INLEIDINGWAT?

Het woord economie komt van een Grieks woord dat verwijst naar het beheer van een huishouden.

EEN GEZIN (HUISHOUDEN) EN EEN ECONOMIE STAAN VOOR HEEL WAT BESLISSINGEN

• Wie zal er werken en hoeveel? Willen we dat iedereen werk heeft of willen we dat de ene mensen 80 uur per week werken en anderen werkloos zijn.

• Welke en hoeveel goederen moeten er geproduceerd worden? Sommige zaken worden te veelvuldig geproduceerd wat leidt tot te veel vervuiling. Willen we veel auto’s maken of veel cultuur?

• Welke middelen moeten we gebruiken voor de productie? Zullen we blijven olie en gas gebruiken of andere dingen uitvinden. Zullen we meer automatiseren of handenarbeid blijven uitvoeren.

• Aan welke prijs moeten de goederen verkocht worden? Wie mag beslissen hoe duur de goederen zijn.

DE MAATSCHAPPIJ EN HAAR SCHAARSE MIDDELEN:

• Het goede beheer van de middelen in een maatschappij is belangrijk omdat die middelen schaars zijn.

• Schaarste. . . Betekent dat de maatschappij niet alle goederen en diensten kan produceren die de mensen wensen omdat de hoeveelheid middelen beperkt is.

Schaarste is een algemeen economisch begrip. Je moet altijd kiezen. Je kan niet de goederen goedkoop genoeg maken zodat de armere het kunnen betalen en duur genoeg maken zodat de boeren voldoende verdienen. De olie die je gebruikt voor auto’s kan je niet gebruiken voor geneesmiddelen. Economie is het bestuderen hoe een maatschappij haar schaarse middelen beheert.

HOE MENSEN BESLISSINGEN MAKEN.

• Mensen worden geconfronteerd met keuzes . Zal ik studeren of zal ik werken. • De kost van iets is wat je moet opgeven om het te krijgen, niet de prijs die je

moet betalen. => opportuniteitskosten• Rationele mensen denken marginaal (in de marge). Zal ik nog een machine

bijplaatsen of niet, zal ik nog iemand aanwerven of niet. • Mensen reageren op prikkels (incentives) Mensen schrijven veel halfgoede

artikels in plaats van enkele kwalitatieve artikels. Het is moeilijk om te voorspellen hoe mensen gaan reageren want ze reageren op prikkels.

1

HOE MENSEN INTERAGEREN

• Handel kan tot wederzijdse voordelen leiden. Zelfs al kan de andere partij niets, toch hebben beide partijen er voordeel bij om handel te drijven. Het gaat niet over absolute voordelen maar over relatieve voordelen.

• Markten zijn gewoonlijk een goede manier om de economische activiteit te organiseren. Di is niet altijd zo, er zijn ook momenten waarop de overheid de uitkomst van de markt kan verbeteren. Ze kunnen bv subsidies geven. De markt zorgt ervoor dat wij veel meer aan vervuiling doen dan dat wenselijk is. Als het gaat over externe effecten, dan is de markt een slechte manier om te organiseren en de overheid een goede manier om de uitkomst te verbeteren. Je kan niet alles aan de markten overlaten bv bij crisis.

KRACHTEN EN TRENDS DIE DE WERKING VAN DE HELE ECONOMIE BEÏNVLOEDEN.

• De levensstandaard van een bepaald land hangt af van de productie. Het hangt niet af van het inkomen, de welvaart komt van wat we eerst geproduceerd hebben. Productie en gelijkheid moet je samen bekijken.

• Prijzen stijgen meestal als de overheid te veel geld drukt. Vandaag leven we al 7 jaar in een periode waarin de overheid te veel geld drukt maar de prijzen niet stijgen.

• De maatschappij heeft gewoonlijk een korte termijn afwe ging tussen inflatie en werkeloosheid. Wanneer de overheid de werkloosheid wil onderdrukken door het meer drukken van geld dan is het gevolg hiervan vaak inflatie.

DE 10 BASISPRINCIPES VAN ECONOMIE

PRINCIPE 1: MENSEN EN KEUZES

“There is no such thing as a free lunch!”

Gratis bestaat niet, want er is altijd iemand die betaald. Er gebeurd steeds een herverdeling. Je moet altijd keuzes maken waaraan je wat besteed.

Om iets te krijgen moeten we gewoonlijk iets anders opgeven.• Guns v. butter

butter: sociale zekerheid (met je gat in de boter vallen) guns: defensie (keuze van Rusland en de VS)

• Voedsel v. kledij• Vrije tijd v. inkomen• Efficiëntie v. gelijkheid/rechtvaardigheid

2

Je maakt goede beslissingen, maar het duur zeer lang. Bv bouwen van een brug In china beslissen ze zeer snel , maar het zijn niet altijd goede beslissingen.

• Efficiëntie betekent dat de maatschappij het maximaal mogelijke uit haar schaarse middelen haalt.

• Rechtvaardigheid betekent dat de opbrengsten van deze middelen eerlijk (gelijk ) verdeeld worden onder de leden van de maatschappij.

Het nemen van beslissingen vereist dat mensen objectieven tegen elkaar opwegen. => De ideale wereld is een wereld zonder keuzes.

PRINCIPE 2: DE KOST VAN IETS IS WAT JE MOET OPGEVEN OM HET TE KRIJGEN.

Beslissingen vereisen een vergelijking tussen kosten en opbrengsten van de verschillende alternatieven.

• Werken of studeren?• Studeren of uitgaan?• Naar de les gaan of uitslapen?

De opportuniteitskost (of alternatieve kost) van iets is wat je moet opgeven om het te krijgen.

PRINCIPE 3: RATIONELE MENSEN DENKEN MARGINAAL.

Marginale veranderingen zijn kleine incrementele veranderingen aan een bestaand plan of een bestaande actie. Mensen kiezen door marginale kosten en opbrengsten te vergelijken.

Stel: je wilt met je studentenvereniging iets organiseren te voordele van de immigranten uit Syrië. Je hebt al 1000 euro geïnvesteerd en moet nog 500 betalen. Initieel verwacht je een opbrengst van 3000 euro. De verwachte winst is dus 1500. De verwachting van de opbrengst daalt naar 1000 door slecht weer. Ga je die 500 nog betalen of ga je het event afschaffen. Bij aflasten verlies je 1000 euro , als je het laat doorgaan verlies je maar 500 euro. Het is voldoende om te kijken naar de marginale cijfers: 500 en 1000. Wat er toe doet is de toekomstige, incrementele kost. Je trekt de marginale opbrengst af van de marginale kost en neemt de 1e afgeleide.

PRINCIPE 4: MENSEN REAGEREN OP PRIKKELS

Marginale veranderingen in kosten of opbrengsten motiveren mensen om te reageren

Als de verwachte opbrengst 0 wordt dan last je het event af. Dit kan komen door de natuur of een organisatie. Er is tegenwoordig veel discussie over liquidatiebonus. Veel zelfstandigen hebben een bedrijfje. In plaats van zichzelf winst uit te keren, lieten ze al de winst in hun bedrijf, dan moesten ze daar geen belasting op betalen. Als je het bedrijfje liquideerd betaal je maar 10 procent op het totaal bedrag. Dit is een soort van pensioensparen. De overheid

3

verhoogt plots die belanstingen met 10 procent. Veel mensen gingen hierdoor vroeger in pensioen, zodat ze meer geld overhielden.

Een alternatief wordt boven een ander verkozen indien de marginale voordelen van dat alternatief de marginale nadelen overstijgen. Als de aandelen van een bank/bedrijf stijgt ,krijg je meer loon. Als het fout gaat krijg je een gouden handdruk. Je krijgt een goede premie voor veel risico.

Wat zijn de marginale opbrengsten van een extra jaar studeren? Op een bepaald moment is je bijkomende inkomst nul. Op een bepaald moment kan de opbrengst zelf negatief worden. De marginale opbrengst is eerst zeer hoog. Marginale kost stijgt, want je bent meer waard op de arbeidsmarkt en je ancienniteit stijgt. Op een bepaald punt is de kost en opbrengst gelijk. Dit punt is voor iedereen anders. Wanneer marginale kost lager is, dan is een jaar bijstuderen voordelig. De marginale opbrengst is integraal onder de totale opbrengst.

PRINCIPE 5: HANDEL TOT WEDERZIJDSE VOORDELEN LEIDEN.

• Mensen hebben er baat bij met elkaar te handelen.• Concurrentie leidt tot grotere voordelen van vrije handel.• Handel laat mensen toe zich te specialiseren in wat ze het best kunnen.

De voordelen zijn echter niet gelijk verspreid. De nadelen zijn vaak bij één bepaalde producent. De voordelen zijn moeilijk te zien en de nadelen zijn heel duidelijk, vocaal te zien. Een van de voordelen van handel is dat je je kan specialiseren. Handel laat toe dat niet iedereen moet bezig zijn met zijn eigen levensvoorziening, onderhoud en kan loskomen daarvan.

PRINCIPE 6: MARKTEN ZIJN EEN GOEDE MANIER OM ECONOMISCHE ACTIVITEIT TE ORGANISEREN

In een markteconomie worden middelen toegewezen via gedecentraliseerde beslissingen van vele bedrijven en huishoudens bij hun interacties op goederen- en dienstenmarkten.

• Huishoudens beslissen wat ze kopen en voor wie ze werken• Bedrijven beslissen wie ze in dienst nemen en wat ze produceren.

Adam Smith (grondlegger van de economie) stelde vast dat huishoudens en bedrijven interageren op markten alsof ze geleid worden door een “onzichtbare hand” (de vrije prijs)

• Door bij de koop- of verkoopbeslissing rekening te houden met prijzen, houden we onbewust rekening met de maatschappelijke kosten van onze daden.Soms zitten in de prijzen niet alle kosten. Bv vervuiling door autorijden, daardoor maken we geen optimale keuzes.

• Bijgevolg leiden vrije prijzen de beslissingsnemers tot uitkomsten die de maatschappelijke welvaart neigen te maximaliseren (een efficiënte uitkomst).

4

PRINCIPE 7: OVERHEDEN KUNNEN SOMS DE MARKTUITKOMST VERBETEREN.

• Wanneer de markt er niet in slaagt de middelen efficiënt toe te wijzen spreken we van markfaling.

• In geval van een marktfaling kan de overheid tussenkomen om de efficiëntie en de eerlijkheid en gelijkheid te bevorderen.

• Marktfalingen kunnen veroorzaakt worden door • een externaliteit, wat staat voor de impact van de daden van een persoon of

een bedrijf op het welzijn van een omstaander (die niet in de transactie is betrokken).

• marktmacht, wat staat voor de macht van een persoon of bedrijf om prijzen ongepast sterk te beïnvloeden.

In geval van monopolie heeft iemand de macht om de prijzen te bepalen en dan heb je verlies aan welvaart en onwenselijke gevolgen

PRINCIPE 8: DE LEVENSSTANDAARD HANGT AF VAN DE PRODUCTIE VAN HET LAND.

De levensstandaard kan op verschillende manieren gemeten en vergeleken worden:

• Door persoonlijke inkomsten te vergelijken.• Door de totale marktwaarde van de productie van landen te vergelijken.

De economie is een kringloop. Elke productie creëert een inkomen dat besteed word aan een productie. De som van alle producties moet gelijk zijn aan de som van alle inkomens moet gelijk zijn aan de som van alle bestedingen. De productie is de bron van alles. Als de lonen zouden zakken, dan zakken de bestedingen, dan zakken de producties. => Iedereen wordt armer. Een gesloten eco systeem kan misschien werken voor 1 bedrijf maar niet voor iedereen. De enige manier is meer productie, maar kan de wereld dit nog verdragen, is onze voetafdruk niet al te groot.

Je kan productiviteit berekenen aan de hand van kapitaal.

• Bijna alle verschillen tussen landen in de levensstandaard worden verklaard door verschillen in de productiviteit van die landen.

• Productiviteit is de hoeveelheid goederen en diensten die kan geproduceerd worden per eenheid ingezette middelen

• De eenheid ingezette middelen kan bestaan uit 1 euro kapitaal, 1 werknemer of 1 gewerkt uur.

België en de VS hebben gemiddeld dezelfde groei per capita, maar in de VS groeit de bevolking sneller. In essentie groeit hun bevolking sneller omdat ze meer migratie hebben. Amerika is rijker, maar niet rijker per persoon of per uur. Wij hebben meer vakantiedagen en werken minder uren per week dan in Amerika het geval is.

5

PRINCIPE 9: PRIJZEN STIJGEN WANNEER DE OVERHEID TE VEEL GELD DRUKT.

• Inflatie is een toename van het gemiddeld prijspeil in de economie een belangrijke bron van inflatie is de toename van de geldhoeveelheid.

• Indien de overheid grote hoeveelheden geld creëert, dan daalt de waarde van het geld.

• Tenzij er een periode is van depressie en deflatie (en dus de vraag achterwege blijft).

Als de geldhoeveelheid drastisch stijgt dan groeien ook de prijzen drastisch.Vandaag laten de overheid het geld toenemen maar de prijzen blijven gelijk.

PRINCIPE 10: GEWOONLIJK IS ER EEN KORTE TERMIJN AFRUIL TUSSEN INFLATIE EN WERKELOOSHEID

De Phillips Curve illustreert deze afruil tussen inflatie en werkeloosheid:Het is een korte termijn afruil! De curve is geen lijn maar is exponentieel.

SAMENVATTING

• Wanneer individuen keuzes maken, moeten ze verschillende objectieven tegen elkaar afwegen.

• De kost van een actie wordt gemeten in termen van opgegeven opportuniteiten.• Rationele mensen beslissen door marginale kosten en opbrengsten te vergelijken. • Mensen veranderen hun gedrag in functie van de prikkels waaraan ze blootgesteld

worden.• Handel kan wederzijdse voordelen opleveren.• Markten zijn gewoonlijk een goede manier om handel tussen mensen op elkaar af te

stemmen.• De overheid kan de marktuitkomst verbeteren in geval van een marktfaling of indien

de marktuitkomst onfair of ongelijk is• Productiviteit is de ultieme bron van de levensstandaard in een bepaald land.• Geldgroei is de ultieme van inflatie.• De maatschappij heeft een korte termijn afruil tussen inflatie en werkgelegenheid.

6

DENKEN ALS EEN ECONOOMELK WETENSCHAPSDOMEIN HEEFT HAAR EIGEN JARGON.

Wiskunde: integralen, axioma’s, vectorruimtes Psychologie: ego, onderbewustzijn, cognitieve dissonantie Economie: Vraag en aanbod, opportuniteitskost, elasticiteit, consumentensurplus,

comparatief voordeel, deadweight (onvermijdelijke) verliezen

ECONOMIE TRAINT JE OM…

Te denken in termen van alternatieven. (In economie moet je kiezen.) De kost van individuele en maatschappelijke keuzes te evalueren.

(opportuniteitskosten) Te onderzoeken en begrijpen hoe sommige gebeurtenissen en zaken met elkaar

verband houden.

DE ECONOMISCHE MANIER VAN DENKEN…

Vereist analytisch en objectief denken. Maakt gebruik van de wetenschappelijke methode.

DE WETESCHAPPELIJKE METHODE: OBSERVATIE, THEORIE EN MEER OBSERVATIE.

Observeert de complexe reële wereld. Gebruikt abstracte modellen om de observaties te helpen verklaren. Ontwikkelt theorieën en verzamelt en analyseert gegevens om de theorieën te

testen.

(Bv MXV= PXT Als je geld gaat bijdrukken, dan stijgt de inflatie en wordt je geld minder waard => wet van Fischer/ Kijken naar het verleden, bv de hyperinflatie in Duitsland.)

DE ROL VAN AANNAMEN (ASSUMPTIES)

• Economen maken assumpties om de wereld begrijpelijker te maken.• De kunst van wetenschappelijk denken is het maken van de juiste assumpties.• Economen gebruiken verschillende assumpties om verschillende vragen te

beantwoorden.

ECONOMISCHE MODELLEN

7

• Economen gebruiken modellen om de werkelijkheid te vereenvoudigen en zo de wereld beter te begrijpen

• Twee eenvoudige economische modellen zijn: • De economische kringloop• De productiemogelijkhedencurve (de grens van de productiecapaciteit)

EERSTE MODEL: DE ECONOMISCHE KRINGLOOP

• De economische kringloop is een visueel model van een economie dat toont hoe de geldstromen en reële stromen tussen gezinnen en bedrijven op markten lopen.

• Bedrijven

• Produceren en verkopen goederen en diensten

• Stellen productiefactoren (arbeid, kapitaal) te werk

• Gezinnen

• Kopen en consumeren goederen en diensten

• Bezitten en verkopen productiefactoren

• Markten voor goederen en diensten

• Bedrijven verkopen

• Gezinnen kopen

• Markten voor productiefactoren

• Gezinnen verkopen

• Bedrijven kopen

• Productiefactoren

• Input voor productie van goederen en diensten

• Land, arbeid en kapitaal

TWEEDE MODEL: DE PRODUCTIEMOGELIJKHEDENCURVE

• De productiemogelijkhedencurve is een grafiek die alle mogelijke combinaties van output die een economie kan produceren weergeeft, gegeven de beschikbare productiefactoren en productietechnologie. (Als we produceren op de curve dan is dit efficiënt, want op die manier haal je het meeste uit je productiemogelijkheden. A is een efficiënt punt, B is een niet efficiënt punt, punt D is een onmogelijk punt want we hebben daar niet genoeg productiefactoren voor. Het gearceerde deel zijn alle mogelijke punten, alles wat je kan bereiken.)

• Concepten die de productiemogelijkhedencurve illustreert

8

• Efficiëntie

• Afwegingen en keuze• Opportuniteitskost (Deze verandert op de curve. Hoe meer je naar 3000

computers hoe vlakker de curve wordt. Als je van 3000 naar 2000 computers gaat dan win je 700 auto’s. Als je van 2000 naar 1000 computers gaat dan win je maar 200 auto’s. Als je van 1000 computers naar 0 computers gaat dan win je maar 100 auto’s. )

• Economische groei (bv de eerste industriële revolutie: bepaalde zaken kunnen beter geproduceerd worden=> verandering van productiemogelijkheden curve/ In ons model gaan we er van uit dat de productiemogelijkheden schaars zijn.)

• Bronnen economische groei

MICRO-ECONOMIE EN MACRO-ECONOMIE

• Micro-economie analyseert individueel gedrag in de economie.

• Hoe gezinnen en bedrijven beslissingen nemen en hoe ze interageren in specifieke markten

• Macro-economie bekijkt de economie als een geheel.

• Fenomenen die slaan op de hele economie, zoals inflatie, werkeloosheid en economische groei

(Micro en macro zijn sterk met elkaar verbonden, het een kan niet bestaan zonder het ander. Stel het individu gaat een inkomen stijging hebben, wat gaat dan de invloed zijn op de economie van het land. Stel 2 individuen: mensen met een laag inkomen en mensen met een hoog inkomen. Als je een laag inkomen hebt en je inkomen stijgt, ga je waarschijnlijk meer consumeren => consumptie stijgt. Bij een hoog inkomen zal je consumptie niet opmerkelijk stijgen. )

DE ECONOOM ALS BELEIDSADVISEUR

• Indien economen de wereld willen verklaren, gedragen ze zich als wetenschappers. (Als je dit doet, dan heeft het dat effect.)

• Indien ze de wereld willen veranderen, gedragen ze zich als beleidsadviseurs. (Dit moet gebeuren, om dat effect te hebben.)

POSITIEVE VERSUS DE NORMATIEVE ANALYSE

• Positieve stellingen zijn stellingen die de wereld proberen te beschrijven zoals hij is.

9

Beschrijvende analyse• Normatieve stellingen zijn stellingen die beschrijven hoe de wereld er zou moeten

uitzien. Prescriptieve analyse

-Een verhoging van het minimum loon zal leiden tot lagere tewerkstelling van de laagst opgeleiden. = positief

(Als het minimuumloon stijgt, stijgen de kosten voor de werkgevers, waardoor zij minder mensen te werk kunnen stellen. )

-Hogere federale budgetdeficits leiden tot hogere interestvoeten. = positief

-De inkomenstoename van een hoger minimum loon is meer waard dan een mogelijke kleine vermindering van de tewerkstelling. = normatief

-De overheid zou de gezondheidskosten van ziekten die gerelateerd zijn aan roken moeten verhalen op de tabaksbedrijven. = normatief

WAAROM VERSCHILLEN ECONOMEN VAN MENING

• Ze kunnen van mening verschillen over de validiteit van alternatieve positieve theorieën over de werking van de wereld

• Ze kunnen verschillende normen en waarden hebben en, daardoor, verschillende normatieve standpunten over de doelstelling en inhoud van economisch beleid.

SAMENVATTING

• Economen pogen hun onderzoeksonderwerp met wetenschappelijke objectiviteit te benaderen.

• Ze maken gepaste assumpties en bouwen vereenvoudigde modellen om de wereld te begrijpen.

• Twee voorbeelden van zulke modellen zijn de economische kringloop en de productiemogelijkhedencurve.

• Economie bestaat uit subdomeinen:

• Microeconomen bestuderen hoe gezinnen en bedrijven beslissingen nemen op een markt.

• Macroeconomen bestuderen de krachten en trends die de gehele economie beïnvloeden

• Een positieve stelling is een stelling over hoe de wereld is.

• Een normatieve stelling is een stelling over hoe de wereld zou moeten zijn.

10

• Wanneer economen normatieve stellingen doen, handelen ze eerder als beleidsadviseurs dan als wetenschappers.

• Economen die beleidsmakers adviseren geven soms tegenstrijdige adviezen omdat er verschillen bestaan in wetenschappelijke oordelen en verschillen in waarden.

• Soms geven de economen unanieme adviezen maar worden ze door de beleidsmakers genegeerd.

11

ONDERLINGE AFHANKELIJKHEID EN VOORDELEN VAN HANDEL• Denk aan je typische dag:

o Je wordt gewekt door een Koreaanse wekkerradio.o Je drinkt sinaasappelsap uit Florida of koffie uit Brazilië.o Je doet kleren aan gemaakt van katoen uit Georgia en aan elkaar genaaid in

Thailand;o Je checkt even je smartphone uit de VS of Korea.o Je komt naar de les op een fiets met onderdelen uit een half dozijn landeno …. En je bent nog maar pas op

Reminder: economie is de studie van hoe maatschappijen goederen en diensten produceren en verdelen in een poging de noden en behoeften van de leden te lenigen.

Hoe voldoen we onze noden en behoeften in een geglobaliseerde economie?o We kunnen economisch zelfvoorzienend en onafhankelijk zijn.o We kunnen specialiseren en handel drijven met anderen, wat leidt tot

onderlinge economische afhankelijkheid. Individuen en landen doen beroep op gespecialiseerde productie en handel als een

manier om problemen veroorzaakt door schaarste op te lossen. Dit leidt ons tot twee vragen:

o Waarom is onderlinge afhankelijkheid de norm? Omdat mensen beter af zijn als ze specialiseren en met elkaar handel

drijven. Bv het produceren van wagens (vroeger: begin tot einde in zelfde

fabriek, nu: puur assemblage (specialisatie =beter, sneller, goedkoper))

o Wat bepaalt productie en handel? Productie-en handelspatronen weerspiegelen verschillen in

opportuniteitskosten.

EEN PARABEL VOOR DE MODERENE ECONOMIE

Stel je voor…o Er zijn slechts twee goederen: aardappelen en vlees.o Er zijn slechts twee mensen: een aardappelboer en een veehouder

Wat moet elk produceren? Waarom zouden ze handel drijven?

12

PRODUCTIEMOGELIJKHEDEN Volledige onafhankelijkheid Door elkaar te negeren:

o Kan ieder consumeren wat hij produceert.o De productiemogelijkhedencurve wordt dat ook de

consumptiemogelijkhedencurve.o Zonder handel nemen de economische voordelen af.

SPECIALISATIE EN HANDEL De boer en de veehouder specialiseren zich en drijven handel

o Beide zijn beter af als ze zich specialiseren in de productie van het product waarvoor ze het meest geschikt zijn en daarna hun productie verhandelen.

HET PRINCIPE VAN HET COMPARATIEF VOORDEEL Verschillen in de productiekosten bepalen

o Wie precies wat moet produceren?o Hoe veel er van elk product moet verhandeld worden?

Verschillen in de productiekosten meteno Het aantal uren nodig om een eenheid output te produceren.o De opportuniteitskost van het opgeven van de productie van het ene product

ten voordele van de productie van het andere.

ABSOLUUT VOORDEEL De vergelijking van producenten naargelang hun productiviteit

o Beschrijft de productiviteit van een persoon, bedrijf, land in vergelijking met een ander.

De producent die minder middelen nodig heeft om een goed te produceren heeft een absoluut voordeel in de productie van dat goed.

De veehouder heeft maar 10 minuten nodig om een kg aardappelen te produceren, terwijl de boer 15 minuten nodig heeft.

De veehouder heeft maar 20 minuten nodig om een kg vlees te produceren, terwijl de boer 60 minuten nodig heeft.

OPPORTUNITEITSKOST EN COMPARATIEF VOORDEEL Vergelijk producenten van een goed naargelang hun opportuniteitskost.

o Wat je moet opgeven om iets te krijgen. De producent met de kleinste opportuniteitskost om een goed te produceren heeft

een comparatief voordeel in de productie van dat goed.

13

COMPARATIEVE VOORDELEN EN HANDEL Wie heeft een absoluut voordeel: de veehouder Wie heeft welk comparatief voordeel: de veehouder heeft een comparatief voordeel

in de productie van vlees, maar de boer heeft een comparatief voordeel in de productie van aardappelen.

Comparatieve voordelen en verschillen in opportuniteitskosten zijn de basis voor gespecialiseerde productie en handel

Van zodra mogelijke handelspartners verschillen hebben in hun opportuniteitskosten, kunnen ze beiden gebaat zijn bij specialisatie en handel.

FYI-DE ERFENIS VAN ADAM SMITH EN DAVID RICARDO Adam Smith

o In zijn boek van 1776 An Inquiry into the nature and causes of the wealth of nations, analyseerde Adam Smith voor het eerst in detail handel en onderlinge economische afhankelijkheid. Hedendaagse economen hangen nog steeds zijn analyse aan. (Hoe verder de productiecurve van de oorsprong ligt: hoe hoger de maatschappelijke welvaart.)

David Ricardoo In zijn boek van 1816 Principles of Political economy and taxation,

formuleerde David Ricardo voor het eerst het principe van comparatieve voordelen, zoals we het vandaag nog steeds kennen.

SAMENVATTING

• Iedereen consumeert goederen en diensten die geproduceerd worden door talloze anderen in binnen- en buitenland.

• Onderlinge afhankelijkheid en handel zijn wenselijk omdat ze iedereen toelaten te genieten van een groter hoeveelheid en variëteit aan goederen en diensten.

• Men kan de vaardigheid om een bepaald goed te produceren op twee manieren vergelijken.

o De persoon die het goed kan produceren met de minste middelen heeft een absoluut voordeel.

o De persoon met de kleinste opportuniteitskost heeft een comparatief voordeel.

• De voordelen van handel zijn gebaseerd op comparatieve voordelen, niet op absolute voordelen.

• Handel is voordelig voor alle betrokken partijen omdat het toelaat te specialiseren in activiteiten waarin je comparatieve voordelen hebt.

14

• Het principe van de comparatieve voordelen is zowel van toepassing op landen als op mensen

DE MARKTKRACHTEN VAN VRAAG EN AANBOD

Vraag en aanbod zijn de twee meest gebruikte woorden onder economen. Vraag en aanbod zijn de krachten die een markteconomie laat werken. Moderne micro-economie bestudeert vraag, aanbod en marktevenwicht.

MARKTEN EN CONCURRENTIE

Een markt is een groep kopers en verkopers van een bepaald goed of dienst. (De markt is een idee/concept , bestaat niet echt fysiek.) De termen vraag en aanbod verwijzen naar het gedrag van mensen… bij hun

interactie op markten. Kopers bepalen de vraag. Verkopers bepalen het aanbod. (Verkopers zijn in de meeste gevallen gelijk aan

producenten, soms is er sprake van tussenpersonen bv een supermarkt.)

COMPETITIEVE MARKTEN

Een competitieve markt is een markt met vele kopers en verkopers zodat elke individuele partij een verwaarloosbare invloed heeft op de marktprijs.

Deze markt waar niemand een invloed heeft, heeft enkele voordelen.Er kan sprake zijn van perfecte en minder perfecte competitie.Elke markt zit op een continuüm tussen perfecte concurrentie en een monopoliePC => M => C => O => MPERFECTE CONCURRENTIE

Producten zijn homogeen of identiek Talrijke kopers en verkopers zodat niemand invloed kan uitoefenen op de prijs Kopers en verkopers zijn prijsnemers

MONOPOLIE

Een verkoper die de prijs controleert (prijszetter)OLIGOPOLIE

Weinig verkopers. (bv de luchtvaart, ofwel heel losse ofwel sterke concurrentie) Niet altijd agressieve concurrentie

MONOPOLISTISCHE CONCURRENTIE

Veel verkopers Heterogene (gedifferentieerde) producten (Nutella is een product op zich.) Elke verkoper kan de prijs voor zijn eigen product zelf zetten.

(bv nutella kan een iets hogere prijs vragen)

15

VRAAG

De gevraagde hoeveelheid: de hoeveelheid van een goed die kopers willen en kunnen kopen.

De wet van de vraag bepaalt dat, ceteris paribus, de gevraagde hoeveelheid van een goed daalt indien de

DE RELATIE TUSSEN PRIJS EN HOEVEELHEID

Het vraagschema is een tabel die de relatie tussen de prijs van een goed en de gevraagde hoeveelehid aangeeft.

De vraagcurve is een grafiek van de relatie tussen de prijs van een goed en de gevraagde hoeveelheid.

Bv als kinepolis een weeklang prijs verlaagt=> meer volk als kinepolis weeklang prijs verdubbelt =>zalen leegVeblen goederen: Als de prijs stijgt, heb je de speculatieve vraag dat de prijs zal blijven stijgen waardoor de verkoop stijgt. Giffen goederen: Inferieure goederen: als de prijs stijgt , stijgt de vraag. De inkoopkracht daalt: bv als maniok het grootste deel van je budget eist, dan zal wanneer de prijs verdubbelt je enkel nog maniok eten.

MARKTVRAAG VERSUS INDIVIDUELE VRAAG

De marktvraag verwijst naar de som van alle individuele vragen naar een bepaald goed of bepaalde dienst. (De vraagcurve weerspiegelt de bereidheid tot betalen.)

Grafisch, kunnen we individuele vraagcurves horizontaal sommeren om de marktvraag te bekomen.

BEWEGING LANGS DE VRAAGCURVE

Een verandering in de gevraagde hoeveelheid.o Kan gebeuren via een beweging langs de vraagcurve.o Veroorzaakt door een verandering in de prijs van het product.

VERSCHUIVING VAN DE VRAAGCURVE

Een verandering in de gevraagde hoeveelheido Veroorzaakt door een verschuiving van de vraagcurve, naar links of naar

rechts.o Veroorzaakt door een verandering die bij gelijk welke prijs de gevraagde

hoeveelheid wijzigt. Consumenteninkomen Prijzen van verwante goederen Smaken en voorkeuren Verwachtingen Aantal kopers

16

CONSUMENTENINKOMEN

Wanneer het inkomen toeneemt stijgt de vraag naar normale goederen. Wanneer het inkomen toeneemt daalt de vraag naar inferieure goederen.

PRIJZEN VAN VERWANTE GOEDEREN Wanneer de prijsdaling in het ene goed leidt tot een daling van de vraag naar een

ander goed, dan noemen we deze goederen substitutiegoederen.(vb: Als de prijs van de nmbs daalt, dan daalt de vraag naar auto’s.)

Wanneer de prijsdaling in het ene goed leidt tot een stijging van de vraag naar een ander goed, dan noemen we deze goederen complementaire goederen.(vb: Als de prijs van je gsm daalt dan stijgt de vraag naar gsm abonnementen. Als de abonnementen dalen dan stijgt de vraag naar gsm’s. Als de prijs van benzine daalt dan stijgt de vraag naar auto’s.)

HET AANBOD

De aangeboden hoeveelheid is de hoeveelheid van een goed die de verkopers willen en kunnen verkopen.

De wet van het aanbod bepaalt dat, ceteris paribus, de aangeboden hoeveelheid van een goed stijgt wanneer de prijs van dat goed stijgt.

DE RELATIE TUSSEN DE PRIJS EN DE AANGEBODEN HOEVEELEHEID

Het aanbodschema is een tabel die de relatie tussen de prijs van een goed en de aangeboden hoeveelheid aangeeft.

De aanbodcurve is de grafiek van de relatie tussen de prijs van een goed en de aangeboden hoeveelheid.

MARKTAANBOD VERSUS INDIVIDUEEL AANBOD

De marktvraag verwijst naar de som van alle individuele aanbiedingen van een bepaald goed of bepaalde dienst.

Grafisch, kunnen we individuele aanbodcurves horizontaal sommeren om het marktaanbod te bekomen.

BEWEGING LANGS DE AANBODCURVE

Een verandering in de aangeboden hoeveelheid.o Beweging langs de aanbodcurve.o Veroorzaakt door een verandering in de prijs van het product.

VERSCHUIVINGEN VAN DE AANBODCURVE

Een verandering in de aangeboden hoeveelheido Veroorzaakt door een verschuiving van de aabod, naar links of naar rechts.

17

o Veroorzaakt doo reen verandering die bij gelijk welke prijs de aangeboden hoeveelheid wijzigt.

Toeval Inputprijzen (en loonkosten) Technologie (kosten laten dalen, meer productiviteit) Verwachtingen Aantal verkopers

VRAAG EN AANBOD SAMEN

Evenwicht verwijst naar een situatie waar de prijs een zodanig niveau bereikt dat de aangeboden hoeveelheid gelijk is aan de gevraagde hoeveelheid.

Evenwichtsprijso De prijs die de aangeboden en gevraagde hoeveelheid in evenwicht brengt.o Grafisch is dit de prijs waarbij de vraagcurve en de aanbodcurve elkaar

snijden. Evenwichtshoeveelheid

o De gevraagde en aangeboden hoeveelheid bij de evenwichtsprijs.o Grafisch is dit de hoeveelheid waarbij de vraagcurve en de aanbodcurve

elkaar snijden.

VAN ONEVENWICHT NAAR EVENWICHT

SURPLUS

Indien de prijs > evenwichtsprijs, dan is de aangeboden hoeveelheid > gevraagde hoeveelheid.

o Er is een excessief of overtollig aanbod, of een surpluso Aanbieders zullen hun prijs verlagen om hun verkopen te verhogen, en

bewegen op die manier opnieuw naar het evenwicht.

TEKORT

Indien de prijs < evenwichtsprijs, dan is de aangeboden hoeveelheid < gevraagde hoeveelheid.

o Er is een excessieve of overtollige vraag, of een tekort.o Aanbieders zullen hun prijs verhogen omdat er te veel kopers op zoek zijn

naar te weinig goederen, en bewegen op die manier opnieuw naar het evenwicht.

WET VAN VRAAG EN AANBOD

De stelling dat de prijs van eender welk goed zich aanpast tot de aangeboden hoeveelheid en gevraagde hoeveelheid in evenwicht zijn.

18

DRIE STAPPEN OM EVENWICHTSVERANDERINGEN TE ANALYSEREN

1. Bepaal eerst of de gebeurtenis leidt tot een verschuiving van het aanbod of de vraag (of beide.)

2. Bepaal dan of de betreffende curve(s) naar links of naar rechts verschuiven.3. Gebruik de vraag-en-aanbod grafiek om er achter te komen hoe de verschuiving de

evenwichtsprijs en de hoeveelheid verandert.

SAMENVATTING

• Economen gebruiken het model van vraag en aanbod om competitieve markt te analyseren.

• Een competitieve markt is een markt met vele kopers en verkopers, waarbij geen enkele koper of verkoper invloed heeft op de marktprijs.

• De vraagcurve toont hoe de gevraagde hoeveelheid van een goed afhangt van de prijs.

• Volgens de wet van de vraag zal de gevraagde hoeveelheid stijgen wanneer de prijs daalt: de vraagcurve verloopt dalend.

• Naast de prijs bepalen nog andere factoren de gevraagde hoeveelheid. Deze zijn bijvoorbeeld

o het consumenteninkomen,

o de prijzen van substitutie- en complementaire goederen,

o smaken en voorkeuren,

o verwachtingen,

o het aantal kopers

• Indien een van deze factoren verandert dan verschuift de vraagcurve.

• De aanbodcurve toont hoe de aangeboden hoeveelheid afhangt van de prijs.

• Volgens de wet van het aanbod zal de aangeboden hoeveelheid stijgen indien de prijs stijgt: de aanbodcurve verloopt stijgend.

• Naast de prijs bepalen nog andere factoren de aangeboden gevraagde hoeveelheid, zoals

o inputprijzen,

o technologie,

o verwachtingen

o aantal verkopers.

• Indien een van deze factoren verandert dan verschuift de aanbodcurve

19

• Het marktevenwicht wordt bepaald door het snijpunt van de aanbodcurve en de vraagcurve.

• Aan de evenwichtprijs zijn de gevraagde en de aangeboden hoeveelheid aan elkaar gelijk.

• Het gedrag van kopers en verkopers stuwt de markt in de richting van het marktevenwicht.

• Om te analyseren hoe een gebeurtenis de markt beïnvloedt, gebruiken we de vraag-en-aanbod grafiek om te onderzoeken welk effect de gebeurtenis heeft op de evenwichtprijs en de evenwichtshoeveelheid.

• In markteconomieën functioneren prijzen als signalen die economische beslissingen sturen en op die manier de middelen alloceren.

20

ELASTICITEIT EN HAAR TOEPASSINGEN

Elasticiteit laat ons toe vraag en aanbod met grotere precisie te analyseren. Is een maatstaf van hoe kopen en verkopen reageren op veranderingen in de

marktomstandigheden.

DE PRIJSELASTICITEIT VAN DE VRAAG

Prijselasticiteit van de vraag meet de mate waarin de gevraagde hoeveelheid van een goed reageert op een verandering in de prijs van dat goed.

De prijselasticiteit is de percentuele verandering in de gevraagde hoeveelheid tengevolge van de verandering van de prijs met 1 percent.

DE DETERMINANTEN VAN DE PRIJSELASTICITEIT VAN DE VRAAG

De vraag is meer elastisch:

Wanneer er meer dichte substituten zijn. (beschikbaarheid v dichte substituten) Indien het goed een luxegoed is. (basisgoederen versus luxegoederen) Indien de markt nauwer is gedefinieerd. (definitie van de markt) Indien de periode langer is. (tijdshorizon)

DE PRIJSELASTICITEIT VAN DE VRAAG BEREKENEN

Voorbeeld: Als de prijs van ijsjes verhoogt van 2 euro tot 2,20 euro en het aantal gekochte ijsjes daalt van 10 tot 8 ijsjes, dan bereken je de prijselasticiteit als volgt:

DE MIDPUNTFORMULE IS EEN BETERE MANIER OM PERCEPTUELE VERANDERINGEN EN ELASTICITEITEN TE METEN.

De midpuntformule valt te verkiezen voor de berekening van de prijselasticiteit omdat het antwoord niet afhangt van de richting van de verandering.

21

Voorbeeld: Als de prijs van ijsjes verhoogt van 2 euro tot 2,20 euro en het aantal gekochte ijsjes daalt van 10 tot 8 ijsjes, dan bereken je de prijselasticiteit door middel van de midpuntformule als volgt:

SOORTEN VRAAGCURVES

Inelastische vraago De gevraagde hoeveelheid reageert minder dan proportioneel op

prijswijzigingen.o Prijselasticiteit <1

Elastische vraago De gevraagde hoeveelheid reageert meer dan proportioneel op

prijswijzigingen.o Prijselasticiteit >1

Perfect inelastische vraago De gevraagde hoeveelheid reageert niet op prijswijzigingen.

Perfect elastische vraago De gevraagde hoeveelheid reageert oneindig op gelijk welke prijswijziging.

Eenheidselastische vraago De gevraagde hoeveelheid reageert proportioneel (met hetzelfde percentage)

op prijswijzigingen. Aangezien de prijselasticiteit van de vraag meet hoe de gevraagde hoeveelheid

reageert op de prijs, is ze nauw verbonden met de helling van de vraagcurve.

(Voorbeeldje: aanpak drugs-legaliseren => aanbod gaat verschuiven, lagere prijs, omzet zal niet zo veel stijgen, als omzet daalt, gaat criminaliteit dalen, er zullen meer verslaafden zijn maar minder criminaliteit-nultolerantie => de vraag zal gelijk blijven, maar het aanbod zal dalen, vooral probleem voor de dealers, criminaliteit zal stijgen-Preventie => inwerken op de preferenties, proberen vraag te doen verschuiven, markthoeveelheid daalt, criminaliteit daalt)

TOTALE OPBRENGST EN DE PRIJSELASTICITEIT VAN DE VRAAG

Totale opbrengst is wat de kopers betalen en de verkopers ontvangen bij de verkoop van een goed of dienst.

22

Berekend als de prijs x verkochte hoeveelheid.

ELASTICITEIT EN TOTALE OPBRENGST BIJ EEN LINEAIRE VRAAGCURVE

Bij een inelastische vraagcurve leidt een prijsstijging tot een proportioneel kleinere daling van de gevraagde hoeveelheid. Dit betekent dat de totale opbrengst stijgt. (bv de strategie van Aplle: ze verhogen hun prijs substantieel maar het aantal kopers daalt bv maar van 100 naar 80)

Bij een elastische vraagcurve leidt een prijsstijging tot een proportioneel grotere daling van de gevraagde hoeveelheid. Dit betekent dat de totale opbrengst daalt.

DE INKOMENSELASTICITEIT VAN DE VRAAG

De inkomenselasticiteit van de vraag meet hoe de gevraagde hoeveelheid reageert op een wijziging in het inkomen van de consument.

Wordt berekend door de percentuele wijziging in de gevraagde hoeveelheid te delen door de percentuele wijziging van het inkomen.

Verschillende soorten goedereno Normale goedereno Inferieure goederen

Een hoger inkomen verhoogt de vraag naar normale goederen maar verlaagt de vraag naar inferieure goederen.

Goederen die de consumenten beschouwen als basisgoederen zijn inkomensinelastisch

o Voorbeelden zijn voedsel, brandstof, kledij, nutsdiensten en medische zorg Goederen die de consumenten beschouwen als luxegoederen zijn inkomenselastisch

o Voorbeelden zijn sportwagens, bontmantels of dure en exclusieve voeding

DE INKOMENSELASTICITEIT VAN DE VRAAG BEREKENEN

DE ELASTICITEIT VAN HET AANBOD

De prijselasticiteit van het aanbod meet hoe de aangeboden hoeveelheid van een goed reageert op een verandering in de prijs van dat goed.

23

De prijselasticiteit is de percentuele verandering in de aangeboden hoeveelheid tengevolge van de verandering van de prijs met 1 percent.

DE ELASTICITEIT VAN HET AANBOD BEREKENEN

De prijselasticiteit van het aanbod wordt berekend als de percentuele verandering in de aangeboden hoeveelheid gedeeld door de percentuele prijswijziging.

DE ELASTICITEIT VAN HET AANBOD BEREKENEN VIA DE MIDPUNTFORMULE

Voorbeeld: Als de prijs van ijsjes verhoogt van 2 euro tot 2,20 euro en het aantal gekochte ijsjes daalt van 10 tot 8 ijsjes, dan bereken je de prijselasticiteit als volgt:

DETERMINANTEN ELASTICITEIT VAN HET AANBOD

Kunnen de verkopers de hoeveelheid van het aangeboden goed wijzigen?o Land aan zee is van nature inelastisch.o Boeken, auto’s of industriële goederen zijn inelastisch

Tijdshorizono Het aanbod is meer elastisch op lange termijn.

TOEPASSING VAN AANBOD, VRAAG EN ELASTICITEIT

Kan een goede oogst slecht nieuws zijn voor de boeren? (ideaal: goede oogst voor zichzelf, slechte oogst voor de andere boeren)

Wat gebeurt er wanneer de boeren massaal investeren in melkproductie, maar de vraag neemt niet toe? (=> sterke prijsdaling)

Onderzoek of de aanbodscurve en/of vraagcurve verschuift. (aanbodscurve verschuift)

Bepaal de richting van de verschuiving.

24

Gebruik het vraag-en-aanbod schema om te begrijpen hoe marktevenwicht wijzigt. (Er is een proportioneel kleinere toename van de verkochte hoeveelheid waardoor de opbrengst sterkt daalt.)

SAMENVATTING

• De prijselasticiteit van de vraag meet hoe de gevraagde hoeveelheid reageert op prijswijzigingen.

• De prijselasticiteit van de vraag wordt berekend door de percentuele verandering in de vraag te delen door de percentuele prijswijziging.

• Indien de vraagcurve elastisch is, daalt de totale opbrengst wanneer de prijs toeneemt.

• Indien de vraagcurve inelastisch is, stijgt de totale opbrengst wanneer de prijs toeneemt..

• De inkomenselasticiteit meet hoe de vraag reageert op een inkomenswijziging van de consument.

• De kruisprijselasticiteit meet hoe de vraag naar een bepaald goed reageert op de prijs van een ander goed (complementaire goederen versus substitutiegoederen).

• De prijselasticiteit meet hoe de aangeboden hoeveelheid van een goed reageert op prijswijzigingen

• In de meeste markten is het aanbod op lange termijn elastischer dan op korte termijn.

• De elasticiteit van het aanbod wordt berekend door de percentuele verandering in het aanbod te delen door de percentuele prijswijziging.

25

VRAAG, AANBOD EN OVERHEIDSBELEID

In een vrije, niet gereguleerde markt, leiden de marktkrachten van vraag en aanbod tot evenwichtsprijzen en hoeveelheden.

Dit marktevenwicht is wel efficiënt, maar het is mogelijk dat niet iedereen er mee tevreden is.

Een van de maatschappelijke opdrachten van economisten is hun theorieën gebruiken om het beleid te ondersteunen en te sturen.

PRIJSMAATREGELEN

Worden meestal gebruikt wanneer de beleidsmakers geloven dat de marktprijs niet rechtvaardig is tov de kopers of verkopers

Dit resulteert in door de overheid opgelegde prijsplafonds en bodemprijzen. Prijsplafond: Een wettelijke maximus prijs tegen dewelke een goed kan verkocht

worden. Prijsbodem: Een wettelijke minimum prijs tegen dewelke een goed kan verkocht

worden.

HOE PRIJSPLAFONDS DE MARKTUITKOMST BEÏNVLOEDEN

Wanneer de overheid een prijsplafond oplegt zijn er twee mogelijkheden:o Het prijsplafond is niet bindend indien het boven de evenwichtsprijs ligt.o Het prijsplafond is bindend indien het onder de evenwichtsprijs ligt, wat dan

leidt tot een tekort. Een bindend prijsplafond leidt tot

o Tekorten omdat Qv>Qa Voorbeeld: benzinetekorten in de 70s, woningnood in Nederland

o Rantsoeneringsmechanismen Voorbeeld: lange rijen, discriminatie door de verkopers, wachtlijsten

(wie het verst woont, minst kans op een kot/ selecteren: geen huisdieren, bepaalde nationaliteiten/verkoper heeft marktmacht)

o Kwaliteitsdalingen (mensen gaan minder onderhouden) Voorbeeld: maximale huishuur

CASE STUDY: RIJEN BIJ DE BENZINEPOMP

26

In 1973 verlaagde de OPEC de productie van ruwe olie, wat leidde tot hogere prijzen voor uwe olie en dus tot hogere benzineprijzen.

Waardoor ontstonden dan de lange rijen bij de benzinepomp in sommige landen? Volgens economisten zijn overheidsregels die de vrije prijs aan de pomp beperken de

hoofdoorzaak voor de tekorten.

CASE STUDY: BEHEERSING VAN DE HUURPRIJZEN (SOCIALE HUURPRIJZEN)

De overheid kan maximale huurprijzen opleggen die eigenaars mogen vragen aan hun huurders.

Het doel van deze beleidsmaatregel is de minder gegoeden te helpen door huurwoningen goedkoper te maken.

Zonder flankerend beleid is de beheersing van de huurprijzen “the best way tot destroy a city, other than bombing.”

BEHEERSING VAN HUURPRIJZEN

Hiermee doen we geen uitspraak over het feit of we al dan niet een maximale huurprijs moeten invoeren.

Er wordt gesteld dat een maximale huurprijs leidt tot:o Een bijkomend tekort aan huurwoningen van goede kwaliteti (woningnood),

zeker op lange termijno Maar ook een lagere huur voor diegenen die wel nog een huurhuis vinden.

Deze maatregel heeft nood aan flankerend beleido De overheid zal zelf sociale woningen moeten bouwen om de woningnood te

lenigen.o De overheid kan ook de private markt stimuleren om te investeren,

bijvoorbeeld via renovatiesubsidies.

HOE BODEMPRIJZEN DE MARKTUITKOMST BEÏNVLOEDEN

Wanneer de overheid een bodemprijs oplegt zijn er twee mogelijkheden:o De bodemprijs is niet bindend indien hij onder de evenwichtsprijs ligt.o De bodemprijs is bindend indien het boven de evenwichtsprijs ligt, wat dan

leidt tot overschot. Een bindende bodemprijs veroorzaakt…

o Een overschot omdat Qa>Qvo Rantsoeneringsmechanismen

Alternatief mechanisme (tov vrije prijzen) om goederen toe te wijzen op basis van bepaalde, soms discriminerende criteria

o Voorbeelden: Het minimumloon (werkloosheid is het overschot)

27

Prijssubsidies in de landbouw (landbouwoverschotten en toewijzing van productiequota) (overheid opkopen of controleren, tot 10 jaar geleden: quota en oppoken)

HET MINIMUMLOON

Een belangrijk voorbeeld van een bodemprijs is het minimumloon. Het minimumloon stelt bij wet vast wat het laagste loon is dat een werkgever een werknemer mag betalen voor haar/zijn arbeid.

Hiermee doen we geen uitspraak over het feit of we al dan niet een minimum loon moeten invoeren.

Er wordt gesteld dat een minimum loon leidt tot:o Een bijkomende werkloosheid bij laaggeschooldeno Maar ook een hoger loon voor laaggeschoolden die wel hun werk houden

Deze maatregel werkt beter bij aanwezigheid van een flankerend beleido Bijkomende scholing voor laaggeschoolde werklozeno Active hulp bij het zoeken naar een baan

HOE BELASTINGEN OP KOPERS (EN VERKOPERS) DE MARKTUITKOMST BEÏNVLOEDEN

Overheden heffen belastingen om publieke projecten te financieren Belastingen ontmoedigen economische activiteit op de markt. Wanneer een goed wordt belast (belasting op tabak, mensen die verslaafd zijn zullen

meer betalen, vraag zal klein beetje dalen)o Dan is de verkochte hoeveelheid kleinero Kopers en verkopers delen de last van een belasting

ELASTICITEIT EN BELASTINGSPREIDING

Belastingspreiding is de manier waarop de lasten van een belasting wordt verdeeld tussen de verschillende marktpartijen.

Belastingen veranderen het marktevenwicht.o De evenwichtshoeveelheid daalto De koper betaalt meero De verkoper ontvangt mindero Deze drie eigenschappen hangen niet af van op welke partij de belasting

wordt geheven Wat is het effect van belastingen?

o Belastingen ontmoedigen marktactiviteit.

28

o Wanneer een goed wordt belast, daalt de verkochte hoeveelheid.o Aangezien de prijs betaald door de koper stijgt en ontvangen door de

verkoper daalt, delen kopers en verkopers de last van de belasting. Hoe wordt de last van de belasting gespreid over kopers en verkopers? Kan men de effecten van een belasting op kopers vergelijken met een belasting op

verkopers? De lasten van een belasting worden het meest gedragen door die kant van de markt

die het minst elastisch is.

SAMENVATTING

• Prijsmaatregelen omvatten prijsplafonds en prijsbodems.

• Een prijsplafond is een wettelijke maximum prijs tegen dewelke een goed of dienst kan verkocht worden. Huurprijsbeheersing is een voorbeeld

• Een prijsbodem is een wettelijke minimum prijs tegen dewelke een goed of dienst kan verkocht worden. Een voorbeeld is het minimumloon.

• Belastingen verzamelen inkomsten die gebruikt worden voor publieke doeleinden.

• Wanneer de overheid een belasting heft op een goed, dan daalt de evenwichtshoeveelheid van dit goed

• Een belasting plaatst een belastingswig tussen de prijs die betaald wordt door kopers en ontvangen wordt door verkopers.

• Belastingspreiding is de verdeling van de lasten van een belasting over de marktpartijen.

• De belastingspreiding hangt niet af van de marktpartij waarop de belasting wordt geheven.

• De belastingspreiding hangt daarentegen wel af van de elasticiteit van vraag en aanbod.

• De last van belastingen valt het zwaarst op de kant van de markt die het minst elastisch is.

29

CONSUMENTEN, PRODUCENTEN EN DE EFFICIËNTIE VAN MARKTENEEN NIEUWE KIJK OP MARKTEVENWICHT

Maximiseren de evenwichtsprijs en de evenwichtshoeveelheid wel de totale welvaart van kopers en verkopers?

Het marktevenwicht weerspiegelt de manier waarop markten schaarse middelen toewijzen.

Welvaartseconomie beantwoordt de vraag of die marktallocatie ook maatschappelijk wenselijk is.

WELVAARTSECONOMIE

Welvaartseconomie bestudeert hoe de allocatie van middelen de economische welvaart beïnvloedt.

Kopers en verkopers hebben baat bij hun marktparticipatie. Het marktevenwicht maximiseert de totale welvaart van kopers en verkopers. Het consumentensurplus meet de economische welvaar vanuit het perspectief van

de koper. Het producentensurplus meet de economische welvaart vanuit het perspectief van

de verkoper.

CONSUMENTENSURPLUS

Bereidheid tot betalen is de maximale som die een koper wil betalen voor een goed of dienst.

Meet in welke mate de koper een goed of dienst waardeert. Het consumentensurplus is het verschil tussen de bereidheid tot betalen voor een

bepaald goed en het werkelijk betaalde bedrag.

30

De marktvraagcurve weerspiegelt de hoeveelheden die de kopers tegen bepaalde prijzen willen en kunnen kopen.

HET CONSUMENTENSURPLUS METEN AAN DE HAND VAN DE VRAAGCURVE

De oppervlakte onder de vraagcurve en boven de effectief betaalde prijs meet het consumentensurplus in de markt.

WAT MEET HET CONSUMENTENSURPLUS

Consumentensurplus, het bedrag dat kopers bereid zijn te betalen min het effectief betaalde bedrag, meet het voordeel dat kopers ontvangen door de aankoop, zoals de kopers het zelf percipiëren.

PRODUCENTENSURPLUS

Producentensurplus is het bedrag dat een verkoper ontvangt voor een goed min de kost voor de verkoper.

Het meet de baat voor verkopers van hun marktparticipatie.

HET PRODUCENTENSURPLUS METEN AAN DE HAND VAN DE AANBODCURVE

Net zoals consumentensurplus nauw verband houdt met de vraagcurve, is er ook en nauw verband tussen producentensurplus en de aanbodcurve.

De oppervlakte onder de prijs en boven de aanbodscurve meet het producentensurplus in een markt.

MARKTEFFICIENTIE

Totale surplus= consumentensurplus+ producentensurplus of waarde voor kopers-kost voor verkopers

Efficiëntie is de eigenschap van een verdeling van middelen waarbij het totale surplus ontvangen door de leden van een maatschappij wordt gemaximiseerd.

Een benevolente sociale planner zou dit nastreven. Behalve om de efficiëntie van de markt is een sociale planner misschien ook bezorgd

om de equity- de rechtvaardigheid van de welvaartsverdeling tussen kopers en verkopers.

Drie inzichten omtrent het marktevenwichto Vrije markt wijst het aanbod toe aan consumenten die deze goederen het

meest op prijs stellen, zoals gemeten door hun bereidheid tot betalen.o Vrije markt wijst de vraag toe aan producenten die ze tegen de laagste kost

kunnen produceren.o Vrije markt produceert precies die hoeveelheid goederen die de som van

consumenten- en producentensurplus maximiseert.

EVALUATIE VAN HET MARKTEVENWICHT

31

Omdat het marktevenwicht een efficiënte toewijzing van de middelen is, kan een maatschappelijke planner het marktevenwicht laten voor wat het is.

Dit beleid wordt samengevat onder het Franse gezegde laissez faire. Dit is alleen waar als er geen marktfaling is

o Externaliteiteno Marktmachto Imperfecte informatie

SAMENVATTING

• Het consumentensurplus is gelijk aan de het bedrag dat de consument bereid is te betalen min het effectief betaalde bedrag.

• Het consumentensurplus meet de baat die kopers hebben bij hun deelname aan de markt.

• Het consumentensurplus kan berekend worden als de oppervlakte onder de vraagcurve en boven de prijs.

• Het producentensurplus is gelijk aan het bedrag dat verkopers ontvangen voor hun goederen en diensten min hun productiekosten.

• Het producentensurplus meet de baat die verkopers hebben bij hun deelname aan de markt.

• Het producentensurplus kan berekend worden als de oppervlakte onder de prijs en boven de aanbodscurve.

• Een toewijzing van de middelen die de som van producenten-, en consumentensurplus maximiseert noemen efficiënt.

• Beleidsmakers zijn meestal niet alleen bekommerd om efficiëntie, maar ook om rechtvaardigheid.

• Het marktevenwicht van vraag en aanbod maximiseert de som van producenten- en consumentensurplus.

• Het is alsof de ‘onzichtbare hand’ van de markt de kopers en verkopers ertoe brengt de middelen efficiënt toe te wijzen.

• Markten zorgen niet voor een efficiënte toewijzing van de middelen in geval van marktfalingen.

32

TOEPASSING: DE KOST VAN BELASTINGEN

Welvaartseconomie bestudeert hoe de toewijzing van schaarse middelen de economische welvaart beïnvloedt.

o Kopers en verkopers hebben beiden baat bij hun deelname aan de markt.o Het marktevenwicht maximiseert de totale welvaart van kopers en verkopers.

HET ONVERMIJDELIJKE VERLIES TEN GEVOLGE VAN BELASTINGEN

Het maakt niet uit of een belasting wordt geheven op de kopers of de verkopers. De prijs betaald door de kopers stijgt. De prijs ontvangen door de verkopers daalt.

HOE EEN BELASTING DE MARKTPARTIJEN BEÏNVLOEDT

Een belasting plaatst een wig tussen de prijs die de kopers betalen en de prijs die verkopers ontvangen.

Door deze belanstingwig daalt de verkochte hoeveelheid onder de hoeveelheid die zou verkocht worden zonder belasting.

De omvang van de markt voor dit goed/deze dienst krimpt dus. Belanstingontvangsten

o T= de omvang van de belastingo Q=de verkochte hoeveelheido Tx Q = de belastingontvangsten van de overheid

Veranderingen in economische welvaarto Een onvermijdelijk verlies is de totale daling in welvaartsurplus tengevolge

van een marktverstoring, zoals een belasting. De verandering in totale welvaart omvat:

o De verandering in consumentsurpluso De verandering in producentensurpluso De verandering in belastingopbrengsten

33

o De welvaartsverliezen van de kopers en de verkopers overstijgen de opbrengsten voor de overheid

o Deze daling van het totale surplus noemen we het onvermijdelijke verlies of deadweight loss

ONVERMIJDELIJKE VERLIEZEN EN DE VOORDELEN

Belastingen veroorzaken onvermijdelijke verliezen omdat ze kopers en verkopers verhinderen sommige voordelen van de handel te realiseren.

DETERMINANTEN VAN HET DEADWEIGHT LOSS

Wat bepaalt of het onvermijdelijke verlies klein of groot is?o De omvang van het onvermijdelijke verlies hangt af van de mate waarin de

aangeboden en gevraagde hoeveelheid reageren op prijswijzigingen. o Dit hangt op zijn beurt af van de prijselasticiteiten van vraag en aanbod.

Hoe groter de som van de prijselasticiteiten van vraag en aanbod:o Hoe groter de daling in de evenwichtshoeveelheido Hoe groter het onvermijdelijke verlies

DEADWEIGHT LOSS EN BELASTINGSOPBRENGSTEN

Het debat over de onvermijdelijke verliezeno Sommigen dat belastingen op arbeid tot zware verstoringen leiden omdat het

arbeidsaanbod in hun ogen elastisch is.o Voorbeelden van hoe werknemers kunnen reageren op prikkels:

Ze kunnen het aantal uren dat ze werken aanpassen Tweeverdiener versus eenverdienerzinnen Ouderen kunnen kiezen wanneer op pensioen te gaan (brugpensioen) Werknemers in de grijze economie (in het zwart) Werknemers in de ondergrondse economie (illegale activiteiten)

o Bij elke toename van de belastingsvoet, stijgt het onvermijdelijke verlies nog sneller dan de belastingsvoet

Bij een kleine belasting is de opbrengst klein Indien de belastingsvoet toeneemt, neemt eerst ook de belastingsopbrengst toe. Maar naarmate de belastingsvoet verder toeneemt, beginnen de

belastingsopbrengsten uiteindelijk weer te dalen omdat de hogere belastingen de markt doen krimpen.

CASE STUDY: DE LAFFER CURVE EN AABODSECONOMIE

De laffer curve weerspiegelt de relatie tussen belastingsvoeten en belastingsopbrengsten.

34

Aanbodseconomie verwijst naar de theorie dat een belastingsvermindering meer mensen er toe zou aanzetten om te werken en dat daardoor zelfs de belastingsinkomsten zou kunnen verhogen bij een belastingsverlaging.

SAMENVATTING

• Een belasting op een goed vermindert de welvaart van kopers en verkopers van dit goed

• De daling van het consumenten- en producenten surplus overschrijdt de waarde van de belastingsopbrengsten voor de overheid.

• De daling in het totale surplus — de som van consumenten- en producentensurplus, en de belastingsopbrengst— noemen we het onvermijdelijke verlies of ‘deadweight loss’ van de belasting.

• Belastingen leiden tot een ‘deadweight loss’ omdat ze er kopers toe aanzetten minder te kopen en verkopers toe aanzetten minder te produceren.

• Deze gedragsverandering doet de omvang van de markt krimpen tot een lager niveau dan het welvaartsmaximiserende niveau.

• Indien de belastingsvoet toeneemt, dan worden de economische prikkels zwaarder verstoord en neemt het ‘deadweight loss’ toe.

• Belastingopbrengsten zullen eerst toenemen met de hoogte van de belastingsvoet.

• Maar uiteindelijk wordt een punt bereikt waar een verdere verhoging van de belastingsvoet de belastingsopbrengst doet dalen omdat de omvang van de markt krimpt.

35

TOEPASSING INTERNATIONALE HANDELDE DETERMINANTEN VAN HANDEL

• Wat bepaalt of een land een goed importeert of exporteert?

• Wie wint en verliest bij vrijhandel tussen landen?

• Welke argumenten gebruikt men om handelsrestricties te rechtvaardigen?

EVENWICHT ZONDER HANDEL

Een land is geïsoleerd van de rest van de wereld en produceert staal. De staalmarkt bestaat dus uit binnenlandse kopers en verkopers. Niemand in dit land mag staal importeren of exporteren.

DE WERELDPRIJS EN COMPARATIEVE VOORDELEN

• Indien het land beslist buitenlandse handel toe te laten, wordt het dan een importeur of exporteur van staal?

• Het effect van vrijhandel op de import en export kan je vinden door de binnenlandse prijs in een gesloten markt te vergelijken met de wereldprijs van dit goed.

• Als een land een comparatief voordeel heeft in de productie van een goed, dan zal de binnenlandse prijs onder de wereldprijs liggen

=>Het land wordt een exporteur van dit goed.

• Als een land geen comparatief voordeel heeft in de productie van een goed, dan zal de binnenlandse prijs boven de wereldprijs liggen

=> Het land wordt een importeur van dit goed.

WINNAARS EN VERLIEZERS

36

• De analyse van een exportland leidt tot twee conclusies : o De binnenlandse producenten winnen erbij en de binnenlandse consumenten

verliezen er aan o De welvaartswinst voor de bedrijven is groter dan het welvaartsverlies voor

de consumenteno Dus handel vergroot de welvaart van het land.

• Internationale handel in een importlando Indien de wereldprijs van staal onder de binnenlandse prijs ligt, dan zal het

land staal invoeren als handel toegelaten is. o Binnenlandse consumenten willen staal kopen aan de lagere wereldprijso Binnenlandse staalproducenten zullen hun productie moeten verminderen

omdat de binnenlandse prijs daalt tot het niveau van de wereldprijs.

DE EFFECTEN VAN EEN DOUANEHEFFING

• A douaneheffing is een belasting op goederen die in het buitenland geproduceerd worden en in het eigen land verkocht worden of vice versaOf anders gezegd een importbelasting of een exportbelasting

• Douaneheffingen doen de prijs van de ingevoerde goederen boven de wereldprijs uitstijgen. De stijging is in principe exact dezelfde als de heffing.

• Of vice versa voor export heffingen

(Voor de meeste producten die de Europese Unie uitvoert is er een douaneheffing. Als we iets exporteren naar Amerika is de douaneheffing lager dan als we iets exporteren naar Rusland. Rusland werd gesactioneerd om mee te werken aan de oorlog, nu sanctioneren ze terug door de import van landbouwgoederen te verbieden. Appels en peren zijn nu veel duurder in Rusland. Onrechtstreeks stimuleert Poetin de binnelandse landbouw. In Europa zakte de prijs van appels en peren. Voor de appel en perenboeren is dit nadelig. De consumenten hebben gewonnen maar de maatschappij heeft verloren. De binnenlandse producent heeft verloren en de consument Rusland. De verliezen zijn groter dan de winst. )

De staten die beschermd zijn hebben ze ook weer getroffen op dezelfde manier: politiek spelletje. Iedereen die staal gebruikte begon te lobbyen. Enkele jaren later hebben ze gewoon zelf de douaneheffing afgeschaft. • Een douaneheffing vermindert de hoeveelheid ingevoerde producten en brengt de

binnenlandse markt dichter bij het evenwicht wonder handel.• De heffing doet het totale surplus in de binnenlandse markt dalen. Er is dus een

onvermijdelijk verlies of een deadweight loss.

Het kan ook gebeuren dat de hoeveelheid beperkt wordt (quotum) in plaats van een belastingheffing.

DE EFFECTEN VAN EEN IMPORT QUOTUM

37

• Een import quotum is een beperking op de in het binnenland verkochte hoeveelheid van een goed dat in het buitenland wordt geproduceerd.

• Men zou het ook een importhoeveelheidplafond kunnen noemenEen interessant quotum is een quotum dat bindend is, dat de import dus beperkt. • Door het quotum stijgt de binnenlandse prijs boven de wereldprijs. • Bijgevolg verliezen de binnenlandse kopers welvaart en winnen de binnenlandse

verkopers welvaart.• Licentiehouders winnen omdat ze winst maken door het goed te kopen aan de

wereldprijs en te verkopen aan de hogere binnenlandse prijs.• Een efficiënte overheid veilt de licenties voor een prijs gelijk aan de waarde van de

licentie.• Door het quotum daalt de totale welvaart in deze markt. Er is dus een deadweight

loss.• Het quotum kan zelfs nog een groter onvermijdelijk verlies veroorzaken indien de

importlicenties worden toegewezen op basis van lobbying of corruptie.

DE LESSEN VOOR HANDELSARBEID

• Indien de overheid echter de importlicenties verkoopt tegen hun volledige waarde, dan is de opbrengst identiek aan die van een equivalente douaneheffing

• In dat geval zijn de welvaartsimplicaties van importheffingen en import quota identiek.

• Zowel douaneheffingen als importquota’s . . .• Verhogen binnenlandse prijzen.• Verminderen de welvaart van binnenlandse consumenten.• Verhogen de welvaart van binnenlandse producenten.• Veroorzaken vergelijkbare onvermijdelijke verliezen (deadweight losses).

• Andere Voordelen van Internationale Handel• Verhoogde variëteit van goederen (meer keuze)• Lagere kosten door schaaleconomieën• Verhoogde concurrentie• Toegenomen stroom van ideeën en innovaties

DE ARGUMENTEN VOOR HANDELSBEPERKINGEN

• Werkgelegenheid • Nationale Veiligheid • Infant Industry- argument• Oneerlijke concurrentie (dumping: verboden, goederen verkopen aan een lagere

kostprijs dan in het land zelf, brengt schade aan het land waaraan je exporteert)• Bescherming als een manier om te onderhandelen

CASE STUDY: HANDELSAKKOORDEN EN DE WERELDHANDELSORGANISATIE (WTO)

38

• Unilateraal: indien een land op eigen houtje de handelsbelemmeringen verlaagt.

• Multilateraal: indien verschillende samen hun wederzijdse handelsbelemmeringen verlagen

• NAFTA

• De ‘North American Free Trade Agreement’ (NAFTA) en de EEA (Europese Economische Ruimte) zijn voorbeelden van multilaterale handelsakkoorden.

• In 1993 verlaagde NAFTA de handelsbelemmeringen tussen de verenigde Staten, Mexico en Canada.

• De ‘General Agreement on Tariffs and Trade’ (GATT) verwijst naar een reeks onderhandelingen tussen de meeste landen van de wereld, met als doel de promotie van de vrijhandel.

• GATT is er in geslaagd het gemiddelde douanetarief tussen lidstaten terug te brengen van ongeveer 40 % na WWII tot ongeveer 5 % vandaag.

• De GATT heeft geleid tot de oprichting de WTO op 1 januari 1995 (http://www.wto.org/)

• De voornaamste functie is ‘dispute settlement’

SAMENVATTING

• De effecten van vrijhandel kunnen bepaald worden door de binnenlandse prijs zonder handel te vergelijken met de wereldprijs.

• Een lage binnenlandse prijs wijst er op dat het land een comparatief voordeel heeft in de productie van het goed en dat het land een exporteur zal worden.

• Een hoge binnenlandse prijs wijst er op dat de rest van de wereld een comparatief voordeel heeft in de productie van het goed en dat het land een importeur zal worden.

• Indien een land vrijhandel toelaat en een exporteur wordt, dan zijn de producenten beter af en de consumenten slechter af.

• Indien een land vrijhandel toelaat en een importeur wordt, dan wijn de consumenten beter af en de producenten slechter af.

• In beide gevallen neemt de totale welvaart echter toe door vrijhandel

• A douaneheffing—een importbelasting—brengt een markt dichter bij het evenwicht zonder vrijhandel, en doet de voordelen van de handel dus dalen.

• Importquota hebben gelijkaardige effecten.

• Er worden heel wat argumenten aangehaald om handel te belemmeren:

• beschermen van de werkgelegenheid,

• beschermen van de nationale veiligheid,

39

• steun aan jonge industrieën,

• bestrijden van oneerlijke concurrentie,

• reactie op handelsbelemmeringen in andere landen.

• Economen geloven dat vrijhandel meestal, niet altijd, de beste keuze is.

De wereld is al 2000 jaar gelijk, en nu op 200 jaar is heel de wereld aan het vergrijzen. Dit is wat je nodig hebt voor een stabiele wereldbevolking. Vroeger werkten er 1 op 5 ouderen, nu 1 op 4 en in de toekomst 1 op 2. Horeca en bouwsector arbeidsintensief product, btw zal meer stijgen dan dat lasten zullen dalen, hierdoor kosten dalen.

EXTERNALITEITENAdam Smith’s invisible hand van de markt zorgt er in theorie voor dat zelfzuchtige kopers en verkopers in een vrije markt de totale welvaart die een maatschappij uit de markt kan halen, maximiseren. MAAR er kunnen marktfalingen plaatsvinden.

EXTERNALITEITEN EN MARKTINEFFICIËNTIE

Een externaliteit verwijst naar een niet vergoede of niet gecompenseerde impact van iemands acties op de welvaart van een omstaander. (Bv mensen babbelen waardoor andere mensen de prof niet horen)

Externaliteiten leiden tot markinefficiënties, waardoor de markt niet langer de totale welvaar maximiseert. (positieve externaliteit: een bijenkweker in de buurt van een appelboer)

Indien de impact op de onstaander negatief is, spreken we van een negatieve externaliteiten.

Indien de impact op de omstaander positief is, spreken we van een positieve externaliteit. (bv Een persoon vind een middel tegen ebola. De positieve effecten zijn groter voor de omstaanders dan voor de persoon zelf.)

Negatieve externaliteiten zorgen ervoor dat markten een hogere hoeveelheid produceren dan maatschappelijk wenselijk.

Positieve externaliteiten zorgen ervoor dat markten een lagere hoeveelheid produceren dan maatschappelijk wenselijk is.

NEGATIEVE EXTERNALITEITEN

Emissies van auto’s en vrachtwagens (vb volkswagen: wat is de impact op de buitenstaanders: asthma, doden, smog,…)

Het roken van sigaretten (ziektekosten gedragen door gemeenschap) Blaffende honden Luide muziek in een appartementsgebouw

40

POSITIEVE EXTERNALITEITEN

Immuniseringcampagnes (Het is niet zo dat je zelf bestand bent tegen de ziekte. Het is wel zo dat als je iedereen immuun maakt, dat je de ziekte uitroeit.)

Restauratie van historische gebouwen (In veel gevallen geeft de overheid subsidies voor de restauratie van oude gebouwen. Veel steden worstelden tot 30 jaar geleden met het feit dat de kern van de stad aan het verotten is. => Meer mensen naar stad en positieve besmetting.)

Onderzoek naar nieuwe technologie (Veel van de fundamentele technologie word niet privaat ontwikkeld.)

DE ALUMINIUMMARKT

De hoeveelheid bij marktevenwicht maximaliseert het producenten-en consumentensurplus.

Maar als de aluminiumfabrieken vervuilen (een negatieve externaliteit), is die niet efficiënt. (Aluminium is bijna puur energie en dus heel vervuilend.)

Reden: kost van aluminiumproductie is groter voor maatschappij dan voor aluminiumproducenten.

De sociale kost van aluminium is gelijk aan de private kosten van de producenten plus de kost van de omwonenden die lijden onder de vervuiling.

NEGATIEVE EXTERNALITEITEN

Het snijpunt van de vraagcurve en de sociale kost curve bepaalt het maatschappelijk optimale (efficiënte) productieniveau.

Het maatschappelijk optimale productieniveau is lager dan het marktevenwicht. Omdat dit leidt tot een netto verlies aan welvaart B noemen we dit een marktfaling.

NEGATIEVE EXTERNALITEITEN EN HET BEREIKEN VAN HET SOCIALE OPTIMUM

Het internaliseren van een externaliteit omvat het veranderen van de prikkels zodat mensen rekening houden met de externe effecten bij het maken van keuzes.

De overheid kan ervoor zorgen dat de externaliteit wordt geïnternaliseerd.o Dit kan door een belasting te heffen op de producent zodanig dat de

markthoeveelheid daalt tot de maatschappelijk optimale hoeveelheid.o Of door verhandelbare emissierechten

POSITIEVE EXTERNALITEITEN

Indien omstanders baat hebben bij een externaliteit, dan is er sprake van een positieve externalieit.

o De maatschappelijke waarde van een goed overstijgt de private waarde.

41

o Vb: Een technologie spillover: een innovatie van een bedrijf komt niet alleen het bedrijf ten goede, maar gaat ook deel uitmaken van de algemene kennis en komt dus de hele maatschappij ten goede.

De intersectie van de aabodscurve en de sociale waarde curve bepaalt het maatschappelijk optimale productieniveau.

o Het marktevenwicht is lager dan het maatschappelijk optimale productieniveau.

o Dit komt omdat de sociale waarde van het goed de private waarde overstijgt.o Omdat dit leidt tot een netto verlies aan welvaart B noemen we dit een

marktfaling.

Internaliseren van externaliteiten: subsidieso Veel gebruikt om positieve externaliteiten te internaliseren o Voorbeeld onderwijs:

Consumpitiesubsidies (kindergeld, studiebeurs) Productiesubsidies (subsidies voor onderwijsinstellingen)

Industrieel beleido Overheidstussenkomst in de economie er op gericht om hoogtechnologische

sectoren te stimulereno Patenten en octrooien: een vorm van technologiebeleid, waarbij het individu

of bedrijf een eigendomsrecht krijgt over zijn/haar uitvinding. (Je geeft iemand een tijdje monopolie: prijs dan wel hoger, maar vergoeding voor de kosten, anders vindt niemand iets nieuws uit) MAAR ze worden nu ook omgekeerd gebruikt. Patenten worden verkocht om concurrenten uit te schakelen.

Men zegt dan dat het patent de externaliteit internaliseert.

PRIVATE OPLOSSINGEN VOOR EXTERNALITEITEN

Overheidsactie is niet altijd noodzakelijk om het probleem van externaliteiten op te lossen

Andere mogelijkheden zijno Morele codes en sociale normen en sancties (werkt enkel bij kleine groepen)o Liefdadigheidsorganisaties en NGO’s (bill gates : zoveel mogelijk ziekten

genezen)o Integratie van verschillende soorten bedrijveno Contracten tussen partijen

COASE THEOREMA

42

Het Coase Theorema stelt dat, indien private partijen vrij en kosteloos kunnen onderhandelen over de toewijziging van productiemiddelen, ze het probleem van externaliteiten onder elkaar kunnen oplossen.

Transactiekosten zijn kosten die de partijen maken in het proces van sluiten en uitvoeren van een deal.

WAAROM PRIVATE OPLOSSINGEN NIET ALTIJD WERKEN

Soms faalt de private oplossing omdat de transactiekosten zo hoog zijn dat een privaat akkoord niet mogelijk blijkt.

OVERHEIDSBELEID EN EXTERNALITEITEN

Indien er grote externaliteiten zijn en er worden gen private oplossingen gevonden, dan kan de overheid het probleem proberen op te lossen door…

Command-and-control beleido Neemt gewoonlijk de vorm aan van regulering:

Regels die een bepaald gedrag verbieden Regels die een bepaald gedrag verplichten

o Voorbeelden De verplichting om alle ouderen in te enten tegen de Mexicaanse

griep. Verbod op vervoer kippen, eieren en mest gedurende drie dagen

wegens vogelgriep. Toegangsverbod voor jongeren <16 in bejaardentehuizen Maximale emissienormen voor bijvoorbeeld CO2 of NOx

Markt beleid Io De overheid kan belastingen en subsidies gebruiken om de private prikkels in

overeenstemming te brengen meet sociale efficiëntie.o Pigouviaanse belastingen zijn belastingen die de effecten van een negatieve

externaliteit corrigeren door de externaliteit te internaliseren. Indien de overheid minder CO2 uitstoot wil, dan kan zij verschillende dingen doen:

o Ze kan een bedrijf, sector of regio/land opleggen haar emissie met een bepaalde hoeveelheid te verminderen (regulering)

o Zij kan een belasting heffen per eenheid vervuiling (een pigouviaanse CO2 belasting).

o Zij kan verhandelbare emissierechten toekennen. Markt beleid II

43

o Verhandelbare emissierechten laten een vrijwillige overdracht van emissierechten toe van het ene bedrijf naar het andere.

Dit zal uiteindelijk leiden tot een markt in verhandelbare emissierechten.

Bedrijven die hun pollutie goedkoop kunnen verlagen, verkiezen hun rechten te verkopen aan bedrijven die dat niet goedkoop kunnen doen.

Op 1 januari 2005 startte in de EU een systeem van handel in CO2-emissierechten. De industrie en energiecentrales kregen CO 2 uitstootrechten die ze morgen

verhandelen met andere ondernemingen in de EU. De bedoeling van de emissiehandel is een prijskaartje plakken op vervuilde lucht

zodat de markt wordt gestimuleerd om emissiereducties te realiseren waar dat het goedkoopst is.

SAMENVATTING

• een effect van een transactie op een niet bij de transactie betrokken partij, noemen we een externaliteit.

• Negatieve externaliteiten leiden er toe dat het maatschappelijk optimale productieniveau lager is dan het marktevenwicht

• Positieve externaliteiten leiden er toe dat het maatschappelijk optimale productieniveau hoger is dan het marktevenwicht.

• Soms kan het probleem van externaliteiten privaat worden opgelost..

• Het Coase Theorema stelt dat, indien private partijen vrij en kosteloos kunnen onderhandelen over de toewijzing van productiemiddelen, ze het probleem van externaliteiten onder elkaar kunnen oplossen zodat een efficiënte toewijzing van middelen bereikt wordt.

• Indien private partijen er niet in slagen zelf de externaliteiten adequaat op te lossen, dan is er een rol voor de overheid.

• De overheid kan ofwel reguleren ofwel de externaliteit internaliseren door Pigouviaanse belastingen of door het vastleggen van emissierechten.

• Verhandelbare emissierechten zorgen voor een bijkomende welvaartswinst

44

COLLECTIEVE GOEDEREN EN GEMEENSCHAPPELIJKE MIDDELENTHE BEST THINGS IN LIFE ARE FREE

Gratis goederen vormen een uitdaging voor economische analyse. De meeste goederen in onze economie worden via markten toegewezen. Maar hoe worden goederen toegewezen die gratis beschikbaar zijn? Als een goed geen prijs heeft, dan zal de markt het niet produceren in de

maatschappelijk optimale hoeveelheid. In dergelijke gevallen kan overheidsbeleid potentieel de marktfaling verhelpen en de

economische welvaart verhogen.

DE VERSCHILLENDE SOORTEN GOEDEREN

Je kunt de verschillende soorten goederen in de economie indelen in groepen op basis van twee eigenschappen:

o Is het goed exclusief?o Is het goed rivaliserend (rivaal)?

exclusiviteit verwijst naar de eigenschap dat men iemand kan verhinderen het goed te gebruiken

rivaliteit verwijst naar de eigenschap dat het gebruik van enen het gebruik van de andere niet vermindert.

Private goedereno Zijn zowel exclusief als rivaliserend

Collectieve of publieke goedereno Zijn niet exclusief en niet rivaliserend

45

Gemeenschappelijke middeleno Zijn rivaliserend maar niet exclusief

Natuurlijke monopolieso Zijn exclusief maar niet rivaliserend

PUBLIEKE GOEDEREN

Een free-rider (vrijbuiter) is iemand die van de baten van een goed genit, zonder er voor te betalen.

o Aangezien niemand kan uitgesloten worden van de baten van een collectief goed, is het mogelijk dat sommigen niet betalen voor het goed in de hoop dat anderen dat wel zullen doen.

o Dit free-rider probleem verhindert dat collectieve goederen kunnen aangeboden worden via private markten, want de financiering wordt niet gevonden.

OPLOSSINGEN VOOR HET FREE-RIDER PROBLEEM

Oplossingen voor het free-rider probleemo De overheid kan beslissen het collectieve goed aan te bieden indien de totale

baten de totale kosten overstijgen.o De overheid kan eenieders welvaart verhogen door het goed aan te bieden en

er voor te betalen met belastingsinkomsten.

ENKELE BELANGRIJKE COLLECTIEVE GOEDEREN

Nationale defensie Fundamenteeel onderzoek Armoedebestrijding Vuurtorens Binnenlandse veiligheid Justitie

DE MOEILIJKE OPGAVE VAN EEN KOSTEN-BATENANALYSE

Kosten-batenanalyse verwijst naar een studie die de maatschappelijke kosten en baten van een bepaald project met elkaar vergelijkt.

Idealiter beslissen we een collectief goed te voorzien indien de totale baten voor iederen die het goed gebruikt groter zijn dan de totale maatschappelijke kosten om het goed te voorzien en te onderhouden.

Een kosten-batenanalyse moet dus een inschatting maken van de totale baten en de totale kosten voor de hele maatschappij.

o Maar er zijn geen prijzen om de maatschappelijke baten en kosten van een goed in te schatten.

46

o De waarde van een mensenleven, de waarde van consumententijd, de waarde van esthetica, de waarde van biodiversiteit zijn moeilijk in te schatten.

o De kosten zijn niet altijd duidelijk en omvatten soms ook externe kosten (denk aan lange wapper).

GEMEENSCHAPPELIJK MIDDELEN

Gemeenschappelijke middelen zijn, net als collectieve goederen, niet exclusief. Iedereen die dat wenst kan ze zomaar gratis gebruiken.

Gemeenschappelijke middelen zijn, net als private goederen, rivaliserend omdat het bruik van de ene het gebruik van de andere verhindert of vermindert.

TRAGEDY OF THE COMMONS

De tragedy of the commons illustreert waarom gemeenschappelijke middelen zwaarder gebruikt worden dan maatschappelijk wenselijk.

o Gemeenschappelijke middelen lijden onder overmatig gebruik en uitputting, omdat niemand moet betalen voor hun gebruik.

o Dit is gelijkaardig aan een negatieve externaliteit.o Gebruikers negeren de kost die hun overmatig gebruik toebrengt aan de

ander gebruikers en gebruiken daarom te veel.

ENKEL BELANGRIJKE VOORBEELDEN VAN GEMEENSCHAPPELIJKE MIDDELEN

Propere water en lucht Drukke wegen Vis, walvissen en andere wilde dieren

CONCLUSIE: HET BELANG VAN PRIVATE EIGENDOMSRECHTEN

De markt is niet in staat om de middelen efficiënt toe te wijzen indien er geen degelijke private eigendomsrechten zijn.

Eigendomsrechten betekenen dat een waardevol object een eigenaar heeft met wettelijke controlerechten over het goed.

Eigendomsrechten maken niet exclusieve goederen exclusief. Wanneer de afwezigheid van eigendomsrechten een marktfaling veroorzaakt, dan

kan de overheid het probleem misschien oplossen.o Door het collectieve goed zelf te voorzien (vb lucht- of

waterzuiveringsinstallaties)o Door private eigendomsrechten te creëren (bv emissierechten en visrechten)

47

SAMENVATTING

• Goederen verschillen in hun exclusiviteit en rivaliteit.

• Een goed is exclusief wanneer het mogelijk is iemand uit te sluiten van het gebruik.

• Een goed is rivaliserend wanneer het gebruik van de ene persoon het gebruik van de andere persoon vermindert of verhindert.

• Collectieve goederen zijn niet rivaliserend en niet exclusief.

• Omdat mensen niet kunnen uitgesloten worden van het gebruik, hebben ze een prikkel om niet te betalen wanneer het collectief goed wordt aangeboden op een private markt (free-riders of vrijbuiters).

• Overheden bieden collectiever goederen aan en beslissen over de aangeboden hoeveelheid op basis van kosten-batenanalyse.

• Gemeenschappelijke middelen zijn rivaliserend maar niet exclusief.

• Omdat mensen niet betalen voor hun gebruik van de gemeenschappelijke middelen hebben ze de neiging om gemeenschappelijk middelen overmatig te gebruiken.

• Overheden proberen het gebruik van gemeenschappelijke middelen te beperken.

48

PRODUCTIEKOSTENDE MARKTKRACHTEN VAN VRAAG EN AANBOD

Vraag en aanbod zijn de twee woorden die economen het meest gebruiken. Vraag en aanbod zijn de krachten die markteconomieën laten werken. Moderne microeconomie gaat over vraag, aanbod en marktevenwicht.

WAT ZIJN DE KOSTEN?

Volgens de Wet van het Aanbod geldt:o Bedrijven willen een grotere hoeveelheid goederen produceren en verkopen

als de prijs hoger ligt.o Dit leidt tot een stijgende aanbodcurve.

De doelstelling van het bedrijfo Assumptie: het economische objectief van een bedrijf is maximale winst te

realiseren

TOTALE OPBRENGSTEN, TOTALE KOSTEN EN WINST

Totale opbrengsteno De totale inkomsten uit verkopen va het geproduceerde product of dienst.

Totale kosteno De marktwaarde van de middelen (inputs) die het bedrijf gebruikt bij de

productie. Winst

o Totale opbrengsten min totale kosten.

49

KOSTEN ALS OPPORTUNITEITSKOSTEN

De productiekosten van het bedrijf omvatten alle opportuniteitskosten die het bedrijf maakt om haar goederen en diensten te produceren.

De productiekosten van een bedrijf omvatten zowel de expliciete als de impliciete kosten.

o Expliciete kosten zijn kosten voor inputs die directe uitgaven van het bedrijf vereisen.

o Impliciete kosten zijn kosten voor inputs die geen dierecte uitgaven van het bedrijf vereisen.

ECONOMISCHE WINST VERSUS BOEKHOUDKUNDIGE WINST

Economen meten de economische winst van een bedrijf als de totale opbrengsten min de totale kosten, inclusief expliciete en impliciete kosten.

Boekhouders meten de boekhoudkundige winst als de totale opbrengsten min de expliciete kosten.

PRODUCTIE EN KOSTEN

DE PRODUCTIE FUNCTIE

De productiefunctie weerspiegelt de relatie tussen de gebruikte hoeveelheid input en de hoeveelheid output in de productie van een bepaald goed.

Het marginaal product van elke input in het productieproces is de verhoging van de output die het gevolg is van de inzet van een bijkomende eenheid van deze input.

In wiskundige termen: de eerste afgeleide van de productiefunctie naar de specifieke input

De wet van afnemende marginale productie: eigenschap waarbij het marginale product van een input afneemt, naarmate de hoeveelheid input stijgt.

o Voorbeeld: Naarmate een bedrijf meer werknemers aanneemt, zal elke bijkomende werknemer minder bijkomende productie bijdragen, omdat het becrijf een beperkte hoeveelheid apparatuur en uitrusting heeft.

Verminderd marginaal producto De helling van de productiefunctie op elk punt meet het marginale product

van een input, in dit geval een werknemer.o Wiskundig gezien: de helling op elk punt is de eerste afgeleide.o Wanneer het marginale product afneemt, wordt de productiefunctie vlakker

VAN DE PRODUCTIEFUNCTIE NAAR DE TOTALE KOSTEN CURVE

50

De relatie tussen de productiehoeveelheid en de kosten wordt bepaald door de marginale productiviteit en de prijzen.

De totale kosten curve is een grafische voorstelling van deze relatie.

VERSCHILLENDE MANIEREN OM KOSTEN TE METEN

VASTE EN VARIABELE KOSTEN

Productiekosten kan men onderverdelen in vaste kosten en variabele kosteno Vaste kosten zijn kosten die niet variëren met de productiehoeveelheid.o Variabele kosten zijn kosten die wel variëren met de productiehoeveelheid.

Totale kosteno Totale vaste of constante kosten (TCK)o Totale variabele kosten (TVK)o Totale kosten (TK)o TK=TCK+TVK

Gemiddelde kosteno Gemiddelde kosten worden berekend door de totale kosten te delen door de

geproduceerde hoeveelheid output.o De gemiddelde kost is dus de kost per eenheid van het product. o Gemiddelde vasten kosten (GCK) CK/Ho Gemiddelde variabele kosten (GVK) VK/Ho Gemiddelde totale kosten (GTK) TK/Ho GTK=GCK+GVK

Marginale kosteno De marginale kost (MK) meet de toename van de totale kost die het gevolg is

van een toename van de productie met 1 eenheid.o De marginale kost beantwoordt de volgende vraag: “Hoe veel kost het extra

om 1 extra eenheid te produceren?”o Wiskundig gezien is dat de eerste afgeleide van totale kosten naar de

productiehoeveelheid. o MC= change in total cost/change in quantity

DE VORM VAN KOSTENCURVES

Marginale kosten nemen toe wanneer de geproduceerde hoeveelheid stijgt.o Dit weerspiegelt gewoon de eigenschap van het afnemende marginale

product. Gemiddelde totale kostencurve heeft U-vorm.

51

Bij erg lage output is de gemiddelde totale kost hoog omdat de vaste kost slechts over weinig geproduceerde eenheden kan gespreid worden.

De gemiddelde kosten dalen bij toenemende output, omdat de vaste kosten gespreid worden.

De gemiddelde totale kosten beginnen uiteindelijk weer te stijgen door de toenemende variabele kosten.

De bodem van de U-vormige GTK curve duidt de productiehoeveelheid aan die de gemiddelde kosten minimaliseert.

Deze productiehoeveelheid wordt soms ook de efficiënte schaal van het bedrijf genoemd.

Verband tussen de marginale kosten en de gemiddelde totale kosteno Indien marginale kost <gemiddelde totale kosten, dan is de gemiddelde totale

kost aan het dalen.o Indien marginale kost > gemiddelde totale kosten, dan is de gemiddelde

totale kost aan het stijgen.o Dus de marginale kosten snijden de gemiddelde totale kosten in het

minimum, of met andere woorden bij de efficiënte schaal.

TYPISCHE KOSTEN CURVES

3 belangrijke eigenschappen van kostencurveso Marginale kosten zullen uiteindelijk toenemen met de productiehoeveelheid.o Gemiddelde totale kosten curve heeft U-vormo Marginale kosten snijden de gemiddelde totale kosten in het minimum van de

gemiddelde kosten.

KOSTEN OP KORTE EN LANGE TERMIJN

Voor de meeste bedrijven hangt het verschil tussen variabele en vast kosten af van de tijdshorizon.

o Op korte termijn zijn sommige kosten vast.o Op lange termijn zijn ook de vaste kosten variabel.

Omdat veel kosten op korte termijn vast, maar op lange termijn variabel zijn, is er een verschil tussen korte en lange termijn kosten curves.

SCHAALEFFECTEN

Positieve schaaleffecten (schaaleconomieën) verwijzen naar de eigenschap dat de lange termijn gemiddelde kost daalt indien de productiehoeveelheid toeneemt.

Negatieve schaaleffecten (schaaleconomieën) verwijzen naar de eigenschap dat de lange termijn gemiddelde kost stijgt indien de productiehoeveelheid toeneemt.

Constante schaalopbrengsten is de eigenschap dat de lange termijn gemiddelde kost niet wijzigt met de productiehoeveelheid.

52

BEDRIJVEN IN COMPETITIEVE MARKTENWAT IS EEN COMPETITIEVE MARKT?

Een perfect competitieve markt heeft de volgende eigenschappen ( dit is een concept, bestaat niet echt)

o Er zijn veel kopers en verkopers in de markt.o De aangeboden goederen zij vergelijkbaar of identiek (homogene goederen).o Bedrijven kunnen vrij toetreden of uittreden. (door vaste kosten verdwijnen

bedrijven niet) Bijgevolg leidt een perfect competitieve markt tot de volgende uitkomsten:

o De acties van een enkele koper of verkoper hebben een verwaarloosbaar effect op de prijs.

o Elke koper en verkoper moet de gegeven marktprijs daarom aanvaarden.o Iedereen is dus een prijsnemer.

DE TOTALE OPBRENGSTEN VAN EEN COMPETITIEF BEDRIJF

De totale opbrengst van een bedrijf is gelijk aan de verkoopprijs x verkochte hoeveelheid. TO= (PxH)

De totale opbrengst is dus proportioneel aan de productiehoeveelheid.

DE GEMIDDELDE OPBRENGST VAN EEN COMPETITIEF BEDRIJF

De gemiddelde opbrengst duidt aan welke opbrengst het bedrijf typisch ontvangt per verkochte eenheid.

De gemiddelde opbrengst is de totale opbrengst gedeeld door de verkochte hoeveelheid.

In perfecte competitie is de gemiddelde opbrengst gelijk aan de prijs van het goed.

53

DE MARGINALE OPBRENGST

De marginale opbrengst is de wijziging in de totale opbrengst tengevolge van de verkoop van een bijkomende eenheid.

Voor competitieve bedrijven is de marginale opbrengst gelijk aan de prijs.

WINSTMAXIMALISATIE EN HET AANBOD VAN HET COMPETITIEVE BEDRIJF

Het doel van het competitieve bedrijf is winstmaximalisatie. Dit betekent dat het bedrijf die hoeveelheid wil produceren die het verschil tussen

totale opbrengsten en totale kosten maximaliseert.

DE BESLISSING TOT TIJDELIJKE SLUITING VERSUS EXIT

Een tijdelijke sluiting verwijst naar een korte termijn beslissing om niet te produceren gedurende een bepaalde periode, omwille van de heersende marktomstandigheden.

Uitrede (exit) verwijst naar een lange termijn beslissing om de markt te verlaten.

DE KORTE TERMIJN BESLISSING TOT TIJDELIJKE SLUITING

Een bedrijf houdt rekening met haar sunk costs wanneer ze besluit de markt te verlaten (exit), maar negeert deze kosten wannneer ze beslist om tijdelijk te sluiten.

o Sunk costs zijn kosten die al uitgegeven zijn en die niet meer kunnen gerecupereerd worden bij exit.

Het bedrijf zal tot tijdelijke sluiting overgaan als de opbrengsten van haar productie onder het niveau van de variabele productiekosten dalen.

Interpretatie: de prijs volstaat zelfs niet om de lonen te betalen, laat staan om de investeringen terug te verdienen.

Het deel van de marginale kosten curve boven de gemiddelde variabele kosten is de korte termijn aanbod curve van een competitief bedrijf.

DE LANGE TERMIJN BESLISSING OM TOE TE TREDEN OF UIT TE TREDEN

Op lange termijn zal het bedrijf uittreden indien de opbrengsten van de productie lager zijn dan de totale kosten.

Op lange termijn moet ook de vaste kost terug verdiend worden. Omgekeerd zal een bedrijf toetreden tot een bepaalde industrie of sector wanneer

een dergelijke actie winstgevend is.

DE AANBODCURVE IN EEN COMPETITIEVE MARKT

Korte termijn aanbodcurveo Het gedeelte van de marginale kostencurve dat boven het minimum van de

gemiddelde variabele kosten ligt. Lange termijn aanbodcurve

54

o Het gedeelte van de marginale kostencurve dat boven het minimum van de gemiddelde totale kostencurve ligt.

Het marktaanbod is gelijk aan de som van de aangeboden hoeveelheden door de individuele bedrijven in de markt.

DE KORTE TERMIJN: MARKTAANBOD MET EEN VAST AANTAL AANBIEDERS

Bij gelijk welke prijs produceert elk bedrijf die hoeveelheid waarbij marginale kost gelijk is aan de marginale opbrengst.

Bij volgekomen concurrentie is dat de prijs. Het marktaanbod weerspiegelt dus de marginale kostencurves van de individuele

bedrijven.

DE LANGE TERMIJN: MARKTAANBOD MET TOETREDING EN UITTREDING

Bedrijven zullen toetreden tot de lange termijn winst tot nul wordt gedreven. Op lange termijn is de prijs gelijk aan het minimus van de gemiddelde totale kost. De lange termijn curve van het marktaanbod is horizontaal bij exact deze prijs.

DE LANGE TERMIJN: MARKTAANBOD MET TOETREDING EN MARKTVERLATERS

Het proces van toetreding en marktverlating eindigt wanneer de prijs gelijk wordt aan de gemiddelde totale kosten.

Bij het einde van dit proces maken de overblijvende bedrijven geen economische winst (overwinst) meer.

In het lange termijn evenwicht werken bedrijven dus op hun efficiënte schaal.

WAAROM VERLATEN COMPETITIEVE BEDRIJVEN DE SECTOR NIET WANNEER ZE GEEN WINST MAKEN?

Winst is gelijk aan totale opbrengsten min de totale kosten, maar de totale kosten omvatten alle opportuniteitskosten van het bedrijf.

Remind verschil economische winst en boekhoudkundige winst. In het nulwinstevenwicht wordt het bedrijf dus afdoende gecompenseerd voor het

geld en de tijd die de eigenaars besteden aan het bedrijf.

EEN VERSCHUIVING VAN DE VRAAG OP KORTE EN LANGE TERMIJN.

Een verschuiving van de vraag leidt op korte termijn tot een hogere prijs en een hoger hoeveelheid.

Bedrijven maken economische winst omdat hun prijs boven de gemiddelde totale kost uitstijgt.

REDENEN WAAROM DE LANGE TERMIJN AANBOD CURVE TOCH ZOU KUNNEN STIJGEN.

Bepaalde hulpmiddelen of grondstoffen die nodig zijn voor de productie zijn maar in beperkte hoeveelheden beschikbaar.

55

Bedrijven kunnen verschillende kostenstructuren hebben. Het marginale bedrijf is het eerste bedrijf dat de markt zou verlaten als de prijs iets

lager zou liggen.

SAMENVATTING

• Aangezien een competitief een prijsnemer is, zijn haar inkomsten proportioneel aan de productiehoeveelheid.

• De prijs van een goed is dan gelijk aan de marginale opbrengst en ook aan de gemiddelde opbrengst.

• Om de winst te maximaliseren, kiest een bedrijf voor die productiehoeveelheid waarbij de marginale opbrengst gelijk wordt aan de marginale kost.

• Dit is tevens de hoeveelheid waarbij de prijs gelijk is aan de marginale kost.

• Daarom is de marginale kosten curve van het bedrijf ook haar aanbodcurve.

• Op korte termijn, wanneer een bedrijf haar vaste kosten niet kan recupereren, zal een bedrijf tijdelijk sluiten als de prijs lager wordt dan de gemiddelde variabele kost (Mittal steel in Gent)

• Op lange termijn, wanneer zowel haar vaste als haar variabele kosten moet terugverdienen, zal het bedrijf de markt verlaten als de prijs lager wordt dan de gemiddelde totale kosten.

• In een competitieve markt met vrije toetreding en uittreding, worden de winsten op lange termijn tot nul gedreven en produceren alle bedrijven op hun efficiënte schaal.

• Het effect van een vraagverschuiving hangt af van de tijdshorizon.

• Op lange termijn zal het aantal bedrijven zich aanpassen en de markt opnieuw naar het nulwinstevenwicht drijven.

56

MONOPOLIE Een competitief bedrijf is een prijsnemer, maar een monopolist is een prijszetter. Een bedrijf wordt beschouwd als een monopolie als…

o Het de enige verkoper is van haar product.o Het product geen dichte subsituten heeft.

WAAROM ONSTSTAAN MONOPOLIES?

Toetredingsbarrières zijn de fundamentele oorzaak van monopolie.o Eigendom van een belangrijke hulpbron.o De overheid heeft een bedrijf het exclusieve recht om een goed of dienst te

produceren.o De aard van de productiekosten maken een enkele producent efficiënter dan

een groot aantal bedrijven.

MONOPOLIES OVER HULPBRONNEN

Hoewel de exclusieve eigendom van een belangrijke hulpbron een mogelijke bron van monopolies is, komt dit niet zo veel voor.

o Een zeldzaam aardmetaal.o Bronwater (Spa, Chaudfontaine,…)

DOOR DE OVERHEID GECREËERDE MONOPOLIES

Overheden kunnen een enkel bedrijf het exclusieve recht te geven een bepaald goed in een bepaalde markt te verkopen.

Toetreding van concurrenten wordt dus verboden door de overheid. (niet altijd om goede redenen)

o Patenten en auteursrechten zijn voorbeelden van hoe de overheid een monopolie creëert om het algemeen belang te dienen.

o Dikwijls genationaliseerde natuurlijke monopolies.

57

NATUURLIJKE MONOPOLIES

Een bepaalde sector vormt een natuurlijke monopolie wanneer een enkel bedrijf een goed of dienst aan de hele markt kan aanbieden tegen een kost die lager ligt dan die van twee of meer bedrijven.

o Netwerkindustrieëno Besturingssoftware

Dit kan veranderen door technologische innovatieso Denk bijvoorbeeld aan vaste telefonieo Eerst een genationaliseerd overheidsmonopolie (RTT)o Daarna privatisering als Belgacom, onder druk van mobilofonnie en telefonie

via TV kabel (telenet)o Nu proximus

Een natuurlijk monopolie ontstaat wanneer er positieve schaaleconomieën zijn over het hele relevante bereik van de productie.

o De gemiddelde kosten dalen naarmate de schaal toeneemt, zonder ooit toe te nemen.

De grootste producent is dus ook de goedkoopste. Waardoor er bij volkomen concurrentie uiteindelijk slechts een speler overblijft: de

natuurlijke monopolist.

DE PRODUCTIE-EN PRIJSBESLISSING VAN MONOPOLIES

Competitief bedrijfo Een van de vele producenteno Wordt geconfronteerd met een horizontale vraagcurveo Is prijsnemero Kan de omzet niet veranderen door de prijs te veranderen

Monopolieo Is de enige producento Wordt geconfronteerd met een dalende vraagcurveo Is prijszettero Kan de prijs veranderen om de omzet te veranderen

MARGINALE OPBRENGSTEN VAN DE MONOPOLIST

De marginale opbrengst van een monopolist is altijd minder dan de prijs van het goed.

o De vraagcurve verloopt immers dalend.o Wanneer de monopolist zijn prijs verlaagt om een bijkomende eenheid te

verkopen, dan heeft dat twee effecten op de totale opbrengsten Het output effect-hogere verkochte hoeveelheid.

58

Het prijs effect-lagere prijs voor alle verkochte producten (niet alleen voor het marginaal verkochte product).

WINSTMAXIMALISATIE

Een monopolist maximaliseert de winst door die hoeveelheid te produceren waarbij de marginale opbrengst gelijk is aan de marginale kost.

Daarna zal de monopolist aan de hand van de vraagcurve de prijs bepalen die overeenkomt met die winst maximaliserende hoeveelheid.

WINSTMAXIMALISATIE BIJ COMPETITIE EN MONOPOLIE

Laat ons monopolie en competitie vergelijkieno Voor een bedrijf is perfecte competitie is de prijs gelijk aan de marginale kosto Voor een monopolie is de prijs hoger dan de marginale kost.

DE ECONOMISCHE WINST VAN DE MONOPOLIST

We winst is gelijk aan de totale opbrengsten min de totale kosten. De monopolist zal economische winst boeken zolang de prijs groter is dan de

gemiddelde totale kosten.

DE WELVAARTSKOST VAN MONOPOLIE

In tegenstelling tot competitieve bedrijven, vraagt een monopolist een prijs die hoger is dan de marginale kost.

Vanuit het standpunt van de consumenten, maakt deze hogere prijs het monopolie onwenselijk.

Vanuit het standpunt van de eigenaars van het monopolie echter, is deze hogere prijs net erg wenselijk.

HET DEADWEIGHT LOSS

Omdat de monopolist een prijs zet die hoger is dan de marginale kost, zorgt hij voor een wig tussen de bereidheid tot betalen en de kost voor de producent.

o Deze wig (de mark-up) zorgt ervoor dat de verkochte hoeveelheid lager is dan sociaal wenselijk.

Het deadweight loss veroorzaakt door een monopolie is vergelijkbaar met het deadweight loss dat veroorzaakt wordt door een belasting.

Het verschil tussen de twee is dat de monopoliewinst naar een privaat bedrijf gaat, terwijl belastingen naar het publieke goed gaan.

MONOPOLIEBELEID

De overheid reageert op monopolies op een van de volgende vier manieren.

59

o De gemonopoliseerde sector competitiever maken. (roaming wordt afgeschaft/ betalingsverkeer: Europeon payments union , tarieven om overschrijving te doen van of naar buitenland afgeschaft)

o Het gedrag van monopolisten reguleren. (elektriciteit vroeger 1 bedrijf, nu allemaal verschillende bedrijven/ bij het spoor infrabel en nmbs)

o Private monopolies omzetten in publieke monopolies door nationalisaties. (gebeurt heel veel, nmbs voor persoonsvervoer)

o Helemaal niets doen. (aantal specifieke sectoren zoals ping pong en biljart hebben maar 3 tal bedrijven omdat ze een kleine markt hebben.)

VERHOGEN VAN DE CONCURRENTIE DOOR ANTIMONOPOLIEWETGEVING

Antimonopoliewetgeving is een reeks wetten en reguleringen die de monopoliemacht inperken.

In Europa,o Artikel 101 verbiedt akkoorden tussen twee of meer marktoperatoren die de

concurrentie die de concurrentie beperken Bijvoorbeeld een prijskartel of hoeveelheidskartel

o Artikel 102 verbiedt bedrijven met dominante marktpositie daarvan misbruik te maken

Bijvoorbeeld de google zoekmachine? Deze wetgeving geeft de overheid een heel arsenaal om competitie te bevorderen.

o De overheid kan fusies en overnames verbieden of toelaten. (facebook neemt whats app over)

o De overheid kan bedrijven splitsen (Windows en Explorer)o De overheid verbiedt bepaalde handelingen die de markt minder competitief

maken (kartel)o De overheid kan overtreders zware boetes opleggeno De overheid kan staatssteun aan banden leggen. (dikwijls is staatssteun het

omgekeerde, als het ene bedrijf staatssteun krijgt en het andere bedrijf niet, banken die staatssteun kregen moeten in ruil hervormen/nationaliseren)

o Zie DG competition

REGULERING

De overheid kan de prijzen reguleren die het monopolie aanrekent.o De toewijzing van middelen zal efficiënt zijn wanneer de prijs gelijk wordt

gesteld aan de marginale kost.o Maar bij natuurlijke monopolies is dat onmogelijk omdat er dan verlies wordt

geleden door de monopolist. In de praktijk laten de regulatoren de monopolisten toe een deel van de voordelen

door de lagere kosten te houden in de vorm van economische winst. Dit vereist dat de gereguleerde prijs hoger is dan de marginale kosten.

60

Case study: nucleaire centrales en de befaamde nucleaire rente.

OVERHEIDSEIGENDOM

In plaats van een privaat natuurlijk monopolie te reguleren kan de overheid ook zelf het monopolie uitbaten.

Voorbeeldeno Post (maar nu Bpost)o Spoor (nog steeds NMBS)o Vroeger ook telefonie (RTT, nu Belgacom)

Technologie speelt hier een belangrijke rol (ideologie ook)

HELEMAAL NIETS DOEN

De overheid kan er voor kiezen niets te doen wanneer de marktfaling relatief klein is in vergelijking met de imperfecties van overheidbeleid.

PRIJSDISCRIMINATIE

Prijsdiscriminatie: praktijk waarbij hetzelfde goed tegen andere prijzen aan andere kopers wordt verkocht, hoewel de productiekosten voor de twee kopers dezelfde zijn.

o Vraag op het vliegtuig een wat je buur betaald heeft.o Krijgt iedereen dezelfde bonnetjes van de Colruyt?

Prijsdiscriminatie is onmogelijk indien er volkomen competitie is, aangezien er dan altijd bedrijven zijn die aan de marktprijs verkopen.

Om te discrimineren is dus een zekere marktmacht nodig. Perfecte Prijs discriminatie

o Situatie waarbij de verkoper de exacte bereidheid tot betalen van elke klan kent en haar/hem precies zoveel laat betalen als zij/hij bereid is te betalen.

Twee belangrijke effecten van prijsdiscriminatie door een monopolist:o Het kan de winst van de monopolist verhogen.o Het kan de deadweight losses verminderen.

Voorbeelden van prijsdiscriminatieo Kortingsbonnen (wie reageert op prijswijzigingen die krijgt bonnetjes,

individuele modelering van de consument)o Vliegticket (goedkoper om terug te komen op zaterdag dan op vrijdag

(zakenman))o Hoeveelheidskortingen

CONCLUSIE: HET BELANG VAN MONOPOLIE

Hoe belangrijk zijn de problemen in verband met monopolies?o Monopoliemacht is vrij gewoon.

61

o De meeste bedrijven hebben enige controle over hun prijzen omdat hun producten gedifferentieerd zijn.

o Bedrijven met substantiële monopoliemacht zijn zeldzaam.o Slechts weinig goederen zijn echt uniek.

HET INKOMEN VAN EEN LAND BEREKENEN

Micro-economieo Micro-economie bestudeert hoe individuele gezinnen en bedrijven

beslissingen nemen en met elkaar interageren op markten. Macro-economie

o Macro-economie bestudeert de economie in haar totaliteit.o Het doel is de economische veranderingen te verklaren die tegelijkertijd vele

gezinnen, bedrijven en markten beïnvloeden. Macro-economen richten zich op vragen als

o Waarom is het gemiddelde inkomen hoger in sommige landen dan in andere landen (groei)?

o Waarom stijgen prijzen snel in het ene land en zijn ze stabiel in het andere land (inflatie)?

o Waarom stijgen productie en tewerkstelling in het ene jaar en dalen ze in het ander jaar (conjuctuur)?

INKOMENS EN BESTEDINGEN IN EEN ECONOMIE

Wanneer we beoordelen of een economie het goed of slecht doet, ligt het voor de hand om te kijken naar de som van alle inkomens die in die economie verdiend worden.

Voor de totale economie moeten de inkomens wel gelijk zijn aan de bestedingen omdat:

o Elke transactie een koper en verkoper heeft.o Elke bestede euro door een koper vormt ook een inkomen voor een verkoper.

HET BRUTO BINNENLANDS PRODUCT

Het bruto binnenland product (BBP) is een maatstaaf van inkomen en de bestedingen in een economie.

Het is de totale marktwaarde van alle finale goederen en diensten die worden geproduceerd in een bepaald land in een bepaalde periode.

Deze logica is gebaseerd op het idee van de economische kringloop.

62

BBP is de totale markt waarde…o Productie wordt gewaardeerd aan marktprijzen

…van alle finale…o Het BBP telt alleen de waarde van de finale goederen, niet van de

intermediaire goederen (elke waarde wordt zo maar één keer geteld). … goederen en diensten…

o Het bevat zowel de tastbare goederen (voedsel, kledij, wapens, Ipads) als ontastbare diensten (schoonmaken, kappersbezoek, doctorvisite)

… geproduceerd…o Het BBP omvat alleen de huidige productie, niet de productie van het

verleden. … In een bepaald land….

o Het BBP meet de waarde van de productie binnen de geografische grenzen van een land.

… In een bepaalde perdiode.o Het BBP meet de waarde van de productie in een bepaald tijdsinterval,

meestal een kwartaal (3 maanden) of een jaar.

DE ONDERDELEN VAN HET BBP

Het BBP omvat alle goederen en diensten die worden geproduceerd en verkocht op een legale manier.

Wat zit er dus niet in het BBP?o Het BBP sluit alle producten en diensten die in het gezin geproduceerd en

geconsumeerd worden en die dus nooit op de markt worden verhandeld.o Het BBP sluit alle vrijwilligerswerk uit.o Het BBP sluit ook alle illegale transacties uit, zoals zwartwerk, illegale drugs of

misdaad. BBP is som van alle toegevoegde waardes. BBP is som van alle inkomens BBP is de som van alle bestedingen:

o Consumptie (C)o Investeringen (I)o Overheidsbestedingen (G)o Netto export (NX)

Y=C+I+G+NX In de les maken we de link met de bestedingsmultiplicator Consumptie (C)

o De aankopen van de gezinnen voor goederen en diensten, met uitzondering van de aankopen van nieuwe huizen.

Investeringen (I)o De bestedingen voor kapitaalgoederen, voorraden en bouwwerken.

63

o Alle aankopen van goederen die worden gedaan om in de toekomst nog meer goederen en diensten te kunnen produceren.

Overheidsbestedingen (G)o De aankopen van goederen en diensten door lokale, gewestelijke of nationale

overheden.o Omvatten geen overdracht-of transferbetalingen omdat die niet gebeuren in

ruil voor een nu geproduceerde goed of dienst (vb uitkering voor werkloosheid of ziekte)

Netto Exprot (NX)o Export minus import

REËEL VERSUS NOMINAAL BBP

Nominaal BBP waardeert de productie van goederen en diensten aan huidige prijzen. Reëel BBP waardeert de productie van goederen en diensten aan constante prijzen. Een accuraat beeld van de economie vereist dat we het nominale BBP delen door de

BBP deflator, om zo te komen tot het reële BBP. Want de groei van het nominale BBP weerspiegelt ook inflatie.

DE BBP DEFLATOR

De BBP deflator is een maatstaf van het prijsniveau, berekend als nominaal GDP gedeeld door real GDP maal 100.

De deflator vertelt ons elk gedeelte van het nominale BBP toewijsbaar is aan een prijsstijging in plaats van een stijging van de geproduceerde hoeveelheden.

DE BELGISCHE GEZONDHEIDSINDEX

Maatstaf van toename van consumptieprijzen Gebruikt voor indexatie van lonen

BBP EN ECONOMISCHE WELVAART

Het BBP is de best beschikbare maatstaf van economische welvaart in een maatschappij.

Het BBP per persoon (per capita) geeft on het gemiddelde inkomen en besteding per persoon in die economie.

Een hoger BBP per capita duidt op een hoger levensstandaard, maar niet op meer geluk, een hogere levenskwaliteit of welzijn.

BBP EN WELZIJN

Sommige zaken die bijdragen aan het welzijn zitten niet in het BBP;o De waarde van vrije tijdo De waarde van een schoon milieu

64

o De waarde van alle activiteiten die plaatsvinden buiten de markt, zoals niet monetaire waarde van ouder-kind tijd of van vrijwilligerswerk

o De gemiddelde gezondheid of levensverwachtingo De inkomensverdeling

HET MONETAIRE SYSTEEMDE BETEKENIS VAN GELD

Waardoor is geld iets waard: geloof/vertrouwen, afspraak, uniek, andere dekking

Wie: overheid, centrale bank ECB, bitcoin privaat, IMF, banken

Geld is de som van activa in een economie die mensen regelmatig gebruken om geoderen of diensten te kopen van andere mensen.

Het is een grotendeels immaterieel recht op een toekomstige aankoop, bijgehouden op een computer bij een bank.

DE FUNCTIES VAN GELD

Geld heeft drie functies in de economieo Ruilmiddelo Rekeneenheido Spaarmiddel

Liquiditeit is het gemak waarmee een bepaald actief kan omgezet worden in het ruilmiddel van een bepaalde economie.

SOORTEN GELD

Goederengeld of commodity geld heeft de vorm van een goed met een intrinsieke waarde.

o Voorbeelden: goud, zilver, sigaretten, edelstenen Tekengeld of fiat geld wordt als geld gebruikt omwille van een overheidsbeslissing

o Het heeft geen intrinsieke waardeo Voorbeelden: munten, bankbiljetten, geld op lopende rekeningen

(onmiddellijke opvraagbare tegoeden.)

HET CENTRALE BANK SYSTEEM

Federal reserve (Fed) : centrale bank van VS.o De Fed werd opgericht in 1914 na een reeks bankfalingen het congres ervan

overtuigden dat de VS een centrale bank nodig hadden op de gezondheid van het banksysteem te verzekeren.

De Europese Centrale Bank (ECB) is de centrale bank van de Eurozone.o Is pas opgericht bij de oprichting van de Euro

65

o Doelstelling van de ECB: inflatie lager dan maar zo dicht mogelijk tegen 2 %

FUNCTIES VAN CENTRALE BANKEN

Functioneren als een bank der bankeno Leningen en liquiditeit verschaffen aan bankeno Een ontlener van laatste toevlucht zijn voor banken

Het voeren van het monetair beleido Conventioneel: door middel van controle over de geldhoeveelheid de rente

beïnvloedeno Niet conventioneel: door de rente direct zetten tegen die rente alle geldvraag

te voldoen o Quantitatieve easing: door het opkopen van activa de activaprijzen en

liquiditeit van de banken verhogen en de rente verlagen (kwantitatieve verruiming of versoepeling)

BANKEN EN HET GELDAANBOD

Banken hebben invloed op de hoeveelheid opvraagbare deposito’s en het geldaanbod in een economie

Reserves zijn deposito’s die banken hebben ontvangen, maar niet uitgeleend. In een banksysteem met beperkte dekking houden banken slechts een fractie van

hun deposito’s als reserve aan en lenen ze de rest uit. De …

GIRALE GELDCREATIE

Wanneer een bank geld uitleent, dan vergroot de geldhoeveelheid.o De fractie van de totale deposito’s die banken moeten aanhouden als

reserves, noemen we de reserve ratio.o Een deel van de reserves wordt uitgeleend en worden leningen op de balans.o Uiteindelijk komt het er op neer dat de nodige kasreserves de kredietgroei en

dus de geldgroei bepalen. o Hoeveel geld kunnen banken creëren via kredietverlening, wanneer hun

reserves met 1 euro toenemen?o Antwoord: geldbasismultiplicator

GELDHOEVEELHEID

Als er basisgeld word gecreëerd (geldbasis wordt verruimd) dan zal de geldhoeveelheid toenemen

66

o CH stijgt directo BR stijgt: direct + indirect

Meervoudige depositocreatie Aanbod van giraal geld

MEERVOUDIGE DEPOSITOCREATIE

Mechanisme steunt op feit dato Finaciële instellingen weten dat zichtdposito’s in principe nooit allemaal

volledig en tegelijk worden opgevraagdo Daarom is niet het volledige bedrag van zichtdeposito’s nodig ‘in kas’, maar

slechts fractie daarvan Fractie = reservecoefficient

o Stel dat de reservecoefficient = 10% deposito van EURO 100, dan heeft bank EURO 10 in kas en dat zal

volstaan om eventuele opnames terug te betalen

GELDHOEVEELHEID

Mechanisme in de praktijko KBC heeft net voldoende reserveso KBC neemt additioneel bij de ECB een krediet op van EURO 1000

Actiefpost bankreserves +1000 Passiefpost: krediet ECB: +1000

o KBC bezit EURO 1000 aan reserves die niet nodig zijn= overreserveso KBC zal proberen om deze overreserves te laten ‘renderen’ door ze uit te

lenen aan een bedrijf of particulier Mechanisme

o X leent bij KBC 1000, plaatst die op zichtrekening bij KBC KBC: actiefpost toegekende leningen: +1000 KBC: passiefpost zichtrekening X: +1000 ING: actiefpost bankreserves: +1000 ING: passiefpost zichtrekening Y: + 1000

ING zit met overreserveso Nood aan 100 (10% van de zichtrekening van Y)o Heeft er 1000

ING zal deze overreserves willen laten rendereno Leent 900 uit aan Z die aankoop doet bij W die bedrag op zichtrekening bij

BELFIUS plaatst BELFIUS ontvangt 900 (bankreserves stijgen) ontvangt 900 (bankreserves stijgen) en

ziet zichtrekening W stijgen met 900o Slechts nood aan 90 reserves, maar 900 ontvangeno Overreserves: 810

67

Mechanisme in de praktijk (met = 0,1)

o Hoeveel wordt dan uiteindelijk aan giraal geld gemaakt, d.i. met hoeveel stijgt het totaal volume deposito’s?

1000 (ING) +1000*(1-) (BELFIUS) + 1000*(1-)² + 1000*(1-)³ +..

1000 + 1000 *0,9+ 1000*0,9*0,9 + 1000*0,9*0,9*0,9* + ...

1000 (ING) +900 (BELFIUS) + 810 + 729 + ….

1000 * (1 + 0,9 + 0,92 + 0,93 + ….)

1000 * 1/(1-0,9) = 10

1000 * 1/(1-(1-)) = 10

GELDAANBOD

Algemeen zal gelden dat het totaal aanbod aan geld M een veelvoud is van de geldbasis als gevolg van de depositiecreatie

Aanbod van geld= geldbasismultiplicator geldbasis De belangrijkste factor voor deze multiplicator is de kasreservecoëfficiënt rho

BELANGRIJKSTE INSTRUMENTEN VAN MONETAIR BELEID

Open markt operatieso Normale herfinancieringsoperatieso Lange termijn herfinancieringsoperaties (LTRO’s)o Fine-tuning operatieso Structurele operaties (redelijk zeldzaam)

Bestaande faciliteiteno Marginale beleningsfaciliteit en depositofaciliteit

Minimale reservevereisten (nu 1%)

Activa-aankoopprogramma’s (asset purchase programs ECB)

o Hieronder valt kwantitatieve verruiming (PSPP) : meer dan 60 miljard overheidsobliaties aangekocht per maand vanaf 9 maart 2015

OPEN MARKT OPERATIES

Het geldaanbod is de beschikbare geldhoeveelheid in de economie. Normaal is de belangrijkste manier waarop de ECB het geldaanbod stuurt via open

markt operaties Voobeeld: De ECB veilt T-LTRO’s aan de banken die daardoor langer termijn leningen

krijgen Dit is veranderd door de kwantitatieve verruiming (QE)

68

RESERVEVEREISTEN

De centrale bank kan het geldaanbod ook beïnvloeden via reservevereisten Reservevereisten zijn regels over de minimale hoeveelheid reserves banken moeten

aanhouden bij de ECB ten opzichte van deposito’s.o Verhogen van de reservevereiste verlaagt het geldaanbod o Verlagen van de reservevereiste verhoogt het geldaanbodo Werd verlaagd van 2% naar 1% in 2012

RENTEVOET

De rentevoet (of percentage) is de interest die de centrale bank banken aanrekent voor leningen op haar staande faciliteiten.

o Verhogen van de rentevoet verlaagt het geldaanbod. o Verlagen van de rentevoet verhoogt het geldaanbodo interestvoeten ECB

PROBLEMEN BIJ DE BEHEERSING VAN DE GELDVOORRAAD

De controle van de ECB op het geldaanbod is onvolledig.o De centrale bank heeft geen controle over de hoeveelheid geld die gezinnen

in banken willen deponeren.o De centrale bank heeft geen controle over de hoeveelheid geld die banken

willen uitlenen (kredietverlening door banken).o De centrale bank heeft geen controle over hoeveel geld bedrijven en gezinnen

willen ontlenen voor investeringen en consumptie (geldvraag)

69