorzienbaarheid schade Het BW van 1804 en de wet op de dwangsom Sluit aan bij ius commune, maar later drukkingsmiddelen niet meer mogelijk Probleem ontstaan in 1867: schuldgevangenschap wordt afgeschaft

o Druk uitoefenen valt weg dus indien SA weigert uit te voeren in natura, staat SE in de kouo Eerst mag gijzeling niet meer en dan ook gevangenneming verminderd

Oplossing in 1980: vernieuwing: dwangsomo Begrip: druk uitoefenen d.m.v. geld

Per dag/overtreding een bedrag betalen o Strijdig met de nemo praecise-regel?

Neen, niet hetzelfde als geweld en bedreigingen o Hoort thuis in het BW, maar staat in het Ger. W.

Reden: Marcel Storme wou als professor procesrecht lesgeven over de dwangsom en heeft het parlement opgedragen dit in het Gerechtelijk Wetboek op te nemen

De ontbinding door de rechterRomeinenin principe niet

Slechts in 2 gevallen o Enkel indien het opgenomen is in een uitdrukkelijk beding als ontbindende voorwaarde

(men hoeft niet naar de rechter te stappen)o Uitzonderlijk: Laesio

Slechts in één geval (supra., Justinianus) = benadeling

MEin principe wel, maar onder invloed van

Canonisten: “frangenti fidem fides frangatur eidem” o Men moet zijn woord niet houden tegen degene die zelf zijn woord niet houdt o Stilzwijgend beding in elk contract

Feodaal recht: gebaseerd op een contract tussen heer en vazal o Feodaal weerstandsrecht: indien heer zijn woord niet houdt tov vazal, mag de vazal in

opstand komen Basis

o Kerk: in elk contract staat een stilzwijgend ontbindend beding: als u uw prestatie niet levert, dan mag de tegenpartij het contract als ontbonden beschouwen

o Algemene regel geworden Beperking: tussenkomst rechter

o Overgenomen in BW, maar met deze beperkingo Uiting van wantrouwen t.o.v. de partijen

De exceptio non adimplenti contractusKan enkel bij wederkerige contracten

RomeinenSoms Niet bij alle contracten

o Bij stricti iuris (?) o Alleen maar bij actiones bonae fidei (?)

ME Altijd mogelijk BW Bevat verschillende toepassingen (slechts bij enkele contracten vermeld), maar geen algemene

regel In de praktijk ook altijd

o Rechtspraak past het toe op alle soorten contracten

NBW In geval van wanprestatie door andere partij, eenzijdige beëindiging mogelijk door kennisgeving

aan andere partij o Is dus exc. Algemeen in wet o Gaat verder dan het oorspronkelijke systeem

Ook meer op maat gesneden sancties mogelijk bv. prijsverminderingo Men wil wel verder met het contract, maar door de wanprestatie betaalt de rechthebbende

op schadevergoeding minder o Komt boekhoudkundig op hetzelfde neer: er zou anders toch een schadevergoeding aan

degene die prijsvermindering krijgt te pas komen Niet enkel wanprestatie: ook anticipatieve remedie (nog voor het probleem (de wanprestatie)

zich voordoet)o Anticipatory breach: nl. meedelen aan tegenpartij dat men zijn verplichtingen niet zal

naleven. Gevolg voor tegenpartij: Moet niet presteren (of niet verder presteren) Kan contract beëindigen Maar ook: heeft plicht om schade hierdoor te beperken

Zeer goed kijken naar het nieuwe verbintenissenrecht! Dit heeft voor de praktijk enorm groot belang. Het is het plan het in te voeren, maar dit kan altijd nog veranderen.

Toekomst?o Blockchaintechnologie voor smart contracts: uitvoering op basis van algoritmeo Quid bij problemen?

Bv. reeds betaald, etc.

Tenietgaan/uitdoven van verbintenissen Inleiding (nakijken boek) Begrip

o = ten einde komen van een verbintenis Situaties

o Met voldoening SE Normale geval: betaling (niet alijtd een geldbetaling Andere gevallen

o Zonder voldoening SE Vb overmacht, kwijtschelding, verjaring, nietigheid, ontbinding Verbreking/opzegging: bij contract met onbepaalde duur

Einde door mededeling Tussen mededeling en einde contract: opzegtermijn Bij Romeinen: zonder mededeling of termijn

Betaling (solutio) Betekenis is zeer ruim

o Presteren Principes: Romeins recht ~ ons recht

o Betaling door een derde (mag een derde in uw plaats presteren?) Principe: toegelaten (intuitu pecuniae)

U wil enkel de prestatie Maakt niet uit wie betaalt

Uitzondering: niet toegelaten (intuitu personae) Vb schilderij maken

*Terminologie: Latijns, maar pas van na het BW en dus niet afkomstig van de Romeinen o Betaling aan een derde: in principe niet

Indien mora creditoris: verzuim van SE: SE weigert de betaling te aanvaardeno Gevolg: men blijft verbonden maar is enkel nog aansprakelijk voor doluso Bij geldsom: consignatie

= om van de verbintenis ‘af te zijn’ RORE: enkel voor geld Men steekt het geld in een verzegelde doos en zet dit in een tempel => de verbintenis is niet meer tegenstelbaar, geen interesten meer mogelijk Het is een bewijs dat je hebt willen presteren Niet opgenomen in BW maar wel een kas voor consignatie, maar dit is te ingewikkeld:

niet in gebruik Voldoening zonder betaling

o Vb confusio: schuldvermengingo Beiden SA en SE tegelijk => doven uito Vb schul dtov ouders + erven van je ouders

Uitdoving zonder voldoening (navragen of te kennen is)o Kwijtschelding

SE verzaakt aan zijn recht om prestatie te vorderen Rom: weegschaal nodig

Aanvankelijk formeel, later informeel

Formeel: de bedoeling was dat men betaalde en het geld op de weegschaal legde om te weten hoeveel men heeft

Later: symbolisch muntje om te betalen: mogelijk kwijtschelding maar toch muntjeo 1 muntje op de weegschaal leggeno => ook bij kwijtschelding

Nog later: niet meer nodigo Tenietgaan

Nietigheid, ontbinding Eenzijdige verbreking (opzegging) bij contracten voor onbepaalde duur

Hedendaags recht: niet abrupt (mededeling + termijn) RORE: je mag wel abrupt beeindigen

o overmacht

Vertegenwoordiging en bedingen ten gunste van derden Inleiding: het begrip vertegenwoordiging Rechtshandeling van ene persoon (vertegenwoordiger), maar gevolgen voor een andere persoon

(vertegenwoordigde) o Rechtsgevolgen worden toegerekend aan een ander

Belang Voorwaarden

o Vertegenwoordiger moet een volmacht hebben (een vertegenwoordigingsbevoegdheid) Kan bekomen worden door

Wet (vb ouders) Rechterlijke beslissing (vb voogd) Rechtshandeling (vb lastgeving

o Lastgeving = contract waarbij ene partij (LG) de ander (LH) ermee belast in zijn naam en voor zijn rekening een rechtshandeling te vergeten

Volmacht respecteren (de grenzen ervan) o Optreden in naam van vertegenwoordigde?

Historisch gezien moet men optreden in naam van de vertegenwoordigde zodat de tegenpartij dit weet en kunnen vragen hoe ver de volmacht gaat, vandaag niet meer van groot belang

Vertegenwoordiging ≠ beding ten gunste van een derde o Beding ten gunste van een derde = beding in een contract waardoor ene partij (bedinger)

voor eigen rekening en in eigen naam van de andere partij (belover) een voordeel bedingt ten gunste van een derde, die verder niks met het contract te maken heeft Vb. tournée général: tussen barman en persoon A

Anderen hebben er niks mee te maken, maar hebben wel een voordeel Barman moet rechtstreeks aan andere geven, anders: schenking

o Begrip: A en B sluiten een contract en A bekomt daarmee een voordeel voor C, die los staat van het contract (zie definitie cursus verbintenissenrecht)

o Verschil met vertegenwoordiging Vertegenwoordiging: kan positief zijn en ook negatief omwille van de volmacht

Zowel rechten als plichten voor de vertegenwoordigde Zowel positief als negatief. (vb positief: geld ontvangen voor huis, negatief: verlies

van het huis)

Beding ten gunste van een derde: kan alleen maar positief zijn aangezien er geen volmacht is Mensen zijn altijd akkoord als het in hun voordeel is Enkel rechten voor begunstigde => enkel positief

Vertegenwoordiging en bedingen ten gunste van een derde in het Romeins rechtDe nemo alteri stipulari-regel Bestaat niet: Nemo alteri stipulari potest “niemand kan bedingen ten gunste van een ander”

o Bedingen ten gunste van derden zijn verboden o Vertegenwoordiging is verboden o => geen vertegenwoordiging eveneens geen beding ten gunste van een derde

Praktische consequenties voor de maatschappij o Beding ten gunste van derden kan ook niet in testament, etc.

Gevolg: andere opvatting over lastgeving (zie infra.)

Lastgeving (mandatum) Begrip: een contract waarbij de ene partij (de lasthebber) zich ertoe verbindt een verbintenis om

niet (gratis) te doen voor een ander (de lastgever)o Praktijk: rijke Romeinen die voor elkaar vriendendiensten doen

Verschil met onze lastgeving o Brengt geen vertegenwoordiging mee

= lastgeving is altijd optredend in eigen naam en voor eigen rekening en niet in naam en/of rekening voor iemand anders

Vb indien iemand een boek koopt voor een andere, is deze bij het kopen zelf de eigenaar => 2e contract nodig of schenking=> pas bij het afgeven komt wordt het boek van de lastgever en niet langer van de lasthebber

o Altijd om niets Reden

Loon is verboden Juristen zijn een deel van de elite: vragen geen geld van elkaar

o Geld is evenmin belangrijk Lastgeving is een vriendendienst

Maar: soms moreel verplicht honorarium: geen actio Dokters, leraars, etc. gaan dit ook doen maar sturen wel een rekening, nl. een

honorariumo Ze willen wel betaald worden, maar officieel is het lastgeving: honorarium

of ereloono Het is een morele, maar genen jrudische verplichting => geen actio (in

formulaprocedure) Als u niet betaalt, hebben zij geen actio om je toch te dwingen te betalen

Later: wel verhaal in de cognitio extraordinaria (cognitioprocedure) Hier gaan ze wel naar de rechter kunnen stappen En ze gaan van de rechter kunnen vragen dat er betaald wordt

Dus hypocrisie: ze doen alsof het gratis iso Feitelijke + rechtshandelingen

<> onze lastgeving: enkel rechtshandelingen

Substituten voor vertegenwoordiging in het Romeins rechtSlavernij als alternatief (substituut) voor vertegenwoordiging => geen probleem je hebt slaven ipv vertegenwoordigingGeldt de facto eigenlijk ook voor filii familias, maar laatste kan wel verplichtingen op zich nemen.Maar tegen filius vorderen heeft weinig zin, want vaak geen eigen vermogen en hierdoor kan men ook geen actiones adjecticiae qualitatis gebruiken Rijken via slaven, armen via zoons

o Vertegenwoordiging hebben zij niet nodig omdat zij de slavernij hebben o Wat de slaaf krijgt is van de meester

Verkrijgen van rechten (soort orgaantheorie)o Rechten automatisch voor meestero Slaaf moet meester niet vermelden en meester ook niet op hoogte stelleno Alles wat slaaf of zoon krijgt, gaat automatisch naar de pater familias

Aansprakelijkheid van meestero Meester niet altijd aansprakelijko Gaat in tegen logicao Enkel bij actiones adiecticiae qualitatis (actiones van hoedanigheid), andere actiones niet

altijd = omdat men meester/vader is

Vb iemand heeft een aantal winkeltjes die hij niet allemaal zelf kan bemannen => zet een aantal slaven in de winkel

Actio quodiussa: slaaf/zoon heeft uitdrukkelijk toegestemd Actio de peculio et de in rem verso

Eerst naar voordeel meester/vader kijken, dan naar peculium (voordeel) Vb strijdwagen gekocht voor meester (1000€) => slaaf 1000€ aan meester vragen

Wordt berekend volgens litis contestatio=> als slaaf per total rijdt: meester heeft geen voordeel meer=> overschot kun je van de slaaf vorderen (als er nog nodig is)

Conclusie: RORE is voor de rijken

Latere evolutieBeperking van de nemo alteri stipulari-regel tot het beding ten gunste van derden Na de Romeinen Geen slavernij, dus wel vertegenwoordiging

o Andere visie op nemo alteri-regel: Oftewel verdwijnt de nemo alteri stipulari-regel (= gemakkelijkste oplossing) Nemo alteri: CJC => regel volledig afschaffen want men laat vertegenwoordiging wel

toe: Duits systeem Nemo alteri: Bij ons geldt deze regel alleen nog maar voor beding ten gunste van derde

(dit is dus uitgesloten van wat er mag)

Vertegenwoordiging is wel toegelaten en nemo-alteri regel is dus niet op van toepassing

BW liet beding tegenover derde enkel toe in de 2 uitzonderingsgevallen die RORE steeds voorzag (zie verder) In praktijk heeft beding tegenover derden veel ruimere toepassing gekregen dan

gewild Gevolgen: andere visie op lastgeving

o Lastgeving: contract waarin iemand aan ander vertegenwoordigingsbevoegdheid geeft Enkel voor rechtshandelingen

o Loon nu wel mogelijk Na enig verzet Zo ook in BW

Lasthebber krijgt alleen maar een loon wanneer dat uitdrukkelijk bedongen is In theorie gratis, maar men kan zelf een loon bedingen: dus in de praktijk is het

betaald Handelaars: gratis

o Nu: vrije beroepen? o BW verwart lastgeving met vertegenwoordiging

Vertegenwoordiging stond als dusdanig niet in BW van 1804 Lastgeving staat er wel in Alle lasthebbers zijn vertegenwoordigers maar niet omgekeerd (in BW zijn die 2 door elkaar

gehaald, vertegenwoordiging staat zelfs niet apart)

VRAGEN OF DIT GEZIEN IS IN DE LES

Europese en Belgische privaatsgeschiedenis 5/12/2017Bijzonder contractrecht

Algemeen contractenrecht: regels die gelden voor alle contracten We behandelen niet alle bijzondere contracten in de les

o Pand niet behandeleno Lastgeving reeds besproken

NBW Eerst algemeen en dan bijzonder contractenrecht Voor lening en nog een soort contract is er al een werkgroep

o Dit zegt veel omdat lening een speciaal contract is

Stipulatio Niet behandelen

o Maar in de kerk wordt het wel nog gebruikt o Hier nog altijd invloed RORE

StrafbedingenNiet besproken

Lening = contract waarbij de ene partij (=uitlener) aan de andere partij (=ontlener) het tijdelijk

gebruik van een zaak afstaat Soms belangrijk voor de economie Op zich gemakkelijk in elkaar

o Maar 1 probleemo INTREST

Er zijn 2 soorten van leningo Mutuum: verbruikleen

Verbruikbare zaken Dit betekent dat je niet hetzelfde terug kan geven (bv 5 euro lenen die je

uitgeeft, kan niet zelfde briefje teruggeven) Je moet iets anders van dezelfde waarde teruggeven (bv een ander briefje

van 5 of 5 muntjes van 1 euro) VERGOEDING kan wel

En de vergoeding voor verbruikleen noemt men intrest Je kan hierbij dus intrest bedingen

o Niet iedereen is daar blij mee Intrest = geld brengt geld op Bevoordeelt de rijken en veel mensen vinden dat werken geld moet

opbrengen en niet dat geld ander geld opbrengto Commodatum: bruikleen

Niet verbruikbare zaak Vb je hebt een ladder nodig, daarna breng je dezelfde ladder terug VERGOEDING is uitgesloten

Als er een prijs betaald moet worden, wordt het huur Doorheen de geschiedenis is intrest geevolueerd

o niet toegelaten, wel toegelaten met een maximum, volledig vrij, etc.

Romeinen Intrest is toegelaten

o Maar je mag niet overdrijven met intrest een afzonderlijke stipulatio is vereist voor het kunnen bedingen van intrest het tarief is beperkt: geen usura

o het maximumtarief was 1/12o = 8,25%

o Het was per maand en als je dan rekent per jaar is x12 maanden dus een maximum van 100%, maar je moet rekening houden dat zij maar 10 maanden hadden => en op die manier kennen we het maximum dus niet

Na de Romeinen: kerkelijk intrestverbod De grote godsdiensten van Midden-Oosten hebben een intrestverbod

o Ze vinden het immoreelo Werken mag geld opbrengen, geld mag geen geld opbrengen

Ze vonden intrest een strafrechtelijk misdrijf, diefstal! o Sanctie was galg of de put

Vanaf 1100 maakt Europa een economische sprong voorwaartso Dit kon niet vanwege het niet toestaan van intrest. Er stond een rem op het

economisch leven vanaf 1100=> ze zoeken manieren om toch te kunnen lenen met intrest

o Bij Jodendom en Christendom is er een uitweg van intrestverbod Joden mogen uitlener en Christen ontlener zijn van elkaar Als het een ander geloof is mochten Joden wel lenen en Christenen ontlenen Op die manier konden ze toch intrest toepassen

o Islam Intrestverbod was absoluut

o Een mechanisme om intrestverbod te omzeilen Men ging lenen bij Joden (heeft rol gespeeld bij holocaust, omdat ze uitleenden)

o Islam had reeds technieken ontwikkeld om intrestverbod te omzeilen Contractus Mohatrae

Verkoop met een beding van wederinkoop met een hogere prijs Je verkoopt voor 100 en koopt terug voor 110, 10 is dus intrest

(meerprijs is intrest) Maar ze ontkennen dat het intrest is en ze noemen het gewoon koop

o Nog een manier om intrestverbod te omzeilen Tempeliers: waren riddermonniken

Verder niks moeten opschrijven In de 16e eeuw druk van de calvinisten

o Ze zeggen dat intrest mago Calvein zat in Geneve, nog altijd een belangrijke plaats voor de bankeno Dit was een stad met veel bankiers destijds, dus niet abnormaal dat daar intrest

begon op te komen o Vernunftrecht vindt intrest ook oke

Bij ons ook minder populair en we waren ook geen calvinistisch land

Franse revolutie en BW (1e versie) Schaffen intrestverbod af Maar napoleon ziet dat dit misschien te ver gaat

o Dus legt hij een maximumintrest op 5% gewone zaken 6% handelszaken

Meer economisch liberalisme in 19e eeuwo 1865: volledige afschaffing, maar woeker als gewoontemisdrijf is wel verboden in

strafrecht

Woeker is overdreven intrest Als het maar 1x gebeurde, was het niet zo erg

Jaren 30:o Misbruik van andermans zwakheid, ook al is het eenmalig of occasioneel => het valt

onder speciale benadeling In Islam (nu)

o Nog steeds intrestverbod Het is zeer streng

o Ze kunnen niet eens lenen bij niet-islamiet Bij bv hun eigen familie doen ze wel, maar echt mogen is het niet

o Problemen Huis kopen kon vaak niet, wegens te klein budget en lenen kon niet

o Halal bankieren komt op (alternatieve financiering) Andere manieren van financieren

Hypothecaire lening wordt vervangen door huurkoopo Bank koopt huis en verhuurt aan iemand, maar vraagt iets

meer huur zodanig dat iemand na x-aantal jaar aan restbedrag het huis kan kopen.

Geld lenen van een bedrijf gaat ook niet (risicokapitaal ipv lenen)o Ipv geld te lenen koopt bank aandelen in bedrijfo Want als er meer winsten zijn, profiteert de bank daarvan

mee => banken halen meer geld binnen

Koop NIET KENNEN

Huur Huur bij de Romeinen is veel ruimer Wij hebben nu 3 soorten contracten

o Huur: Tijdelijk genot van een zaak tegen een prijs

o Aanneming (valt bij Romeinen ook onder huur) Werk onafhankelijk uitvoeren tegen forfaitaire prijs Opdrachtgever belast aannemer met uitvoeren van werk en deze doet dat

onafhankelijk tegen forfaitaire prijs Opgelet met deze term (aanneming)

Iedereen die voor een ander tegen forfaitaire prijs en onafhankelijk werkt is een aannemer. Niet enkel bv in bouw

Bv een advocaat Forfaitaire prijs

Bepaald algemeen bedrag (x€ voor het volledige werk) of volgens bestek (x€/uur)

o Arbeidscontract (valt bij Romeinen ook onder huur) Arbeid onder gezag verrichten tegen loon

o Verschil tussen aanneming en arbeid is sociale zekerheid en de een werkt onafhankelijk terwijl de ander onder gezag werkt.

3 of 1 Bij de Romeinen zijn die 3 te vinden in 1 contract

o We noemen dit Locatio-conductioo Betekent plaatsen (<locare) (in de zin van ter beschikking stellen) en meenemen

(<conducere) Je hebt dezelfde actiones en daarom categoriseren ze het samen

o Actio locati Als locator niet betaalt (aanneming)

o Actio conducti Als conductor niet betaalt (huur en arbeidscontract)

Wie plaatst er bij huur/aanneming/arbeid = locatoro Verhuurder, opdrachtgever, werknemer

Wie neemt er mee bij de huur/aanneming/arbeid = conductoro Huurder, aannemer, werkgever

Jus commune Rechtsgeleerde, proffen aan uni

o Gaan die 3 zaken niet onderscheideno Omdat men zei: bij Romeinen was het 1 contract

In de praktijk zegt men: er zit een verschil in => Later toch onderscheid maken

o Professor Voet: 3 contracten (zelfde indeling als nu)

Was meest verspreidde boek

Locatio conductio rei huur

Locatio conductio operarum arbeid

Locatio conductio operis faciendi Aanneming

o Rest:Toch gekozen voor andere indeling

Locatio conductio rei huur

Locatio conductio operae Aanneming en arbeid

Nadelen Geen onderscheid tussen aanneming en arbeid Nakijken

BW Neemt minst verfijnde indeling over

o Huur van een zaako Huur van een werk

Pas laat (eind 19e eeuw) onderscheid gemaakt tussen arbeids- en aannemingscontracto Te maken met wet arbeidsongevallen van 1903, omdat ze de werknemer wilden

laten verzekeren. Aannemers kon men niet laten verzekeren omdat deze onafhankelijk zijn.

o Men is niet naar Voet gaan kijken, had puur te maken met de ongevallenwet.

Belango Sociaal zekerheidsrechto Momenteel weer problemen met de grenzen tussen het onderscheido Het leert ons veel over Romeins recht en ons huidig recht

Huur in de enge zin Aanvankelijk bestond huur in vroeg ME niet

o Dan moest je met geld betalen en er was geen geldo Men gebruikte systeem van tenure

Een stuk grond of een goed dat van een ander persoon wordt gehouden. (nakijken boek)

Vanaf 1100 keert huur terug: eerst voor grote domeinen Maar men wou onderscheid tussen wel of niet voor landbouwdoeleinden

o Huur: niet voor landbouwdoeleinden Vb huishuur

o Pacht: wel voor landbouwdoeleinden <pactum En nog een onderscheid voor land- en veepacht

Overgenomen in BW

Evolutie sinds bw: zwakke positie huurder, daarom bescherming huurder Landpacht (voor boeren)

o Pachtwet (69) beschermt boeren heel goed Voordien veel wantoestand, soms werden boeren van grond gegooid en dan

was het een strop voor de boeren omdat ze reeds hadden gezaaid Boerenbond heeft een wet opgesteld, naar parlement gestuurd en gezegd:

nu goedkeuren zonder te veranderen => boeren hebben de pachtwet zelf gemaakt en eenmaal verpacht

aan de boer gaat deze niet meer van zijn grond Eigenlijk slecht idee om te pachten, omdat je de helft van je eigendomsrecht

kwijt bento Hier heeft boer het voordeel

Handelshuur (voor handelaars)o Handelaar beschermd tegen het zomaar buiten zetten door verhuurder anders

verlies cliënteel en groot verlies Woninghuur (voor gewone mensen)

o Woninghuurwet, pas in 91 Ze waren met veel en dan is het moeilijker om te lobbyen

o Het geldt enkel voor hoofdverblijfplaats Niet voor een 2e woning => je bent niet meer zwak

o Vroeger bescherming door Wetten over detailpunten, naar aanleiding van specifieke/speciale

gebeurtenissen Bepalingen van dwingend recht in gemeenrecht

o Wetgeving was niet altijd succesvol Als je te veel de huurder beschermt, zal dat op den duur in zijn nadeel zijn.

Verhuurder zal prijzen doen stijgen => slechter voor huurder Men moet wetgeving daarom regelmatig wijzigen

Veprlichtingen partijen Niet kennen

Bescherming huurder RORE weinig bescherming voor de huurder Opzegging

o Bepaalde tijd: Niet nodig, maar relocatio tacita (stilzwijgende wederverhuring)

Einde contract maar de huurder blijft: indien geen reactie van de huurder wordt er doorgegaan met de verhuring

Gebruikelijke termijn RORE: Lustrum (= 5 jaar) Nu: 3-6-9, gebaseerd op Romeinen

o Als een termijn is overeengekomen en men blijft erin zitten en verhuurder en huurder protesteren niet => nieuwe termijn start

o Onbepaalde tijd: Bij ons: opzegging en opzegtermijn

Kennis geven aan andere partij dat men contract zal opzeggen en dat er een termijn zit tussen kennisgeven en het einde van contract

RORE: werken niet met opzeg en opzegtermijn Daar moest je direct buiten en de huisbaas kon je er direct uitzetten,

maar de huurder kon er ok elk moment uittrekken Geen bescherming van de huurder

Opzegtermijn komt pas op in ME

Verkoop gehuurde goed Als je (nu) een huis verkoopt dat verhuurd wordt

o kan huurder zich beroepen op huurcontract? o Ja, hij kan zich daarop beroepen.

RORE: emptio tollit locatumo Koop breekt huur (typisch Romeins recht => machocultuur)o De huurder heeft enkel een actio conducti tegen verhuurder

Jus commune: bepaalde strekkingen die zeggen: nee koop breekt geen huuro Daarom dat we in hedendaags recht zeggen dat het huurcontract gerespecteerd

moet worden, maar er voorwaarden aanzitten: o Koper die eig niks te maken heeft met huurcontract, moet het alsnog respectereno Men koppelt er dan voorwaarden aano Is recht van de huurder in dit geval dan een zakelijk recht?

Van meer dan 7 jaar zakelijk recht Het is eigenlijk wel en niet een zakelijk recht

Reden voor verschil Rome en nu RORE gemaakt door de rijken

o De juristen komen uit hogere kringen: ‘bescherming’ moet geboden worden door juristen die rijk waren en dus zelf verhuurden

Nu hebben wij lobbygroepen die strijden voor rechten en bepaalde wetteno vroeger waren er geen belangengroepen

Aanneming Juridisch weinig problemen, praktisch veel problemen

Arbeidscontract Vooral 2e helft 19e eeuw ontwikkeling: er ontstaat industrialisatie

o Want bij de Romeinen waren er slaven Later zelfstandigen

o Vanaf dit moment is er ontwikkeling van het arbeidsrecht

Borgtocht Niet kennen

Vennootschap Niet kennen

Quasi-contracten Justiniaans systeem

o Alles niet in contracten en delicten waar niks mis mee was => quasi-contracten Soorten

o Eenzijdige verbintenis Men belooft iets zonder een tegenpartij die aanvaardt Niet in BW omdat het niet zo belangrijk was

Normaal wel in NBW omdat het belangrijker is Vroeger was het niet altijd bindend

Kat kwijt, beloning beloofd van 500 euro. Nu moet je dat wel betalen Toen niet verplicht te betalen

Niet van groot belango Zaakwaarneming

Uit eigen initiatief behartigen van andermans belangen Je moet het dan wel aan de ander overhandigen

o Ongerechtvaardigde verrijking Vermogensverschuiving zonder een rechtvaardiging (juridisch geldige reden)

Ongerechtvaardigde verrijking bij de Romeinen Geen algemeen principe

o Wel een uitspraak in digesten: dat tegen de natuur is dat men rijker wordt ten koste van een ander

Welo Aantal rechtsregels die problemen bij OV oplossen

Sommige condictiones Oneigenlijk zaakwaarneming Actio de in rem verso utilis

Condictiones Een bepaalde categorie van actio, namelijk de action in personam

o Het is een actio die je kan instellen tegen iemand als die iets heeft wat van jou is Tegen iemand die iets zonder rechtsgrond houdt

o 1e twee zijn van belang Voorbeelden

o Condictio furtiva (condictio op grond van diefstal) Diefstal, actio die je instelt om het terug te krijgen als dief nog in handen

heeft => Actio reinvindicatio Maar als de dief het aan iemand anders doorverkoopt?

Niet langer actio reinvindicatio Je kan niet opeisen, dus je wil op zn minst geld Je stelt Condictio furtiva in tegen dief

o Condictio indebiti soluti (condictio op grond van onverschuldigde betaling) Als je iemand betaalt wat niet moet, kan je opeisen via Condictio indebiti

solutio Condictio causa data, causa non secuta (niet te kennen)

Dacht dat je moest presteren en dat was op dat moment zo, maar achteraf moet dat niet meer

Vb iemand gaat op reis en je moest hem naar luchthaven brengen, maar achteraf gaat die toch niet op reis

o Condictio ob turpem causam (condictio omwille van onzedelijke reden) Iemand heeft om onzedelijke reden geld ontvangen en je kan dat

terugvorderen Vooral kidnapping en gijzeling op basis van geld

Iemand die geld ontvangt om iemand te kidnappen Kan teruggekregen worden door condictio

MAAR als je zelf iets fout hebt gedaan mag je deze condictio niet instellen Doet denken aan nemo auditur-regel

Zaakwaarneming Naam: negotiorum gestio

o Komt niet van Romeinen, komt van jus communeo Terminologie in Latijn van dia niet te kenneno In geval van zaakwaarneming zal er een actio zijn. o = U behartigt uit eigen initiatief andermans belang

bij echte zaakwaarneming moet je overhandigen aan de andero actio negotiorum gestiorum (=actio wegens zaakwaarneming): wanneer de persoon

zijn zaak niet terug krijgto actio contraria: je hebt kosten gemaakt en die moeten worden vergoed tijdens het

behartigen van de andere zijn zaak o alle kosten terugkrijgen

ONEIGENLIJKE ZAAKWAARNEMINGo U dacht uw eigen belangen te behartigen, maar je behartigt die van iemand anders

Bv bij brand iemand anders zijn identieke meubels redden ipv je eigen Je trui is hierbij beschadigd, actio utilis. Enkel de verrijking

o Bv je woont in een overstromingsstraat Er is overstromingsgevaar Iemand bouwt een dam hoofdzakelijk voor zichzelf, maar de rest van de

straat profiteert ervano => je doet iets voor een ander terwijl je het eigenlijk voor jezelf wou doen o Je kan hier actio utilis hebben, enkel de verrijking die de ander heeft door jou

handelen

Actio in rem verso utilis Actio in rem verso utilis bij handelingen van filii familias en slaven

o Betrof ook verrijking en knoopte aan bij het principe van de ongerechtvaardigde verrijking

o Actio betreffende het voordeel, vb als een slaaf een ctt had gesloten en hij niet kan betalen, kan je nog actio instellen tegen meester, maar enkel voor het voordeel. Contract was voor 5000, en het voordeel 1000 => enkel actio voor 1000

Actio werd analogie toegepast o In het kader van voogdijo Bij een lening waarbij de ontlener het geleende bedrag aan een andere persoon

gegeven heeft: uitlener heeft dan een actio de in rem verso utilis tegen die andere persoon, indien het geld voor diens vermogen besteed is en deze dus VERRIJKT is

OV in jus commune Condictio indebitit soluti

o Vernunftrecht zegt: Al de andere afschaffen en enkel deze houden Oneigenlijke zaakwaarneming blijft Actio de in rem verso utilis: wordt algemeen (rechtsregel) in vernunftrecht

o Kan je algemeen gebruiken voor een actio van ongerechtvaardigde verrrijking o Je hebt de rest dan niet meer nodig voor bv indebiti soluti en oneigenlijke

zaakwaarneming

OV in BW 1804 Condictio indebitit soluti

o = onverschuldigde betalingo Alleen deze van de condictiones is gebleven

Oneigenlijke zaakwaarneming blijfto Staat in BW, maar je moet goed zoeken

Actio de in rem verso utilis: zou algemeen principe hebben moeten worden, maar ze hebben Pothier gevolgd

o 2 Franse proffen hebben duitse systeem in handboek over burgerlijk recht geschreven

o Op die manier ongerechtvaardigde verrijking in Frankrijk en daarna dus in Belgie in BW

o Een echt algemeen principe van ongerechtvaardigde verrijking is niet ontstaan in Belgisch recht

Maar later: wel 3 door RS en RL NBW: opnemen in wet

Delicten en quasi-delicten Gaius= contractus + delictum Is dat hetzelfde als onrechtmatige daad? Handelen

o Tegen recht (overtreden juridische regel)o Tegen zorgvuldigheidsnorm

Belangrijk o Men is verbonden te presteren, omdat men iets verkeerd heeft gedaano Bijvoorbeeld omdat wij veel met verkeer bezig zijn, waar er veel onrechtmatige

daden zijn Echtscheidingen en verkeersongevallen brengt enorm veel geld in het laatje

Er zijn verschillen tussen delictum en onrechtmatige daado Delictum is ruimero Delictum is gericht op boete

o Delictum: geen algemeen principe (BELANGRIJKSTE EN ZEKER KENNEN)

Delictum is ruimer Delicta omvatten

o Delicta privata: privaat belang Priverpersoon moet zelf optreden d.m.v. actio

Actio Reinvindicatio condicitio furtiva actio furti (dubbele of 4dubbele boete betalen en die uitbetalin komt

toe aan de persoon die actio instelt, omdat deze persoon werk moet doen voor het instellen van de actio en de ander te moeten vatten.)

o Delicta publica: algemeen belang=> enkel bij bepaalde gevallen, gebeurt zeer weinig Enkel als het heel zware dingen tegen de staat

Bv Rome verklikken aan de staat (van minder belang voor Heirbaut), we gebruiken delictum in de rest van de

cursus als delicta privata Onrechtmatige daad

o Omvat alleen delicta privata

Delictum is gericht op boete Bij onze onrechtmatige daad moet er sws een schadevergoeding betaald worden en soms

komt er een straf bij (als er een strafbaar feit is) Delictum bij de Romeinen:

o Altijd een straf (poena), maar niet altijd een schadevergoeding Reden: terugkeren begin delicutm bij romeinen In het begin: als een ander iets verkeerd deed

Je nam wraak Je mocht niet meer schade aanrichten dan jezelf is aangericht

o Men zal uiteindelijk keuze geven om te betalen en dit wordt ingesteld om wraakrecht af te kopen, maar de keuze ligt bij de persoon die de schade leidt

o Later was het zelfs verplicht dat je de betaling moet aanvaarden o Ze plakken daar tarieven op, om ruzies te vermijden o Reden om betaling in te voeren: wraakrecht af te kopen en minder om het als

schadevergoeding te zien o In de praktijk is het minder belangrijk

Delictum is geen algemeen principe Onrechtmatige daad is een algemeen principe

o Door uw fout veroorzaakte schade moet je vergoedeno Op alle gevallen van toepassing

Bij Romeinen hadden ze niet zo’n algemene regelo Ze hadden enkel actiones voor verschillende situaties, maar geen overkoepelend

principe => fout, schade, causaal verband, betaleno Als er iets was waarvoor er geen actio is, dan heb je pech

Een overkoepelend abstract principe maken is niet gemakkelijko Je moet er eerst toe komen o Ze zaten in een te primitief stadium en nog niet genoeg geevolueerd om zo’n

principe te maken

Actiones bij een delict Soorten

o Poenales: strafo Reipersecutoriae: schadevergoedingo Mixtae: gemengd

Omvat schadevergoeding en straf Als het meer dan 1x de waarde is

Is de 1e keer waarde schadevergoeding en de rest boete(straf) Kenmerken poenale en gemengde actiones

o Passief onovererfbaar Gekeken vanuit standpunt van verweerder/dader

Enkel instellen tegenover dader en niet erfgenamen Logisch: straf slaat enkel op hen

o Bij meerdere daders: onbeperkte cumulatie Je kan en mag actio voor 100% tegen elk van hen instellen

o Poenale + reipersecutoire: kano Gemengde + reipersecutoire: kan niet

reipersecutoire zit er al in

Europese en Belgische privaatsgeschiedenis 7/12/2017Soorten delictenBelangrijkste delicten Furtum: simpelweg diefstal Damnum iniuria datum: schade toegebracht door een onrechtmatigheid Iniuria: bewuste krenking van andermans persoonlijkheid

Furtum Betekenis nu

o Diefstal: het bedrieglijk wegnemen van andermans (roerende) zaak (art 461 Sw) Ruimere betekenis in Romeins recht: het zich definitief toe-eigenen, maar ook een aantal

gevallen waarbij je de zaak zelf niet hebt weggenomeno Ook bv. heling

Opzettelijk en heimelijk toe-eigenen van andermans zaako Ook ongeoorloofd gebruik: iets van een ander gebruiken zonder toestemming

Je neemt het van de ander weg, maar gaat het wel terugbrengeno Ook wegnemen eigen zaak

Je neemt je eigen zaak uit het bezit van de pandhoudende SEActiones Actio furti (poenale actio): onderscheid

o Furtum manifestum: waarde x 4 Bij het betrappen van de dief op heterdaad

o Furtum nec manifestum: waarde x 2 als je dief niet op heterdaad betrapt

o Reden voor verschil: boete = afkoopsom voor het wraakrecht

Bij heterdaad zal men veel bozer zijn en meer wraak willen, waardoor de afkoopsom veel hoger zal zijn: zodat u geen wraak zal nemen

Combinatie mogelijk met reipersecutoire actio (schadevergoeding, supra.)o Als de dief het nog heeft: revindicatioo Als de dief het niet meer heeft en wel het geld ervoor ontvangen heeft: condictio furtiva

Damnum iniuria datum: het delict van de actio legis AquiliaeDe lex Aquilia Oorsprong van onze aansprakelijkheid o.b.v. art. 1382 BW

o gebaseerd op deze wet (Lex Aquilia) cf. term aquiliaanse aansprakelijkheid

Lex aquilia: 286 v.C. Belang

o Lex aquilia komt na 287 v.C. (lex hortensia): alle plebiscieten ook legeso Volkstribuun Aquilius stelde aan het plebs voor dat het een bepaald plebisciet zou stemmen.

Dit was zelfs zo’n belangrijk plebisciet dat er in ons recht nog gesproken wordt over Aquiliaanse aansprakelijkheid De le aquilia was veel beperkter, verleemde slechts in bepaalde gevallen een actio: de actio legis

aquiliae

Het is niet afkomstig van comitia, maar van het concilium plebis, zou eigenlijk plebisciet zijn, maar komt na 287 V.C. en wordt dus lex genoemd

dankzij de lex hortensia Inhoud

o Eerste paragraaf: gaat over doden slaaf of viervoetig veeo Derde paragraaf:

Over het verwonden van slaven of viervoetig vee Ook over het verbranden, breken, vernielen zaken*

Teksproblemen:o wij hebben de tekst uit de Digesten (6de eeuw), maar oorspronkelijke tekst komt uit 286 v.C.

Onzeker of we de originele tekst hebben, maar het is wel een oudere teksto Ouder Latijn: erus i.p.v. dominus

o We hebben de 2e paragraaf niet Zou niet zo belangrijk zijn geweest

Uitbreiden dooro Interpretatie wet: vernielen (rumpere)

Aanvankelijk alleen vernielen (echt kapot) Later ook beschadigen (ruimere interpretatie)

o En dus elke beschadigingo Praetor: praetoriaanse actiones:

Niet alleen de eigenlijke actio leges aquiliae, je hebt ook nog praetoriaanse actiones Onderscheid niet zo belangrijk

o Zelfs indien het geval niet onder Lex Aquila valt, verleent de praetor bijkomende praetoriaanse actiones

De elementen van damnum iniuria datum Damnum ~ schade

Iniuria ~ fout Datum ~oorzakelijk verband Daarnaast ook: boete

Damnum: welke schadeDamnum in corpus datum: schade toegebracht aan lichaam (zaak) Zaakbeschadiging: altijd aansprakelijk Schade betreffende een zaak: uitzonderlijk aansprakelijk

o Komt in principe niet in aanmerkingo Eén uitzondering: wanneer iemand een slaaf bevrijd

Bijvoorbeeld de dader zet het hok van de slaaf open, maakt hem los van zijn boeien wegens medelijden en deze loopt weg => dader is aansprakelijk

Reden: oude recht gemaakt door oude rijke mannen met veel slaven Morele schade: nooit aansprakelijk wegens een machocultuur

Verwonding of doodslag van vrije personen Speciaal geval: vrijen

o Geen Lex Aquilia: dit gaat om zaken (slaven als speciale categorie) niet om personeno Redenen:

Men is geen eigenaar van zijn lichaam Men beschouwt zichzelf niet als eigenaar van zijn lichaam: “uw lichaam dat bent u”

Liberum corpus nullam recipit aestimationem “Op het lichaam van een vrije persoon staat geen prijs”

o Op dingen kan je een prijs plakken, op mensen nieto Vrijheid kan je niet in waarde schatten

o Uitzonderingen Zoon onder patria potestas

Niet de zoon zelf, maar wel de pater kan Lex Aquilia toepassen Niet een vergoeding voor het overlijden van of schade aan zijn zoon

o Vader krijgt wel geld omdat deze nu een dokter moet betalen en hij door de verwonding van zijn zoon dus minder geld heeft

Wanneer iemand een vrij man verwondt, omdat deze ten onrechte dacht dat hij slaaf was

Maar: is beperkt Het is mogelijk dat dit uitgebreid is tot alle vrije personen onder Justinianus, maar geen

zekerheid

Iniuria (de fout) Betekenis: een onrechtmatigheid, m.a.w. handelen zonder recht, bv. niet bij

o Zelfverdediging Bv. wanneer slaaf u ’s nachts overvalt met een dolk

o Machtiging overheid Bv. folteren van slaaf van een ander wanneer hij daarvoor de opdracht heeft gekregen

o Noodzaak Bv. huis van een ander afbreken om te vermijden dat een brand overslaat

o Toestemming (volenti non fit iniuria)

“aan diegene die het wil, wordt geen onrecht gedaan”: als je het zelf wil, moet je niet komen klagen

Geldt niet onbeperkt bv. doden Aanvankelijk enkel bij dolus, later ook bij culpa (levissima)

o Vb takken afzagen van een boom en het valt op het hoofd van een slaaf Aanvankelijk niet aansprakelijk

o Dolus (opzettelijke fout)o Culpa (nalatigheid): levissima, dus zelfs de allerlichtste fout komt in aanmerking

Zeer snel aansprakelijk

Causaliteit (datum) Begrip causaliteit

o Gedrag moet oorzaak zijn van de schade Nu: veel theorievorming

o Equivalentieleer, adequate oorzaak, etc.o NBW: zal veel flexibeler worden

Romeins recht: geen theorievormingo Interesseerde Romeinen niet

Geval per geval bekijkeno Meestal duidelijk: vereisen contact lichaam met beschadigde zaak

De dader moet de beschadigde zaak aangeraakt hebbeno Maar bijvoorbeeld een bal-l smashen tegen scheermes en keel overgesnden, men

is toch aansprakelijk Uitzonderingen:

Bv. via een voorwerp slaaf verwonden, persoon heeft slaaf hier niet aangeraakt

De boete Twee tarieven

o Paragraaf 1: hoogste waarde van voorafgaande jaar Als het gaat om doden slaaf/viervoetig vee: men gaat kijken naar hoogste waarde in het

afgelopen jaar. Heeft belangrijke consequenties a stel slaaf verloor half jaar geleden zijn arm, dus veel minder waard – echter moet je waarde slaaf mét arm betalen, want jaar geleden had slaaf arm wel nog

o Paragraaf 3: 30 dagen Verwonden slaaf/viervoetig vee: het gaat om de 30 dagen nadien. Men wil zien hoe de

toestand evolueert als het gaat om het verwonden. Er zit altijd kans in dat deze verbetert. Ga je rekening houden met gevolgschade? Doordat 1 iets beschadigd is, is de rest

minder waard. Men gaat rekening houden met ruimere gevolgen. Je maakt bv 1 slaaf ziek, en als gevolg alle slaven ziek. Je verwondt 1 paard, maar 4 mooi gelijke paarden om koets te trekken, nu slechts 3 gelijke meer, is ook gevolgschade.

Interpretatieproblemeno Waarde: ook financiële gevolgen

Aanvankelijk geen rekening dat u door een bepaalde schade ook nog gevolgschade hebt Later wel

o Voorafgaande jaar: uitgangspunt? Bv. 6 maanden voorheen had een ander reeds de benen afgehakt (slaaf is niet veel

meer waard), maar u zal toch de volle pot moeten betalen (hoogste waarde jaar)o 30 dagen:

Vroeger: vóór schadeverwekking Nu: na schadeverwekking

o Mogelijk dat het aanvankelijk ernstig lijkt, maar uiteindelijk toch niet ernstig is of omgekeerd

30 dagen om vast te stellen hoe ernstig de schade is Omvat ook schadevergoeding

o Vooral duidelijk bij veroordeling Indien de dader direct bekent: 1x waarde van de beschadigde zaak Indien de dader niet bekent: 2x de waarde van de beschadigde zaak

= schade + boete Rol eigen fout

o Nu: minder schadevergoeding betalen/ontvangen We gaan kijken naar beide en percentage vastleggen, wij splitsen het op

o Romeins recht: ofwel geen ofwel een volledige schadevergoeding 100% of 0%

Iniuria ≠ bij damnum iniuria datum (onrechtmatigheid) >< hier: apart delict

o vertaald als bewuste krenking van andermans persoonlijkheid Vult lacune Lex Aquilia op Verschillen met Lex Aquilia

o Lex aquilia is een weto Injuria komt van de praetor

Oorsprong in Twaalftafelenweto Hierin stonden bepaalde tarieveno Probleem: wet was afkomstig van 450 v.C.

Boete was aanvankelijk zeer zwaar, maar door inflatie na enkele eeuwen een belachelijk lage boete geworden

De boetes evolueerden niet mee en dus waren ze enorm laag Voorval: 1 rijke Romein trok op straat om iedereen te slaan en telkens onmiddellijk de

schadevergoeding te betalen Later volledig herwerken door praetor

o Geen vast tarief meer Nu in functie van de waarde

o Veralgemenen: niet langer alleen voor wanneer je iemand slaat; Kan voor meerdere gevallen gebruikt worden Rijke Romein had veel mensen boos gemaakt door hen een klap in het gezicht te geven

waarop zij naar praetor stappen Praetor zal helpen (kans om veel stemmen in te halen) door nieuwe actio in te voeren

(actio injuriarum)

Gevallen van iniuria Opzettelijke verwonding van vrije personen Beledigend optreden

o Laster : luidop kwaad spreken over iemand in een menigte Fluisteren telt niet En het moet in een menigte zijn Rekening houden met de omstandigheden: bij Romeins carnaval mag je vanalles

roepeno Stalking : personen belagen om deze oneerbare voorstellen te doen

Probleem: bepaalde categorie personen wiens beroep het is om dergelijke oneerbare voorstellen uit te lokken Aanvankelijk geen probleem: duidelijk onderscheid

o Prostitutie normaal door slavinnen (kort haar) + kort rokjeo Fatsoenlijke vrije vrouwen hadden lang haar en lange kledij

Maar op een bepaald moment verandert de mode en beginnen de fatsoenlijke vrouwen ook korte rokjes te drageno Veel processen o.b.v. iniuria

o Aantasting eer Hele serieuze zaken Bv. over een rechter zeggen dat hij zich heeft laten omkopen

o Slaan of folteren andermans slaaf Indien slaaf niet “beschadigd” is, kan u proces instellen wegens iniuria Vraagstelling: castreren slaaf van een ander

Actio o.b.v. lex Aquilia? Nee, want bij het castreren van een slaaf is er geen schade geleden en een slaaf is meer waard gecastreerd op de markt

Wel: actio o.g.v. iniuriao Omdat de meester zich beledigd kan voelen

o Overige (niet bespreken)

Actio iniuriarum Toepassingsvoorwaarden

o De zonet gegeven gevalleno Niet respecteren van andermans persoonlijkheido Manier die strijdig is met goede zeden Animus iniuriandi: bedoeling om te kwetsen (met

dolus: opzet) Ook actief onovererfbaar

o <> delicten: passief onovererfbaaro Hier ruimer: alleen diegene die beledigd is kan het instellen, niet zijn erfgenamen

Schade door filius familias en slaven Noxalis deditio

o Als filius familias of slaaf iets van een ander kapot maakto Moet pater familias ervoor opdraaien?o Pater familias heeft keuze: ofwel som geld betalen, ofwel filius familias/slaaf afgeveno = aansprakelijkheidsbperking

Gaat ver bij filius familias: PF verdwijnt: rechtstreeks vorderen Blijft bestaan bij slaven

o Eerst verdwenen bij dochter aan een ander geven, later ook voor de zonen Ook andere gevallen van aansprakelijkheid voor andermans daad

Quasi-delicten en foutloze aansprakelijkheidQuasi-delicten Plaats in het verbintenissenrecht van quasi-contracten en quasi-delicten

o Justinianus heeft naast contracten en delicten, vuilbakcategorie opgesplitst in quasi-contracten en quasi-delicten

Onderscheid tussen beideo Bij quasi-delicten hangt er een reukje aan, bij quasi-contracten niet Bij geen van beide fout,

maar quasi-delicten op het randje, quasi-contracten totaal niet fout Belangrijkste

o Actio deiectis vel effusis (actio over het weggeworpene/uitgegotenebv. wanneer iets uit een gebouw gesmeten wordt

Geen afvoer in huizen – ’s nachts naar toilet? In emmer doen – in principe ’s ochtends gaan uitgieten beneden in ton – maar hoge flatgebouwen, veel verdiepingen, dus die gaan dat gewoon uit het venster gieten ipv telkens helemaal naar beneden te gaan – straten in Rome heel smal, dus kon uiteraard op mensen vallen – dit is niet verkeerd want iedereen doet dat, geen fout, maar er hangt wel een schijn van fout aan – vandaar deze actio

Actio NIET ingesteld tov degene die iets weggesmeten heeft Actio tegen de eigenaar van het gebouw

Heeft er de winsten (eigendomsrecht) van, dus moet er ook de lasten van de dragen (cf. risico-aansprakelijkheid)

Moeilijk te identificeren wie iets uit het gebouw gesmeten heeft Belang

o Actio de posito vel suspenso (actio over he geplaatste/opgehangene) In Rome valt veel geld te verdienen met appartementsgebouwen en co. Romeinen

hadden goed materiaal en konden goed bouwen MAAR soms was het zo dat er veel geld moest verdiend worden en ze het werkje niet nauwkeurig deden. Het kon dus zijn dat gebouw plots instortte/er stukken afvielen

Rome heeft veel hoogbouw: deskundig voorschrift: niet hoger dan 18m Interpretatie: elke 18m weer één meter van de zijkant (veel hoger dan 18m) Rijke Romeinen willen zo weinig mogelijk geld uitgeven: zowel m.b.t. bouwen en

m.b.t. onderhoudo Stort zo nu en dan wel eens in: geen fout, want alle rijke Romeinen doen dit

op deze manier, maar je kan wel een actio instellen als je daar schade door hebt

Eigenaar is hiervoor aansprakelijk! Schadevergoeding is voor SO of erfgenamen van SO

In beide gevallen: geen culpao = foutloze extracontractuele aansprakelijkheido Nu :Vorm van risico-aansprakelijkheid

Ook aanwezig bij Schade door dieren

Schade door personen onder patria potestas of slaven

Risico-aansprakelijkheid Quasi-delicten: aansprakelijk wegens controle over risico-factor Ook in andere gevallen

o Schade door dieren: uiteraard tegen eigenaar vorderen Voor gedomesticeerde dieren : Enkel wanneer een dier tegen zijn natuur handelt (contra natura), moet de eigenaar

van het dier de schade vergoeden Eigenaar kan vragen dat ze het dier aan SO geven, maar eigenaar kon dier ook

houden als hij SO schadeloos stelde bv. koe vertrappelt een mens (niet stront op mens)

andere regels voor wilde dieren Vroege ME: dier is persoonlijk aansprakelijk (<> RoRe: eigenaar)

o Schade door personen onder patria potestas (filius familias) of slaven Actio noxalis (=aansprakelijkheid wegens schade) en noxae deditio (=overhandigen

wegens schade) CJC vermeldt enkel nog mogelijkheid tot noxae deditio bij slaven => Rechtstreeks tegen dader vorderen en niet tegen diens pater familias

Delicten en quasi-delicten in het gewoonterechtDe vroege Middeleeuwen Primitiever systeem

o Dieren persoonlijk aansprakelijk (supra.) Een dier dat schade veroorzaakt Bij Romeinen: eigenaar voor de rechter ME: dier voor de rechter

o Idee van individuele aansprakelijkheid verdweeno Collectieve aansprakelijkheid: als er ergens schade berokkent werd, mocht u iedereen van

dezelfde stad daarvoor aansprakelijk stellen Vnl. problemen voor handelaars (reisden veel) Vete: voor elke schade zonder onderscheid of proportionaliteit, wel mogelijkheid tot

afkopen (vaste tarieven)* Met gehele familie Zonder onderscheid: men pakt gewoon iemand van de tegenpartij (familie) Zonder proportionaliteit Afkoopmogelijkheid in Vroege ME d.m.v. vaste tarieven

De hoge en de late MiddeleeuwenNa de Romeinen: gewoonterecht Vanaf jaar 1000: vete onder druk

o Redenen vooral: vete negeert algemeen belang Vol met nadelen: men kijkt er niet naar: bent u een buitenstaander en loopt u gewoon

in de weg, doden ze u ooko Overheid begint op te treden tegen vetes via het strafrecht

Daarom: overheidsoptreden, gevolg onderscheid (opsplitsing)o Enerzijds het misdrijf: behorend tot het strafrecht van overheid

Bestraffing door overheido Onrechtmatige daad die tot strafvordering leidt: geen recht van overheid, daarom zelf

onderhandelen (zoen) Privaatrecht, privépersonen moeten zelf oplossen d.m.v. onderhandelingen (de zoen

genaamd; cf. term verzoening) Zoen: rituelen contract sluiten: “de kus” (formaliteit)

o Ook de maagzoen: uw magen zijn uw familie, aangezien hele familie heeft meegevochten, als SV, gaat hele familie moeten betalen aan ene kant, en gaat hele familie moeten ontvangen aan andere kant. Dat ontvangen is maagzoen

o Nood aan vaste regels: die haalt men uit Romeins recht (ius commune) Privépersonen hebben geen regels, gaan deze halen uit het Romeins recht Gaat alleen maar over de schadevergoeding

Delicten en quasi-delicten in het ius commune Bouwt verder op Romeins recht Neem echter niet alles ongewijzigd over:

o Bv. noxalis dedito (overhandigen) van slaven: er waren namelijk niet meer zo veel slaveno Verdwijnen furtum (diefstal) als delict

Reden: komt terecht in het strafrecht Bestraffing door overheid

Engere definitie op grond van Germaanse opvattingen <> ruime definitie van diefstam bi Romeinen Enkel wanneer je iets echt, definitief wegneemt (geen diefstal wanneer je

bedoeling had het terug te brengen) Code pénal 1810 en Strafwetboek 1867

Recent bij ons: terug verruimen* Jaren ’60: joyriding door jongeren (auto’s waren veel zeldzamer)

o Als je dan de enge definitie bekijkt, kan je het niet bestraffen. Ze hadden de intentie om de wagen terug te brengen, dus was geen diefstal (= oude opvatting van de Germanen)

o => Aanpassing wetboek 1867: ook kortstondig gebruik is diefstal Daarom in jaren 60 erbij: bedrieglijk wegenemen voor kortstondig

gebruiko Deze evolutie heeft zich niet voorgedaan in andere landen (bv. Zweden)

o Belangrijkste evoluties: iniuria, aquiliaanse aansprakelijkheid

Injuria Groot belang: mensen zijn sneller beledigd Reden

o Eer en goede naam van een persoon zeer belangrijk in de toenmalige maatschappijo Als mensen zich beledigd voelen, ze willen wraak nemen: injuria kan voor elke belediging

gebruikt worden in jus commune (in tegenstelling tot RORE)o Aanvankelijk ging men vete voeren, maar dit mag niet meer

o Soms wel nog een duel, wordt vanaf 16de eeuw ook verboden Alternatief geven: procesvoeren (klacht indienen)

In veel meer gevallen dan in Romeins rechto Je kan voor alles klacht indieneno Bijvoorbeeld vooraan zitten in de mis was toen voor de elite. Stel dat een boerezoon zit ook

vooraan: ze voelen zich beledigd => proces wegens injuria Animus iniuriandi wordt vermoed

o =opzeto Bij Romeinen moet dat bewezen worde: degene die iets beweert moet dat bewijzeno Hier: bewijslast omgekeerd: Tegenpartij moet bewijzen dat het niet opzettelijk was

Verschillende sancties mogelijko Leidt soms tot strafrechtelijke sanctieo Kan tot schadevergoeding leideno Er kan ook ‘amande honorable’ zijn (eerbare boetedoening) = blootshoofds en met enkel

hemdje aan op beide knieën ander om vergiffenis vragen Injuria is ng steeds poenaal Verdwijnt vanaf 17de eeuw door opkomst algemeen principe onrechtmatige daad

o Reden: in de loop van de 17de eeuw ontwikkelt men een algemeen aansprakelijkheidsrecht Als u een regel hebt die voor alles geldt, hebt u geen aparte regel meer nodig voor

iniuria Overleeft wel in het strafrecht: klachtmisdrijf (laster en eerroof)

o Je moet wel zelf eerst klacht indienen, parket gaat niet uit zichzelf optredeno Maar uitzondering 2016: bij stalking geen private klacht meer vereist

Kan soms heel verkeerd aflopen

De Aquiliaanse aansprakelijkheid Grote verschillen met de Romeinse actio legis aquiliae Oorzaak: evolutie in de praktijk

o Verandering niet zozeer door invloed professoren, maar veeleer door de mensen in de praktijk

Verschilleno Fouto Schadeo Oorzakelijk verbando Poenaal karaktero Ontwikkeling algemeen principe2

De ontwikkeling van het begrip schuld Onderscheid culpa en dolus (onopzettelijk en opzettelijk)

o Culpa: in de ruime zit is fouto Culpa in de enge zin: onopzettelijke fout/nalatigheido Dolus: opzettelijke fout

Achtergrond: schuld (oorsprong in begrip zonde) = fout + toerekenbaarheido Je moet niet alleen iets verkeerds gedaan hebben, je moet je daar ook bewust vanzijn

2 Belangrijkste!

o Oorsprong uit de kerk: begrip zonde (biecht overgenomen in het recht) je kan maar zondigen als je beseft dat je aan het zondigen bent (=kerk)

o Zelfde evolutie in contractenrecht en strafrecht

SchadeRomeins recht Ius communeZaakschade + uitzonderlijk schade betreffende een zaak

Zaakschade + altijd schade betreffende een zaak + soms zelfs loutere vermogensschade dat niet aan een bepaalde zaak gekoppeld kan worden *(BV u hebt voetpad geveegd, buur heeft ook voetpad geveegd, maar alles bij jou geveegd – u krijgt boete van staat Bologna omdat geen vuil voor je huis mag liggen – ogv aquiliaanse aansprakelijkheid kan je boete terugvorderen van buur)

Niet voor vrije personen Wel voor vrije personenGeen morele schade Belangrijk: wel morele schade**

Aanvankelijk slechts in 1 geval: vrouw die in haar gelaat verminkt is (reden: marktwaarde zakt als een vrouw niet mooi is)

Later voor alle vrije mannen*U hebt een boete of iets anders moeten betalen: mogelijk terug te vorden o.g.v. de aquiliaanse aansprakelijkheid in het ius commune

**Aanvankelijk in één geval: Vrouwen verminkt in het gezicht: schadevergoeding voor verminking + gedaalde marktwaarde

o Vrouwen moeten mooi zijn Later voor meerdere gevallen

CausaliteitZeer beperkte theorievorming. Men heeft nog steeds geen geode theorieën ontwikkeld. Deze zullen pas in de 19de eeuw door de Duitsers ontwikkeld worden.

Het verlies van het poenaal karakter Reden voor verdwijnen poenale karakter

o Aspect misdrijf verdwijnt uit Aquiliaanse aansprakelijkheid (dat gaat naar het strafrecht), wat overblijft, is de rest => Aquiliaanse aansprakelijkheid is niet langer meer poenaal, heeft met straffen niks meer te zien

Gevolgeno Geen verdubbeling e.d. meer

Geen 2x een schadevergoeding Bij straf ging dat wel

o Bij meerdere daders: geen cumulatie meer Je kan niet meer van alle daders het geheel vorderen, wel van elk een deel Wordt hoofdelijke aansprakelijkheid: van 1 van de daders volle pot vorderen, die maar

moet terugvorderen van de resto Passieve overerfbaarheid want verdwijnt uit strafrecht

Vroeger reeds uitzonderlijk

Invloed canoniek recht: als iemand overlijdt die schade heeft berokkent en deze niet vergoed heeft, zullen de erfgenamen dit moeten doen Het is nl. de bedoeling dat deze in de hemel terechtkomt

Niet betaald? Niet in de hemel Toch nog in de hemel geraken doordat erfgenamen het vergoeden Erfgenamen gaan Schadevergoeding dus ook moeten betalen – kerk: als u een ander schade

berokkend hebt, bent u slecht man en komt u niet in de hemel – als erfgenamen betalen gaat die persoon toch naar de hemel

Opmerking: bepalen waarde op ogenblik dat schade toegebracht werd

De ontwikkeling van een algemeen principe van aansprakelijkheid voor een onrechtmatige extracontractuele daadBelangrijkste! Romeinen: Lex Aquilia in bepaalde gevallen

o Als het net onder LA viel, had u geen actio en dus pecho Geen algemeen principe

Ius Commune: sterk uitbreiden, maar geen algemeen principeo Gevolg: 1 groot kluwen

Daarom: Vernunftrecht (17de-18de eeuw - behoort ook tot ius commune): algemeen principeo Gevolg: vereenvoudigen

Late ontwikkeling van het algemeen principe: redeneno Vereist abstractie

Abstract redeneren is geen normale reactieo Normale mensen denken niet in termen van fout-schade-oorzakelijk verband

Het is moeilijker iets simpel te zeggen dan het moeilijk te zeggeno Foutaansprakelijkheid is niet zo logisch als gedacht

Bij beschadiging maakt het voor de benadeelde niet uit of iemand een fout heeft begaan of niet, maar deze wil gewoon vergoed worden: voordeliger voor velen dat schade vergoed zou worden los van een fout

Andere vormen van aansprakelijkheid Quasi-delicten: verdwijnen Wel aansprakelijkheid ouders voor kinderen, aanstellers voor aangestelden: beperkingen

o Eigen fout aansteller (bv iemand aannemen waarvan je wist dat het zatlap is: je moest die persoon maar niet voor die job aangeworven hebben)

o Binnen/buiten kader aanstelling Binnen kader aanstelling: aansteller volledig aansprakelijk Buiten kader aanstelling: aansteller aansprakelijk voor loon dat u nog moet aan de

dader

Het Burgerlijk Wetboek van 1804De fout-aansprakelijkheid Volgt ius commune Cf. niet 1 principe, maar 2:

o Men wou onderscheid maken tussen opzettelijke en onopzettelijke fout waardoor men één principe in 2 artikelen gaat onderbrengen

o Eigenlijk is onderscheid niet nodig: u bent sowieso aansprakelijk voor een fout

Verklaring: nieuwe invulling onderscheid delicten en quasi-delicteno Art. 1382 BW: delict bij dolus (opzettelijke fout)o Art. 1383 BW: quasi-delict bij culpa (onopzettelijke fout)

Andere gevallen van extracontractuele aansprakelijkheid Aansprakelijkheid voor anderen en zaken

o Art. 1384: andermans daado Art. 1385: diereno Art. 1386: gebouwen (< actio de posito vel suspenso)

Actio dedeictis vel effusis: niet overgenomen bij ons

Er zit wel altijd een idee van fout achter

1. De latere ontwikkelingenOntwikkelingen binnen de fout-aansprakelijkheid Juridische ontwikkelingen:

o Verdwijnen onderscheid 1382-1383o Stuwadoorsarrest: je kan Aquiliaanse aansprakelijkheid (foutaansprakelijkheid) maar

toepassen wanneer fout en de schade geheel vreemd zijn aan uitvoering het contracto Schade = schending van elk rechtmatig belang

U verliest een voordeel en dat is genoego Echter moet het ook om een rechtmatig belang gaan (bijvoorbeeld drugs zijn geen

rechtmatig belang) Aanvankelijk kon men schade enkel inroepen m.b.t. iets waar u recht op had

Minnares heeft geen recht op geld van minnaar: geen schadevergoeding bij zijn dood door bv. een auto-ongeval

o Theorieën over oorzakelijk verband Sociale ontwikkelingen (veranderingen in de maatschappij)

o Art. 1386bis BW (jaren ’30): ontoerekeningsvatbaren Art. 1382 vereist toerekeningsvatbaarheid waardoor de benadeelde die schade lijdt

door de fout van een krankzinnige in de kou blijft staan Billijkheidsregeling: rekening houden met de vermogenstoestand De rechter gaat dus naar billijkheid een ontoerekeningsvatbare persoonlijk veroordelen

tot het betalen van een schadevergoedingo Impact verzekeringen

Vlugger fout aanvaarden: rechters gaan sneller geneigd zijn aansprakelijkheid uit te spreken, aangezien uw verzekeraar toch betaalt

Belangrijker worden opzet: verzekeraars moeten opzettelijk aangerichte schade niet vergoeden

o Invloed belangengroepen: privileges voor bepaalde daders Bv. werknemers: art. 18 WAO en andere: vrijwilligers, overheidsambtenaren, etc. belangengroepen kunnen invloed hebben op recht

o Recent: verhogen morele schadevergoedingo Explosie extra-contractuele aansprakelijkheid door

Moderne techniek: meerdere dingen die schade kunnen veroorzaken dan vroeger

Grotere mondigheid: mensen stappen sneller naar de rechtbank dan vroeger Opkomst risico-aansprakelijkheid

De opkomst van de risico-aansprakelijkheid (in tegenstelling tot 1183 BW: foutaansprakelijkheid) Risico-aansprakelijkheid = foutloze aansprakelijkheid Oorsprong: industrialisering

o Foutaansprakelijkheid is moeilijk te bewijzen Probleem: moeilijk bewijzen fout Geen oplossing door wetgeving, daarom rechtspraak: vele ontwikkelingen

o O.a. nieuwe interpretatie art. 1384, lid 1 (Laurent/Faider) Aansprakelijkheid voor gebrekkige zaken in lezen Faider: 19de eeuw de meest bewonderde jurist van België

Op vraag van koning de Minister van Justitie geworden Faider: procureur-generaal bij HvC zegt: art 1384 moet je inhoudelijk bekijken i.p.v. als

inleiding op wat komto Oplossing Faider overgenomen door Laurent – gekend in heel buitenland – men

denkt dat deze nieuwe interpretatie van Laurent komt, maar eigenlijk komt ze van Faider

Nu: vooral door wetgeving

Probleem: vrije wil Bestaat de vrije wil? Volgens vele neurologische wetenschappers niet

o Als de vrije wil niet bestaat is er ook geen toerekeningsvatbaarheid

Nieuw Burgerlijk Wetboek Nood aan hervorming

o Chaos huidige recht door ontwikkeling rechtspraako BW 1804 hield geen rekening met verzekeringen en sociale zekerheid

Nu betere afstemming op deze rechtstakkeno Nieuwe problemen: bv. massaschade

Hervormingo Recht toegankelijker makeno Modernisereno Oplossen twistpunteno Vereenvoudigeno Beter afstemmen op andere rechtstakken

Vaak omzetten rs in wet Meer mogelijkheden voor rechter

o Grotere flexibiliteit bij bepalen causaliteito Bevelen of verbod bij dreigende onrechtmatige daad of herhaling ervan

Cf. interdicten van de praetor m.b.t. bezitsrecht (supra.)o Punitive damages

Niet zeker of dit er tussen zal zitten Schadevergoeding om te straffen: iets meer dan de werkelijke schade

Cf. Romeins recht: straffende boete Redenering: vnl. bij bedrijven die schade berokkenen en zich daarbij niet fatsoenlijk

gedragen Geen samenloopverbod meer?

o Discussie die zorgt voor vertraging 1384, lid 1: gebrekkige zaken -> gevaarlijke zaken?

o Men wil dit herformuleren 1384, lid 2: vervangen door risicoaansprakelijkheid 1384, lid 4 (onderwijzers) vervangen door algemene regel over personen over wie men toezicht

uitoefent

ErfrechtinleidingInhoud cursus Extern recht Intern recht: personen- en familierecht, m.i.v. patrimoniaal familierecht:

o Huwelijksvermogensrecht Tijdens het huwelijk en bij de ontbinding ervan (wie krijgt wat?) = bepaalt vermogenssitutatie van echtgenoten tijdens huwelijk en bij de ontbinding

o Erfrecht = regelt de overgang van het vermogen van overledene op een of meer levende personen

Erfrecht Bestond aanvankelijk niet:

o Men was geen eigenaar van onroerende goederen, dit was geen privevermogeno Roerende goederen werden gewoon mee begraven

eventueel ook voor de vrouw indien dit in patrimoniumo Cf. pleidooi voor afschaffing erfrecht

Om naar de staat te gaan ‘moet men zelf werken voor zijn vermogen’ Later wel Termen: erflater (de cujus3), erfopvolger (successor), erfopvolging (successio)

o Bij versterf (wettelijke devolutie)=intestaatrecht Wettelijke devolutie (erven zonder testament) ≠ devolutierecht !

o Wettelijke/gewoonterechtelijke regelen bepalen hoe erfopvolging zal verlopeno Wettelijke devolutie en devolutierecht niet verwarren

Andere term (Latijn): ab intestaaterfrechto Bij testament

Eenzijdige, herroepbare rechtshandeling waarbij de erflater voor de tijd dat hij er niet meer zal zijn, beschikt over zijn goederen. De wil van de overledene bepaalt het verloop van de erfopvolging

o Verband tussen beide

3 DC (engels): deceased

Testamentvrijheid Suppletief recht

Groot belang erfrecht vroegero Minder dynamische maatschappij (boeren): men geraakte pas aan grond door dit te erven

van hun ouderso Erfrecht bepaalde uw rijkdom: toen werd je rijk doordat je het geërfd had, nu doordat je het

zelf opbouwt Maatschappij was statischer: beste manier om een vermogen op te bouwen was

om er een te erveno Vroeger belangrijkste tak van het recht (nu: verbintenissenrecht (in privaatrecht))

Het bepaalde of je gronden had of niet Als vrouw werkte je niet, dus afhankelijk van erfrecht

OPM: altijd eerst kijken naar de wettelijke devolutie en dan pas naar het testament

Het romeins erfrechtRomeinen maakten bijna altijd een testament en heeft ons erfrecht weinig beïnvloed

Dia 4-14 niet

Intestaaterfrecht en het gewoonterechtEen veelheid aan regelingenZeer veel regelingen: redenen Invloed statuut personen (geen gelijkheidsbeginsel)

o Afhankelijk van persoonlijk statuut zal u een ander erfrecht hebben Vrij of niet Stedeling of niet Edelman of niet (Luxemburg en Namen)

Invloed statuut goederen (geen eenheid van massa van nalatenschap)o Heel nalatenschap is 1 pot, voor een grote pot gelden dezelfde regels = nuo Vroeger niet zo: men hield rekening met de aard/oorsprong van de goederen van de

overledene o Rechtstelsel verschil naar de categorie goederen: cateylen <> erven

Cateylen (minder waard) Erven (grote waarde): verschillen naargelang:

Allodia: goedereen waarvoor men geen diensten moet leveren aan een ander (heer)

Tenures: goederenwaarvoor men diensten moet leveren aan een ander (heer): verschillen naargelang:

Meer prestigieuze diensten: lenen (legerdienst/ridderdienst) Economische diensten: cijnsgoederen (bijvoorbeeld elk jaar 3 kippen

leveren Aanvankelijk niet erfelijk, later wel

o Reden waarom het aanvankelijk niet erfelijk was: Makkelijkst via vb van ridderdienst

Iemand kon een fantastisch vechter zijn, maar daarom was die zijn zoon dat niet per se

o In alle categorieën onderscheid maken naargelang het gaat om:

Eigen goederen: niet eigen van u als individu, maar eigen van de familie Zelf iets van familie geërfd, logischer dit ook door te geven aan uw kinderen

Goederen die je verworven hebt Meer vrijheid

Erfrecht = gewoonterecht, bijgevolgo Verbrokkeling: enorm verschil naargelang de plaatso Groot belang conflictenrecht (nu internationaal privaatrecht), want verbrokkeling

Erven: Zeer vaak het recht van de ligging van het goed in kwestie: gelegen in Kortrijk, dus

Kortrijks recht Soms het recht van de rechtbank waarvan het afhangt: deze kan op een totaal

andere plaats liggen (Henegouwen, maar afhangend van een Vlaamse rechtbank)

Cateylen: Poorterschap voor grote steden: overal het recht van de grote stad, ongeacht

plaats waar de poorter stierf (bv. stad Gent) Sterfhuis: plaats waar u overleden bent

Gevolgen complexiteit: Hier vereenvoudigen: systeem is complexer, maar zal hier vereenvoudigd worden uitgelegd Ook toen veel verwarring, factor van geweld

o Er ontstond ruzie omdat er te veel recht iso Men wist de regeling vaak zelf niet (tekst niet verstaan)

Reeds gezien: bastaarden Later: langstlevende

OPM: anachronistisch werken met orden Orden: groepen van erfgenamen die als groep andere erfgenamen uitsluiten of door andere

erfgenamen uitgesloten worden o Meest voor de hand liggende orde: kinderen (descendenten: afstammelingen)

De descendentenPrincipes Dichter sluit verder uit: de dichtste gaat voor op de verste Gelijkheid, maar

o Uitzonderingen (infra.) Maar voorzichtig mee zijn: grote uitleg m.b.t. de uitzonderingen, maar de

uitzonderingen zijn niet belangrijker dan het principe (het zijn wel degelijk uitzonderingen)

Ze bevestigen de regelo Mechanismen om gelijkheid te verzekeren

Uitzonderingen op de gelijkheid van de erfgenamen Opgelet: ze bevestigen de regel Soorten

o Bevoordeling kind Voorbeeld: primogenituur

o Uitsluiting kinderen Voorbeeld: mannenvoorrecht Voorbeeld: bevoordeling kinderen uit eerste huwelijk

De bevoordeling van één erfgenaamHet recht van de oudste zoon: primogenituur Begrip: eerstgeborene (die nog in leven is) erft

o = De eerstgeborene krijgt meer dan de andereno Maar zo is het niet volledig correct

Het gaat niet om de eerstgeborene, maar om het oudste nog in leven zijnde kind bij het openballen van de nalatenschap

Typisch voor het leenrechto Vnl. bij ons: meestal kreeg de eerstgeborene alles

Verklaringo Belang leenheer: niet altijd

De ridderuitrusting van de leenman is enorm duur. Stel dat de leenman overlijdt, dan is het nutteloos dat die uitrusting (paard, zwaard, harnas, …) verdeeld wordt onder de kinderen. Daarom ging alles of het grootste deel naar de oudste zoon, zodat die zich de uitrusting kan veroorloven. Dit klopt voor kleine lenen, maar niet voor grote lenen. Eigenaars van grote lenen hebben liever dat de erfenis van machtige leenmannen verdeeld wordt, zodat die macht verdeeld wordt over zijn kinderen.

o Belang familie: concentratie erfenis = macht (bv. grimminge) Door verdeling van de erfenis onder alle kinderen blijft er na een paar generaties nog

weinig over van de macht en rijkdom. Door alles aan de oudste zoon te geven (of een groot deel), kon men de macht geconcentreerd houden.

o Voorbeeld vorstenhuizen Vandaag kent men de primogenituur nog voor de troonopvolging in België.

Primogenituur is gekoppeld aan mannenvoorrechto Voorrang voor mannen

Aanvankelijk telt de dochter niet mee Later kan een dochter wel erven, maar de oudste dochter wordt alsnog gezien als

jonger dan de jongste zoono Maar: compensatie in huwelijksvermogensrecht

Om een oudste zoon te produceren heeft men een vrouw nodig en dus kwam er een bruidschat voor deze productie (<> in het leenerfrecht gingen de mannen puur voor op de vrouwen en ging alles naar de oudste zoon)

o Verklaring dat de mannen in het leenrecht voorgaan op vrouwen Leenheer: wil ervaren strijder

Mannen kunnen in principe beter vechten dan vrouwen Een oudere zal beter kunnen vechten dan een jongere (ervaring)

Een vrouw zal nooit een ervaren strijder zijn Familie: wil krachtige leider voor het voeren van vetes Domineren mannelijke lijn, maar soms uitzonderingen

Aan de oudste zoon, want als een vrouw trouwt gaat haar erfenis naar de andere familie

o Aanvankelijk absoluut, later niet Naast de lenen zijn er ook nog andere goederen (cateylen, cijnsgoederen, …) die wel

evenredig verdeeld worden. Het probleem met de lenen is dat na een paar generaties het geheel van de lenen onderverdeeld is in tientallen tot zelfs honderden delen.

Naarmate de tijd dus verdergaat, blijft er van de andere goederen niet veel meer over en is er niets meer voor de andere kinderen. Voor de dochters kan daaraan verholpen worden door hen te laten trouwen met iemand van een lagere stand, door in het klooster te gaan of (voor de mannen) door in het buitenland te gaan veroveren. Op den duur is dit ook niet meer praktisch en schakelt men over op een ander erfrecht waarin de jongere broers en zussen ook een aandeel krijgen.

o Daarbuiten: mannenvoorrecht buiten het leenrecht leidt meestal tot uitsluiting van de dochters

Het recht van de jongste: ultimogenituurVragen of dit is besproken

De uitsluiting van bepaalde kinderenMannenvoorrecht Bij primogenituur Buiten het leenrecht: meestal uitsluiting (van de dochters)

o Verklaring: ze krijgen iets mee bij het huwelijk

Bevoordeling kinderen uit eerste huwelijk Belangrijke uitzondering Redenen

o Als de ouder van het kind daarna hertrouwt, zal de stiefvader de eigen kinderen bevoordelen en tegen de kinderen uit het eerste huwelijk zijn

o Vooral ten Oosten van de Scheldeo Compensatie door R

Ten oosten van de Schelde: devolutierecht (≠ wettelijke devolutie)o Inhoud

Wanneer 2 personen getrouwd zijn en een van hen overlijdt, gaan al hun erven direct naar hun kinderen. De langstlevende heeft enkel nog een lijftocht (het gewoonterechtelijke vruchtgebruik)

Uitzondering: het devolutierecht geldt niet voor de lenen. Als het 1e kind een man is, gaat het leen naar die man

o Politieke betekenis: Lodewijk XIV Ontketent devolutie-oorlog in het kader van het devolutierecht: verovert Rijsel

Door het devolutierecht is Vlaanderen een groot deel van zijn grondgebied kwijtgespeeld. Rijssel is in 1667 door de Franse Koning veroverd. Die Lodewijk XIV stelde dat zijn vrouw een Spaanse prinses was.

De Spaanse koning is heerser over de Zuidelijke Nederlanden. De nieuwe Spaanse koning is zoon uit het tweede huwelijk. Zijn vrouw is dochter uit het eerste huwelijk en dus moest zij het gebied krijgen.

Maar er zien hier enkele problemen: o Publiekrecht en privaatrecht waren ook op dat moment al van elkaar

onderscheiden. o Zijn vrouw had afstand gedaan van haar rechten. o Troonopvolging werd altijd geregeld door het leenrecht, en devolutierecht, wat

privaatrecht is, geldt niet voor lenen en dus niet voor troonopvolgingo Devolutierecht gold enkel voor het gebied ten oosten van de schelde. En dus niet

gebruikt in dit gebiedo Uitzondering in het devolutierecht: als in het 1e huwelijk alleen dochters en over

lenen => gaat zoon uit 2e huwelijk voor

Mechanismen ter bescherming van de gelijkheid (NIET)

Europese en Belgische privaatsgeschiedenis 12/12/20172 ordes: descendenten & ascendentenAscendenten

Aanvankelijk geen erfgenameno Ouders kunnen normaal niet erven

Omdat ze meestal reeds dood zijn Later wel

o Als er geen collateralen (zijverwanten = broers of zussen) zijn

Collateralen Zelfde principes als bij descendenten:

o Dichtere graad gaat voor op verdereo Gelijkheid binnen de familie

Eerst naar parentelen kijken en dan pas naar graado Men werkt eerst met parentelen en binnen de parentelen werkt men met graden

Familiaal terugvalrechto Kasteel geërfd van moeder en je overlijdt zonder kinderen

De dichtste familie ligt langs vaders kant Maar het kasteel is geërfd van moeders kant => Moet terugkeren naar familie waarvan het komt

o = paterna paternis, materna maternis Wat van vaders kant komt, moet naar de vaders kant gaan Wat van moeders kant komt, moet naar de moeders kant gaan

Tendens van bevooroordeling van een volle broer of zus t.o.v. halfbroers en -zussen door kloving

Door ongelijke huwelijken ontstonden er veel samengestelde gezinnen. Men had dus halfbroers en halfzussen en volle broers en volle zussen. Soms ging men die volledig gelijkschakelen. Soms ging men de volle bevoordelen bijvoorbeeld door hen te laten erven en de halve niet te laten erven. Dit ging redelijk ver, dus men streefde naar een gulden middenweg: kloven.

o Kloving: erfenis kunstmatig opdelen in 2 helften Erfenis opgedeeld in: ene helft vader, andere helft moeder Volle broer kan in beide helften delen Halfzus langs de moeder: alleen delen langs kant van de moeder

Dan krijgt de halfzus dus 1/2e van moeder Volle broer 1/2e van moeder en 100% van vader

Erfloze nalatenschap is Komt voor wanneer

o Er geen familie is => tot de 4e (later na 1200 zevende) canonieke graado Men moet rekening houden met paterna paternis en materna maternis (=terugvalrecht)

Wel verwant, maar deze behoort niet tot de kant van de familie waarvan het goed kwam

En aangezien je rekening moet houden met terugvalrecht kan je het niet aan de verkeerde kant van de familie geven.

Bv goed komt van moeders kant en enige familie die overblijft is familie aan vaders kant

=> indien er geen verwant is binnen de juiste graad en aan de juiste kant van de familie, gaat alles naar heer met hoge rechtsmacht, maar soms ook naar overlevende echtgenoot

Wettelijke devolutie Binnen familie blijven = beschermen van de familie tegen buitenstaanders Binnen familie gelijkheid Bij leenrecht anders!!!

=> Alles bij oudste zoon, omdat het voor hen echt binnen de familie moet blijven=> Hier is principe 1 zoooo sterk, dat het principe 2 uitschakelt

Maar testamenten kunnen de principes van 1 en 2 veranderen

Testament Definitie:

o Eenzijdige en herroepbare rechtshandeling waarbij iemand over een deel of het geheel van zijn goederen beschikt voor de tijd dat hij er niet meer zal zijn (na zijn dood dus)

o Zolang u niet dood bent, kan u uw testament altijd nog aanpassen (=herroepbaar)o Eenzijdig: er wordt niet over onderhandeld

Legaten: bepalingen/beschikkingen in testament waarbij men 1 of meerdere goederen aan een andere persoon vermaakt

Belango Je kan wettelijke devolutie uitschakelen met testamenteno Kan dat zomaar?

Verdwijnen testament Romeinen waren grote fan van testamenten en gebruikten het veel Bij de volksverhuizingen na de Romeinen: het testament verdwijnt

o Schrijven was moeilijk voor de gemiddelde persoon in de ME

o Gewoonterecht: de wettelijke devolutie is zo belangrijk dat men niet graag heeft dat ze door een testament buitenspel gezet wordt

Nog een reden is de kerk: De kerk had liever schenkingen en niet een testament

o Definitie schenking Contract waarbij een persoon een zaak dadelijk en onherroepbaar ontdoet

en de tegenpartij moet aanvaarden Schenking is verkeerd gedefinieerd in BW en wetboek op examen niet

vertrouwen o Redenen voorkeur:

De personen die testament hebben opgesteld, kunnen dit nog herroepen en veranderen

En ze moeten wachten tot de dood Vroege ME

o Veel schenkingen aan de kerk en het waren enorme schenkingeno Geen probleem omdat er veel terug afgepakt werd (door erfgenamen)

Het was constant geven en terug afpakken Vanaf 1100 verzwakt

o Voordien was een schenking aan de kerk onder voorbehoud van de erfenis van de schenker

o Bezitsrecht werd beter beschermd en dat mechanisme verzwakte duso => Niet meer afpakken en dus gaf men ook minder

Kerk heeft testament doen verdwijnen en voeren het nu terug opnieuw ino Er waren 2 voorlopers (vooral ter verduidelijking van volgend punt, niet op ingegaan in de les)

Donatio post obitum: het testament is er slechts voor de tijd dat men er niet meer zal zijn. Als u uw bezittingen aan de kerk geeft heeft u er zelf geen last van want het is pas voor na de dood

Schenking met ontbindend beding: Het testament is herroepelijk. De kerk wist goed genoeg dat de meeste mensen zich niet zouden bedenken.

o Testament combineert hierbij de voordelen van beide Het heeft dus vooral religieuze doelstellingen en is er niet om bepaalde

personen te bevoorrechten Het wil vooral jouw bezittingen krijgen en de last valt dan toch maar op de

kap van je erfgenamen Het is ook herroepbaar, maar weinig mensen deden dit.

o In Italië vanaf de 12e eeuw, bij ons 13e eeuw

Testament = kerk Testament heeft RORE niet gevolgd Testament is van de kerk Ze willen het volledig in hun voordeel uitbouwen

o Vorm: grote soepelheid (t.o.v. niet zo soepele Romeinen) Bij Romeinen niet zo soepel 5 a 7 getuigen

Heeft te maken met mancipatio en als je voor veldslag testament opmaakt zijn er veel mensen aanwezig die hierbij kunnen getuigen

Bij kerk: 2 getuigen Bij kerk: mag ook mondeling zijn, geschrift is niet nodig

=> pastoor brengt misdienaar mee = 2 getuigen en het is al in orde Verderest geen voorwaarden, met tot gevolg dat er veel mee gesjoemeld

werd ten voordele van de kerk

o Eeuwig edict (1611): verstrengde voorwaarden Geschrift nodig en 2 getuigen ondertekenen

o => groot contrast met de Romeinen Inhoud:

o Vrome formules => god eren Je wil in hemel geraken dus vleien bij god in begin testamenten

o Herstel onrecht (ie zonde) Als je aan een ander onrecht hebt gedaan, ga je dat eerst herstellen Dus je voorziet geld in testament om andere te vergoeden die je onrecht of

schade hebt berokkent Iemand die schulden heeft, is namelijk een zondaar en kan niet in de

hemel komen Voor de kerk draait het niet om het geld: vooral om te kunnen zeggen dat je

dan wel naar hemel zou gaan Kerk stimuleert Aquiliaanse aansprakelijkheid

o Legaten aan de kerken Legaat aan een nonnenklooster en zij gaan dan bidden voor je: feitelijk

krediet voor hemels bankkrediet Dit zodanig dat je zeker in de hemel zou komen

Je deelt op in kleine stukken en geeft dus aan verschillende nonnenkloosters, verschillende die bidden voor je en dus veel hemels bankkrediet

Toepasselijk recht was liber extrao Canoniek rechto = recht van de kerk

Testamentuitvoerders: clericio Bij de romeinen waren het de erfgenamen die ervoor moesten zorgen dat het

testament werd uitgevoerd. Echter, de erfgenamen staken het liever in eigen zakken. Om dit gevaar te vermijden in de middeleeuwen, kwamen er afzonderlijke testamentuitvoerders. Dit zijn natuurlijk mensen van de kerk zelf, clerici, zodat de kerk zeker haar geld zou krijgen.

Maar kleine testamentvrijheid Ons oude recht

Testament: geen erfstellingo Men mag dus geen geheel vermogen of een breukdeel aan iemand nalateno Men kon alleen bijzondere legaten nalaten (een of meerdere bepaalde goederen

Enkele andere beperkingeno Soms nood aan octrooi

In geval van tenures heeft men een toelating nodig van de heer en dit is dan een octrooi

Maar als het voor de kerk is stonden deze vaak niet toe, omdat ze dit niet wilden

o Ten westen van de schelde Reserve => 2/3e of 4/5e is gereserveerd voor erfgenamen Dit deel moet sowieso naar de erfgenamen gaan

Het beschikbaar deel (1/3e of 1/5e) gaat vaak naar jongere kinderen, maar het kan ook naar anderen gaan

Over dit deel mag je zelf beslissen Blijft vaak niks meer over voor een legaat van de kerk

o Ten oosten: devolutierecht Onbeschikbaarheid van goederen van gehuwden ten voordele van kinderen

uit het 1e huwelijk Conjunctieve testamenten

o NIET KENNEN Romeins recht: grote testamentvrijheid, maar er was inperking

o Wij nemen niet de principes voor het testament over, maar wel de uitzonderingen die tegen het testament zijn

Wij nemen de regels over die ingaan tegen de regels van het Romeins testament, terwijl de Romeinen wel heel veel testamenten maakten zonder heel veel beperkingen

o Rest dia niet kennen! Erfstelling over de hand (fideicommissaire substitutie)

o = bepaling in een testament waarbij iemand de erfgenaam van zijn erfgenaam voor een bepaald goed aanduidt

o 1 van de grote ordonnanties van Daguesseauo Verplichting oplegt in testament aan iemand die iets (voordeel) krijgt uit uw

testament om dit door te geven aan een ander Als je begunstigde bent van een testament kan er aan jou een

fideicommissaire substitutie opgelegd worden dat je het moet doorgeven aan een ander

Op die manier kan je erfgenaam van je erfgenaam aanduiden tot in der eeuwigheid

Je zegt dat het voor je kleindochter en dat zij weer aan haar dochter en die weer aan haar dochter, etc.

Majoraato Primogenituur invoeren d.m.v. fideicommissaire substitutie

Dus steeds van oudste levende zoon op oudst levende zoono Goederen waarvoor geen primogenituur is, via majoraat toch primogenituur invoerto Kan maar binnen volgende beperkingen

Enkel voor beschikbaar deel, niet voor reserve Bij Justinianus: max 4 generatie

o Goederen en inkomsten ervan, schuldeisers kunnen er niet aan en kan ook niet eens vrijwillig verkocht worden

Wij gebruiken dus Romeins recht tegen het Romeins recht

Conclusie RORE versterkt dus de gewoonte

Openvallen nalatenschap Normaal erfenis als er iemand sterft Vroeger ook burgerlijke dood (bij bijvoorbeeld kloosterlingen of bepaalde veroordeelden)

o Volgens privaatrecht ben je doodo Bijvoorbeeld intreden in klooster

Schrik dat als e bezittingen zou mogen houden dat je alles zou schenken aan klooster

=> in belang van de familie en de macht van de kerk wordt beperkt Zodra de ander dood is: heb je het

o Le mort saisit le vif o Normaal geen speciale procedures nodig om te verkrijgen

= saisineo Automatisch het bezito Bepaalde legatarissen en bepaalde tenures hebben een andere regeling

Niet te kennen

Keuzerecht erfgenaam Bij Romeinen kan je in bepaalde gevallen niet weigeren Bij ons: altijd mogelijkheid om te weigeren

o Er is soms twijfel of er nog iets blijft of er schulden zijn Eventueel aanvaarden onder voorrecht van boedelbeschrijving

o Aanvaarden mits er een inventaris gemaakt wordt Meer schulden: niet aanvaarden Meer goederen dan schulden: aanvaarden

o Probleem is dat de schatting gedaan wordt door anderen en dat je pas waarde weet vanaf verkoop. Aanvaarding onder boedelbeschrijving is met openbare verkoop

Schulden Aanvankelijk erven erfgenamen enkel goederen en niet schulden (enkel activa en niet

passiva)o Schulden zijn persoonlijk

Is de persoon dood dan zijn de schulden ook weg Gevolg: het goed komt bij de erfgenamen terecht, maar die moeten er niet

meer voor betalen. Dit heeft als gevolg dat men niet meer gaat verkopen aan oudere mensen of

mensen die ziek waren. => handelaars willen geen krediet meer geven, maar onmiddellijk betaald

worden Factoren van verandering

o 1100: bloei van de handel en handelaars zijn tegen dat systeemo Ook kerk is hier niet mee akkoord en vindt in 13e eeuw vagevuur uito Kerk zegt ook: overlijden zonder schulden te betalen, zelfs al was je een goed mens

Dan kom je niet in de hemel Was een stok achter de deur zodanig dat mensen legaten zouden opstellen

dat kerk schulden kan betalen Eind 13e eeuw: overerven van schulden

o Schuldeisers kunnen enkel cateylen aanslaano Dit is in het belang voor de familieo En dit is voor schuldeisers niet ideaal, want ze hebben niet veel aan cateylen

aangezien dit van lage waarde waso Pas later is verhaal op erven ook mogelijk

Regelingen moeten getroffen worden door testamentuitvoerderso Betaling gebeurt door testamentuitvoerders, als er schulden zijn (16e eeuw komt

systeem van testamentuitvoerders onder druk te staan)

Verdeling onder meerdere erfgenamen Normale verdeling onder meerdere erfgenamen:

o Als je het eens bent met elkaar o Allen aanwezigo Allemaal minderjarigo => je kan zelf verdelen zoals je wil

Rechtbank komt enkel tussen bij conflicteno Het duurt hierbij wel lang vooraleer het eindelijk geregeld is

Probleem: giften van erflater aan een erfgenaam gedurende zijn leven o Schenden gelijkheid <> wil van de erflater

Enerzijds schending van gelijkheid erfgenamen Anderzijds wou de erflater het zo

o Compromis: keuzerecht erfgenaam Giften terug in de massa van nalatenschap en deelt mee in de erfenis met de

rest Je behoudt wat je hebt gehad en deelt niet meer mee in de erfenis met de

rest Soms is het slimmer om gift niet in te brengen, want beschikbaar deel: bv

1/3, kan minder zijn dan de gift die u gekregen hebt Als u het niet in de pot terugsteekt: schenkingen en legaten onderworpen

aan regels van daarnet, nl octrooi, reserve, devolutierecht => Het kan zijn dat men u eigenlijk teveel gegeven geeft, dan moet

het gereduceerd worden tot het beschikbaar deel, en dat noemen we inkorting

o Dus beschermen van de gelijkheid

Conclusie Wettelijke devolutie heeft 2 principes En deze 2 regels blijven bij de rest van erfrecht van belang

o De rest van erfrecht gaat er niet tegen in Maar er zijn andere gevaren

o Overdrachten onder levenden Gedurende uw leven weggeven aan derden En dus buiten de familie

o Taksen

Gevaar: overdrachten onder levenden Omvat

o Schenkingen Schenking zorgde ervoor dat het goed dat geschonken werd buiten de

familie ging Ook was dit onherroepelijk => slecht voor de familie

o Verkopen van erven Ze hebben liever grond (=erven), omdat ze hierop geen schuldeisers kunnen

hebben Ze willen liever de grond erven, niet het geld

Als er verkocht wordt dan hebben ze geen grond meer en enkel het geld en dan wordt het cateylen en dat is voor hen van mindere waarde

Men is dus tegen schenkingen en erven Vervreemding: onterving, gevolg beperkingen

o Laudatio parentum

Laudatio parentum Er moet een instemming zijn van de verwanten om erven te verkopen Praktisch belang

o Het is een ruim begrip: het omvat niet alleen een overdracht maar ook de vestiging van een zakelijk recht tegenover een derde

Sanctie: calumnia (niet op ingegaan, wel nuttig voor rest van de leerstof)

o Als toestemming niet gevraagd of niet verkregen is en toch weggegeven is, dan kan je het opeisen van de koper en dit verkrijgen zonder te moeten betalen

= vordering tot revindicatie van de zonder zijn toestemming vervreemde erve

Nadeleno Je kan iemand vergeteno Mensen kunnen je afpersen

Als 1 iemand enkel wil instemmen als je hem afkoopt kan dit heel duur worden

Ze gaan dit aanpasseno Alleen dichtste erfgenamen moeten instemmen

Dit gaat meestal de oudste zoon zijn Toestemming is niet nodig als er financiële reden speelt

Financiële redenen Betalen van een losprijs

o Vb vazal gevangengenomen door de vijand in de strijd en er moet een prijs betaald worden opdat deze persoon vrijgelaten zou worden

Dan mag je erven verkopen om u vrij te kopen uit gevangenschapo Als je iemand doodt op slagveld, kan deze familie je achterna nog aanvechten

Maar als je iemand gevangenzet en dan een gigantisch grote losprijs zodanig dat de andere geruïneerd is en niet meer verder kan vechten en je houdt er zelf een gigantische som aan over

Verkopen bij noodo Armoedeo Dit betekent niet altijd dat ze arm zijn o Ze zeiden dit vaak zodanig dat ze toch erven konden verkopen

Profijto Als je voordeel deed bij verkoop

Dan gingen erfgenamen meestal niet klagen o Bv als tegenpartij meer biedt dan marktprijs

Marktprijs was bv 10x inkomen Als iemand 12x inkomen bood, verkopen

Voorkooprecht Vooraleer je gaat verkopen, moet je eerst aan familie aanbieden Als er 2 van familie willen kopen, gaat dichtste voorgaan

In de parochiekerk werd het aangekondigd zodanig dat ze konden weten of iemand van de familie ging verkopen

Erve mag enkel aan derde verkocht worden als geen verwant ze wil kopen Probleem

o Kan soms zijn dat ze het vergeten zijn te vrageno En iemand eist het achteraf nog op

=> Nakooprecht

Nakooprecht Indien men vergeten is aan familie te vragen of ze voorkoop willen en het goed is verkocht,

kunnen verwanten eisen in de plaats van de koper te treden (= verkoopprijs + gemaakte kosten betalen)

Dichtste erfgenaam gaat voor Rest niet kennen

Beding over niet opengevallen nalatenschap Iemand niet overleden en anderen gaan bedingen over wat ze gaan doen met die

nalatenschap RORE + BW 1804: verboden omwille van de goede zeden Nu gedeeltelijk toegelaten Oude recht enorm populair

Conclusie Overdrachten onder levenden: kunnen niet afwijken van wettelijke devolutie

Fiscale factor 0% bij Allodia Cateylen hebben we het niet over want het is brol Maximum 10 pond bij lenen Zeer lage taksen bij tenures

o Bij cijnsgoederen dubbele cijns in het jaar dat je erft (Enige hierover gezegd)

Horigen moeten zeer hoge taksen betalen Geen grote problemen en het valt zeer goed mee

o Ook fiscus verstoort wettelijke devolutie weinig

Conclusie Oude recht: erfrecht = belangrijkste tak van het recht (is daarom vooral gewoonterecht)

o Al de rest moet zich schikken naar erfrecht en wettelijke devolutie (de 2e principes hiervan)

Centraal staan de 2 principes van wettelijke devolutieo Bescherming van de familie tegen buitenstaanderso Binnen familie: gelijkheid, met als uitzondering de lenen

Franse revolutie Wil een nieuwe maatschappij en dus een nieuw erfrecht Erfrecht dient om de idealen van de Franse revolutie te verwezenlijken en dus de

maatschappij te verandereno Ze hebben problemen met de koning adel en de kerk

Koning is het gemakkelijkste, gewon tjak guillotine o 3 grote principes om dit op te lossen

1. Deconcentratieo Zo klein mogelijke stukjes zodanig dat adel minder macht heeft

2. Bevoordelen jongereno Jongeren zijn meer revolutionair en dus bevoordelen de Franse revolutie

de jongeren omdat ze denken dat deze meer voor de revolutie zullen zijn3. Vereenvoudigen

o Ze zitten midden in de verlichting en dus versimpelen

Deconcentratie Geen uitzonderingen meer op gelijkheid

Probleem bij adel: ze gingen testament gebruikt om oudste zoon meer te geven en dus gelijkheid te omzeilen

o => Daarom verbod op testamento Maar later weer wat mogelijkheden

o Lenen Geen primogenituur of mannenvoorrecht meer, want feodaliteit werd in

zijn geheel afgeschafto Andere goederen

Ook gelijkheid: wel aantal voordelen (voor bijvoorbeeld oudste getrouwde zoon, maar dit verdwijnt later weer)

Beperking testeervrijheid: opdat men niet alles aan 1 kind kan geveno Aanvankelijk geen testamenteno Later beperkt toegestaan

1/6e als je geen kinderen hebt (om te beschikken) 1/10e als je kinderen hebt (om te beschikken maar niet naar erfgenamen) Giften aan de kerk mag sws niet omdat deze net onteigend zijn Voorkeur voor representatie

o Niet te kennen In de zijlijn

o Geen bevoordeling meer voor volle broers en zussen Gelijke delen, geen grotere stukken meer voor volle broers en zussen

o Zoveel mogelijk kloving Ze hebben zelfs herkloving

o Geen extra uitleg over gegeven

Verjonging:

Reeds behandeldo Beperkingen testament

Franse revolutie werkt met een soort parenteleno Jonger gaat voor op ouder (jonger sluit ouder uit i.p.v. dichter sluit verder uit)o Zus van je moeder overlijdt en ze heeft geen kinderen

Zus heeft alleen de moeder In dat systeem erf jij en niet je moeder, omdat jij jonger bent Dit omdat je als jongere meer de revolutie zou steunen

Vereenvoudiging Geen rekening houden met

Regionale verschillen Standsverschillen Aard en oorsprong goederen => overal, voor iedereen en voor alle goederen dezelfde regels

Gevolgen Erfrecht is niet langer centraal in het recht

o Vroeger moesten anderen zich schikken naar het erfrecht, nu niet meer het geval Duidelijk bij Overdrachten onder levenden

Toestemming van familie/voorkoop- en nakooprecht zijn allemaal afgeschaft

o Schenkingen is iets anders: u mag bv niet schenken aan de kerk Franse revolutie was radicaal tegen de kerk, want dat is hun grootste vijand

Erfrecht werd gebruikt om adel, kerk en koning aan de kant te zetten o Franse revolutie had het dus niet graag dat er iets naar de kerk zou gaan

Erfrecht: instrument van de revolutie maaro Aanvankelijk problemen

Overgangsproblemen Wet van 92 over erfrecht en ze zeggen: terugwerkende kracht 14/07/89 Mensen moesten dus reeds verdeelde erfenissen opnieuw verdelen

Na een paar jaar merken dat het geen goed systeem is en ze schaffen het terug af (retroactiviteit wordt opgeheven). Het kon dus gebeuren dat bepaalde mensen weer moesten herverdelen.

=> het werd dus heel chaotisch en vervelend voor de mensen Veel frauderen

Je wil toch zoveel mogelijk aan oudste geven Je stelt een brief op waarin staat dat je aan oudste zoon 3miljoen euro

schulden hebto Je laat zelf 4 miljoen euro na bij je doodo Je zoon eist dan eerst die 3 miljoen op ‘als zogezegde schuld’

Op lange termijn wel succesvol Doel was de macht van de adel breken en de macht van de adel was

gebroken Maar essentie oude recht blijft

o Bescherming familie tegen buitenstanderso Binnen de familie is er gelijkheid

Alles hier zorgt ervoor dat het nog meer in de familie blijft => merkwaardig, paradoxaal gevolg: revolutie versterkt de principes

BW 1804 Matigen Franse revolutie

o Grotere vrijheid (hoofdzaak en de rest vloeit eruit voort)o Terugkomen op verjongingo Verminderen extreme versplinteringo Verdere vereenvoudiging

Grotere vrijheid Grotere testeervrijheid

o Groter beschikbaar deelo En dit beschikbaar deel mag ook naar erfgenaam gaat

Soepeler t.o.v. schenkingen maar nog altijd beperkingen Schenkingen aan de kerk

o Niet verboden, maar amper doenbaaro Een klooster bestaat juridisch gezien nieto => geen rechtshandelingen stellen t.o.v. mensen die juridische niet bestaano Pastoor die bijgestaan heeft aan uw laatste ziekte mag geen schenkingen ontvangen

Beperkt toelaten erfstellingen over de hando Fideicommissaire substitutieso Kan strikt gezien, maar zeer moeilijk => amper gebruikt

Verder vereenvoudigen Uitsluiten van herkloving Overnemen van de orden uit CJC i.p.v. parentele in Franse Revolutie

o (Cf. descendenten, ascendenten, etc.)

Terugkomen op verjonging Dichter gaat voor op verder

Verminderen van versplintering Uitsluiten van herkloving Terugkeer van bevoordeling van volle verwanten

Conclusie Basisprincipes blijven hetzelfde

o Binnen familie blijven o Gelijkheid binnen de familie

Na 1804 Erfrecht veranderde niet en het was de saaiste tak Schenking met zijn formaliteiten zijn versoepeld

o Anders met Nieuwjaar notaris nodig om pakjes te mogen uitdelen Bijzondere wetten tegen versnippering

o Kleine nalatenschappen: als het maar een klein huisje is en je moet dat delen, heb je al speciale regels nodig

Voor kleine nalatenschappen: speciale regels Erfgenaam kan andere uitkopen indien kleine eigendom

Ook voor boeren speciale regels Invloed andere rechtstakken op het erfrecht

o Vennootschapsrecht Erfrecht diende om tot een vermogensconcentratie te komen, nu heb je

daarvoor ander technieken in vennootschapsrecht Vb 1 van de kinderen enige bestuurder maken en de andere hebben

niks te zeggen hebben, maar toch inkomsten eruito Sociaal zekerheidsrecht

Geen erfenis meer nodig om te overleven, want we hebben sociale zekerheid Verstoren van het erfrecht

o Confiscatoire successierechten

In het begin van BE waren successierechten heel laag (1% in zijlijn, 0% in rechte lijn)

Vandaag: successierechten heel hoog

Bedenkingen Als je geen partner of kinderen hebt, is staat grootste erfgenaam Successierechten nodigen uit tot frauderen

Nieuw erfrecht 2017 Was parlementair initiatief overgenomen door Geens en geïntegreerd in hercodificatieplan Nodig door:

o Sociale veranderingen: bijvoorbeeld kerngezin i.p.v. grotere familieo Roerende goederen worden belangrijkero Vraag naar meer autonomie voor de erflatero Langer leven => kinderen erven als ze zelf oud zijn

Kerngezin i.p.v. grotere familie Afschaffen ascendentenreserve

o Geen deel meer specifiek voor de ouders aan de kant zetten, je kan dus ouders onterven

Maar wel onderhoudsvordering behoeftige ascendenten bij ogenblik overlijden o Onderhoudsvordering voor ouder die ten tijde van overlijden van kinderloze erflater

behoeftig is en dit kan in een maandelijkse lijfrente ofwel in kapitaal.

Meer wilsautonomie Afschaffen ascendentenreserve

o Geen deel meer specifiek voor de ouders aan de kant zetten, je kan dus ouders onterven

Bij descendenten altijd reserve van de helft o Altijd de helft specifiek voor de kinderen

Langer leven Familiale erfovereenkomst van ouders met al hun kinderen

o Ouders kunnen akkoord sluiten met al hun kinderen (moeten allemaal akkoord zijn)o = beding over niet opengevallen nalatenschap

Vb dat ouders zeggen: alles voor de kleinkinderen Vb ouders hebben 1 kind dat gehandicapt is: net iets meer voor dat kind Vb ouders laten bedrijf na aan 1 kind om dat volledig te runnen

=> biedt mogelijkheid vooro Erfenissprongo Zorgkindereno Familiale ondernemingen

Roerende goederen Verdeling blijft in natura, maar meer nadruk op het element waarde

Evaluatie Nieuw erfrecht is maar een beperkte hervorming

o Erfovereenkomsten enkel met akkoord alle kindereno Reserve blijft behouden, terwijl notarissen dit wilden afschaffen

Verdere ontwikkelingen Kunnen zeggen: schaf reserve af Als ouders overlijden, dat je toch een onderhoudsvordering kan krijgen als je dan een

behoeftige descendent bent o Lijkt interessanter om goede opleiding te kunnen genieten en diploma’s dan later

geld te hebben

Probleem: Erfrecht bescherming van de familie, maar wat met de echtgenoot?

Huwelijksvermogensrecht Je kan een overeenkomst sluiten waarin je regelt wat er gaat gebeuren wat er met

huwelijksvermogen gebeurt = huwelijkscontracto Het bepaalt de vermogenssituatie van de echtgenoten tijdens het huwelijk en bij de

ontbinding ervan 3 soorten goederen

o Gezamenlijke goedereno Goederen van de man o Goederen van de vrouw

Huwelijksvermogensstelselo Regels van toepassing op een bepaald huwelijko Kunnen verschillend zijn

Algemene gemeenschap (Nederland) Alle goederen zijn gemeenschappelijk

Beperkte gemeenschap (België) Aanwinsten: alles gekocht na huwelijk is van beide samen, alles

daarvoor is van ieder apart Alles apart: scheiding van goederen (Engeland)

Romeinen Scheiding van goederen met discriminatie van vrouwen

o Dotaal stelsel: uitleg niet kennen

Germanen Aanvankelijk

o Alleen eigen goederen van de mano Vrouw: enkel hetgeen ze rond en op hun lichaam droegen was van hen

Latero Ook vrouw eigen goederen

Dit zijn Wat ze krijgt van haar familie

o Bruidsschat Die betekent meestal dat je daarna niet meer kan

erven Natuurlijk ligt dit wel wat lager dan hetgeen je zou

krijgen indien je zou kunnen erven Wat ze krijgt van haar man

o Bruidsgift vanwege de man (dos ex marito)o Morgengabe: (pretium virgninitatis)

Ochtend na 1e huwelijksnacht Extra cadeau omdat je maagd was gebleven

Opletten met term maagd Slaat gewoon op een jong meisje in 1e

huwelijk, want als het je 2e huwelijk was had je al die dingen al gehad

Er waren mannen die soms zoveel gaven dat het heel extreem was

Later versmelten de cadeaus van de man tot een begrip: dos ex marito

o Het krijgt dus de naam van het 1e, maar bevat elementen van beide

o Je kan dit alleen krijgen als je geen weduwe bent Voor de familie niet interessant

o Ze krijgt het in volle eigendom Bijvoorbeeld als vrouw daarna andere kinderen

kreeg Bijvoorbeeld omdat haar eerste man

kinderloos stierf Dan gingen de goederen verloren voor de familie Bijvoorbeeld als vrouw alleen kinderen heeft met

deze man Geen probleem

MAAR als ze kinderen uit 1e en 2e huwelijk heeft Gaat het allemaal naar kinderen van 2e

huwelijko => Familie krijgt niet terug

Na de franken Bij de lenen

o Oude dos ex marito die blijft bestaan en enkel voor lenen, noemt nu doarium Is alleen bij aristocratie blijven bestaan, niet bij gewone mensen omdat deze

geen lenen hadden, maar aristocratie wemo En dit is geen eigendom, maar slechts vruchtgebruik

Familie niet langer malcontent Familie verliest het niet meer, want keert terug naar da familie als de vrouw

overlijdt Het is dus voor de vrouw positief als ze langer leeft

o Het geldt niet voor alle langstlevende Enkel voor vrouwen De vrouw krijgt een beloning (doarium) omdat ze haar man een oudste zoon

schenkt die veel waard is

Gemeenrecht Als er goederen gemeenschappelijk zijn en een echtgenoot overlijdt eerst verdelen

o Dan kan de langstlevende nog aanspraak maken op hetgeen er daarna nog overblijft van de erfenis van de overledene

Gemeenschap Activa

o Zelden algemene gemeenschap, maar meestal beperkte gemeenschap Kan zijn dat de aanwinsten (logisch, want gezamenlijk aangekocht) en

cateylen (toch maar brol, dus who cares) gemeenschappelijk zijn Passiva

o Alle schulden zijn gemeenschappelijk!

Rechten op gemeenschap bij ontbinding Actieve verdeling

o Hoofdzakelijk de helft delen Passieve verdeling

o Niet kennen omdat het te ingewikkeld iso Enige te kennen: als er echtpaar was en vrouw langstlevende

Weduwe die schulden moet betalen, als ze afstand doet van haar rechten in de gemeenschap moet ze schulden niet betalen

Ze had niks te zeggen tijdens huwelijk en als er schulden waren, was dit de schuld van echtgenoot

Maar als man langstlevende is, moet hij gemeenschappelijke schulden wel betalen en kan hij niet afzien van de schulden

Langstlevende heb je vruchtgebruik op erfenis van de ander, dit kan soms eens eigendom zijn Huwelijkscontract

Niet kennen

Conclusie Oude recht

o Bevoordeling als langstlevendeo Vooral voordelig voor de vrouwen

Franse revolutie Schaft doarium af, omdat lenen veranderen Verder niks aangepast omdat er niks veranderd is

BW Breuk met verleden

o Nieuw huwelijksvermogensrecht, maar schaft oude afo Kon niet oude recht toepassen met huwelijkscontract

Napoleon altijd slecht voor de vrouw Verschillende mogelijkheden, maar kies je niet voor die systemen niet is het beperkte

gemeenschapo Je kon niet meer kiezen voor oude systemen die waren afgeschaft (logisch)

Langstlevende krijgt niks van nalatenschap van de andero Heeft dus geen recht meer op de nalatenschap van de eerststervendeo Voordien kreeg de langstlevende nog VG tot aan zijn/haar dood op nalatenschap van

de eerststervende Nu valt dit volledig weg

o => Voor de man geen probleem

o => MAAR Slecht voor de vrouw

Na 1804 Aanvankelijk roerende goederen niet belangrijk omdat dit brol was voor hen 1976:

o Belang roerende goederen, daarom: alleen aanwinsten gemeenschappelijk Als je samen hebben aangekocht, is het van beiden

o Afschaffen dotaal stelsel 1981: Wijzigen van erfrecht

Wijzigen erfrecht Langstlevende krijgt beperkt vruchtgebruik

o Goed voor de vrouwen, maar niet van harte want ze krijgt dan als langstlevende maar beperkt VG

o Dit beperkt vruchtgebruik bleef behouden zolang je niet hertrouwde Dit om te zorgen dat vrouwen niet opnieuw geluk mogen vinden en dat ze

constant moeten leven met hun overleden man in nagedachte Als je met iemand anders trouwt, ben je je 1e man ontrouw

1981: uiteindelijk vruchtgebruik op nalatenschap op goederen overledene o En als er gemeenschap is en geen kinderen: volle eigendomo = bevoordeling langstlevende

Conclusie: terugkeer naar oude recht, maar veel te laat Sinds 2007

o Wettelijke samenwonenden: Erfrecht als langstlevende enkel op gezinswoning en huisraad

=> redelijk beperkto Nadeel van dit systeem: enkel bij wettelijke samenwonen en veel mensen

doen/weten dit niet

NBW Niet veel wijziging qua erfrecht Niet te kennen!