Het verlies van een kindtijdens de zwangerschap of rond de bevalling

2

| Inhoud

3 Inleiding

4 Enkelebegrippen

8 Debevalling

13 Herinneringen

15 Onderzoeknaardedoodsoorzaak

17 Watgebeurterverdermetuwkind?

20 Wettelijkebepalingen

22 Hetkraambed

24 Thuiszonderkind

35 Meerinformatie

3

| Inleiding

Nietsisaangrijpenderdandegeboorteendedood,hetbeginenhet

eindevanhetleven.Alseenkindvóórdegeboorte,tijdensdebevalling

ofkortdaarnaoverlijdt,vallendezegebeurtenissensamen.Datgebeurt

ookalseengewenstezwangerschapwordtafgebrokenomdathet

ongeborenkindeenernstigeafwijkingheeft.

Hetverliesvaneenkindiseenvandemeestingrijpendesoortenverlies

waarmeeeenmenstemakenkankrijgen,ookalsdittijdensde

zwangerschapofronddebevallinggebeurt.Hetverdrietomhetoverleden

kindiseindeloosgroot.Alletoekomstverwachtingenzijnplotseling

verloren.

Hetouderschapbegintvoorveelouderssteedsvroeger.Vaakalvóórde

zwangerschappratenenfantaserentweemenseneroverhoehunleven

strakszalveranderen.Echoscopischonderzoekmaakthetkindsomsal

zeervroegindezwangerschapzichtbaar.Zoontstaatalsneleenband

tussendetoekomstigeoudersendebaby.

Veelzwangerenhoudenindeeerstedriemaandennogrekeningmeteen

miskraam,maarzewetendatdekansdathetdaarnamisgaatergklein

is.Vanafdevierdemaandwordtdezwangerschapdanooksteedsmeer

realiteitendurvendeaanstaandeoudersintensertegenieten.Toch

overlijdtnogongeveeréénopdehonderdkinderentijdenshetverdere

verloopvandezwangerschapofronddebevalling.

Dezebrochureisbedoeldvooroudersdiehunkindtijdensde

zwangerschapofronddebevallingverliezen.Ookhet‘vrijwillig’afbreken

vaneengewenstezwangerschapomdathetkindeenernstigeaangeboren

afwijkingheeftofomanderemedischeredenen,wordtbesproken.Zowel

praktischealsemotionelezakenkomenaanbod.

4

| Enkele begrippen

Doodgeboorte

Doodgeboorteisdegeboortevaneenkinddatisoverledentijdensde

zwangerschap(intra-uterienevruchtdood)ofronddebevalling.Alsblijkt

dathetkindindebaarmoedernietmeerleeft,kuntueenspontane

bevallingafwachtenofkandebevallingwordeningeleid,zodathetkind

wordtgeboren.Hetafscheidnemenwordtnuwerkelijkheid.

Zwangerschapsafbreking na prenatale diagnostiek

Prenatalediagnostiekisonderzoektijdensdezwangerschapnaarmogelijke

aangeborenafwijkingenbijhetongeborenkind.Deredenenvoordit

onderzoek,deverschillendesoortenonderzoekendekeuzesdiedaarbij

horen,wordenbeschrevenindebrochurePrenatale screening.

Oudersdiedemoeilijkebeslissinghebbengenomenomdezwangerschap

aftebrekeninverbandmeteenernstigeaandoeningofafwijkingvanhun

ongeborenkind,verliezendaarmeemeestaleenzeergewenstkind.Het

verdrietendeverwerkingvanhetverlieszijnvergelijkbaarmetdatvan

oudersvanwiehetkind‘spontaan’levenloosgeborenwordtofkortnade

bevallingoverlijdt.Daaromwordtindezebrochuregeenverschilgemaakt

tussendezesituaties.

Rouw en gevoelens die u kunt hebben

Iedereenmaaktverliezenmee.Alhoeweldezwaarteendeomstandigheden

ervanverschillen,gaanzealtijdgepaardmetgevoelensvanrouw.De

verschillendegevoelensdieukunthebbenzijnnietalleenkortnahet

slechtenieuwsaanwezig,maarkomenooklaternogvaakvoor.

5

Ongeloof, ontkenning, verdoving

Demeestgehoordereactievanouderswanneerzijtehorenkrijgendat

hunkindoverledenisofeenernstigeafwijkingheeft,is:‘Dat kan niet

waar zijn!’of‘Dat overkomt óns toch niet?’.Ouderswillenenkunnen

zichnietrealiserendatditkindnietmeerleeft,nietlevensvatbaarisof

eenzeerernstigeafwijkingheeft.Ditgevoelvanongeloofenontkenning,

datnogaleensgepaardgaatmeteengevoelvangroteleegte,duurt

meestalkortmaarkanookdagenofwekenblijvenbestaan.

Zoeken naar een schuldige; woede en protest

Ouderszoekenvaakeenschuldigevoordedoodvanhunkind.Datkan

iederewillekeurigepersoonzijn:dearts,deverloskundige,hunpartner,

dewerkgever,maarookhetkindofzichzelf.Ookkanhunboosheidzich

richtenopeenhogeremacht(God,hetNoodlot).Devraagnaarhet

‘waarom’staatdanopdevoorgrond.Ouderszoekenoorzakenvoorde

slechteafloop.Nietzeldenhebbenvooralvrouweneengevoelvanschuld

oftekortschieten.Hetisheelbelangrijkdezegevoelensteuitenbij

vrienden,familieenhulpverleners:datluchtvaakop.

Hevig verdriet

Bijnaalleoudershebbenhevigverdrietmetgevoelensvanwanhoopen

leegte.Zezijnheelergbezigmethetbeeldvanhetdodekindenmethet

verliesvanalletoekomstverwachtingen.Tochzijndeemotiesvanhevig

verdrieteengezond,natuurlijkennoodzakelijkonderdeelvanhet

rouwen.Nietzeldentredenooklichamelijkeofpsychischeklachtenop;

dezewordenverderopindezebrochurebeschreven.

Verdrietsteektvaakooklaterweerdekopop,zoalsbijdeuitgerekende

geboortedatum,bijde‘verjaardagen’vanhetoverlijdenofbijde

geboortevaneenkindindenabijeomgeving.

6

Het verloop van het rouwproces

Hetverliesvaneendierbareenzekervaneeneigenkindvraagtmeestal

eenlangeenintensieverouwperiode.Verdrietuitzichbijiedermens

verschillend;erbestaatgeenalgemenemaniervanrouwen.

Hetisbelangrijkdatuditverdrietbijuzelftoelaat,hetdurftteervaren

enhetmetelkaarenmetanderenuituwnabijeomgevingdeelt.

Ditallesheefttijdnodig.Eerstmoetuderealiteitvanhetverliesaan-

vaarden.Depijnzaleerstheelhevigzijn,maargaandewegaanscherpte

verliezen.Langzamerhandkrijgtuwkindeeneigenplaatsenkuntuhet

geleidelijkloslaten.Erkomtweerruimtevooranderemensen,andere

bezighedenenplannenvoordetoekomst.

Het slechte nieuws

De mededeling

Vaakkomthetslechtenieuwsalseendonderslagbijhelderehemel.Bij

dezwangerschapscontroleblijktdehartslagvanhetkindniettehoren.

Somsisereenperiodevanminderlevengeweestofwaserhetgevoel

daterietsnietinordewas.Echoscopischonderzoeklaatziendathet

hartjeinderdaadnietmeerklopt.Ookslechtnieuwsalsuitslagvan

prenataalonderzoekkomtvaakonverwacht.Ookalwerdhetonderzoek

gedaaninverbandmeteenverhoogdrisicoopeenkindmeteenerfelijke

aandoeningofaangeborenafwijking,demeesteaanstaandeoudersgaan

er(terecht)vanuitdatdeuitslagwelgunstigzalzijn.

Vooriedereenisdemededelingeenheelgroteschok.Ineengesprek

meteenartskrijgtuvoorzovermogelijkinformatieoverdeoorzaakvan

hetoverlijdenendegangvanzakenbijdebevalling.Vaakwordtbloed

afgenomenomtekijkenofdaarinaanwijzingenzijntevindenvoorde

doodsoorzaak.Ookwordtsomseenstukjeweefselvanhetbovenbeen

vanuwkindjeweggenomenomtezoekennaareeneventuele

chromosoomafwijkingalsoorzaakvoorhetoverlijden.Bijeenongunstige

uitslagvanprenatalediagnostiekgaatdeartsinopdegevonden

afwijkingenendegevolgendaarvan.

7

Hethorenvanhetslechtenieuwsroeptuiteenlopendegevoelensop.

Deeerstereactieiservaakeenvanongeloof,zoalsaleerderbeschreven.

Sommigeoudersvoelenzichalsineensoortshocktoestand,alsofze

verdoofdofverlamdzijn:zijkunnenofwillenzichnietrealiserendathet

kindinderdaaddoodisofeenernstigeafwijkingheeft.

Ditiseenonbewustebeschermingtegenaltegroteellende.Anderen

voelenmisschienmeteenboosheidenopstandigheidofvoelenzich

schuldigtegenoverhetkindofhunpartner.

Hoe verder?

Indemeestegevallenzalinoverlegmetuafgesprokenwordenomde

bevallinginteleiden.Alsergeenmedischeredenbestaatvooreen

directeziekenhuisopname,krijgtuvaakhetadviesomnogenigetijd

naarhuistegaan.Zokrijgtudekansdeeersteschokzogoedmogelijk

teverwerkeninuweigenomgeving.

Ukuntbeslissenwieualvastwiltinformeren:ouders,uwanderekinderen,

familie,vriendenofbekenden.Ookkuntumethenbesprekenwelkehulp

ofsteunuopprijsstelt.Meestalzijnerookeenaantalpraktischezaken

teregelen,zoalsbijvoorbeelduwwerkzaamhedenbuitenshuisofde

opvangvananderekinderen.

Deeerstetijdnahetslechtenieuwsisvaakonwerkelijk.Inuwlichaam

verandertermeestalniets.Veelvrouwenvoelenzichdanookdoorhun

lichaamindesteekgelaten.‘Waarom heeft mijn lichaam niet laten

merken dat er iets mis was?’

8

| De bevalling

Waarom geen keizersnede?

Deeerste(zeerbegrijpelijke)reactiemeteennahetslechtenieuwsis

vaakdevraagom‘zosnelmogelijkhetkinderuittehalen’,hetliefstvia

eenkeizersnede.Hetideeomeendood,ofernstigziekkindjetedragen

eneen‘gewonebevalling’temoetendoormakenisvaakondraaglijk.

‘In een opwelling zei ik: snij me maar open en haal het kind eruit.

Verder wil ik hier niets mee te maken hebben. Gelukkig hebben de artsen

mij snel op andere gedachten gebracht.’

Medischgezieniseenonnodigeoperatienietverantwoord.Deervaring

leertdateenbevallingviadenatuurlijkewegbelangrijkisvoorhet

rouwproces.Degeboortebeleeftualswerkelijkheidennietalsietswat

uvaagoverkomt.Sommigemoedershoudenaandebevallingookhet

gevoeloveréchtietsvoorhunkindgedaantehebben.‘De bevalling

is een mooi moment geweest, fijn dat je alles kon doen zoals je het zelf

wilde. Je beseft dat je pijn moet hebben, maar tegelijkertijd is er het

gevoel: ik doe iets voor dit kind, niet alleen emotioneel maar ook

lichamelijk.’

Heelsomszienmoeders/ouderstochergoptegeneenbewustmee-

gemaaktebevalling.Goedoverlegmetdebehandelendarts(-en)en

eventueelanderehulpverleners(zoalsbijvoorbeelddemaatschappelijk

werkervandeafdeling)ishiervanhetallergrootstebelangom,indien

gewenst,tezoekennaaranderewegenenoplossingenvoorhetverloop

vandebevalling.

In het ziekenhuis

Ubevaltineenverloskamer,ineeneenpersoonskameropdeafdeling

verloskunde.

Hethorenofzienvanpasgeborenkinderenopeenverloskundeafdeling

isvaakmoeilijk.Wijzijnonshiervanbewustendoenonsuiterstebest

omuhierinteondersteunenenonnodigeconfrontatiestevoorkomen.

9

De bevalling

Omdebevallingopgangtebrengen,wordenviadeschedeprostaglandine

tabletten(misoprostol)ingebracht.Prostaglandinenzijnhormonendiede

rijpheidvandebaarmoedermondbevorderen;zespelenookeenrolbij

hetopgangkomenvandebevalling.

Meestalvindtdebevallingbinnen24uurplaats,maartweedagen

wachtenisnietongebruikelijk.Vooralbijeenkortezwangerschapsduur

kanheteenenkelekeerlangerduren.

Ditbetekentnietdatudeheletijdpijnlijkeweeënhebt.Vaakduurthet

eentijdvoorzeopgangkomen.

MeerinformatiehieroverkuntuvindenindefolderHet afbreken van de

zwangerschap van VUmc.

Ukrijgtlaagdrempeligpijnstillendemiddelen.Hetisechterwelbelangrijk

datuzelfoptijdaangeeftwanneerdepijnvoorutehevigwordt,ditkan

vooriedereenverschillen.

Erzijnverschillendemiddelenomdepijnteverlichten:deruggenprik,

eeninjectie(prik)inhetbeenofdebilmetpethidineofeeninfuusmet

remifentanil.

Meeruitlegoverdeverschillendevormenvanpijnstillingtijdensde

bevallingkuntuvindenindefolderHet afbreken van de zwangerschap

vanVUmc.

De rol van de partner of dierbare

Partnersvoelenzichsomsoverbodig,onzekerenookmachteloos.Naast

huneigenverdrietmoetenzijtoezienhoehungeliefdepijnlijdt.Mannen

denkensomsdatzijdesterkefiguurmoetenzijn.Maarhetisbelangrijk

datookzijhunemotiestonenendelen.Alleenstaandevrouwenkunnen

eenfamilielid,eendierbarevriendofvriendinmeenemen.Uwpartner,

familielidofdierbarevriend(in)maggedurendeuwopname24uurper

dagbijuaanwezigzijn.Ergeldengeenbezoektijdenvoorfamilieof

vrienden.

10

Overlijden van uw kind tijdens de bevalling of kort daarna

Dedoodvaneenkindtijdensdebevallingis,netalshetoverlijdentijdens

dezwangerschap,eenonverwachtegebeurtenis.Somsisdezwanger-

schapsduurtekortenishetkindnietlevensvatbaar.Inanderegevallenis

ersprakevaneenmedischecomplicatiedienietgoedtevoorzienofte

voorkomenwas.Alsdezwangerschapvoorspoedigverliep,isdatwelhet

laatstewatuverwachthad.Hetverdrietisevengrootalsbijhetoverlijden

vaneenniet-geborenkind.

Het contact met uw overleden kind

Kennismakenentegelijkertijdafscheidnemen:erisgeensituatiete

bedenkenwaarbijditmeerspeeltdanbijdegeboortevaneenlevenloos

kind.Uhebtmaarweinigtijdombeeldenenherinneringenvastteleggen.

Dehulpverlenersinhetziekenhuiszullenuhierbijsteunen.

‘Als je zwanger bent, denk je toch niet na over dit soort dingen? Je weet

echt niet wat nou allemaal belangrijk is en wat mogelijk is.’

Hetzienenvasthoudenvanuwoverledenkindiseenvandemogelijk-

hedenomeenzogoedenduidelijkmogelijkbeeldvanuwkindte

krijgen.‘Je kunt ‘t maar één keer doen en overdoen is niet meer mogelijk.

Daarom is het goed om hierover van tevoren te praten om alles te doen

zoals jij dat wilt. Dan kun je daar later ook geen spijt van krijgen.’

Demeesteoudersvindenachterafdathunkinderinwerkelijkheid

mooieruitzagdanzijhaddenverwacht.Dathetkindbijvoorbeeld

haartjesennageltjesheeft,maaktdiepeindrukenontroertzeer.Veel

oudersgenietenervaninhetkindgelijkenissentezoekenmetzichzelfof

hunanderekinderen.Vaakleidtditondankshetgroteverdriettoteen

gevoelvantrots.‘Hij lag zo rustig dat het leek alsof hij sliep. Op een

gegeven moment dacht ik zelfs dat hij met zijn oogjes knipperde. Je wilt

er gewoon het leven inkijken.’

Ookalsuwkindzichtbareafwijkingenheeft,kuntuhetvasthoudenof

aanraken.Uzulttochproberenueenvoorstellingtemakenenmeestal

11

isdewerkelijkheidminderergdanverwacht.Veeloudersdiehet

aanvankelijkengvonden,vertellenachterafdathungevoelpositiever

werd,naarmatezijhetkindjelangerbekeken.Somszijnergemengde

gevoelens,alheefthetzienvanhetkindvoorkomendatzichergere

fantasiebeeldenopdrongen.‘Je gaat toch naar de mooie dingen van

zo’n kindje kijken en die hou je in gedachten.’

Alsuwkindalenkeledagengeledenindebuikisoverledenisvoordatje

bevalt,kanhetzijndathethuidjeopsommigeplekkenwatontveldis

(maceratie).Ookdeschedelisvaakminderstevig.Somsishetbijhet

afbrekenvaneengewenstezwangerschapbelangrijkdatuzietdatde

voorspeldeafwijkingenerookechtzijnendatuduseen‘goede’

beslissinghebtgenomen.

Hetgebeurttegenwoordignauwelijksmeerdatoudershunkindjeniet

zien.Vroegerraaddemenhetzienvaakafomdatgedachtwerddathet

beterwas.Velenhebbendaarjarenlaternogspijtvan:‘Ik heb niet eens

gezien of het wel echt een meisje was...’

Omnogmeercontactmetuwkindtehebbenkuntuhetzelfwassenof

erbijzijnalsdeverpleegkundigedatdoet.Ookkuntuzelfvoorkleertjes

ofeenomslagdoekzorgen,eenmooiegeborduurdedoek,een

lievelingssjaalofietsdatubijdebevallingdroeg.

Zolanguinhetziekenhuisbentkuntudagennachtaangegevendat

uuwkindbijzichwilhebben.Uwanderekinderenenenkeledierbaren

mogenuwkindookzien.Somsisdatheelfijn,zodatuerlaterdan

gemakkelijkeroverkanpraten.Hetisbelangrijkuwgevoelhierinte

volgen.

Uitonderzoekblijktdateenkleinegroepoudersmeergebaatzou

kunnenzijnbijeenmeer‘afstandelijke’maniervanafscheidnemen.

Zijzijnbangvoordedirecteconfrontatiemethunkindenwillenhet

afscheidopeenanderemaniervormgeven.Doorbijvoorbeeldalleen

echofoto’stebewarenenviaschriftelijkemededelingen(geboorte-of

overlijdenskaartje,advertentie)aanhunomgevingtevertellenwater

gebeurdis.Ookhiergeldtweer(zoalsbijdebeslissingoverdewijze

12

vanbevallen)hetbelangvangoedoverlegvoorafmetmedischeen

psychosocialehulpverleners.Essentieelisdatualsoudersindeze

moeilijkeomstandighedendiebeslissingenneemtdieopdatmoment

‘goed’aanvoelenenwaarvanerdeminstekansbestaatdatuerlater

spijtvankunthebben.

13

| Herinneringen

Foto’s

Misschienvindtuhetmakenvanfoto’svanuwdodekindjeeenraarof

engidee.Tochleertdeervaringdathetgoedisfoto’stemaken.Uw

doodgeborenkindisvoorualtijdeenkinddatechtbestaanheeft.Foto’s

zijndemeesttastbareenkostbareherinneringen.Oudersdievelejaren

geledeneenkindverloren,vertellenvaakhoezijdezeherinnering

missen.Ookwanneerzijhunkindwelgezienhebbenvervaagthetbeeld

naverloopvantijd.Uwverpleegkundigekanuhelpenbijhetmakenvan

foto’s.Daarnaastishetmogelijkdatufoto’slaatmakendoorstichting

MakeaMemory.

StichtingMakeaMemoryheeftinNederlandeengrootnetwerkaan

professionelefotografendiegeheelbelangeloosfoto’svanoverleden

kinderen(geborenboveneenzwangerschapsduurvan23weken)maakt.

Defoto’skunnenthuis,ofinhetziekenhuiswordengemaakt.De

fotografenmakenfoto’sdiezichinpositievezinonderscheidenvande

foto’sdiemeteeneigentoestelgemaaktkunnenworden.Aandefoto’s

zijngeenkostenverbonden.

Andere tastbare herinneringen

Erzalgeprobeerdwordenomuzoveelmogelijkherinneringenvanuw

kindmeetegeven:bijvoorbeeldinkt-en/ofgipsafdrukjesvandehandjes

envoetjes,eennaamkaartjeenzomogelijkeenhaarlokje.

Vaakzijnoudershiernoggelukkigermeedanmetfoto’s.

Veeloudersmakeneenherinneringsboekoverhunkind.Daarinkomen

alletastbareherinneringen,brievenofkaarten,eventueeleendagboek,

tekeningenvananderekinderenofnogmeer.

14

Een naam

Wijradenusterkaanuwkindeennaamtegeven.Zovoorkomtudatu

achterafover‘het’ofover‘debaby’moetpraten.Meteennaamwordt

hetkindookvoormensenuituwomgevingechtuwzoontjeof

dochtertje.Sommigeoudersgevendenaamdiezijgekozenhadden,

anderenbewarendezenaamvooreenvolgendkind.Somswordtaanhet

kindeensymbolischenaamofdenaamdiezijvoorhetongeborenkind

gebruiktengegeven.Bijeenzwangerschapsduurbovende24wekenis

hetgeziende‘aangifteplicht’noodzakelijkomuwkindeennaamte

geven.

15

| Onderzoek naar de doodsoorzaak

Obductie

Bijeenobductie(sectie)onderzoekteenarts(patholoog)dedoods-

oorzaakofdeafwijkingenvanuwkind.Degynaecoloogbespreektdit

onderzoekvooraf.Misschienschriktuvandegedachtedatinuwkind

wordtgesneden.Maarnetalsnaeenoperatiewordtdesnedenetjes

gehecht.Ukuntmetdegynaecoloogoverleggenofuuwkindnogkunt

ziennadeobductie.Ditismeestalnogmogelijk.

Eenonderdeelvandeobductiewaarvoorvaakaparttoestemmingwordt

gevraagd,isdeschedelobductie.Hierbijkijktmenoferafwijkingeninde

hersenenaanwezigzijn.Ditonderzoekisinsommigesituatiesvan

belangenwordtafzonderlijkmetubesproken.

Chromosomenonderzoek

Eenanderonderzoekdattersprakekankomen,ischromosoomonderzoek.

Chromosomenzijndragersvanerfelijkeinformatie;zebevindenzichin

decelkernen.Bijeenlevendkindkunnenchromosomenuithet

vruchtwaterbepaaldworden.Naeenvruchtdoodkunnenchromosomen

uiteenstukjeweefselwordenonderzocht,bijvoorbeelduiteenstukjevan

hetbovenbeen.Ditonderzoekgebeurtalleenalsudaarintoestemtenals

degynaecoloogditzinvolvindt.

Babygram

Sommigeafwijkingenkunnennietaandebuitenzijdewordenwaargenomen.

Erkandaneenröntgenfotovanuwkindwordengemaakt.Hieropkunnen

bepaaldeafwijkingenvanhetskeletwordengezien.

16

Schouwing door klinisch geneticus

Alsukindjegeboreniskandeklinischgeneticus,medischspecialistop

gebiedvanerfelijkeensyndromaleaandoeningen,naaruwkindjekomen

kijken(schouwen).Deaanwezigheidvanbepaaldeuiterlijkekenmerken

kanhelpenbijhetstellenvandejuistediagnoseofdoodsoorzaak.

Bevindingen

Debevindingenvanhetobductieonderzoek,hetchromosoomonderzoek,

hetbabygramendeschouwingdoordeklinischegeneticakunnenu

helpenbijhetverwerkingsprocesen/ofhetstellenvandejuiste

diagnose.Ditlaatstekanhelpenomdegevolgeneneventuele

herhalingskansvooreenvolgendezwangerschapvasttestellen.

Hetisuwbeslissingofutoestemminggeeftvoorobductie-en/of

chromosoomonderzoek,hetbabygramendeschouwing.Alsuhier

bezwaartegenheeft,respecteertiedereendat.

Bijdoodgeboortewordtvaakgeenduidelijkeoorzaakvoordesterfte

gevonden.Bloedonderzoek,obductie,babygram,schouwingen

chromosoomonderzoekgevendangeenafwijkendebevindingen.

17

| Wat gebeurt er verder met uw kind?

Begrafenis of crematie (zie ook: Wettelijke bepalingen)

Erzijntweemogelijkheden:

1. Eenbegrafenisofcrematieineigenomgeving.Demeesteouders

kiezenhiervoor.Dezegebeurtenishelptvaakbijdeverwerkingvan

uwverdriet:ukuntzoafscheidvanuwkindnemenopeenmanier

diebijupast.

2. Eenkindgeborenbenedende24wekenzwangerschapkuntu

desgewenstinhetziekenhuislaten.Hetziekenhuisdraagtdanzorg

voordecrematie.Uwkindzalmetmeerderekinderentegelijkertijd

wordengecremeerd.

Detijdsduurtussendebevallingendecrematieisdoorgaansenkele

wekentotmaanden.Hetisnietmogelijkombijdezecrematie

aanwezigtezijn.Welkuntualsuditwensteenofficieeldocument

toegestuurdkrijgenwaarinvermeldstaatwanneerdecrematievan

uwkindheeftplaatsgevonden.Ookdeplaatswaardeasuwkindis

uitgestrooidstaathieropvermeld.

Uitonderzoekblijktdatgeenenkelouderpaarachterafspijtheeftover

eeneigenbegrafenisofcrematie.Heelsomshebbenoudersachterafwel

eensspijtvaneencrematiedoorhetziekenhuis.

Uw kind mee naar huis?

Ukuntuwkindmeenaarhuisnementotdedagvandebegrafenisof

crematie.Dewetverbiedtditniet.Hetvervoermagmetuweigenauto

gebeuren.Ukrijgtdaneenverklaringvanlevenlozegeboorteof

overlijdenuithetziekenhuismee.Hetkindkuntuinuwarmenhouden

ofineenreiswiegjevervoeren.Vaakgeeftheteengoedgevoelomhet

kindeentijdjeindebabykamertehebben,inhetwiegjedatmetzoveel

liefdewasklaargemaakt.Zokunnenookmensenuituwomgeving

ervarendatditkindje,ookalishetlevenloos,échtdeeluitmaaktvanuw

gezin.Alsuuwkindnietmeenaarhuisneemt,wordthetopgebaardin

derouwkamervanhetziekenhuisofvandeuitvaartverzorger.

18

Het afscheid

Alsubesluittoteenbegrafenisofcrematiekaneenuitvaartverzorgerdit

vooruregelen,maarukuntookzelfcontactopnemenmetdebeheerder

vaneenbegraafplaatsofcrematorium.Dekostenzijndanlager,maarer

iswelheelwatteregelen.Vadersvertellensomsachterafdatditzelf

organiserenhengoeddeed.Zohaddenzijhetideeookdaadwerkelijk

ietsvoorhunkindtekunnendoen.

Hoezalhetafscheidplaatsvinden?Wiltusamenalsouderpaaralleenzijn

ofookanderenuitnodigen?Wiltueenplechtigheidmetmuziek,

toespraken,gedichtenlezenenandererituelenofwiltuhetzoeenvoudig

mogelijkhouden?Bentugelovigenwiltueenkerkelijkafscheid?

Voorsteunenadviezenkuntueendominee,pastoor,imam,humanistisch

raadsmanofanderegeestelijkeverzorgerinschakelen.

Misschienvraagtuzichafofuuwanderekinderenmoetmeenemen.

Meestalisditaanteraden,zekerwanneerzeouderdantweejaarzijn.

Hethelpthenhetverliesvanhunbroertjeofzusjealswerkelijkheidte

belevenenhetverliesteverwerken.Meerinformatievindtuonderhet

kopje‘De andere kinderen in uw gezin’.

Hetkindhoeftnietineenkistjetewordenbegraven;hetmagookineen

rietenmandje,eenmooiedoosofietswatuzelfheeftgemaakt.

Kosten

Alsmeneenbegrafenisondernemerinschakelt,variërendekostenvoor

crematieofbegrafeniszeersterk.Alsuzelfallesregelt,kanhetbedrag

lagerzijn.Insommigebegrafenisverzekeringenzijnookbegrafenis-

ofcrematiekostenvooreenlevenloosgeborenkind(gedeeltelijk)

meeverzekerd.Ookwanneerslechtséénvandeoudersverzekerdis.

Meestalwordthiervooreenzwangerschapsduurvanminimaal24weken

aangehouden.Uwverzekeringsmaatschappijofagentkanuverder

informeren.

19

Geboorte- of overlijdenskaartje en/of advertentie

Zekerbijeenvergevorderdezwangerschaprekenenmensenopeen

geboortekaartje.Alsdatnietkomt,roeptdatnogaleenspijnlijkevragen

ofopmerkingenop.Daaromishetverstandigtelatenwetendatuwkind

levenloosgeborenisviaeenkaartjeofeenoverlijdensadvertentie.

Zokuntuvervelendevragenvoorkomen.Dooreenadvertentiekrijgtu

ookvaakreactiesvanmensendieeenzelfdeverlieshebbengeleden.

Zeschrijvenomutesteunenofcontactaantebieden.

Ukuntkaartjeslatenmakenmeteenafdrukvanhethandjeofvoetje

erop,meteentekeningvananderekinderenofmeteentekstdieual

ingedachtenhad.Insommigeziekenhuizenzijnerkaartjesvanandere

oudersalsvoorbeeld.

Het overlijden van één kind van een tweeling (of meerling)

Bentuinverwachtingvaneentweeling(ofmeerling)enverliestueenvan

dekinderen,danisditergverwarrendenpijnlijk.Rouwgevoelenszijn

nietminderdanbijhetverliesvaneeneenling.Vreugdeenverdrietlopen

doorelkaar.Deoudersvoelenzichvaakschuldigtegenoverhetoverleden

kindalszijgelukkigzijnmethetlevendekindofandersom,eengevoel

vanschuldtegenoverhetlevendekindalszijverdriethebbenoverde

verlorenbaby.Dezeemotiesgaannietinenkeledagenover.Steunvan

familieenvriendenkansnelwegvallenomdatiedereenalleaandachtop

hetgezondelevendekindricht.Alsuindezesituatiebesluittoteen

crematieishetverstandigeenplekjevoorhetverstrooienvandeasuitte

zoeken,waarukuntterugkomen.Uzultimmerslatertochaanuw

anderekind(eren)willenvertellenwatergebeurdis.Hetisgoedomdan

ergensnaartoetekunnen.Bijeenbegrafenisheeftuvanzelfzo’nplekje.

Probeeralshetmogelijkisookfoto’svandekinderensamentemaken.

20

| Wettelijke bepalingen

Uw kind is geboren na een zwangerschapsduur van 24 weken

Elkkinddatlevenlooswordtgeborennaeenzwangerschapsduurvan24

wekenmoetwordenaangegevenbijdeBurgerlijkeStandvande

gemeentewaardebevallingplaatsvond.DeWetopdeLijkbezorgingvan

1991bepaaltdaterdaneen‘Aktevaneenlevenloosgeborenkind’wordt

opgemaakt.Hetziekenhuisgeefteenverklaringafwaaruitblijktdathet

kindlevenloosgeborenis.

Alsdebabynadebevallingnoggeleefdheeftendaarnaisoverleden,

wordtbijdeaangiftezoweleengeboorte-alseenoverlijdensakte

opgemaakt.HetblijktdatditbijdeBurgerlijkeStandsomsproblemen

oplevert,omdatambtenarennietgoedopdehoogtezijnvandezeregel.

Alsdevaderzichdaaremotioneeltoeinstaatvoelt,kanhijzelfaangifte

doen.Somsgeeftdithemsteun.Ookiemandandersdieaanwezigwas

bijdebevallingkanaangiftedoen;tevenskandeuitvaartverzorgerdit

voorudoen.

Voorkinderendiena24wekendoodgeborenzijn,geldteenwettelijke

begraafplicht.DeBurgerlijkeStandgeeftschriftelijkeen‘Verloftot

begravenofcremeren’.

Uw kind is geboren vóór een zwangerschapsduur van 24 weken

DeWetopdeLijkbezorgingishiernietvantoepassing.Erzijngeenregels;

nietsisverplichtofverboden.Meestalkuntualsudatwilthetkindtoch

officieelaangeven.Umagalsouderszelf,onafhankelijkvandeduurvan

dezwangerschap,uwkindbijschrijveninuwtrouwboekje.

UhoefthiervoornietnaardeBurgerlijkeStand.Indienuwkindlevendis

geborendanbentuvolgensdewetwelverplichtomuwkindofficieelaan

tegevenbijdeBurgerlijkeStand.

Steedsvakerwordteenkindbegravenofgecremeerdooknaeenkorte

zwangerschapsduur.Hulpverlenersondersteunendezekeuze.

Deburgemeesterkantoestemmingtotbegravingofcrematieafgeven,

21

maarnodigisditniet.Debeheerdervandebegraafplaatsofhet

crematoriumheeftweleenverklaringvaneenartsnodigwaaruitblijkt

datuwoverledenkindgeborenisvóór24wekenzwangerschapsduur.

Naam van de vader

Alsunietgetrouwdbent,kanuwkindalleendenaamvandevader

krijgenalsdezehetkindaltijdensdezwangerschapenvoorhet

overlijdenwettelijkerkende.Dewetgevingisopdezesituatiejammer

genoegnietgoedingesteld.

22

| Het kraambed

Op de afdeling

Meestalkuntueenaantalurennadebevallingalweernaarhuis,somsis

hetnodigomlangerteblijven.

Deverpleegkundigendieutijdensuwverblijfinhetziekenhuisverzorgen

hebbenveelervaringmethetbegeleidenvanoudersinuwsituatie.

Naastdebegeleidingvandeverpleegkundigenishetmogelijkomover

uwemotiestepratenmeteenpsychosociaalhulpverlener(psycholoog,

maatschappelijkwerkerofgeestelijkverzorger).

De verzorging in het kraambed

Inprincipeheeftuookalsuvroegerindezwangerschapbevalt,rechtop

kraamzorg,ookalisergeenkindomvoortezorgen.Hethangtechter

vanuwverzekeringafvanafwelkezwangerschapsduurudekraamzorg

vergoedkrijgt.Alleverzekeraarsvergoedenkraamzorgvanaf24weken

zwangerschap,sommigeverzekeraarsvergoedenditzelfsalvanaf

16weken.

Vooralalsunoganderekinderenthuisheeft,kanhetsomsfijnzijnom

watextraondersteuningthuistekrijgenvaneenkraamverzorgende.De

kraamverzorgendekanveelpraktischwerkvoorudoen.Ookalsualleen

metuwpartnerbent,kanzijsteunenhulpbieden.Zomogelijkkiesthet

kraamcentrumiemanduitmetervaringmethetverliesvaneen

ongeborenofpasgeborenkind.

Sommigeouderparenwillendeeerstedagenlieversamenzijnengeen

vreemdenomzichheenhebben.

Deverloskundigedieuwzwangerschapcontroleerde,bezoektuookthuis.

Mochtuuwzwangerschapscontrolesinhetziekenhuishebbengehad,

danzalhetziekenhuiseenverloskundigebijuindebuurtvragenditte

doen.Vaakkomtookdehuisartslangs.

23

Klachten in het kraambed

Borststuwingnadebevallingzonderkindomtevoedenkanvoorueen

vervelendeervaringzijn.Maaruwlichaamvertoontdenormalereacties

naeenbevalling:naweeën,vloeienensomsookpijnvanhechtingen.

Hierdoorvoeltuhetgemisdestemeer.Praatoverdezeongemakken

metuwverloskundige,huisartsofgynaecoloog.Zijzullenproberenu

hierinzoveelmogelijkteondersteunen.

Ookdeverpleegkundigen,verloskundigeofdekraamhulpkunnengoede

adviezengevenbijdezeongemakken,zoalsbijvoorbeeldhetdragenvan

eennauwsluitendebehabijstuwing.

Demelkproductiewordtnaenkeledagenminderenhoudtdaarnaop.

Erzijnookmedicijnenomdemelkproductietevoorkomenoftestoppen.

Deartsofverloskundigekanuhieroverinformeren.

24

| Thuis zonder kind

De leegte

Waarschijnlijkwiltuzosnelmogelijknadebevallingnaarhuis,omzich

daaraanuwverdriettekunnenovergeven.Echter,hetontslaguithet

ziekenhuisbelevensommigevrouwenookalseenvertrekuiteenveilige

omgevingmetmensendiewetenwatergebeurdisendiemeelevenmet

hetverliesenverdriet.

‘Ik was zo blij dat ik na de begrafenis weer naar het ziekenhuis moest,’

zegt een moeder die haar kind tijdens de keizersnede verloor, ‘Iedereen

daar wist wat er gebeurd was, ik hoefde niets uit te leggen en dokters en

verpleegsters kwamen vragen hoe de begrafenis geweest was. Die twee

dagen had ik echt nog nodig voor ik weer naar huis ging.’

Somsishetlegehuiseenbeangstigendvooruitzicht.Alsmensenuituw

omgevingweinigofgeencontacthebbengehadmethetkindbegrijpen

zijsomsuwhevigeverdrietniet.Daaromishetzobelangrijkhenookte

betrekkenbijhetafscheidnemenenuwverblijfinhetziekenhuis.

Thuiskomenbetekentvaakookdatutemakenkrijgtmetdekinderkamer

enallebabyspullen,hethuisdatalopdekomstvanuwkindwas

voorbereid.Hetisnietgoedalsanderenaldezevoorbereidingenvooruw

thuiskomstweghalen.Hoepijnlijkook,hetiseenvandenoodzakelijke

stappenbijhetafscheidnemen.Debabyspulletjesopruimenkanaltijd

nog;opeengegevenmomentmerktudatueraantoebent.

‘We hebben de babykamer onaangeroerd gelaten. Het is voor ons een

soort vervanging voor het graf dat zij niet heeft en waar we spijt van

hebben.’

Indetijdnathuiskomstgroeithetbesefdatuverdermoetlevenzonder

ditkind.Datisuitermatepijnlijk.Zekerdeeerstedagenennachtenthuis

wordenoverheerstdoorgedachtenaanuwkind.

‘Gek hè, hiervoor zijn we toch ook altijd met z’n tweeën geweest. En nu

kom je zonder kind thuis en dan lijkt het huis ineens zo leeg...’

Vaakkomtdemoeilijksteperiodenadebegrafenisofcrematieals

iedereenomuheenweerdoorgaatmetzijngewonebezigheden.Afen

toehebtuhetgevoeldatiedereenu,uwverdrietenuwkindvergetenis.

Alsuweerboodschappendoetofouderekinderennaarschoolbrengt,

denkenanderennogaleensdathetvooruoveris.

25

‘Het moeilijkste in de eerste weken is dat de mensen niet kunnen zien dat

je moeder geworden bent.’

Alsuweerthuisbentverwachtuterechtsteunentroost.Tochvinden

familieleden,vriendenenkennissenhetsomsmoeilijkeengesprekte

beginnenoverhetverlies,ensomsmijdenzijuzelfs.Praaterdaarom

zelfgewoonover,brenghetzelftersprake.Vaakblijktdanookdat

anderendaarbehoefteaanhebben,maarerzelfnietoverdurvente

beginnen.

‘Ik vraag me steeds af: had het geholpen als ik harder had geschreeuwd?’

Dewekenenmaanden,misschienweljarendaarnadenkenveelvrouwen

enhunpartnersaanhunkindenalleswaterisgebeurd.Sommige

vragenenonzekerhedenkunnensteedsweerterugkomen.Aarzeldaarom

nietom,ooknamaanden,weercontactoptenemenmethulpverleners

binnenofbuitenhetziekenhuisdiebijhetslechtenieuwsendebevalling

betrokkenzijngeweest.

Probeerzogoedmogelijkopuwgevoelaftegaan:laathetverdriettoe

alsdatinallehevigheidopuafkomt,maargenietookvanderustiger

momenten.Hetisgoedomlangzamerhandweerdegewonedraad

vanhetlevenoptepakken,maarlaathetgeenvluchtzijn,wegvanhet

verdriet.

Elkemanierommetverdrietomtegaanis‘normaal’.Niemandkanu

vertellenhoeuzichmoetvoelenofgedragen.Welishetaltijdgoedom

aanvertrouwdemensentetonenhoeuzichvoelt.Verdrietdelenmaakt

hetmeestalgemakkelijkeromermeeomtegaan.Huilenenpratenzijn

demeestdirecteenvoordehandliggendemanierenomuwgevoelte

uiten.Maarookschrijvenkanhelpenomordetebrengeninsomszeer

verwarrendegedachtenengevoelens.

Steedswisselendeenheftigeemotiesbrengenusomszoindewardatu

denktdatugekwordt,maarhetisheelnormaaldatverdriet,opluchting,

schuldgevoel,boosheidenookgelukkigemomentenelkaarafwisselen.

Bedenkdatuietsheelernstigsisoverkomen:hetverliesvanuwkind,

vaneendeelvanuzelf.

Vaakzeggenoudersnaverloopvantijd:ikzouzograagwillendatalles

weerwaszoalsvroeger.Datkanniet:ubentzelfveranderd.Uwleven

26

zonderuwkindzalnooitmeerzijnzoalshetdaarvoorwas.Dathoeftniet

negatieftezijn.Veeloudershebbendeervaringdatzijuiteindelijkdoor

hunverdrietalsmensrijkerzijngewordenenalspaarmeernaarelkaar

toezijngegroeid.

Eenvraagdievaakbijuzalopkomenindeeersteperiodenahet

overlijdenvanuwkindis‘WAAROM? Waarom dit kind, waarom wij?’Hoe

normaaldezevraagookis,ukrijgternooiteenantwoordop.Erbestaat

geenantwoordopdevraagwaaromjuistuwkindstierf.Sommigen

vindentroostinhetgeloof,anderenineenfilosofischelevensbeschouwing.

Erzijnookoudersdiehetverliesvanhunkindalseenstraf(vanGodof

hetNoodlot)ervaren.Praathierovermeteengeestelijke.

Langzamerhandleertulevenmethetfeitdatuwkindernietmeeris.Het

verdrietverdwijntniet,maardepijnwordtminderscherp.

Schuld- en faalgevoelens

Vrouwengevenzichzelfvaakdeschuld,vooralalsergeenduidelijke

oorzaakvoorhetoverlijdenofdeaangeborenafwijkingwordtgevonden.

Zijdenkendatzetijdensdezwangerschapietsfoutgedaanhebben.

Veelvrouwenhebbenhetgevoeltefalenalsvrouw,partnerofmoeder:

‘Ik krijg het niet voor elkaar om een gezond kind het leven te schenken...’

Hetisbelangrijkdezeemotiesmetanderentedelen.Sommigemensen

wuivendezegevoelensengedachtenwegomutebeschermen,maardat

helptuniet.Neemzonodigcontactopmetuwhuisarts,verloskundige

ofgynaecoloog.Ooklangnaontslaguithetziekenhuiskuntualtijdbij

eenmaatschappelijkwerkervanhetziekenhuisterecht.

Maarhetisookmogelijkdatuanderendeschuldgeeft.Uhebtdanhet

gevoeldaternietzorgvuldignaarugeluisterdis.Bespreekditmetde

hulpverlener.Datvoorkomtdatuonnodiguwverderelevenblijftzitten

metvragen,onzekerhedenenboosheid.Alsueengespreknietmeteen

aandurftofaankunt,kuntuookeenbriefschrijvenomuwgevoelensen

vragenalvastduidelijktemaken.Hetisdangemakkelijkeromerlater

ineengesprekopdoortegaan.Alsdezegesprekkengeenrusten

duidelijkheidopleveren,kuntuookdemeningvaneenandere

27

deskundigevragen.Ukuntditmetuwhuisartsbespreken.

Alslaatstestap,alsuhetgevoelhebtdaterechtfoutenzijngemaakt,

kuntueenklachtindienen.Elkziekenhuisheefteenonafhankelijke

klachtencommissiedieuwklachtserieusbeoordeelt.Klachtenovereen

verloskundigekuntumeldenbijdeonafhankelijkeklachtencommissie

vandeorganisatievanverloskundigen(KNOV).

Samen rouwen als ouders

Nadegeboortevaneenoverledenkindgaatvaakdemeestebelangstelling

uitnaardemoeder.Devaderdoetmeestaldeeersteperiodehet

praktischeenhuishoudelijkewerk.Daardoorlijkthijsomsnietzoveel

lastvanverdriettehebben.Datisschijn.Vaderslijdenmeestalnetzo

onderhetverliesalshunvrouw,maaropeenanderemanier.

‘Hij doet alsof hij het gemakkelijker verwerkt, maar ondertussen...’

Hetzelfdegeldtvoorlesbischepartners.

Vadersdrukkenhunemotiesnogaleensnaardeachtergrondomdatzij

vindendathetsteunenvanhunpartnerhetbelangrijksteis.Ditbetekent

somsdatzijpaslateraanhetverwerkenvanhunverdriettoekomen,op

eentijdstipdathunpartnereralveelbetermeekanomgaan.

Mannenenvrouwenverwerkenhetverliesvaakinverschillendtempoen

opverschillendemanieren.Elkmensreageertopzijneigenmanier.Wees

hieroveropentegenoverelkaar:onbegripenzichafsluitenvoorelkaar,

ofjuistelkaarwillenbeschermen,kantotonnodigeverwijderingleiden.

EenvoorbeeldhiervankomtuithetboekvanL.KaplanGeen stem heeft

ooit voor niets geklonken.Verlies,doodinderelatietussenoudersen

kinderen,waarbijdevaderaanhetwoordis:

‘Misschien waren mijn eigen gevoelens duidelijker geweest als Sally er

niet zo zwaar onder geleden had. We hadden bij elkaar moeten komen

en elkaar moeten helpen. Maar dat gebeurde pas veel later. Sally sloot

me buiten haar verdriet. Ze koesterde het, zoals ze eerder Amy had

gekoesterd. Tranen waren haar enige metgezel. Ze was een stenen

standbeeld. Na de begrafenis keerde Sally zich van me af. Ik wou haar

28

beschermen en ik had me misschien sterker gevoeld als ik voor haar

had mogen zorgen. Misschien is dat de enige reden waarom vaders de

dood van een kind overleven – zij moeten sterk zijn om voor de moeders

te zorgen’.

Mannenvertellenvaakdatzijhetmoeilijkervindendanhunvrouwom

tepratenoverhunverdriet.Zegevendeindruktevluchteninwerk,

huishoudenofnietsdoenomzohungevoelensdebaasteworden.

Somswillenmannenhunvrouwbeschermendoormaarnietoverhet

kindenhetverdriettepraten.Probeernietalleentevertellenwatuvoelt,

maarookmetelkaartebesprekenhoeuelkaarsgedragbeleeft.

Dathelptuhetverlies,hetverdrietendeleegtesamentedragen.Alsu

hetgevoelhebtersamennietuittekomen,neemdancontactopmet

bijvoorbeelduwhuisarts,eenmaatschappelijkwerkerofeenpsycholoog.

Weer aan het werk

Gazorgvuldigommetdebeslissingweeraanhetwerktegaanalsueen

baanhebt.Hetisnietongewoonomhetnormalezwangerschaps-en

bevallingsverlofvanzestienwekenoptenemen.Meestalisditgoedte

besprekenmetuwbedrijfsarts,methetUWVofrechtstreeksmetuw

werkgever.Schakelbijproblemenuwhuisartsofeenhulpverlenervan

hetziekenhuisin.Ukuntoverwegendeeersteperiodeweer‘op

therapeutischebasis’tebeginnen:ubepaaltdanzelfwanneerenhoeveel

uuruwerkt,afhankelijkvanhoeuzichlichamelijkengeestelijkvoelt.

Voormannengeldtdathetookvoorhenbelangrijkistijdtenemenvoor

hunverdriet,maarwerkgevershoudendaarvaakweinigrekeningmee.

Voorhenkanwerkhervattingdanookproblemengevenalsmenverwacht

datzijsnelweerbeginnen.Ookzijkunnenhetbestecontactopnemen

metdebedrijfsarts.Verdrietverwerkenkostnueenmaalmeertijddande

buitenwerelddenkt.

29

De seksuele relatie met uw partner

Hetseksuelecontactmetuwpartnerisnietautomatischhetzelfdeals

voordezwangerschap.Demeestevrouwenhebbentijdnodigom

zichzelfterugtevinden,voordatzeweerechtzinhebbenomtevrijen.

Voordietijdhebbenzevooralbehoefteaanveelbegripenwarme

belangstellingvanhunpartner.

De andere kinderen in uw gezin

Volwassenenenzekerouderswillenkinderensparenvoorpijnenverdriet.

Tochmerkenkinderen,hoejongzeookzijn,dathunoudersverdriet

hebben.Henbuitenhetverlieshoudenkanonzekerheidenschuldgevoel

veroorzaken:‘Heb ik misschien iets fout gedaan waardoor mama zo vaak

huilt?’

Meestalhebbenbroertjesenzusjesmeegeleefdmetdezwangerschapen

uitgekekennaarhetnieuwekindje.Zegavenbijvoorbeeldkusjesopde

zwangerebuik,speeldenmeteenpopvaderenmoederofhebbenerop

schooltrotsoververteld.Hetisdanookgoedomhenoverdedoodvan

hunbroertjeofzusjetevertellenenhenbijhetafscheidtebetrekken.

Voorlezenuitkinderboekenoverdedoodenwerkenineen

herinneringsboekkanhenhierbijhelpen.Kinderenbrengenhetonderwerp

vaakonverwachtenspontaantersprake.Ditkanookdeouderssteunen.

‘De geboorte en de dagen thuis met de baby waren voor het hele gezin

(drie andere kinderen) een mooie belevenis.’

Ookaanzeerkleinekinderenvanafongeveertweejaarkaninsimpele

woordenwordenverteldwaterisgebeurd.Uitonverwachteopmerkingen

entijdenshunspelmerktudatzijmethetdodebroertjeofzusjebezig

zijnenzohetverliesverwerken.Gazekerhunvragennietuitdeweg.

‘Mijn zoontje wil geen broertje meer, want die gaan dood, zegt hij. Hij wil

alleen nog maar een zusje.’

Denkeroverenbespreekmetuw(grotere)kinderenofzijmisschieniets

aanhunbroertjeofzusjemeewillengeven:eenknuffeltje,eenbriefof

30

eentekeninginhetkistjebijvoorbeeld.Ookbijdebegrafenisofcrematie

ishetbelangrijkdaterkinderenofvolwassenenspeciaalvoordeoudere

kinderenkomen.Erbestaanspecialeuitnodigingskaartenvoordeuitvaart

diekinderenzelfkunnenuitdelen.

Familie, vrienden en kennissen

Oudersvandoodgeborenkinderenhebbenbehoefteaanveelsteunvan

mensenuithunomgeving.Reactieszijnergverschillend:lieveen

troostendewoordenvanmensenvanwieudiehetminstverwacht,en

omgekeerd.Zoekvooralcontactmetmensendieuzeernabijzijnendie

uvertrouwt.Bijhenkuntuooksteedsopnieuwuwverhaalkwijt.Mensen

dieuwkindnietgekendhebben,vindenhetvaakmoeilijkuwhevige

verdriettebegrijpen.Datkaneengevoelvaneenzaamheidveroorzaken.

Somsvindenmensenuwintenseverdrietabnormaal.

Zijdenkentenonrechtedatunognietzo’nbandmethetkindhad.

Daaromishet,zoalseerderbeschreven,zobelangrijkomfamilieen

vriendenbijhetafscheidnementebetrekken.

Aanvaardookdepraktischehulpdiewordtaangeboden:somsblijktu

dezehardnodigtehebben.

Lotgenoten

Nietzeldenhoortualsoudersvaneendoodgeborenkindoverandere

gezinnendieietsdergelijkshebbenmeegemaakt.Dezelotgenoten

kunneneengrotesteunzijn:zijbegrijpenenvoelenvaakbeterdanwie

ookaanwatudoormaakt.

Misschienwiltuzichnuofopeenlatertijdstipopgevenvooreen

gespreksgroepvanoudersdieeenkindverloren.Meerinformatievindt

uindeadreslijstachterindezebrochure.Meestalkanuwhuisarts,

verloskundigeofeenhulpverleneruithetziekenhuisuookmetzulke

oudersincontactbrengen.

31

Lichamelijke en psychische klachten

Lichamelijkeenpsychischeklachtenzijnnormaleuitingenvanhevig

verdriet.Dieklachtenverschillenvanpersoontotpersoon.

Vaakvoorkomendeklachtenzijnslaapproblemen,eetproblemen(geen

eetlustofjuistovermatigeten),hoofdpijnofbuikpijn,onrust(hetnietstil

kunnenzittenensteedsmetietsnieuwsbezigwillenzijn),voortdurende

vermoeidheidenverderooksteedsterugkerendesomberheiden

huilbuien.Daarnaastzijnerdenormalelichamelijkeongemakkennaeen

bevalling.Naweeën,pijnvanhechtingenengestuwdeborstenervaren

veelvrouwenalszinloosenextrapijnlijkomdatzenietverzachtworden

doordevreugdevaneengezondkind.

Bijnaalleoudersslapenslecht.Alsdittelangduurt,vraagdaneen

slaapmiddel.Uhoeftnietmeteenbangtezijnvoorgewenningof

verslaving.Dezemedicijnenzijnnietbedoeldomuteverdovenofuw

verdrietteonderdrukken,maarzekunnenhelpenomeeneindete

makenaanslapelozenachten.Alsuuitgerustbent,kuntumeestalde

psychischedrukbeteraan.Tochhoorthetbijdeverwerkingom

huilbuientehebbenen‘snachtsvaakenakeligtedromenoverde

zwangerschap,debevallingofhetkind.

De nacontrole in het ziekenhuis

Denacontrolebijdegynaecoloogisvoorveeloudersvaneendoodgeboren

kindeenbelangrijkmoment.Hetkantegenstrijdigzijnomweeroveralle

feitenenemotiestespreken.Sommigenvindenhetfijnomweernaarde

vertrouwdeplekterugtekeren,vooranderenishetergconfronterend

weerterugtezijndaarwaarzoveelverdrietligt.

Meestalwordentweeafsprakengemaakt:deeersteenkelewekennade

bevalling.Ditiseentelefonischeafspraakmetdeverpleegkundige.De

volgendeeenaantalwekenlatermetdegynaecoloogopdepolikliniek.

Dezegesprekkenzijnbedoeldomtezienhoehetmetugaatinlichamelijk

enemotioneelopzicht.Degebeurtenissenwordennogeensdoorgenomen

endegynaecoloogbespreektdeuitslagvandeonderzoeken,zoalsobductie.

32

Umoetzichrealiserendatvaakgeenoorzaakvoordedoodgeboorte

gevondenwordt;hetisdanookbeterdatugeenhooggespannen

verwachtingenheeftoverdeuitkomstenvandeverschillendeonderzoeken.

Alsdebabyenigetijdnadebevallingoverledenis,krijgtuookeen

afspraakvooreennagesprekbijdekinderarts(ofneonatoloog).Tijdensdit

gesprekwordendegebeurtenissenrondhetoverlijdennogmaals

besproken,evenalsdeuitslagvaneeneventueleobductie.Wanneeruthuis

onderleidingvandeverloskundigebentbevallen,zalzijeenafspraakvoor

nacontrolemetumaken.Heeftuvragenoverdezwangerschapofde

bevalling,overuwklachtenofoverdetoekomst,schrijfzeallemaalop.

Merktulangeretijdnadenacontroledatutochnogmetvragenbent

blijvenzitten,aarzeldannietomopnieuweenafspraaktemakenmetde

behandelendartsofdeverloskundige.

Deartsofverloskundigebespreektook,alsudaaraantoebent,de

verwachtingenvooreeneventuelevolgendezwangerschap.Isereenrisico

opherhalingvanhetgebeurde?Isnogaanvullendonderzoeknodig?

Kandeverloskundigedevolgendezwangerschapbegeleidenofiscontrole

doordegynaecolooggewenst?

Bijeenaangeborenafwijkingvanuwkindwordtu,alsdatzinvolis,

verwezennaareenartsdiegespecialiseerdisinerfelijkeaandoeningenen

andereafwijkingen(klinischgeneticus).

Een volgende zwangerschap

Uvraagtzichwaarschijnlijknaverloopvantijdafwatnuhetgoede

momentisomweerzwangerteworden.Datisnietofnauwelijksaante

gevenenhetligtvooriedereenanders.Verdrietdatunietgoedverwerkt,

isuitgesteldverdriet.Datkaninverhevigdemateterugkomennade

geboortevaneenvolgendkind.Eenvolgendkindkanenmagnooiteen

‘vervangkind’zijn.Debelangrijkstevraagdieuuzelfmoetstellen,isof

hetdodekindeeneigenplekinuwlevenengezinheeftgekregen.

Heeftuhetgevoeldatumethetverliesheeftlerenlevenofoverheersthet

gevoelvanverdrietnogalles?Detijddieuvoordeverwerkingnodigheeft,

isvoorelkouderpaarverschillend.Ukuntdithetbestesamenbeoordelen.

33

Puurlichamelijkisermeestalweinigbezwaartegeneenvolgende

zwangerschap,ooknietopkortetermijn.Misschienishetverstandig

erovernatedenkenofuwvolgendeuitgerekendedatumnietmogelijk

samenzalvallenmetdesterfdagvanuwkind.Sommigenvindendat

moeilijk,anderenhebbenergeenproblemenmee.

Eenzwangerschapdievolgtopdegeboortevaneenlevenlooskindis

voorelkouderpaareenspannendeperiode.Erisgeensprakemeervan

‘eenrozewolk’.

‘Bij mijn eerste zwangerschap praatte ik altijd over “in verwachting zijn”.

Bij de tweede, na ons doodgeboren kind, betrapte ik mij erop dat ik

steeds zei dat ik “zwanger was”. Het woord “verwachting” ontweek ik.’

Despannendsteperiodeisdezwangerschapsduurwaarbijhetdevorige

keerfoutging.Meestalkuntumetdegenedieuwzwangerschap

controleertbesprekendatuindezeperiodewatvakervoorcontrole

komtalsudatwilt.‘Je verdeelt de zwangerschap in stukjes: eerst de

miskraamperiode achter de rug, dan de vruchtwaterpunctie en de uitslag

ervan, dan die 38 weken halen...’

Deechterustkomtpasalseenvolgendkindgezond,huilendenwelin

uwarmenligt.Maarmetgoedebegeleidingensteunbinnenuwrelatie

envanmensenomuheen,zultutochookvandezezwangerschap

kunnengenieten.

Nietalleeneenvolgendezwangerschapmaarookdegeboortevanuw

volgendekindkanbijualleherinneringenenverdrietomuwoverleden

kindweeroproepen.Veelouderservarentijdenseenvolgende

zwangerschap,ofalleenalbijdegedachteeraan,schuldgevoelensten

opzichtevanhetoverledenkind.Ditisbegrijpelijk:uwiltimmersnietde

indrukwekkendatuhetkindvergetenbent.Praatoverdezegevoelens

ofzetzeoppapier:hetisvaakeenopluchtingomeenbriefteschrijven

aanuwoverledenkind.

34

Tot slot

Hetverliesvaneenongeborenkindenookdebeslissingeengewenste

zwangerschapaftebreken,zijnzeeringrijpendegebeurtenissen.

Demeesteoudersblijkenditverliesnaenigetijdgoedteverwerken.

Delaatstejarenisersteedsmeerkennisenbegripgekomenvoor

verdrietronddoodgeboorte.Ouderswordensteedsmeeraangezethun

gevoelensteuiten.Ookindebegeleidingvanoudersisveelveranderd.

Daarnaastbestedenkranten,radioentelevisiesteedsmeerenvaker

aandachtaanditonderwerp.Zokrijgenookmensendieeendergelijk

verliesnietmeemaaktenermeeroogvoor.

Hetverliesvanuwkindtekentuwlevenvooraltijd.Uzulthetkindnooit

vergeten.Hetisbelangrijkeroptevertrouwendatuditintenseverdriet

tebovenkuntenzultkomen.Uiteindelijkkrijgthetzijneigenplek

binnenuwrelatie,uwgezinenuwleven.Hetbelangrijksteisdatusteeds

uweigengevoelvolgtenuweigenbeslissingenneemt.Zonodigkunnen

hulpverlenersuhierbijsteunen.

35

| Meer informatie zelfhulporganisaties, lotgenotencontact en waardevolle stichtingen

Landelijke Zelfhulporganisatie Ouders van een overleden kind

Verenigingvanoudersdieeenkindverloren.Naastinformatiewordthulp

gegevendoorlotgenoten,zowelindividueelalsingroepsverband.

internet:www.vook.nl

Stichting ‘Achter de regenboog’

Biedthulpbijverliesverwerkingmetkinderenenjongeren.

internet:www.achterderegenboog.nl

Stichting ‘Lieve engeltjes’

Lotgenotencontactgroepviainternetvooreeniederdiehetverliesvaneen

kind(je)zelfofinhaar/zijnomgevingheeftmeegemaakt.

internet:www.lieve-engeltjes.nl

Stichting Contactgroep Zwangerschapsbeëindiging

Lotgenotengroepvooroudersdieeengewenstezwangerschaphebben

beëindigdnadatbijhunongeborenkindeenernstigeaandoeningwerd

geconstateerd.

internet:www.sczb.nl

Website TTS

Vooroudersenmensenuithunomgevingdieeenkindje(ofkindjes)

verlorenaandegevolgenvanTTS(TweelingTransfusieSyndroom).

internet:www.ttservaring.nl

Stichting ‘In de wolken’

Brochuresoverenvoorrouwendekinderen,jeugdliteratuurlijsten

herinneringsboeken.

internet:www.in-de-wolken.nl

Fiom, Stichting Ambulante Fiom

Eenlandelijkeinstellingvoorhulpverleningbijvragenophetterreinvan

zwangerschapenouderschap,metregionalevestigingendoorhethele

land.Destichtingbiedtinformatieenindividuelehulp.

internet:www.fiom.nl

36

Landelijke Stichting Rouwbegeleiding (LSR)

Eencentraalpuntwaariedereenterechtkanvoorinformatie,publicaties

envoorlichtingoverrouw.

internet:www.verliesverwerken.nl

Stichting dr. Elisabeth Kübler-Ross Nederland

Hulpbijproblemenrondlevenensterven.

internet:www.kubler-ross.nl

Stichting Make a memory

Maaktbelangeloosprofessionelefoto’svoorfamilievanernstigzieke,

stervendeofoverledenbaby’s(vanaf23weken)ofkinderen,zowelin

ziekenhuizenalsopanderelocaties.

internet:www.makeamemory.nl

VSOP Alliantie voor Erfelijkheidsvraagstukken

BinnendeVSOP(VerenigingSamenwerkendeOuder-enPatiënten-

verenigingen)werken58organisatiessamenophetbeleidsterreinvan

zeldzameaandoeningen,geneticaenmedischebiotechnologie.

internet:www.vsop.nl

Koninklijke Nederlandse Organisatie van Verloskundigen (KNOV)

internet:www.knov.nl

37

| Om verder te lezen

Lezenoverwatuheeftmeegemaakt,ervaringenvanzowelhulpverleners

alslotgenoten,kanuhelpenuwverliesteverwerken.Wijnoemeneen

aantalboekenenartikelen.

• K.vandenBogaard(redactie);Geen wiegje..., geen luier

Bijdragenvanoudersenhulpverlenersoverzwangerschapsafbrekingna

prenatalediagnostiek.

• ElisabethMcCracken;Hersenspinsel

Overhetoverlijdenvanhaarzoontjetijdensdezwangerschap.

• M.Cuisinier;Als je baby sterft

• ChristineGeerinck-Vercammen;Stille baby’s

Rouwverwerkingbijdoodgeboorteenzwangerschapsafbreking.

• C.Geerinck-Vercammen;Met een goed gevoel

Hetrouwprocesbijdoodgeboorte,reductieinmeerlingzwangerschap

enzwangerschapsafbrekingnaprenatalediagnostiekinrelatietotde

rolvandeprofessionelebegeleiders.Leiden:Proefschrift

Rijksuniversiteit,1998.

• L.vanGemert;In stilte geboren

Geschrevendooreenmoedervooroudersvanwiehetkindrondom

degeboorteisoverleden.

• KristelGeysen;Droomkinderen

Afscheidvanmijntweetevroeggeborenzoontjes.

• L.Kaplan;Geen stem heeft ooit voor niets geklonken

Verliesendoodinderelatietussenoudersenkinderen.

• B.Spitz,e.a.;Als je een prille zwangerschap verliest

Omgaanmetverliesindeprillezwangerschap.

38

• CorienvanZweden;De kunst van het rouwen, een persoonlijke

geschiedenis

Deauteurprobeertdegeschiedenisteontrafelenvanhaarverzwegen

naamloosgeblevenzusjedatbijdegeboorteoverleed.

• JeanetteRietberg;Altijd een kind tekort

Zwangerwordennahetverliesvaneenkind,deconfrontatietussende

nogrecenteervaringvandedoodenervaringvannieuwleven

Kinderen en rouw

• MarjaBos-Meeuwsen;Samen verdrietig

Rouwverwerkingvooroudersenkinderen.

• RietFiddelaers-Jaspers;Jong verlies en Ik weet niet wat ik weten moet

Tweeboekenalshandreikingvoorhetomgaanmetrouwendekinderen.

• H.Debacker;Een kind in rouw

Adviezenaanoudershoemethunkinderentepratenoverdedood.

• YvonnevanEmmerik;Als vlinders konden spreken

Inkorteeenvoudigetekstenwordtrouwvoorkinderenbespreekbaar

gemaakt.

• M.Leist;Kinderen en de ervaring va de dood

Hoekinderenvanverschillendeleeftijdenhetstervenendedood

kunnenervaren.

• R.Wells;Kinderen met verdriet

Voorouders,begeleidersenhulpverleners.

39

Boeken voor kinderen

• NicholasAllan;Hemeltjelief

DehondvanJulia,Bas,iszijnkofferaanhetpakkenenkondigtaan

dathijzoopgehaaldwordtomnaarboventegaan.Juliakannietmee

wantzijisnietdoordeengelengevraagdvolgensBas.Samenpraten

zeoverdehemel.MaarJuliadenktdatdehemelerheelandersuitziet

danBas.

• D.Bruna;Lieve oma Pluis

DehelefamiliekomtbijelkaaromomaPluistebegraven.(2-4jaar).

• H.Hagen;Stilte a.u.b. ik denk aan kip

InditboekwordtverteldhoehetjongetjeOnnoEbbe,haanenkraai

samenkipbegraven.Kipblijftvoortleveninhungedachtenendromen.

• DaanRemmertsdeVries;Willis.Het doet er niet toe hoe

HetbroertjevanWillis,Thomas,istevroeggeborenendoodgegaan.

Sindsdietijdisallesveranderdinhuis.Desfeerisloodzwaarenhet

lijktalsofWillisvoorzijnoudersnietbestaat.Daaromishijvastvan

planzijnbroertjeterugtehalenuitEngellandwantzijnvaderheeft

gezegddatThomasnubijdeengelenis.

• UlfStarkenAnnaHöglund;Mijn zusje is een engel

Doorteproberenuiterlijkophaartelijken,verwerkteenkleinejongen

hetverliesvanzijnzusjedateerderdoodgeborenwerd.(6-9jaar)

• S.Varley;Derk Das blijft altijd bij ons

DevriendenvanDerkDaskomennazijndoodsamenomtepraten

overwatzijvanhemallemaalhebbengeleerd.(2-6jaar)

• M.Velthuys.Kikker en het vogeltje

Kikkervindteenvogeltjeaandekantvandeweg.Haasvertelthem

datdevogeldoodisendangaanzemetdeanderedierendevogel

begraven.Ookopvideo.Verdrietenverwarringronddedood.(2-4jaar)

40

• J.Viorst.Dat is heel wat voor een kat, vind je niet?

AlsRoetjedepoesisgestorven,heeftzijnbaasjeergveelverdriet.

Doortiendingenteverzinnenwaaromhijzijnpoeszoliefvond,

verwerkthijzijnverdriet.

30621

9 VUmc©maart2016www.VUmc.nl